Uluslararası Anadolu Sagğlık Federasyonu

Uluslararası Anadolu Sagğlık Federasyonu International Anatolian Health Federation OCAK 2013 Röportaj Bülent Arınç Sigara ve sağlığımız Hastalar iyileşmek ister... Sevgili hastam Doç. Dr. Tuncay Delibaşı Ambulansta çalışmak Dr. M. Akif Güleç Afet zamanında sağlık hizmetleri Prof. Dr. Ali Coşkun

2 3 KÜNYE YAYIN DANIŞMA KURULU Prof. Dr. Yaşar KARAASLAN Doç. Dr. Ekrem YETER Doç. Dr. Tevfik PINAR Doç. Dr. Sinan CANAN Ahmet DEVECİ EDİTÖR Doç. Dr. Ekrem YETER HABER, İÇERİK, ARAŞTIRMA Ahmet DEVECİ GRAFİK VE TASARIM Nilüfer DEMİREL BASIM YERİ Bütün hakları a aittir. İzinsiz kopya edilemez ve alıntı yapılamaz. Başkanın yazısı / President s Article ULUSLARARASI ANADOLU SAĞLIK FEDERASYONU INTERNATIONAL ANATOLIAN HEALTH FEDERATION Gelişen ulaşım imkanları dünyamızı oldukça küçülttü, artık iki günlük bir uçak yolculuğu ile dünyayı bir tur atmak mümkün hale geldi. Dünya insanları olarak birbirimizi daha çok tanımak ve anlamak gerekliliği doğarak, çeşitli ietişim yolları açıldı ve kültürlerarası iletişimin yöntemleri; ticaretle, turistik gezilerle, öğrenci değişim programlarıyla, serbest bölgeler yoluyla gelişti.bunların devamı olarak, yeni iletişim yöntemlerinin ortaya çıkması kaçınılmaz oldu; sağlık turizmi, teknolojik ortaklıklar gibi.. Dolayısıyla farklı ihtiyacların farklı kültürler tarafından karşılanması süreci başladı. Federasyonumuz sağlık alanında uluslararası faaliyet gösteren bir sivil toplum kuruluşudur. Birincil amacımız; kültürlerarası iletişime sağlık yönünden katkıda bulunmak, sağlık ihtiyaclarını ortak bir platformda karşılamaktır. Bu amaçla yapılan uluslararası sağlık hizmetlerimiz mevcut olup, sağlık taramaları yaparak, sağlık merkezleri açarak, dünya insanlarına sağlık hizmeti sunmaktayız. Gine, Kenya, Somali, Nijerya, Nepal, Madagaskar, Moritanya, Haiti, Tanzanya, Liberya, Azerbaycan.. ulaştığımız ülkelerden bazılarıdır. Bütün bunlar devam ederken, sağlık alanında üniversiteler dahil, eğitim kurumları açmak gönüllülerden oluşan federasyonumuzun birincil hedefidir. Dil, din, renk, ırk ayrımı yapmayan, yaratılana Yaratan dan ötürü değer veren, beklentisiz ve özverili sağlık gönüllüleri bu faaliyetleri yürütürken, insanımız bu faaliyetlere gücü yettiği kadar destek vermektedir. Elinizdeki bu katalog, şimdiye kadar yapılan hizmetlerin bir kısmından numuneler içermektedir. Bir nebze olsun kendimizi tanıtmaya yönelik olarak hazırlanmış olup, belli periyotlarda yenilenecektir. Ülkemizin özellikle son yıllarda, dünya standartlarına ulaşan sağlık alanındaki tecrübesini, bir sivil insiyatif olarak insanlığın hizmetine sunmak yolunda, nice kataloglarda buluşmak üzere, güzel günler temennisiyle... Improving means of transportation have made our world smaller considerably, yet it became possible to tour around the world through an airplane flight of two days. As people of the world, the need of knowing and understanding each other more has emerged, various communication ways have been opened and the methods of intercultural communication have developed by way of trade, touristic trips, student exchange programs and free zones. As a continuation of these, the emergence of new communication methods became inescapable; such as health tourism, technologic partnerships So, the period of meeting different necessities through different cultures began. Our federation is acting as a nongovernmental organization serving in the health field internationally. Our initial objective is contributing to intercultural dialogue from the point of health and meeting health requirements in a common platform. We already have international health services for this purpose and we have been supplying those services to the people of the world by making health screenings and by opening health centers. Guinea, Kenya, Somalia, Nigeria, Nepal, Madagascar, Mauritania, Haiti, Tanzania, Liberia, Azerbaijan are some of the countries we have reached. While all these go on, opening educational institutions in the field of health including universities is the number one goal of our federation that is constituted from volunteers. As self sacrificing health volunteers, who do not differentiate language, religion, color, race, who value the creature because of the Creator, run these activities without any expectations, our people support these activities as much as they can. This catalogue in your hand includes samples of some of these services that have been done up to today. It was prepared to introduce ourselves some and will be renewed periodically. In the way of providing the experience of our country reaching the world standards in health area especially in recent years, to the service of humanity as a civilian initiative, towards meeting at many catalogues, with the wishes of beautiful days Doç. Dr. Tuncay DELİBAŞI Assoc. Prof. Tuncay DELİBAŞI

4 5 İÇİNDEKİLER / CONTENTS 10 OBEZİTE Doç. Dr. Tuncay DELİBAŞI 16 48 Tıp Eğitiminin Ne Eksiği Var? Doç. Dr. Sinan CANAN NİJERYA YA BAKIŞ Op. Dr. Mustafa AHSEN 52 RÖPORTAJ BÜLENT ARINÇ 26 Hastalar Doktordan Ne İster? 56 ORADA BİR HASTANE VAR UZAKTA Dr. Ali MÜSEVVİTOĞLU 58 Ne olur bebeğimi gözümle göreyim Hasan DUMAN 22 AMBULANSTA ÇALIŞMAK Dr. Mehmet Akif GÜLEÇ 42 SİGARA VE SAĞLIĞIMIZ 32 Acil Sağlık Hizmetleri Alanında Sağlık Çalışanlarına Yönelik Şiddet Riski ve Çözüm Önerileri Dr. Ebru KORKMAZ - Hem. Emine TAHHAN HER YIL BİNLERCE TÜRK ÖĞRENCİ EĞİTİM İÇİN YURT DIŞINA GİDİYOR! 38 30 AFET ZAMANINDA SAĞLIK HİZMETLERİ Prof. Dr. Ali COŞKUN 86 SANAT SOMALİ DE SAĞLIK 90 62 64 70 USAF FAALİYETLERİ Federasyonlarımızdan Faaliyetler DERNEK FAALİYETLERİ Türkiye nin Sağlıktaki Son 10 Yılı 94

6 7 BUNLARIbiliyor Do you know these? musunuz Çocuklarınızı obeziteden korumak için günde en az 1 saat bedensel olarak aktif olmaları gerektiğini... Yılda ortalama 730 bin kalori harcadığımızı... Obezitenin; yüksek tansiyon, tip 2 diyabet, kas-iskelet sistemi, kalp-damar hastalıkları ve depresyon gibi rahatsızlıklara neden olduğunu... Kansere karşı savaşta yer alan ve önemli bir antioksidan olan DOMATES içindeki LİKOPEN maddesinin yağda çözündüğünü ve bu etkiden yararlanabilmek için domatesi bir miktar zeytinyağı ile tüketmek gerektiğini Bel çevresi ölçümü obeziteyi tespit etmede önemlidir. Kadında > 88 cm. olmaması, erkekte >102 cm. olmaması gerekir. Bel çevresinin fazla olması diyabet (şeker) gibi hastalıkları da beraberinde getirdiğini... Sağ elini kullananlar sol elini kullananlardan ortalama 9 yıl daha uzun yaşadığını... Yılda on milyon kez göz kırptığımızı... Böbreklerimizin yılda 700 litre suyu dışarı attığını...? Bir kilo limonda,bir kilo çilekten daha fazla şeker olduğunu... A vitamini kaynağı olan HAVUÇLA tüketildiğinde kırmızı etin proteininden daha fazla yararlanabileceğinizi... Her yıl üç kez deri değiştirdiğimizi ve her deri değişiminin 120 gün sürdüğünü... Düzenli yapılan fiziksel aktivitenin obezite nedeniyle görülmesi muhtemel şeker, yüksek tansiyon ve bazı kanser türlerine yakalanma riskini azalttığını... 10 yaşına kadar her çocuğun kalsiyum açısından günde 3 bardak süt içmesi gerektiğini... Dakikada 16 kez soluduğumuzu ve 8 litre hava aldığımızı... Havaların bir sıcak bir soğuk geçtiği şu günlerde vücut savunmamızı güçlendiren çinko elementinin özellikle PEYNİR, YUMURTA, MISIR VE BROKOLİDE bol miktarda bulunduğunu... Bir insanda hayatı boyunca 6 ile 10 kez kanser hücreleri oluşabildiğini... Hindistan daki yıllık doğum sayısının, Avusturya nın toplam nüfusundan fazla olduğunu... İnsan doğduktan bir kaç gün sonraya kadar hiç birşey duymayacak kadar sağır olduğunu... Düzenli yürüyüşün anksiyete ve depresyon riskini azalttığını. İnsanın uzun süre bir böbrek ve bir akciğerle midesiz dalaksız yaşayabildiğini ama karaciğersiz bir dakika bile yaşayamadığını...

8 9 RÖPORTAJ / INTERWIEV SORU: Öncelikle dergimize röportaj vermeyi kabul ettiğiniz için çok teşekkür ederiz. Her şeyin başı sağlık diyerek başlamak isteriz. CEVAP: İnsanların sahip olduğu en büyük ve en değerli nimetlerden birisi sağlıktır. Sağlık olmadan hayatta hiçbir şey olmaz. Çünkü sağlıksız hayatın ne tadı ve ne de bir anlamı vardır. İnsan; hayatını sağlık, afiyet ve mutluluk içerisinde sürdürdüğü müddetçe neşeli, mutlu, huzurlu ve verimlidir. Bu sayede insan hayatın tadı ve güzelliğine ulaşır. Sağlığı, huzuru ve mutluluğu yerinde olmayan bir insanın kendisine, ne ailesine ve ne de içinde yaşadığı topluma bir yararı Bülent ARINÇ Başbakan Yardımcısı ESKİDEN NE VARSA ELİMİZDE SATIP SAVARDIK, DOKTORA, HASTANEYE PARA YETMEZDİ In the past, we used to sell all we have, and weren t still able to afford doctor, hospital bills olamaz, çevresindeki insanlara yük haline gelir. Mutlu bir hayat için, öğrenmek, iş yapabilmek, hayattan zevk almak, sıkıntılarına sabredebilmek ve başarılı olabilmek için insanın öncelikle sağlıklı olması gereklidir. Toplumların refahında ve ekonomik kalkınmalarında sağlığın önemli bir yeri vardır. Sağlıksız kişiler, çalışamadıkları için üretemezler. Üretim olmazsa kalkınma da olmaz. Bu sebepten kişinin sağlığına dikkat etmesi son derece önemlidir. İnsanın sağlığını koruması, kendisine karşı yerine getirmesi gereken yükümlülüklerden biridir. İnsanın bu yükümlülüğünü yerine getirebilmesi için sağlık kurallarına, beslenmesine dikkat etmesi gereklidir. Bizlerin hastalanmadan önce sahip olduğumuz sağlığımızın ve sıhhatimizin değerini çok iyi bilmeliyiz. Sağlığımız bize verilen bir emanettir. Bu nedenle hastalık anında tedavi yolları aramalıyız. Çünkü şifası olmayan bir hastalık yoktur. SORU: 15 Ekim günü Bursa Orhaneli nde açılan 50 yataklı Devlet Hastanesinin açılışında bizleri çok mutlu eden bir açıklamanız var Sayın Arınç Her işin başına sağlığı koyduk, milletimizin mutlu olmasını istiyoruz demişsiniz. Kanuni Sultan Süleyman ın Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi sözünü de anımsatarak hükü- metin vatandaşların sağlığına verdiği önemi de belitmişsiniz. CEVAP: Bursa Orhaneli Devlet Hastanesi nin açılışında - Her şeyin başının sağlık olduğunu söyledim. Osmanlı İmparatorluğu nda 46 yıl padişahlık yapmış olan zamanın bütün zenginliklerine ve Osmanlı İmparatorluğunun tahtına sahip olan Kanuni Sultan Süleyman; sağlığın elde edilen tüm nimet ve zenginliklerden daha üstün olduğunu söylemiştir. Kanunu Sultan Süleyman sağlık konusunun önemini Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi / Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi. çok anlamlı bir biçimde bu şiirle dile getirmiştir. Yani, sultan oldun mu padişah oldun mu en büyük devlet budur, hayır diyor. Bir nefes sıhhat daha kıymetlidir. Aldığınız nefesi veremediğinizi düşünün, su içemediğinizi, içtiğiniz suyu çıkaramadığınızı düşünün. O zaman hiç bir unvan ve makam fayda sağlamıyor, hastalığa şifa bulamıyor. Onun için en büyük zenginlik sağlıktır. Sağlık mutlu bir hayatın vaz geçilmez şartıdır. Sağlık olmadan mutlu olunmaz. Bu yüzden, insanlar önce sağlığını, daha USAF, başta Afrika kıtasındaki halklar olmak üzere dünyanın her yerinde insanlığın sağlık ihtiyaçlarını bir ölçüde giderme amacıyla kurulmuş, günümüzde sembol olan bir kuruluştur. sonra ise dünyadaki diğer işlerini düşünmelidir. Kendimiz hasta oluruz, eşimiz dostumuz hasta olur, çocuklarımız hasta olur, annemiz, babamız hasta olur. Hasta olduğumuz, sıkıntıya düştüğümüz zaman gözümüz hiçbir şey görmez. Bu durumda bizim için en birinci öncelik hastalığın bir an önce tedavi edilmesidir. Hastalıktan kurtulmak için bütün çarelere başvururuz. Eskiden ne varsa elimizde satıp savardık, onları iyi et-

10 11 Çocuğun bedensel yapısını geliştirmek amacıyla spor yapmasına ve hobileri olmasına zemin hazırlamalıyız. mek için harcadık. Doktora, hastaneye para yetmezdi. Şimdi hamd olsun hastaneler ayağımıza geldi. Çok değerli doktorlarımız, sağlık çalışanlarımız fedakar şekilde bizlere hizmet etmek için çalışıyor. Ne zaman hasta olsak kapısını çalacağınız her türlü teknik donanıma sahip hastanelerimiz, çok iyi yetişmiş doktorlarımız ve sağlık personeliz var. Bizi tedavi edecek her türlü imkanlarımız var. 10 yıldır iktidarda bulunan ve insan sağlığını dünyada en kutsal değer olarak gören AK Parti Hükümetimiz sağlık hizmetlerine büyük önem vermektedir. İmkanı olmayanların hastane kapısından geri döndürülmemesi, memur- işçi ayrımı yapılmadan hastanelerde tedavi görmeleri ve hastalıklarına çare bulmaları için çeşitli düzenlemeler yapmıştır. Yapılan araştırmalar halkımızın çok büyük oranda sağlık hizmetlerinden memnun olduğunu göstermektedir. SORU: Her işin başı sağlık siz sağlığınız için nelere dikkat edersiniz? CEVAP: Hepimizin hasta olmadan önceden gerekli her türlü tedbiri almamız gereklidir. Beslenmemize, temizliğe, çalışmamıza ve dinlenmemize dikkat etmeliyiz. Sağlıklı ve düzenli beslenme çok önemlidir. İmkanı olanların spor yapması, sağlık ve zinde kalmak açısından çok önemlidir. İnsanların hasta olmadan önce sağlığın ne kadar önemli olduğunu ve ne büyük bir hazine olduğunun farkında olmaları gerekir. Sağlık Allah ın bize verdiği en büyük bir nimettir. Onun için sağlık kurallarına uyarak sıhhatimizi korumalıyız. SORU: Sağlık Bakanlığı nın Obezite ye karşı savaş kampanyasını nasıl buluyorsunuz? CEVAP: Sağlıklı toplum sağlıklı fertlerden olur. Sağlıklı fert ve toplum için sağlık kurallarına ve bu konudaki uyarılara kulak verilmesi gerekir. Bu uyarılar, insanların bedensel ve zihinsel sağlıklı olmasına yöneliktir. Sağlık Bakanlığımız da sağlıklı fert ve sağlıklı toplum oluşturmak amacıyla çalışmalarını sürdürmektedir. Zira bir ülkenin sosyal ve ekonomik yönden ileri düzeylere ulaşabilmesi için bedensel ve zihinsel yönden güçlü, sağlıklı, yetenekli fertlere ihtiyaç vardır. Bunun için her yaşta, her kesimden insanlarımızın sağlıklı beslenmesi ve obezitenin önlenmesi gereklidir. Özellikle obezitenin önlenmesi için dengeli beslenme, spor yapmak, fiziki aktiviteler çok önemlidir. Şimdi hamd olsun hastaneler ayağımıza geldi. Çok değerli doktorlarımız, sağlık çalışanlarımız fedakar şekilde bizlere hizmet etmek için çalışıyor. Ne zaman hasta olsak kapısını çalacağınız her türlü teknik donanıma sahip hastanelerimiz, çok iyi yetişmiş doktorlarımız ve sağlık personeliz var. Bizi tedavi edecek her türlü imkanlarımız var. Sadece Türkiye de değil bütün dünyada obezite çok büyük bir sorun olmaya başladı. Bunun sebebi de sosyal hayatta yaşanan gelişmelerdir. Özellikle hazır yiyeceklerin ve içeceklerin tercih edilmesi, sağlıklı beslenme kurallarına uyulmaması ve insan hareketinin sınırlı olması, fiziksel aktivitelerin azlığı gibi hareketsiz yaşam obeziteye davetiye çıkarmaktadır. Hamburger, pizza, kola, cips gibi hazır yiyeceklerde aşırıya kaçılması hem obeziteye hem de değişik hastalıklara sebep olmaktadır. Önemli bir halk sağlığı sorunu olan obezitenin önlenmesi ve azaltılması için yeterli ve dengeli beslenme, düzenli fiziksel aktivitelerin yapılması ve sağlıklı bir yaşam tarzının benimsenmesi gereklidir. Bunun için mutfaklarımızda hazırlanan ve yemek kültürümüzde önemli yer tutan zeytin yağlı yemeklerin ve sağlıklı yiyeceklerin tercih edilmesi yararlıdır. SORU: Sigara ile de çok önemli bir kampanya var. Devam etmesi gereken önemli kampanyalardan birisi. Siz nasıl buluyorsunuz? CEVAP: Sağlık Bakanlığımız obezite ve şişmanlığın önlenmesine yönelik kampanyalar düzenlediği gibi, halk sağlığı açısında ciddi sonuçları olan sigaranın bırakılmasına yönelik çeşitli kampanyalar düzenlemektedir. Ben bu kampanyaları devam etmesi gereken, fert ve toplum için gayet yararlı olduğunu düşünüyorum. Ülkemiz sigara tüketiminde Avrupa ülkeleri arasında 3., Dünya ülkeleri arasında 7. sıradadır. Yapılan araştırmalar ülkemizde 17 milyon civarında sigara içen kişinin olduğunu ve her yıl sigaraya bağlı nedenlerle 100 bin vatandaşımızın hayatını kaybettiğini göstermektedir. Bu nedenle Sağlık Bakanlığı, kişileri ve gelecek nesilleri tütün mamullerinin zararlarından, bunların alışkanlıklarını özendirici reklam, tanıtım ve teşvik kampanyalarından koruyucu tedbirler almakta, herkesin temiz hava solumalarının sağlanması ve kapalı alanlarda sigara yasağının uygulanması yönünde düzenlemeler yapmaktadır. Özellikle Bakanlığın yaptığı çalışmalar, düzenlediği kampanyalar sigarayı bırakma fikrinin oluşması, bırakmak isteyenlere yardımcı olunması, sigaranın zararları ve sağlıklı yaşam konusunda genel bilinçlenmeye katkıda bulunmaktadır. Zira sigara içen kişiler kendilerine zarar verdikleri gibi çevrelerinde bulunan kişilere de zarar verirler. Bu gerçekler göz önünde bulundurularak, sigara konusunda daha duyarlı olmalıyız. Yeni nesile, çocuklarımıza ve çevremize iyi örnek olarak, onları eğiterek zamanımızda sağlıklı yaşam ve sağlıklı bir gelecek için büyük bir problem olan bu ölümcül kötü alışkanlıktan korumalıyız. SORU: Çocukları çok seviyor, özel alaka gösteriyorsunuz. Yeni ve sağlıklı bir nesil için

12 çocuk sağlığı bilinci konusunda fikirlerinizi öğrenmek isteriz. CEVAP: Çocuklar bize verilen bir nimettir. Çocukları iyi yetişen bir toplum geleceğe daha güvenle bakar. Onun için çocuklarımızı sevmeli, onlara zaman ayırıp, kendilerine beslediğimiz sevgi ve merhamet hislerini göstermeliyiz. Sohbet etmeliyiz. Onlara çok iyi bir eğitim vermeliyiz. Yaşantımızla hareketlerimizle çocuklarımıza örnek olmalıyız. Özellikle çocuklarımızın bedenen ve ruhen sağlıklı olabilmesi için onlara sağlık kurallarına uyma ve sosyal yaşama hakkında güzel alışkanlıklar oluşturmalıyız. İyi arkadaşlar edinmelerini sağlamalıyız. Çocuğun bedensel yapısını geliştirmek amacıyla spor yapmasına ve hobileri olmasına zemin hazırlamalıyız. Güzel hareketleri sebebiyle onları takdir etmeli ve mükafatlandırmalıyız. Sağlık ve ahlak kuralları ile toplumsal değerlere saygı göstermesi ve çevresi ile sağlıklı ilişkiler kurması, görgü kuralları, sorumluluk bilinci oluşturulması, başkaların haklarına saygı göstermesi ve güvenli olabilmesi için onlara örnek olmalıyız. Fiziksel ve ruhsal yönden sağlıklı bir çocuk yetiştirilmesi için, aile ortamının da sağlıklı olması gereklidir. Sağlıklı çocuk yetiştirmek anne ve babanın en önemli sorumluluğudur. SORU: Biraz özel yaşamınızda sağlığınızla ilgili sorular sormak isteriz. Sağlık kontrollerinizi yaptırır mısınız? Çok yoğun bir temponuz olduğunu biliyoruz. Sporla aranız nasıl? Vakit bulabiliyor musunuz? CEVAP: Sağlık söylediğim gibi çok önemli. Ben de sağlığıma dikkat ederim. Çok yoğun çalışmama rağmen fırsat bulduğum zaman sağlık kontrollerimi yaptırırım ve spor da yaparım. SORU: Son olarak, Uluslararası Anadolu Sağlık Federasyonu ( USAF ) olarak özellikle Afrika kıtasındaki sağlık çalışmalarımıza devam ediyoruz. Çalışmalarımızı nasıl buluyorsunuz? CEVAP: Uluslararası Anadolu Sağlık Federasyonu (USAF) Anadolu daki fedakâr sağlık gönüllülerinin ülkemizde ve yurt dışında hastalara yardım etme, onlara şifa dağıtma, başta açlık,susuzluk, kuraklık ve fakirlikle mücadele eden Afrika kıtasındaki halklar olmak üzere dünyanın her yerinde insanlığın sağlık ihtiyaçlarına bir ölçüde giderme amacıyla kurulmuş, günümüzde bir sembol olan bir kuruluştur. USAF bu amaçları doğrultusunda çalışmalarını yürütürken öğretim elemanlarının çalışmalarını teşvik etmekte, yurt içi ve yurt dışında düzenlenen kongre, sempozyum ve benzeri toplantılara katılmalarını sağlamakta, maddi yardımda bulunmaktadır. USAF bugün,kuraklık, açlık, sıtma, ishal, çocuk ölümleri, katarakt ve katarakta bağlı körlük sebebiyle başta Somali olmak üzere Afrika da birçok ülkede yaşanan insanlık dramlarını hafifletmek, buradaki insanlara yardımcı olabilmek amacıyla birçok alanda yardım seferberliği başlatmıştır. Bu çalışmalar ihtiyaç sahiplerine yardım etme geleneği olan ve yeniden bu tarihi kimliğine dönüş yolunda olan insanımız tarafından takdir edilmekte ve desteklenmektedir. Bu tür yardımlar, Afrika daki ülkeler ve halklar arasında ülkemize ve insanımıza karşı sıcak duygular beslenmesine ülkeler ve halklar arasında yakınlaşma olmasına, dostlukların ve ilişkilerin kurulmasına sebep olmaktadır. İyilik eden iyilik bulur. Bir karşılık beklemeden yardım yapan, destek olan, yardımcı olan, yararlı işlerde bulunan kimse, hemen herkes tarafından sevilir. Yaptığı iyiliğin karşılığını er geç görür.

14 15 SAĞLIK / HEALTH Sevgili hastam OBEZİTE Dear patient OBESITY Doç. Dr. Tuncay Delibaşı Yıldırım Beyazıt EAH Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Klinik Şefi Günlük kalorinin 1000 kkal azaltılması, haftada yaklaşık 1 kg, yani ayda yaklaşık 4 kg lık sağlıklı kilo kaybını yansıtır. Sevgili Hastam, Şişmanlık (obezite); vücutta aşırı miktarda yağ birikimi olarak tanımlanan obezite, yüksek sağlık riskleri taşıyan ciddi bir klinik hastalık ve tehlikeli bir toplumsal sorundur. Kalp hastalıklarından şeker hastalığına, yüksek tansiyon, damar tıkanıklığı, felç, uyku bozuklukları, eklem hasarları, safra kesesi hastalıkları, kanserler (meme, kalın barsak, yumurtalık, prostat) gibi birçok ciddî sonuçlar doğurabilir. Bunun yanı sıra obesite, toplumdan uzaklaşma, özgüven kaybı, depresyon gibi psikolojik rahatsızlıklarla da ilişkilidir. Yapılan çalışmalar, ciddi şişman bireylerin yaşam sürelerinin 13 yıl kısaldığını göstermektedir. Obezite sadece endüstriyel ağırlıklı beslenen toplumların sorunu değil, ülkemizde de önemli bir sorun haline gelmiştir. Son veriler erişkin yaşlardaki Türk toplumunun 2/3 ünün fazla kilolu veya obez olduğuna işaret etmektedir. Gelecek kuşaklarda bu sorunların azaltılabilmesi için obeziteyi önlemeye yönelik yaşam tarzını benimsetici acil bir eylem planını hemen uygulamaya başlamamız gerekmektedir. Vücuttaki yağ fazlalığını değerlendirilmek için en yaygın kullanılan ölçüt, beden kitle indeksidir [BKİ=vucut ağırlığı(kg)/boy2(m)]. Dünya sağlık örgütü tarafından belirlenmiş sınıflamaya göre BKİ değeri 18.5-25 arasındaki bireyler normal kilolu, 25-30 arası fazla kilolu, 30-40 arası obez ve 40 ın üzeri morbid obez olarak tanımlanmaktadır. Obezite gelişiminde kişinin biyolojik özellikleri, genetik yapısı, psikolojik faktörler ve çevresel faktörler rol oynar. Örneğin, anne ve babanın her ikisi de obez olan kişilerin %80 ninde, çocukluk çağında şişman olan kişilerin ise %50 sinde erişkin yaşta obezite görülmektedir. Kalıtsal hastalıklara bağlı obezite ise ancak %5 oranında görülür.

16 17 Obezitenin en önemli nedeni, eksojen obezite olarak ifade edilen tüketilenden fazla kalori alımı, yani aşırı yeme durumudur. Beslenme durumundaki kısa süreli değişimler, sindirim sistemi hormonları tarafından beyine iletilir. Bu hormonlar besin alımı ile uyarılır ve besin alım sıklığını ve miktarını belirler. Vücut yağ miktarındaki artış, vücut ağırlığındaki değişime direnç gösteren mekanizmaların tetiklenmesine neden olur. Örneğin hızlı kilo kaybı açlığı arttırıp bazal metabolizmayı yavaşlatır. Yani bu sistem vücudu kilo almadan ziyade kilo kaybına karşı korur. Ancak yağ miktarındaki sürekli artış, yağ dokusundan salınan hormonların aşırı üretimi, beyinde bu hormonlara cevapsızlığa neden olan kısır döngüyü başlatır. Bu sistemlerin anlaşılması günümüzde obeziteye karşı tedavilerin geliştirilmesine katkıda bulunmaktadır. Vücut ağırlığının %10 kadar kaybı, obeziteyle ilişkili risk faktörlerinde çok önemli oranda azalma sağlamaktadır. Bu nedenle güncel tedavi önerileri hastada %10 luk kilo kaybına odaklanmış olup, aynı zamanda amaç kilo kaybının uzun süre idamesinin sağlanmasıdır. Tedavide başarı uzun süreli davranış değişikliği, dengeli ve sağlıklı beslenme ve fiziksel aktivitenin artırılmasına bağlıdır. İdeal bir diyet tedavisinde amaç, kas doku ve hayati organlardan önemli hücre kaybına yol açmadan, enerji açığı oluşturarak yağ depolarında azalma sağlamaktır. Günlük kalorinin 1000 kkal azaltılması, haftada yaklaşık 1 kg, yani ayda yaklaşık 4 kg lık sağlıklı kilo kaybını yansıtır. Altı ayda %10 kilo kaybı günlük kalorinin 500-1000 kkal azaltılması ile sağlanabilir. Bunun yanı sıra fizik aktivite ve düzenli egzersiz, kilo korumada, kilo kaybederken kas kitlesini korumada ve kalp-damar hastalıkları ve şeker hastalığından korunmada son derece önemlidir. Egzersiz ile yağ yakımı aktive olur, dolaşımda biriken serbest yağ asitleri karaciğerde kullanılarak kan şekerinin sabit kalması sağlanır. Sağlıklı bir yaşam için aşağıdaki önerilere uyulması fayda sağlayacaktır. Yemekten 10-15 dakika önce bir-iki bardak su içmenin, doygunluk hissi sağlamaya büyük katkısı vardır. In the development of obesity, biologic characteristics, genetic structure, psychological factors and environmental factors play roles. For example, at 80 % of people whose both mother and father are obese and at 50 % of people who were over weighted at childhood, obesity is observed at adult ages. Obesity due to hereditary diseases is only observed at a rate of 5 %. Reducing daily calorie 1000 kcal, almost 1 kg in a week, namely reflects almost 4 kg of healthy weight loss in a month. 10 % weight loss within six months can be obtained by a 500-1000 kcal drop in daily calories. While 60-70 % of the energy we daily use up is spent for the performance of brain, hearth and innards (internal organs) called basal metabolism, 15-20 % is spent to digest the foods we eat. The rest 10-15 % is spent for daily activities. As we can understand from here, we can not lose weight by just a lot of exercises and extreme sport. At the beginning, it is recommended to perform medium level physical activities lasting 30-45 minutes per day for 3-5 days a week.

18 Total enerji alımı kısıtlamak için birçok obez birey öğün atlamaktadır. Ancak açlık dürtüsü daha sonra daha fazla gıda alımına neden olmakta ve buna bağlı olarak daha fazla insülin salınımı oluşmaktadır. Ayrıca öğün atlamak gıdaların termojenik etkilerini de azaltır. Bu yüzden total kalori bölünerek kahvaltıda %20-25, öğle yemeğinde %30-35, akşam yemeğinde %30-35 oranlarında alınmalıdır. Uzun süreli açlıkta vücut kendisini korumaya alır ve harcadığı oranı azaltır. Bunun için ara öğün alarak sık ama az yemeyi öneriyoruz. Bunu yaparken günlük toplam kalori miktarını arttırmamaya dikkat etmek gerekir. Yemekten 10-15 dakika önce bir-iki bardak su içmenin, doygunluk hissi sağlamaya büyük katkısı vardır. Şöyle ki; midemize bir şey değdiği zaman buradan kalkan uyarılar 15-20 dakikada beyindeki doygunluk merkezine ulaşır. Ama biz bu 15-20 dakikada yemeğin tümünü bitirmiş hatta fazlaca yemiş olabiliriz. Buradan çıkan bir başka sonuç da, yemek süresini biraz uzatmak gerektiğidir. Yemekleri çok iyi çiğnemek de başka faydalarının yanında yeme sürecini uzatacaktır. REKLAM SAYFASI Hepinize sağlıklı günler dilerim Günlük harcadığımız enerjinin % 60-70 i bazal metabolizma dediğimiz beyin, kalp ve iç organlarımızın çalışması için harcanırken, % 15-20 si yediğimiz besinleri sindirmek için harcanır. Geri kalan % 10-15 i ise günlük hareketlerimizle harcanır. Buradan anlaşılacağı üzere, sadece çok hareket veya aşırı spor ile kilo veremeyiz. Başlangıçta haftada 3-5 gün, günde 30-45 dakika süren orta derecede fiziksel aktivite önerilmektedir. Gebelik, emzirme süreci, ciddi kalp hastalıkları, ritm bozuklukları, kemik erimesi, safra taşı gibi rahatsızlıkları olanlar herhangi bir zayıflama programına başlamadan önce bir uzman kontrolüne girmelidirler. Doç. Dr. Tuncay Delibaşı

20 21 SİGARA VE SAĞLIĞIMIZ Smoking and Our Health Birçok ölümcül hastalığa neden olan sigara, çok uzun yıllardan beri zevk verici bir alışkanlık ya da daha doğru bir deyişle, bağımlılık maddesi olarak toplumda yaygın olarak tüketilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) sigara bağımlılığını hızla yayılan bir salgın hastalık olarak ele almaktadır. Gerçekten de mevcut olan rakamlara göz atıldığında, tüm dünyada 1,1 milyar kişinin sigara bağımlısı olduğu, erkeklerin yaklaşık % 47, kadınların ise % 12 sinin sigara içtiği ve her yıl dünyada 4,5 milyon insanın sigaraya bağlı hastalıklar nedeniyle yaşamını kaybettiği görülmektedir. Sigara kullanımındaki bu eğilimin devam etmesi halinde, 2030 yılında 10 milyon insan sigaraya bağlı olarak yaşamını kaybedecektir. Yine DSÖ verilerine göre bu ölümlerin yaklaşık % 70 i ülkemizin de içinde bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde meydana gelecektir. Ülkemizde 17 milyon civarında sigara tiryakisi olduğu bilinmektedir. Kadınlarda sigara içme oranı % 28, erkeklerde ise % 57 olarak saptanmıştır. Biz yılda 100.000 yani her 6 dakikada 1 insanımızı sigaraya kurban veriyoruz. Sigaranın içinde neler vardır? Bilindiği gibi sigara tütün, kağıt, filtre ve katkı maddeleri ile imal edilmektedir. Ancak üretim sürecinde pestisidler (tarım zararlısı ilaçları), fertilizer (gübre) ve dezenfektan maddeler de kalıntı şeklinde sigaraya karışmaktadırlar. Sigara dumanında ise 2000 i zehir olmak üzere 4000 çeşit kimyasal madde bulunur. World Health Organization (WHO) takes smoking addiction as a quickly spreading epidemic illness. As a matter of fact, when we look at the existing numbers, it can be seen that; 1,1 billion people in the world are cigarette addicts, 47 % of men and 12 % of women smoke, and 4,5 million people lose their lives every year in the world due to smoking related illnesses. If this trend on smoking continues, 10 million people will lose their lives in connection with smoking. Again, according to WHO data, 70 % of these deaths will occur in developing countries that our country is included, too. It is known that there are around 17 million cigarette addicts in our country. Smoking rate was determined as 28 % among women and 57 % among men. We sacrifice 100,000 people annually, in other words one person in every 6 minutes to smoking.

22 23 Sigara dumanında bulunan kimyasal maddelerden bazıları : +Karbonmonoksit: Egzost gazı +Arsenik: Zehir +Metanol: Roket gazı +DDT: Böcek ilacı +Kadmiyum: Araba aküsü +Bütan gazı: Tüp ve çakmak gazı +Aseton: Kimyasal sökücü +Naftalin: Güve ilacı +Amonyak: Kimyasal temizleyici Sigarada bulunan kanser yapıcı (karsinojen) maddeler : Sigara dumanında yaklaşık 60 çeşit karsinojen madde vardır. Bu karsinojen maddelerden bazıları şunlardır: + Styrene + Benzen + Nitrozaminler + Formaldehit + Hidralazin + Vinil klorür + Nikel + Kadmiyum + Arsenik + Polonyum + Polisiklik aromatik hidrokarbonlar Sigara insan sağlığını nasıl etkiliyor? BEYİN gerginlik SAÇ GÖZ KULAK BURUN : İnme, bağımlılık, beyin kimyasının bozulması, : Koku ve renk değişimi : Körlük (sarı nokta), katarakt, tik, göz kırpma : Duyma kaybı, kulak enfeksiyonu : Sinüzit, koku kaybı, burun boşluğu kanseri AĞIZ : Dudak, ağız ve gırtlak kanseri, boğaz ağrısı, tat alma duygusunda bozukluk, kötü nefes DİŞ KALP : Çürük, diş kaybı, plak renk kaybı : Kalp krizi, kalp damarı hastalıkları GÖĞÜS : Göğüs kanseri riski, mide, kolon, pankreas kanseri, ülser AKCİĞER : Akciğer, bronş kanseri, kronik bronşit, nefes darlığı, astım, kronik öksürük KARACİĞER BÖBREK-MESANE ELLER CİLT yaşlanma : Karaciğer kanseri : Böbrek ve mesane kanseri : Kan dolaşımının bozulması, damar hastalığı : Ten renginin değişmesi, kırışıklık, erken Üreme sistemi / ERKEK kısırlık Üreme sistemi / KADIN menopoz, ağrılı regl, kısırlık : Sperm kalitesinde azalma, : Rahim ağzı kanseri, erken İSKELET : Osteoporosis, kalça ekleminde sorun, kemik iliği kanseri DOLAŞIM SİSTEMİ : Buerger hastalığı, akut kan kanseri YARA-AMELİYATLAR : Yavaş iyileşen yara, ameliyatın etkisinden geç kurtulmak, sigara yüzünden oluşan yanık izleri BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ : Enfeksiyonlara karşı dayanıksızlık AYAK-BACAK: Kan dolaşımının yavaşlaması, bacak ağrısı, gangren ANNE Plasenta erken ayrılır. Plasenta, doğum kanalının girişini tıkar. Erken doğum. Düşük. Dış gebelik. ÇOCUK Ölü doğum. Ani bebek ölümü sendromu. Akciğerin görevini yerine getirememesi. Akciğerlerin orantısız büyümesi. Astım. Bronşit. Öksürük. Kanser.

24 25? Hastalar Doktordan Ne İster What do patients want from doctors? Vücudu ve yüzü bilgisayara dönük bir doktor, karşısına almak için hastası yerine bir makineyi tercih etmektedir. alanlar kendilerini yalnız hissetmediklerinden bu iki ruh halini yaşarlar ve iyileşmeleri kaçınılmaz olur. Doktor hastasının tedavisine odaklanırken iyileşmesini görmezden gelirse, damardan çıkmış bir serum iğnesinden akan ilaç gibi, her ne kadar bir yere gitse de doğru adrese gitmeyen ilaç gibi yararsız bir eylemin içerisinde olabilir. Çağın anaforu bir yandan insanlara yüz yüze gelmeyi unuttururken diğer taraftan hastalara kendilerine yönelmiş bir hekimle karşılaşmayı çok görmektedir belki. Vücudu yüzü bilgisayara dönük bir doktor, karşısına almak için hastası yerine bir makineyi tercih etmektedir. Hastalar bu durumun şüphesiz farkındadır ve karşısında dünyasından biri olmadığı düşüncesine kapılmıştır. Yalnız hissetmiştir kendini, bazen de hasta yatağının başucuna gelmiş doktorunun dosyayı bırakıp göz ucu ile bir bakışını ister. Dertli olan anlaşılmak, derdini dinleyen birinin yanında olmak ister. Dosyaların ihtiyacı olmayan Buradayım yanındayım diyen bir bakış. Seninleyim seni anlıyorum diyen bir yöneliş hastalar için çok önemlidir. Çok da zor değildir hastanın yanında olmak onu anladığımızı ifade etmek. Geometrik düzlemde aynı seviyede olanlar birbirlerinin yanındadırlar. Çok kolaydır yanında olmak, göz göze gelmek, birbirine dönmek, birlikte olmanın, çözmenin tutkalıdır. Yanında olmak anlaşılmayı da kolaylaştırır, anlatmayı da. Ve öyle kolaydır ki iyileşmek, kendinin yanında hissettiği bir hekimle beraberken. Aynı zamanda göz kontağı kurmak en bilinen güven ifadesidir. Hastalar kendine güvenen ve göz teması kuran biri olduğunu bilirler. Daha en başta dertlerini anlatırken kendilerine yönelen, gözlerinin içine bakan doktorlarla karşılaşmak isterler. Dosyalara bakan gözler tedavi içindir. Ama hasta iyileşmek ister. Bunu bilen iyi doktorlar göz kontağı kurarlar ve ilk göz teması ile hastanın yalnızlığı biter. Daha en başta dertlerini anlatırken kendilerine yönelen, gözlerinin içine bakan doktorlarla karşılaşmak isterler. Göz göze gelmek, hastaya yönelmek çok önemli bir adımdır ancak yeterli değildir. Yanlarında olan hekimlerinin kendileri için bir şeyler Hastalar Doktordan Ne İster? İstenilen bir sağlık hizmeti verilmemesinin çok farklı faktörlerinden söz edilir. Bunlar yeterince bilgili olmamak, hastaya zaman ayıramamak, teknolojik yetersizlik, ekonomik yapı, eğitimsizlik, sosyal eğitimler ve daha birçoklarıdır. Çoğu zaman iyi bir sağlık hizmeti için bilinen konular ile yapılması gerekenler tartışılır. Bununla birlikte gözden kaçan bir konu hastaların iyileşmemesinin asıl nedeni yalnızlık faktörüdür. Tedavi olmak her zaman mümkün olmasa bile, iyileşmek ya da iyi hissetmek isteği her zaman, hastalar için tedaviye göre önceliklidir. Hasta, yardıma ihtiyacı olan kişidir. Sağlık hizmeti verenlerin, kendini anlayan, kendi dünyasından, anlaşabileceği, derdini anlatabileceği biri olmasını ister. Yalnız olduğunu hissederse kendini yalnız bırakanların derdine çare olmayacağını düşünür. Bu düşünce bile tek başına tedaviye başlangıç için kötü bir adımdır. Sabır ve ümit olmadan hastalar iyileşemez. Bunu hastalar da bilirler, sabırlarını besleyecek, ümitlerini yeşertecek sağlık personeliyle karşılaşmak isterler. Sağlık hizmeti Maybe, while the whirlpool of the era makes people forget to come face to face, on the other hand, it grudges patients meeting a doctor facing them. A doctor whose body, face are turned to computer prefers a machine to face instead of his patient. Patients are doubtlessly aware of this condition and get the idea that who he faces is not from his world. He feels alone and sometimes he wants his doctor at his bedside to leave the file and check up on him. Sorrowful one desires to be understood and be next to someone who listens to his sorrows. A look reading I am here, stand by you and an approach saying I am with you, understand you that files do not need are very important for patients.

26 yaşayanların her zaman yalnız olmanın tedirginliğini hissettikleri gibi, hastalar da asık suratlı kimselerden sağlık hizmeti alırken aynı hislere kapılırlar. Ya zor durumda yanımda olmasa dedirtmemenin tek yolu doktorun yüreğinin harekete geçirdiği güler yüzüdür. Ve o hasta şanslıdır ki karşısında şefkati olan, faydalı olmaktan başka düşüncesi ve pazarlığı olmayan bir doktoru vardır. İyileşir, iyileşmesinin yapmalarını beklerler. Ama kendileri için bir şey yapılmasını. Bu noktada doktor teşhis koyabilmek için değil hastasını iyileştirmek için tektik tahlil ister. İkisi aynı şey değildir. İyileştirmek fikri hastanın kolaylıklarını gözetmekten, hasta için bir şeyler yapmaktan geçer. Hastalar bir makalenin parçası, acemi cerrahın deneme tahtası, sağlık sektörünün gelir kaynağı olmak istemezler. İyileşmek isterler. Böylece kendileri için bir şeyler yapılmasını isterler. İnsanca bir el uzatma, olabileceğince samimi bir adım beklerler doktordan, dokunulmak, kibar bir buyurun şuraya oturun gibi bir iltifat, ya da güzel bir söz duymak isterler. Mesleğini sevmek için çok nedeni vardır doktorların ama unutmamak gerekir ki bu sevginin temelinde faydalı olmak gelir. Faydalı olmanın şartı sürdürebilir olmasıdır. Hasta için sürdürülebilirlik, doktorunu her zaman yanında hissetmesidir. O an için yanında olabilir doktor ama ya sonrasında ulaşılamasa, ya doktoruma ihtiyacım olduğunda yanımda olamasa diye. Korkar ve bu soruyu hep sorarlar. Hastaların en büyük endişesi zor anlarında doktorlarına ulaşamayacaklarıdır. Doktor hastasına her zaman yanında olduğunun mesajını çok kolay verebilir. Güler yüzlü olmak ve bunu kalpten yapmak bir sağlık görevlisindeki şefkat hissinin en önemli işaretidir. Sosyal ilişkilerde gülümseyen bir ifade ya da mütebessim bir bakış şefkat hissi uyandırır. Şefkat demek karşılık beklemeksizin her zaman yanındayım demektir. Güler yüzlü insanlardan uzak yetişen ve Mesleğini sevmek için çok nedeni vardır doktorların ama unutmamak gerekir ki bu sevginin temelinde faydalı olmak gelir. yanısıra gözlerinin içine bakan, onun için bir şey yapan ve her zaman şefkate ve yanında olacağını bildiği bir doktor vardır. Sabırlı ve ümitli olmak için sebebi vardır onun. Makinelerin, teknolojilerin, laboratuarların, kitapların, akademik unvanların ve paranın yapamayacağı şeylerdir bunlar. Bunlar iyi doktorun işidir. Tedavi eden değil iyileştiren doktorun işi, ümit veren sabır telkin eden doktorun işi. Çünkü hastalar iyileşmek ister

28 29 Her Yıl Binlerce Türk Öğrenci Eğitim İçin Yurtdışına Gidiyor! Every Year, Thousands of Turkish Students are going Abroad for Education! Yurtdışında Dil Eğitimi Dünyada ortak iş dili olarak İngilizce kabul ediliyor. Hatta özellikle global şirketlerde aksansız bir İngilizce bilmek bile işe kabul edilmek için yetersiz sayılıyor, pek çok işveren birkaç yabancı dili konuşabilen adaylarla çalışmayı tercih ediyor. Öğrenciler en çok İngiltere, Amerika, Malta, İspanya ve İtalya gibi ülkelere dil öğrenmeye gidiyor. Bu ülkeleri Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda takip ediyor. Yabancı dili, konuşulduğu ülkede ve yaşandığı kültürde öğrenmenin, en faydalı yöntem olduğu muhakkak. Bu sayede dil, daha hızlı, akıcı ve en önemlisi o ülkede konuşulduğu şekilde öğrenilmektedir. Yurtdışındaki dil okullarında her seviyeye ve amaca uygun kurslar mevcuttur. Dersler hafta içi her gün ve haftada 20-30 ders arası verilmektedir. Eğitim ücretleri ülkelere ve okullara göre farklılık göstermekle beraber, genellikle aylık 1000$-1500$ arasında değişmektedir. Öğrenciler daha çok Host Family diye tabir edilen aile yanlarında kalmaktadır. Bu sayede daha çok pratik imkanı bulmaktadırlar. Dil okulu seçmek için, ilk etapta kendinize uygun ülke, şehir ve program belirlemelisiniz. Kararınızı verdikten sonra okul seçimi kolaylaşacaktır. Dil okulunun kaliteli, akrediteli ve sınıf mevcudunun 15 in altında olması HAZIRLAYAN PELİN OĞUZ ERŞAN (Armada Grandee Yurtdışı Eğitim Danışmanlığı Eğitim Programları Koordinatörü) Her Yıl Binlerce Türk Öğrenci Eğitim İçin Yurtdışına Gidiyor! Türkiye nin uluslararası her alanda, neredeyse her ülkeyle iş bağlantılarının, sosyal ve kültürel ilişkilerinin artmasının ve gelişmesinin bir sonucu olarak her yıl on binlerce genç insan yurtdışına eğitim almaya gidiyor. Teknolojinin gelişmesiyle iletişim imkânlarının artması ve profesyonel danışmanlık hizmetleri, ailelere güven veriyor. Aileler çocuklarını yurtdışına gönderirken, artık eskisi kadar korkmuyor. önemlidir. Ne kadar az öğrenci olursa kaliteli eğitim alma durumunuz o kadar artar. Bu şekilde tercihler daraltıldıktan sonra sıra bütçenize gelmektedir. Bütçeniz doğrultusunda hareket ederek kendinize en uygun dil okulunu seçmiş olursunuz. Hiçbir zaman en pahalı dil okulu en kaliteli dil okuludur şeklinde düşünmemeniz gerekir. Yurtdışında Üniversite Eğitimi Bu yıl üniversite sınavına giren 1 milyon 787 bin öğrenciden yaklaşık 357 bini 4 yıllık bir üniversiteye yerleşti. Pek çok öğrenci üniversiteyi Türkiye de okuma şansını bile elde edemiyor. Üniversite sınavında başarılı olan öğrencilerden bir kısmı da bir üniversite ve bölüm olsun da hangisi olursa olsun mantığı ile sadece sınavı kazanmaya odaklı bir biçimde çoğu kez istemedikleri bölümlerde okuyorlar. Yurtdışında ise, is- temedikleri bir bölümde okumak yerine, ideallerindeki mesleğe sahip olma şansına sahipler. Son yıllarda yurtdışı eğitimin önündeki denklik engelinin büyük ölçüde kaldırılması, Türkiye ekonomisindeki hızlı büyüme, gidip başarılı olup ülkesine prestijli bir diploma ile dönen öğrencilerin sayısının artması teşvik edici birer unsur olsa da, maalesef öğrencilerin, velilerin ve okul yöneticilerinin bir çoğu hala bu çok önemli fırsatın farkında bile değil. Yurtdışı eğitim hakkında ulaşılamaz yahut sadece zenginler yurtdışında okuyabilir gibi bazı yanlış kanaatler hâkim. Bir anlamda insanların kafalarında bu konu ile ilgili bazı tabular var. Hâlbuki yurtdışında eğitim almak ulaşılamaz değildir. Avrupa Birliği Ülkelerinde Eğitim Olanakları Avrupa Birliği ülkelerinde tamamen YÖK denkliği olan üniversitelerde, YGS ve LYS Daha detaylı bilgiyi Armada Grandee ofisleri ile iletişime geçerek alabilirsiniz. Ülkelere Göre Yıllık Üniversite Eğitim Maliyeti Detayları sınavlarını dert edinmeden eğitim almak mümkün. Avrupa Birliği nde Avrupa Yüksek Öğrenim Alanı isimli bir proje, Bologna Bildirisi nin imzalanması ile geçtiğimiz yıllarda hayata geçmiştir. Türkiye de bu projeye imza atan ülkeler arasındadır. İmzalanan bu anlaşma ile öğrencilerin Avrupa Birliği ülkelerinde okumaları teşvik edilmektedir. Bu bağlamda alınan karar ve yeni yönetmeliklerce Türkiye deki öğrencilerin bir Avrupa ülkesinde üniversite eğitimi alması için üniversite sınavına girmeleri veya ÖSYM tercih kataloğunda belirlenen üniversiteleri seçme zorunluluğu ortadan kaldırılmıştır. Ayrıca Avrupa Birliği ülkelerinde alınan diplomaların tanınması ve denkliği önündeki engeller resmen ortadan kaldırılmıştır. Yurtdışında Üniversite Eğitimi Almanın Maliyeti Yurtdışında üniversite eğitimi sanılanın aksine sadece pahalı seçeneklerden oluşmamaktadır. ABD, İngiltere, Kanada gibi İngilizce konuşulan ülkelerde Türkiye deki vakıf üniversitelerinin maliyetlerine yakın maliyetlerle eğitim alınabilir. Türkiye de bir vakıf üniversitesinde okuyan öğrencinin yıllık eğitim ve yaşam masrafları ortalama 30 bin liraya gelmektedir. ABD, İngiltere ve Kanada gibi ülkelerde bu miktar her şey dahil ortalama 40 bin TL civarındadır. Avrupa Birliği üyesi ülkelerde ise, eğitim maliyetleri çok daha ucuzdur. Hatta Almanya ve Avusturya da eğitim ücretsizdir. Bu ülkelerdeki üniversitelerde Türkiye deki devlet üniversitelerinde olduğu gibi çok cüz i miktarda harç ücretleri alınmaktadır. Bu harç ücretleri Almanya da yıllık ortalama 350 Euro, Avusturya da ise yıllık 760 Euro dur. Nobel ödüllü bir çok bilim adamı yetiştiren Macaristan ve Polonya da birçok üniversite İngilizce eğitim vermektedir. Ücretler ise yıllık yaklaşık 3500 Euro dur. Almanya Avusturya Macaristan Polonya Amerika İngiltere Kanada Aylık Konaklama 250 250 175 175 500 $ 300 500 CND Aylık Beslenme 250 300 175 175 300 $ 250 300 CND Aylık Ulaşım 50 50 15 15 100 $ 60 50 CND Aylık Sigorta 20 20 10 10 60 $ 0 50 CND Aylık Çeşitli Giderler 75 75 50 50 100 $ 100 100 CND Aylık Gider Toplamı 645 695 425 425 1060 $ 710 1,000 CND Yıllık Gider Toplamı (10ay) 6,450 6,950 4,250 4,200 10,600 $ 7,100 10,000 CND Yıllık Eğitim Ücreti 350 760 3,500 3,500 15,000 $ 8,000 12,000 CND Yıllık Genel Toplam 6,800 7,710 7,750 7,750 25,600 $ 15,100 22,000 CND Yıllık Genel Toplam (TL) 15,640 TL 17,733 TL 17,825 TL 17,825 TL 44,800 TL 42,280 TL 38,500 TL

30 31 Ambulansta çalışmak Working in an ambulance Dünyanın en zor işlerinden birisidir ambulansta çalışmak. İşiniz zamana karşı yarışmaktır. Nerede, ne zaman, nasıl bir olayla karşılaşacağınız belli değildir. Kaybedilen her an sizden yardım talep eden hasta / yaralının sağ kalım ya da sağlıklı kalım ihtimalini etkileyecektir. Hastanızla baş başa kaldığınızda ise artık aranızda hiç kimse yoktur. Bilgiye ulaşma ihtimaliniz artık kalmamıştır ve o ana kadar ki bilgi ve birikiminiz sizin hastaya vereceğiniz faydayı etkileyecektir. Dr. Mehmet Akif Güleç 112 Acil Sağlık Hizmetleri Daire Başkanı Neden Önemlidir Acil Sağlık Hizmetleri! Bizler biliriz ki, hastalığımız ne kadar kötü olursa olsun planlı bir tedaviyi dünyanın her yerinden alabiliriz. Maddi ya da sosyal gücümüz nispetinde en iyi sağlık merkezlerine giderek fayda görmeye çalışabiliriz. Ancak bir tedavi vardır ki; ona nerede, ne şekilde ihtiyaç duyacağınız belli değildir. Kim olursanız olun size en hızlı kim ulaşabiliyorsa ve en yakınınızda kimler varsa bu hizmeti onlardan almak zorundasınızdır. İşte bu önemli hizmet Acil Sağlık Hizmetidir. Acil Sağlık Hizmetleri günümüzde başlıca Hastane Öncesi Acil Sağlık Hizmetleri (Ambulans Hizmetleri) ve Hastane Dönemi Acil Sağlık Hizmetleri (Acil Servisler) olarak ikiye ayrılmaktadır. Gerçekten her ikisinin de çeşitli zorlukları olmakla birlikte ambulans hizmetlerinin sahada yapılıyor olması ona farklı özellikler vermektedir. İnsanlar gerek savaş yıllarında, gerekse de acil durumlarda yardıma gitmeyi, ihtiyacı olanları da ihtiyaç duydukları yerlere ulaştırmayı her zaman bir görev bilmişler, bu hizmeti en iyi şekilde yapabilmek için sürekli arayış içerisinde olmuşlardır. Ülkemizde de 1994 yılında 077 Hızır Acil olarak kurulan Kamusal Ambulans Hizmetleri, geçen yıllar içerisinde hızla gelişmiş ve bilhassa son yıllarda büyük bir ilerleme göstererek çeşitlenmiş ve yaygınlaşmıştır. Toplum tarafından da tanınan ve büyük bir memnuniyet içerisinde yararlanılan ambulans hizmetlerinin nasıl verildiği ve bu hizmetlerde personel olarak We all know that we can receive a planned treatment from anywhere in the world regardless of how bad our illness is. We can try to benefit from the best health centers in accordance with our financial or social power. However, there is a treatment that, where and how you will need it is not clear. Whoever you are, you have to receive this service from anyone who can reach you the fastest and any people who are near you. Here, this important service is Emergency Health Service. But, keeping your eyes open, constantly listening to radio, keeping your materials and vehicles ready and the most important one, supplying this service 24 hours nonstop, really requires a different skill and motivation. Independent from the number of incidents you responded and period of time you have worked, you have to approach every incident selectively and meticulously as if it is your first one.

32 33 çalışmanın güçlükleri nelerdir, bu konulara biraz değinmeye çalışalım. Hastanelerde hizmet verirken; hastanız sizin ayağınıza gelmektedir. Kendi özgür iradesi ile sosyal güvencesine, ekonomik gücüne, bilgisine yada ulaşılabilirliğine göre istediği sağlık kurumunu kendisi seçmektedir. Sağlık personeli olarak hastanede yada bir sağlık merkezinde hizmet sunarken kendi ortamınızda, destek ve yardım alabileceğiniz ekip arkadaşlarınızla beraber size gelen hastaya müdahale etme imkanına sahipsinizdir. Gerek malzeme ekip ve ekipman, gerekse de bilgi ve insan gücü açısından yardım alma şansınız bulunmaktadır. Ancak ambulans hizmetlerinde böyle bir avantajınız yoktur. Bugün ülkemizde gerek ambulans ve gerekse de acil sağlık hizmetleri; en ücra yerlere kadar, ihtiyacı olan herkese eşit, ücretsiz ve her hangi bir katkı payı alınmaksızın verilmektedir. Hastane öncesi Acil Sağlık Hizmeti; 112 hattının aranması, Arayan kişilerin ihtiyaçlarının sorgulanması ve Ambulans hizmetinin gerekip gerekmediğine karar verilmesi, Ambulansın gönderilmesine karar verildikten sonra en yakın ambulansın olay yerine yönlendirilmesiyle başlar. Belki bu görevlendirmede arayan kişiler size yanlış bilgi vermiş, iddia sonucu ambulans çağırmış olabilir. Fakat siz bütün çağrıları YA DOĞ- RUYSA olduğunu düşünerek görevlendirme yaparsınız. Gelen çağrıya göre hareket ettiğinizde neyle karşılaşacağınız, nerede ve nasıl bir hizmet sunacağınız belli değildir. Yol ve iklim şartları, 112 Komuta kontrol Merkezlerine gelen çağrıların %85 i gereksiz ve suistimal aramalarından oluşmaktadır. güvenlik sorunları farklı farklı boyutlarda karşınıza çıkabilecektir. Kimi zaman karayollarında karşılaştığınız bir trafik kazasında kolu bacağı kopmuş kan revan içindeki yaralılara müdahale edecek, kimi zaman yolların kapandığı karın insan boyunu aştığı iklim şartlarında yağmurun çamurun içerisinde, hastanıza ulaşmaya çalışacaksınız. Bazen bir çatışmada, bazen bir patlamada, bazen kim olduğunu bilmediğiniz insanların evlerinde sağlık hizmeti sunarken güvenliğinizin hep tehdit altında olduğunu göreceksiniz. Bütün bunlara rağmen sizin hedefiniz ve asli göreviniz zamana karşı yarışarak yardıma ihtiyaç duyan bu insanlara HIZIR gibi yetişmek olacaktır. Bu gün biliyoruz ki 112 Komuta Kontrol Merkezlerine gelen çağrıların %85 i gereksiz ve suistimal aramalarından oluşmaktadır. Bütün bunlara rağmen 112 Komuta Kontrol Merkezinde görevli çağrı karşılama personeli çağrı geldiğinde hızlı bir Bugün ülkemizde gerek ambulans ve gerekse de acil sağlık hizmetleri; en ücra yerlere kadar, ihtiyacı olan herkese eşit, ücretsiz ve her hangi bir katkı payı alınmaksızın verilmektedir. şekilde sorgulama ve karar verme sürecini geçerek, 112 Ambulans istasyona ulaşmak zorundadır. Bütün bunlar için Komuta Kontrol Merkezlerinde tanınan maksimum süre 2-4 dakika arasında değişmektedir. Telsiz ve telefonla ulaşılan 112 Ambulans istasyonu ise vakayı ve adresi aldıktan sonra maksimum 2 dakika içerisinde hareket etmek mecburiyetindir. Bu durumun ne kadar zor olduğunu tahayyül etmek gerekir. Vaka bildirildiği sırada kişisel ihtiyaçlarınızı gideriyor, dinleniyor, yemek yiyor yada ambulansınızı bir sonraki vaka için hazırlıyor olabilirsiniz. Ama sürekli tetikte olmak, sürekli telsiz dinlemek, malzeme ve aracınızı hazır halde tutmak, en önemlisi bu hizmeti 24 saat kesintisiz yapmak gerçekten farklı bir beceri ve motivasyon gerektirir. Ne kadar çok vaka yaparsanız yapın, ne kadar uzun süre çalışırsanız çalışın her vakaya ilk vakanızmış gibi titizlik ve özenle yaklaşmak zorundasınız. İstasyonunuzdan vaka için çıkış yaptıktan sonra yol ve iklim şartları, trafik yoğunluğu ve diğer çevresel koşullar içerisinde vakanıza en hızlı şekilde ulaşmaya çalışacaksınız. İşte o andan itibaren ekip olarak yalnızsınız ve keşke dediğiniz her türlü olumsuz gelişme belki bir insanın hayatta veya sakat kalmasına sebep olacaktır. İlaçlarınız, malzemeleriniz, vakaya yapacağınız müdahale, tıbbi bilgi ve birikimiz neyse artık vakanın başında onu kullanacaksınız. Belki olay yerinde NERDE KALDINIZ diye öfke ile sizi bekleyen bir grup insanla karşılanacaksınız. Belki tartaklanacak, tacize uğrayacak ama yinede önce insan ve insan sağlığı diyerek görevinizi yapmaya çalışacaksınız. Belki hastanızı asansörü bile olmayan yüksek binalardan indirmek zorunda kalacak belinizi sakatlayacaksınız. Bazen de yardım talep ettiğinizde BU SİZİN GÖREVİNİZ DEĞİL Mİ diyen insanlarla karşılaşacaksınız. Tüm bu olumsuzluklara rağmen hastanıza ilk ve doğru müdahaleyi yapıp EN YAKIN VE EN UYGUN sağlık merkezine tıbbi bakımınıza devam ederek ulaştırmak zorundasınız. Hastane acil servislerine giriş yaptığınız zaman da BUYU- RUN HOŞGELDİNİZ diyen birileriyle karşılaşmayacaksınız. Hastanızı acil servise, ön bilgileri vererek teslim edip bir sonraki göreve devam edeceksiniz.

34 Buradan da anlıyoruz ki, bilhassa Ambulans Hizmetleri ULAŞILABİLİR ve ULAŞABİ- LİR olmak üzerine kurgulanmıştır. Arayan kişi size ulaşabilecek, siz de arayan kişiye en hızlı şekilde yardım ulaştırabileceksiniz. Bu yüzdendir ki; Acil çağrı numaraları gerek sabit gerekse cep telefonlarından ücretsiz olarak aranmakta, Acil Sağlık Hizmeti ücretsiz olarak sunulmakta, Acil Yardım istasyonları nüfus yoğunluğu, bölgenin vaka yoğunluğu, mahrumiyet ve karayolları yol güvenliği çerçevesinde belli aralıklarla konuşlandırılmakta ve hizmet sunmakta, Ambulanslardaki telsiz sistemleri, röle sistemleri, GPRS takipleri, entegre navigasyon sistemleri bu temel felsefeye göre yapılmaktadır. Aslında bugün gelinen noktada Komuta Kontrol Merkezleri şehrin bütün hastanelerinin boş yatak kapasitelerini online gördükleri için hastalar hastane kapılarında kalmamakta, kapı kapı dolaştırılmamaktadır. Ambulans çeşitlilikleri de bütün bu vakalara yer ve konum mevzu bahis olmadan ulaşmak için arttırılmıştır. Bildiğimiz tek hasta taşıyan acil yardım ambulanslarının yanı sıra 4 hasta taşıyan Çoklu vaka ambulansları, obez hasta taşıyan ambulanslar, kar paletli ambulanslar, helikopter, uçak ve deniz ambulansları ile motosikletli ve bisikletli acil yardım ekipleri ile acil sağlık hizmetini en iyi şekilde vermek için oluşturulmuştur. Son yıllarda Yazılı ve görsel medyada birkaç yıl öncesine kadar ülkemiz için uzak görünen uçak ambulansların vatandaşlarımızı başka ülkelerden alıp geldiğini, kardan yolları kapanan köylere kar paletli ambulansların ulaşıp onları alarak sağlık merkezlerine götürdüğünü, kimi zamanda sıkışık alanlarda motosikletli ekiplerin acil vakalara ulaşmak için trafikte canla başla mücadele ettiğini görmekteyiz. Bu ve buna benzer hizmetlere ulaşım kolaylığı ve hizmet kalitesindeki hızlı artış sebebiyle vatandaşın Acil sağlık hizmetinin karşılanması konusunda beklentileri çok artmıştır. Aynı bağlamda acil sağlık hizmetinin sunumunda görev alan personelin de vatandaşlarımızdan talep ve beklentileri bulunmaktadır. Bunların başında; 112 Acil Yardım hattının gereksiz yere meşgul edilmemesi, Trafikte ambulans ekiplerine yol verilmesi, Vaka başındaki sağlık görevlilerine yardımcı olunması, Acil ambulans hizmetlerinin toplum tarafından bilinçli olarak kullanılması sıralanabilir. Bütün ambulans ekipleri aldığı teorik ve pratik eğitimler ve yaptıkları tatbikatlar ile Acil Sağlık Hizmetleri en iyi şekilde sunmayı hedeflemektedirler. Biz de onlara bu hizmetlerinde başarılar diliyoruz. İYİ Kİ VARLAR

36 37 Afet Zamanlarında Sağlıkçı Olmak Health services at the time of disaster Afetleri, afet potansiyelleri açısından değerlendirdiğimizde, bazı öngörülerde bulunabilmek mümkün olsa da, ne zaman ve nerde toplumu etkileyeceğini önceden söyleyebilmek, pek de mümkün değildir. Acil durum, olağan dışı durum, afet, felaket ve kıyamet sıralaması içerisinde; afetleri, başlıca insan Ülkeler teknolojik gelişmişlik kapasitelerine ve aldıkları ciddi risk yönetimi tedbirlerine rağmen zaman zaman afetlerle baş edebilmede yetersiz kalabilmektedir. ve doğa kaynaklı olarak tanımlayabiliriz. Afetler doğası gereği yerel imkanlarla altından kalkılamayan ve içinde doğrudan veya dolaylı olarak etkilediği insan faktörünü barındıran bir kavramdır. Afet potansiyellerine karşı yürütülecek risk yönetimi sayesinde afetler önlenemese bile, insanlar, Prof. Dr. Ali COŞKUN Acil Sağlık Hizmetleri Genel Müdürü canlılar ve doğa üzerinde oluşturacağı zararlı etkiler hafifletilebilir. Ülkeler teknolojik gelişmişlik kapasitelerine ve aldıkları ciddi risk yönetimi tedbirlerine rağmen zaman zaman afetlerle baş edebilmede yetersiz kalabilmektedir. Gelişmiş ülke dahi olunsa karşı karşıya kalınması belki de kaçınılmaz olan Afet döngüsünün kriz dönemi ve sonrasındaki iyileştirme dönemlerinde insanlığa düşen çok önemli vazifeler vardır. Sağlık çalışanı afet gönüllüleri açısından bu dönem, daha farklı bir anlam taşır Afet Zamanlarında Sağlıkçı Olmak. Mesleğinin, bilgi birikiminin gerekliliğini (vergisini) vermek. Sağlık hizmetlerinde vergiyi hep farklı algılamış, farklı algılamak istemişimidir. Diğer sektörler açısından, mal ve hizmet teslimlerinde, alan kişi tarafından ödenmesi gereken bir vergi vardır. Sağlık hizmetlerinde ise, hizmetin tüketiminde tüketiciye değil, üretiminde üreticiye ödeme yükümlülüğü getirmektedir. Bu yükümlülük, afet zamanlarında, ihtiyaç sahibi insanların yanında olma ve onlara bu hizmeti sunma yükümlülüğüdür. Bu yükümlülük bir zorunluluk değil, bir sorumluluktur. Devlet tarafından ilgiliye ekonomik ve maddi bir yaptırım getirmez. Bir gönüllülük vergisidir, afet zamanlarında afetzedenin yanında olmak Literatür, afet anında üç önemli ihtiyaca vurgu yapmaktadır. Arama kurtarma faaliyetleri sonrası, sağlık ile birlikte, gıda temini ve barınma. Afetlerde sağlık hizmetleri hem erken dönemde arama kurtarma ekipleri ile birlikte medikal kurtarma hizmeti sunması, hem de orta ve uzun vadede sağlık hizmetleri sunması bakımından büyük önem taşımaktadır. Literature emphasizes on three important needs during a disaster. After search and rescue operations, together with health, food supply and accommodation. Health services during disasters has great importance with regards to both submission of medical rescue services together with search and rescue teams at early stage, and submission of health services in middle and long term. Health services are one of three sine qua non (indispensables). As a matter of fact, it is the most important one in terms of providing service to man directly. Providing health services at the time of disasters is possible with medicine, medical equipment and mobile health elements out of volunteer personnel. So, in addition to volunteer staff, being prepared for a disaster requires being prepared with equipments, as well.

38 Afetlerde sağlıkçı olmak, gönüllü olmak, UMKE olmak, her şeyden önce her zaman için göreve hazır olmak demektir. Afetlerde sağlık hizmetleri sacın üç ayağından biridir. Hatta doğrudan insana hizmet sunması bakımından en önemli ayağıdır. Afet dönemlerinde sağlık hizmeti sunmak; gönüllü personellerin dışında, ilaç, tıbbi malzeme ve seyyar sağlık unsurlarıyla mümkündür. Dolayısı ile afete hazırlıklı olmak, gönüllü personellerin yanında, donanım olarak ta hazırlıklı olmayı gerektirir. Ulusal Medikal Kurtarma Ekipleri; başta deprem olmak üzere tüm doğal ve insan kaynaklı afetlerde, afetin olmazsa olmaz unsuru olan, insanın yaşatılmasına yönelik medikal kurtarmayla alakalı tüm faaliyetleri gerçekleştirir. Bu faaliyetleri olay yerinde, enkazın altında yapacak kapasitede bilgi birikimine ve donanıma sahiptirler. Yaşadığımız Marmara depremi içinde bulunduğumuz durumu bir kez daha gözler önüne sermiştir. Sağlık Bakanlığı olarak 2004 yılında ASOP (Afetlerde Sağlık Organizasyonu Projesi) başlatılmış ve 2005 yılında UMKE kurulumunu ve yapılanmasını tamamlamıştır. Afetlerde gönüllü olarak çalışmak isteyen sağlık personelleri bu konuda eğitimlere tabi tutulmuşlardır. Gerekli donanımla donatılmışlardır. UMKE ler Türkiye nin her yerine yaygınlaştırılmış ve yaptıkları tatbikatlarla her zaman göreve hazır duruma getirilmişlerdir. Süreç içerisinde UMKE ler Avrupa, Asya, Amerika ve Afrika kıtalarındaki afetlerde de önemli görevler üstlenmiştir. İhtiyaç sahibi insanların var olduğu her coğrafyaya yardıma koşmuştur. Afetlerde sağlıkçı olmak, gönüllü olmak, UMKE olmak, her şeyden önce her zaman için göreve hazır olmak demektir. Afetzedelerin size olan ihtiyacını düşünerek yola çıktığınızda, ailenizi, çocuğunuzu yakınlarınızı ve mevcut işinizi bırakmanız, unutmanız demektir. Buna kendini hazırlarken, neden orada olmalıyım? ın cevabını kendine verebilmiş olmaktır. Biriktirdiği ile değil, verdikleriyle zengin olunacağını bilmek demektir. En son olarak bir yıl önce yaşanan Van Depreminde başarılı hizmetler sunan UMKE ve bakanlığımız başta Cumhurbaşkanımız ve Başbakanımız olmak üzere vatandaşlarımızdan hak ettiği övgü ve takdiri almıştır. Bu kapsamda hizmet sunan; Kimse Yok mu?, Yeryüzü Doktorları, Beşir, İHH, Yardımeli, Cansuyu, ASYA gibi çeşitli sivil toplum kuruluşları da, hem yurt içi hem de yurt dışı sağlık hizmetlerinde gönüllü sağlık personelleri ile önemli vazifeler yerine getirmişlerdir. Bir zorlamaya dayanmayan, mesleğinin, bilgi birikiminin vergisini (gönüllülük vergisini) verme adına, afet zamanlarında afetzedelerin yanında olanlara KİMSE YOK MU? ASYA var. Biz, ülkemizde ve dünyanın her yerinde meydana gelen felaketlerin ardından Kimse yok mu? diyen seslere umut olmak için canla ba la çalı an bir arama-kurtarma ekibiyiz. C M Y CM MY CY CMY K www.kimseyokmuasya.org www.kimseyokmu.org.tr 44 44 593