Cilt: 6 Sayı:

Bahçe Bitkileri Derneği nin Haber Bültenidir. Cilt: 6 Sayı: 1 2017 Dernekten Haberler Erzurum ve Erzincan İllerinde Sebze Olarak Kullanılan Yabani Bitki Türlerinin Tespiti Bazı Tropik Meyve Türlerinin Türkiye Koşullarına Adaptasyonundan İlk İzlenimler w w w. b a h c e d e r. o r g. t r

İÇİNDEKİLER ERZURUM VE ERZİNCAN İLLERİNDE SEBZE OLARAK KULLANILAN YABANİ BİTKİ TÜRLERİNİN TESPİTİ Bahçe Bitkileri Derneği nin yılda iki kez yayınlanan haber bültenidir. Bahçe Bitkileri Derneği adına sahibi: Yönetim Kurulu Başkanı Ayşe GÜL Sayfa Düzeni: Özlem TUNCAY BAZI TROPİK MEYVE TÜRLERİNİN TÜRKİYE KOŞULLARINA ADAPTASYONUNDAN İLK İZLENİMLER 5. ULUSAL ÜZÜMSÜ MEYVELER SEMPOZYUMU VII. BAHÇE ÜRÜNLERİNDE MUHAFAZA VE PAZARLAMA SEMPOZYUMU 11. ULUSAL SEBZE TARIMI SEMPOZYUMU 3.ULUSAL CEVİZ SEMPOZYUMU Bahçe Bitkileri Derneği Yönetim Kurulu Ayşe GÜL Gülay BEŞİRLİ Fatih ŞEN Özlem TUNCAY Zeynel DALKILIÇ Bültende yayınlanan yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. Bahçe Bitkileri Derneği Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü 35100 Bornova-İZMİR Tel: +232 388 18 65 Fax: +232 388 18 65 E-mail: bahce.dernek@gmail.com Kapak resmi: Pitaya. (H. Gübbük, B. Biner)

Dernekten Haberler... 2017 yılını BAHÇE HABER dergimizin 11. sayısı ile karşılıyoruz. Yeni yılınızı kutlar, yeni yılda hepinize sağlık, huzur ve bol şans dileriz. Geçtiğimiz dönem içerisinde, üyelerimiz Eylül ve Ekim aylarında düzenlenen 4 farklı sempozyumda bir araya geldiler. 5. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu 27-30 Eylül de ayında Adana da, 7. Bahçe Ürünlerinde Muhafaza ve Pazarlama Sempozyumu 4-7 Ekim de Eğirdir-Isparta da, 11. Sebze Tarımı Sempozyumu 11-13 Ekim de Ordu da, 3. Ulusal Ceviz Sempozyumu 13-15 Ekim de Bolu da gerçekleştirildi. Üyelerimizi bir araya getiren bu sempozyumların Düzenleme Kurullarına, Başkanları Prof. Dr. Nurgül TÜREMİŞ, Prof. Dr. Mehmet Ali KOYUNCU ile Dr. Şerif ÖZONGUN, Yrd. Doç. Dr. Ercan EKBİÇ ve Prof. Dr. Turan KARADENİZ in şahsında şükranlarımızı sunarız. BAHÇE HABER in bu sayısında iki makaleye yer verdik. Birinci makale ERZURUM VE ERZİNCAN İLLERİNDE SEBZE OLARAK KULLANILAN YABANİ BİTKİ TÜRLERİNİN TESPİTİ Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü nden Zakine KADIOĞLU tarafından hazırlandı. İkinci makale BAZI TROPİK MEYVE TÜRLERİNİN TÜRKİYE KOŞULLARINA ADAPTASYONUNDAN İLK İZLENİMLER ise Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Hamide GÜBBÜK ve Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü nden Beyza BİNER tarafından hazırlandı. Yazarlarımıza teşekkür ederiz. Esen kalın Yönetim Kurulu 3

ERZURUM VE ERZİNCAN İLLERİNDE SEBZE OLARAK KULLANILAN YABANİ BİTKİ TÜRLERİNİN TESPİTİ Zakine KADIOĞLU 1 GİRİŞ Ülkemiz 23.949 milyon ha tarımsal üretim alanı ile önemli bir tarım ülkesidir. Kültürü yapılan sebze üretim alanı 809 bin ha olup toplam tarımsal alanın %3.4 ünü oluşturmaktadır. Bu alanda üretilen toplam sebze miktarı 29.552 milyon ton dur (Anonim, 2015). Resmi kayıtlarda yer alan bu üretim miktarı kültürü yapılan 49 farklı sebze türüne aittir. Ancak ülkemizde bu veriler içerisinde yer almayan ve doğadan toplanarak sebze olarak değerlendirilen çok sayıda bitki türü vardır. Doğadan toplanarak tüketilen sebzelerin çeşitliliği bu bölgelerde yaşayan insanların kültürel yapısı ve etnobotanik bilgi düzeyi ile ilişkili olarak iklim ve coğrafi bölgelere göre farklılık göstermektedir. Türkiye, ekosisteminde yetişen yaklaşık 11707 bitki taksonu ile Avrupa, Kuzey Afrika ve Orta Doğu coğrafi bölgeleri göz önüne alındığında bitki çeşitliliği yönünden en zengin ülkedir. 3649 tanesi endemik olan bu bitkiler ülkemizin önemli doğal kaynaklarını oluşturmaktadır. Doğadan toplamayla tüketim, zaman içinde söz konusu olan bitki türlerinin kaybolmasına ve genetik kaynakların erozyona uğramasına neden olmaktadır. Bu çalışma doğadan toplanan ve sebze olarak değerlendirilen bitki türleri yönünden önemli bir potansiyele sahip olan Erzurum ve Erzincan illerinde bu türleri belirlemek ve kültüre alma çalışmalarına altyapı oluşturmak amaçlı yürütülmüştür. BELİRLENEN TÜRLER 2011-2013 yılları arasında sahada yapılan incelemeler sonucunda sebze olarak tüketilen 37 farklı familyaya ait 182 bitki türü tespit edilmiştir. Bu türlerden 99 türün tohum örnekleri alınmıştır. Toplanan bitkilerin herbaryumları hazırlanıp teşhisleri yaptırılmıştır. Bu bitkilerin yöresel adları, bulunduğu yerin adresi, rakımı, enlem ve boylamları, bitkinin kullanılan kısımları, kullanım şekilleri öğrenilerek kayıt altına alınmıştır. Erzurum ve Erzincan illerinde sebze olarak yoğun bir şekilde tüketilen bitki türleri; Rumex obtusifolius L. subsp. subalpinus (Schur) Celak., Lactuca serriola L., Origanum vulgare L. ssp. gracile ( K.Koch.) Letswaart, Origanum acutidens ( Hand.- Mazz.) Letswaart., Cardamine uliginosa Bieb., Ornithogalum narbonense L., Ornithogalum montanum Cyr., Stellaria media L., Prangos ferulacea (L.) Lindl., Eremurus spectabilis Bieb., Echinophora tenuifolia L.subsp.sibthorpiana (Guss.) Tutin, Capsella bursa-pastoris (L.) Medik, Carduus pycnocephalus L., Allium atroviolaceum Boiss., Allium tuncelianum (Kollman) Özhatay, Matthew, Şiraneci, Allium sp., Rumex crispus L., Rumex acetosella L., Rumex scutatus L., Rheum ribes L., Campanula rapunculoides L. subsp. rapunculoides, Malva neglecta Wallr., Salvia virgiata Jacg., Papaver dibium L., Papaver rhoeas L., Anchusa leptophylla ssp.leptophylla Roemer&Schutes, Silene vulgaris (Moench) Garcker var. vulgaris, Berberis vulgaris 1 Erzincan Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü, Erzincan. 4

L.,Sinapis arvensis L., Beta trigyna Waldst.&Kit., Rumex conglomeratus Murray, Tussilago farfara L. Chaerophyllum bulbosum L., Thymus sipyleus Boiss., Ziziphora clinopodioides Lam., Arum detruncatum C. A. Meyer var. detruncatum, Gundelia tournefortii L. var. tournefortii, Cirsium arvense (L.) Scop., Polygonum aviculare L., Polygonum cognatum Meissn. Erodium cicutarium (L.) L Herit, Chenopodium album L.subsp.album var. album, Urtica dioica L,, Portulaca oleracea L., Chenopodium album L. subsp. album, Plantago lanceolata L., Plantago major L., Bunias orientalis L., Amaranthus retroflexus L., Scorzonera sp., Tragopogon sp., Mentha longifolia (L.) Hudson, Eryngium billiardieri Delar, Eryngium campestre L., Cirsium rhizocephalum C.A Meyer, Arctium minus (Hill.) Bernh subsp. pubens (Babington) Arenes, Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. olarak tespit edilmiştir. Bu bitki türlerinin tüketilen kısım ve tüketme şekli bilgisinin geçmişe ve sözlü kültüre dayalı olarak nesilden nesile aktarıldığı görülmüştür. Yapılan görüşmelerde, bitki türlerinin; kök, gövde, sürgün, çiçek, dal, yaprak, tohum ve yumru gibi kısımlarının sebze olarak değerlendirildiği belirlenmiştir. Yine yapılan incelemeler göstermiştir ki; tespit edilen bitki türleri taze olarak tüketildiği gibi, kurutarak, salamura edilerek, turşuya işlenerek, dondurularak veya konserve şeklinde muhafaza ederek tüketimi yıl içerisine yayılmaktadır. Sebze olarak kullanılan yabani bitkilerin tüketilme ve değerlendirme şekillerinin çoğunlukla, çiğ olarak, haşlayıp süzülüp içine bulgur, yarma veya pirinç katılarak yemeğinin yapılması, sarma, çorba, börek, turşu ve reçel yapımı şeklinde olduğu belirlenmiştir. Bazı türlerin ise aynı zamanda, baharat olarak, tat ve koku vermek için (Allium tuncelianum Kollman) Özhatay, Matthew, Şiraneci), çay olarak (Thymus ve Origanum türleri) ve tedavi amacı ile (menekşe, ebegümeci, evelik, katırtırnağı) de kullanıldığı tespit edilmiştir. Evelik (Rumex crispus L.) Yaygın olarak yaprakları tüketilir. Taze olarak yaprakları salatalara ilave edilir. Börek yapımında kullanılan otlardandır. Bulgurlu ve yumurtalı yemekleri de yapılır. Prangos ferulacea (L.) LINDL. Çakşir otu (Prangos ferulacea L.) gövdesi kullanılan bir bitki türüdür. Pişirilerek tüketiminin yanında salamurası da yapılır 5

Işkın otu (Ruheum ribes L. ) Gövdesi taze olarak tüketilen bir bitkidir. Çan çiçeği (Campanula rapunculuc L. subsp. rapunculus) Pişirilerek tüketilen bitki aynı zamanda süs bitkisi olma potansiyeline de sahiptir. Ballık (Anchusa leptophylla ssp.leptophylla Roemer&Schutes) Gödesi tüketilen bir bitkidir. Pişirilerek değerlendirilir. Tunceli sarımsağı (Allium tuncelianum (Kollman) Özhatay, Matthew, Şiraneci) Taze ve kurutularak değerlendirilmektedir. Bitkinin hem toprak altı hem de toprak üstü aksamı yemeklere tat ve aroma katmak için tüketilmektedir. ( 6

Kaz ayağı (Falcaria vulgaris Bernh.) Pişirilerek tüketilen bir bitkidir. Bölgede hem taze hem de kurutularak değerlendirilmektedir. Çiriş (Eremurus spectabilis. Bieb.) Pişirilerek hem taze hem de kurutularak tüketilmektedir. Et ve bulgur katkılı yemeği yapılmaktadır Türkiye genelinde olduğu gibi Erzurum ve Erzincan illerinde de, insanların gereksinmelerini karşılamak amacıyla bitkisel kaynakları bilinçsizce kullanması, arazi açmaları, üretim yapmak yerine doğadan sökerek tüketme, tabi afetler, genç nesillerin ilgisizliği, bitki gen kaynaklarının azalmasına ve hızla kaybedilmesine neden olmaktadır. Doğadan bilinçsizce toplanan bu bitkilerin ticari önemleri ve aşırı toplanmaları bitki nesillerini tehlikeye sokmaktadır. Bunu önlemeye yönelik söz konusu türlerin kültürünün yapılmasına yönelik çalışmalara alt yapı oluşturacak çoğaltım yöntemlerini tespite yönelik bilgiler kayıt altına alınmıştır. Yapılan bu çalışma ile ayrıca, bu bitkilerin tespit edilmesi ile flora çalışması yapan taksonomistlere ve botanikçilere kaynak oluşturma sağlanmıştır. Elde edilen bilgiler ile bölge halkını genetik kaynakları koruma ve sürdürebilirliğinin sağlanması konusunda bilgilendirmek, bu bitkilerin kültüre alma çalışmalarının teşvik edilmesiyle, bitkilerin doğadan toplanarak yok olmasının önleneceği, insanların daha rahat kullanabilecekleri ve çiftçilere ek bir gelir kaynağı sağlanacağı fikirleri aşılanmaktadır. Enstitüde başlatılan kültüre alma çalışmaları yapılan tanıtım çalışmaları ile yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. KAYNAKLAR Anonim, 2015. www.tarim.gov.tr. (Erişim, 09.12.2016). Alan, R., Padem, H., (1989). Erzurum ve Yöresinde Sebze Olarak Kullanılan Yabani Otlardan, Işgın, Uzun yemlik, Madımak, Tel pancarı ile Ebegümeci üzerine araştırmalar. Gıda Dergisi 14 (5): 281-287 Baytop, T., (2007). Türkçe Bitki Adları Sözcüğü. Türk Dil Kurumu Yayınları 3. Baskı, Öncü Basımevi Ankara, 512s. Behçet, L., Arık, M., (2013). Doğu Anadolu da Bir Etnobotanik Çalışma Tr. Doğa ve Fen Derg. Tr. J. Nature Sci. 2013 Vol. 2 No. 1 Güngör, F., (2002). Yabani Olarak Yetişen Çiriş (Eremerus spactabilis (BİEB) FEDTSCH.), 7

Çaşır (Prangos ferulacea LINDL. Ve Sarı Çaşır (Hippomarathrum microcarpum BIEB.) Bitkilerinin Morfolojik Biyolojik özellikleri İle Kültüre Alınabilme İmkanları Araştırmalar. Doktora Tezi. Atatürk Üniversite Fen Bilimleri Enstitüsü. Erzurum. Güngör, F., Çukadar, K., (2001). Erzurum Ve Erzincan Yöresinde yabani Olarak Yetişen Çaşır (Prangos ferulacea ( L.) Lindl. ve Sarı Çaşır (Hippomarathrum microcarpum (Bieb) Fedtsch), Çiriş (Eremurus spectabilis Bieb) Bitkilerin sebze Olarak Değerlendirmek Amacı ile Kültüre Alınması Üzerine Araştırmalar. (Sonuç Raporu) Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Erzincan. Güvenç, İ., Kaya Y., (1996). Erzurum da Sebze Olarak Değerlendirilen Yöresel Bazı Bitkiler. Atatürk Üniversitesi Zir. Fak. Dergisi, 27(3), 369-374, Erzurum. Kaya, A., (1996). Uzundere (Kargapazarı Dağları) ve Çevresi (Erzurum) Florası Üzerine Bir Ön Araştırma (Yüksek Lisans Tezi) Yüzüncü Yıl Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Van. Kandemir, A. Ve Türkmen, Z., (2008). The Flora of Üzümlü-Sakaltutan (Erzincan- Gümüşhane),Turk J. Bot., 32: 265 304. Kendir, G., Güvenç, A., (2010), Etnobotanik ve Türkiye de Yapılmış Etnobotanik Çalışmalara Genel Bir Bakış Hacettepe Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Dergisi, 30 (1) :49 80, Ankara. Özgen, U., Yiğit, N., Aktaş, E., (2004). Ilıca (Erzurum) İlçesine Bağlı Köylerde Tedavi Amacıyla Kullanılan Bazı Türlerde Antibakteriyel Aktivite Tayinleri, 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Eskişehir, 316-317. Özgen, U., (2005). Narman (Erzurum) ve Köylerinde Halk İlacı Olarak Kullanılan Bitkiler. Yüksek Lisans Tezi Atatürk Üniversitesi Sağlık Bilimler Enstitüsü Eczacılık Fakültesi. Erzurum. 8

BAZI TROPİK MEYVE TÜRLERİNİN TÜRKİYE KOŞULLARINA ADAPTASYONUNDAN İLK İZLENİMLER Hamide Gübbük 1, Beyza Biner 2 ÖZET Ülkemizde, muz dışında kalan tropik meyve türlerinin tamamına yakın kısmı ithalatla karşılanmaktadır. Muz dışında ithal edilen tropik meyve türleri arasında ananas, mango ve hindistan cevizi ilk sıralarda yer almaktadır. Diğer tropik meyve türlerinin ise üretim miktarlarının daha az olması, yola dayanımlarının sınırlı olması ya da ülkemizde henüz yeterince tanınmaması ithalatı sınırlandırmaktadır. Bu nedenle, ülkemizde yetiştirilme şansı olan bazı tropik meyve türleri ile adına doğru üretim materyalleri kullanılarak uygun ekolojilerde adaptasyon çalışmalarına başlanması, hem ekonomik ve hem de bilimsel açıdan gereklilik arz etmektedir. Bu derlemede, guava, litchi, longan, mango, passiflora ve pitaya türlerinin değişik çeşitleri ile Gazipaşa/Antalya lokasyonunda yürütülen adaptasyon çalışmalarına ait ilk gözlem sonuçlarına yer verilmiştir. Üç yıllık araştırma sonuçları, tüm türlerin Gazipaşa da muz yetiştiriciliğine uygun mikroklima özelliği gösteren ekolojilerde yetiştirilme şansının olabileceğini göstermiştir. Denenen türler arasında mango ve litchi damak tadı olarak, pitaya albeni ve satış fiyatı, passiflora ise adaptasyon yeteneği açısından ön plana çıkan türler olarak değerlendirilmişlerdir. GİRİŞ Ülkemiz, ılıman ve subtropik meyve türlerinin birçoğu açısından kendi kendine yeten bir ülke konumundadır. Bununla birlikte, tropik meyve türlerinden ekonomik anlamda yetiştiriciliği yapılan tür sayısı oldukça sınırlıdır. Ülkemizde muz dışında, diğer tropik meyve türlerinden papaya ile ilgili olarak örtüaltında ve açıkta yürütülen çalışmalarda olumlu sonuçlar alınmıştır. Bununla birlikte, hem tropik ve hem de subtropik iklim koşullarında yetiştirilme şansı olan avokadonun üretim ve tüketiminde son yıllarda artışlar kaydedilmiştir. Ülkemiz ihtiyacı olan tropik meyve türlerini, üretiminin yapıldığı diğer ülkelerden ithalat yoluyla karşılamaktadır. Tropik meyve türlerinin birçoğunun asıl yetişme alanları ise Asya, Afrika ve Güney Amerika ülkeleridir. Bu türlerin birçoğunun yola dayanımının sınırlı olması ve taşıma masraflarının da yüksek olması nedeniyle, ülkemizde sınırlı sayıda tropik meyve türünü (muz, ananas, mango, hindistan cevizi, pitaya, papaya vb.) piyasada görmekteyiz. Bu türlerden, muz ve ananas dışında kalanları oldukça yüksek fiyatlarla satılmakta ve satışları ise sadece hipermarketlerde yapılmaktadır. Bu nedenle, ülkemizde yetiştirilme şansı olan türlerin kendi öz kaynaklarımızdan karşılanmasının, hem üretici ve hem de tüketici açısından bir avantaj oluşturacağı düşünülmektedir. Ayrıca bu türlerin birçok Avrupa ülkesinde de yetiştirilme şansı bulunmaması, Türkiye de üretim fazlasının olması durumunda Avrupa ya satılma durumunu da beraberinde getirebilecektir. Bu nedenle, ülkemizde tropik meyve türlerinin adaptasyonu ile ilgili çalışmalara gereksinim duyulmaktadır. Son yıllarda, tropik meyve türlerinin tüketimine olan ilginin artmasıyla birlikte, özellikle Akdeniz Bölgesi nde bazı üreticiler 1 Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, Antalya 2 Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Antalya 9

ekonomik getirisi yüksek olan tropik meyve türlerinin yetiştiriciliği ile ilgili arayış içine girmişlerdir. Bu arayış içinde öncelikli olarak, tüketmiş oldukları tropik meyvelerin tohumlarını kullanarak elde ettikleri fidanlarla hobi amaçlı yetiştiricilik yapmaya başlamışlardır. Bilindiği gibi tohumdan yetiştiricilikte açılma meydana gelmekte, verim ve kalite istenen düzeyde olmamakta ve ayrıca ağaçlar daha geç meyveye yatmaktadır. Bu nedenle, günümüzde modern yetiştiricilikte verimli, sertifikalı, adına doğru fidanlarla üretime başlanması, meyvecilik gibi uzun vadeli yatırımlarda önem arz etmektedir. Dolayısıyla, ülkemizde yetiştirilme şansı olan tropik türlerde ismine doğru fidanlarla adaptasyon çalışmalarına başlanması, türlerin adaptasyonu hakkında kesin sonuçlara ulaşılması açısında önemlidir. Bu düşüncelerden yola çıkılarak, Antalya İl Özel İdaresi desteği ile Antalya İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü (AİGTHM), Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü (BATEM) ve Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi (AKDZF) işbirliği ile bazı tropik meyve türlerinin adaptasyonu ile ilgili bir adaptasyon çalışması başlatılmıştır. Bu kapsamda, guava, litchi, longan, mango, passiflora, pitaya türlerinin değişik çeşitleriyle, 2013 yılında Antalya nın Gazipaşa ilçesinin mikroklima özelliği gösteren iki farklı lokasyonu nda dikimler gerçekleştirilmiştir. Bu derlemede, yurt dışından getirtilen ve ülkemizde ilk defa ismine doğru değişik tropik meyve türleri ve çeşitleri ile kurulan adaptasyon çalışmalarına ait üç yıllık gözlem sonuçlarına yer verilmiştir. TÜRLERİN ADAPTASYONUNA İLİŞKİN SONUÇLAR GUAVA (Psidium guajava) Guava türünde çeşit olarak Ruby Supreme kullanılmıştır. Ağaçlar, dağınık taçlı bir gelişme göstermiş ve dikimi takip eden yılın nisan ayında ilk çiçeklenme gözlenmiştir. Çiçeklenme hazirana kadar devam etmiş ve meyvelerin hasadına ise temmuz ayında başlanılmıştır. Hasadı takiben, ağaçlarda eylül ayı içerisinde tekrar ikinci çiçeklenme başlamış ve çiçeklenme ekim ayı süresince devam etmiştir. Sonbaharda çiçeklenen meyvelerin hasadı ise aralık ayında başlamış ve ocak ayına kadar devam etmiştir. Subtropik koşullarda yetiştirilmesine rağmen, ağaçlarda soğuk zararının gözlemlenmemiş olması ve iki farklı dönemde ürün alınması, bu türün yöreye adapte olduğunu göstermektedir. Şekil 1 de guava türüne ait ağaç ve meyveden görünümler verilmiştir. Adaptasyon açısından en ön plana çıkan türlerden biri olmasına rağmen, meyvelerin sofralık olarak pazarlanmasında sorunla karşılaşılmıştır. Buna 10

en büyük neden olarak, meyvelerin yola dayanımının olmaması ve ayrıca meyvelerde bulunan kokunun, bazı kişiler tarafından beğenilmemesi gösterilmiştir. Bu nedenle ilk etapta, guavanın gıda sanayinde farklı amaçlarla kullanımı tavsiye edilmiştir. LİTCHİ (Litchi chinensis) Adaptasyon çalışmasında diğer bir tür olan litchide; Brewster, Emperor ve Mauritus olmak üzere 3 farklı çeşit kullanılmıştır. Dikimi yapılan her üç çeşitte de fidanlar, dikimden sonra yavaş bir büyüme ve gelişme göstermişlerdir. Ağaçlarda gerçek büyüme, dikimden sonraki ikinci yılın ilkbahar aylarında gerçekleşmiştir. Her üç çeşitte de ağaçlar, yayvana yakın ve sık bir taç oluşturmuşlardır. Tüm çeşitlerde büyüme ve gelişme yaz döneminde daha yavaş bir seyir izlemiştir. Bu durum tarafımızca, türün aşırı yaz sıcaklıklarından etkilenmesi şeklinde yorumlanmıştır. Her üç çeşitte de üçüncü yılda verim alınmış ve ağaçların gerçek verime daha uzun sürede geçmesi beklenmektedir. Bu nedenle, hangi çeşidin bölgeye daha iyi adapte olabileceği henüz net olarak ortaya konulmamıştır. Şekil 2 de litchi türüne ait ağaç ve meyvelerden görünümler verilmiştir. Litchi meyvelerinin yola dayanıklı olması, raf ömrünün uzun olması, damak tadımıza uygun olması ve ayrıca albenisinin de olması, bu türü pazarlama açısından ön plana çıkarmıştır. LONGAN (Dimocarpus longan) Longanda çeşit olarak Kohola kullanılmıştır. Dikimden sonra fidanlarda büyüme, litchiye göre daha hızlı başlamış ve longan türünde de ilk yıl çiçeklenme gözlenmemiştir. Longanda büyüme ve gelişme litchi türünün aksine dikine gerçekleşmiş ve üç yıl süresince ağaçların kış soğuklarından zarar görmediği kaydedilmiştir. Longan meyvelerinde çiçeklenme ilkbahar aylarında başlamış ve meyvelerin hasadına ise temmuz sonunda başlanmıştır. Longan türüne ait ağaç ve meyvelerden görünümler Şekil 3 te verilmiştir. Meyve iç görünüşü ve tadı litchiye benzemesine rağmen, meyve kabuk renginin albenisinin olmaması ve meyvenin tanınırlığının olmaması, bu türe ait meyvenin pazarlamasında bir dezavantaj oluşturmuştur. Fakat bu türün tarafımızca zamanla piyasada yer bulabileceği düşünülmektedir. 11

MANGO (Mangifera indica) Mangoda Irwin ve Kent olmak üzere 2 çeşit kullanılmıştır. Dikimden sonra fidanlarda kayda değer gelişmeler gözlenmiş, fakat dikimi takip eden ikinci yılda kış aylarının çok sert geçmesi nedeniyle her iki çeşitte de fidanlarda kurumaların meydana geldiği gözlenmiştir. Kış mevsiminin bitiminde kuruyan dallar budanmış ve fidanlarda ilkbahar aylarında yeniden uyanmalar başlamıştır. Dikimi yapılan her iki mango çeşidinde bitki taç yapısının yuvarlağa yakın kompakt bir gelişme gösterdiği gözlenmiştir. Çeşitlere bağlı olarak çiçeklenme her iki çeşitte mart ve nisan aylarında gözlenmiştir. Meyvelerin hasadı Irwin çeşidinde temmuz ve Kent çeşidinde ise ağustos ayında yapılmıştır. Mango türüne ait ağaç ve meyvelerden görünümler Şekil 4 te verilmiştir. Mango meyvesinin damak tadımıza uygun olduğu, meyvenin yola dayanımı ve muhafaza açısından avantajlı olduğu ve ayrıca piyasada ithal edilen mango meyvelerine göre daha lezzetli olmaları nedeniyle iç piyasada yüksek fiyatla alıcı bulabileceği belirlenmiştir. 12

PASSİFLORA (Passiflora edulis) Passiflorada Possum Purple (mor renkli) ve Sweet Sunrise (sarı renkli) olmak üzere 2 farklı çeşit kullanılmıştır. Diğer türlerle kıyaslandığında, dikimden sonra en göze çarpan gelişme bu türde gözlenmiştir. Her iki çeşitte de dikimi takip eden yılın haziran aylarında çiçeklenme gözlenmiştir. Possum Purple çeşidinde meyve tutumu gözlenirken, Sweet Sunrise çeşidinde çiçeklenme olmasına rağmen meyve tutumu gerçekleşmemiştir. Possum Purple çeşidinde meyvelerin hasadı ağustos eylül aylarında yapılmıştır. Hasadı takiben guavada olduğu gibi ağaçlarda tekrar yeni çiçeklenme başlamış ve bu meyvelerin hasadı ise ocak ve şubat aylarında yapılmıştır. Passiflora türüne ait ağaç ve meyvelerden görünümler Şekil 5 te verilmiştir. Possum Purple çeşidinin, depolama ve taşımaya elverişli olduğu ve taze tüketim açısından damak tadımıza nispeten uygun olduğu belirlenmiştir. PİTAYA (Hylocereus spp.) Adaptasyon çalışmasında denemeye alınan diğer bir tür olan pitayada, Bloody Mary (Hylocereus polyrhizus) ve Cosmic Charlie (Hylocereus undatus) olmak üzere 2 farklı çeşit kullanılmıştır. Her iki çeşitte dikimin birinci yılında sadece vejetatif gelişme gözlenmiştir. İkinci yılda ise yaz ayları başlarında her iki çeşitte meyve tutumu gerçekleşmiştir. Blood Mary çeşidinde bitkilerin daha güçlü geliştikleri, meyve verim ve kalitesi ile albeni açısından Cosmic Charlie ye göre daha avantajlı olduğu gözlenmiştir. Şekil 6 da pitaya türüne ait bitkilerin büyüme ve gelişme durumları ile derimi yapılan meyvelerden görünümler verilmiştir. Pitayada meyvelerin raf ömrünün uzun olduğu, özellikle meyve rengi nedeniyle ticari anlamda pazarlamasında bir problem olmadığı ve piyasada yüksek fiyatla alıcı bulabileceği belirlenmiştir. 13

SONUÇ Üç yıllık adaptasyon çalışmasının gözlem sonuçları göz önüne alındığında, denenen tüm türlerin açıkta muz yetiştiriciliği açısından uygun olan Gazipaşa yöresi için ümitvar olduğu kaydedilmiştir. Bununla birlikte, dikimden hemen sonra ürün alınması ve bir yıl içerisinde iki defa ürün alınması nedeniyle passiflora ve ayrıca meyve albenisi ve satış fiyatı açısından pitaya ön plana çıkmıştır. Ayrıca denenen diğer türlerden mango ve litchi damak tadımız açısından oldukça tercih edilebilir bulunmuştur. Guava ise taze tüketimde pazarlama açısından ümitvar bulunmamıştır. Adaptasyon açısından tüm türlerle ilgili daha net sonuçların ortaya konması için gelecek yıllarda da gözlemlere devam edilecektir. 14

5. ULUSAL ÜZÜMSÜ MEYVELER SEMPOZYUMU U luslararası katılımlı olarak planlanan 5. Ulusal Üzümsü Meyveler Sempozyumu, Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü tarafından 27-30 Eylül 2016 tarihleri arasında Adana Anemon Otelde düzenlendi. Sempozyuma 37 farklı kurumdan 120 kişi katıldı. Açılış konuşmalarını Düzenleme Kurulu Başkanı Prof. Dr. Nurgül F. Türemiş ve Rektör yardımcısı Prof. Dr. Halil Elekçioğlu nun yaptığı sempozyuma onur konuğu olarak Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Nurettin Kaşka katıldı. Çağrılı bildirilerden ilki Prof. Dr. Sabit Ağaoğlu, ikincisi ise Hırvatistan dan Prof. Dr. Boris Duralija tarafından verildi. Teknik gezi Silifke Çilek Üreticileri Birliğinin arazileri ve paketleme evlerine yapıldı. 6. Ulusal Üzümsü Meyveler sempozyumunun 3 yıl sonra Samsun 19 Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü tarafından düzenlenmesine karar verildi. 15

VII. BAHÇE ÜRÜNLERİNDE MUHAFAZA VE PAZARLAMA SEMPOZYUMU Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü ve Eğirdir Meyvecilik Araştırma Enstitüsü tarafından 4-7 Ekim 2016 tarihleri arasında "VII. Bahçe Ürünlerinde Muhafaza ve Pazarlama Sempozyumu" Eğirdir/Isparta'da düzenlenmiştir. Birisi davetli olmak üzere 3 farklı ülkeden (Amerika, İtalya, Fransa) 5 yabancı katılımcı sunum yapmıştır. Uluslararası katılımlı düzenlenen sempozyuma ilk gün 262, ikinci gün 118 ve üçüncü gün 145 kişi katılmıştır. Sempozyumda sunulan eserler Meyve Bilimi Dergisi'nde hakem incelemelerinden sonra eser sahiplerinin isteğine bağlı olarak 2016 ve 2017 yıllarında 2 özel sayı olarak basılacaktır. 16

11. ULUSAL SEBZE TARIMI SEMPOZYUMU Ulusal Sebze Tarımı Sempozyumu, 11-13 Ekim 2016 tarihleri arasında Ordu Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü nün ev sahipliğinde gerçekleştirildi. Üç gün süren sempozyuma yaklaşık 40 üniversiteden 100 akademisyen katıldı. Açılış oturumunda Sempozyum Başkanı ve Ordu Üniversitesi Ziraat Fakültesi Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Ercan Ekbiç, Bahçe Bitkileri Derneği Başkanı Prof. Dr. Ayşe Gül, Ziraat Fakültesi Dekan V. Prof. Dr. Tahsin Tonkaz ve Rektör Vekili Prof. Dr. Fikri Balta söz aldı. Sempozyum Prof. Dr. Nebahat Sarı nın Karpuzlarda Genetik Çeşitlilik ve Islah ve Prof. Dr. Ayşe Gül ün Seracılık ve Topraksız Tarımda Gelişmeler konulu çağrılı bildirileri ile başladı. Sempozyumda 32 sözlü, 63 poster sunumu gerçekleştirildi. Bir sonraki sempozyumun Erciyes Üniversitesi Seyrani Ziraat Fakültesi nce düzenlenmesine karar verildi. Bahçe Haber Cilt: 5 Sayı: 1 2017 17

3.ULUSAL CEVİZ SEMPOZYUMU 3.Ulusal Ceviz Sempozyumu 13-15 Ekim 2016 tarihlerinde Abant izzet Baysal Üniversitesi Ziraat ve Doğa Bilimleri Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü tarafından Prof. Dr. Turan KARADENİZ başkanlığında Abant İzzet Baysal Üniversitesi Kongre Merkezi nde düzenlendi. Sempozyum Prof. Dr. Turan KARADENİZ ve üniversite rektörü Prof.Dr. Hayri COŞKUN un konuşmalarıyla açıldı. Müteakiben Tanfer DİNLER (Girişimci-İletişimci), Prof. Dr. Seyit Mehmet ŞEN ve Prof. Dr. Ali ÜNAL çağrılı bildiri sundu. Sempozyum 3 gün ve toplamda 8 oturum olarak gerçekleştirildi. Her oturumda 7 sözlü sunum yapıldı. Sempozyumda 3 çağrılı bildiri, 56 sözlü sunum ve 40 adet poster sunumu olmak üzere toplam 99 adet bildiri sunuldu. Ayrıca ilkokul çağındaki gençlerde doğa bilincinin oluşması ve cevizin tanıtılıp sevdirilmesi amacıyla Bolu İl Milli Eğitim Müdürlüğü ile birlikte ilkokul öğrencileri arasında ceviz hakkında makale ve resim yarışması düzenlendi. Dereceye giren öğrenciler sempozyumun açılış oturumunda ceviz fidanı, ceviz meyvesi, çeşitli hediyeler ve plaketle ödüllendirildi. Sempozyuma 32 lisansüstü öğrenci, 35 dinleyici misafir (Çiftçi), 40 Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı teknik personeli, 25 firma çalışanı ile 60 akademisyen kayıtlı olmak üzere yaklaşık 200 kişi katıldı. Bilimsel toplantıların yanı sıra, 3 günlük sempozyum süresince, oturumların sonunda, ilk gün Gölcük Milli Parkına, ikinci gün Abant Milli Parkına ve son gün Yedigöller Milli Parkına gezi düzenlenerek katılımcılara doğal güzellikleri ile ünlü Bolu ilinin doğa harikası olan milli parkları gezdirilerek tanıtıldı. IV. Ulusal Ceviz Sempozyumunun Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fakültesinde düzenlenmesi kararlaştırıldı. 18

19

Bahçe Bitkileri Derneği Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü 35100 Bornova-İZMİR Tel: +232 388 18 65 Fax: +232 388 18 65 E-mail: bahce.dernek@gmail.com www.bahceder.org.tr