SİLVAN BARAJI İNŞAATI PLANLANMASINDAN YAPIM AŞAMASINA SİLVAN BARAJI

PLANLANMASINDAN YAPIM AŞAMASINA SİLVAN BARAJI 02.06.2016

KAPSAM Güneydoğu Anadolu Projesi Kapsamında Silvan Projesi Silvan Projeleri Silvan Projelerinin Amacı ve Yapım Aşamaları Silvan Projelerinin Uygulama Stratejileri Silvan Projelerinin Sosyal ve Ekonomik ve Etkileri Silvan Barajı Silvan Barajı Hakkında Bilgi Güncel yapım ve tasarım kriterlerine göre yapılan revizyonlar Baraj zonlaması Topuk plağı Ön yüz betonu Derzler Parapet Duvarı Gövde Temel Kazısı TOPSIS Yöntemi Kullanılarak Batardo Tipinin Değiştirilmesi

Güneydoğu Anadolu Projesi (GAP) Kapsamında Silvan Projesi

GAP KAPSAMINDA SİLVAN PROJESİ Silvan Projeleri GAP ın en büyük bölümünden birisi olarak 1970 li yıllarda su kaynaklarını kullanımın geliştirilmesi için planlanmıştır. Zaman içerisinde proje multi-sektörel bir sosyo-ekonomik gelişim projesine dönüşmüş ve Silvan Projeleri 2001 yılında Güneydoğu Anadolu Projesi Silvan Projeleri Planlama raporuyla şu andaki şekline kavuşmuştur. Projeler Devlet Su İşleri ve GAP Bölge Kalkınma İdaresi tarafından yürütülmektedir. Devlet su işleri projelerin yapılmasından, Kalkınma İdaresi ise daha geniş bir kapsamda bölgenin ekonomik, sosyal ve çevresel gelişimi için koordinasyon işlerinden sorumludur. Proje tamamlandığında yaklaşık olarak 2,570 km 2 sulanabilir alan, yaklaşık 320,000 kişiye iş imkanı, 460 milyon doları tarımsal ve ekonomik gelişme ve 63 milyon doları da enerji üretiminden olmak üzere yaklaşık olarak bölge ekonomisine yıllık 520 milyon dolarlık bir gelir sağlayacaktır.

Proje Tanımı Silvan Projesi Diyarbakır Silvan da yer almaktadır. Projenin ana amacı Dicle Nehri nin kollarından olan Ambar, Kuruçay, Pamukçay, Salat, Sinan ve Batman derelerinin su kaynaklarını kullanılabilir hale getirerek bölgenin gelişimi sağlamaktır. Proje: 8 baraj 1 HES 242,000 metre sulama kanalı Toplam 15,360 metre uzunluğunda iki su iletim tüneli 21 adet pompa istasyonundan oluşmaktadır.

Proje Tanımı Bileşen Silvan Barajı ve HES Kısa bilgi 175.50 metre yükseliğinde, 160 MW kurulu güce sahip HES e sahip 6.9 milyar m 3 rezervuar hacimli baraj 2,454 km 2 alanı sulayacaktır. Babakaya Su İletim Tüneli Silvan Su İletim Tüneli Sulama Kanalları 10,201 metre uzunluğunda 7 metre iç çaplı çift TBM tünel. 5,150 metre uzunluğunda 7 metre iç çaplı çift TBM tünel. 242,000 metre uzunluğunda sulama kanalları Karacalar Depolama Barajı 33.5 metre yüksekliğinde, 24.49 hm 3 depolama hacimli kil çekirdekli kaya dolgu baraj 51 km 2 alanı sulayacaktır. Kıbrıs Depolama Barajı 33.5 metre yüksekliğinde, 14.24 hm 3 depolama hacimli kil çekirdekli kaya dolgu baraj 31 km 2 alanı sulayacaktır. Bulaklıdere Depolama Barajı 31.0 metre yüksekliğinde, 24.49 hm 3 depolama hacimli kil çekirdekli kaya dolgu baraj 59 km 2 alanı sulayacaktır. Başlar Depolama Barajı 25.50 metre yüksekliğinde, 28.87 hm 3 depolama hacimli kil çekirdekli kaya dolgu baraj 43 km 2 alanı sulayacakır. Pamukçay Depolama Barajı 31.50 metre yüksekliğinde, 37.60 hm 3 depolama hacimli baraj 51 km 2 alanı sulayacaktır. Kuruçay Depolama Barajı 32.0 metre yüksekliğinde, 43.27 hm 3 depolama hacimli kil çekirdekli kaya dolgu baraj 60 km 2 alanı sulayacaktır. Ambar Depolama Barajı 41.0 metre yüksekliğinde, 132.11 hm 3 depolama hacimli kil çekirdekli kaya dolgu baraj 135 km 2 alanı sulayacaktır. Pompa istasyonları 0.5 m 3 /s ~ 26.36 m 3 /s kapasiteli pompa istasyonları.

Proje Tanımı P5 Pompa (322 km 2 ) Silvan Aşama 3 (581 km 2 ) Silvan Aşama 2 (600 km 2 ) Silvan Barajı Babakaya Tüneli Silvan Aşama 1 (60 km 2 ) Silvan Aşama 4 (381 km 2 ) Ambar Barajı Ana Sulama Kanalı Açık Kanal SİLVAN Silvan Tüneli Başlar Barajı Pamukçay Barajı Bulaklıdere Dam Karacalar Barajı Kuruçay Barajı Kıbrıs Barajı Depolama Barajları (401 km 2 ) DSİ 10. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ 1

Proje Tanımı Silvan projesi kapsamında kullanılacak suyun büyük kısımı Silvan Barajı rezervuarından alınacaktır. Ayrıca Silvan Barajı diğer depolama barajlarına da su sağlayacaktır. Babakaya ve Silvan tünellerinden alınan su ana sulama kanalına aktarılacaktır. Doğu tarafında kalan kanalın kapasitesi 5.38 m 3 /s ve uzunluğu 15,773 metre iken batı tarafında kalan kanalın uzunluğu 116,534 metre ve kapasitesi 208.32 m 3 /s dir. Ana kanala ilave olarak 26.36 m 3 /s kapasiteli ve 126,846 metre uzunluğunda bir kanalda pompa istasyonları ile beslenecektir.

Proje Tanımı Silvan Projesi çok sayıda baraj, iletim kanalı ve tünellerinin yapımını içermektedir. Bu kadar büyük bir projenin yapımı ise uzun bir süre ve yüksek miktarda maliyet getirdiği için projenin yapımı her birisi 6 yıllık 4 aşamaya göre planlanmıştır. Her aşamanın tamamlanmasıyla birlikte sulanabilir alan miktarı artacaktır. Aşamalar ilerledikçe Silvan Barajı kapsamında yapılacak olan HES enerji üretimini azaltacak ve enerji üretiminde kullanılmayan su, aşamalar tamamlandıkça sulamaya yönlendirilecektir.

Proje Tanımı Aşama Yapılacak İşler Aşama-1 Silvan Barajı ve HES Babakaya ve Silvan Tünelleri Silvan doğu ve batı ana iletim kanalı inşaatlarının başlaması Aşama 2 Karacalar, Kıbrıs, Bulaklıdere ve Başlar depolama barajları ve ilgili bileşenlerinin yapılması Batı ana iletim kanalının 71.6 km si ve ilgili bileşenlerinin yapılması Doğu iletim kanalı ve ilgili bileşenlerinin yapılması Aşama 3 Pamukçay, Kuruçay ve Ambar depolama Barajları ve ilgili bileşenlerinin yapılması Batı ana iletim kanalının yapılması Çeşitlli pompa istasyonlarınn yapılması Aşama 4 P5 pompajlı sulaması ve ilgili bileşenlerin yapılması

Proje Tanımı 3000 2500 Toplam sulanabilir alan (km 2 ) 2000 1500 1000 500 0 Aşama 1 Aşama 2 Aşama 3 Aşama 4 Her aşamada sulanabilir toplam alan

Proje Tanımı 2500 Sulama Enerji 2000 1500 1410 1000 500 0 Aşama 1 Aşama 2 Aşama 3 Aşama 4 Her aşamada enerji ve sulamaya aktarılacak su (milyon m 3 /yıl)

Proje nin Amacı GAP ın en önemli ana bileşenlerinden birisi olan proje bir multi-sektörel gelişim ve kalkınma projedisir. Dicle Nehri nin hidro gelişim potansiyelini kullanarak tarım, sulama, taşkın kontrolü ve enerji üretiminde sürdürülebilir bir model öngörmektedir. Tarımsal gelişme, endüstriyel gelişme ve sosyal gelişme olarak 3 ana alanda gelişim sağlayacaktır. Tarımsal endüstrinin gelişmesini sağlayacaktır. Sosyo ekonomik, sosyo kültürel, eğitim seviyesi ve istihdam olanakları sağlayacaktır.

Projenin Uygulama Prensipleri Uzun ve kısa vadede çevresel etkilerin minimize edilmesi Sürdürülebilir tarımsal ve endüstriyel gelişme planları uygulanması Kamu ve özel sektör katılımının maksimize edilmesi Kentsel ve kırsal alanlarda gelişim merkezleri belirlenmesi ve bu merkezlere özel yaklaşımların uygulanması Ekonomik ve sosyal gelişimde kendi kendine yeterlilik prensipleri esas alınacaktır Kaynaklar zamana bağlı önem sırasına göre kullanılarak kaynak kullanımı verimliliği maksimize edilecektir Yerel Yönetimler projenin uygulanması ve koordinasyonuna dahil edilecektir.

Projenin Uygulama Stratejileri Sürdürülebilir bir gelişim için halkın projeye katılımının sağlanması. Bu katılımın sağlanması için eğitim ve organizyonlara önem verilmesi Proje uygulanmasının zaman ve maliyetini minimize edebilmek için proje planlayıcıları, uygulayıcıları ve kullanıcıları arasında sürekli bilgi akışı ve koordinasyon sağlanması Kamu Kurumlarının proje gelişimine destek vermesi Kamu finansmanı dışında özel sektör, özel-sektör kamu işbirliği ve doğrudan yabancı yatırım olanaklarının değerlendirilmesine destek olunması

Projenin Eylem Planı Bölgenin ihracat kapasitesinin arttırılabilmesi için özel programların uygulanması (Dış Ticaret Müsteşarlığı) Kurumlar ve kuruluşlar arası işbirliği (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı) Finansal olanakların geliştirilmesi (Hazine Bakanlığı, Kamu ve Özel Bankalar) Yatırım projelerinin desteklenmesi (KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı) Kültürel varlıkların korunması ve tanıtılması (Kültür ve Turzim Bakanlığı) Orman alanlarının genişletilmesi (Çevre ve Orman Bakanlığı) Tarımsal üretimin arttırılması ve tarıma dayalı endüstrinin desteklenmesi (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı) Eğitim oranın %95 e kadar yükseltilmesi (Milli Eğitim Bakanlığı) İstihdam için özel eğitimlerin verilmesi (Türk İş Kurumu)

Projenin Eylem Planı Kendi işini kurmak isteyen vatandaşlar için danışmanlık ve eğitim hizmetleri verilmesi (Türk İş Kurumu) Sürekli eğitim merkezleri kurulması (Dicle Üniversitesi) Sağlık altyapısının iyileştirilmesi (Sağlık Bakanlığı) Kadınların toplumdaki sosyal statüsünün iyileştirilmesi (Valilikler ve GAP İdaresi) Ana kanal inşaatlarının ivedilikle tamamlanması (DSİ) Sulama alanlarına sulama sistemlerinin kurulması (DSİ) Atıksu sistemleri ve arıtma tesislerinin iyileştirilmesi, kurulması (Belediyeler)

Sosyal Etkiler 1990-2012 yılları arasında kadınlar arasındaki okur yazarlık oranı %71.90 dan %90 a çıkmıştır Katılımcı bir kültür ortaya çıkmaktadır Çok amaçlı toplum merkezlerinin kurulması ile birlikte kadınlar hijyen, ev ekonomisi ve gelir elde etme konularında eğitilmektedir. Uzun vadede bu eğitimden ailelerin çocuklarına da bilgi aktarımı olacak ve sosyal ve ekonomik olarak kadınların da toplum ve ekonomiye kazandırılma oranı artacaktır 1990-2012 yılları arasında öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 31.1 den 30.4 e düşmüştür 1990-2012 yılları arasında doktor başına düşen hasta sayısı 2,152 den 750 ye düşmüştür. Bebek ölüm oranı 0.066 dan 0.031 e düşmüştür.

Ekonomik Etkiler Silvan Projesi tamamlandığında tarımsal gelirler %640 artacaktır Silvan Projesi tamamlandığında aile bazında gelir %475 artacaktır Silvan Projesi tamamlandığında işgücü ihtiyacı günde 78.15 kişi artacak ve bu da istihdamı geliştirecektir Yıllık 63 milyon dolar enerjden, 460 milyon dolar da tarımsal ve endüstriyel gelişmeden kaynaklı gelir sağlanacaktır

Silvan Barajı ve Güncel Yapım ve Tasarım Kriterlerine Göre Yapılan Revizyonlar

SİLVAN BARAJI GENEL BİLGİ Projenin Yeri: Silvan Barajı Kulp ve Göderni çaylarının birleşim noktasının yaklaşık 900 metre mansabında ve Diyarbakır Silvan kaza merkezinin yaklaşık 18 km kuzeyindedir.

Silvan barajı ekseni

BARAJ GÖVDESİ Tip: ÖYBK Kaya Dolgu Kret Kotu: 821.00m Temelden Yükseklik: 174.50 m Kret Uzunluğu: 440.00 m Gövde Hacmi: 8,500,000 m 3 Memba Mansap Şevi: 1.40 /1 1.50 / 1

MEMBA BATARDOSU Tip: Kil Çekirdekli Kaya Dolgu Kret Kotu: 689.50 Memba Mansap Şevi: 2.20/1 2.00/1 MANSAP BATARDOSU Tip: Kil Çekirdekli Kaya Dolgu Kret Kotu: 670.00 Memba Mansap Şevi: 2.00/1 2.20/1

DERİVASYON SİSTEMİ Yer: Sol Sahil Tasarım Taşkını: Q25 Pik Debi: 1480.00 m3/s T1 DERİVASYON TÜNELİ Tip: Dairesel İç Çap: 8.00m Uzunluk: 980.00 m Giriş taban kotu: 665.00m Çıkış taban kotu: 660.00m T2 DERİVASYON TÜNELİ Tip: Dairesel İç Çap: 4.00m Uzunluk: 1129.00.00 m Giriş taban kotu: 665.00m Çıkış taban kotu: 660.00m

DOLUSAVAK Yer: Sağ sahil Tip: Karşıdan alışlı radyal kapaklı Taşkın Debisi: 5,346.00 m 3 /s Yaklaşım Kanalı Kotu: 805.00m Kret Kotu: 810.50m Boşaltım kanalı uzunluğu: 373.00m Kapak adesi: 2 Kapak Boyutları: 10.00m x 11.00 m Sıçratma eşiği kotu: 671.00m

ENERJİ SİSTEMİ Su Alma Yapısı Giriş Taban Kotu: 775.00m Enerji Tüneli Adesi: 1 Enerji Tüneli Çapı: 7.00m Enerji Tüneli Uzunluğu: 718.00m Maks Düşü: 160.15m Min. Düşü: 130.15m Ünite Adedi: 4 1 Ünite Gücü: 40MW

Enerji Su Alma Yapısı Servis ve İşletme Yolu Y1.1 Derivasyon Tüneli Kazı Ulaşım Yolu Y1.3- Baraj Gövdesi ve Su Alma Yapısı (Dolusavak) Kazı ve İşletme Yolu Y1.2 Memba Batardosu Kazı Ulaşım Yolu Y1 Baraj İçi İşletme Yolu

Yapılan Revizyonlar Baraj Zonlaması Baraj zonlaması için 2 ve 3 boyutlu analizler yapılmış ve ICOLD kriterleri takip edilmiştir. Daha önce yapılmış olan zonlama tasarımı çok az miktarda revize edilmiştir. Dolgu Malzemeleri Tanım Zon Yerleştirme Sıkıştırma 2B ve 3B zonları arasında geçiş zonu 3A 0.40m tabakalar halinde 10 tonluk titreşimli silindir 6 D max =400mm sıkıştırılacak pas Kaya dolgu D max =600mm 3B 0.90m tabakalar halinde 10 tonluk titreşimli silindir 4 sıkıştırılacak pas Kaya dolgu D max =800mm 3C 1.00 metrelik tabakalar halinde sıkıştırılacak %25 su 10 tonluk titreşimli silindir 4 pas %25 su Kaya dolgu koruma zonu 3D Mekanik yerleşirme yapılacak - D max =1000mm Ön yüz betonu yastık zonu 2B 0.40 metrelik tabakalar halinde sıkıştırılacak 10 tonluk titreşimli silindir 6 pas Çevresel derz filtre zonu 2A 0.15 metrelik tabakalar halinde sıkıştırılacak 10 tonluk titreşimli silindir 4 pas Dış sızıntı kapatma zonu 1A 0.20 metrelik tabakalar halinde sıkıştırıkacak 10 tonluk titreşimli silindir 4 pas 1A zonunu koruma zonu 1B 0.30 metrelik tabakalar halinde sıkıştırılacak 10 tonluk titreşimli silindir 4 pas

Baraj zonlaması

Yapılan Revizyonlar Plinth Plinth tasarımı gövde kazısını minimize edecek şekilde revize edilmiştir. Dış plinth genişliği 4 ya da 5 metre olacak şekilde seçilmiş ve toplam plinth uzunluğu gövde altına iç plinth ilave ederek sağlanmıştır Bu yöntem ÖYBK barajlarda uygulanmakta olup kazı miktarını dolayısı ile yapım süresini kısaltmakta ve projeye ekonomi sağlamaktadır. Doğal zemin Doğal zemin Kazıda azalma Plinth kazısı Plinth kazısı Dış plinth İç plinthin kazı miktarına etkisi Dış plinth İçplinth

Kati proje ve revize proje plinth tasarım kriterleri ve gerekçeleri Plinth kalınlığı (m) t=0.3 + 0.003H t: plinth kalınlığı H: Su sütunu (m) Kati proje Revize proje Açıklama t=0.4 + 0.0025H t: plinth kalınlığı H: Su sütunu (m) Çok yüksek bir baraj olduğu için İşveren plinth kalınlığınun bir miktar arttırılmasını istemiştir. Plinth genişliği / Su sütunu 1/18 1/12 Detaylı jeolojik araştırmalar sonucunda zeminin kati projesinde öngörülen zeminden daha fazla miktarda erozyona uğrayabileceği anlaşılmıştır. Max-min plinth kalınlığı (m) 0.40 ~ 0.80 0.50 ~ 0.85 Max-min plinth genişliği (m) 5.85 ~ 10.95 (dış plinth) 4.50 ~ 9.60 plinth platformu 0 (iç plinth) 6.10 ~ 7.29 (dış plinth) 4.00 5.00 plinth platformu 1.14 ~ 7.14 (iç plinth) Kazı miktarını azaltabilmek için iç plinth konsepti uygulanmıştır.

İlgili yapım işlerinde değişim oranı -0.60-0.50-0.40-0.30-0.20-0.10 0.00 0.10-0.33 Kazı 0.04 Plinth betonu -0.50 Konsodilasyon enj. -0.33 Kaya ankrajı -0.08 Yapım zamanı

Plinth geometrik yerleşimi bütün plinth segmentleri konkav olacak şekilde revize edilmiştir. Bu şekilde plinth dizayn teorisine daha uygun davranacaktır. Yapım kolaylığı açısından mümkün olduğunda aynı tip ve maksimum uzunlukta plinth tipleri kullanılmıştır.

Kati projedeki plinth yerleşimi ve konveks bölümler

Revize edilmiş plinth yerleşimi

Yapılan Revizyonlar Ön Yüz Betonu Ön yüz beton kalınlığını belirlemek için güncel ICOLD kriterleri kullanılmıştır. Minimum ön yüz beton kalınlığı 30 cm olarak seçilmiş olup rezervuar yüksekliğine bağlı olarak t(m)=0.30 + 0.003H formülü ön yüz beton kalınlığı belirlenmiştir Minimum ön yüz beton kalınlığı 30cm, maksimum ön yüz beton kalınlığı ise 82 cm dir Panel genişliği 15 metre olarak seçilmiştir Ön yüz betonu çatlağa karşı dayanıklı ve geçirimsiz olarak tasarlanmıştır. Dayanımı 25Mpa, su çimento oranı ise 0.5 tir İzin verilen çökme miktarı 3~7 cm dir

Ön yüz betonuna yapılan en önemli revizyon donatı paternleri ile ilgilidir Kati projede hem yatay hem de düşeyde tek sıra %0.35 ve %0.40 oranında donatı tasarlanmıştır Revize projede ise çevresel derzin 25 metresi boyunca %0.50 oranında ve geri kalan kısımlarda %0.40 düşey, %0.35 düşey ve yatay donatı hem alt hem de üst yüzde olacak şekilde tasarlanmıştır. Plinth Çevresi (25 m) Diğer yerler Yatay Düşey Yatay Düşey Kati Revize Kati Revize Kati Revize Kati Revize % donatı (toplam) 0.40 0.50 0.40 0.50 0.35 0.35 0.35 0.40 Tek ya da çif sıra Tek Çift Tek Çift Tek Çift Tek Düşey donatı Yatay donatı (a) (b) (a) Kati proje (b) revise proje donatı yerleşim paterni

18 / 15 TEK SIRA DÜŞEY 18 / 15 TEK SIRA YATAY 22 / 15 TEK SIRA DÜŞEY 22 / 15 TEK SIRA YATAY 25 / 15 TEK SIRA DÜŞEY 25 / 15 TEK SIRA YATAY Kati proje donatı paterni

Plinth hattına paralel yaklaşık 25 metre boyunca çift sıra 0.005 donatı (her iki yüzdeki toplam donatı oranı) 0.0040 düşey, 0.0035 yatay donatı (her iki yüzdeki toplam donatı oranı) Revize proje donatı paterni

Yapılan Revizyonlar Derzler Tipik 3 kademeli sızdırmazlık detayı kullanılmıştır Yapım kolaylığı açısından dış ve iç plinth arasındaki YI tipi su tutucu zemine yerleştirilmiştir. Çevresel derz ve dış-iç plinth bağlantısı

Yapılan Revizyonlar Paraper Duvar Parapet duvar ile önyüz betonu arasında genel geçer sızdırmazlık detayları uygulanmıştır Kati projede öngörülen parapet duvar yüksekliği detaylı deprem, oturma ve dalga analizleri sonucunda 1 metre yükseltilmiştir.

Parapet Duvar

Yapılan Revizyonlar Gövde Kazıları Plinth kazı derinliği bir miktar arttırılarak plinthin daha sağlam kayaya oturması sağlanmıştır Plinthin arkasında yaklaşık 30 metrelik bir platform yapılarak gövde ve kaya arasındaki elastisite modülü farkından dolayı oluşacak deformasyonlara bağlı olarak ön yüz betonun çatlama riski azaltılmıştır Gövde yüksekliğinin yaklaşık yarısı kadar bir bölgede kazı hafif ayrışmış kayaya kadar olacak şekilde tasarlanmıştır Geometrik düzensizlikler yok edilerek yumuşak bir kazı geometrisi elde edilmiştir

Revize edilmiş gövde kazı kesitleri

Yapılan Revizyonlar Y-1 Yolu Y1 baraj içi işletme yolunda yolun çeşitli kesimlerinde çalışmalar yapılırken kazılan zeminin kati projede öngörülenden daha zayıf olduğu anlaşılmıştır. Y-1 yolu hem yapım, hem de işletme aşamasında kullanılan en önemli yoldur ve projenin yerleşimi nedeniyle başka bir yere yapılması mümkün değildir. İlgili yolun yerinin korunarak yolun işletilebilir bir yol olması için DSİ ile fikir alışverişinde bulunulmuş ve zeminin zayıf olduğu ve sürekli şev akmalarının yaşandığı bölgelere kutu kesit yapılarak yolun bu şekilde işletilmesine karar verilmiştir.

Y-1 yolu jeolojik durumla ilgili fotoğraflar

Y-1 yolunda kutu kesit yapılacak bölgeler

Tipik kutu kesit

Yapılan Revizyonlar Y-1 Yolu Y1 baraj içi işletme yolunda yolun çeşitli kesimlerinde çalışmalar yapılırken kazılan zeminin kati projede öngörülenden daha zayıf olduğu anlaşılmıştır. Y-1 yolu hem yapım, hem de işletme aşamasında kullanılan en önemli yoldur ve projenin yerleşimi nedeniyle başka bir yere yapılması mümkün değildir. İlgili yolun yerinin korunarak yolun işletilebilir bir yol olması için DSİ ile fikir alışverişinde bulunulmuş ve zeminin zayıf olduğu ve sürekli şev akmalarının yaşandığı bölgelere kutu kesit yapılarak yolun bu şekilde işletilmesine karar verilmiştir.

Y-1 kutu kesit imalatından bir görüntü

Yapılan Revizyonlar Derivasyon Giriş Yapıları Derivasyon giriş yapılarında iki revizyon yapılmıştır: Jeolojik ve hidrolik nedenlere bağlı olarak derivasyon girişlerine beton ve taş tahkimat yapılmış ve bu şekilde derivasyon işleminin daha emniyetli hale gelmesi sağlanmıştır. Su tutma aşamasında kapak kapatma operasyonunu riske etmemek ve oluşabilecek bir sorun ya da gecikme nedeniyle bir sıkıntı yaşanmaması için kapak slotları yapılan hesaplara göre yükseltilmiş bu sayede ise kapak kapatma operasyonları daha emniyetli bir hale getirilmiştir.

Kati proje kapak slotu Revize edilmiş proje kapak slotu

Derivasyon giriş yapısı inşaatından bir görüntü

Derivasyon giriş yapısına eklenen duvarlar

TOPSIS YÖNTEMİ KULLANILARAK BATARDO TİPİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ

Giriş SİLVAN BARAJI İNŞAATI Silvan Projesinin öneminden dolayı İşveren (DSİ) Yüklenicisinden derivasyon zamanını öne çekmek için bir çalışma yapmasını istemiştir İşveren den ilgili talimat geldiği esnada derivasyon tünelleri tamamlanmış olduğundan ilgili çalışma için batardolara odaklanılmış ve batardo yapım süresini kısaltacak, bu esnada da ekonomik olarak avantaj sağlayacak bir çözüm bulunması kararı alınmıştır

Derivasyon sistemi 1480 m3/s lik 25 yıllık feyezana göre tasarlanmıştır Derivasyon sistemi 980 ve 1129.50 metre uzunluğunda 8 ve 4 metre iç çaplı iki derivasyon tüneli ve memba ve mansap batardoların oluşmaktadır Kati projedeki batardolar 2.2 memba ve 2.0 mansap şevinde kil çekirdekli kaya dolgu olarak tasarlanmıştır. Ayrıca ana kayaya kadar uzanan bir de bulamaç hendeği tasarlanmıştır

Kati proje tipik memba ve mansap batardosu kesitleri

ALTERNATİF BATARDOLAR Kati projedeki kil çekirdekli batardolara alternatif olarak ön yüzü beton kaplı kaya dolgu ve geosentetik kil örtü kaplı kayadolgu batardo tipleri düşünülmüştür İlgili batardolar için stabilite ve sızma hesapları da yapılarak bu sonuçlar karar verme matrisi ve TOPSİS hesaplarında kullanılmıştır Elde edilen sonuçlara bağlı olarak takip eden tipik batardo kesitleri elde edilmiştir

Ön yüzü beton kaplı batardo kesiti

GCL kaplı kaya dolgu batardo kesiti

GEOSENTETİK KİL ÖRTÜ Sızdırmazlık için kullanılan bentonit esaslı jeosentetikler, iki yüksek dayanımlı jeotekstil katman arasına doğal sodyum bentonit eklenerek edilmesiyle meydana getirilirler ve çevre kaplamalarında yüksek performans sunarlar. Sodyum bentonit doğada bulunan ve hem ticari hem de endüstriyel alanlarda, binlerce farklı uygulamada kullanılan çok amaçlı bir mineraldir. Asıl olarak Montmorillonitten oluşan bu laminer türdeki kil mineralinin, geniş ve ince katmanları hidrolik bariyer olarak kullanılabilecek şekilde şekillenmiştir. Bu ince film tabakalar arasındaki sodyum iyonları, yüksek bir emme reaksiyonu oluşturarak bentonitin şişme özelliğini teşvik eder ve jelleşme işleminin devamlılığını sağlar.

GEOSENTETİK KİL ÖRTÜ

ALTERNATİFLERİN DEĞERLENDİRMESİNDE KULLANILAN METOD Karar verme matrisinin oluşturulması TOPSIS YÖNTEMİ Normalize edilmiş ve ağırlıklandırılmış karar verme matrisi İdeal çözüme olan mesafelerin hesaplanması Göreceli yakınlık derecesinin hesaplanması Alternatiflerin sıralanması

KARAR VERME MATRİSİNİN OLUŞTURULMASI Karar verme matrisi için aşağıda yazılan kriterler değerlendirilmiştir: Yapım hızı Maliyet Yapım kolaylığı Malzemeye erişim Şev stabilitesi Sızma performansı Şev stabilitesi ve sızma performansı için analizler yapılmış, maliyet her bir batardo tipi için hesaplanmış, bunların dışında kalan kriterler ise İşveren le de görüşerek önemlerine göre 1 den 5 kadar puanlanmıştır.

Ağırlık Kil çekirdekli kaya dolgu Önyüzü beton kaplı kaya dolgu GCL kaplı kaya dolgu SİLVAN BARAJI İNŞAATI Karar verme matrisi Birim 1 Yapım hızı Gün 1 100 70 60 2 Maliyet $ milyon 0.9 6.66 4.17 4.44 3 Yapım kolaylığı 1-5 ölçek 0.8 3 3 4 4 Malzemeye erişim 1-5 ölçek 0.8 4 5 5 5 Şev stabilitesi Sayı 0.7 1.3 1.4 1.4 6 Sızma performansı lt/s 0.7 3.27 1.5 1.49

TOPSIS YÖNTEMİ Karar verme sürecinde kullanılan yöntemlerden birisi olan TOPSIS, alternatifler arasından en iyi seçimin yapılmasına imkân tanıyan bir tekniktir. TOPSIS 1981 yılında Hwang ve Yoon tarafından geliştirilmiş çok amaçlı karar verme(çakv) yöntemlerinden birisidir(hwang ve Yoon, 1981). TOPSIS kelimesi, Technique for Order Preference by Similarity to Ideal Solution kelimelerinin baş harflerinden oluşmaktadır. TOPSIS yöntemi kompleks algoritmalar ve karmaşık matematiksel modeller içermeyen oldukça basit bir yöntemdir. Anlaşılmasının kolay olması ve sonuçlarının yorumlanmasında zorlanılmaması nedeniyle hemen hemen birçok alanda TOPSIS tekniğinden faydalanılmaktadır. TOPSIS yöntemi ile gerçek hayat problemlerinin çözülmesinde tedarik zinciri yönetimi, tedarikçi seçimi, lojistik, mühendislik, üretim sistemleri, işletme ve pazarlama uygulamaları, insan kaynakları yönetimi, finansal uygulamalar, enerji yönetimi, kimya mühendisliği, su kaynakları yönetimi gibi birçok farklı alanda faydalanılmaktadır

TOPSIS YÖNTEMİ TOPSIS yöntemi ile karar verirken seçilen bir alternatifin ideal çözüme yakın olması ve ideal olmayan çözüme(negatif ideal) de uzak olması beklenir. Eğer amacımız getiri ise ideal çözüme yakınlık demek getirinin maksimizasyonu, negatif ideal çözüme uzaklık ise maliyetin minimizasyonu anlamına gelmektedir. Arzulanan alternatifin ideal çözüme yakınlığı beklenirken bir o kadar da negatif ideal çözümden uzak olması beklenir. Bir başka ifade ile TOPSİS ile alternatifler içinden ideal olan çözüme yakın, negatif ideal çözüme uzak olanı seçilir.

TOPSIS YÖNTEMİ Karar verme matrisinin oluşturulması Karar matrisi karar verici tarafından oluşturulması gereken bir matristir. Oluşturulan bu matris mxp boyutlu bir matris olacaktır. Karar verici satırlarda karar noktalarını gösterirken sütunlarda ise faktörlere yer verir. Bu matris aşağıdaki gibi gösterilebilir;

TOPSIS YÖNTEMİ Normalize matrisi elde edilmesi Karar matrisi oluşturulduktan sonra her bir a ij değerlerinin(a 11,a 21,a 31 a m1 ) kareleri alınarak bu değerlerin toplamından oluşan sütun toplamları elde edilir ve her bir a ij değeri ait olduğu sütun toplamının kareköküne bölünerek normalizasyon işlemi gerçekleştirilir. Bu işlem ile ilgili notasyon aşağıda gösterilmiştir;

TOPSIS YÖNTEMİ Normalize matrisi elde edilmesi Normalize matris aşağıdaki gibi elde edilir;

TOPSIS YÖNTEMİ Ağırlıklandırılmış normalize matrisin elde edilmesi

TOPSIS YÖNTEMİ İdeal ve Negatif İdeal Çözüm Değerlerinin Elde Edilmesi Ağırlıklandırılmış normalize matris(v matrisi) elde edildikten sonra problemin yapısına bağlı kalmak koşuluyla yani amacımız maksimizasyon ise her bir sütuna ait maksimum değerler tespit edilir. Bu maksimum değerler ideal çözüm değerlerimizdir. Daha sonra ise yine her bir sütuna ait minimum değerler elde edilir. Bu da negatif ideal çözüm değerleridir. Eğer amacımız minimizasyon ise elde edilen değerler tam tersi olacaktır. İdeal ve negatif ideal çözüm değerlerinin elde edilmesi ile ilgili notasyon aşağıdaki gibi gösterilmiştir;

formülünden faydalanılmaktadır. Burada; x ik : i. Gözlemin k. Değişken değeri x jk : j. Gözlemin k. Değişken değeri p: değişken sayısını göstermektedir. İdeal çözüme en yakın öklidyen uzaklık ile negatif ideal çözüme en uzak uzaklık tespit edilmeye çalışılır. Bu formül ideal ve ideal olamayan noktalara olan uzaklığın hesaplanabilmesi için genelleştirilecek olursa aşağıdaki gibi bir hesaplama yolu izlenir; SİLVAN BARAJI İNŞAATI TOPSIS YÖNTEMİ İdeal ve Negatif Noktalara Olan Uzaklık Değerlerinin Elde Edilmesi İdeal ve ideal olmayan noktalara olan uzaklık değerleri hesaplanırken öklidyen uzaklık kullanılmaktadır. Koordinat düzleminde x ve y koordinatları bilinen iki nokta arasındaki mesafenin bulunmasında yani Öklidyen uzaklığın hesaplanmasında(alpar Reha, 2011);

TOPSIS YÖNTEMİ İdeal Çözüme Göreli Uzaklığın Hesaplanması

Kriter SİLVAN BARAJI İNŞAATI TOPSIS YÖNTEMİYLE ALTERNATİF BATARDOLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Birim Önem faktörü Kil çekirdekl i kaya dolgu Ön yüzü beton kaplı kaya dolgu GCL Kaya Dolgu Minimum maksimum kritersi -ideal +ideal 1 Yapım hızı Gün 1 100 70 60 minimize 100 60 2 Maliyet $ 0.9 6.66 4.17 4.44 minimize 6.66 4.17 3 Yapım Kolaylığı 1-5 ölçek 0.8 3 3 4 maximize 3 4 4 Malzemeye erişim 1-5 ölçek 0.8 4 5 5 maximize 4 5 5 Şev stabilitesi Sayı 0.7 1.3 1.4 1.4 maximize 1.3 1.4 6 Sızma performansı lt/s 0.7 3.27 1.5 1.49 minimize 1.49 3.27 Puan 0.43 0.50 0.56

Karar verme süreçlerinin ardından yapılan detay tasarım sonucu oluşan batardo tipik enkesiti