TAVRA DERESİ (SİVAS)YERALTISUYU HAVZASINDA İŞLETME SIRASINDA YAPILAN TEKNİK YAKLAŞIMLARIN SAĞLADIĞI FAYDALAR Ali Kaya İnşaat Mühendisi İller Bankası Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Ankara Kemal Akpınar Jeoloji Mühendisi İller Bankası Genel Müdürlüğü Makina ve Sondaj Dairesi Başkanı Ankara ÖZET Sivas ilinin içme ve kullanma suyu açığının giderilmesi ve Tavra Deresi havzasında yeraltısuyundan daha fazla faydalanmak amacıyla sınırlı bilgiler içeren dokümanlar incelenerek teknik olarak yapılması gereken çalışmalar belirlenmiştir. Havza da yapılan kuyu temizliği, su tecrübe ve sondaj çalışmaları sonunda 780 lt/sn ilave su katkısı sağlanarak bilimsel verilere dayalı teknik yaklaşımların ne kadar önemli olduğu ortaya konmuştur. Ayrıca belediyesince su kayıplarını önleme, toplama odası yapılması, isale hatlarının ve şehir şebekelerinin yenilenmesi, çalışmaları da yapılarak çok kısa bir süre içerisinde iyi bir havza yönetim sistemi uygulanarak Sivas ilinin gelecek 15 yıllık içme ve kullanma suyu ihtiyacı karşılanmıştır. Bundan sonra yapılması gereken işletme sorunlarının kısa sürede aşılması, havzanın beslenme koşullarının bozulmaması ve yeraltısuyu kirliliğinin önlenmesi için belirtilen tedbirlerin uygulanması, havza ile ilgili bilgilerin düzenli bir şekilde kayıt altına alınarak birer yıl arayla değerlendirilmesi olacaktır. GİRİŞ Sınırlı olan yeraltısuyu kaynaklarının önemi gittikçe artmaktadır. Bütün dünyada kirlilik, aşırı tüketim ve yeterli olmayan su yönetimi politikaları kullanılabilir suyun kalitesi ve miktarında düşüşe yol açmaktadır. Tavra Deresinde iyi bir havza yönetim sistemi getirilerek Sivas ilinin içme ve kullanma suyu ihtiyacı karşılanmıştır. Sivas a içme ve kullanma suyu temini için Bankamızca Tavra deresinde kuyu temizliği, test ve ölçüm ile ek kuyu açım çalışmaları yapılmadan önce; Toplam 48 adet kuyu çalıştırıldığı, kuyulardan yaklaşık 900 lt/sn su çekilebildiği kaynaklardan 33 lt/sn suyun çeşmelere verildiği ve drenajlardan bir miktar su alınmasına rağmen yağmurlu havalarda bulandığı şehirdeki su kayıp ve kaçağının da % 40 lar seviyesinde olması nedeniyle şehirdeki mahallelere bir gün ara ile münavebeli içme suyu verilebildiği öğrenilmiştir. Elektrik giderinin aylık 120 milyar TL olduğu ve ayda toplam 800 milyar TL su parası toplanabildiği belirtilmiştir. Bankamızca Tavra deresinde çalışmalar tamamlandıktan sonra; Toplam 26 adet kuyu çalıştırıldığı, şehre - 68 -
24 saat kesintisiz su verilebildiği, ayda 60 milyar TL elektrik parası ödendiği, Suyun metreküpüne zam yapılmadığı halde ayda toplam bir trilyon iki yüz milyar TL su parası toplanabildiği ve Dinamik su seviyesinin yüksek olması nedeniyle kullanılan pompalarda dört kademeden tek kademeye indirilerek tadilat yaptırılarak kullanılması nedeniyle Pompa giderleri, trafo giderleri gibi işletme giderleri ile birlikte toplam ayda 500 milyar TL tasarruf edildiği, 20 lt/sn altındaki kuyuların çalıştırılmadığı, Bankamızca açılan bazı kuyuların yedek olarak bekletildiği ihtiyaç duyulduğunda bu kuyuların devreye gireceği ve üç yıldır sorun çıkmadan ihtiyacın karşılanabildiği belediyesince belirtilmiştir. TAVRA DERESİ YERALTISUYU HAVZASINDA YAPILAN ÇALIŞMALAR Sivas ilinin acil içme ve kullanma suyu ihtiyacının karşılanması amacıyla hangi çalışmaların yapılması gerektiği araştırılmış olup yapılması gereken çalışmalar ve su sorunun nedenleri araştırılmıştır. Yapılan araştırmalar sonunda Sivasın içmeye elverişli yeraltısuyu havzasının tavra deresi olduğu ve bu havzada yeterli jeolojik ve hidrojeolojik etütlerin yapılmadığı, kontrolsüz, tekniğine uygun olmayan kuyuların açıldığı ve kuyu bilgilerinin olmadığı, yeraltısuyu havzasının korunması ve kirlenmesi ile ilgili hiçbir tedbirin alınmadığı, bu havzadaki yeraltısularından yeterince faydalanmak için gerekli değerlendirmelerin yapılmadığı, havzaya yerleşimin önlenmesi için hiçbir tedbirin olmadığı, yapılmış olan su yapılarından yeterince faydalanılamadığı, su kayıp ve kaçaklarının % 40 lar seviyesinde olduğu, şehre su verilememesi nedeniyle su gelirlerinin az olduğu ve işletme giderlerinin fazla olduğu belediyesi ve bankamızca tespit edilmiştir. Bu eksikliklerin giderilmesi amacıyla çalışmalar en kısa sürede tamamlanarak ortaklaşa bir yeraltısuyu havzasında havza yönetimi ile ilgili çok büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. 1) JEOLOJİK VE HİDROJEOLOJİK ARAŞTIRMA ÇALIŞMALARI Sivas ili ve çevresi ile ilgili yapılmış olan jeolojik ve hidrojeolojik çalışmaların toplanması için büro çalışmaları yapılarak bölgenin jeolojisi, yapısal özellikleri, istiflenme su içeren birimler, kaynaklara ve kuyulara ait bilgiler öğrenilmiştir. Yeraltı suyunun bulunduğu yerleri tespit etmeye çalışılırken önce yeraltı jeolojisinin o bölgede nasıl değiştiği ve ne tür kayaları içerdiğine bakılmalıdır. Etüt çalışması aşamasında, jeolojik birimlerin dağılımı, kalınlığı, çatlak sistemlerinin gelişimi, bozuşması, beslenim ve boşalım özellikleri gözlemlenerek akifer olabilecek formasyonlar belirlenmektedir. Jeolojk gözlemler, rezistivite jeofizik yöntemi ile de desteklenmekte ve akifer olabilecek seviyelerin kalınlığı, dolayısıyla sondaj derinliği hakkında daha sağlıklı karar verilebilmektedir. - 69 -
Yapılan bu büro çalışmaları sonucu elde edilen bilgiler değerlendirilerek Sivasın gelecekteki içme ve kullanma suyu ihtiyacının karşılanabileceği Tavra deresi havzasında arazi çalışmalarına başlanılmıştır. Bu çalışmalar sırasında öncelikle ihtiyacı karşılayabilecek kaynak suyu olup olmadığı araştırılmış olup Sivas halkının tatlı su olarak nitelediği, Behrampaşa suyu ve Kepenek suyu kaynakları nın kullanımda olduğu saptanmıştır. Behrampaşa suyu, Tavra vadisinde 1400m. kotlarındaki, 4 adet kaynak kaptaja alınmıştır. Ortalama debisi 25 lt/sn civarındadır. Bu suyun %70 i kent içindeki 85 adet sokak çeşmesini beslemekte, %30 u ise Demiryolları (DDY) Fabrikası tarafından kullanılmaktadır. Kepenek suyu, Paşabahçe mesire yerinden boşalmaktadır. Kapte edilen kaynağın debisi 7-8 lt/sn kadardır. Kaynak suyu 50m 3 lük bir depoda toplanmakta ve şehir içindeki 35 adet sokak çeşmesine verilmektedir. Ayrıca Tavra vadisi alüvyonlarındaki yeraltısularından faydalanmak amacıyla yapılan yer altı drenaj sistemlerinin ilki Belediye tarafından 1956 yılında inşa ettirilmiştir. Taş duvar ve taş kapaklı bu drenajın derinliği 110 cm, genişliği 50 cm, uzunluğu 2000 ve 2500m olan iki kanaldır. 1964 yılında yine Belediye tarafından inşa ettirilen ek drenaj sistemi sol sahilde 300mm lik büzlerle yapılmıştır. Daha sonrada sağ sahilde 1200m uzunluğunda yeni bir drenaj sistemi oluşturulmuştur. En son çalışmada 1992 yılında beton delikli büzler kullanılarak ek drenaj sistemi inşaa edilmiştir. Bütün drenaj kanalları ile toplanan yer altı suları, 2500m uzunluğundaki galeri ile toplama odasına ve buradan da ana depoya iletilmektedir. - 70 -
Tavra vadisinde 28 adet sondaj kuyusu bulunmaktadır. Bu kuyulardan 6 adedi kamu kuruluşları tarafından ve 22 adedi de özel sondaj şirketleri tarafından açılmıştır. Havzayla ilgili olarak daha önce yapılmış jeolojik ve hidrojeolojik araştırmalar ile açılmış olan yirmi sekiz adet kuyuya ait çok az olan bilgiler incelendiğinde öncelikle kuyulara ait bilgilerin tam olarak öğrenilmesi amacıyla kuyu temizliği ve pompaj testlerinin yapılmasına karar verilmiştir. 2) TAVRA DERESİ YERALTISUYU HAVZASINDA DAHA ÖNCE KONTROL MÜHENDİSİ OLMADAN AÇILAN KUYULARDA YAPILAN KUYU TEMİZLİĞİ VE SU TECRÜBE ÇALIŞMALARI Tavra Deresinde Bulunan 28 adet kuyuda kuyu temizliği ve pompaj çalışmaları Su tecrübe ekibince 15. 05-31. 08 / 2003 tarihleri arasında üç buçuk aylık bir sürede yapılmış olup 1,3,4 nolu kuyuların su verimlerinin düşük olduğu, bazı kuyulara debisi düşük pompa indirildiği, 13, 24 nolu kuyularda teçhiz yırtılması, 6 nolu kuyuda teçhiz büzülmesi, 19 nolu kuyunun çok sığ, 17 nolu kuyunun da techiz çapının çok dar olduğu tespit etmiştir. 27 adet kuyuda işçilik dahil yaklaşık 40 milyar Tl harcama yapılarak toplam 1224 lt/sn su debisi ölçülerek daha önce ölçülen 715 lt/sn den 509 lt/sn daha fazla su ölçümü gerçekleştirilmiştir.bu çalışmalar sırasında bazı kuyulara debisi yüksek pompa inilerek önemli miktarda debi artışı sağlanmıştır. Biribirine yakın olan kuyular aynı anda çalıştırılmış olup su verimi yüksek alanlarda açılan kuyuların birbirini etkilemediği gözlenmiştir. Belediyesince - 71 -
verimli kuyulara ölçülen debilerde pompa montajı yapılarak tecrübe çalışmaları sırasında inşaa edilen toplama odasına kuyuların bağlantıları yapılmıştır. Ülkemizde su kuyularının büyük bir çoğunluğu kontrolsüz ve kaçak olarak sondaj mühendisi olmadan açılmakta ve bu kuyulara ait hiçbir bilgide bulunmamaktadır. Bu kuyularda İhtiyaçtan fazla su yeraltından çekilerek yeraltısularının azalmasına, yeraltısuyu potansiyelimizin sağlıklı olarak tespit edilememesine, topraklarımızın tuzlanıp verimsiz hale gelmesine, formasyonun yapısının bozularak beslenme koşullarının değişmesine, gereksiz olmasına rağmen çok derin kuyuların açılmasına, yeraltısu seviyelerinin aşırı düşmesine, bu nedenlede işletme giderlerinin artmasına, bunların dışında birçok sorun çıkmasına, herşeyden önce tecrit yapılması gereken seviyeler tecrit edilmediğinden su kalitesinin bozularak kirlenmesine neden olmaktadır. 3) TEKNİĞİNE UYGUN SU KUYULARININ AÇILMASI Yirmiyedi adet kuyuda yapılan kuyu temizliği ve pompaj çalışması sonucu bazı kuyuların yeterli derinlikte açılmadığı, bazılarında boru yırtılması olduğundan bu kuyuların yenilenmesi ve farklı lokasyonlarda su kalitesini artırmak, havzanın özelliklerini belirlemek amacıyla sekiz adet toplam 571 metre derinliğinde kuyu açılarak bu kuyulardan 311 lt/sn su debisi ölçülmüştür. Kuyular 26. 09. 2003 20. 01. 2004 tarihleri arasında dört aylık bir sürede işçilik dahil yaklaşık 80 milyar Tl harcama yapılarak açılmıştır. Yeraltısularından sağlıklı içmesuyu elde etmek için yapılması gereken; tekniğine uygun, gerektiğinde tecriti yapılmış, suyu içerisinde ince malzemesi bulunmayan içmesuyu kuyularının açılmasını sağlamaktır. Tekniğine uygun olarak açılmayan, gerekli olduğu halde tecriti yapılmayan, suyu içerisinde ince malzemenin bulunduğu kuyuların açılması halinde havza hakkında da içmeye elverişli su bulunamayacağı gibi yanlış kanaatler oluşmaktadır. Kuyuların tekniğine uygun olarak açılmaması halinde Açılan kuyuların kullanılamaması, yeraltısularının kirlenmesi, su bulunduran havzaların özelliklerinin bozulması, alınacak pompa ve ekipmanının kullanılamaz hale gelmesi, harcanan emeğin ve paranın boşa gitmesi söz konusudur. - 72 -
4 ) YERALTISUYU KİRLİLİĞİ Sivas İlinin gelecektede en büyük yeraltısuyu potansiyeline sahip olacak olan Tavra havzasında hiçbir surette tarım yapılmasına müsaade edilmemeli, yeraltısuyunu kirletecek gübreler kullanılmamalıdır. Hiçbir şekilde tavra deresi alüvyonundan çakıl, kum veya stabilize malzemesi alınmamalı hayvancılık yaptırılmamalıdır. Tamamen kamulaştırılarak sadece sudan faydalanma için yapılacak tesislere izin verilmelidir. Ülkemizde yeraltısularının kirlenmesine ; Tarımda aşırı ve bilinçsiz gübre kullanımı, sanayide maden, boya, tekstil, deri atık sularının dere ve ırmaklara arıtma yapılmadan bırakılması, bu suların da yeraltısularını beslemesi, yeraltısuyu havzalarında kentleşme ve sanayileşmenin olması, petrol ürünleri sızıntıları (özellikle petrol istasyonlarının yere gömülü tanklarından meydana gelen sızıntılar), su taşıyan bir kısım formasyonların taş ocağı olarak kullanılması, yeraltısuyu havzalarında kentleşme ve sanayileşmenin genişlemesi, yeraltısuyu bulunduran havzalarda sondaj tekniğine uygun olmayan oldukça fazla kuyunun açılması ve işletilmesi ile koruma alanlarının belirlenmemiş olması, Denize yakın akiferlerde deniz suyunun girişi, sulama amacıyla bilinçsiz ve aşırı su çekimi, dere yataklarından inşaat malzemesi alınması sonucu oluşan akifer tahribatı ve madencilik gibi nedenler yeraltısularının kirlenmesini artırmakta ve yeraltısularından daha az faydalanılmasına neden olmaktadır. Yeraltısularının kirlenme nedenleri, kirletici kaynakların çeşitliliğine ve tipine bağlı olarak değişmekle birlikte Türkiye'de yeraltı suyu kirlenme nedenleri, doğal ve yapay nedenler olmak üzere iki ana grupta toplanabilir. DOĞAL NEDENLER; Kötü kaliteli akarsu, göl, bataklık etkileri Kirlenmiş akarsu veya göllerin yeraltısuyunu beslemesi halinde kirlilik oluşmaktadır. - 73 -
Jeolojik formasyonlardan kirlenme Ülkemizde geniş alanlarda yayılım gösteren tuzlu, jipsli, anhidritli, borlu ve turbalı formasyonlar içerdikleri yüksek miktardaki iyonlar ve bu formasyonlarda tekniğine uygun olmayan kuyuların açılması nedenleriyle yeraltı suyu ve yüzey sularında limitlerini aşan önemli miktarlarda nitrit,amonyum,metan gazı, tuzluluk ve sülfat kirliliği görülmektedir. Jeotermal alan etkileri Jeotermal suların yeraltı suları ile girişimleri sonucu, tarımsal kullanımı olumsuz etkileyen bor kirlenmesi ortaya çıkmaktadır. Deniz suyu girişimi olarak sıralanabilir. Türkiye'yi çevreleyen bir çok kıyı ovasında YAS ı ya tamamen tuzlanmış veya tuzlanmaya başlamıştır. YAPAY NEDENLER; Bölgelere göre farklılık göstermekle birlikte, genellikle evsel ve sanayi atıkları ve tarımsal ilaç ile gübre kullanımıdır. 5) TAVRA YERALTISUYU HAVZASININ YERLEŞİME AÇILMAMASI Tavra yeraltısuyu havzasında yerleşime kesinlikle müsaade edilmemeli, su alma yapıları dışındaki tüm tesisler yıkılmalıdır. Şehirleşmenin yeraltısuyu üzerinde derin bir etkiye sahiptir.yeraltısuyu havza sınırlarının zamanında kesin ve net olarak belirlenmemiş olması yerleşim alanlarına kapatılmaması ve çoğu yeraltısuyu havzalarımızın yerleşime açılmış olması nedeniyle şu an bu su havzalarından kirlenme nedeniyle yeterince faydalanılamadığı gibi yeraltısuyu seviyesi yüksek olan yerlerde bina temelleri yeraltısularından etkilenmekte, sıvılaşma olmakta çok küçük şiddetli depremlerde bile yerleşim alanları zarar görmektedir. Dere yataklarına kurulan yerleşimler sel afetine maruz kalmakta, verimli tarımsal kullanım alanları sürekli azalmaktadır. İyi bir su yönetim sistemi olmuş olsa idi yaşananların çoğu yaşanmayabilirdi. 6) TAVRA YERALTISUYU HAVZASINDA YERALTISUYU KULLANIMI Bu havzamızda detaylı araştırmalar yapılarak yeraltısuyu potansiyeli kesin ve net olarak ortaya konmalı, gelecekte havzanın hangi bölümlerinde kaçtane sondaj açılabileceği ve bu sondajların en fazla kaç metre derinlikte olalabileceği belirlenerek sondajlar hiçbir şekilde jibsli serilere kadar indirilmemeli, havzanın beslenme koşulları da dikkate alınarak yeraltısuyu kullanılmalıdır. Yeraltısularımız her alanda özelliklede tarımda israf edilerek kullanılmaktadır. Yeraltısuları bilinçsizce ihtiyaçtan çok fazla miktarda çekilerek kullanılmaktadır. Bu durumda yeraltındaki su tablası çekilen ve beslenen su arasında denge kurmak için sürekli hareket eder. Bilimsel araştırmalar yapılarak havzadan çekilebilecek su miktarı belirlenerek en tasarruflu su kullanımı ile aşırı su çekimini önlenmelidir. Yer altı sularının aşırı miktarda kullanılması; Yeraltı sularının tükenmesi, yeraltı su tabakalarına tuzlu su karışmasına ve bu suyun çoğu alanda kullanılamaz duruma gelmesine, yaşam alanı kaybı ve su kalitesinin bozulması gibi çeşitli sorunlara neden olmaktadır. Almanya yeraltısularının % 40 ını tarımsal sulamada kullanırken Ülkemizde yeraltısuları en fazla tarımda % 76 düzeyinde kullanılmaktadır. Yeraltı suyunun ana su kaynağı olduğu dünyanın pek çok kurak ve yarı kurak bölgelerinde - 74 -
yaygın bir uygulama olan pompajdan dolayı yeraltı sularından oluşan su kaybı suların geri beslenmesinin çok üzerindedir 7) TAVRA YERALTISUYU HAVZASINDA SU KAYIPLARI Tavra yeraltısuyu havzasında bir taraftan su miktarını arttıracak çalışmalar yapılırken diğer yandan isale hatlarından su kayıplarının olup olmadığı belediyesince araştırılarak kırılan çok fazla su kaybı gözlenen borular değiştirilmiş, diğer yandan açılan yeni kuyular ve temizlenen su miktarında artış sağlanan eski kuyular için yeni toplama odaları ve isale hatları yapılmıştır. Ayrıca şehir içi şebekelerin bir bölümü yenilenerek su kayıpları azaltılmıştır. Şehir şebekelerinde boruların delinmesi, kırılması ve bağlantılarının tekniğine uygun olarak yapılmaması gibi nedenlerle su kayıpları oldukça fazladır. Su kayıplarının önlenmesi için kaliteli malzeme kullanılması, gerekli mühendislik hizmetlerinin ve işçiliğin özenle yapılması gerekmektedir. Belediyelerimizin imkanları ölçüsünde yapmış oldukları çalışmalar ile ülkemizde ortalama su kaçağı oranı %50 lerden %35 lere indirilmiş olmasına rağmen yaklaşık olarak İzmir de %40, İstanbul da %30, Sivas ta %30, Ankara da %25 ler düzeyinde su kayıpları mevcuttur. Gelişmiş Avrupa ülkelerine bakıldığında yaklaşık olarak İtalya da %15, Almanya da %12, Hollanda da %9, Berlin de %3 su kayıpları olduğu bilinmektedir. Yeraltından kuyular açarak pompalar yardımıyla binbir güçlükle, enerji ve işletme masrafları yaparak elde ettiğimiz suyun ortalama 1/3 ünü kayıp ve kaçaklarla yitirmemiz gelecekte çok fazla ihtiyacımız olacak temiz ve içilebilir yeraltısuyu kaynaklarımızın da azalmasına neden olacaktır. Ayrıca kaptaj, drenaj, kuyu gibi su alma yapılarının onarımı, geliştirilmesi sağlanarak suyun kaynağında çoğaltılması temin edilmelidir. Bu nedenle içme ve kullanma suyu kayıpları ile en iyi şekilde mücadele edilebilmesi için parasal kaynağa ihtiyaç bulunmaktadır. - 75 -
8) ÖNCEDEN YAPILMIŞ OLAN SU ALMA YAPILARI Havzada önceden yapılmış olan drenaj, ishale hattı, toplama odası, su deposu gibi su alma yapılarından kullanılabilecek durumda olanlar tamir ve bakım yapılarak kullanılabilir duruma getirilmiş olup kullanılmayacak durumda olanların yerine daha modern ve daha büyük su alma yapıları kısa sürede inşa edilerek yeraltısuyundan faydalanılmaya başlamıştır. Önceden yapılmış ancak yeterli verim alınamayan içme ve kullanma suyu ile sulama suyu tesislerinin, yeni teknolojik yatırımlarla desteklenmesi ile tamir ve bakım yapılarak verimin arttırılması mümkün olan yatırımların rehabilitasyonunun yapılması veya şimdiye kadar kullanılmayan tesislerin atıl durumdan kurtarılması için çalışılmalıdır. 10) KUYULAR VE SU ALMA YAPILARININ İŞLETİLMESİ Kuyuların ve su alma yapılarının daha ekonomik ve sürekli bir şekilde işletilmesi için belediyesince işini seven, çalışkan ve bilgili personel istihdam edilerek işletme sorunları en az seviyeye indirilmiştir. Su kayıp ve kaçaklarının en aza indirilmesi için çalışmalar sürdürülmektedir. Çok büyük emek ve mühendislik hizmeti ile çok fazla paranın harcandığı yatırımların en iyi şekilde, en fazla verim almak kaydıyla en ekonomik olarak işletilmesi gerekmektedir. Ancak yeterli ve bilgili personel istihdam edilmemesi, işletmelerin özel sektör - 76 -
zihniyetiyle yapılamaması, işletme giderlerinden aşırı kısıntıların yapılması, halkımıza bu yatırımların öneminin anlatılmamış ve dikkatlerin bu konularda yoğunlaştırılmamış olması nedenleriyle istenen başarı elde edilememektedir. SONUÇ VE ÖNERİLER - Bir yeraltısuyu havzasında değişik meslek grupları kişi ve kuruluşların işbirliği yaparak bilimsel ve teknik verileri kullanarak yeraltısuyu havza yönetiminin önemini kavrayarak birbirlerine destek vererek teknik yaklaşımlarda bulunmalarının birçok sorunun çözülmesine katkıda bulunduğu - Bir yeraltısuyu havzasında gerekli malzeme, ekipman ile bilgi birikimi kullanılarak yapılan çalışmalar ile tekniğine uygun kuyuların açılamasının ne kadar önemli olduğu, İsale hatlarındaki ve şehir şebekesindeki su kaçaklarının azaltılması gerektiği, Suyun verimi ve kuyu bilgilerine göre pompa seçiminin elektrik enerjisi ve diğer işletme maliyetlerini büyük oranda düşürdüğü, - Su yatırımları yapılmadan önce çok detaylı etüt ve fizibilite çalışmasıyla birlikte su teminin en sağlıklı ve ekonomik olarak yapılması ile İçme suyu tesislerinin sağlıklı ve ekonomik şekilde işletilmesi için bilgili ve iyi eğitimli, özverili, çalışmayı seven yeterli sayıda personelin istihdamının ne kadar önemli olduğu, - 77 -
- Tavra deresi havzasın da gübreli tarıma son verilmesi, havzayı kirletebilecek tavra evlerinin ve ahırların kamulaştırılarak kaldırılıp evsel kirliliğin ve hayvancılık yapılmasının önlenmesi ile Kirliliğin önlenmesi için belirlenen koruma alanlarında gerekli diğer tedbirlerin mutlaka alınması gerektiği, - Yer altı sularının beslenim ve boşalımındaki en önemli faktörün, yağışlar olduğu düşünüldüğünde, kurak dönemlerde su verimlerinin değişebileceğinin de göz önünde tutulması ve Sivas için Tavra deresi su havzasının ne kadar önem taşıdığı belirlenmiştir. Gelecekte olacak nüfus artışları ve sanayide su ihtiyacının artacağı düşünüldüğünde kısıtlı olan yeraltısuyu nun, hızla artan kent sel içme ve kullanma ile endüstriyel su talebini karşılayabilmesi için etkili ve uzun vadeli programlar çerçevesinde korunması, israf edilmeden su kullanımına çok dikkat edilerek modern teknikler uygulanıp su kaçaklarının en aza indirilmesi gerekmektedir. Ülkemizde suyun kullanıma sunulana kadar ne kadar çok aşamadan geçtiği ve maliyetlerinin ne olduğu konusunda insanlarımızın çoğunun yeterli bilgisi olmadığından su her zaman için aşırı derecede israf edilerek kullanılmaktadır. Buda işletme maliyetlerini artırmakta ve ülke ekonomisine zarar vermektedir. Ayrıca yeterli çalışmalar yapılmadan, ekonomikliği düşünülmeden, projesi yeterli olmayan yatırımların yapılması ve yapılan tesislerin kullanılmaması ya da kullanılamaması çok büyük ekonomik kayıplara neden olmaktadır. Bunların yanında yeraltı ve yerüstü su kaynaklarının bilinçsizce kirletilmesi ve bu konuda yeterli tedbirlerin alınmaması ilerde çok büyük sorunlara (ekonomik, sosyal, siyasal) neden olacaktır. Dolayısıyla gelecek nesillere kaliteli ve yeterli su bırakabilmemiz için su kaynaklarımızı çok iyi koruyup akılcı kullanmamız gerekmektedir. KAYNAKLAR - AKPINAR, K.Su kuyularının açılması ve işletilmesi sorunlar ve çözümleri kitabı Ankara (1999) - AVCI, N. AYAZ, M.E. Sivas Kentinin çevre jeolojisi ve doğal kaynakları raporu M.T.A. Orta Anadolu 1. Bölge Müdürlüğü. Sivas ( 1997 ) - ÇELİKER, A.T. AKANER, T. YALÇIN, K.R. AKPINAR, K. Sivas İli Tavra deresi kuyularında yapılan kuyu temizliği ve su tecrübe çalışmaları raporu İller Bankası Makina ve Sondaj Dairesi Başkanlığı Ankara ( 2003 ) - KANDEMİR, H. AKANER, T. YALÇIN, K.R. AKPINAR, K. Sivas İli Tavra deresi havzasında yapılan içmesuyu sondaj çalışmaları raporu İller Bankası Makina ve Sondaj Dairesi Başkanlığı Ankara ( 2003 ) - ŞAHAN, Ö. Sivas Belediyesinin İçmesuyu ihtiyacının giderilmesi amacıyla yapılan çalışmalara ait Jeolojik ve Hidrojeolojik etüt raporu İller Bankası Sivas Bölge Müdürlüğü Sivas (2003) - 78 -