EERC Earthquake Engineering Research Center MIDDLE EAST TECHNICAL UNIVERSITY 8 Mart 2010 Bașyurt-Karakoçan (Elazığ) Depremi Ön İnceleme Raporu Sadık Bakır Erdem Canbay Altuğ Erberik Zeynep Gülerce Alper Aldemir İsmail Ozan Demirel
İçindekiler İçindekiler... 2 Sismolojik Değerlendirmeler ve Geoteknik Gözlemler... 3 Yapı Performansı... 11 Kaynaklar... 27 2
Sismolojik Değerlendirmeler ve Geoteknik Gözlemler 8 Mart 2010 tarihinde yerel saat ile 04:32 de Elazığ iline bağlı Bașyurt-Karakoçan bölgesinde Richter ölçeğine göre 6.0 büyüklüğünde bir deprem meydana gelmiștir. Deprem Doğu Anadolu Bölgesi nin büyük bir bölümünde, özellikle Elazığ ve Bingöl șehir merkezlerinde, Palu ve Kovancılar da kuvvetlice hissedilmiș, Okçular, Tabanözü ve Yukarı Demirci yerleșim birimlerinde büyük ölçüde yıkıma sebep olmuștur. Bu rapor, ODTÜ Deprem Araștırma Merkezi tarafından görevlendirilen uzmanlardan olușan ön inceleme ekibinin 10-12 Mart 2010 tarihleri arasında bölgede yaptıkları gözlem ve incelemeleri içermektedir. Karlıova nın doğusundan Antakya nın batısına kadar 580 km boyunca uzanan sol yanal doğrultu atımlı Doğu Anadolu Fayı, Türkiye nin en etkin ve diri iki ana fay kușağından biridir. Ana șok ve artçı depremlerin merkezüssü koordinatları itibariyle (Șekil 1) depremin Doğu Anadolu Fay hattının Palu-Bingöl kesiminde meydana geldiği anlașılmaktadır. Șekil 1. 8-15 Mart 2010 tarihleri arasında bölgede gerçekleșen depremlerin merkezüssü dağılımı (Bașbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Bașkanlığı web sitesinden alınmıștır). Doğu Anadolu Fay kușağı üzerinde Nalbant ve diğ. (2002) tarafından yapılan çalıșmada, bölgenin tektonik yapısı ve fay hattı çevresinde gerçekleșen büyük depremler incelenmiștir (Șekil 2). Çalișmanın sonucunda, fay hattı üzerinde iki bölgede yoğun enerji birikimi olduğu belirlenmiș ve bu iki bölgenin (Șekil 3 de gösterilmekte olan EB ve KM bölgeleri) gelecekte yüksek sismik risk tașıdığı tespit edilmiștir. Meydana gelen depremin ana ve artçı șoklarının dağılımı, kırılmanın tahmin edildiği gibi EB (Elazığ Bingöl) bölgesinde gerçekleștiğini göstermektedir. Kırılan Elazığ Bingöl kesimi, Bingöl yöresinde biraz belirsizleșip ardından Palu-Pötürge arası tekrar belirginleșerek güneydoğu yönüne uzanmaktadır ve bu fay kırığının önceki sismik etkinliği ile ilgili liteatürde cok az bilgi bulunmaktadır (İmamoğlu ve Çetin, 2007). 8 Mart 2010 depremi sonrası yapılacak çalıșmaların, literatürdeki bu boșluğu doldurması umut edilmektedir. 3
Șekil 2. Doğu Anadolu Fay hattı çevresinde gerçekleșen büyük depremler (Nalbant ve diğ. den (2002) alınmıștır) Șekil 3. Doğu Anadolu Fay hattı üzerinde yüksek sismik risk tașıyan bölgeler (Nalbant ve diğ. den (2002) alınmıștır) 4
Saat 04.32 de meydana gelen ana șok sonrasında bölgede çok sayıda artçı deprem meydana gelmiș ve depremin ana ve artçı șokları bölgedeki 8 istasyonda kaydedilmiștir. Artçı șokların tamamına yakınının büyüklüğü Richter ölçeğine göre 5 den küçüktür ve bu nedenle mühendislik yapıları için büyük bir tehlike arz etmemektedir. Depremin ana șoku sırasında kaydedilen kuvvetli yer hareketi kayıtları ișlenerek tepki spektrumları hesaplanmıștır Preliminary report, http://eerc.ce.metu.edu.tr/). Șekil 4(a) ve 4(b) de sırasıyla, alınan kayıtların Kuzey-Güney ve Doğu-Batı bileșenlerinin tepki spektrumları verilmektedir. (a) (b) Șekil 4. Depremin ana șoku sırasında kaydedilen kuvvetli yer hareketi kayıtlarının tepki spektrumları (a) Kuzey-Guney Bileșeni, (b) Doğu-Batı Bileșeni. 5
Șekil 4 ten anlașılacağı gibi spektral ivme değerleri 0.2-0.4 saniye salınım peryotları arasında yükselmekte ve yerçekimi ivmesinin 10 da birine yaklașmakta; uzun salınım peryodlarında ise düșük kalmaktadır. En yüksek ivme değerleri merkezüssüne en yakın istasyonlar olan Elazığ Palu (istasyon numarası 2303) ve Bingöl Merkez de (istasyon numarası 1201) gözlemlenmiștir. Merkezüssüne uzaklığı 100 km nin üzerinde olan Adıyaman, Mardin ve Diyarbakır dan alınan kayıtların spektral ivme değerleri beklenildiği gibi oldukça düșüktür. Merkezüssüne en yakın istasyonlarda alınan kayıtların tepki spektrumları güncel ve global azalım denklemleri ile karșılaștırılmıștır. Bu amaçla deprem parametrelerine uygun ortalama tepki spektrum eğrileri Abrahamson ve Siva (2008), Boore ve Atkinson (2008), Campbell ve Bozorgnia (2008) ve Chiou ve Youngs (2008) tahmin denklemleri kullanılarak belirlenmiș, Șekil 5 ve 6 da sırasıyla Elazığ Palu ve Bingöl Merkez istasyonlarından alınan kayıtların tepki spektrumları ile birlikte gösterilmiștir. Șekil 5 te görüldüğü gibi Elazığ Palu istasyonundan alınan kaydın tepki spektrumu azalım denklemlerine göre düșük salınım peryodlarında küçük kalmakta, salınım peryodu yükseldikçe, azalım denklemleri ile daha uyumlu hale gelmektedir. Aynı uyumsuzluk Șekil 6 da gözlemlenmemiștir, Bingöl Merkez istasyonundan alınan kaydın tepki spektrumu azalım denklemlerine çok yakın bir seyir izlemektedir. Depremde alınan diğer kayıtların merkezüssüne olan uzaklığı 100 km den büyük olduğu için anlamlı bir karșılaștırma yapılaması mümkün olmamaktadır. Spektral İvme (g) 1 0.1! 0.01 0.001 0.01 0.1 1 10 T (s) Șekil 5. Elazığ Palu istasyonundan alınan kaydın tepki spektrumunun global azalım denklemleri ile karșılaștırılması. 6
Spektral İvme (g) 1 0.1 0.01 Kuzey-Guney Doğu-Batı Abr. ve Sil. 2008 Boore ve Atk. 2008 Camp. ve Boz. 2008 Chi. ve Youngs 2008 0.001 0.0001 0.01 0.1 1 10 T (s) Șekil 6. Bingöl Merkez istasyonundan alınan kaydın tepki spektrumunun global azalım denklemleri ile karșılaștırılması. Ağır hasar gören yerleșim birimleri genel olarak yüksek eğimlere sahip yamaçlar arasında yer alan düzlükler üzerinde kuruludur. Bu kesimlerde zeminin kısmen yamaç molozu ile sert killerden oluștuğu gözlemlenmektedir. Deprem sonrasında yapılan ön incelemede bölgede depreme bağlı olarak doğal șevlerde, karayolu dolgu ve yarmalarında meydana gelen çok sayıda küçük ölçekli heyelan ve taș düșmesi gözlemlenmiștir. Yörede doğal șevlerin oldukça dik olușu zemin mukavemetinin yüksek olduğuna ișaret etmektedir. Dolayısıyla, șev stabilitesi bozulmaları ancak çok dik șevlerde görülmektedir (Șekil 7, 8,19 ve 10). Ayrıca, nadiren olmak üzere, șevler üzerinde yer alan duvarlarda hasar meydana gelmiștir (Șekil 11). Șekil 7. Murat Nehri Boyunca gözlemlenen heyelanlar, Palu - Beyhan yolu (38 43 32 N, 40 03 17 E, rakım: 1011 m) 7
Șekil 8. Murat Nehri Boyunca gözlemlenen heyelanlar Palu - Beyhan yolu Șekil 9. Murat Nehri Boyunca gözlemlenen heyelanlar Palu - Beyhan yolu (38 42 10, 39 58 27 E, rakım: 885 m) Șekil 10. Yüzeyde görünen çatlaklar (Okçular - Yukarı Demirci köyleri arası) 8
Șekil 11. Okçular Köyü - Toprak kayması nedeniyle olușan duvar hasarı (38 52 00 N, 40 07 43 E, rakım: 1655 m) Karayolu dolgularında yol dıș kenarlarında olmak üzere șev stabilitesi bozulmasına bağlı olarak yer yer ortaya çıkan çatlaklar ve 50 santimetreyi așan düșmeler mevcuttur (Șekil 12, 13 ve 14. Yarmalarda ise daha nadir olarak lokal dökülmeler meydana gelmiștir (Șekil 15). Ancak, șev stabilitesindeki bu bozulmalar yolların kullanımına engel teșkil etmemektedir. Șekil 12. Yol dolgularında çatlamalar, Beyhan - Gökdere yolu (38 44 19 N, 40 11 50 E, rakım. 1011 m) 9
Șekil 13. Yol dolgularında çatlamalar, Okçular Köyü yolu (38 52 00 N, 40 07 43 E, rakım: 1655 m) Șekil 14. Yol dolgularında çatlamalar, Okçular Köyü yolu (38 52 00 N, 40 07 43 E, rakım: 1655 m) Șekil 15. Murat Nehri Boyunca gözlemlenen heyelanlar Palu - Beyhan yolu (38 41 42, 39 56 53 E, rakım: 952 m) 10
Yapı Performansı 8 Mart 2010 Elazığ (Bașyurt-Karakoçan) Depremi bașta Okçular köyü olmak üzere yakın çevresindeki yerleșim birimlerini (Tabanözü, Așağıkanatlı, Yukarıkanatlı, Așağıdemirci, Yukarıdemirci ve Göçmezler köyleri) ağırlıklı olarak etkilemiștir. Ayrıca Gökdere ve çevresindeki yerleșim alanları da Elazığ depreminden ve artçı șoklarından etkilenmiștir. Bu ön raporda Șekil 16 daki haritada ișaretlenmiș olan Okçular, Tabanözü, Yukarıdemirci, Beyhanı ve Gökdere de gözlemlenen yapısal hasarlar verilecektir. Okçular Köyü: Șekil 16. Deprem bölgesinin genel haritası Șekil 17 de dolu tuğla ile yapılmıș hımıș bir yapı görülmektedir (38 51 28 N, 40 6 58 E). Dolu harman tuğlalarının boyutları yaklașık olarak 210 110 55 mm dir. Yapı dolu harman tuğlası ve düzgün ahșap çaprazları olduğu halde așırı deformasyon yapmıștır. Yetersiz yanal rijitliğin ana sebebi olarak tuğlalar arasında düzgün bir bağlayıcı kullanılmamıș ve ahșapların birleșimlerinin doğru yapılmamıș olması gösterilebilir. Yapının hemen karșısında betonarme iki katlı bir yapı mevcuttur, Șekil 18. Bu yapı da ise kirișler ile dolgu duvarları arasında kılcal çatlakların dıșında bir hasar gözlemlenmemiștir. Yapı için neredeyse hasarsız denilebilir. 11
Șekil 17. Okçular köyünde hasarlı hımıș yapı Șekil 18. Okçular köyünde neredeyse hasarsız betonarme yapı Genellikle hasar gören yapılar karma yapılardır. Bu yapılarda bağlayıcı malzeme olarak sadece çamur kullanılmıștır. Șekil 19 da bu tür karma olarak yapılmıș ağır hasarlı bir yapı görülmektedir (38 51 28 N, 40 6 57 E). Eğimli bir araziye oturan yapının zemin katı taș yığmadır. Duvar kalınlığı 500 mm olarak ölçülmüștür. Kapı üzerinde ve yerden her 1 metre yükseklikte yatay ahșap hatıllar mevcuttur. Taș duvarlarda özellikle merdiven altında 50 mm ye varan açılmalar görülmüștür. Tașlara özel olarak șekil verilmemiș ve aralarında çimentolu harç kullanılmamıștır. Geliși güzel büyüklükte tașlar çamur vasıtasıyla basitçe üst üste dizilmișlerdir. Bundan dolayı yapının bazı bölgelerinde taș duvar açılmak yerine dökülmüștür. Taș olan bu katın içinde bir adet betonarme kolon ve uçları tașa oturan betonarme kiriș bulunmaktadır. Yapı sahibi bazı yerlerin killi toprak ve saman karıșımı (kerpiç) olduğunu ifade etmiștir. İhtiyaç doğunca üst kat boșluklu fabrika tuğlasıyla yığma olarak inșa edilmiștir. Üst katta da ağır hasar mevcuttur. Hem alt kat tavanı/üst kat döșemesi hem de üst kat tavanı ahșaptır. Ahșabın üzerine kalın bir toprak tabakası konularak sıkıștırılmıș ve üst yüzey çamur ile sıvanarak düzeltilmiștir. 12
Șekil 19. Okçular köyünde taș, tuğla ve betonarme karma bir yapı Bazı kerpiç yapılar tümden göçmüștür, Șekil 20 (38 51 27 N, 40 6 56 E). Resimdeki kerpiç ev subasman denilebilecek bir seviyeye kadar taș üstü ise tümden kerpiç olarak yapılmıștır. Duvar kalınlığı 500 mm dir. Kapı üstünde lentolar vardır. İki farklı ebatta kerpiç kullanılmıștır. Biri 100 130 250 mm diğeri ise 80 280 280 mm olarak ölçülmüștür. Yakından incelendiğinde kerpiçin dağılarak ufalandığı görülmektedir. Kerpiç blokların içinde saman görülmekte ise de karıșımın uygun olmadığı kesindir. Kerpiç bloklar arasında herhangi bir harç görülmemiștir. Yapı içindeki kolonlar meșe ağacından döșemeler ise kavak ağacından yapılmıștır. Döșeme üzerinde yine ağır toprak örtüsü vardır. Çatı üzerindeki toprak örtüsü 13
yaklașık olarak 500 mm olarak ölçülmüștür. Șekil 21 de bu yapının hemen yanında yine aynı kalın çatı örtüsüne sahip göçmüș bir evin fotoğrafı verilmektedir. Șekil 20. Okçular köyünde toptan göçmüș kerpiç bir yapı Șekil 21. Okçular köyünde ağır toprak çatı örtüsü Okçular İlköğretim okulunun hemen yanında bulunan lojmanı taș yığma bir yapıdır, Șekil 22 (38 51 26 N, 40 6 55 E). Yapıda ağır hasar vardır ancak toptan göçme olmamıștır. Birbirleriyle uyumlu olmayan tașlarda yer yer dökülmeler olmuștur. Tașlar arasında kireçli harç kullanılmıștır. Duvar kalınlığı 500 mm dir. Hatılları ve lentoları mevcuttur. Ayrıca çatısı da toprak yerine ahșaptır. Șekil 23 te göșterilen okul binası 1948 yılında inșa edilmiș L șeklinde taș bir binadır. Duvarları 500 mm kalınlığındadır. Taș yapıda hatıllar mevcuttur; ancak harcında çimentoya rastlanılmamıștır. Yapıya 2000 yılında betonarme olarak iki yeni sınıf eklenmiștir. Bu kısım çok hafif hasarlıdır. Sadece kirișler ile dolgu duvarlar arasında kılcal çatlaklar gözlenmiștir. 14
Șekil 22. Okçular İlköğretim Okulu Lojmanı Șekil 23. Okçular İlköğretim Okulu 15
Șekil 24 te kısmi göçme olan karma bir yapı verilmektedir (38 51 26 N, 40 6 58 E). Alt katı taș olan yapının dıș duvarları da taștır ancak üst katı delikli fabrika tuğlası olarak yapılmıștır. Bahçeye bakan cephesi tümden göçmüș durumdadır. Döșeme üzerinde yine ağır toprak yükü bulunmaktadır. Diğerlerinden farklı olarak döșeme üzerindeki toprak kaplamının üzeri tașlarla doldurulmuș ve çok ince düzeltme amacıyla beton dökülmüștür. Döșeme ağırlığını yine kavak ağaçları tașımaktadır. Yapının yol tarafına bakan kısımdaki tașlarda așırı ayrılma gözlemlenmiștir. Yukarı Demirci Köyü: Șekil 24. Okçular köyü göçmüș karma bir yapı Yukarıdemirci köyünde genellikle taș yığma evlerin çoğu toptan göçme yapmıș durumdadır, Șekil 25 (38 52 21 N, 40 10 57 E). Yapılarda hatıl ve lentolar kullanılmıștır. Ancak tașlar arası bağlayıcı malzeme olarak sadece toprak çamur kullanılmıștır. Ayrıca çatı da yine toprak yığılıp çok ağır olarak yapılmıștır. Tașlar arasındaki çamur ufalanarak dağılmıștır. Bu da malzemenin uygun bir bağlayıcı olmadığının bir kanıtıdır. Yukarı Demirci İlköğretim Okulu da ağır hasarlıdır, Șekil 26 (38 52 20 N, 40 10 57 E). Okul eğimli bir arazi üzerindedir. Zemin üst koyunun olduğu seviyeden yapı tümüyle kesilmiștir. Dıș duvarları 500 mm kalınlığında taștır. İç duvarları ise harman tuğlasıyla olușturulmuștur. Taș ve tuğlalar arası çimentolu harç kullanılmıștır. Çatı seviyesinde yapıyı dıștan çevreleyen kiriș kafesi olușturacak șekilde boyuna donatı ve etriyeler yerleștirilmiștir. Ancak içine beton dökülmesi yerine taș doldurulmuș ve bu tașlar çimentolu bir harçla birbirlerine çok kötü bir ișçilikle tutturulmuștur. Tașlar arasında așırı boșluklar olup çimentolu harç boșlukları tamamıyla doldurmaktan uzaktır. 16
Șekil 25. Yukarı Demirci köyü göçmüș taș yapı Șekil 26. Yukarı Demirci İlköğretim Okulu 17
Karma yapıda göçmeye örnek olarak Șekil 27 verilebilir (38 52 19 N, 40 10 56 E). Bu yapıda eğimli bir arazi üzerinde inșa edilmiștir. Alt bodrum kat ve üst katın ilk bir metresi taș olarak yapılmıștır. Tașlar arasında sadece çamur kullanılmıștır. Kapı alt seviyesinde çepeçevre ahșap hatıl vardır. Kapı ve pencere üstlerinde ahșap lentolar kullanılmıștır. Yapının üst kısmında delikli fabrika tuğlası kullanılmıștır. Tuğlalar arasında bağlayıcı olarak yine çamur kullanılmıștır. Çatı seviyesinde çepeçevre 4φ8 nervürlü donatısı olan betonarme kiriș mevcuttur. Yapının içinde duvar bulunmayıp sadece çatıyı tutan ahșap kolonlar vardır. Șekil 27. Yukarı Demirci köyü karma yapıda ağır hasar 18
Yapıların hepsinde hemen hemen aynı hatalar tekrarlanmıștır. Șekil 28 de kısmi olarak göçmüș benzer iki yapı verilecektir (38 52 18 N, 40 10 56 E). 500 mm kalınlığındaki taș duvara ahșap hatıllar dıș ve iç cephede konularak belli aralıklarla birbirlerine tahtalarla enine bağlanmaktadırlar. Șekil 28. Yukarı Demirci köyü taș yığma yapılarda göçme Yukarıdemirci köyünde iki adet yan yana 2002 yılında yapılmıș betonarme bina bulunmaktadır, Șekil 29 (38 52 19 N, 40 10 51 E). Arazinin eğiminden dolayı zemin katta bir duvar betonarme olarak yapılarak arkasındaki toprağı tutmaktadır. Zemin katın dıș cephesindeki tüm tuğla duvarlar devrilmiștir. Kolonlar 250 500 mm ebadındadır. 6φ12 veya 8φ12 nervürlü demirden boyuna donatıları vardır. φ8 nervürlü demirden etriye yapılmıștır. Etriye uçları 90 bırakılmıștır. Etriyeler yaklașık olarak 200 mm bir kullanılmıștır. Etriye sıklaștırması yapılmamıș. Tüm kolonların alt ve üst uçlarında boyuna donatı açığa çıkmıș ve burkulmuștur. Birleșim noktalarına en yakın ilk enine donatı 200 mm dedir. Beton kalitesinin kötülüğü kiriș ve döșeme alt yüzlerinden rahatça görülebilmektedir. Genellikle betonda yerleșim bozukluğundan büyük boșluklar olușmuștur. Pas payına dikkat edilmemiștir. Beton içindeki agregaların bazıları çok büyüktür. Betonarme yapılardan bir tanesi hafifçe öne doğru yatmıș durumdadır, Șekil 30. 19
Șekil 29. Yukarı Demirci köyü betonarme yapı hasarları 20
Șekil 30. Yukarı Demirci köyü betonarme yapı hasarları Tabanözü Köyü: Tabanözü köyünde de toptan göçme yapmıș taș ve kerpiç evler mevcuttur, Șekil 31 (38 50 44 N, 40 4 33 E). Buradaki toptan göçmenin ana sebebi diğerlerinden farklı değildir. Bu evin hemen yanında ve karșısında bulunan betonarme binalarda hasara rastlanılmamıștır, Șekil 32. Bașka bir betonarme yapıda ise tașıyıcı sistemde sara rastlanmamıș ancak tuğla bölme duvarlarda diyagonal çatlaklar görülmüștür, Șekil 33. Șekil 31. Tabanözü köyü kerpiç yapı hasarları 21
Șekil 32. Tabanözü köyü hasarsız betonarme yapılar Șekil 33. Tabanözü köyü hafif hasarlı betonarme yapı Beyhan: Hasarlı karma yapılar burada da mevcuttur. Ancak toptan göçme veya kısmi göçme olan yapı bulunmamaktadır. Șekil 34 te taș yığma bir yapı örneği verilmektedir (38 43 52 N, 40 7 24 E). Çamur yine tașlar arasında harç vazifesini görmektedir. Çatıda taș üzerine betonarme koloncuklar oturtulmuștur. Tavan döșemesi ahșap üzerine ağır toprak dolgudur. İçeriden taș duvar hasarları daha belirgin olarak anlașılmaktadır. Yapının bazı kısımlarında delikli fabrika tuğlası kullanılmıștır. Hatta sonradan eklenen bazı kısımları ise betonarmedir. Bu betonarme kirișler taș ve delikli tuğla duvarlara oturtulmuștur. Șekil 35 de hasarlı bașka bir taș yığma yapı örneği verilmektedir. Bu yapıda tașlar arası açılma dıșarıdan rahatça anlașılmaktadır (38 43 52 N, 40 7 19 E). Bu yapının ağır toprak çatısının üzerine eğimli metal bir kaplama oturtulmuștur. Bu eğimli çatı kalkan duvarlara oturmaktadır ve kalkan duvarın bir kısmı çökmüștür. 22
Șekil 34. Beyhan köyü hasarlı karma yapı Șekil 35. Beyhan köyü hasarlı taș yapı Gökdere: Gökdere köyünde yaklașık olarak 160 hane vardır. Bunların çok azı betonarmedir. Betonarme yapılarda hasar mevcut değildir. Geriye kalan evlerin çoğu taș yığma șeklinde yapılmıștır. Bazıları taș yığma ve kerpiç karıșık olarak yapılmıșlardır. Yığma yapıların hemen hemen hepsinde hafif de olsa hasar mevcuttur. Toptan göçen ya da ağır hasarlı bir yapıya rastlanılmamıștır. Buradaki hasarlı evlerin hepsinin çatısı yukarıya doğru kalkma eğilimi göstermișlerdir. Bundan dolayı evlere içten bakıldığında yatay ahșap çatı ile duvar arasında 23
ayrılmalar olmuștur. Șekil 36 da hasarlı bir taș yığma yapı örneği verilmektedir (38 45 3 N, 40 13 10 E). Yapım sırasında hiç çimento kullanılmamıștır. Taș, çamur ve kavak ağacı yapım malzemeleridir. Șekil 36. Gökdere köyü hafif hasarlı taș yapı Bașka hafif hasarlı taș yapı örneği Șekil 37 de verilmektedir (38 45 1 N, 40 13 4 E). Yapının deprem anında așırı sallandığı ve kapıların açılmadığı, bundan dolayı pencerelerden çıkıldığı ifade edilmiștir. Hala bazı kapılar açılmakta zorlanmaktadır. Yapının içerisindeki toprak sıvalarda yer yer dökülme ve çatlamalar mevcuttur. Yapının önündeki teras kısmı tașıyan ahșap dikmeler depremden yaklașık bir ay evvel çelik boruyla değiștirilmiștir. Bu yapıda da en az 250 mm kalınlığında toprak döșeme olarak serilmiștir. Șekil 37. Gökdere köyü hafif hasarlı taș yapı 24
Malzeme ve ișçilik kalitesi yapının cepheleri arasında da çok farklılık gösterebilmektedir. Ön cepheleri genellikle özenli yapılırken arka cepheleri çok özensiz olabilmektedir. Șekil 38 de verilen yapının arka cephesindeki hem taș ișçiliği ve malzemesi kötüyken hem de tașlar arasına kerpiç de kullanılmıștır (38 44 58 N, 40 13 1 E). Yapının çatısı yukarı doğru kalkmak istemiș ve hem dıștan hem de içten belirgin çatlamalara ve ayrılmalara yol açmıștır. Șekil 38. Gökdere köyü hasarlı taș yapı 25
Genellikle yapılarda tavan döșemesi seviyesinde hasar gözlenmektedir. Dıș cephelerde yer yer bu seviyede taș dökülmeleri ve çatı üzerinde çatlamalar görülmektedir, Șekil 39 (38 44 54 N, 40 13 00 E). Șekil 39. Gökdere köyü hasarlı taș yapı Deprem bölgesinin incelenmesi sonucu hasarlı köylerin merkez üssüne yakın yerlerde yoğunlaștığı ve buradan uzaklaștıkça hasarın azaldığı söylenebilir. Çevredeki tüm köylerde yapım ve malzeme kalitesi birbirine yakındır. Yapılar genellikle taș yığma olarak yapılmaktadır. Yapılar dıștan taș olarak gözükse de karma bir yapıya sahiptir. Tașlar arasında bazen kerpiç bölümler bulunmaktadır. Ayrıca taș görünümlü yapıların iç duvarları kerpiçten olabilmektedir. Taș yapılara bazen delikli tuğla ve hatta betonarme ilaveler de yapılmaktadır. Tümüyle kerpiç olarak yapılmıș yapılar az da olsa mevcuttur. Tüm yapıların çatıları cisir denilen ahșap (genellikle kavak ağacı) üzerine sıkıștırılmıș toprak olarak yapılmaktadır. Bundan dolayı tüm döșeme ve çatılar çok ağırdır. Duvarlardaki taș veya kerpiçlerin arasına bağlayıcı olarak sadece çamur kullanılmaktadır. Duvar sıvaları da yine çamurdan yapılmaktadır. Yapıların tümünde hatıl ve lentolara rastlanılmıștır. Ancak düșey hatıl ve köșe detayına hiçbir yapıda rastlanılmamıștır. Yapılarda kullanılan tașlar özenli değildir, șekil verilmemiștir, irili ufaklı tașlar geliși güzel dizilerek yapılar inșa edilmiștir. Kısacası göçmüș ya da hasarlı binaların hiçbiri mühendislik açısından uygun yapılar değillerdir. Taș yığma veya kerpiç uygulama yöntemlerine uymamıșlardır. Bundan dolayı da deprem sonrası gözlemlenen sonuçlar kaçınılmaz olmuștur. 26
Kaynaklar 1. Abrahamson, N. A. ve Silva, W. J., 2008. Summary of the Abrahamson and Silva NGA ground-motion relations, Earthquake Spectra 24, 57 69. 2. Boore, D. M. ve Atkinson, G. M., 2008. Ground-motion prediction equations for the average horizontal component of PGA, PGV, and 5%-damped PSA at spectral periods between 0.0 1s and 10.0 s, Earthquake Spectra 24, 99 139. 3. Campbell, K. W. ve Bozorgnia, Y., 2008. NGA ground motion model for the geometric mean horizontal component of PGA, PGV, PGD and 5% damped linear elastic response spectra for periods ranging from 0.01 to 10 s, Earthquake Spectra 24, 139 173. 4. Chiou, B. S. J. ve Youngs, R. R., 2008. Chiou-Youngs NGA ground motion relations for the geometric mean horizontal component of peak and spectral ground motion parameters, Earthquake Spectra 24, 173 217. 5. İmamoğlu, M. Ș. ve Çetin, E., 2007. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ve Yakın Yöresinin Depremselliği, D.Ü. Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi 9, 93-103. 6. Nalbant, S. S., McCloskey, J., Steacy, S. ve Barka, A. A., 2002. Stress accumulation and increased seismic risk in eastern Turkey, Earth and Planetary Science Letters 195, 291-298. 7. Binalar için Deprem Mühendisliği Temel İlkeler, 2008. Editörler. E. Canbay, U. Ersoy, G. Özcebe, H. Sucuoğlu ve S.T. Wasti, Evrim Yayınevi 27