AĞAÇLANDIRMALARDA UYGULAMA ÖNCESİ ÇALIŞMALAR

AĞAÇLANDIRMALARDA UYGULAMA ÖNCESİ ÇALIŞMALAR 1

Ağaçlandırma çalışmalarında amacın belirlenmesi ile işe başlamak ilk hedeftir. Amaç tespiti ülkemizin ulusal ve uluslararası ormancılık hedefleri ve özellikle YO koşulları dikkate alınarak, inceleme, piyasa araştırması, sahada gözlem ve çok yönlü faydalanma easalarının ışığı altında, o yörenin ekolojik, ekonomik ve sosyal özellikleri yanında doğal, kültürel, estetik ve turistik özellikleri de dikkate alınarak yapılır. 2

Ağaçlandırmalarda öncelik sıralaması; 1. Yanan alanların ağaçlandırılması (Bu sahaların ekolojik bakımdan yabanlaşmaması için öncelikle ağaçlandırılması gerekmektedir.). Bunun dışında sırasıyla; 2- Meşcerelerin idare sürelerini doldurmaları halinde, oraya yapay yolla gençliğin getirilmesi gerektiğinde, 3- Kapalılığını tamamen kaybetmiş verimsiz ormanlarının verimli hale dönüştürülmesinde, 4-Orman rejimi dışında kalan bir alanın, çeşitli amaçları gerçekleştirmek üzere ağaçlandırılmasında, 3

Herhangi birinin seçilmesine karar verirken, teknik ölçütlerin dışında ekonomik ölçütlerin de birlikte dikkate alınması esas olmalıdır. Teknik koşullar ve arazi koşulları uygun olsa bile, ekonomik koşulların uygun olmayışı ağaçlandırma çalışmalarının gerçekleştirilmesinde en büyük engel olarak karşımıza çıkacaktır. Asıl amaç saptandıktan (bazı durumlarda ikinci ve üçüncü amaçlar gibi diğer amaçlar da olabilir) sonra çalışmalarla ilgili etüt aşamasına geçilmektedir. 4

Ağaçlandırma çalışmalarında uygulama aşamasından önce etüt ve projelendirme gibi iki ana unsurdan oluşan Ağaçlandırma Uygulama Projelerinin ve Erozyon Kontrol Projelerinin hazırlanmış olması gerekmektedir. 5

Etüt çalışmasına başlamadan önce çalışmaların yapılacağı saha ile ilgili ön bilgilerin de toplanmış olması esastır. Ana hatları itibariyle bu çalışmalar, A- Etüt öncesi büro çalışmaları, (OFİS) B- Ağaçlandırma alanında gerçekleştirilen etüt çalışmaları, (ARAZİ) C- Etüt sonrası büro çalışmaları (projelendirme), (OFİS) şeklinde üç grup altında toplanmaktadır. 6

A- Etüt öncesi büro çalışmaları Bu aşamada projeye konu saha hakkında bilgi ve belge toplanır. Proje sahasına ait 1/25000 ölçekli topoğrafik harita, proje çalışması orman içi bir sahada yer alıyorsa Amenajman planındaki 1/25000 ölçekli meşcere haritası (bugünkü arazi kullanma durum haritası) sağlanır. Sonrasında etüt araç, gereç ve malzemeleri hazırlanır. Orman ve arazi kadastrosu yapılmış ise bugünkü arazi kullanma durum haritasına işlenir. 7

Arazi aşaması için gerekli malzemeler: 1 kazma, 1 kürek, 1 bel küreği, toprak burgusu, El kürekçiği, çakı, budama makası, ölçü ipi veya şeridi, altimetre, pusula, klizimetre, lup, İki adet jalon, 1/25000 ölçekli topoğrafik harita (toprak etüdü için karelaj şebekesi işlenmiş), arazi defteri, toprak etüt çizelgesi, kağıt, silki, kurşun kalem, vb. yeterli sayıda polietilen torba, etiket, bağlama ipi, ph indikatörü, toprak renk ıskalası, vb 8

Arazi çalışmalarına başlanılmadan önce mevcut alanın bugünkü durumunu gösterir 1/25000 ölçekli harita ede edilir Bugünkü Arazi Kullanım Durumu haritası 9

2-Ağaçlandırma alanında gerçekleştirilen etüt çalışmaları: Büroda gerekli ön hazırlık yapıldıktan sonra arazinin sistematik bir şekilde etüdüne geçilir. Harita üzerinde işaretlenmiş olan noktaların GPS ile koordinatları belirlendikten sonra bunlar arazide bulunur. Her bir noktada (karelaja ayrılmış işaretli noktalara karşılık gelen arazideki noktalar) aşağıda belirtilen veriler elde edilir: 11

Arazide yapılan etüt kapsamında, çevre vejetasyonu etüdü, diri örtü tabakasının cinsi, boyu, kapalılığı, toprağın fiziksel özellikleri, jeolojik temel, anakaya ve toprak yapısı, makineli ve emek yoğun çalışma alanları, erozyon durumu, mera ıslahı yapılabilecek alanlar, sosyo-ekonomik problemlerin derecesi ve kaynağı, tampon saha olarak ayrılabilecek yerler, Yükseklik (rakım), 12

arazi şekli, eğim, dereler ve akım yönleri, detaylı iklim verileri, su durumu, ağaçlandırma projesinin yapılacağı alan ve civarındaki zararlılar gibi pek çok özellikle ilgili verilerin elde edilmesi gerekmektedir. 13

Etüt amaçlı çalışma yapılacak alanda toprak örneklerinin (profillerin) alınacağı noktaları gösterir Topoğrafik harita 14

3- Etüt sonrası büro çalışmaları (projelendirme): Ağaçlandırma sahasından elde edilen veriler, Ağaçlandırma Projesi olarak hazırlanır ve üst makama sunularak onaylanır. Ağaçlandırma projeleri için geçerli dispozisyon (içerik) genel olarak aşağıdaki gibidir. 16

GİRİŞ Projenin Amacı ve Kapsamı Özet GENEL TANITIM Proje Sahasının yeri Topoğrafik Yapı Jeolojik Yapı ve Toprak Durumu İklim Özellikleri Bugünkü Arazi kullanma Durumu Sahanın Diri Örtü Durumu Sahanın Erozyon v.d Durumu Çevrenin Zararlıları Sosyal ve Ekonomik Durum Proje Sahasında Daha Önce Yapılmış Olan Çalışmalar YAPILACAK İŞLER Ağaçlandırma İşleri Diğer Faaliyet Türleri Bakım Koruma İşleri İmkanlar ve İhtiyaçlar PROJE GİDERLERİ EKLER HARİTALAR (Bugünkü Arazi Kullanım Durumu Haritası, Toprak Haritası, Yapılacak İşler Haritası, Yapılan İşler Haritası) 17

Y.Akasya Alıç Meşe Sarıçam

Bu projeler yapılacak olan işin teknik esaslarına göre; AĞAÇLANDIRMA PROJESİ EROZYON KONTROL PROJESİ REHABİLİTASYON PROJESİ gibi isimlerle isimlendirilir. 23

1. Yetişme Ortamı (YO) Etüdü: YO etüdü ağaçlandırma ve erozyon kontrol çalışmalarının olmazsa olmaz kuralıdır. YO etütlerinin yapılması; uygulanacak her türlü arazi hazırlığı ve tür seçimi, ekim ya da dikim yöntemleri, dikim aralık ve mesafeleri gibi çalışma yöntemlerini belirlemede en temel noktayı oluşturmaktadır. Mevkii (topografik) (özellikle fizyografik) İklim (klimatik) Toprak (edafik) Vejetasyonun incelenmesi YO verim gücünün tahmini (bonitet) 24

1.1. Mevkii Mevki ile ilgili olarak ; Arazi şekli (çanak şekli, yada kırıksız arazi, yamaç şekli, sırt, tepe vb) Yükseklik (deniz iklimi, dağ iklimi, alçak-yüksek yerler) Bakı (gölgeli- güneşli bakılar) Eğim (yağış-arazi hazırlığı-toprak ilişkisi) Denize yakınlık uzaklık (karasal veya sahil arazisi ) 25

1.2. İklim özellikleri Yıllık ve aylık sıcaklık (özellikle en sıcak ve en soğuk ay ortalama sıcaklıkları), yağış (yıllık ve vejetasyon devresindeki) ve nispi nem ortalamaları önemlidir. Yağış ve sıcaklık konusunda genel olarak ağaçlandırma sahalarının yakın civarlarında meteoroloji istasyonlarının bulunmayışı sebebiyle, belli bölgeler baz alınarak, tahmini değerler hesaplanmaktadır (100 m lik yükselti için 0.5 0 C düşüş) enterpole değerleri). Uzun dönemli ikim verileri dikkate alınmalı, 26

1.3. Toprak etütleri; Toprak ağaçlandırma başarısını en çok etkileyen faktörlerden birisidir. İklim koşulları bakımından yeterlilik olsa bile, toprak koşullarının yeterli olmaması durumunda başarısız olma riski artacaktır. Anakayaların ayrışması sonucunda meydana gelecek toprakların derinliği, suyu geçirgenliği ve havalanması, besin ve su ekonomisi, kendini meydana getiren anakayanın özelliklerine sıkı sıkıya bağlıdır. 27

A horizonu B horizonu C horizonu 29

Örneğin, İri taneli bir kum taşı veya granit derinlik, suyu geçirme ve havalanma bakımından iyi özellikteki toprakları meydana getirir. 30

Kum taşının hakim bulunduğu yerlerde topraklar genelde gevşek kolay dağılır ve su tutma kapasiteleri biraz daha düşük ve nispeten mutedil kuru ve taze rutubet ekonomisine sahip kumlu killi balçık fiziki yapısındadır. Böyle durumlarda bitki kökleri yoğun bir şekilde tabana kadar inebilmektedir. 31

Buna karşın kalker (kireçli) anakayalardan, genellikle taşlı, sığ ve sıkı oturmuş topraklar oluşur. Arazi hazırlığında kullanılacak ekipmanın seçiminde de anakaya önem taşımaktadır. 32

Kil taşının oluşturduğu ağır killi yapılarda ve yamaç sızıntısı etkisinde olan alanlarda havalanma ve drenaj bozukluğu işareti olan yer yer gley ve Pseudogley tipi topraklara rastlanmaktadır. 40 cm den sonra lekeli mavimtrak renge dönüşmüş bir gley toprağını göstermektedir. Taban suyu etkisinde olan topraklardır 33

Alluviyal tipi topraklar Kireçtaşı-Kahverengi Balçığı 34

Özellikle anakaya, dış toprak hali, toprak türü, toprak derinliği (mutlak ve fizyolojik derinlik), su geçirgenliği, toprak strüktürü, toprak nemi gibi fiziksel özellikler ile kireç içeriği ve toprak ph sının ağaçlandırılacak alanda sistematik örneklemelerle yeterli sayıda alınacak toprak profillerinde belirlenmesi gerekmektedir. 35

Toprağın fiziksel özelliklerini, topraktaki kum, mil ve kil gibi katı maddelerin miktarları ve bunların birleşmesi ile oluşan yapı meydana getirir. Toprakta bulunan katı parçacıkların yüzde oranları, toprağın bünyesini (tekstürünü) ifade eder. Toprak tekstürü toprağın işlenme yönünden ağır veya kolay olup olmama durumunu ortaya çıkarmaktadır. 36

Toprakların belli başlı bünye sınıfları, kil, kumlu kil, killi balçık, milli balçık, balçık mil ve kumdur. Toprakta kum fazla ise buna kumlu veya hafif bünyeli topraklar, kil miktarı fazla ise killi veya ağır bünyeli topraklar denir. 37

Toprağın havalanma, su tutma ve işlenme özellikleri dikkate alındığında, kum, mil ve kil oranlarının aşağı yukarı aynı miktarda olduğu balçık yada tınlı topraklar en uygun toprak bünyesini oluşturur. Fizyolojik toprak derinliği Mutlak toprak derinliği 38

Genellikle etütlerde, 375 m ya da 500 m de bir toprak profili alınmaktadır. Sahada bulunan anakaya çeşitleri, arazi şeklinin dağlık, tepelik, düz olmasına bağlı olarak çeşitli eğim grupları, bitki örtüsünün farklılaştığı alanlara göre alınacak toprak profilleri, sahanın toprak durumunu ortaya koyabilmektedir. 40

Profiller çeşitli derinliklerdeki toprak türü değişimlerini de ortaya koymaktadır. Toprağın kil toprağı mı? balçık veya kum toprağı mı? olup olmadığı bilinmelidir. Çünkü, bu üç toprak türü bitki yetiştirme bakımından birbirilerinden çok farklı özellikler gösterirler. 41

Çeşitli yetişme alanlarında alınan toprak profillerinde yapılan üst toprak incelemesinden toprakta; sığ (0-30 cm), orta derin (30-60 cm) ve derin (60 cm den fazla) üzere üç farklı derinlik kademesi oluşturulmakta ve buna göre yetişme ortamı verimliliği belirlenmektedir. 42

Toprak haritası 44

Sistematik olarak toprak profillerinin alındığı yerlerdeki anakaya, toprak derinliği, tekstürü ve toprağın bu noktalardaki eğimleri belirlenerek, Ağaçlandırma projelerinin 4 haritasından birisini oluşturan Toprak haritası üzerine bu bilgiler işlenir. 46

Elde edilen veriler, ağaçlandırma sahasının makineli ya da insan gücü kullanılarak hazırlanmasına karar verme sürecinde etkin olarak kullanılmaktadır. 48

1.4. Vejetasyon Etüdü Ağaçlandırma alanlarında ve yakın çevrelerinde bulunan ağaç türleri ve orman toplumlarına ait kalıntılar, o bölgenin ekolojik özelliklerini ve oralarda doğal olarak yetiştirilecek orman ağacı türlerini temsil etmektedirler. Gösterge bitkiler dediğimiz, yetişme ortamı karakteristiklerini belirten ve alana getirilmesi gereken türler hakkında genel olarak bilgi edinmemizi sağlayacak bazı bitki türlerinin de varsa, özellikle belirlenmesi yarar sağlayacaktır. 49

Bitki örtüsünü oluşturan türler çeşitli bölgelere göre değişmekle beraber ; Funda (Erica sp) ve Süpürge Çalısı (Calluna sp.) türleri; kurak ve fakir YO, Çayır türleri (Carex sp), genellikle kuruca YO, Karaçalı (Paliurus ssp) ve hatta Ardıç türleri, tipik yaz kuraklığı olan YO yörelerinin göstergesidir. Eğreltiler (Pteridium sp.) toprak neminin oldukça uygun olduğu, fakat periyodik olarak değiştiği yöreleri temsil ederler. Ormangülleri (özellikle R. ponticum), Çoban püskülü (İlex aquifolium), Karayemiş (Prunus laurocerasus), toprak ve hava neminin yüksek olduğu yıkanmış toprakları, 50

Böğürtlenler (Rubus ssp), Mürver (Sambucus nigra), Ahududu (Rubus ideus) ve Çilek (Fragaria vesca) ler nem açısından taze, biyolojik aktivitesi iyi YO, Ayı üzümleri ise (Vaccinium ssp.) asit toprakları, Hasırotu (Juncus sp) ve atkuyruğu (Equisetum sp), toprak yüzeyin yakın durgun suyu, Otsu bitkiler( bolluğu ve çeşitliliği) toprağın beslenme gücünün yüksek olduğunu, Graminelerin bolluğu toprağın orta verimliliğini, Yosun türleri, gölgeli alanları ve nemli toprakları göstermektedir. 51

Ayrıca; vejetasyon etüdünün ağaçlandırma çalışmaları bakımından bir önemi daha bulunmaktadır: Vejetasyon etüdünde, alanda bulunan tür ya da tür (diri örtü olarak kabul ettiğimiz) gruplarının çapları, boyları, yoğunlukları sahanın hazırlanması (diri örtünün uzaklaştırılması konusunda ilerde bahsedilecektir) amacıyla seçilecek ekipman ve birim maliyetlerinin belirlenmesinde önemli bir noktayı oluşturmaktadır. Öte yandan, ağaçlandırılacak alan ve çevresindeki türlerin yatay ve düşey yöndeki dağılışlarının belirlenmesi de, seçilecek olan tür ya da türlerin belirlenmesinde önemli göstergelerden birisi olacaktır. 52

1.5. YO verim gücünün tahmini YO verim gücünün tahmin yapılacak yatırımların geleceği bakımından önemlidir. Öncelik sırlaması incelendiğinde verim gücü yüksek alanlara öncelik vermek gerekir. 54