KÖPRÜLÜ KANYON MİLLİ PARKI BALLIBUCAK SERİSİ NİN KONUMSAL ve ZAMANSAL DEĞİŞİMİNİN COĞRAFİ BİLGİ SİSTEMLERİ İLE İNCELENMESİ Arş. Gör. Uzay KARAHALİL Arş. Gör. Ali İhsan KADIOĞULLARI Prof. Dr. Selahattin KÖSE Prof. Dr. Emin Zeki BAŞKENT KTÜ Orman Fakültesi Orman Mühendisliği Orman Amenajman Anabilim Dalı GİRİŞ -I Toplumlar sahip oldukları doğal ve kültürel kaynakları korumak üzere çeşitli koruma yöntem ve sistemleri geliştirme çabaları göstermektedir. Bu çabaların en gelişmişi ulusal ve uluslar arası düzeyde kabul görmüş olan korunan alan sistemleridir. Ülkemizde ilan edilmiş 37 Milli Park bulunmakta ve bunların büyüklüğü yaklaşık 857000 ha a ulaşmaktadır. Korunan alanlarda Uzun Devreli Gelişme Planları da dikkate alınarak, kaynak değeri garanti altına alındıktan sonra tampon ve gelişme bölgelerinde koruma amacı ön planda olmak üzere önerilecek müdahalelerde ve alınacak kararlarda ormanın konumsal ve zamansal değişiminin bilinmesi yol gösterici olması bakımından çok önemlidir.
GİRİŞ -II Geçmişte korunan alanlarda meydana gelen zamansal ve konumsal değişiminin yapı itibariyle ölçümü ve yorumu yapılmamıştır. Örneğin; belirli orman tiplerinin yahut meşcerelerin alandaki dağılımının düzenli olup olmadığı, parçalanmanın olup olmadığı konumsal ölçütlerle ortaya konmamıştır. AMAÇ Köprülü Kanyon MP nın arazi kullanımındaki zamansal değişimin, özellikle orman kaynakları itibarıyla ele alarak, amenajman planları ve geniş alanlarda orman ekosistemiyle ilgili veri sağlayabilen uydu görüntüleri yardımıyla belirlenmesi ve değerlendirilmesidir.
ARAŞTIRMA ALANI KÖPRÜLÜ KANYON MİLLİ PARKI BALLIBUCAK SERİSİ Köprülü Kanyon Milli Parkı içerisinde yer alan Ballıbucak Serisidir. Antalya ili Manavgat ilçesinde kalan Köprülü Kanyon MP 36614 ha alan kaplamaktadır. Ballıbucak serisi ise 18106.5 ha. dır. Köprülü Kanyon MP biyolojik, tarihsel ve kültürel kaynak değerleri bakımından öne çıkmaktadır. % 76 sı orman ekosistemi içerisindedir. Orman alanının % 52 si bozuk yapıdadır. yetişme ortamı koşullarının kötü usulsüz kesimler ETÇAP planlama yaklaşımının benimsenmemesi YAKLAŞIM TARZI - I
YAKLAŞIM TARZI - II Elde edilen sonuçlar; 2004 yılı için 1965, 1984 ve 2002 yılı meşcere haritaları kullanılarak, kontrol edilmiştir. Sınıflandırmanın başarısı, Erdas Imagine 9.0 programında her bir sınıfa en az 30 deneme alanı düşecek şekilde, nokta bazında kontrol edilmiştir. Konumsal değişim FRAGSTATS programı ile belirlenmiştir. Orman kaynaklarının zamansal değişimini konumsal olarak ortaya koyma amacıyla, Orman Parçası (Patch), Sınıf (Class) ve Arazi (Landscape) bazında analizler yapılmıştır. BULGULAR - I Arazi Sınıfı Sınıf Alanı (ha) Parça Sayısı (#) Ortalama Parça Büyüklüğü (ha) 1965 1984 2002 2004 1965 1984 2002 2004 1965 1984 2002 2004 Bozuk Or. 11146,8 10204,6 10973,6 11210,4 11 21 75 70 1013,3 485,9 146,3 160,1 İskan 4,4 27,3 41,9 41,8 1 4 7 6 4,4 6,8 5,9 6,9 Açıklık 2978,6 4280,6 2854,0 2881,1 40 35 116 116 74,4 122,3 24,6 24,8 Verimli Or. 4153,3 3682,8 4400,7 4134,5 7 17 90 95 593,3 216,6 48,9 43,5 Toplam 18283,1 18195,3 18270,2 18267,9 59 77 288 287 309,8 236,3 63,4 63,6 En Büyük Parça Oranı Parça Yoğunluğu (100 ha daki Sınıf Alan Yüzdesi (%) Arazi Sınıfı (%) parça sayısı) 1965 1984 2002 2004 1965 1984 2002 2004 1965 1984 2002 2004 Bozuk Or. 61,0 56,1 60,1 61,4 53,5 46,4 48,2 52,1 0,06 0,12 0,41 0,38 İskan 0,0 0,1 0,2 0,2 0,02 0,10 0,05 0,08 0,01 0,02 0,04 0,03 Açıklık 16,3 23,5 15,6 15,8 8,2 16,0 6,3 6,3 0,22 0,19 0,63 0,63 Verimli Or. 22,7 20,2 24,1 22,6 21,4 18,1 16,4 12,4 0,04 0,09 0,49 0,52 Toplam 100,0 100,0 100,0 100,0 53,5 46,4 48,2 52,1 0,32 0,42 1,58 1,57 Arazi Sınıfı Parça Büyüklüğü Varyasyon Katsayısı (%) Alan Ağırlıklı Ortalama Şekil Katsayısı 1965 1984 2002 2004 1965 1984 2002 2004 Bozuk Or. 287,7 377,3 698,7 713,8 2,6 2,8 6,6 8,4 İskan 119,4 54,9 66,3 1,5 1,2 1,6 1,8 Açıklık 328,2 405,6 466,2 463,4 2,6 2,9 2,9 2,9 Verimli Or. 246,7 367,4 649,5 549,8 5,9 6,2 7,7 6,8 Toplam 441,3 454,6 875,6 919,5 3,3 3,5 6,3 7,1
BULGULAR - II 1965 ve 2004 yılları arasında; Bozuk Ormanların %0.5 (63.6 ha), İskan alanlarının ise %850 (37.4 ha) arttığı belirlenmiştir. Açıklık araziler %3.2 (97.5 ha), Verimli Ormanlar ise %0.4 (18.8 ha) azalmıştır. 1965-2004 yılları arasında arazi kullanımında iskan alanları hariç büyük bir değişiklik olmadığı, 1965-1984 yılları arasındaki dönemde bozuk ve verimli orman alanlarında gözle görülür bir azalış (% 9.2-1412.7 ha) 1984-2004 döneminde ise gözle görülür bir artış (%10.4-1457.5 ha) olduğu görülmektedir. BULGULAR - III Verimli orman alanlarının 1965 ve 1984 yılları arasında azaldığı, 2004 yılına doğru ise artış gösterdiği, Parça sayısı 1965 yılında 59, 1984 yılında 77, 2002 yılında 288 ve 2004 yılında 287 değerine ulaşmıştır.
BULGULAR - IV Parça sayısı (NP) Parça Yoğunluğu Parça Büyüklüğü Varyasyon Katsayısı (PSCV) artmıştır. Alan ağırlıklı ortalama şekil indeksi (AWMSI) Ortalama parça alanı (MPS) En büyük parça indeksi (LPI) değeri azalmıştır. Buna göre LPI, MPS değerlerinin azalması ve NP, AWMSI değerlerinin artması parçalılığın arttığını ve ormanın daha düzensiz bir yapıya doğru değiştiğini göstermektedir. 1965 ve 1984 Yıllarındaki Arazi Kullanımı
2002 ve 2004 Yıllarındaki Arazi Kullanımı TARTIŞMA - I 1965-1984 verimli ormanların % 22.7 den % 20.2 ye, bozuk orman alanlarının da % 61.0 den % 56.1 e düştüğü Sebep!!! Geçmişte yapılan uygulamalar ve orman üzerindeki olumsuz insan etkileri 1984-2004 verimli ormanların % 20.2 den, % 22.6 ya, bozuk ormanların ise % 56.1 den % 61.4 e yükseldiği Sebep!!! Yörenin 1973 yılında Milli Park ilan edilmesi ve buna bağlı olarak ormanda yapılan müdahalelerin artık korumaya yönelik olarak yapılmasıdır.
TARTIŞMA - II 1965 yılı amenajman planına göre 52000 m3 bakım, 159020 m3 gençleştirme olmak üzere toplam 211020 m3 üretim öngörülürken 1984 yılı amenajman planına göre, 20 yıllık sürede 4714 m3 bakım, 2575 m3 gençleştirme olmak üzere sadece 7289 m3 üretim yapıldığı Alanın milli park ilan edilmesi Büyük şehirlere olan göç dalgası orman alanlarının artmasına SONUÇLAR ve ÖNERİLER - I Orman kaynaklarındaki zamansal değişim miktar itibariyle incelendiğinde; 1965-1984 yılları arasında bozuk ve verimli orman alanları %9.2 azalmış 1984 ile 2004 yılları arasında ise %10.4 artmıştır. Sebep: bölgenin 1973 yılında Milli Park ilan edilmesi nüfusun azalması nedeniyle ormanlara olan baskının azalması!!! Ancak milli parkta hissedilen yasal ve yasadışı baskı, yapılamayan ağaçlandırma, gençleştirme ve rehabilitasyon çalışmaları ile ormanlarda halen devam eden keçi otlatılması nedeniyle orman alanlarındaki artış; beklenenin altında gerçekleşmiştir. Ballıbucak serisinde, parça (patch) sayısı sürekli olarak artmış, buna paralel olarak ortalama parça alanı azalmıştır. Bu değişim nedeniyle toplam alan bazında parçalılık artmış ve orman yapısı daha hassas hale gelmiştir.
SONUÇLAR ve ÖNERİLER - II Orman ekosisteminin hassas bir yapıya sahip olması, ekosisteme yapılacak olan doğal ve insan müdahalelerinin olumsuz etkilerinin daha yüksek olacağını göstermektedir. Ballıbucak serisinde ise ormanların üzerindeki baskının kalktığını, ancak orman ekosisteminin henüz dengeye ulaşmadığını anlaşılıyor. Orman alanlarının giderek azalması ve küçük parçalara ayrılması, ekosistem dengesinin bozulmasına neden olmaktadır. Bu bilinçle; Milli Parklarda BÇ korunması, su kaynaklarının ve su kalitesinin artırılması, toprak erozyonunun azaltılması, yangın ve böcek zararlarının önlenmesi gibi ekosistem sağlığı ve bütünlüğünün korunması, ancak ETÇAP planlama yaklaşımının benimsenmesi ile mümkündür. SONUÇLAR ve ÖNERİLER - III Gelecekte yapılacak olan amenajman planları, ilgili alanın geçmişteki durumunu dikkate alarak daha doğru ve gerçekçi bir şekilde yapılmalıdır. Planlamaya yön verecek, koruma-kullanma dengesinin sağlanmasına katkıda bulunacak geçmişteki bilgilerin etkin kullanımı ancak Uzaktan Algılama ve CBS ile mümkündür.
Teşekk ekkürler.