DAĞPAZARI RES ĠġLETMESĠ 2016 YILI SONBAHAR DÖNEMĠ ĠZLEME ÇALIġMALARI Eylül, 2016 Ankara
ĠÇĠNDEKĠLER ÇalıĢmanın Amacı... 3 ÇalıĢma Ekibi... 3 ÇalıĢma Yöntemi... 4 1) KuĢlara Yönelik Gözlemler... 4 2) Karkas Kontrolleri... 4 ÇalıĢma Takvimi... 5 BULGULAR... 6 1) ĠĢletme Sahası ve Yakın Çevre KuĢ Türlerine Yönelik Bulgular... 6 2) Karkas Kontrollerinin Sonuçları... 13 NĠHAĠ DEĞERLENDĠRME... 15 BUNDAN SONRAKĠ SÜRECE YÖNELĠK OLARAK ALINACAK ÖNLEMLER... 15 TABLOLAR Tablo 1: Dağpazarı-RES ĠĢletmesi 2016 Yılı Sonbahar Dönemi Ġzleme ÇalıĢmalarına Ait Gözlem Takvimi... 5 Tablo 2: Dağpazarı-RES ĠĢletme Sahası 2016 Sonbahar Dönemi izleme ÇalıĢmalarında Tespit Edilen KuĢ Türleri ve Ġlgili Değerlendirmeler... 9 Tablo 3: Dağpazarı-RES ĠĢletme Sahası 2016 Yılı Ġlkbahar Dönemi Tespit Edilen Kolizyon Vakaları... 14 FOTOĞRAFLAR Fotoğraf 1: Ġzleme ÇalıĢmalarını GerçekleĢtiren Ekipten K.Arıkan ve Z.Arıkan.... 3 Fotoğraf 2: Kolizyona uğrayan bir yarasa bireyi... 14 Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 2
ÇalıĢmanın Amacı Bu çalıģma kapsamında Mersin Ġli, Mut Ġlçesi sınırları içerisinde Dağpazarı mevkiinde tesis edilmiģ ve iģletme aģamasında olan Dağpazarı-RES iģletmesiyle ilgili olarak 2016 yılı ilkbahar döneminde gerçekleģtirilmiģ olan izleme çalıģmalarını tamamlayıcı olacak Ģekilde 2016 yılı kuģ göç hareketliliğini kapsayan bir zaman dilimi içerisinde lokal ve göçmen kuģ türleri ile yarasalara yönelik izleme çalıģmalarının gerçekleģtirilmesi amaçlanmıģtır. ÇalıĢma Ekibi Sonbahar dönemi izleme çalıģmaları Ornitolog Prof. Dr. S. Levent Turan ın katılımı ve koordinatörlüğünde Ornitolog Bilim Uzmanı Ar. Gör. Kalender Arıkan tarafından gerçekleģtirilmiģtir. ÇalıĢmalara Biyolog, Bilim Uzmanı ve aktif kuģ gözlemcisi Zeynep Arıkan da yardımcı olarak katılmıģtır (Fotoğraf-1). Fotoğraf 1: Ġzleme ÇalıĢmalarını GerçekleĢtiren Ekipten K.Arıkan ve Z.Arıkan. Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 3
ÇalıĢma Yöntemi Dağpazarı-RES iģletmesiyle ilgili izleme çalıģmaları 2016 yılı sonbahar kuģ göç dönemi içerisinde gerçekleģtirilmiģtir. Ġzleme çalıģmaları, lokal ve göçmen KuĢlara Yönelik Gözlemler ve Karkas Kontrolleri olmak üzere iki ayrı baģlık halinde sürdürülmüģtür; 1) KuĢlara Yönelik Gözlemler Ġzleme çalıģmalarında proje sahası sınırları içerisinde ve sahaya yakın kesimlerde gözlem ve incelemeler yapılarak lokal ve göçmen kuģ türleri ile ilgili veriler toplanmıģtır. ÇalıĢmalarda öncelikle iģletme sahası üzerinden ve yakınından kuģ göç güzergahlarının geçip geçmediği araģtırılmıģtır. Bu kapsamda ilkbahar göç dönemindekine paralel olarak, toplam 9 gün saha gözlemleri gerçekleģtirilmiģtir. Sabah erken saatlerde baģlatılan gözlemler gün batımına kadar sürdürülmüģtür. Bu süreçte hem iģletme sahası sınırlarında dolaģılarak mobil gözlemler gerçekleģtirilmiģ; hem de sahayı izlemeye uygun noktalarda durmak suretiyle nokta gözlemler gerçekleģtirilmiģtir. Gözlemlerde hem yerli hem de göçmen formlar tespit edilmiģtir. Tespit edilen formlarla ilgili olarak aģağıdaki noktalar inceleme ve değerlendirmeye alınmıģtır; - Göçmen ya da yerli formlar olup olmadıkları; - ĠĢletme Sahası içinde mi yoksa yakın çevrede mi gözlendikleri; - ĠĢletme sahası içerisinde ya da yakın çevrede herhangi bir nedenle konaklayıp konaklamadıkları; - Birey Sayıları; - Göçmen formların bölgeden geçiģ güzergahları; - GeçiĢ Yükseklikleri; - Türbinler ile etkileģim gerçekleģip gerçekleģmediği; - Nadirlik, koruma statüleri gibi konularda tespit ve değerlendirmeler. 2) Karkas Kontrolleri Ġzleme çalıģmalarının en önemli kısmı iģletmeye alınmıģ olan türbinler ile lokal ve özellikle de göçmen kuģlar ve yarasalar arasında kolizyon (çarpıģma) vakalarının yaģanıp yaģanmadığının belirlenmesidir. Bir sonraki aģama ise kolizyon vakalarının söz konusu olması durumunda kolizyona uğrayan türlerin teģhisi ve en önemlisi de çarpıģma sıklığının, Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 4
yani kayıp miktarlarının değerlendirilmesidir. Böylelikle sürece ve geleceğe yönelik değerlendirmeler yapabilmek ve hedefe yönelik önlemleri ortaya koyabilmek mümkün olmaktadır. Karkas kontrolleri türbinler merkezde kalmak üzere en az 100 veya 150 metre çapındaki daireler içerisinde türbinlerden etkilenmiģ kuģ ve yarasa karkaslarının aranmasına yöneliktir. Sabah sahaya ulaģıldıktan sonra erken saatlerde gerçekleģtirilen kontroller ile kolizyona uğramıģ karkasların gündüz aktif yabani ve evcil formlar tarafından karkaslar alınmadan ya da yenilmeden tespit edilir. Zorunlu olmamasına karģılık gün batımına doğru yapılan kontroller ile de sabah kontrollerinden sonra, gündüz saatlerinde kolizyona uğraması olası formlar tespit edilebilir. ÇalıĢma Takvimi Dağpazarı-RES ĠĢletme sahasına yönelik izleme çalıģmaları 2016 yılında Ġlkbahar döneminde Türkiye üzerinden gerçekleģen kuģ göç hareketliliklerinin sürmekte olduğu mayıs ayı içerisinde gerçekleģtirilmiģtir. Ġlk gözlemler 20 Ağustos 2016 tarihinde baģlatılmıģ, ilkbahar döneminde gerçekleģtirildiği gibi sonbahar döneminde de 9 tam gün olacak Ģekilde gerçekleģtirilmiģtir. Ġzleme çalıģmalarının gerçekleģtirildiği tarihler, baģlangıç ve bitiģ saatleri ile gün içinde gerçekleģtirilen gözlemlerin süresi Tablo-1 üzerinde verilmektedir. Tablo 1: Dağpazarı-RES ĠĢletmesi 2016 Yılı Sonbahar Dönemi Ġzleme ÇalıĢmalarına Ait Gözlem Takvimi Gözlem Günü Gözlem Tarihi BaĢlangıç Gözlem BitiĢ Saati Saati Süresi 1 20 Ağustos 2016 08:15 18:50 10 S, 35 dk. 2 21 Ağustos 2016 08:00 18:30 10 S, 30 dk. 3 26 Ağustos 2016 08:00 18:40 10 S, 40 dk. 4 27 Ağustos 2016 08:10 18:30 10 S, 20 dk. 5 28 Ağustos 2016 08:40 17:50 09 S, 10 dk. 6 10 Eylül 2016 08:25 18:30 10 S, 05 dk. 7 11 Eylül 2016 08:10 18:30 10 S, 20 dk. 8 12 Eylül 2016 08:15 18:00 09 S, 45 dk. 9 13 Eylül 2016 08:05 18:25 10 S, 20 dk. Toplam: 9 Gün 91 s. 45 dk. Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 5
BULGULAR Dağpazarı-RES iģletmesi sınırları içerisinde ve sahaya yakın kesimlerde 2016 yılı sonbahar dönemi izleme süreci kapsamında gerçekleģtirilen 9 tam günlük saha çalıģmasında elde edilmiģ olan bulgular kuģlar ve yarasalar baģlıkları altında değerlendirilmiģtir. 1) ĠĢletme Sahası ve Yakın Çevre KuĢ Türlerine Yönelik Bulgular Dağpazarı-RES iģletmesiyle ilgili olarak gerçekleģtirilen 2016 yılı sonbahar dönemine ait izleme çalıģmalarında tespit edilen kuģ türleri ve türlerle ilgili gözlemlerde elde edilen bulgular Tablo-2 üzerinde yer almaktadır. Ġlgili tablodan da görülebileceği gibi sonbahar döneminde gerçekleģtirilen 9 günlük izleme çalıģmalarında Dağpazarı-RES iģletme sahası içerisinde ve yakın civarında gerçekleģtirilen gözlem ve incelemelerde 35 farklı kuģ türüne ait bireyler tespit edilmiģtir. Tür sayısı ilkbahar göç döneminde aynı süre içerisinde tespit edilen kuģ türü sayısından 2 tür fazladır. Sonbahar göç döneminde tespit edilen birey sayısı ise ilkbahar döneminde tespit edilen birey sayısına göre de daha fazladır. Bu durumun gözlem yapılan tarihlerin göç sürecinin en yoğun dönemlerine isabet etmesinden kaynaklandığı tahmin edilmektedir. Dağpazarı-RES sahasında 2016 yılı sonbahar döneminde görülebildiği belirlenen 35 kuģ türünden 19 kuģ türü (%54,2) hem Dağpazarı-RES sahası, hem de Türkiye geneli için göçmen statüsündedirler. Bu kuģ türleri iģletme sahası ve yakın civarı için ya Yaz Ziyaretçisi (YZ), ya da Transit (T) statüdeki formlardır. Bu oran ilkbahar göç döneminde %54,4 ile oldukça yakın bir değer olarak belirlenmiģ idi. Bilindiği gibi dünya genelinde aktif rüzgar türbinleri ile kuģlar, özellikle de göçmen formlar arasında ĢekillenmiĢ olan ve kayıt altına alınmıģ kolizyon (çarpıģma) vakalarında süzülerek göç eden, iri vücutlu formların nispeten daha yüksek riskle karģı karģıya kalmıģ oldukları görülmektedir. Bu açıdan bir değerlendirme yapmak gerekirse Dağpazarı-RES iģletmesi sınırları içerisinde ve yakın civarında 2016 yılı sonbahar kuģ göç döneminde gerçekleģtirilen izleme çalıģmalarında tespit edilen göçmen formlar arasından 3 kuģ türünün (%15,78) süzülerek göç eden formlar olduğu belirlenmiģtir. Bu türlerin tamamı yırtıcı kuģ türleridir. Bu sayı ilkbahar döneminde tespit edilen süzülen kuģ türü sayısından daha düģüktür. Bu Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 6
durumun, hemen hemen 3 aydan fazla süren kuģ göç sürecinin tamamında izleme çalıģmalarının yapılmamıģ olmasından kaynaklandığı düģünülmektedir. Ġlkbahar göç döneminde tespit edilmiģ olan diğer süzülen formların bu sene kasım ayı sonuna kadar sürmesi beklenen göç sürecinin kalan kısmında bu kesimlerde görülebilme olasılığı söz konusudur. Bir diğer olasılık da bazı göçmen kuģ türlerinde görülen, ilkbahar ve sonbahar göç yolculuklarında farklı güzergahların kullanılma tercihi olabileceği düģünülmektedir. Sonbahar izleme çalıģmalarında tespit edilen ve süzülerek göç eden bu kuģ türlerinin tamamının Dağpazarı-RES iģletme sahası ve yakın civarında hem Transit statüsüne sahip oldukları belirlenmiģtir. Yani bu türler sonbahar göç döneminde iģletme sahasına göre daha kuzeyde kalan kesimlerden güneye doğru gerçekleģtirilen göç yolculukları esnasında Dağpazarı-RES iģletme sahası üzerinden veya yakınlarından geçiģler sergilerken tespit edilmiģ olan formlardır. Sonbahar döneminde tespit edilen 35 kuģ türü arasından 10 kuģ türü (%28,57) ise bu kesimler için sadece Transit statüsündedir. Yani, sonbahar göç döneminde güney enlemlerinden gelmekte, bu kesimlerde kısa süreli konaklamakta veya Dağpazarı-RES iģletme sahası üzeri veya yakınından transit geçerek Afrika ya doğru olan yolculuklarına devam etmektedirler. Dağpazarı-RES ĠĢletme sahası ile ilgili kesimlerde görülebildiği belirlenen türler arasından 16 kuģ türü (%45,7) ise bu bölge için yerli statüsündedir. Yani yıl boyunca bu kesimlerde görülebilen bu kuģ türleri üreme faaliyetlerini de bu kesimlerde gerçekleģtirmektedirler. Ġzleme çalıģmaları kapsamında 9 günde gözlenen ve kayıt altına alınan birey sayısı 1493 dür. Bu sayı içerisinden 1274 birey ise bu kesimler için göçmen statüsünde olan türlere aittir. Yani bu çalıģma kapsamında iģletme ile yakın kesimlerde gözlenmiģ olan kuģların %85,3 ü sonbaharda bu bölge üzerinden geçerek güney enlemlerine doğru olan uzun göç yolculuklarına devam etmektedirler. Gözlem sonuçlarına bakıldığında Dağpazarı-RES sahasının Türkiye üzerinden geçmekte olan göç güzergahlarından birisi üzerinde yer aldığı ortaya çıkmaktadır. Bilindiği gibi Türkiye Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 7
üzerinden geçen birçok kuģ göç güzergahı söz konusudur. Bu güzergahlardan bazıları ana kuģ göç yolu konumunda iken bazıları da tali olarak nitelenen, daha az sayıda göçmen kuģ türü ve göçmen birey tarafından tercih edilmekte olan güzergahlar konumundadır. Dağpazarı-RES iģletmesinin yer aldığı kesimler sonbahar göç dönemi itibariyle de bu tip bir göç güzergahı üzerinde yer almaktadır. Dağpazarı-RES sahasına yönelik olarak tarafımızdan geçmiģ yıllarda, henüz proje aģamasında iken yerli ve göçmen statüdeki kuģ türlerine yönelik çalıģmalar gerçekleģtirilmiģ idi. Bu çalıģmalarda tespit edilmiģ fakat bu 9 günlük izleme periyodunda tespit edilememiģ olan baģka kuģ türleri de söz konusudur. Örneğin bu çalıģmada ilkbahar döneminde tespit edilememiģ olan leylek türleri (Ciconia spp.) sonbahar göç dönemi izleme çalıģmalarında tespit edilememiģlerdir. Bu durum leylek türlerinin bu kesimlerden geçiģlerinin düzenli olmadığını; ya her göç döneminde bu kesimlerden geçmediklerini, ya da Dağpazarı-RES sahasının yer aldığı bölgede, RES sahası üzerinden ve çok yakınından geçmeyen göç güzergahlarından da istifade edebileceklerini düģündürtmektedir. Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 8
Tablo 2: Dağpazarı-RES ĠĢletme Sahası 2016 Sonbahar Dönemi izleme ÇalıĢmalarında Tespit Edilen KuĢ Türleri ve Ġlgili Değerlendirmeler Tür No Türkçe Tanımı Bilimsel Tanımı Birey Sayısı RES ALANI YAKIN ÇEVRE SÜZÜLEN/ AKTĠF UÇUCU STATÜ (TR) STATÜ (ALAN) 20-21 Ağustos 1. Atmaca Accipiter nisus 1 + + A.U T/YZ T/YZ -- 2. Kır kırlangıcı Hirundo rustica 21 + + A.U T/YZ T -- 3. Tepeli Toygar Galerida cristata 4 + + Y Y -- 4. Kuyrukkakan Oenanthe oenanthe 1 + + A.U T/YZ YZ -- 5. Kaya Ardıcı Monticola solitarius 1 + + A.U T/YZ T/YZ -- 6. Ev Serçesi Passer domesticus 22 + + Y Y -- 7. MeĢe Kargası Garrulus glandarius 5 + + Y Y -- 8. Kuzgun Corvus corax 1 + + Y Y -- 9. Saka Carduelis Carduelis 13 + + Y Y -- 10. Florya Carduelis chloris 1 + + Y Y -- 11. Kanarya Serinus serinus 1 + + Y Y -- 12. Kızıl Kiraz KuĢu Emberiza caesia 2 + + A.U YZ YZ -- 13. Bahçe Kiraz KuĢu Miliaria calandra 1 + + Y Y -- TOP. 13 Tür 74 5 Tür -- 26-27-28 Ağustos Tür No Türkçe Tanımı Bilimsel Tanımı Birey Sayısı RES ALANI YAKIN ÇEVRE SÜZÜLEN/ AKTĠF UÇUCU STATÜ (TR) STATÜ (ALAN) 1. ġahin Buteo buteo 16 + S T/YZ T -- 2. Kızıl ġahin Buteo rufinus 8 + Y Y -- 3. Yılan Kartalı Circaetus gallicus 3 + S T/YZ T -- 4. Küçük Akbaba Neophron 4 + S T/YZ T -- percnopterus 5. Atmaca Accipiter nisus 2 + + S Y/T T -- 6. Kerkenez Falco tinnunculus 1 + + Y Y -- Kolizyon Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 9
7. Ebabil Apus apus 69 + + A.U T/YZ T -- 8. Akkarınlı ebabil Tachymarptis melba 35 + + A.U T/YZ T -- 9. Alaca Ağaçkakan Dendrocopos syriacus 1 + + A.U Y YZ -- 10. Kızıl Kırlangıç Hirundo rustica 148 + + A.U T/YZ YZ -- 11. Tepeli Toygar Galerida cristata 4 + Y Y -- 12. Ökseotu Ardıcı Turdus viscivorus 12 + + Y Y -- 13. Kuyrukkakan Oenanthe oenanthe 9 + + A.U YZ/T YZ -- 14. Karakulak Oenanthe hispanica 4 + + A.U YZ/T YZ -- Kuyrukkakan 15. Ak Sırtlı Kuyrukkakan Oenanthe finschii 6 + + A.U YZ/T YZ -- 16. Kaya Ardıcı Monticola solitarius 3 + + A.U YZ YZ -- 17. Ev Serçesi Passer domesticus 8 + + Y Y -- 18. MeĢe Kargası Garrulus glandarius 5 + + Y Y -- 19. Kuzgun Corvus corax 4 + + Y Y -- 20. Arı KuĢu Merops apiaster 19 -- + A.U YZ/T T -- 21. Ġspinoz Fringilla coelebs 24 + + Y Y -- 22. Saka Carduelis carduelis 15 + + Y Y -- 23. Florya Carduelis chloris 2 + Y Y -- 24. Kaya KirazkuĢu Emberiza cia 1 + A.U YZ YZ -- 25. Kızıl KirazkuĢu Emberiza caesia 2 + + A.U T/YZ T/YZ -- 26. Akkuyruksallayan Motacilla alba 7 + + -- Y Y -- TOP. 26 Tür 412 15 10-11 Eylül 2016 Tür No Türkçe Tanımı Bilimsel Tanımı Birey Sayısı RES ALANI YAKIN ÇEVRE SÜZÜLEN/ AKTĠF UÇUCU STATÜ (TR) STATÜ (ALAN) 1. Küçük Akbaba Neophron 6 + + S T/YZ T -- percnopterus 2. ġahin Buteo buteo 7 + + S T/YZ T -- 3. Atmaca Accipiter nisus 2 + + Y Y -- 4. Yılan Kartalı Circaetus gallicus 1 -- + S YZ/T T -- Kolizyon Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 10
5. Kerkenez Falco tinnunculus 2 + + Y Y -- 6. Ebabil Apus apus 79 + + A.U T/YZ T -- 7. Ġbibik Upupa epops 1 + + A.U T/YZ YZ -- 8. Arı KuĢu Merops apiaster 149 + + A.U T/YZ YZ -- 9. Kır kırlangıcı Hirundo rustica 128 + A.U T/YZ T -- 10. Tepeli Toygar Galerida cristata 8 + + Y Y -- 11. Ökseotu Ardıcı Turdus viscivorus 5 + Y Y -- 12. Karatavuk Turdus merula 9 + + Y Y -- 13. Benekli sinekkapan Muscicapa striata 4 -- + A.U YZ/T T -- 14. Kuyrukkakan Oenanthe oenanthe 2 + + A.U YZ YZ -- 15. Karakulak Oenanthe hispanica 2 + + A.U YZ YZ -- Kuyrukkakan 16. Ev Serçesi Passer domesticus 6 + + Y Y -- 17. MeĢe Kargası Garrulus glandarius 3 + + Y Y -- 18. Kuzgun Corvus corax 9 + + Y Y -- 19. Saka Carduelis carduelis 17 + + Y Y -- 20. Florya Carduelis chloris 23 + + Y YZ -- 21. Kaya KirazkuĢu Emberiza cia 3 + + A.U YZ YZ -- 22. Kızıl KirazkuĢu Emberiza caesia 1 + + A.U YZ YZ -- TOP. 22 Tür 467 12 12-13 Eylül 2016 Tür No Türkçe Tanımı Bilimsel Tanımı Birey Sayısı RES ALANI YAKIN ÇEVRE SÜZÜLEN/ AKTĠF UÇUCU STATÜ (TR) STATÜ (ALAN) 1. Küçük Akbaba Neophron 3 + S T/YZ T -- percnopterus 2. ġahin Buteo buteo 5 + + S T/YZ T -- 3. Kızıl Ģahin Buteo rufinus 1 + Y Y -- 4. Atmaca Accipiter nisus 1 + + Y Y -- 5. Kerkenez Falco tinnunculus 3 + + Y Y -- 6. Ebabil Apus apus 112 + + A.U T/YZ T -- Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 11
7. Arı KuĢu Merops apiaster 98 + + A.U T/YZ YZ -- 8. Kır kırlangıcı Hirundo rustica 139 + A.U T/YZ T -- 9. Ev kırlangıcı Delichon urbica 16 + A.U T/YZ T -- 10. Tepeli Toygar Galerida cristata 6 + Y Y -- 11. Ökseotu Ardıcı Turdus viscivorus 8 + Y Y -- 12. Ekin kargası Corvus frugilegus 4 + Y Y -- 13. Kuyrukkakan Oenanthe oenanthe 3 + + A.U YZ YZ -- 14. Karakulak Oenanthe hispanica 4 + + A.U YZ YZ -- Kuyrukkakan 15. Benekli sinekkapan Muscicapa striata 5 -- + A.U YZ/T T -- 16. Ev Serçesi Passer domesticus 26 + + Y Y -- 17. MeĢe Kargası Garrulus glandarius 9 + + Y Y -- 18. Kuzgun Corvus corax 7 + + Y Y -- 19. Saka Carduelis carduelis 33 + + Y Y -- 20. Florya Carduelis chloris 11 + + Y YZ -- 21. Kaya KirazkuĢu Emberiza cia 2 + + A.U YZ YZ -- 22. Akkarınlı ebabil Tachymarptis melba 9 -- + A.U YZ/T T -- 23. Arı KuĢu Merops apiaster 35 + + A.U YZ/T T -- TOP. 23 Tür 540 12 -- Tablodaki Kısaltmalar: Y=Yerli T=Transit YZ=Yaz Ziyaretçisi KZ=KıĢ Ziyaretçisi A.U=Aktif Uçucu S=Süzülen Tür Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 12
2) Karkas Kontrollerinin Sonuçları Bilindiği gibi rüzgar türbinlerinin yaban hayatına yönelik olası etkilerinin izlenmesi ve değerlendirilmesi aģamasında istifade edilen ve sonuca götüren önemli uygulamalardan bir diğeri de türbinler ile olumsuz etkileģim yaģamıģ kuģ ve yarasa karkaslarına yönelik çalıģmalardır. Dağpazarı-RES iģletme sahasında tesis edilmiģ ve iģletmeye alınmıģ türbinlerle ilgili olarak ilkbahar izleme çalıģmaları döneminde gerçekleģtirilmiģ olan karkas kontrolleri sonbahar dönemi izleme çalıģmalarında da devam ettirilmiģtir. Sonbahar göç döneminde de ilkbahar göç döneminde olduğu gibi türbinler civarında kolizyona uğramıģ, yani türbinler ile olumsuz etkileģim vakaları tespit edilmiģtir. Ġlkbahar döneminde tespit edilen durumun aksine olmak üzere sonbahar izleme döneminde kolizyona uğradığı belirlenen yabanıl formlar arasında kuģlar bulunmamaktadır. Her ne kadar bu durum sevindirici bir sonuç olarak yorumlansa da kolizyona uğrayan yarasaların söz konusu olması da oldukça üzücü bir durum olarak karģımızda durmaktadır. Sonbahar izleme çalıģmalarında iģletme bünyesindeki türbinler ile oluģuz etkileģim yaģayan formların tamamı yarasadır. Bu süreçte 4 ayrı kolizyon vakası tespit edilmiģtir (Bkz. Fotoğraf 2). Tespit edilen kolizyon vakalarından 2 tanesi aynı türbinde (T-1); diğer iki kolizyon vakası ise T-3 ve T-9 gibi iki farklı türbin kaynaklıdır. Söz konusu kolizyon vakalarından 2 tanesi aynı gün gerçekleģirken geriye kalan 2 farklı kolizyon vakası ise farklı günlerde ĢekillenmiĢtir. Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 13
Fotoğraf 2: Kolizyona uğrayan bir yarasa bireyi Dağpazarı-RES ĠĢletme sahasında sonbahar göç döneminde toplamda 9 güne yayılan izleme çalıģmalarında tespit edilen kolizyon vakaları ve kolizyona uğradığı tespit edilen karkaslar ile ilgili değerlendirmeler Tablo-3 üzerinde yer almaktadır. Ġlkbahar döneminde gerçekleģen kolizyon vakalarının hangi türbinlerde meydana geldiğine bakıldığında sadece T-3 no lu türbinde her iki dönemde de, birisi kuģ, diğeri yarasa olmak üzere kolizyon vakaları tespit edilmiģtir. Her iki dönemdeki kolizyon vakaları birlikte değerlendirildiğinde tüm kolizyon vakalarının toplamda 6 adet türbin ile kuģ ve yarasalar arasında Ģekillendiği de belirlenmiģtir. Tablo 3: Dağpazarı-RES ĠĢletme Sahası 2016 Yılı Ġlkbahar Dönemi Tespit Edilen Kolizyon Vakaları Kolizyon No Kolizyona Uğrayan Form Tespit Edildiği Tarih Tespit Edildiği Türbin 1 Yarasa 20 Ağustos 2016 T-1 2 Yarasa 20 Ağustos 2016 T-9 3 Yarasa 26 Ağustos 2016 T-1 4 Yarasa 28 Ağustos 2016 T-3 Toplam: 4 Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 14
NĠHAĠ DEĞERLENDĠRME Dağpazarı-RES Sahası Türkiye üzerinden geçen kuģ göç güzergahlarından birisi üzerinde yer almaktadır. Bu güzergah ana kuģ göç yolu olmayıp tali olarak tanımlanan göç rotalarından birisi üzerindedir. Dolayısıyla ilkbahar göç döneminde olduğu gibi sonbahar göç döneminde de iģletme sahası üzerinden ve yakın kesimlerden kuģ göç hareketlilikleri sergilenmektedir. Daha önce gerçekleģtirilen Ġlkbahar göç dönemi izleme çalıģmalarında iģletme bünyesindeki bazı türbinler ile kuģlar ve yarasalar arasında kolizyon vakaları tespit edilmiģ idi. Bu dönemde 2 kuģ ve 3 yarasa bireyi telef olmuģ idi. Yarasalar T-12 (1 vaka) ve T-13 (2 vaka) no lu türbinler ile kuģlar ise T-3 (1 vaka) ve T-10 (1 vaka) no lu türbinler ile olumsuz etkileģim yaģamıģlardı. 2016 yılı sonbahar göç döneminde gerçekleģtirilen izleme çalıģmalarında ise kuģlarla ilgili hiçbir kolizyon vakası tespit edilememiģ, buna karģılık 4 ayrı yarasa kolizyon vakası tespit edilmiģtir. Bu 4 vaka 3 farklı türbinle olumsuz etkileģimin bir sonucudur. Her iki dönem bir arada değerlendirildiği zaman Ģekillenen kolizyonların oransal olarak çok yüksek olmadığı düģünülmektedir. Ayrıca sonbahar dönemi izleme çalıģmalarında faaliyetle ilgili kesimlerde tespit edilen karkasların sadece yarasalara ait olmasının, bunlar arasında ilkbahar dönemi izleme çalıģmalarında tespit edilen kuģlarla ilgili hiçbir karkasın bulunmaması Dağpazarı-RES iģletmesiyle ilgili olarak kuģlarla ilgili sürecin olumlu bir seyir içerisinde olduğunu göstermektedir. Yarasalarla ilgili olarak bundan sonraki süreçte gerçekleģtirilecek izleme çalıģmalarında elde edilecek sonuçların daha önemli olacağı düģünülmektedir. BUNDAN SONRAKĠ SÜRECE YÖNELĠK OLARAK ALINACAK ÖNLEMLER Dağpazarı-RES iģletmesine yönelik olarak ilkbahar ve sonbahar göç dönemlerini de içeren, 2 dönem arka arkaya sürdürülen izleme çalıģmalarında çok yoğun ve sürekli olmasa da kolizyon süreçlerinin gerçekleģebildiği ortaya çıkmıģtır. Bundan sonraki süreçte çalıģmalar saha personeli tarafından izlenecektir, izleme sırasında herhangi bir kuģ, yarasa ölümü söz konusu olursa dıģ kuruluģtan uzman personel görüģü alınacaktır. Bu süreçte kolizyon vakalarının Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 15
giderek azalması beklenmektedir. 2016 yılına yönelik olarak ilkbahar döneminde gerçekleģtirilen izleme çalıģmalarında tespit edilmiģ olan kuģ-türbin olumsuz etkilenme vakalarının sonbahar izleme çalıģmaları kapsamında gerçekleģtirilen gözlem ve kontrollerde tespit edilememiģ olması; diğer bir ifadeyle bu grupla ilgili kolizyon süreçlerinin yaģanmamıģ olması bu öngörüyü destekler niteliktedir. Çünkü lokal kuģ ve yarasa türlerine ait bireylerin doğal ortamlarda tesis edilmiģ olan türbinleri ve yer aldıkları kesimleri tanıyacakları, onları benimseyecekleri, yerlerini öğrenecekleri ve sakınma davranıģları sergileyebilecekleri düģünülmektedir. Bu durumda Dağpazarı-RES iģletmesi açısından sakıncalı olarak nitelenebilecek bir durum söz konusu olmayacaktır. Aksi bir durumun söz konusu olması durumunda, yani bundan sonraki süreçte de kuģ ve özellikle de yarasaların kolizyon süreçlerine kurban gitmeleri durumunda bu sürece yönelik önlemlerin gündeme getirilmesi gerekli hale gelecektir. Bu önlemler arasında öncelikle yarasaları bu kesimlere çeken faktörler detaylı ve geniģ ölçekte incelemeye alınacaktır. Söz konusu incelemeden elde edilen sonuçlar doğrultusunda, gerekirse belediye ile iletiģime geçilerek yarasaların bu kesimleri sıklıkla ziyaret etmelerine neden olan çöplükler, barınaklar, aydınlatma koģulları, hayvancılık faaliyetleri vb. ile ilgili önlemler alınması amacıyla proaktif bir uygulama tarzı hayata geçirilecektir. Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 16
İmza Sayfası Bu çalışma, koordinasyonum ve katılımım ile gerçekleştirilmiştir. Prof. Dr. S. Levent TURAN Zoolog-Ornitolog Dağpazarı-RES İzleme Çalışmaları -Sonbahar 2016 17