Orijinal Araflt rma / Original Investigation 1 Distal Radius Kantitatif Ultrason Ölçümleri ve Etkileyen Faktörler Distal Radius Quantitative Ultrasound Measurements and Related Factors Özden Özyemiflçi Taflk ran, Sabire Ak n*, Yeflim Gökçe Kutsal**, Gülay Dinçer***, Belgin Karao lan, Alev Hasano lu****, Fatma Atalay Gazi Üniversitesi T p Fakültesi, Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal, Ankara, Türkiye *Özel Medicana International Ankara Hastanesi, Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Birimi, Ankara, Türkiye **Hacettepe Üniversitesi T p Fakültesi, Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal, Ankara, Türkiye ***Ankara Üniversitesi T p Fakültesi, Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal, Ankara, Türkiye ****Gazi Üniversitesi T p Fakültesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal, Beslenme ve Metabolizma Hastal klar Bilim Dal, Ankara, Türkiye Özet Amaç: Kantitatif ultrasonografi ölçüm de erleri ile bunu etkileyen demografik, klinik ve yaflam tarz de iflkenlerini incelemek. Gereç ve Yöntemler: Bireylerin demografik özellikleri ile sistemik hastal klar, fiziksel aktivite düzeyleri ve di er osteoporoz risk faktörlerini içeren anket formlar dolduruldu. Kantitatif ultrasonografi (KUS) ölçümleri dominant olmayan üst ekstremite distal 1/3 radiusundan yap ld. Cihaz taraf ndan ölçülen ses h z (SH) kaydedilerek analizi yap ld. Bulgular: Anket formu doldurularak KUS ölçümleri yap lan 2347 kifliden 35 yafl ve üzerindeki osteoporoza yönelik medikal tedavi almayan bireylerin (N=1867; 1654 kad n, 213 erkek) yafl ortalamalar 52,1±10,7 y l ve ortalama SH de erleri 4142,8±185,8 m/sn olarak ölçüldü. Varyans analizi ve ba ms z iki grup ortalamalar n n karfl laflt r lmas nda anlaml ç kan de iflkenlerin lineer regresyon analizi sonucunda; kad nlarda yafl, menopoz süresi ve emzirme süresinin; erkeklerde yafl ve e itim düzeyinin SH de erini etkiledi i saptand (Kad nlarda; sabit= 4367,9 m/sn, yafl B: -3,8, ß: -0,197, p: 0,01; menopoz süresi: B: -3,9, ß: -0,211, p: 0,006; emzirme süresi B: -0,4, ß: -0,086, p: 0,037. Erkeklerde; sabit= 4271,3 m/sn, yafl B: -3,8, ß: -0,277, p: 0,001; e itim durumu: B: 18,8, ß: 0,144, p: 0,036). Sonuç: lerleyen yafl ile birlikte kantitatif ultrasonografi ile distal radiustan ölçülen ses h z nda düflme saptanm flt r. Genel olarak e itime verilecek önem ile birlikte kemik metabolizmas n korumay amaçlayan önlemlere yönelik bilgilendirme, özellikle emzirme döneminde, de er tafl maktad r. (Türk Osteoporoz Dergisi 2011;17:1-5) Anahtar kelimeler: Kantitatif ultrason, ses h z, osteoporoz, yafl, risk faktörleri Summary Aim: To investigate the quantitative ultrasound measurements and determine the related demographic, clinical and life style parameters. Material and Methods: A questionnaire including demographic features, systemic diseases, physical activity levels and other risk factors for osteoporosis was completed. Measurements of quantitative ultrasound (QUS) were performed. Speed of sound (SOS) (m/sec) measurements were taken at the distal 1/3 radius of the nondominant extremity. Results: Among 2347 persons whom QUS measurements and questionnaires were completed, those aged 35 years and older and that were not taking antiosteoporotic treatment (N= 1867; 1654 women, 213 men) were included for the analysis. Mean age of the participants were 52.1±10.7 years and mean SOS scores were 4142.8±185.8 m/sec. The variables that were statistically significant in either independent samples t test or analysis of variance were put in the linear regression analysis. In women, age, years since menopause and duration of lactation were independent predictors for SOS scores (constant= 4367.9 m/sec, age B: -3.8, ß: -0.197, p: 0.01; years since menopause: B: -3.9, ß: -0.211, p: 0.006; duration of lactation B: -0.4, ß: -0.086, p: 0.037). In men, age and level of education affected SOS scores independently (constant= 4271.3 m/sec, age B: -3.8, ß: -0.277, p: 0.001; level of education: B: 18.8, ß: 0.144, p: 0.036). Conclusion: Increasing age is associated with decrements in speed of sound measured by quantitative ultrasound at distal radius. It is important to give education about preventive measures on bone metabolism, especially during the lactation period. (Turkish Journal of Osteoporosis 2011;17:1-5) Key words: Quantitative ultrasound, speed of sound, osteoporosis, age, risk factors Yaz flma Adresi/Address for Correspondence: Dr. Özden Özyemiflçi, Gazi Üniversitesi T p Fakültesi, Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Anabilim Dal, Beflevler, Ankara, Türkiye Tel.: +90 312 202 68 58 Gsm: +90 505 359 18 81 E-posta: ozdenozyemisci@yahoo.com Gelifl Tarihi/Received: 19.04.2011 Kabul Tarihi/Accepted: 25.04.2011 Türk Osteoporoz Dergisi, Galenos Yay nevi taraf ndan bas lm flt r. / Turkish Journal of Osteoporosis, published by Galenos Publishing.
2 Distal Radius Kantitatif Ultrason Türk Osteoporoz Dergisi 2011;17:1-5 Girifl Osteoporoz ve komplikasyonlar morbidite, mortalite ve sa l k harcamalar nda art fl ile önemli bir sa l k sorunu olarak görülmektedir. Tan, tedavi izlemi ve k r k riskinin belirlenmesinde dual enerji X- fl n absorpsiometri (DXA) ile ölçülen kemik mineral yo unlu u (KMY) ölçümleri yayg n olarak kullan lmaktad r. Tan da alt n standart olarak kabul edilen DXA yönteminin iyonizan radyasyon maruziyeti, yüksek maliyet, sa l k sigorta sistemlerinin k s tlamalar, teknik ve ulafl m zorluklar gibi baz dezavantajlar özellikle geliflmekte olan ülkelerde kullan m k s tlayabilmektedir. Osteoporoz tarama yöntemi olarak önerilen (1-3) kantitatif ultrasonografinin (KUS) kemik yap s n de erlendirdi i ve k r k riskini de belirleyebildi i baz çal flmalarda öne sürülmektedir (4-7). Güvenli olmas, iyonizan radyasyon içermemesi, tafl nabilir olmas ve uygulaman n zaman almamas, basit ve maliyetinin az olmas KUS un yayg n kullan m n desteklemektedir (8). Ancak, osteoporoz için tan sal standartlar n olmamas ve DXA ile ölçülen KMY ile uyumsuzlu unun bildirilmesi nedeniyle KUS ölçümlerinin tan için tek bafl na kullan m önerilmemektedir (1). KUS de erleri ile KMY aras ndaki iliflki yafl gruplar na göre de iflim gösterebilmektedirler (1,3). Gemalmaz ve ark. n n yapt çal flmada, özellikle 50-59 yafllar aras nda topuktan yap lan KUS ölçümlerinin duyarl l k ve özgüllü ünün optimal düzeyde oldu u bulunmufltur (3). Kantitatif ultrason ile ses h z (SH, speed of sound SOS ) ve yayg n ultrason atenüasyonu ( broadband ultrasound attenuation-bua ) ölçülmektedir. Ölçümler, kalkaneus, tibia, falanks, patella ve distal radiustan yap labilmektedir. KUS ta sonografik dalgalar DXA daki X- fl nlar ndan daha kompleks ilerleme gösterir ve sadece kemik yo unlu u de il ayn zamanda kemi in elastikiyet, dayan kl l k ve yap sal faktörlerini içeren biyomekanik özelliklerinden de etkilenmektedir (9,10). KUS ile elde edilen ölçümler korteks kal nl ve alan, porosite, korteksin mekanik sertli i gibi baz geometrik parametrelere ba ml d r (11). Son y llarda KUS ölçümleri ile özürlülük ve mortalite gibi kavramlarla olan iliflkiler de araflt rmalara konu olmaktad r (12,13). Klinik risk faktörlerinin KUS ölçümleri ile birlikte de erlendirilmesinin kalça ve omurga d fl di- er bölgeler için k r k riskini belirleme oran n artt rd gösterilmifltir (7,14). Özellikle DXA olana olmayan bölgelerde ve mobilizasyon k s tl olan hasta popülasyonlar nda tan ve risk s n flamas için daha da de erli olaca düflünülmektedir. Bu çal flmada da, distal radiustan KUS yöntemi ile ölçülen SH de erleri ile SH yi etkileyen demografik, klinik ve yaflam tarz de iflkenlerini incelemek amaçland. Gereç ve Yöntem Çal flma, Türkiye genelindeki 21 ilde Osteoporoz ile Yaflam Derne i nin kemik sa l ve osteoporozdan korunma konular na iliflkin halk e itim toplant lar na kat lan gönüllü bireyler ile gerçeklefltirildi. Anket formu doldurularak kantitatif ultrasonografi ile KMY ölçümleri yap ld. Etik standartlara ve 2002'de gözden geçirilen 1975 Helsinki Beyannamesine uygun olan çal flman n amac ve içeri i hakk nda bireylere bilgi verildi ve sözlü onamlar al nd. Yafl, cinsiyet, e itim durumu ve meslek gibi demografik özellikler ile sistemik hastal klar, fiziksel aktivite düzeyleri ve di er osteoporoz risk faktörlerini içeren anket formlar e itimli anketörler taraf ndan dolduruldu. Risk faktörleri olarak k r k ve 3 cm den fazla boyda k salma öyküsü, s k ishal, 1 aydan uzun süreli yatak istirahati, sigara ve alkol al flkanl, steroid kullan m ve fiziksel aktivite düzeyleri ile annede k r k öyküsü tüm kat l mc lara soruldu. Kad n kat l mc lara adet düzeni, do um ve emzirme öyküsü ile giyinme flekline ait veriler de kaydedildi. Kat l mc lar n boylar (metre) ve beden a rl klar (kg) ölçüldü, beden kitle indeksleri (BK ) hesapland (beden a rl (kg) / boy (m) 2 ). Kantitatif ultrasonografi ölçümleri için Omnisense 7000S (Sunlight Medical Systems, Tel Aviv, srail) cihaz kullan ld. Cihaz n her aç l fl nda kalibrasyonu yap ld. Dominant olmayan üst ekstremite distal 1/3 radiusundan ölçümler yap ld. Prob, hastan n önkolu nötral pozisyonda iken radiusa paralel olarak yerlefltirildi ve literatürde bildirilen uygun teknik kullan ld (15). Prob, radius etraf nda 70º ulnar ve 70º radial yönde olmak üzere toplam 140º lik yar m ark fleklinde hareket ettirildi. Yüksek frekansl (1.25 MHz) akustik dalgalar n distal radiusun d fl tabakas ndan aksiyel tranmisyon yöntemi ile geçifl h z (ses h z -SH) cihaz taraf ndan ölçüldü. T skorlar, ölçülen SH de erinin Türk toplumu için belirlenmifl ortalama SH de erlerinden standart sapma olarak cihaz taraf ndan hesapland (16). Elde edilen veriler SPSS for Windows 11.5 program ile analiz edildi. Tüm de iflkenlerin ortalama, standart sapma ve frekanslar hesapland. Kategorik olmayan de iflkenler kategorik veriye dönüfltürüldükten sonra SH de- eri için ba ms z t-testi veya varyans analizi uyguland. Varyans analizinde SH ile iliflkili oldu u saptanan ba ms z de iflkenlere post hoc test olarak Tukey analizi uyguland. Ba ms z de iflkenlerin SH ile iliflkisini de erlendirmek için Pearson korelasyon testi kullan ld. Tek yönlü analizlerde ve korelasyon analizinde anlaml olan de iflkenler SH de eri için lineer regresyon analize kondu. p<0,05 istatistiksel anlaml de er olarak kabul edildi. Bulgular Halk e itim toplant lar na kat lan bireylerden 2347 kiflinin anket formu doldurularak KUS ölçümleri yap ld. Ancak 187 kiflinin verilerinde eksiklik oldu u için de erlendirme kalan 2160 (1934 Kad n, 226 Erkek) kiflinin verileri ile gerçeklefltirildi. Yafl ortalamalar 50,8±11,9 y l (20-106) olan kat l mc lar n ortalama SH de erleri 4145,7±183,8 m/sn (3527-4961 m/sn) ve T de erleri - 0,19±1,84 [(-6,57)- (5,30)] olarak ölçülmüfltür. Kat l mc - lar n dekat ve cinsiyete göre SH ve T de erleri Tablo 1 de gösterilmektedir. kinci dekattaki bireylerin SH ve T de erlerinin 3. ve 4. dekattaki bireylerden daha düflük oldu u dikkati çekmek-
Türk Osteoporoz Dergisi 2011;17:1-5 Distal Radius Kantitatif Ultrason 3 tedir. Risk faktörlerini de erlendirme amac yla analize doruk kemik kütlesine ulaflm fl bireylerin al nmas için 35 yafl alt bireyler (148 kifli; 143 kad n, 5 erkek) analiz d fl b - rak lm flt r. Kalan 2012 bireyin %23,8 inin daha önce osteoporoz tan s ald ve bu hastalar n da %30,2 sinin osteoporoza yönelik medikal tedavi ald ö renildi. Çal flman n amac KUS u etkileyen medikal tedavi d fl risk faktörlerini belirlemek oldu u için tedavi alan 145 (137 kad n, 8 erkek) hastan n verileri de analize al nmad. Otuz befl yafl ve üzeri ve osteoporoza yönelik medikal tedavi almayan bireylerin (N=1867; 1654 kad n, 213 erkek) yafl ortalamalar 52,1±10,7 y l (35-106) idi ve ortalama SH de erleri 4142,8±185,8 m/sn (3527-4961 m/sn) ve T de erleri -0,21±1,85 [(-6,57)- (5,30)] olarak ölçülmüfltür. T skorlar kad nlar n % 10,5 inde ve erkeklerin %3,3 ünde -2,5 ve alt iken kad nlar n %23,5 inde ve erkeklerin %17,4 ünde -1 ile -2,5 aras ndad r. Analize al - nan ve al nmayan bireylerin SH ve T de erleri karfl laflt - r ld nda istatistiksel olarak fark saptanmad. Kat l mc - lar n demografik özellikleri, sistemik hastal klar ve osteoporoz risk faktörlerine iliflkin verileri cinsiyete göre Tablo 2 de gösterilmektedir. Kad nlarda ileri yafl (p<0,001), beden kitle indeksinin 30 ve üzerinde olmas (p=0,002), hipertansiyon (p<0,001), kalp hastal varl (p=0,009), menapoz (p<0,001), k - r k öyküsü (p=0,004), boyda k salma öyküsü (p<0,001), sedanter yaflam tarz (p=0,05), do um say s (p=0,006), emzirme süresi (p=0,008) ve kapal giyim flekli (p=0,003) düflük SH ve T de erleri ile iliflkili iken sigara al flkanl (p<0,001), aktif olarak çal flma (p=0,006) ile ilkokul ve üzeri e itim düzeyinde olma (p=0,001) daha yüksek SH ve T de erleri ile iliflkili bulunmufltur. Varyans analizi ve ba ms z iki grup ortalamalar n n karfl laflt r lmas nda anlaml ç kan bu de iflkenlerin lineer regresyon analizi sonucunda kad nlarda yafl, menapoz süresi ve emzirme süresinin SH de erini etkiledi i saptand (Tablo 3). Erkeklerde ileri yafl (p<0,001) düflük SH ve T de erleri ile iliflkili iken ilkokul ve üzeri e itim düzeyinde olma (p=0,007) daha yüksek SH ve T de erleri ile iliflkili bulunmufltur. Regresyon analizinde de yafl ve e itim düzeyinin SH de eri üzerindeki etkileri anlaml bulundu (Tablo 3). Tart flma Çal flmam zda, ülkemizin 21 farkl ilinde, ortalama yafllar 52 olan 1867 bireyin distal radiustan kantitatif ultrasonografi ile yap lan ölçüm ve anket ile araflt r lan risk faktörlerinin incelenmesinde yafl n hem kad n hem de erkeklerde düflük ses h z ile iliflkili oldu u, kad nlarda menapoz süresi ile emzirme süresinin ve erkeklerde e itim düzeyinin ses h z n ba ms z olarak etkileyen parametreler oldu u bulundu. Türkiye de yap lan KUS ile ilgili çal flmalarda genellikle kalkaneal bölge kullan lm flt r (3,16-20), distal radius bölgesi ölçümü yap lan çal flmalar n s n rl oldu u dikkati çekmifltir (21). Demirhan ve ark. n n 20 kad n ve 6 erkekten oluflan kontrol grubunun distal radius SH de erleri (4163,3) bizim çal flmam zdaki de erle benzerdir (21). Araflt rmam zda, kad nlar n %10,5 inde ve erkeklerin %3,3 ünde T skorlar n n -2,5 ve alt nda oldu u görüldü. Çal flmam zdaki bu oranlar, Krestan ve ark. n n benzer yafltaki kad n (%32) ve erkek (%42) bireyler için bildirdi i oranlardan daha düflüktür (9). Kantitatif ultrason ile ölçülen T de erleri ile osteoporoz tan s koymak do ru de ildir. KUS ölçümleri ile DXA KMY sonuçlar aras ndaki korelasyonun genellikle düflük olarak bildirilmektedir (3,9,17,18). Distal radiustan yap lan ölçümler kortikal kemi e odaklan rken DXA KMY ölçümleri hem kortikal hem de trabeküler kemi i incelemektedir. Distal radius KUS de erleri ile omurga DXA KMY de erleri aras nda zay f korelasyon saptan rken distal radius KUS ile distal radius DXA KMY de erleri aras ndaki korelasyon daha yüksektir (9). Özellikle ölçümler ayn bölgeden yap ld zaman KUS ile DXA ölçümleri aras ndaki korelasyonun iyi oldu u, ancak farkl kemik tipi ve kemik bölgesinin düflük korelasyona neden oldu u bildirilmektedir (4,22). Bir bölgeden yap lan ölçüm ile uzak mesafedeki baflka bir bölgenin ölçüm de erini tahmin etme olas l düflüktür (23). Farkl teknoloji ile birlikte farkl bölgelerin de de erlendirmeye kat lmas n n osteoporotik k r klar için daha fazla bilgi verdi i gösterilmifltir (23). Üst ekstremite KMY ve topuk KUS ile k r k olan ve olmayan olgular Tablo 1. Kat l mc lar n yafl ve cinsiyete göre ortalama ses h z ve T de erleri Yafl aral Kad n Erkek N SH (m/sn) T de eri NS H (m/sn) Tde eri (ort ± SS) (ort ± SS) (ort ± SS) (ort ± SS) 20-29 66 4174,5±154,7 0,06±1,57 - - - 30-39 230 4251,2±172,6 0,81±1,69 13 4205,5±222,2 0,69±1,84 40-49 697 4196,2±166,6 0,27±1,71 60 4162,6±171,0 0,30±1,46 50-59 544 4133,2±168,7-0,35±1,71 81 4150,3±178,1 0,21±1,54 60-69 262 4037,5±180,1-1,32±1,84 51 4089,0±154,8-0,27±1,27 70-79 96 3971,2±142,8-1,94±1,48 18 4060,9±165,4-0,55±1,43 80-89 35 3958.,5±138,2-2,07±1,49 2 3963,0±151,3-1,77±2,02 90-99 4 4053,3±89,3-1,18±0,91 - - - 100-109 - - - 1 4137-0,33 Toplam 1934 4147,0±184,7-0,22±1,87 226 4134,1±175,6 0,07±1,50 SH: ses h z, N: say, ort.: ortalama, SS: standart sapma
4 Distal Radius Kantitatif Ultrason Türk Osteoporoz Dergisi 2011;17:1-5 Tablo 2. Çal flmaya al nan kad n ve erkek bireylerin demografik özellikleri, sistemik hastal k oranlar ve ortalama kantitatif ultrasonografi ölçüm sonuçlar Kad n Erkek (N=1654) (N=213) Yafl (y l), (ort±ss) 51,7±10,6 55,4±10,6 Boy (metre), (ort±ss) 1,60±0,06 1,70±0,07 Beden a rl (kg), 70,3±11,0 78,2±11,5 (ort±ss) Beden kitle indeksi 27,52±4,29 27,15±3,84 (kg/m 2 ), (ort±ss) 8 y l üzeri e itim (%) 30,5 32,2 Aktif çal flan (%) 13,3 61,1 Hipertansiyon (%) 32,1 14,0 Diabetes mellitus (%) 9,8 6,7 Tiroid hastal klar (%) 5,9 0,6 Kalp hastal klar (%) 5,1 2,8 Kas iskelet sorunlar (%) 7,4 4,5 K r k öyküsü (%) 13,7 16,2 Annede k r k öyküsü (%) 16,6 16,5 Steroid kullan m (%) 8,0 2,9 Boyda k salma (%) 20,5 8,2 Alkol al flkanl (%) 1,4 4,3 Sigara al flkanl (%) 18,0 26,2 Düzenli yürüyüfl (%) 32,5 50,5 Ses h z (m/sn), (ort±ss) 4143,9±186,8 4134,4±177,9 T de eri (ort±ss) -0,25±1,89 0,07±1,51 N: say, ort: ortalama, SS: standart sapma ay rt etme kesinli i santral KMY ile karfl laflt r labilir oranda iken tek bafl na üst ekstremite KUS ölçümleri ile tahmin etme olas l n n düfltü ü belirtilmifltir. Menopoz sonras kad nlarda distal radius SH ile DXA KMY aras nda zay f korelasyon olmas na ra men SH de erlerinin yafl ve DXA KMY den ba ms z olarak k r k riskini artt rd gösterilmifltir (4). Distal radiustan yap lan ölçümlerin tibia ve falankstan yap lan ölçümlere göre k r k riski için daha belirleyici oldu u bulunmufltur. KMY azalmas - n n k r k riskini artt rd, ancak belirleyici olmad bilinmektedir. Kemik mikromimarisi veya doku elastikiyeti hakk nda bilgi vermemesi ve düflme riskini artt ran kas kuvvetsizli i, postural instabilite gibi faktörlerin de k r k oluflumunda rol oynamas KMY nin k r k riski olan ve olmayan hastalar belirlemesini engellemektedir. KMY ve SH aras ndaki korelasyonun zay f olmas kemi in farkl yönlerini de erlendirdiklerini ve komplementer olduklar n düflündürmektedir (4,9). KMY ve SH de erlerinin birlikte kullan lmas ile k r k riski olan bireyleri belirleme gücünün daha da artaca ileri sürülmektedir (9). Kemi in mikromimarisi, elastikiyeti ve dayan kl l gibi özellikleri hakk nda da bilgi sa lad bildirilen KUS de- erlerini etkileyen faktörleri belirlemek üzere araflt rmalar yap lmaktad r (1,3,24-26). Do um say s n n KUS ölçümleri üzerine etkisinin incelendi i bir çal flmada, kalkaneustan yap lan ölçümleri etkilemedi i, ancak el falanks SH de erlerinde azalma ile iliflkili oldu u gözlenmifltir (26). Gebelik döneminde kemik metabolizma de iflikliklerinin kortikal ve a rl k tafl mayan kemikleri daha fazla etkiledi i ya da kortikal kemikteki de iflikliklerin geri dönüflümsüz iken metabolik olarak aktif olan trabeküler kemikte tama yak n düzelme sa land hipotezleri bu sonuçlar aç klamak için ileri sürülmektedir. Bizim çal flmam zda do um say s tek yönlü analizde anlaml iken regresyon analizinde ba ms z etkisinin olmad görülmüfltür. Ancak emzirme süresi ile SH aras ndaki iliflki regresyon analizi sonucunda da anlaml ç km flt r. Beden kitle indeksi ile KMY ve KUS parametreleri aras nda baflka çal flmalarda gözlenen pozitif korelasyon bizim çal flmam zda saptanmad. Kemik üzerindeki BK ile iliflkili yüklerin mekanik uyar lar ile osteoblastlar aktive etti i, kemik yap m n artt rd ve mikroyap y güçlendirdi i ileri sürülmektedir (1). Bizim çal flmam zda BK ile SH iliflkisi tek yönlü analizde anlaml iken regresyon sonucunda BK nin ba ms z etkisinin saptanmamas ölçüm yap lan bölge farkl l ile aç klanabilir. Iida ve ark. kalkaneal bölgeyi de erlendirirken, bizim çal flmam zda ölçüm yap lan bölgenin distal radius, a rl k tafl - mayan bir kemik olmas farkl l aç klayabilir. Gemalmaz ve ark. taraf ndan 832 kad n ve 87 erke in de erlendirildi i çal flmada KUS T-de erlerinin multivaryant analizi sonucunda 50 yafl üstü, kronik hastal k varl - ve 5 y ldan uzun süredir menopozda olma anlaml bulunmufl, tek yönlü analizde anlaml olan e itim durumu, do um say s, ten rengi ve günefl fl ndan faydalanma multivaryant analizde anlaml ç kmam flt r (3). Bizim çal flmam zdakine benzer flekilde BK, alkol, sigara al flkanl ve menopoz yafl ile iliflki saptanmam flt r (3). Pye ve ark. kalkaneal KUS parametreleri ile fiziksel aktivite ve sigara aras nda iliflki saptam fllard r (25). Bizim çal flmam zda bireyler aras nda genel olarak fiziksel aktivite düzeyinin düflük olmas ve a rl k tafl mayan kemik bölgesinden ölçüm yap lm fl olmas bu de iflkenin multivaryant analizde anlaml ç kmas n engellemifl ola- Tablo 3. Ses h z de erlerini etkileyen de iflkenlerden lineer regresyon analizi sonucunda anlaml ç kan parametreler B ß p de eri Kad nlar için (sabit= 4367,9 m/sn); Yafl (y l) -3,8-0,197 0,01 Menapoz süresi (y l) -3,9-0,211 0,006 Emzirme süresi (ay) -0,4-0,086 0,037 Erkekler için (sabit= 4271,3 m/sn); Yafl (y l) -3,8-0,277 0,001 E itim durumu (1-6) 18,8 0,144 0,036 E itim durumu (1-6); 1: okuma yazma bilmiyor, 2: okuma yazma biliyor, 3: ilkokul mezunu, 4: ortaokul mezunu, 5: lise mezunu, 6: üniversite mezunu
Türk Osteoporoz Dergisi 2011;17:1-5 Distal Radius Kantitatif Ultrason 5 bilir. Sigara içenlerde SH n n beklenmeyen bir flekilde daha yüksek olmas sigara al flkanl n n daha genç yafllarda daha fazla oranda olmas ile aç klanabilir, nitekim ba ms z faktör olarak etkisi saptanmam flt r. Ölçümlerin Türkiye de bir çok farkl ilde ve çok say da bireyde yap lm fl olmas çal flman n güçlü yanlar ndand r. Ankette sistemik hastal klar ve di er osteoporoz risk faktörlerinin ayr nt l sorgulanmas için zaman ayr lmas bir çok faktörü de erlendirmemizi sa lam flt r. Çal flman n k s tl l klar ; Çal flma halk e itim toplant lar na kat lan bireylerle yap ld için ölçümler göreceli olarak sistemik hastal k say s az olan ve genç kiflilerde gerçeklefltirilmifltir. Bu nedenle mobilizasyonu k s tl ve ciddi sistemik hastal olup toplant ya kat lamayan bireyleri de erlendirememe olas l m z çal flman n bir k s tl l d r. Sonuç lerleyen yafl ile birlikte kantitatif ultrasonografi ile distal radiustan ölçülen ses h z nda düflme saptanm flt r. Erkeklerde düflük e itim düzeyinde olman n sese h z n etkileyen faktörlerden oldu u görülmüfltür. Kad nlarda menopoz süresi ve emzirme süresinin ses h z n olumsuz etkiledi i bulunmufltur. Emzirme döneminde kemik metabolizmas n korumaya yönelik önlemler hakk nda kad nlar n bilgilendirilmesi önem tafl maktad r. Teflekkür Osteoporoz ile Yaflam Derne i nin Halk E itim Toplant - lar n n yap ld illerde organizasyon ve e itim toplant - lar nda yo un destek ve emekleri olan Üniversitelerimizin T p Fakülteleri Fiziksel T p ve Rehabilitasyon Anabilim Dallar ö retim üyelerine teflekkürlerimizi sunuyoruz. Kaynaklar 1. Iida T, Chikamura C, Aoi S, Ikeda H, Matsuda Y, Oguri Y, et al. A study on the validity of quantitative ultrasonic measurement used the bone mineral density values on dualenergy X-ray absorptiometry in young and in middle-aged or older women. Radiol Phys Technol 2010;3:113-9. 2. Imashuku Y, Takada M, Murata K. Comparisons of bone mass measurements on various skeletal sites including quantitative ultrasonography of the calcaneus for assessing age-related losses, their correlations, and diagnostic agreement using the Japanese and WHO criteria for osteoporosis. Radiat Med 2007;25:148-54. 3. Gemalmaz A, Discigil G, Sensoy N, Basak O. Identifying osteoporosis in a primary care setting with quantitative ultrasound: relationship to anthropometric and lifestyle factors. J Bone Miner Metab 2007;25:184-92. 4. Nguyen TV, Center JR, Eisman JA. Bone mineral density-independent association of quantitative ultrasound measurements and fracture risk in women. Osteoporos Int 2004;15:942-7. 5. Weiss M, Ben-Shlomo A, Hagag P, Ish-Shalom S. Discrimination of proximal hip fracture by quantitative ultrasound measurement at the radius. Osteoporos Int 2000;11:411-6. 6. Pongchaiyakul C, Panichkul S, Songpatanasilp T, Nguyen TV. A nomogram for predicting osteoporosis risk based on age, weight and quantitative ultrasound measurement. Osteoporos Int 2007;18:525-31. 7. Durosier C, Hans D, Krieg MA, Ruffieux C, Cornuz J, Meunier PJ, et al. Combining clinical factors and quantitative ultrasound improves the detection of women both at low and high risk for hip fracture. Osteoporos Int 2007;18:1651-9. 8. Gokce-Kutsal Y. Is ultrasound a useful method for the diagnosis of osteoporosis? Medicographia 2006;28:46-47. 9. Krestan CR, Grampp S, Henk C, Peloschek P, Imhof H. Limited diagnostic agreement of quantitative sonography of the radius and phalanges with dual-energy x-ray absorptiometry of the spine, femur, and radius for diagnosis of osteoporosis. AJR Am J Roentgenol 2004;183:639-44. 10. Muller M, Mitton D, Moilanen P, Bousson V, Talmant M, Laugier P. Prediction of bone mechanical properties using QUS and pqct: study of the human distal radius. Med Eng Phys 2008;30:761-7. 11. Eckstein F, Kuhn V, Lochmüller EM. Strength prediction of the distal radius by bone densitometry--evaluation using biomechanical tests. Ann Biomed Eng 2004;32:487-503. 12. Jang SN, Chung HU, Kwon IS, Park SC, Cho SI. Functional status and calcaneal quantitative ultrasound measurements among the oldest old people living in rural areas of Korea. Arch Gerontol Geriatr 2009;48:89-94. 13. González-Macías J, Marín F, Vila J, Carrasco E, Benavides P, Castell MV, et al. Relationship between bone quantitative ultrasound and mortality: a prospective study. Osteoporos Int 2009;20:257-64. 14. Díez-Pérez A, González-Macías J, Marín F, Abizanda M, Alvarez R, Gimeno A, et al. Prediction of absolute risk of non-spinal fractures using clinical risk factors and heel quantitative ultrasound. Osteoporos Int 2007;18:629-39. 15. Njeh CF, Saeed I, Grigorian M, Kendler DL, Fan B, Shepherd J, et al. Assessment of bone status using speed of sound at multiple anatomical sites. Ultrasound Med Biol 2001;27:1337-45. 16. Durmaz B, Oncel S, Kirazli Y, Alper S, Peker O, Saridogan M, et al. Quantitative calcaneal ultrasonometry: normative data and age-related changes for stiffness index in the Turkish population. J Clin Densitom 2006;9:217-21. 17. Yalman A, Oral A, Sindel D. Erkeklerde kalkaneal ultrason T- de erlerinin vertebra ve proksimal femur DXA T-de erleri ile karfl laflt r lmas. Türk Osteoporoz Dergisi 2004;10:107-11. 18. Altan L, Bingöl Ü, Kumafl FF, Ercan, Yurtkuran M. Kemik Mineral Yo unlu unun De erlendirilmesinde Kantitatif Ultrasonografi ve Dual Enerji X- fl n Absorbsiyometrinin Karfl laflt r lmas. Türkiye Fiziksel T p Rehabilitasyon Dergisi 2004;50. 19. Dane C, Dane B, Cetin A, Erginbas M. The role of quantitative ultrasound in predicting osteoporosis defined by dualenergy X-ray absorptiometry in pre- and postmenopausal women. Climacteric 2008;11:296-303. 20. Arslantas D, Metintas S, Unsal A, Isikli B, Kalyoncu C, Arslantas A. Prevalence of osteoporosis in middle Anatolian population using calcaneal ultrasonography method. Maturitas 2008;59:234-41. 21. Demirhan E, Eriman EÖ, ça as o lu A, Halilo lu S. Tip 1 Diabetes Mellituslu Hastalar n Kemik Mineral Yo unlu u Sa l kl Kontrollerinkinden Farkl m? Türk Osteoporoz Dergisi 2007;13:28-32. 22. Lappa V, Dontas IA, Trovas G, Constantelou E, Galanos A, Lyritis GP. Quantitative ultrasound is better correlated with bone mineral density and biochemical bone markers in elderly women. Clin Rheumatol 2007;26:1067-73. 23. Clowes JA, Eastell R, Peel NF. The discriminative ability of peripheral and axial bone measurements to identify proximal femoral, vertebral, distal forearm and proximal humeral fractures: a case control study. Osteoporos Int 2005;16:1794-802. 24. Roshandel D, Thomson W, Pye SR, Boonen S, Borghs H, Vanderschueren D, et al. A validation of the first genome-wide association study of calcaneus ultrasound parameters in the European Male Ageing Study. BMC Med Genet 2011;12:19. 25. Pye SR, Devakumar V, Boonen S, Borghs H, Vanderschueren D, Adams JE, et al. Influence of lifestyle factors on quantitative heel ultrasound measurements in middle-aged and elderly men. Calcif Tissue Int 2010;86:211-9. 26. Pluskiewicz W, Skwira-Kapala M, Drozdzowska B. The influence of parity on quantitative ultrasound evaluation of the calcaneus and hand phalanges in Polish postmenopausal women. J Bone Miner Metab 2010 Nov 12. [Epub ahead of print]