TARIM VE KIRSAL KALKINMAYI DESTEKLEME KURUMU (TKDK) PROJELERİNİN İNCELENMESİ: BURDUR İLİ ÖRNEĞİ

TARIM VE KIRSAL KALKINMAYI DESTEKLEME KURUMU (TKDK) PROJELERİNİN İNCELENMESİ: BURDUR İLİ ÖRNEĞİ Osman Doğan BULUT 1 İlkay KUTLAR 2 obulut@ksu.edu.tr ikutlar@akdeniz.edu.tr 1 Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Kahramanmaraş 2 Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Antalya ÖZET Avrupa Birliği mali yardım mekanizması yeniden tanımlanmış ve Türkiye gibi aday ülkelerde yerel potansiyel ve kaynaklara dayalı olarak kırsal ekonominin rekabet gücünün yükseltilmesi, kırsal alanda yaşayanların gelir ve istihdam imkanlarının artırılması ve çeşitlendirilmesi, insan kaynaklarının ve örgütlenme düzeyinin geliştirilmesi, fiziki ve sosyal altyapı hizmetlerinin yaygınlaştırılması, etkinleştirilmesi kısaca refah seviyesinin artırılması amacıyla, Katılım Öncesi Yardım Aracı (IPA) tek çatı altında toplanmıştır. IPA nın beş bileşeninden biri olan Kırsal Kalkınma Bileşeni çerçevesinde küçük ve orta ölçekli tarım işletmelerinin çeşitli fonlarla desteklenerek güçlendirilmesi ve rekabet şanslarının artırılması hedeflenmiştir. Söz konusu bu fonlardan yararlanabilmek amacıyla 4 Mayıs 2007 tarihinde kabul edilen 5648 sayılı Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun 18/05/2007 tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Şuanda Türkiye de kurumun 42 ilde koordinatörlüğü bulunmaktadır. Bu bildiride 2012 yılında kurulmuş olan Burdur İl Koordinatörlüğü aracılığıyla sözleşmeye bağlanan 285 projenin hangi faaliyet kollarına verildiği incelenmiştir. Ayrıca bu hibe ödemelerinin bölgeye olan sosyo ekonomik katkıları ortaya konulmuştur. Anahtar Kelimeler: Kırsal kalkınma, IPARD, TKDK, Burdur 2099

EXAMİNATION OF THE PROJECTS OF AGRICULTURE AND RURAL DEVELOPMENT SUPPORT INSTITUTION (ARDSI): CASE STUDYOF BURDUR PROVINCE ABSTRACT European Union s financial assistance mechanism has been identified again and IPA, Instrument for Pre-Accession Assistance, has been gathered under one roof for the purpose of improving competitiveness in rural economy, developing income and employment opportunities, advancing human resources and level of organization, generalizing and activating physical and social infrastructure services, and briefly increasing welfare in such candidate countries as Turkey by relying on local potential resources. It has been aimed that small and medium-siezed enterprises are supported to improve their competitive capacity by promoting through various funds within the frame of IPARD, Instrument for Pre-Accession Assistance Rural development, fifth component of IPA. In order to benefit from the these funds, Law No. 5648 on the Establishment and Duties of Agriculture and Rural Development Support Institution, which was accepted on 4/05/2007, came into force by publishing in the official newspaper dated18/05/2007. There are currently 42 the institutions coordinators in 42 provinces of Turkey. In this study, It has been investigated that 285 projects bound by contract through Burdur province coordinator, which was establishes in 2012, has been given to which business lines, moreover, socioeconomic contributions of these projects has been found out. Keywords: Rural development, IPARD, ARDSI, Burdur 2100

1.GİRİŞ Kırsal kalkınma kırsal alan ve kırsal yerleşme olarak tanımlananalanlardaki sosyal, kültürel ve ekonomik tüm şartların, çevre koruma vesürdürülebilirlik ilkeleri çerçevesinde bu bölgelerde yaşayan insanların refah ve yaşamdüzeylerinin yükseltilmesine yönelik plan, politika ve uygulamaların bütünüdür (Bakırcı, 2007). Kırsal kalkınmanın çeşitli kaynaklarda farklı tanımları mevcuttur fakat esas amacın kırsal alanda yaşayan halkın yaşam kalitesini artırmak olduğunu söyleyebiliriz. Bu amaçla kırsal alanda; istihdamın artırılması, kırsal alanda çalışan halkın gelirinin artırılması ve çeşitlendirilmesi, eğitim ve girişimcilik seviyesinin yükseltilmesi, sosyal ve kültürel olanakların artırılması, altyapı imkanlarının iyileştirilmesi ve tüm bunların doğaya zarar vermeden yapılması gerekmektedir. Kırsal kalkınmanın önemini en iyi şekilde ortaya koyabilmek için kırsal kalkınmanın olmadığında oluşabilecek senaryonun bilincinde olmak gerekir. Böyle bir durumda; kır-kent arasındaki sosyo-kültürel ve ekonomik farklılıkların artması nedeniyle bölgeler arasında kalkınmışlık farklılıkları oluşur. Bunu takiben de; kırsal alanda nüfus azalır, tarımsal iş gücü azalır, tarımsal üretim azalır ve kırsal alandaki yatırımlar verimsiz hale gelir. Öte yandan kent merkezleri hızlı göç alır ve bunun sonucunda; çarpık kentleşme, işsizlik ve altyapı yetersizliğinden kaynaklanacak olan enerji, ulaşım, haberleşme,güvenlik, sağlık ve eğitim gibi alanlarda sorunlar oluşacaktır. Makro düzeyde bakacak olursak tarımın ülke ekonomisine katkısı azalır. Türkiye de kırsal kalkınma faaliyetlere yönelik finansman araçlarını şu şekilde sıralayabiliriz; merkezi yönetim bütçesinden ayrılan pay, mahalli idarelerin kurumsal bütçesi, Avrupa Birliği hibe fonları, üye olunan uluslar arası kuruluşlardan sağlanan hibe ve krediler, sivil toplum örgütleri ve özel sektörler.avrupa birliği, birlik üyeliğine aday ve potansiyel aday ülkelere gelişmişlik düzeylerini AB standartlarına taşımaları için yardımlar yapmaktadır. Türkiye nin AB ne tam üyeliksürecinde AB mali yardımmekanizması 2007-2013 yıllarını kapsayan yedi yıllık bir dönem için yenidentanımlanmıştır. Katılım Öncesi Yardım Aracı (InstrumentforPre-Accession-IPA) olarak tanımlanan bu yeni uygulamayla, AB aday vepotansiyel aday ülkelere (aday ülkeler Hırvatistan, Türkiye ve Makedonya,potansiyel aday ülkeler ise Arnavutluk, Bosna Hersek, Kosova, Karadag vesırbistan) yönelik mali yardım mekanizmasını tek bir hukuki çerçevede bir araya getirmiştir (Tan, 2008). IPA nın beşinci bileşeni Kırsal Kalkınma (IPA Rural Development- IPARD) Avrupa Birliği nin Ortak Tarım Politikası, Kırsal Kalkınma Politikası ve ilgili politikalarının uygulanması ve yönetimi için uyum hazırlıklarını ve bu kapsamda politika geliştirilmesini desteklemektedir (Anonim, 2007). Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu, Avrupa birliği ile Türkiye Cumhuriyeti Arasında yürütülen katılım müzakerelerinin, Tarım ve Kırsal Kalkınma başlıklı 11. Faslı kapsamında, kırsal kalkınma için katılım öncesi süreçte tahsis edilen Kırsal Kalkınma- IPARD Program fonlarını kullandırmaktadır.tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme kurumu 2007-2013 dönemini kapsayan IPARD programını 42 ilde başarılı bir şekilde uygulamıştır (Anonim, 2015). Bu dönemde toplam IPA bileşenlerinin bütçesi içerisinde 873 Milyon Avro ile kırsal kalkınma bileşeni %18 lik paya sahiptir. 2101

TKDK Burdur İl Koordinatörlüğü 2. Faz İl Koordinatörlüklerinden olup, ilk defa 2013 yılında çağrı dönemlerine katılarak proje kabulüne başlamıştır. Burdur da AB standartlarındaki ilk tesisler TKDK Burdur İl Koordinatörlüğü destekleri ile hayat bulmuştur. İlk olarak 9. Çağrı döneminde proje başvurusu almaya başlayan Burdur İl Koordinatörlüğü 15. Çağrı dönemi dahil 285 projeye hibe vererek bu dönemlerde toplam 74 Milyon TL hibe vermiştir. Bu çalışmada 2013-2015 yılları içerisinde uygulanmış olan, Avrupa Birliği ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından desteklenen IPARD programının Burdur İli için genel bir değerlendirmesi yapılmıştır. 2. MATERYAL VE YÖNTEM Çalışmada kullanılan veriler GTHB (Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı) tarafından yapılmış çalışmalardan, TKDK nın yapmış olduğu çalışmalardan, TKDK Burdur İl Koordinatörlüğü tarafından hazırlanmış raporlar ve bilgi rehberlerinden, TKDK, IPA ve IPARD konusunda yazılmış tez, makale ve istatistik verilerinden yararlanılmıştır. Ayrıca 9 ve 10. Kalkınma Planı (KP) ve Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisin de (UKKS) yer alan veriler de bu çalışmada kullanılmıştır. Çalışmanın hazırlanmasında Türkiye de kırsal kalkınma konusunda var olan literatür araştırılmış, AB üyelik müzakereleri çerçevesinde IPARD Programı ile yaşanan değişim Burdur İli özelinde, kırsal destekleme tedbirleri detayında incelenmiş, mevcut durum tablo ve grafik tekniklerinden yararlanılarak göz önüne serilmiş, sonuçlara ilişkin değerlendirmeler yapılmıştır. 3. BULGULAR 3.1. Türkiye Geneli ve Burdur İli Çağrı Dönemlerine Göre Başvuru ve Onaylanan Proje Sayısı TKDK Burdur il Koordinatörlüğü ilk olarak 9. Cağrı döneminde proje kabul etmeye başlamıştır. İlk çağrı döneminde 31 proje başvurusu almış olup bunların 22 tanesi onaylanarak sözleşmeye bağlanmıştır. 9, 10, 11,12 ve 13. Çağrı dönemlerinde toplam proje başvuru sayısı 342 ve bunların 272 si onaylanmıştır. Bu dönemlerde Burdur ilinde yapılan proje başvuru sayısı Türkiye genelinde yapılan bütün çağrı dönemleri dahil başvuru sayısının %2,2 sini oluşturmaktadır. Bu oran onaylanan proje sayısı için %2.6 dır.burdur ilinde açılan çağrı dönemleri baz alındığında en çok 11. Çağrı döneminde proje başvurusu olmuş ve yine bu dönemde en çok projenin onaylandığını görmekteyiz. En az proje başvurusu ve onaylanması ise 10. Çağrı döneminde olduğu görülmektedir. Eldeki verilerle oluşturulan grafik analiz 2102

edildiğinde yüksek başvurunun olduğu çağrı dönemlerinden sonraki dönemlerde azalış olduğu görülmekte. Çizelge 1.Türkiye geneli ve Burdur ili çağrı dönemlerine göre başvuru ve onaylanan proje sayısı/oranı ÇAĞRI DÖNEMİ PROJE BAŞVURU SAYSI ORAN ONAYLANAN PROJE SAYISI ORAN TÜRKİYE BURDUR TÜKİYE BURDUR İlk 8 çağrı 1119 - - 339 - - 9 1627 31 %1,9 936 22 %2,3 10 635 12 %1,8 403 8 %1,9 11 5845 122 %2 4531 106 %2,3 12 2490 60 %2,4 1624 43 %2,6 13 3650 117 %3,2 2408 93 %3,8 TOPLAM 15266 342 %2,2 10241 272 %2,6 3.2. Türkiye Geneli ve Burdur İli Çağrı Dönemlerine Göre Toplam Hibe Miktarı TKDK Burdur il Koordinatörlüğü ilk olarak 9. Çağrı döneminde proje kabul etmeye başlamıştır. İlk çağrı döneminde 9,2 Milyon TL Hibe Desteği vermiştir. Bu rakam 9. Çağrı dönemi Türkiye geneli verilen 229,5 Milyon TL hibenin % 3,6 sını oluşturmaktadır. En çok hibe 11. Çağrı döneminde verilmiştir. Bu dönemde Burdur ilinde verilmiş olan hibe desteği 20,7 Milyon TL dir. 9, 10, 11,12 ve 13. Çağrı dönemlerinde toplam verilen hibe miktarı 57,8 Milyon TL dir. Türkiye geneli verilmiş olan 2,6 Milyar TL hibe desteğinin %2,2 sini oluşturmaktadır. Çizelge 2. Türkiye geneli ve Burdur ili çağrı dönemlerine göre toplam hibe miktarları/oranı ÇAĞRI DÖNEMİ TOPLAM DESTEK TUTARI ORAN (Milyon TL) TÜRKİYE BURDUR İlk 8 çağrı 229,5 0-9 249,1 9,2 0,036 10 74,4 3,2 0,043 11 666,9 20,7 0,031 12 880 12,8 0,014 13 518,2 11,9 0,022 TOPLAM 2618 57,8 %2.2 2103

3.3. Türkiye de İl Başına Düşen Ortalama Destek Miktarı ile Burdur İli Destek Miktarı Kıyas ve Oransal Olarak Değişimi Türkiye genelinde 13 çağrı dönemi dahil TKDK tarafından IPARD kapsamında verilmiş olan toplam destek miktarı 2,6 Milyar TL dir. Burdur ilinde toplam verilmiş olan destek miktarı 57,8 Milyon TL dir. Bu miktar Türkiye geneli verilmiş olan toplam desteğin %2,2 sini oluşturmaktadır. Türkiye genelinde ilk 8 çağrı için verilen hibelerin il bazında çağrı dönemi ortalaması 1,43 Milyon TL dir. İlk defa 2013 yılında 9. Çağrı dönemiyle proje kabulüne başlamış olan 2. Faz il koordinatörlüklerinden Burdur il koordinatörlüğü ilk çağrı döneminde, dönemin ortalaması olan 5,9 Milyon TL den %64 daha fazla olarak 9,2 Milyon TL hibe vermiştir. 13. Çağrı dönemi itibariyle Türkiye geneli il başına düşen ortalama destek miktarı ile Burdur ili destek miktarı karşılaştırıldığında; Türkiye ortalaması olan 11,3 Milyon TL nin %1 oranında fazlası olan 11,5 Milyon TL hibe ile Burdur ili Türkiye ortalamasına yakın oranda hibe vermektedir. Çizelge 3. Türkiye de il başına düşen ortalama destek miktarı ile Burdur ili destek miktarı ve oransal fark ÇAĞRI DÖNEMİ DESTEK TUTARI (Milyon TL) FARK (%) TÜRKİYE TÜRKİYE ORTALAMASI (42 İl) BURDUR İlk 8 çağrı (20 İl) 229,5 1,43 0-9 249,1 5,93 9,2 (+)%64 10 74,4 1,77 3,2 (+)%80 11 666,9 15,88 20,7 (+)%30 12 880 20,95 12,8 (-)%38 13 518,2 13,34 11,9 (-)%10 TOPLAM 2618 11,37 11,56 (+)%1 3.4.Burdur İlinde Başvuru Sayı, Sözleşmeye Bağlanan Proje Sayısı ve Toplam Destek Miktarının İlçelere Göre Dağılım Burdur ilinde 14. Çağrı dönemi dahil onaylanan proje sayıları ve toplam hibe miktarının ilçelere göre dağılımı Çizelge 4 de gösterilmiştir. Toplam 74 Milyon TL hibeden en çok payı sırasıyla; %24 lük oranla Karamanlı ve %17 lik oranlarla Bucak ve Burdur Merkez almaktadır. Karamanlı ilçesinde 21 projenin onaylanmasına rağmen proje bütçeleri nispeten daha büyüktür. Bu nedenle aldığı 18 Milyon TL toplam destek miktarı ile Burdur ilinde en çok destek alan ilçedir. Toplam destek içerisinde en az payı ise toplam hibe miktarı içerisindeki 1,6 Milyon TL ile %2 lik pay alan Gölhisar ilçesidir. En çok başvuru ve onaylanan proje Burdur merkezde olmuştur. En az başvuru Ağlansu ilçesinde olmuştur fakat 2104

başvurusu yapılan 7 projenin tamamı onaylanarak hibe verilmiştir bu nedenle başvurusu yapılan projelerin onaylanma oranı bakımından ilk sıradadır. Çizelge 4. Burdur ilinde başvuru sayısı, sözleşmeye bağlanan proje sayısı ve toplam destek miktarının ilçelere göre dağılımı YATIRIM YERİ (İLÇE ADI) BAŞVURU SAYISI ONAYLANAN PROJE SAYISI ORAN (%) TOPLAM DESTEK MİKTARI (Milyon TL) ORAN (%) Merkez 81 57 %70 12,6 %17 Altınyayla 8 7 %87 2,4 %3 Ağlasun 7 7 %100 1,9 %2 Bucak 45 28 %62 12,8 %17 Çavdır 30 25 %83 5,2 %7 Çeltikçi 10 6 %60 2,3 %3 Gölhisar 17 13 %76 1,6 %2 Karamanlı 28 21 %75 18 %24 Kemer 48 44 %89 4,6 %6 Tefenni 59 48 %81 6,8 %9 Yeşilova 42 29 %69 5,5 %7 TOPLAM 375 285 %76 74,1 %100 3.5.Türkiye Geneli ve Burdur İli Toplam Destek Miktarının Alt Tedbir Bazlı Dağılımı ve Onaylanan Proje Sayısı Türkiye genelinde veburdur ilinde 14. Çağrı dönemi dahil toplam proje sayıları ve toplam destek miktarlarının alt tedbir bazlı dağılımı Çizelge 5 de gösterilmiştir. Türkiye genelinde toplam 10241 proje onaylanmıştır. Bu projelerin aldığı toplam hibe miktarı 2,6 Milyar TL dir. Burdur ilinde onaylanan 285 proje toplam Türkiye genelinin %2,7 sini oluşturmaktadır. Destek miktarı olarak da Burdur ili 74 Milyon TL ile %2,8 lik bir paya sahiptir. Türkiye genelinde ve Burdur ilindeen çok onaylanan proje miktarı Çiftlik Faaliyetlerinin Çeşitlendirilmesi ve Geliştirilmesi alt tedbir başlığında olmuştur. Onaylanan projelerin toplam bütçe içerisinde en yüksek paya da bu alt tedbir başlığı sahiptir. Daha sonra 2. sıyayı Türkiye geneli için Et Üreten Tarımsal İşletmeler alırken, Burdur ili için Süt Üreten Tarımsal işletmeler almaktadır. Burdur ilinde verilen 74 Milyon hibenin 44 Milyon TL si Süt Üreten Tarımsal İşletmeler alt tedbir alanındaki projelere verilmiş ve bu alan en çok hibeyi alan alt tedbir olmuştur. Bu sayede Burdurun süt üretim kalitesini ve miktarını artmıştır ve yeni yapılacak projelerle de artmaya devam edecektir. 2105

Çizelge 5. Türkiye geneli ve Burdur ili toplam destek miktarının alt tedbir bazlı dağılımı ve onaylanan proje sayısı ALT TEDBİR/SEKTÖR ADI ONAYLANAN PROJE SAYISI TOPLAM DESTEK TUTARI (Milyon TL) TÜRKİYE BURDUR TÜRKİYE BURDUR Süt Üreten Tarımsal İşletmeler 519 38 547,9 44 Et Üreten Tarımsal İşletmeler 1135 5 889,4 2,8 Süt ve Süt Ürünlerinin İşlenmesi ve 147 5 207,3 8,8 Pazarlanması Et ve Et Ürünlerinin İşlenmesi ve 114 4 191,9 7,5 Pazarlanması Meyve ve Sebzelerin İşlenmesi ve 142 0 174,5 0 Pazarlanması Su Ürünlerinin İşlenmesi ve Pazarlanması 18 0 23,3 0 Çiftlik Faaliyetlerinin Çeşitlendirilmesi ve 7480 223 288,6 7,3 Geliştirilmesi Yerel Ürünler ve Mikro İşletmelerin 313 1 123,2 0,5 Geliştirilmesi Kırsal Turizm 347 9 165,1 2,9 Kültür Balıkçılığının Geliştirilmesi 23 0 6,2 0 Teknik Destek 3 0 0,009 0 TOPLAM 10241 285 2617,9 74,1 3.6.Türkiye Geneli ve Burdur İlinde Onaylanan Proje Başı Ortalama Destek Miktarı Çizelge 6 da 13. Çağrı dönemi dahil Türkiye geneli ve Burdur ili projeleri incelendiğinde; Türkiye genelinde başvurusu yapılan projelerin %67 si kabul görmüşken Burdur ilinde bu oran %79 ile daha yüksektir.fakat Burdur ilindeki projelerin bütçeleri Türkiye ortalaması ile kıyas yapıldığında; Burdur ilinde proje başına düşen ortalama destek miktarı 213 Bin TL ile 255 Bin TL olan Türkiye ortalamasının altındadır. Çizelge 6. Türkiye geneli ve Burdur ilinde onaylanan proje başı ortalama destek miktarı BÖLGE PROJE BAŞVURU SAYISI ONAYLANAN PROJE SAYISI ORAN Verilmiş DESTEK MİK.(Milyon TL) PROJE BAŞI ORTALAMA DESTEK MİK.(TL) Burdur 342 272 %79 57,8 212.874 Türkiye 15266 10241 %67 2.617,9 255.632 4. SONUÇLAR Kırsal kalkınmanın sağlanmasında dinamikleri AB tarafından geliştirilen bir kurum olan TKDK nın varlığı AB müktesebatlarına uyumda ve kırsal kalkınmanın sağlanmasında Türkiye için önemli bir aşama olmuştur. Kurumun hibe kapsamında onayladığı projeler sayesinde tarımsal işletmelerin standartları ve bilgi düzeylerinde ilerleme kat edilmiştir. 2106

Proje bulguları incelendiğinde çeşitli tedbirlerde ve farklı bölgelerde yatırımların eksikliği görülmektedir. Meyve ve sebzelerin işlenmesi veya pazarlanmasına ve kültür balıkçılığına yönelik olarakkurum destek veriyor olmasına karşın hiçbir yatırımın bu alt tedbirlerde gerçekleşmemiş olması bu alanda eksikliklerin olduğunu göstermektedir. Kırsal turizme yönelik yatırımların sayısının yalnızca 9 iken yerel ve mikro işletmelerin geliştirilmesine yönelik yatırımların sayısının da sadece 1 olması bu başlıklardaki işletmelerin diğer alt tedbir başlıklarındaki işletmelerin sayılarına göre az olduğunu göstermektedir. Ayrıca TKDK tarafından sağlanan hibelerin %50 faydalanıcı katkısı şartı ve kademeli hibe ödeme uygulaması nedeniyle sadece yatırım sermayesini karşılayacak güçte olan girişimciler başvurabilmekte bunun sonucunda küçük işletmelerin hibe kullanım imkanı kısıtlanmaktadır. Ayrıca proje hazırlamadaki bürokratik güçlükler nedeniyle başvuru dosyasının hazırlanması süreci yavaşlatmakta ve kurumlar arası koordinasyon eksikliği de bu durumu daha da zorlaştırmaktadır. Diğer yandan girişimcilerin proje hazırlama bilgi düzeyinin düşük olması nedeniyle danışman firmalar olmadan proje hazırlanması nerdeyse olanaksızdır. Türkiye genelinde başvurulan projelerin %67 si onaylanırken Burdur ilinde bu oran %79 dur. Bu kasamda Türkiye ortalamasından yüksek olduğu söylenebilir. Bunlara ek olarak istikrarsız piyasa fiyatlarından dolayı müteşebbis yatırım yapma konusunda tereddütte kaldığı gözlemlenmiştir. Türk tarımının yapısal özellikleri nedeniyle kırsal kalkınmayı yalnızca TKDK üzerinden sağlamak mümkün değildir. Burdur ilinde kurumun faydalanıcılara katkısı düşünüldüğünde 74 Milyon TL yardım ile tüm sorunların çözülemeyeceği açıktır. Araştırma sonuçlarından ortaya çıkan sorunlara çözüm olabilecek hususlara gelindiğinde şu önerileri söyleyebiliriz. İşleme ve pazarlama alanında var olan alt tedbir başlıklarında projelerin yapılması teşvik edilmesi ile katma değeri yüksek ürünler üreten tesisler kurulması sağlanabilir. Yerel ve mikro işletmelerin geliştirilmesi, meyve ve sebzelerin işlenmesi veya pazarlanması, kültür balıkçılığı ve kırsal turizm gibi az yatırım almış alanlara yönlendirme yapılarak bu alanlardaki eksiklikler giderilebilir. Bölge içerisinde yatırım alanlarının dağılım planlanması ile yatırımın olmadığı alanlarda da gelişme sağlanabilir. Hibe oranları artırılıp onaylanan projelerin ölçek hacmi küçültülerek daha çok faydalanıcıya daha uygun imkanlar sağlayarak kurumun etkisi artırabilir. Çiftçilere bilgilendirme toplantıları yapılarak hibe imkanlarından ve proje hazırlama süreçleri hakkında bilgiler verilebilir. Proje hazırlama sürecini hızlandırmak ve kolaylaştırmak için kurumlar arasında iletişim ağı güçlendirilebilir. Tüm bu çıkarımlar dikkate alınarak atılacak adımlar kurumun etkinliğini artırmanın yanı sıra kırsal kalkınma kapsamında da ilerlemeler sağlayacaktır. 2107

KAYNAKLAR Anonim, 2007. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Katılım Öncesi Yardım Aracı Kırsal Kalkınma(IPARD) Programı 2007-1013 Anonim, 2015a. Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Burdur İl Koordinatörlüğü Anonim, 2015b. Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu, Türkiye nin Kırsal Kalkınma Hamlesi, Burdur. Bakırcı, M., 2007.Türkiye de KırsalKalkınma, Kavramlar, Politikalar, Uygulamalar. Nobel Yayınları, 416 s, Ankara. Tan, S., 2008. TarımReformuUygulamaProjesi KapsamındaKırsalKalkınmaProjeleri: Çanakkale İli KöyBazlıKatılımcıYatırımProgramıÖrneği 2108