SOSYAL B LG LER
Temel Kaynak 5 Haklar m Ö reniyorum Gruplar ve Kurumlar n Üyesiyiz Hepimiz, parças oldu umuz toplum içinde çeflitli gruplara üyeyiz. Grup, ortak bir amac olan insanlar n bir araya gelmesiyle oluflan topluluktur. Birkaç arkadafl n evlerinin yak n ndaki parka gidip oyun oynamas grup oluflturmaya örnektir. Ayr ca kanunlarla belirlenmifl niteliklere sahip uzun süreli gruplar vard r. Bu gruplara kurum denir. Aile ve okul üyesi oldu umuz kurumlara örnektir. Arda, okulda 5-A s n f n n ö rencisidir. Okuldaki yeri 5-A s n f nda ö renci olarak s n f n bir üyesi olmas d r. Arkadafllar m zla bir araya gelerek oyun gruplar da oluflturabiliriz. Yaflam m z boyunca çok say da grup ve kurumun üyesi oluruz. Üyesi oldu umuz grup ve kurumlar içinde yerimiz vard r. Örne in, Arda 12 yafl ndad r. Kardefli, annesi ve babas ndan oluflan bir ailesi vard r. Anne ve babas n n ilk çocu u, kardeflinin de a abeyidir. Arda n n ailesindeki yeri, ilk çocuk ve a abey olmas d r. Hepimiz farkl kurum veya grubun üyesi oluruz. Peki siz hangi grup ve kurumlarda yer al yorsunuz? 380
Haklar m Ö reniyorum SOSYAL B LG LER Rollerimiz, Sorumluluklar m z ve Haklar m z Grup ve kurumlar n üyesi oldu umuz için baz rollere sahibiz. Rol, üyesi oldu umuz grupta üstlenmemiz gereken görevlerdir. Her grup ve kurumun gerektirdi i roller aras nda farkl l k olabilir. Ancak grup üyesi olarak üzerimize düflenleri yapmal, rollerimizi yerine getirmeliyiz. Gruplar içerisindeki rolleri yerine getirirken baz kararlar almam z gerekir. Bu kararlar almak ve sonuçlar n kabul etmek bizim sorumlulu umuzdur. Sorumluluk, bir gruba üye olan bireylerin üstlendi i rolün gereklerini yerine getirmesidir. Ailede, okulda, arkadafl grubunda sorumluluklar m z vard r. Murat, ailesinde baz rollere sahiptir. Örne in, aile bireylerini üzmemeye özen göstermek, okula gitmek sahip oldu u rollerden baz lar d r. Aile bütçesine uygun harcamalar yapmak da Murat n ailesindeki sorululuklar ndand r. Murat, 5-A s n f ö rencisidir. Okul kurallar na uygun davranmak, uygun k yafetler giymek, okulda do ru davran fllar sergilemek Murat n rollerindendir. Ödevlerini yapmak, okul ve s n f araç gereçleri özenli kullanmak ise Murat n sorumluluklar ndand r. Murat ayn zamanda okulda basketbol tak m n n oyuncusudur. Tak mda iyi bir oyuncu olmak Murat n rolü; antrenmanlara kat lmak, derslerini aksatmamak ise sorumlulu udur. Murat, arkadafl grubunun bir üyesidir. Arkadafllar ile oyun oynar, ders çal fl r, hoflça vakit geçirir. Murat n verdi i sözleri yerine getirmesi, arkadafllar n k rmamaya özen göstermesi sorumluluklar ndand r. 381
Temel Kaynak 5 Haklar m Ö reniyorum Üyesi oldu umuz grup ve kurumlarda rollerimizi ve sorumluluklar m z yerine getirmeliyiz. Rol ve sorumluluklar n yerine getirilmemesi düzeni bozar, sorunlar yaflanmas na neden olur. Çevremizdeki insanlarla iletiflimimizi olumsuz yönde etkiler. Örne in; aile, kat ld m z ilk sosyal gruptur. Ailedeki her bireyin rolü ve sorumlulu u vard r. Aile büyükleri ailenin geçiminden sorumludur. Aile bütçesini haz rlarlar. Her bireyin de bütçeye uygun davranmas n ve anlay fll olmas n beklerler. Aile bireylerinden biri bu sorumlulu u yerine getirmedi inde di er bireyler de bu durumdan olumsuz etkilenir. Düzen bozulur, sorunlar yaflanmaya bafllar. Rollerin ve sorumluluklar n yerine getirilmesi insan olarak baflar m z da art r r. yi al flkanl k ve de erlere (dürüst olmak, çal flkanl k vb.) sahip olan bireyler baflar l olurlar. Örne in, okulda derslerin iyi dinlenmesi, ödevlerin yap lmas, düzenli çal flma al flkanl na sahip olunmas kiflisel sorumluluklardand r. Bu davran fl ve özellikler yaln z okul baflar s n art rmaz, bizlerin yaflam boyunca baflar l bireyler olmam z sa lar. Kat ld m z gruplarda belirli haklar elde ederiz. Hak, bir gruba dahil olan bireylerin neleri yapabileceklerini gösterir. Örne in, okulun bir üyesi olarak e itim almak, ders araç gereçlerini kullanmak ö rencilerin haklar ndand r. Ayn zamanda toplumun bir üyesi olarak temiz çevrede yaflama hakk na sahibiz. Haklar m z korumal, onlara sahip ç kmal y z. Bu durumda haklar m za sayg duymayan kiflileri uygun flekilde uyarmal y z. Baflkalar n n haklar na karfl sayg l olmal ve duyarl davranmal y z. 382
Haklar m Ö reniyorum SOSYAL B LG LER nsanlar n birbirlerinin haklar na sayg göstermesi toplu yaflam n bir gere idir. Çevremize bakt m zda haklara sayg göstermekle ilgili pek çok örnek bulabiliriz. nsanlar n piknik yap p aç k havada e lence hakk vard r. Ancak çevreyi kirletmeye haklar yoktur. Çünkü tüm insanlar n temiz bir çevrede yaflama hakk vard r. Hak ve sorumluluklar m z iyi bilmeli, baz davran fllarda bulunurken baflkalar n n haklar na zarar vermemeye özen göstermeliyiz. Siz haklar n z korumak için neler yap yorsunuz? Örne in, toplu tafl ma arac beklerken s raya girmek baflkalar n n haklar na sayg göstermektedir. S raya girmeyen insanlar uyarmak hakk m z korumak için yap lan bir davran flt r. 383
Temel Kaynak 5 Haklar m Ö reniyorum Çocuk Olarak Haklar m z Dünya üzerinde birçok çocuk ya savafl ya da açl k ortam nda yaflam n sürdürmektedir. Bu koflullar ortadan kald rmak ve çocuklara daha iyi bir yaflam sa lamak amac yla Çocuk Haklar Sözleflmesi haz rlanm flt r. Bu sözleflme 191 ülke taraf ndan kabul edilmifltir. Türkiye bu sözleflmeyi 1990 y l nda imzalam flt r. Taraf ülkeler bu sözleflmeyi haz rlarken çocu un kiflili inin tam ve uyumlu olarak geliflebilmesi için mutluluk, sevgi ve anlay fl havas n n içindeki bir aile ortam nda yetiflmesinin gereklili ini kabul etmifllerdir. Ayr ca çocu un toplumda bireysel bir yaflant sürdürebilmesi için her yönüyle haz rlanmas n n ve özellikle bar fl, de erbilirlik, hoflgörü, özgürlük, eflitlik ve dayan flma ruhuyla yetifltirilmesinin gereklili ini savunmufllard r. Bu sözleflmenin baz maddeleri flunlard r: Madde 1 Bu sözleflme uyar nca çocu a uygulanabilecek olan kanuna göre daha erken yaflta reflit olma durumu hariç, on sekiz yafl na kadar her insan çocuk say l r. Madde 2 1. Taraf Devletler, bu sözleflmede yaz l olan haklar kendi yetkileri alt nda bulunan her çocu a, kendilerinin, ana babalar n n veya yasal vasilerinin sahip olduklar, rk, renk, cinsiyet, dil, siyasal ya da baflka düflünceler, ulusal, etnik ve sosyal köken, mülkiyet, sakatl k, do ufl ve di er statüler nedeniyle hiçbir ayr m gözetmeksizin tan r ve taahhüt ederler. Madde 5 1. Taraf Devletler, bu sözleflmenin çocu a tan d haklar do rultusunda çocu un yeteneklerinin gelifltirilmesi ile uyumlu olarak, çocu a yol gösterme ve onu yönlendirme konusunda ana baban n, yerel gelenekler öngörüyorsa uzak aile veya topluluk üyelerinin, yasal vasilerinin veya çocuktan hukuken sorumlu öteki kiflilerin sorumluluklar na, haklar na ve ödevlerine sayg gösterirler. Madde 6 1. Taraf Devletler, her çocu un temel yaflama hakk na sahip oldu unu kabul ederler. 2. Taraf Devletler, çocu un hayatta kalmas ve geliflmesi için mümkün olan azami çabay gösterirler. Madde 13 1. Çocuk, düflüncesini özgürce aç klama hakk na sahiptir; bu hak, ülke s n rlar na ba l olmaks z n; yaz l, sözlü; bas l, sanatsal biçimde veya çocu un seçece i baflka bir araçla her türlü haber ve düflüncelerin araflt r lmas, elde edilmesi ve verilmesi özgürlü ünü içerir. Madde 14 1. Taraf Devletler, çocu un düflünce, vicdan ve din özgürlükleri hakk na sayg gösterirler. Madde 20 1. Geçici ve sürekli olarak aile çevresinden yoksun kalan veya kendi yarar na olarak bu ortamda b rak lmas kabul edilmeyen her çocuk, devletten özel koruma ve yard m görme hakk na sahip olacakt r. 384
Haklar m Ö reniyorum SOSYAL B LG LER Madde 28 1. Taraf Devletler, çocu un e itim hakk n kabul ederler. Madde 31 1. Taraf Devletler çocu un dinlenme, bofl zaman de erlendirme, oynama ve yafl na uygun e lence (etkinliklerinde) bulunma, kültürel ve sanatsal yaflama serbestçe kat lma hakk n tan rlar. Madde 32 1. Taraf Devletler, çocu un ekonomik sömürüye ve her türlü tehlikeli iflte ya da e itimine zarar verecek ya da sa l veya bedensel, zihinsel, ruhsal, ahlâksal ya da toplumsal geliflmesi için zararl olabilecek nitelikte çal flt r lmas na karfl korunma hakk n kabul ederler. Bu Sözleflmeye Taraf Devletler: Birleflmifl Milletler Antlaflmas nda ilan edilen ilkeler uyar nca insanl k ailesinin tüm üyelerinin, do ufltan varl klar na özgü bulunan haysiyetle birlikte eflit ve devredilemez haklara sahip olmalar n n tan nmas n n, dünyada özgürlük, adalet ve bar fl n temeli oldu unu düflünerek, Birleflmifl Milletler halklar n n, insan n temel haklar na ve bireyin, insan olarak tafl d haysiyet ve de ere olan kesin inançlar n Birleflmifl Milletler Antlaflmas nda bir kez daha do rulam fl olduklar n ve daha genifl bir özgürlük ortam nda toplumsal ilerleme ve daha iyi bir yaflam düzeyi sa lama yolundaki kararl l klar n hat rda tutarak, Birleflmifl Milletlerin, nsan Haklar Evrensel Bildirisinde ve Uluslararas nsan Haklar Sözleflmelerinde herkesin, bu metinlerde yer alan hak ve özgürlüklerden rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasal ya da baflka görüfl, ulusal ya da toplumsal köken, mülkiyet, do ufltan veya baflka durumdan kaynaklanan ay r mlar dahil, hiçbir ay r m gözetilmeksizin yararlanma hakk na sahip olduklar n benimsediklerini ve ilan ettiklerini kabul etmifllerdir. Çocuk haklar n n korunmas amac yla UNICEF (Birleflmifl Milletler Çocuklara Yard m Fonu) kurulmufltur. UNICEF in amac dil, din, rk, millet ayr m yapmadan dünyadaki tüm çocuklara yard m etmektir. Ülkemizde de bu amaçla Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu kurulmufl, yetifltirme yurtlar aç lm flt r. 385
Temel Kaynak 5 Haklar m Ö reniyorum E lenerek Ö renelim - 1 Tan mlar verilen kavramlar ilgili kutulara yazarak bulmacay çözünüz. 6 5 7 4 3 2 8 1 1. Evlilik ve kan ba na dayanan, kar, koca, çocuklar, kardefller aras ndaki iliflkilerin oluflturdu u toplum içindeki en küçük birliktir. 2. Bir gruba dahil olan bireylerin, neleri yapabileceklerini gösterir. 3. Bir gruba üye olan bireylerin üstlendi i rolün gereklerini yerine getirmesidir. 4. 1. Sözleflmek ifli. 2. Hukuki sonuç do urmak amac yla iki veya daha çok kiflinin veya kuruluflun karfl l kl ve birbirlerine uygun irade beyanlar yla gerçekleflen ifllem, akit. 5. Ortak bir amac olan insanlar n bir araya gelmesiyle oluflan topluluktur. 6. Üyesi oldu umuz grupta üstlendi imiz görevlerdir. 7. Kanunlarla belirlenmifl niteliklere sahip uzun süreli olan gruplard r. 8. Aralar nda ayr m gözetmeksizin tüm çocuklara yard m etmek amac yla kurulan kurumdur. 386
Haklar m Ö reniyorum SOSYAL B LG LER Ö rendiklerimizi Uygulayal m - 1 Afla daki ifadelerden do ru olanlar n bafl na, D, yanl fl olanlar n bafl na Y harfi yaz n z. Gruplar, kâr amac yla oluflturulan topluluklard r. Kurumlar n nitelikleri kanunlarla belirlenmifltir. Aile, üyesi oldu umuz kurumlardan biridir. Okulda ö rencilerin sorumluluklar vard r. Gruplarda rollerini yerine getirmeyen üye için kanuni ifllem yap l r. Üyesi olunan kurumdan ayr lmak befl y l süre ile olur. Hak, neleri yap p yapamayaca m z gösterir. Her birey sahip oldu u haklar korumal d r. Baflkalar n n haklar na sayg gösterilmelidir. Gruplarda üyelerin hak sahibi olmas için en az bir y l geçmelidir. Çocuk Haklar Sözleflmesi Avrupa ülkelerinde geçerlidir. Her çocu un e itim görme hakk vard r. Çocuk Haklar Sözleflmesi ülkemiz taraf ndan da imzalanm flt r. 18 yafl na kadar her insan çocuk say lmaktad r. Çocuklar n sahip olduklar haklara sayg gösterilmelidir. 387
Temel Kaynak 5 Haklar m Ö reniyorum TEST 1 1. Afla dakilerden hangisi kurumdur? a. Müzik Ö renci Kulübü b. Basketbol tak m c. Komflu d. Okul 2. Bir gruba üye olan bireylerin üstlendi i rolün gereklerini yerine getirmesine ne denir? a. Hak b. Rol c. Sorumluluk d. De er 3. Afla dakilerden hangisi bir grup oluflturmaz? a. Oyun oynayan çocuklar b. Geziye giden insanlar c. Okul korosundaki ö renciler d. Bahçede duran insanlar 4. Afla dakilerden hangisi Kütüphanecilik Ö renci Kulübü ndeki ö rencilerin görevlerindendir? a. Kitaplar düzenlemek b. Okuldaki kitaplar okumak c. Arkadafllar na kitap hediye etmek d. Okul çevresinde kitapç aç lmas n sa lamak 5. I. Okul araç gereçlerini özenli kullanmak II. Okulda dersi dikkatli dinlemek III. Okulun bozulan eflyalar n tamir etmek Yukar dakilerden hangileri okuldaki sorumluluklar m zdand r? a. I ve II b. I ve III c. II ve III d. I, II ve III 6. Ben ailemle birlikte yafl yorum. Evimizin karfl s ndaki okula gidiyorum. Okulda zcilik Ö renci Kulübü nde görevliyim. Ayr ca hayvanlar severim. Ezgi, kendisiyle ilgili bilgi vermifltir. Yukar daki bilgilere göre Ezgi toplam kaç grup ve kurumun üyesidir? a. 1 b. 2 c. 3 d. 4 7. Aile ile ilgili bilgilerden hangisi yanl flt r? a. Sosyal bir kurumdur. b. Her bireyin sorumluluklar vard r. c. Çocuklar n rolleri 18 yafl ndan sonra bafllar. d. Bireyler dayan flma içindedirler. 8. Bir grupta rolümüzün olmas nda afla dakilerden hangisi etkendir? a. Gruba üye olmak b. Grubun çal flmalar n izlemek c. Grupta arkadafllar n yer almas d. Grubun çal flmalar n takdir etmek 388
Haklar m Ö reniyorum SOSYAL B LG LER 9. Bir grubun oluflmas için afla dakilerden hangisi olmal d r? a. Kanunlara uygun kurulmas b. En az iki kiflinin olmas c. Belli bir sürenin geçmesi d. Grubu oluflturanlar n meslek sahibi olmas 10. I. Temiz çevrede yaflamak II. Düflüncelerimizi söylemek III. Oyun oynamak Yukar dakilerden hangileri birey olarak haklar m zdand r? a. I ve II b. I ve III c. II ve III d. I, II ve III 11. Afla daki davran fllardan hangisi di er insanlar n haklar na sayg göstermeye örnektir? a. Otobüs dura nda s raya girmek b. Markette al flverifl yapmak c. Gazete, kitap okumak d. Bilgi yar flmas nda birinci olmak 12. Afla dakilerden hangisi müzik korosunda görevli olan bir ö rencinin sorumluluklar ndand r? a. Koroyu yönetmek b. Provalara kat lmak c. Korodoki görevlileri belirlemek d. Söylenecek flark lara karar vermek 13. Gruplarda rollerimizin olmas niçin gereklidir? a. Düzeni sa layaca ndan b. Kanunlarda belirtildi inden c. Gruplar kalabal k oldu undan d. Birden fazla grup oldu undan 14. Yerlere çöp atmamak topluma ve çevreye karfl... cümlesi afla dakilerden hangisi ile tamamlanmal d r? a. haklar m zdand r b. ilkelerimizdendir c. sorumluluklar m zdand r d. davran fllar m zdand r 15. Afla dakilerden hangisi çocuk olarak ailedeki sorumluluklar m zdand r? a. Aile bütçesi haz rlamak b. Oyun oynamak c. Ailedeki kurallara uymak d. Ailede görevleri belirlemek 16. Çocuk Haklar Sözleflmesi ilk olarak afla dakilerden hangisi taraf ndan kabul edilmifltir? a. Cumhurbaflkanl b. Birleflmifl Milletler Genel Kurulu c. Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu d. Siyasi Parti Yöneticileri 389
Temel Kaynak 5 Haklar m Ö reniyorum 17. Afla dakilerden hangisi çocuk olarak haklar m zdand r? a. Büyüklerden izinsiz geziye kat lmak b. Okulda okutulacak dersleri belirlemek c. Okul kurallar na uymak d. Duygu ve düflüncelerimizi rahatça söylemek 18. Afla dakilerden hangisi çocuk haklar ndan biri de ildir? a. E itim görmek b. Bar fl ortam nda yetiflmek c. flte çal flmak d. Korunmak 19. Kaç yafl na kadar Çocuk Haklar Sözleflmesi nin sa lad haklardan yararlanabiliriz? a. 14 b. 16 c. 18 d. 20 20. Tüm dünya çocuklar çocuk haklar ndan din, dil, rk, renk, cinsiyet, milliyet, mülkiyet, siyasi, sosyal s n f ayr m yap lmaks z n yararlanmal d r. Çocuk Haklar Bildirgesi nin yukar daki maddesi verilenlerden hangisi ile ilgilidir? a. Çocuklar e itim görmelidirler. b. Her çocuk bir iflte çal flmal d r. c. Tüm çocuklar s n f gözetmeksizin eflittir. d. Çocuklar oyun oynama hakk na sahiptirler. 390