AĞAÇ ÇİÇEK VE YEŞİLLİK MEDENİYET DEMEKTİR.

AĞAÇ ÇİÇEK VE YEŞİLLİK MEDENİYET DEMEKTİR. M.Kemal ATATÜRK 2

ULUSAL ÇEVRE ANDI ŞİMDİ VE GELECEK KUŞAKLARIN TEMİZ VE SAĞLIKLI BİR ÇEVREDE YAŞAMA HAKKINA SAHİP OLDUĞU GERÇEĞİNDEN HAREKETLE, ÇEVREYE DUYARLI BİR KALKINMADAN YANA OLDUĞUMU VURGULAYARAK; DOĞAL KAYNAKLARIN EKONOMİK KALKINMANIN HEM KAYNAĞINI HEM SINIRINI OLUŞTURDUĞUNU BİLEREK, ÇEVRENİN KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİNDEN BİREYSEL KATKI VE KATILIMIN GEREĞİNE VE ÖNEMİNE İNANARAK; ÇEVRESEL DEĞERLERE SAHİP ÇIKIP ZARAR VERENLERİ UYARACAĞIMA, DOĞAL KAYNAKLARDAN FAYDALANIRKEN TUTUMLU DAVRANACAĞIMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA İŞKELRİ DOĞRULTUSUNDA HAREKET EDECEĞİME, BU YÖNDE İŞBİRLİĞİ VE DAYANIŞMA ANLAYIŞI İÇERİSİNDE HAREKET EDEREK, ÇEVRE KORUNMSINDA HERKESE ÖRNEK OLACAĞIMA SÖZ VERİYORUM 3

4

HAZIRLAYANLAR İl Çevre Ve Orman Müdürü Şefik KARA ÇED ve Planlama Şube Müdürü Hakan ÇAGIRAN Biyolog Serdar ÖZMEN Kimya Müh. Şaduman AYDIN Jeoloji Müh Özlem SOLMAZ Elektronik Tek. (Dizgi) Caner KARA İÇİNDEKİLER TABLOSU Kapak 1 Hazırlayanlar 4 İÇİNDEKİLER 5-19 A). COĞRAFİK KAPSAM.19 A.1 GİRİŞ:...19 Tarihi Harput Kalesi...19 Hazar Gölü...21 Keban Barajı...21 Buzluk Mağaraları...22 Hazarbaba Kayak Merkezi...22 A.2 İL VE İLÇE SINIRLARI :...23 A.3 İLİMİZİN COĞRAFİK DURUMU:1-1-...24 A.4 İLİN TOPOĞRAFYASI VE JEOMORFOLOJİK DURUMU:...24 Dağlık Alanlar:...24 Ovalar:...25 Platolar...28 Akarsular:...28 Göller:...29 Keban Baraj Gölü:...29 Cip Barajı :...29 Kalecik Baraj Gölü :...29 A.5 JEOMORFOLOJİK YAPI VE STRATİGRAFİ...30 Pütürge MetamPrekambriyen- (Mesozoyik)...31 Keban metamorfitleri (Permo-Karbonifer)...31 Ofiyolitler (Mesozoyik)...32 Yüksekova karmaşığı (Üst Kretase)...32 Hazar karmaşığı (Üst Kretase-Paleosen)...32 5

Harami Formasyonu (Üst Maestrihtiyen)...32 Kuşcular formasyonu (Alt Paleosen)...32 Seske formasyonu (Orta PaIeosen-Alt Eosen)...32 Maden karmaşığı (Alt-Orta Eosen)...33 Kırkgeçit formasyonu (Lütesiyen-Üst OIigosen)...33 Lice formasyonu (Oligosen-Alt Miyosen)...33 Alibonca formasyonu (Alt Miyosen)...34 Karabakır formasyonu (Üst Miyosen-Alt Pliyosen)...34 Pliyosen karasal...34 Kuvaterner...34 A.5.1 METAMORFİZMA VE MAGMATİZMA :...34 (B). DOĞAL KAYNAKLAR...38 B.1. ENERJİ KAYNAKLARI...38 B.1.1. GÜNEŞ :...38 B.1.2. SU GÜCÜ:...38 B.1.3. KÖMÜR:...38 B.1.4. DOĞALGAZ:...39 B.1.5. RÜZGAR:...39 B.1.6. BİYOKÜTLE:...39 B.1.7. PETROL:...39 B.1.8. JEOTERMAL SAHALAR:...39 B.2 BİYOLJİK ÇEŞİTLİLİK:...39 B.2.1. ORMANLAR:...39 B.2.2. ÇAYIR VE MERA :...42 B.2.3. SULAK ALANLAR :...45 B.2.5. FAUNA :...47 B.2.6. MİLLİ PARKLAR, TABİATI KORUMA ALANLARI VE TABİAT PARKLARI :...47 B.3. TOPRAK :...47 B.4 SU KAYNAKLARI:...50 B.4.1. İÇME SUYU KAYNAKLARI VE BARAJLAR :...50 BARAJ REZERVUAR YÜZEYLERİ:...50 B.4.2. YERALTI SU KAYNAKLARI :...51 B.4.3. AKARSULAR :...51 B.4.4 GÖLLER VE GÖLETLER :...53 B. 5 MİNERAL KAYNAKLARI...53 B.5.1 SANAYİ MADENLERİ :...53 B.5.2 METALİK MADENLER :...55 BAKIR CEVHERİ :...55 MANGAN CEVHERİ:...57 KROM CEVHERİ :...57 KURŞUN-ÇİNKO CEVHERLEŞMELERİ :...58 ALTIN CEVHERİ :...58 B.5.3 ENERJİ MADENLERİ :...58 B.5.4 TAŞ OCAKLARI NİZAMNAMESİNE TABİ OLAN DOĞAL MALZEMELER :...58 C.1. İKLİM VE HAVA...60 C.1.1. DOĞAL DEĞİŞKENLER...60 C.1.1.1. RÜZGAR...60 C.1.1.2. BASINÇ...61 6

C.1.1.3. NEM...62 C.1.1.4. SICAKLIK...62 C.1.1.5. BUHARLAŞMA...63 C.1.1.6. YAĞIŞLAR...63 C.1.1.6.1. YAĞMUR...63 C.1.1.6.2. KAR, DOLU, SİS VE KIRAĞI...64 C.1.1.7. SELLER...64 C.1.1.8. KURAKLIK...65 C.1.1.9. MİKROKLİMA...65 C.1.2. YAPAY ETMENLER...65 C.1.2.1. PLANSIZ KENTLEŞME...65 C.1.2.2.YEŞİL ALANLAR...65 İLİMİZ KOŞULLARINA UYGUN BİTKİ TÜRLERİ...66 C.1.2.3. ISINMADA KULLANILAN YAKITLAR...66 C.1.2.4.ENDÜSTRİYEL EMİSYONLAR...67 C.1.2.5. TRAFİKTEN KAYNAKLANAN EMİSYONLAR...67 C.2. HAVAYI KİRLETİCİ GAZLAR VE KAYNAKLARI...68 C.2.1. KÜKÜRTDİOKSİT KONSANTRASYONU VE DUMAN...68 C.2.2. PARTİKÜL MADDE (PM) EMİSYONLARI...69 C.2.3. KARBONMONOKSİT EMİSYONLARI...70 C.2.4. AZOT OKSİT (NOX) EMİSYONLARI...70 C.2.5. HİDROKARBON VE KURŞUN EMİSYONLARI...70 C.3. ATMOSFERİK KİRLİLİK...70 C.3.2. ASİT YAĞIŞLARININ ETKİLERİ...70 C.4. HAVA KİRLETİCİLERİNİN ÇEVREYE OLAN ETKİLERİ...71 C.4.1. DOĞAL ÇEVREYE ETKİSİ...71 C.4.1.1. SU ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ...71 C.4.1.2. TOPRAK ÜZERİNE ETKİLERİ...71 C.4.1.3. FLORA VE FAUNA ÜZERİNDEKİ ETKİSİ...71 C.4.1.4. İNSAN SAĞLIĞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ...71 C.4.2. YAPAY ÇEVREYE(GÖRÜNTÜ KİRLİLİĞİ ÜZERİNE)ETKİLERİ...72 D.1. SU KAYNAKLARININ KULLANIMI...72 D.1.1 YERALTI SULARI :...72 1 GRUP AKİFER...72 2 GRUP AKİFER...73 KARAÇALI SUYU...75 MEVCUT KUYULAR:...75 MADEN İLÇESİ MEVCUT İÇME SUYU DURUMU...76 BASKİL İLÇESİ MEVCUT İÇME SUYU DURUMU...77 KEBAN İLÇESİ MEVCUT İÇME SUYU DURUMU...77 AKÇAKİRAZ ( MERKEZ ) KASABASI MEVCUT İÇMESUYU DURUMU...77 KOVANCILAR İLÇESİ MEVCUT İÇMESUYU DURUMU...78 ERİMLİ (ELAZIĞ-ARICAK) BELDESİ İÇME SUYU DURUMU...78 BEYHAN (ELAZIĞ-PALU) BELDESİ İÇME SUYU DURUMU...78 YARIMCA (ELAZIĞ-KOVANCILAR) BELDESİ İÇME SUYU DURUMU...78 AĞIN İLÇESİ İÇME SUYU DURUMU...78 GEZİN ( ELAZIĞ-MERKEZ) BELDESİ İÇME SUYU DURUMU...79 HANKENDİ (ELAZIĞ-MERKEZ) BELDESİ İÇME SUYU DURUMU...79 BÜKARDI (ELAZIĞ-MERKEZ) BELDESİ İÇME SUYU DURUMU...79 7

ALACAKAYA (ELAZIĞ) İÇME SUYU DURUMU...79 YAZIKONAK (ELAZIĞ-MERKEZ) İÇME SUYU DURUMU...80 SİVRİCE İLÇESİ MEVCUT İÇME SUYU DURUMU...80 D.1.2. JEOTERMAL KAYNAKLAR...80 D.1.3 AKARSULAR :...80 D.1.4. GÖLLER, GÖLETLER VE REZERVUARLAR (İLİN REZEVUAR SU ALANLARI )...81 HAZAR GÖLÜ...81 Kalecik Barajı...83 D.1.5 DENİZLER...86 D.2. DOĞAL DRENAJ SİSTEMLERİ...86 A.AKARSULAR VE DİĞER YER ÜSTÜ SULAR İÇİN...86 D.3. SU KAYNAKLARININ KİRLİLİĞİ VE ÇEVREYE ETKİLERİ:...87 D.3.1 YERALTI SULARI VE KİRLİLİK :...87 D.3.2 AKARSULARDA KİRLİLİK...87 D.3.3. GÖLLER, GÖLETLER VE REZERVUARLARDA KİRLİLİK...87 HAZAR GÖLÜ:...88 KEBAN BARAJ GÖLÜ...88 CİP BARAJ GÖLETİ...90 D.3.4. DENİZLERDE KİRLİLİK...90 D.4. SU VE KIYI YÖNETİMİ, STRATEJİ VE POLİTİKALARI...90 E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI...92 E.1 GENEL TOPRAK YAPISI...92 E.2. TOPRAK KİRLİLİĞİ...93 E.2.1 KİMYASAL KİRLENME...93 E.2.1.1 ATMOSFERİK KİRLENME :...93 E.2.2 MİKROBİYAL KİRLENME :...94 E.3 ARAZİ...94 E.3.1 ARAZİ VARLIĞI...94 E.3.1.1 ARAZİ SINIFLARI :...94 ELAZIĞ KENT MERKEZİNDEKİ TOPRAK SORUNLARI...102 TARIM ARAZİLERİNİN AMAÇ DIŞI KULLANIMI :...102 TUZLULUK VE SODİKLEŞME :...103 TARIM ALANLARINDA KULLANILAN GÜBRE VE PESTİSİDLERİN TOPRAĞA ETKİLERİ :...105 TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI KAYNAKÇA...105 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER...106 F.1. EKOSİSTEM TİPLERİ...106 F.1.2 Çayır ve Meralar...108 F.1.3 Sulak Alanlar:...109 F.1.4.Diğer Alanlar (Stepler ve v.s)...109 F.2.1 Habitat ve Toplulukları...109 F.2.2.Türler ve Populasyonları...110 F.3.1. Habitat ve Toplulukları...112 F.3.2. Türler ve Populasyonlar...112 F.3.3 Hayvan Yaşama Hakları...113 F.3.3.2 Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar...113 8

F.3.3.3 Hayvan Hakları İhlalleri...113 F.3.3.4 Valilikler Belediyeler ve Gönüllü kuruluşlarla İşbirliği...114 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümdeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar...114 F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar...114 F.4.1.1. 2872 sayılı Milli Park Kanunu nun 2. Maddesinde tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları...114 F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığınca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları...114 Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanı 3...117 F.4.1.3. 2863 SAYILI KÜLTÜR VE TABİAT VARLIKLARINI KORUMA KANUNU NUN 118 F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları...123 F.4.1.5. 04.09.1988 Tarihli Resmi Gazetede Yayımlanan Su Kirliliği Yönetmeliğinin 17. ve 01.07.1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelikte Değişik 18.,19., ve 20.Maddelerinde Tanımlanan alanlar...124 F.4.1.6. 02.11.1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri..124 F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Koruma Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar....124 F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar...124 F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler...125 F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar...125 F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar...125 F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar...125 F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar...125 F.4. 2. ÜLKEMİZİN TARAF OLDUĞU ULUSLAR ARASI SÖZLEŞMELER UYARINCA KORUNMASI GEREKLİ ALANLAR...127 F.4.2.1. 20.02.1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama ortamları Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen 1. ve 2. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Bölgeleri...127 F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar...127 F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar...127 F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar...127 F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar...127 F.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras 9

ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar...128 PEYGAMBER (NEBİ ALEYHİSSELAM) MESCİDİ...128 1. ARSLANİYE (ESEDİYE) MEDRESESİ...129 2. ZAHİRİYE MEDRESESİ :...129 3. MOLLA AHMET PEYKERECİ MEDRESESİ...129 ZAVİYELER...129 1. MANSURİYE ZAVİYESİ...129 2. DERVİŞ BAYEZİD KÜLLİYESİ :...129 3. ŞEYH SADİ ZAVİYESİ...129 4. SEYYİT KASIM ZAVİYESİ...129 5. ANKUZU BABA ZAVİYESİ...129 6. NAZAR BABA ZAVİYESİ...129 ÇARŞI VE PAZARLAR :...130 SUK-I SULTANİ :...130 BEDESTEN :...130 DARPHANE...130 F.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar...132 F.4.3. Korunması Gereken Alanlar (***)...132 F.4.3.1. ONAYLI ÇEVRE DÜZENİ PLANLARINDA, MEVCUT ÖZELLİKLERİ KORUNACAK ALAN OLARAK TESBİT EDİLEN VE YAPILAŞMA YASAĞI GETİRİLEN ALANLAR...132 F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf İle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı...133 F.4.3.3. SULAK ALANLAR...133 F.4.3.4. GÖLLER, AKARSULAR, YERALTI SUYU İŞLETME SAHALARI...138 F.4.3.5. BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR İÇİN ÖNEM ARZEDEN VE/VEYA NESLİ TEHLİKEYE DÜŞMÜŞ VEYA DÜŞEBİLİR TÜRLER VE ÜLKEMİZ İÇİN ENDEMİK OLAN TÜRLERİN YAŞAMA ORTAMI OLAN ALANLAR, BİYOSFER REZERVİ, BİYOTOPLAR, BİYOGENETİK REZERV ALANLARI, BENZERSİZ ÖZELLİKLERDEKİ JEOLOJİK VE JEOMORFOLOJİK OLUŞUMLARIN BULUNDUĞU ALANLAR...138 F.4.3.6. MESİRE YERLERİ;...138 ( G ) TURİZM...142 G.1. YÖRENİN TURİSTİK DEĞERLERİ...142 G.1.1. YÖRENİN DOĞAL DEĞERLERİ :...143 G.1.1.1. Konum :...145 G.1.1.2. Fiziksel Özellikler :...145 G.1.2. Kültürel Değerler...145 Sarahatun Camii :...147 Kurşunlu Camii :...147 Alacalı Camii :...147 Ağa Camii :...147 Ahmet Bey Camii :...147 Arap Baba Mescidi ve Türbesi :...147 Fetih Ahmet Baba Türbesi :...147 Mansur Baba Türbesi :...148 10

Harput Kalesi (Süt Kalesi) :...148 HARPUT KALESİNE İLİŞKİN EFSANELER...149 Hoca Hasan Hamamı...149 Cimşit Bey Hamamı :...149 Belek Gazi Anıtı :...149 Merkez Camii :...150 Cimşit bey Mescidi ve Türbesi :...150 Yusuf Ziya Paşa Camii ve Külliyesi :...150 Palu Kalesi :...150 Palu Ulu Camii :...150 Elazığ Arkeoloji Ve Etnoğrafya Müzesi :...150 Bakır Koleksiyonu : Geleneksel Harput bakırcılığının örnekleri olan kazan, ibrik, leğen, tas, güğüm, tencere, cezve, tepsi ve sini gibi eşyalar...150 Dokuma Koleksiyonu :...150 Para ve Tütün Keseleri Koleksiyonu :...150 Gümüş ve Süs Eşyaları Koleksiyonu :...151 Harput Müzesi :...151 MAHALLİ MÜZİK (HARPUT MÜZİĞİ) :...151 HALK OYUNLARI :...152 Masal (Matal) :...154 Erkek Giyimi...155 Kadın Giyimi :...155 Şalvar :...155 İçlik :...155 Üç Etek :...155 Ayakkabı ve Çorap :...155 Baş Süslemesi :...155 YEMEKLER- ( YÖRE MUTFAĞI) :...155 GELENEKSEL EL SANATLARI :...156 İĞNE OYACILIĞI...156 HALICILIK...157 BELİRLİ GÜNLER :...157 G.2. TURİZM ÇEŞİTLERİ...157 AV TURİZMİ - BALIKÇILIK :...157 SAĞLIK TURİZMİ (KAPLICA VE İÇMECELER)...157 MÜRÜDÜ SUYU (SARILIK ÇEŞMESİ) :...158 YURTBAŞI (HOĞU) MADEN SUYU :...158 AKÇAKİRAZ (PERÇENÇ) SULARI :...158 KARAKOÇAN KOLAN KAPLICASI :...158 HARPUT DABAKHANE SUYU :...158 DAĞ TURİZMİ :...159 HAZAR BABA KAYAK MERKEZİ :...159 DİNİ TURİZM...159 KÜLTÜR TURİZMİ :...160 SPORTİF TURİZM :...160 G.3. TURİSTİK ALTYAPI :...160 HAVA YOLU ULAŞIMI :...162 KARAYOLU ULAŞIMI :...162 FERİBOT ULAŞIMI :...162 11

G.4.TURİST SAYISI :...162 YILLARA GÖRE ELAZIĞ A GELEN TURİST SAYILARI :...163 ELAZIĞ A GELEN TURİSTLERİN YILLARA GÖRE DAĞILIMI...164 G.5 TURİZM EKONOMİSİ:...165 G. 6.TURİZM - ÇEVRE İLİŞKİSİ :...165 Plajlar Ve Spor Tesisleri :...165 MAVİ BAYRAK:...166 MAVİ BAYRAK ÖDÜLÜNÜN İLİMİZE KAZANDIRACAKLARI :...167 MESİRE YERLERİ :...168 BUZLUK MAĞARASI...168 HARPUT MESİRESİ...168 100 YIL (ZAFRAN) MESİRE YERİ...168 CİP BARAJI MESİRE YERİ...168 KEBAN BARAJ GÖLÜ...168 HAZAR GÖLÜ...169 H.1 GENEL TARIMSAL YAPI :...170 H.2 TARIMSAL ÜRETİM...171 H.2.1. BİTKİSEL ÜRETİM...171 H.2.1. 1. TARLA BİTKİLERİ...177 H.2.1.1.1. Buğdaygiller:...177 H.2.1.1.2. BAKLAGİLLER:...178 H.2.1.1.3: YEM BİTKİLERİ:...178 H.2.1.1.4: ENDÜSTRİYEL BİTKİLER....178 H.2.1.2. BAHÇE BİTKİLERİ...179 H.2.1.2.1 MEYVE ÜRETİMİ...179 H.2.1.2.2.SEBZE ÜRETİMİ...182 H.2.1.2.3.SÜS BİTKİLERİ...184 H.2.2. HAYVANSAL ÜRETİM...184 Tavuk...184 MERKEZ...184 H.2.2.1.BÜYÜKBAŞ HAYVANCILIK...185 H.2.2.2. KÜÇÜKBAŞ HAYVANCILIK...190 H.2.2.3. KÜMES HAYVANCILIĞI ( KANATLI ÜRETİM )...193 H.2.2.4. SU ÜRÜNLERİ...195 H.2.2.5. KÜRK HAYVANCILIĞI :...196 H.2.2.6. Arıcılık Ve İpekböceği Yetiştiriciliği :...196 MERKEZ...197 49.900...197 H.3 ORGANİK TARIM...197 H.4 TARIMSAL İŞLETMELER...197 H.4.1 KAMU İŞLETMELERİ:...199 H.4.2 ÖZEL İŞLETMELER...199 İlimizde Bulunan Kayıtlı Özel Fidan Ve Tohum İşletmelerinin Üretim Miktarları Aşağıdaki Gibidir:...199 İLİMİZDE DENETİME TABİ OLAN BALIK ÜRETİM TESİSLERİ...199 1 OCAK 2003 TARİHİ İTİBARİYLE İLİMİZDEKİ TAVUK ÇİFTLİĞİ LİSTESİ - 1...200 H.5.1 PESTİSİT KULLANIMI...204 2004 YILI PESTİSİT KULLANIMI...204 12

H.5.2 GÜBRE KULLANIMI :...206 FOSFORLU GÜBRELER...207 ÇELTİK...207 (I). MADENCİLİK...209 I.1 MADEN KANUNU NA TABİ OLAN MADENLER VE TAŞ OCAKLARI NİZAMNAMESİNE TABİ OLAN DOĞAL MADENLER:...209 I.1.1. SANAYİ MADENLERİ :...209 MERMERLER...209 TUĞLA- KİREMİT...209 ÇİMENTO...209 SERAMİK...210 FLÜORİT...210 BAKIR...210 DEMİR...217 KURŞUN-ÇİNKO...221 I.1.3. ENERJİ MADENLERİ :...221 GÜNEŞ :...221 I.1.4. TAŞ OCAKLARI NİZAMNAMESİNE TABİ OLAN DOĞAL MELZMELER...221 I. 2 MADENCİLİK FAALİYETLERİNİN YAPILDIĞI YERLEŞİM ÖZELLİKLERİ...222 ALTIN ( AU)...222 GÜMÜŞ (AG)...222 DEMİR (FE)...223 KROM (CU)...223 KİREÇTAŞI...224 MERMER...224 I.3. CEVHER ZENGİNLEŞTİRME...224 I.4. MADENCİLİK FAALİYETLERİNİN ÇEVRE ÜZERİNE ETKİLERİ...227 I.5MADENCİLİK FAALİYETLERİNİN SONUCUNDA ARAZİ ONAYLI YAPILAN REHABİLİTASYON ÇALIŞMASI...227 I MADENCİLİK KAYNAKÇA...228 (J). ENERJİ...229 J.1 1 BİRİNCİL ENERJİ KAYNAKLARI :...229 J.1.1 TAŞ KÖMÜRÜ:...229 J.1.2. LİNYİT:...229 J.1.3. ASFALTİT :...229 J.1.4. BÜTÜMLÜ ŞİST:...229 J.1.5. HAMPETROL :...230 J.1.6. DOĞALGAZ:...230 J.1.7NÜKLEER KAYNAKLAR (URANYUM VE TORYUM) :...230 J.1.8 ORMAN:...230 J.1.9. HİDROLİK:...230 Yer Altı Su Kapasitesi...230 J.1.10: JEOTERMAL :...231 TABLO-J4: ELAZIĞDAKİ KAPLICALAR VE ÖZELLİKLERİ...231 J.1.11: GÜNEŞ :...232 J.1.12: RÜZGAR :...232 13

J.1.13. BİYOKÜTLE :...232 J.2: İKİNCİL ENERJİ KAYNAKLARI :...232 J.2.1: TERMİK ENERJİ :...232 J.2.2: HİDROLİK ENERJİ :...232 J. 2.3: NÜKLEER ENERJİ :...234 J.2.4 YENİLENEBİLİR ELEKTRİK ENERJİSİ ÜRETİMİ:...235 J.3: ENERJİ TÜKETİMİNİN SEKTÖRLERE DAĞILIMI :...235 J.4. ENERJİ TASARRUFU İLE İLGİLİ ÇALIŞMALAR:...236 KAYNAKLAR...237 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ...237 K.1. İL SANAYİNİN GELİŞİMİ, YER SEÇİMİ SÜREÇLERİ VE BUNU ETKİLEYEN ETKENLER...237 K.2. GENEL ANLAMDA SANAYİNİN GURUPLANDIRILMASI...238 Sanayi Alanları...239 Küçük Sanayi Siteleri...239 K.3. SANAYİNİN İLÇELERE GÖRE DAĞILIMI...241 K.4. SANAYİ GRUPLARINA GÖRE İŞYERİ SAYILARI VE İSDİHDAM DURUMU...242 K.5. SANAYİ GRUPLARINA GÖRE ÜRETİM TEKNOLOJİSİ VE ENERJİ KULLANIMI...246 K.6. SANAYİDE KAYNAKLANAN ÇEVRE SORUNLARI, ALINAN ÖNLEMLER...247 K.6.1. Sanayiden Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği...247 K.6.2. Sanayiden Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği...247 K.6.3. Sanayiden Kaynaklanan Toprak Kirliliği...247 K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği...248 K.6.5. Sanayi Tesislerinen Kaynaklanan Atıkları...248 K.7. SANAYİ TESİSLERİNİN ACİL DURUM PLANI...248 SANAYİ VE TEKNOLOJİ KAYNAKÇA...248 (L) ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME...249 L.1. ALTYAPI :...249 L.1.1. TEMİZ SU SİSTEMİ :...249 K A R A Ç A L I K A Y N A K S U Y U...250 L.1.2. ATIK SU SİSTEMİ, KANALİZASYON VE ARITMA TESİSİ :...251 L.1.3. YEŞİL ALANLAR :...252 L.1.4. ELEKTRİK İLETİM HATLARI :...253 L.1.5. DOĞALGAZ BORU HATLARI :...253 L.2. ULAŞIM:...253 L.2.1.KARAYOLLARI...253 L.2.1.1.KARAYOLLARI GENEL:...253 L.2.1.3 TOPLI TAŞIMA SİSTEMLERİ :...254 L.2.1.4 KENT İÇİ YOLLAR :...258 L.2.1.5 ARAÇ SAYILARI :...258 L.2.2. DEMİRYOLLARI :...259 L.2.2.1 KULLANILAN RAYLI SİSTEMLER :...259 L.2.2.2 TAŞIMACILIKTA DEMİRYOLLARI :...259 İL SINIRLARI DAHİLİNDEKİ İSTASYONLAR :...259 L.2.3 DENİZ, GÖL VE NEHİR TAŞIMACILIĞI :...260 L.2.3.1 LİMANLAR :...260 L.2.3.2 TAŞIMACILIK :...260 14

L.2.4. HAVAYOLLARI :...260 L.3. HABERLEŞME :...260 TRANSMİSYON HİZMETLERİ MERKEZ VE İLÇE BAZINDA ;...261 L.4. İLİN PLAN DURUMU :...262 ELAZIĞ İLİ HAZAR GÖLÜ ÇEVRE DÜZEN PLANI...266 L.5. İLDEKİ BAZ İSTASYONLARI SAYISI :...266 L- ALT YAPI ULAŞIM HABERLEŞME KAYNAKÇA...270 (M) YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS...271 M.1 KENTSEL VE KIRSAL PLANLAMA...271 M.1.1 KENTSEL ALANLAR...271 M.1.1.1 DOĞAL ÖZELLİKLERİN KENT FORMUNA ETKİLERİ :...271 M.1.1.2 KENTSEL BÜYÜME DESENİ :...271 M.1.1.3 PLANLI KENTSEL GELİŞME ALANLARI :...272 M.1.1.4 KENTSEL ALANLARDA YOĞUNLUK :...272 M.1.1.5 KENTSEL YENİLEME ALANLARI:...273 M.1.1.6 ENDÜSTRİ ALANLARI YER SEÇİMİ...273 M.1.1.7 TARİHİ, KÜLTÜREL, ARKEOLOJİK VE TURİSTİK ÖZELLİKLİ ALANLAR :...273 İZZETPAŞA CAMİİ...273 M.1.2 KIRSAL ALANLAR :...274 M.1.2.1 KIRSAL YERLEŞME DESENİ :...274 M.1.2.2 ARAZİ MÜLKİYETİ :...279 M.2 ALTYAPI :...279 M.3 BİNALAR VE YAPI ÇEŞİTLERİ :...279 M.3.1 KAMU BİNALARI :...279 M.3.2 OKULLAR...279 İLK VE ORTA ÖĞRETİM...279 OKUL ÖNCESİ KURUMLAR :...279 İLKÖĞRETİM OKULLARI :...279 ORTA DERECELİ OKULLAR (LİSE VE DENGİ) :...279 YAYGIN EĞİTİM KURUMLARI...282 HALK EĞİTİM MERKEZİ VE AKŞAM SANAT OKULU MÜDÜRLÜĞÜ :...282 ÇIRAKLIK EĞİTİM MERKEZİ :...284 DİĞER ÖĞRETİM KURUMLARI...285 EĞİTİM ARAÇLARI VE DONATIM MERKEZİ (AKŞAM SANAT OKULU) MÜDÜRLÜĞÜ :...285 DEVLET KİTAPLARI ELAZIĞ BÖLGE ŞEFLİĞİ :...285 REHBERLİK ARAŞTIRMA MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ :...285 ÖĞRETMEN EVİ (AKŞAM SANAT OKULU) MÜDÜRLÜĞÜ :...285 ÖZEL ÖĞRETİM KURUMLARI :...285 YÜKSEK EĞİTİM :...285 FIRAT ÜNİVERSİTESİ :...285 M.3.3 HASTANELER VE SAĞLIK TESİSLERİ :...290 M.3.4 SOSYAL VE KÜLTÜREL TESİSLER :...290 İL KÜLTÜR MÜDÜRLÜĞÜ :...291 İL HALK KÜTÜPHANESİ :...291 KÜLTÜR BAKANLIĞI KİTAP SATIŞ MAĞAZASI :...291 ELAZIĞ DEVLET KLASİK TÜRK MÜZİĞİ KOROSU :...291 ELAZIĞ MUSİKİ KONSERVATUARI DERNEĞİ :... 15

ELAZIĞ FOLKLOR TURİZM VE GÜZELLEŞTİRME DERNEĞİ GENEL BAŞKANLIĞI :...292 ELAZIĞ FOLKLOR VE SANAT DERNEĞİ :...293 İLİMİZDE SPOR TESİSLERİ :...293 ÖZEL SPOR SALONLARI :...294 M.3.5 ENDÜSTRİYEL YAPILAR :...295 M.3.6 GÖÇER VE HAREKETLİ BARINAKLAR :...295 M.3.7 OTEL-MOTEL VE TURİZM AMAÇLI DİĞER BİNALAR :...295 M.3.8 BÜROLAR VE DÜKKANLAR :...295 M.3.9 KIRSAL ALANDA YAPILAŞMA :...296 M.3.10 YEREL MİMARİ ÖZELLİKLER :...296 M.3.11 BİNA YAPIMINDA KULLANILAN YEREL MATERYALLER :...296 M.4 SOSYO-EKONOMİK YAPI :...296 M.4.1 İŞ ALANLARI VE İŞSİZLİK:...296 M.4.2 GÖÇLER :...296 M.4..3: GÖÇEBE İŞÇİLER (MEVSİMLİK) :...297 M.4.4: KENT TOPRAĞININ MÜLKİYET DAĞILIMI :...297 M.4.5: KONUT YAPI SÜREÇLERİ :...297 M.4.6: GECEKONDU ISLAHI VE ÖNLEME BÖLGELERİ :...297 M.5 YERLEŞİM YERLERİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ...297 M.5.1: GÖRÜNTÜ KİRLİLİĞİ:...297 M.5.2. BİNALARDA SES İZALASYONU :...297 M.5.3: HAVA ALANLARI VE ÇEVRESİNDE OLUŞTURULAN GÜRÜLTÜ ZONLARI :...297 M.5.4: TİCARİ VE ENDÜSTRİYEL GÜRÜLTÜ :...297 M.5.5: KENTSEL ATIKLAR :...298 M.5.6: BİNALARDA ISI YALITIMI :...298 M.6 NÜFUS...299 M.6.1 NÜFUSUN YILLARA GÖRE GELİŞİMİ :...299 M.6.2 NÜFUSUN YAŞ, CİNSİYET VE EĞİTİM GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI :...301 M.6.3 İL VE İLÇELERİ NÜFUS YOĞUNLUKLARI :...305 M.6.4 NÜFUS DEĞİŞİM ORANI :...307 N. ATIKLAR...310 N.1. EVSEL KATI ATIKLAR...310 İLİMİZ İÇİN 2005 YILI GERİ KAZANIM ORANLARI...310 N.2. TEHLİKELİ ATIKLAR...310 N.3. ÖZEL ATIKLAR...311 N.3.1. TIBBİ ATIKLAR...311 N.3.2. ATIK YAĞLAR...312 N.3.3. BİTKİSEL VE HAYVANSAL ATIK YAĞLAR...312 N.3.4. PİL VE AKÜLER...312 N.3.5. CİPS VE DİĞER YAKMA FIRINLARINDAN KAYNAKLANAN KÜLLER...312 N.3.6. TARAMA ÇAMURLARI...312 N.3.7. ELEKTRİK VE ELEKTRONİK ATIKLAR...313 N.3.8. KULLANIM ÖMRÜ BİTMİŞ ARAÇLAR...313 N.4. DİĞER ATIKLAR...313 N.4.1. AMBALAJ ATIKLARI...313 N.4.2. HAYVAN KADAVRALARI...313 N.4.3. MEZBAHA ATIKLARI...313 N.5. ATIK YÖNETİMİ...313 16

N.6.KATI ATIKLARIN MİKTAR VE KOMPOZİSYONU...313 N.7.KATI ATIKLARIN BİRİKTİRİLMESİ,TOPLANMASI,TAŞINMASI VE AKTARMA MERKEZLERİ...313 N.8.ATIKLARIN BERTARAF YÖNTEMLERİ...314 N.8.1. KATI ATIKLARIN DEPOLANMASI...314 N.8.2. ATIKLARIN YAKILMASI:...314 N.8.3.KOMPOST...314 N.9.ATIKLARIN GERİ KAZANIMI VE DEĞERLENDİRMESİ...315 N.10.ATIKLARIN ÇEVRE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ...315 N ATIKLAR KAYNAKÇA...315 O.1 GÜRÜLTÜ...315 O.1.1 GÜRÜLTÜ KAYNAKLARI :...316 O.1.1.1 TRAFİK GÜRÜLTÜSÜ :...316 O.1.1.2 ENDÜSTRİ GÜRÜLTÜSÜ :...316 O.1.1.3 İNŞAAT GÜRÜLTÜSÜ :...317 O.1.1.4 YERLEŞİM ALANLARINDA OLUŞAN GÜRÜLTÜLER:...317 O.1.1.5 HAVALANLARI YAKININDA OLUŞAN GÜRÜLTÜ :...318 O.1.2 GÜRÜLTÜ VE MÜCADELE :...318 O.1.3 GÜRÜLTÜNÜN ÇEVREYE OLAN ETKİLERİ :...318 O.1.3.1 Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri :...318 O.1.3.2: Gürültünün Sosoyal Çevreye olan Etkileri:...318 O.1.4.1 Fiziksel Etkileri:...319 O.1.4.2 Fizyolojik Etkileri:...319 O.1.4.3 Psikolojik Etkisi :...319 O.1.4.4 Performans Etkisi :...319 O.2 TİTREŞİM :...319 O GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM KAYNAKÇA...319 (P) AFETLER...321 P.1. AFET OLAYLARI...321 P.1.1. DEPREMLER :...321 P.1.2. HEYELAN VE ÇIĞLAR :...323 P.1.3. SELLER :...324 P.1.4. ORMAN OTLAK VE SAZLIK YANGINLARI :...325 P.1.5. ORMANLAR ÜZERİNDE BİYOTİK VEYA ABİYOTİK FAKTÖRLERİN ETKİLERİ:..327 P.1.6. FIRTINALAR :...327 P.2. AFETLER VE SAĞLIK ZARARLARI :...327 P.2.1. RADYOAKTİF MADDELER :...327 P.2.2. DENİZE DÖKÜLEN PETROL VE DİĞER TEHLİKELİ ATIKLAR :...327 P.2.3. TEHLİKELİ MADDELER :...327 P.3. AFETLERİN ETKİLERİ VE YARDIM TEDBİRLERİ :...327 P.3.1. SİVİL SAVUNMA BİRİMLERİ :...327 P.3.2. YANGIN KONTROL VE ÖNLEM TEDBİRLERİ :...328 P.3.3. İLK YARDIM SERVİSLERİ :...328 P.3.4. AFETZEDELER VE MÜLTECİLERİN YENİDEN İSKANI :...328 P.3.5. TEHLİKELİ MADDELERİN YURTİÇİ VE SINIRLARARASI TAŞINIMI İÇİN ALINAN TEDBİRLER:...328 P.3.6. AFETLER VE BÜYÜK ENDÜSTRİYEL KAZALAR:...328 17

P AFETLER KAYNAKÇA...329 R. SAĞLIK VE ÇEVRE...329 R.1 TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ...330 R.1.1 SAĞLIK KURUMLARININ DAĞILIMI :...330 ELAZIĞ İLİ YATAKLI TEDAVİ HİZMETLERİ KADRO YATAK SAYILARI...330 R.1.2 BULAŞICI HASTALIKLAR :...333 R.1.2.1 İÇME VE KULLANMA SULARININ SAĞLIK DURUMU...337 R.1.2.2 DENİZLER...337 R.1.2.3 ZOONOZ HASTALIKLAR...338 R.1.3 GIDA HİJYENİ...338 R.1.4 AŞI ÇALIŞMALARI...340 R.1.5 BEBEK ÖLÜMLERİ :...341 R.1.6 ÖLÜMLERİN HASTALIK, YAŞ VE CİNS GRUPLARINA GÖRE DAĞILIMI...341 R.1.7 AİLE PLANLAMASI ÇALIŞMALARI...341 R.2 ÇEVRE KİRLİLİĞİ VE ZARARLARINDAN OLUŞAN SAĞLIK RİSKLERİ...342 R.2.1 KENTSEL HAVA KİRLİLİĞİ :...342 R.2.2. SU KİRLİLİĞİ :...342 R.2.3 ATIKLAR...342 R.2.4 GÜRÜLTÜ...342 R.2.5 PESTİSİTLER...342 R.2.6 IYONİZE RADYASYONDAN KORUNMA...342 R. SAĞLIK VE ÇEVRE -KAYNAKÇA...342 (S). ÇEVRE EĞİTİMİ...343 S.1 KAMU KURULUŞLARININ ÇEVRE EĞİTİMİ İLE İLGİLİ FAALİYETLERİ :...343 S.2 ÇEVREYLE İLGİLİ GÖNÜLLÜ KURULUŞLAR VE FAALİYETLERİ :...343 S.2.1 VAKIFLAR :...343 S.2.2 DERNEKLER :...343 S.2.3 FEDERASYONLAR :...343 S- ÇEVRE EĞİTİMİ KAYNAKÇA...343 18

(A). COĞRAFİK KAPSAM A.1 Giriş: Elazığ ili Doğu Anadolu Bölgesinin güneybatısında, Yukarı Fırat Bölümünde yer almaktadır. Yüzölçümü 8.455 Km 2 si kara, 826 Km 2 si baraj ve doğal göl alanları olmak üzere toplam 9.281 Km 2 dir. Denizden yüksekliği 1.067 metre olan Elazığ, yeryüzü şekilleri açısından topraklarını dağlık alanlar, platolar ve ovalar oluşturmaktadır. Türkiye topraklarının % 0,12 sini meydana getiren il sahası, 40º 21 ile 38º 30 doğu boylamları, 38º 17 ile 39º 11 kuzey enlemleri arasında kalmaktadır. Bu çerçeve içinde şekil olarak kabaca bir dikdörtgene benzeyen Elazığ ili topraklarının D-B doğrultusundaki uzunluğu yaklaşık 150 km. K-G yönündeki genişliği ise yaklaşık 65 km. civarındadır. Coğrafi konumu itibariyle, Doğu Anadolu Bölgesini batıya bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmaktadır. İli, doğudan Bingöl, kuzeyden Keban Baraj Gölü aracılığıyla Tunceli, batı ve güneybatıdan Karakaya Baraj Gölü vasıtasıyla Malatya, güneyden ise Diyarbakır illerinin arazileri çevrelemektedir. Şekil-A1 : Tarihi Harput Kalesi İl Sınırları içindeki en önemli akarsu Fırat ve kollarıdır. 86 Km 2 yüzölçümü olan Hazar Gölü, İl merkezine 30 Km. mesafededir. Ayrıca İlimiz Keban, Karakaya, Kralkızı ve Özlüce gibi önemli baraj gölleri ile çevrilidir. Geçmişte karasal iklimin hüküm sürdüğü Elazığ, yapılan ve yapılmakta olan barajların etkisi ile ılıman bir iklime geçiş yapmıştır. Elazığ kent merkezinin geçmişi 19

yeni olmakla birlikte yerleşim olarak bölgenin tarihi oldukça eskidir. Bu nedenle Elazığ ın tarihinin, devamı durumunda olduğu Harput un tarihi ile birlikte ele alınması gerekir. Harput ve yöresi, Anadolu nun en eski yerleşme birimlerinden biridir. Nitekim, Fırat Irmağı nın çizdiği büyük yay içinde, sulak ve verimli bir ova üzerinde bulunması, doğal kaya sığınakları, kara ve su hayvanlarının bolluğu nedeniyle yöre, Paleolotik (Yontma Taş Devri M.Ö. 10.000) dönemden beri, yerleşme alanıdır. Elazığ ve yöresinin yazılı tarihinin Hitit tabletlerindeki bilgilerle aydınlatıldığı görülmektedir. M.Ö. 2000 lerde yörenin İşuva adıyla anıldığı belirlenmiştir. M.Ö. 12. 7. yüzyıllar arasında yöreye merkezi Van (Tuşpa) olan Urartular hakim olmuştur. Urartu dönemi ile ilgili olarak, Harput Kalesi başta olmak üzere, Altınova Norşuntepe de ortaya çıkarılan Urartu yerleşmesi, Palu Kalesi, Karakoçan (Bağın) ve İzoli (Kuşsarayı) ndaki çivi yazılı kitabeler yöredeki Urartu hakimiyetini açıkça ortaya koymuştur. Daha sonra bölgede Medler, Persler, Romalılar, Bizanslılar ve Arapların değişik dönemlerde egemen oldukları görülmektedir. Büyük Selçuklu hakimiyetinin Anadolu ya kayması ile Harput un Türk Yurdu olmasında en önemli savaşın Malazgirt Meydan Muharebesi olduğuna şüphe yoktur. 1085 yılında Çubuk Bey tarafından fethedilen Harput ta Çubukoğulları Beyliği kurulmuştur. Türkler tarafından alınmasına kadar sadece müstahkem bir kale hüviyetinde kalan Harput, Türklerle beraber büyüyen bir şehir haline gelmiştir. Çubukoğulları Beyliği nin ömrü uzun sürmemiş, 1110 yılında Artuklu Belek Behram Harput ve yöresini ele geçirerek Artukoğulları dönemini başlatmıştır. Belek Gazi, Haçlı seferlerine karşı büyük mücadeleler vermiştir. Artuklu hanedanına, 1234 yılında I. Alaaddin Keykubad tarafından son verilmiş, Harput bu tarihten itibaren Türkiye Selçuklu Devleti nin hakimiyeti altına girmiştir. Kösedağ Savaşı ndan sonra Harput, 1243 te İlhanlılar tarafından zaptedilmiş, 1363 te Dulkadiroğullarının, 1465 te Akkoyunluların ve nihayet Çaldıran Savaşı ndan sonra 1516 yılında Osmanlıların eline geçmiştir. Coğrafi konumu itibariyle tarihin hemen her döneminde önemli bir yerleşim merkezi olan Harput, 1834 te doğu eyaletlerini ıslah etmek üzere görevlendirilen Reşid Mehmed Paşa, ovada yer alan Agavat Mezrası nı merkez haline getirince, Elazığ Vilayeti nin merkezi buraya taşınmıştır. Yeni kurulan şehir önceleri eyalet ve bilahare vilayet merkezi olmuş, bir ara Diyarbakır Vilayeti ne bağlı bir sancak haline gelmiştir. 1875 te müstakil mutasarrıflık, 1879 da tekrar vilayet olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu nun son yıllarında Malatya ve Dersim sancakları da buraya bağlanmış, 1921 de bu iki sancak Elazığ dan ayrılmıştır. 20

Hazar Gölü Elazığ'a 22 km. Uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır karayolu güzergahında olup, Hazarbaba ve Mastar dağları arasına sıkışmış tektonik bir göldür. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan su sporları ve balık avcılığı yapılan en önemli gölüdür. Uzunluğu 22 km., genişliği 5-6 km. olan göl, günün her saatinde değişik görünüm kazanarak mavinin ve yeşilin her tonunu gösterir. Suyu berrak, sodasız ve tuzsuzdur. Çevresinde 25'e yakın kamu kurum ve kuruluşlarına ait eğitim ve dinlenme tesislerinin yanı sıra turizm Bakanlığından belgeli otel, motel lokanta ve günübirlik piknik alanı, ayrıca özel kuruluşlar tarafından işletilen balık evleri bulunmaktadır. Son zamanlarda çevresinde çok sayıda ikincil konutlar ve yazlıklar ile tatil sitelerinin yapıldığı göl, çevre illerin de faydalandığı tatil merkezi konumundadır. Keban Barajı Keban Baraj Gölü Türkiye nin en büyük yapay gölüdür. Doğal Göller arasında 675 km2 lik alanıyla 3.sırada yer almaktadır. Baraj Gölünün Murat vadisi boyunca uzunluğu 125 km.dir. Genişliği yer yer değişmektedir. Keban baraj gölünde elektrik üretiminin yanısıra su avcılığı yapılmakta ve balık üretimi de gerçekleştirilmektedir. Enerji açısından Türkiye nin ilk büyük yatırımlarındandır. 1965 yılında yapımına başlanılmıştır. 1974 yılında ilk 4 büyük tribünü, 1981 yılında da diğer 4 tribünü devreye girdi. Barajın toplam kurulu gücü 134 Megawatt olup yıllık enerji üretimi 7,5 Milyar KW/Saat dir. Kurulduğunda Türkiye de üretilen elektriğin %20 sini tek başına karşılayan santral şu an tüketilen toplam elektriğin % 8 ini karşılamaktadır. Keban barajının yapımından sonra 64.100 hektar büyüklüğünde bir baraj gölü meydana gelmiştir. Oluşan gölün etrafında Elazığ ve çevre illerin halkının da faydalandığı eğlence ve mesire yerleri mevcuttur. Özellikle üzerinden üç ilçeye feribotla geçiş veren gölün iskelelerinde ve Elazığ-Bingöl karayolu üzerindeki sahilde çok sayıda balık lokantası hizmet 21

vermektedir. Buzluk Mağaraları Tarihi Harput beldesinin kuzeydoğusunda Elazığ a 11 km. uzaklıktadır. Buzluk mağarası, jeomorfolojik yapısı nedeniyle burada gerçekleşen klimatolojik şartlar ve hava sirkülasyonu özelliğinden dolayı yaz ayları içinde doğal olarak tabakalar, sarkıt ve dikitler halinde hatta bazı kısımlarında bal peteğini andıran buz tabakaları oluşturmaktadır. Kış aylarında ise tam tersine içerisinde sıcak hava oluşmaktadır. Mağaranın tarihinin, Harput un tarihi kadar eski olduğu, Harput un ilk sahipleri olan Urartular dönemine kadar uzandığı salnamelerden bilinmektedir. 1990 yılında merdiven basamakları ve aydınlatılması yapılan mağara, Türkiye de gezilebilen on mağara arasında yer almaktadır. Buzluk Mağaraları, çevresinin doğal güzelliği yanında tarihi Harput beldesinde bulunması, tarih ve doğanın iç içe bulunduğu nadir turistik yörelerimizden biridir. Yılda yaklaşık 15-20 bin kişi mağarayı gezmektedir. Hazarbaba Kayak Merkezi ilimiz Sivrice ilçesinin güneyinde bulunan 2.347 metre yüksekliğindeki Hazar baba dağında yapılan Hazarbaba Kayak Merkezi 1999 yılında faaliyete geçmiş olup, kayak sporuna elverişli pisti, telesiyeji ve yeme içme imkanları ile günübirlikçilere hizmet vermektedir. İlçenin turizmine hayat veren Hazar Gölünde her yıl büyük çapta su sporları gösterileri yapılmaktadır. İlçe nin turizmine büyük katkısı bulunan Hazar Gölü ne tepeden selam verir gibi mağrur bir şekilde duran ve 1850 m rakımda her tür güzelliğe hakim bir şekilde duran ve 1997 yılından beri yöre insanına hizmet veren HAZAR BABA kayak merkezinin yararlarını da unutmamak gerekir. Gerçekten kurulduğundan bu yana ilçede turizm yönünde gözle görülür büyük bir canlılık meydana gelmiştir. İlk etapta günü birlik olarak düşünülen tesis; iki adet dinlenme salonu yapılmış, enerji, su ve yol problemleri çözülerek halkın hizmetine sunulmuştur. Hazar baba kayak merkezine Elazığ- Diyarbakır karayolu ve aynı zamanda demir yolu üzerinde bulunan ilçemizden sonra 7 km lik Hazar Baba dağına yapılan kara yolu ile tırmanıştan sonra ulaşılabilmektedir. 7 km lik yol stabilize 22

olup ulaşımın daha rahat olabilmesi için yer yer parke taşı döşenmiştir. Özellikle yağışlı havalarda elverişsiz olan doğa şartlarının zorluklarını en aza indirgemek amacıyla unımog aracı alınmış olup 24 saat süreyle kar temizleme çalışmaları yapılmaktadır. Hazar Baba kayak merkezi şu anda günü birlik bir tesis olup gelenlerin gününü en iyi bir şekilde geçirecekleri kayak yapıp, dinlenip, eğlenecekleri bir yerdir. Mevcut haliyle konaklama tesisi mevcut değildir. Ancak özel müteşebbislerin bu konuda girişimleri vardır. Şu andaki talebe cevap verebilecek 1100 metre kayak pisti ve mekânik tesisler standartlara uygundur. A.2 İl Ve İlçe Sınırları : Şekil-A2: Elazığ İl Haritası MERKEZ İLÇE 1-AĞIN 4-BASKİL 7-KOVANCILAR 10-SİVRİCE 2-ALACAKAYA 5-KARAKOÇAN 8-MADEN 3-ARICAK 6-KEBAN 9-PALU 23

A.3 İlimizin Coğrafik Durumu:1-1- Elazığ ili Doğu Anadolu Bölgesinin güneybatısında, Yukarı Fırat Bölümünde yer almaktadır. Yüzölçümü 8.455 Km 2 si kara, 826 Km 2 si baraj ve doğal göl alanları olmak üzere toplam 9.281 Km 2 dir. Denizden yüksekliği 1.067 metre olan Elazığ, yeryüzü şekilleri açısından topraklarını dağlık alanlar, platolar ve ovalar oluşturmaktadır. Türkiye topraklarının % 0,12 sini meydana getiren il sahası, 40º 21 ile 38º 30 doğu boylamları, 38º 17 ile 39º 11 kuzey enlemleri arasında kalmaktadır. Bu çerçeve içinde şekil olarak kabaca bir dikdörtgene benzeyen Elazığ ili topraklarının D-B doğrultusundaki uzunluğu yaklaşık 150 km. K-G yönündeki genişliği ise yaklaşık 65 km. civarındadır. Coğrafi konumu itibariyle, Doğu Anadolu Bölgesini batıya bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmaktadır. İli, doğudan Bingöl, kuzeyden Keban Baraj Gölü aracılığıyla Tunceli, batı ve güneybatıdan Karakaya Baraj Gölü vasıtasıyla Malatya, güneyden ise Diyarbakır illerinin arazileri çevrelemektedir. A.4 İlin Topoğrafyası Ve Jeomorfolojik Durumu: Toros Orojenik Kuşağı dahilinde yer alan Elazığ ili arazileri, içinde bulunduğu Doğu Anadolu Bölgesinin diğer yörelerine göre ortalama yükseltisinin daha düşük (1300-1400 m) ve nispeten az engebeli bir topografyaya sahip olma özelliği ile dikkati çeker. İlin güney, batı ve doğusunda yükseltileri 2000 metreyi biraz geçen dağlık alanlar bulunmasına karşılık, orta bölümde yer yer bu dağlık kuşak arasına sokulmuş, fakat genelde bu kuşağın kuzey kenarında kabaca D-B doğrultulu bir oluk boyunca uzanan ovalık alanlar ile bunları genelde kuzeyden çevreleyen platolar da önemli bir yere sahiptir. Bu çerçeve içinde; yeryüzü şekilleri açısından il topraklarını dağlık alanlar, platolar ve ovalar olarak üç ana birim şeklinde ele alarak incelemek mümkündür. Dağlık Alanlar: İlin güney kenarı boyunca GB-KD doğrultudaki Güneydoğu Toroslara ait dağ sıraları belirgin üç sıra halinde uzanırlar. Diyarbakır il sınırını da meydana getiren en güneydeki sırayı Maden Dağları oluşturur. Eosen döneminde yörede açılmış, Maden havzasında depolanmış tortullar ile volkanik malzemelerden oluşan dağlık alanın yükseltisi 2000 metreyi biraz aşar (Tosun Dağı 2052 m). Tarihi dönemlerde işletilerek rezervi oldukça azalmış zengin bakır madeni yataklarını da bünyesinde barındıran Maden Dağları, orta bölümünde Dicle nehrinin açmış olduğu derin yarma vadi ile ikiye ayrılmış durumdadır. Maden Dağları Dicle Oluğundan sonra doğuya doğru giderek yükselti kazanır ve ilin güneydoğu köşesindeki Akdağ'da 2620 metre ile Elazığ il sınırları içindeki en yüksek noktayı meydana getirir. Maden Dağlarının kuzey kenarı boyunca aynı yönde uzanan, Behrimaz-Çitli ovalarından sonra, kuzeyde ikinci dağlık sırayı Kamışlık (2016 m), Hazar (2347 m), Yaylım Dağı (2046 m.) kuşağı oluşturur. Bu dağlık kuşağın doğu ve batısında yüksekliği 2000 metreyi aşmasına karşılık, Dicle Nehrinin kaynak kısmını teşkil eden orta bölümdeki yükselti azalır ve nispeten alçak bir topografya dikkati çeker. Doğu Anadolu Fay Zonu, Hazar Gölünün batısına kadar bu kütleyi kuzey kenardan keserek basamaklandırmış olmasına karşılık, belirtilen bölümde dağlık kütleyi çapraz keserek Kuşakçı Dağlarının güney kenarına geçmektedir. Özellikle Kuşakçı 24

Dağlarının 2000 metreden yüksek bölümleri, geniş aşınım yüzeyleri olarak dikkati çekmektedir. Bu dağlık kütle, en batıda Fırat nehrinin açmış olduğu derin boğazda (Kömürhan Boğazı) son bulur. İl sınırları içinde Güneydoğu Toroslara ait en kuzeydeki sırayı Karga Dağı (1925 m), Kuşakçı Dağı (1908 m), Çelemlik Dağı (1724 m), Mastar Dağı (2171 m) kuşağı meydana getirir. Bu kuşak ile güneyde yer alan ikinci silsile arasındaki çukurluğa Hazar Gölü yerleşmiştir. Hazar Gölü depresyonundan doğuya doğru gidildiğinde, bu depresyondan bir eşikle ayrılan Baltaşı-Sarıkamış ovası ile Murat Nehri vadisine ulaşılır. Hazar Gölü çöküntüsünün batısına doğru ise topografya yükselti kazanır ve bu yüksek topografya içinde Kavak- Gözeli Ovaları yer alır. Yukarıda belirtilen Güneydoğu Toroslara ait Dağ kuşaklarının kuzeybatı ve kuzeydoğu kenarları boyunca (İlin batı ve doğusunda) adeta 4. ve 5. sıralar şeklinde uzanan diğer dağlık alanlar da bulunmaktadır. Bunlardan, Malatya Ovasının doğusuna doğru yükselti kazanan Harabekayış (1659 m) ve Bulutlu (2004 m) Dağları farklı yapısal özellik gösterirler. Harabekayış Dağı, güney yamaçları faylarla parçalanmış, Orta Paleosen-Alt Eosen yaşlı resifal kalkerlerden oluşmasına karşılık, Bulutlu Dağının yapısını Üst Kretase yaşlı mağmatitler, özellikle de granitler meydana getirir. Yöredeki orografiye uygun olarak GB-KD yönlü uzanışa sahip bu dağlardan Bulutlu Dağı, akarsularla oldukça fazla parçalanmış ve yarılmış durumdadır. Elazığ ilinin batısında Malatya ile olan il sınırını da oluşturan Fırat Nehrinin (Günümüzde: Karakaya Baraj Gölü) belirgin bir kavis çizmesine neden olan ve bir "Dom" yapısı gösteren Hasan Dağı (2147 m) kütlevi görünümü ile dikkati çeker. Çekirdeğini, granit başta olmak üzere asit bileşimli intrüsif kayaçlar ile bunları örten kalkerlerin oluşturduğu ve güney yamacı faylanmış olan Hasan Dağı, batı ve kuzeye doğru kollar halinde uzanır. Batıya doğru olan kolu Seher Dağı, Muşar (Aydınlık) Dağları adıyla yükselti kaybederek D-B yönünde uzanır ve il sınırında sona erer. Bu Dağlık alanlar da Hasan Dağı ile aynı yapısal ve litolojik özellikler gösterirler. Buna karşılık; kuzeyde, yöredeki asıl orojenik sisteme ters olarak K-G yönünde uzanan Keban (Piran) Dağları (2016 m) hemen bütünüyle metamorfik kayaçlardan, özellikle mermerlerden meydana gelmiş olup, çıplak görünümlü dik yamaçlarıyla dikkati çeker. Keban Çayı tarafından dikine yarılmış olan Keban Dağları kuzeye, baraj gölüne doğru yükselti kaybederek son bulur, İlin doğusunda Bingöl ile sınırı oluşturan Gökdere Dağları (2197 m) ve Korucadağ, il sınırları içindeki en geniş volkanik dağları meydana getirirler. 2000 m'yi biraz aşan yükseltisi ile Korucadağ tipik bir volkan konisidir. Buradan çıkmış olan bazaltik lavlar, batıya doğru akarak Karakoçan çevresindeki lav platolarını oluşturmuşlardır. Ovalar: Güneydeki dağ sıraları arasına yerleşmiş, boyuna depresyonların dışında, ilin asıl ovalarını, bu kuşağın kuzey kenarı boyunca sıralanmış ve birbirinden fazla belirgin olmayan eşiklerle ayrılan ovalar zinciri oluşturur. Batıda Baskil Ovası ile başlayan tektonik kökenli bu çöküntü ovaları, doğuya doğru Kuzova, Hankendi Ovası, Uluova-Elazığ Ovası, Yarımca Ovası, Kovancılar-Başyurt ovaları ile devam ederek kuzeydoğuda Karakoçan Ovası ile son bulur. İlin orta bölümünü boydan boya kateden bu ovalar oluğu, kuzeye bakan bir yay görünümündedir. 25

Ovası, güneybatıdaki Meryem Dağı (1490 m) eşiğiyle Uluova'dan ayılır. Yine aynı ovaya açıldığı yer ise güneydoğudaki Gümüşkavak Boğazıdır. Ovanın D-B yöndeki uzun ekseni 12-13 km, K-G yöndeki genişliği ise 3-3,5 km arasında değişmektedir. Kuzeyde Harput Platosuna çıkılan yamaçlar faylıdır. Ova, batıya doğru gittikçe daralmakta ve belirgin olmayan bir eşikle Hankendi Ovasına birleşmektedir. Harput Platosundan kaynaklarını alan kuru derelerin oluşturduğu birikinti koni ve yelpazeleri, ovanın kuzey kenarı boyunca geniş bir piedmont ovasının (etek düzlüğü) oluşumunu sağlamıştır. Bu etek düzlüğü aynı zamanda ovanın kuzeyden güneye doğru belirgin bir eğim kazanmasına neden olmuştur. Bu eğime bağlı olarak kuzeyde 1100 metre civarında olan ova tabanının yükseltisi güneyde 950 metrelere kadar iner. Uluova, doğuda Murat Nehrinin açtığı birleştirme boğazı ile Yarımca-Baltaşı ovalarına bağlanmaktadır. Bu ovalardan Yarımca Ovası, Murat Nehrinin kuzey kenarında gelişmiş en yüksek seki düzlüğüne karşılık gelir. Murat nehrinin güney kenarındaki Baltaşı ovası ise, Hazar Gölü depresyonunun doğuya doğru uzanan bir devamı olarak Doğu Anadolu Fay Zonu boyunca şekillenmiş tektonik kökenli bir ovadır. Yarımca-Baltaşı ovalarından doğuya doğru (Keban Baraj Gölünün sona erdiği yer) Murat Nehri, çevredeki plato alanları içine 250-300 metre kadar gömülerek geniş tabanlı bir vadi oluşturmuştur. Daha doğuya doğru aynı akarsuyun Palu ile Genç ilçeleri arasında açmış olduğu dar ve derin Suveren Boğazı başlar. Bu boğazdan önce Eski Palu'nun, vadi yamacında yer almasına karşılık, Yeni Palu, Murat Nehrinin vadi tabanına kurulmuştur. Murat Nehrinin Palu' dan sonraki Suveren Boğazı, sübsekant olup akarsuyun DAF zonuna yerleşmesiyle oluşmuştur. Yarımca Ovasının doğusunda veya Murat Nehri vadisinin kuzey kenarında Kovancılar Ovası yer alır. 1000-1100 metre civarındaki yükseltisi ile adeta Murat nehri, vadi tabanına göre askıda kalmış olan Kovancılar Ovası, Sekrat Çayı ve kollarının, (Güneyde Murat nehrine karıştığı kısım hariç) fazla derin yarmadığı tabanı, Neojen (Pliyosen) yaşlı ve gölsel depolarla kaplı oval biçimli bir ovadır. Ovanın ortalama uzunluğu 11 km, genişliği ise 7,5 km civarındadır. Kovancılar ovasının doğusundan itibaren bazaltların yaygın olduğu volkanik alanlar başlar. Başyurt ve Karakoçan ovaları bu volkanik sahalar içinde şekillenmiştir. Başyurt Ovası, tabanında ince bir alüvyon örtüsü ile kaplı olup Kovancılar Ovasına göre daha küçüktür. Güneyden bir fay yamacı ile sınırlandırılmış olması nedeniyle bir çöküntü alanına karşılık gelen Karakoçan Ovası, kuzeybatıya doğru eğimli bir özellik göstermekte ve Karakoçan Deresi tarafından suları Peri Suyuna boşaltılmaktadır. Sularını Geli (Baskil) Çayının drene ettiği Baskil Ovası, ilin en batıdaki ovasını oluşturur. Kuzeydeki Hasan Dağı, güneydeki Bulutlu Dağı arasında tektonik hareketlere bağlı olarak çökmüş olan ovanın tabanı, birikinti yelpazeleriyle maskelenmiş durumda, kuzeyden güneye doğru belirgin bir eğime (%10) sahip olup akarsular tarafından yer yer 50-100 metre derinlikte yarılmıştır. Ovayı kuzeyden çevreleyen Hasan Dağının yamaçları, faya bağlı olarak dik bir eğime (% 40-50) sahiptir. Tabanında Neojen gölsel depolara da yer vermesine karşılık ova yüzeyi, tamamen Kuvaterner yaşlı ve kırmızı renkli kum-çakıl depolarıyla kaplıdır. Daha önce de belirtildiği gibi, İlin orta bölümünde (yukarıda açıklanan ovalar dışında), güneydeki dağlık kuşak içinde boyuna uzanan diğer tektonik kökenli ova ve havzalara da rastlanmaktadır. Bunlardan, Doğu Anadolu Fay Zonu boyunca şekillenmiş, tektonik kökenli bir göl olan Hazar Gölünün doğu ve batı kenarları 27

boyunca küçük çaplı delta ovaları yer alır. Kürk ve Zıkkım derelerinin şekillendirdiği bu ovalar, göl çevresinde tarımsal faaliyetlerin yoğunlaştığı alanlar olarak dikkati çeker. Hazar Gölünün batısında 1500-1600 metrelerde uzanan Kavak- Gözeli ovaları, Elazığ'ın en yüksek ovaları durumundadır. Günümüzde, yarılarak plato karakterine dönüşme sürecini yaşayan bu ovaları "Yüksek Dağ İçi Ovaları" olarak tanımlamak mümkündür. Hazar Dağı ile Maden Dağları arasında, Hazar Gölü Havzasına paralel olarak 1150-1250 metreler arasında uzanan, İl'in en güneyindeki Çitli-Behrimaz Ovaları ise, ilk biçimlerini Alp Orojenezi esnasındaki kıvrılmalar, son şekillerini ise Doğu Anadolu Fayının tali bir koluna bağlı olarak kazanmışlardır. Kuzey ve güneydeki Dağlık alanlardan inen, daha çok mevsimlik akarsuların oluşturduğu birikinti koni ve yelpazelerinin birbirlerine kaynaşması nedeniyle Behrimaz Ovası, tipik bir Dağ içi ova özelliği göstermektedir. Her iki ovanın da Kuvaterner başlarına kadar Hazar Gölü Havzası ile ilişkilerinin, Dicle Nehrinin batı kollarının kapmasına bağlı olarak kesildiği düşünülmektedir. Platolar: İl sınırları içinde parçalanmış yüksek düzlükleri meydana getiren platolar, yörede Oligosenden beri süregelen, aşınım süreçleri sonunda ortaya çıkan, aşınım yüzeyleri ile Üst Miyosen-Pliyosendeki volkanik aktiviteye bağlı olarak şekillenmiş, volkanik platolar olarak gelişmişlerdir. Bununla birlikte il sınırları içindeki volkanik platolar daha sınırlı bir alanı kaplar. Aşınım yüzeyi karakterli platolar, ilin farklı kesimlerinde, değişik yüksekliklerde görülür. Bu şekildeki platoları, yüksek ve alçak platolar (Alt ve Üst Miyosen aşınım yüzeyleri ile Pliyosen ve En alt Pleyistosen aşınım ve dolgu yüzeyleri ) şeklinde ele almak daha doğru olur. Genel bir değerlendirmeyle 1800-2000 ile 1500-1600 metrelerde görülen yüksek platolar, daha çok dağlık alanlara ait sistemlerdir. Başka bir ifadeyle; İl sınırları içindeki dağlık alanların doruk bölümleri dar, fakat uzun düzlük sistemleri halinde görülür. En belirgin yüksek plato sistemini, batıda Kuzova'dan başlayarak doğuda Murat Boğazına kadar uzanan, doğuya doğru ise Asker Dağı olarak devam eden ilin kuzeyindeki Harput Platosu oluşturur. Harput Platosu, Elazığ Ovasından Harput'a çıkılırken ve Buzluk Mağarasının kuzey kenarı boyunca açıkça görüldüğü gibi; kuzey ve güney kenarları boyunca faylanarak yükselmiş, bu esnada kuzeyden güneye doğru eğimlenmiş, adeta bir horst görünümündedir. Gerçekten platonun güney kenarında yer alan eski Harput şehri 1240 metre yükseltisinde bulunurken, kuzeye doğru yükselti artar ve Buzluk mağarasının olduğu yerde yükselti 1680 metreyi bulur. Elazığ ilindeki Alçak platolar, daha çok ovalar arasındaki eşik sahalara veya ova tabanlarını çevreleyen alanlara karşılık gelir. Bunlar bazı yerlerde Neojen depolarının oluşturduğu dolgu yüzeyleri, bazı yerlerde ise çeşitli yaştaki ana kayalar üzerinde şekillenmiş aşınım yüzeyleri şeklinde görülür. Elazığ ili sınırları içindeki volkanik platolar Kuzova'nın doğusunda, Karakoçan ilçesi çevresinde, Harput platosu kuzeyindeki Şüşnaz köyü civarında görülürler ve dislokasyon hatları boyunca çıkmış, hemen hemen bütünüyle bazalt lavlarından oluşurlar. Örneğin; üzerinde D-B yönünde dizilmiş 4 adet cüruf konisi de bulunan Kuzova'nın, doğusundaki Karayazı platosu, bir dislokasyou hattı boyunca linear ertıpsiyon sonucu püskürmüş volkanik materyalin (bazalt lavları), yüzeye çıkıp çevreye doğru yayılması sonucunda oluşmuştur. Akarsular: Elazığ, akarsu kaynakları açısından Hazar gölünün güney kesimi hariç, Fırat havzası içinde yer alır. İlde Murat suyu, Peri çayı, Haringet çayı, Fırat ırmağı, Behramaz deresi bulunmaktadır. 28

Murat Suyu: Van Gölü'nün kuzeyindeki Aladağ'dan doğar. Palu ve Keban Baraj gölüne akar. Irmak saniyede ortalama 220 m 3 su akıtır. Peri Çayı: Murat suyunun kollarındandır. Bingöl Şeytan dağlarından doğar; Munzur çayı ile birleşerek il sınırlarından Murat ırmağına katılır. Saniyede ortalama 100-120 m 3 su akar. Haringet Çayı: Hazar gölünün batısındaki dağlık bölgelerden doğar, Akçakiraz deresini alır ve altınkuşak bölgesinde Murat suyuna katılır. Fırat Irmağı: Fırat ırmağının kolları Murat suyu ile Karasu Keban'ın kuzeyinde birleşir. Elazığ-Malatya il sınırı oluşturacak şekilde akar. Elazığ-Diyarbakır il sınırına kadar varır. Uzunluğu yaklaşık 2800 km'dir. Behramaz Deresi: Maden dağlarından doğar ve bir kısmı doğduğu yerlerden Hazar gölüne aktarılır. Diğer kısmı Behramaz ovasından akarak il sınırları dışına çıkar. Göller: Elazığ'da biri tabii, üçü yapay olmak üzere dört göl bulunmaktadır. Hazar Gölü: Elazığ'da bulunan tek tabii göldür. Elazığ'ın yaklaşık 25 km. Güneydoğusunda, Uluovaya paralel bir çöküntü üzerinde yer almaktadır. Denizden 1223 m. Yüksekliği olan gölün uzunluğu 22 km., eni ise 6 km. kadardır. Kapladığı alan 82 km 2 'dir. Derinliği ise 150-300 m'dir. Hazar gölünün 1957 yılına kadar Dicle nehrine akan bir ayağı vardı. Bu ayak bir tünelle Uluovaya aktarıldı. Suyun uluovaya aktarılmasıyla oluşan düşüşten elektrik üretimi gerçekleştirilmiştir. Hidroelektirk santralin devreye girmesiyle seviyesi 2-3m. Alçalan suyu dengelemek için, Behramaz deresinin bir kısmı göle aktarılmıştır. Keban Baraj Gölü: Ülkemizde gerçekleştirilen en büyük yatırım projelerinden birinin olmasının yanında, Türkiye'de bulunan tabii göller sıralamasında yüzölçümü itibariyle üçüncü sırada yer almaktadır. Bugün Keban Baraj gölünün kapladığı alan içerisinde 59 köy, 26 mezra tamamen, 104 köy, 24 mezra, 11 mahalle ve 2 kom kısmen sular altında kalmıştır. Uzunluğu 125 km. derinliği 160 m'dir. Baraj iki ayrı tipte yapılmıştır. Sağ kıyı kaya dolgu, sol kıyı beton ağırlıklı dolgudur. Baraj, yılda 5 milyar kw/s elektrik üretmektedir. Sularının doğrudan doğruya sulama amacı ile kullanılması yasaktır. Cip Barajı : Murat suyu ile birleşen Cip çayı üzerinde kurulmuştur. Temelden 24 m. Yüksekliğindeki baraj, toprak dolgu tipinde ve sulama amaçlıdır. 800 hektar alanı sulamaktadır. Kalecik Baraj Gölü : Elazığ'ın 100 km. kuzey doğusunda Karakoçan İlçe sınırları içinde bulunmaktadır. Kalecik çayı üzerinde kurulu olup, toprak dolgu biçimindedir. 28,5 m. yüksekliği olan baraj sulama amaçlı olup, 900 hektar alanı sulamaktadır. 29

A.5 Jeomorfolojik Yapı Ve Stratigrafi Şekil-A4: Elazığ ve Çevresinin 1/500 000 ölçekli Jeolojik Yapısı Elazığ ilinin yapısal ve jeomorfolojik özellikleri, doğal ortam açısından yörenin potansiyelini belirlemekte ve geleceğe yönelik projeksiyonların çerçevesini çizmektedir Elazığ çevresi, Alp-Himalaya dağ oluşum kuşağının Doğu Akdeniz bölgesindeki Doğu Toroslar üzerinde yer almakta, Paleozoyikten Kuvaternere 30

tektonik olaylarla parçalanmış ve aşınmaya uğramış tepelerde, klipler halinde kalmıştır. Malatya, Keban ve Pütürge metamorfitlerinin içinde yer aldığı, Güneydoğu Anadolu metamorfit masifleri gerçekte aynı tektonik birime ait ve aynı tektonik konumda olup, benzer bir stratigrafik istif sunarlar Ofiyolitler (Mesozoyik) Karga ve Kamışlık Dağları çevresinde, özellikle Kömürhan Boğazında yüzeyleyen ofiyolitler, Kömürhan ofiyolitlerini, Guleman çevresinde yüzeyleyenler ise Guleman ofiyolitlerini meydana getirmektedir. Gulemen Ofiyolitleri dokulu anfibolitlerle başlamakta ve üst kesimlere doğru serpantinleşmiş peridotit, piroksenit son olarak bantlı gabro, metaturoktolit ve amfibolit bileşimli metaofıyolitik kayaçlarla son bulmaktadır. Ofiyolitler Guleman çevresinde zengin krom yatakları içermektedir. Yüksekova karmaşığı (Üst Kretase) Lanprofir bileşimli kayaçlarla kesilmiş diyorit, monzonit, siyenit, granit ve granodiyorit, diyabaz, damar kayaçları, bazaltik yastık lavlar, bazalt akıntıları, andezit, üst seviyelerde dasit ve piroklastitlerden oluşmaktadır. Derinlik, damar ve volkanik kayaçlardan meydana gelen birim; yörenin batısında Hasan Dağı, Bulutlu Dağı, Elazığ kuzeyinde Harput platosu, Hazar Gölü çevresinde Kuşakçı Dağı, Çelemlik Dağı, Hazarbaba Dağı, doğuda Asker Dağı ve Palu çevresinde geniş alanlarda yüzeylemektedir. Yüksekova Karmaşığı Üst Triyas'tan beri açılmaya devam eden okyanus kabuğunun Üst Kretase başlangıcından itibaren kuzeye doğru dalması ve bu dalma zonu üzerinde gelişmiş ada yayı ürünleridir. Hazar karmaşığı (Üst Kretase-Paleosen) Üst Kretase-Paleosen yaşlı Hazar grubu: Konglomera. kumtaşı, silttaşı, kalker, marn ve çamurtaşı kayaçlarıyla Mastar Dağı, Hazar Gölü güneydoğu kesiminde; Palu ile Arıcak arasındaki hattın doğusunda önemli bir bölümü teşkil etmektedir. Harami Formasyonu (Üst Maestrihtiyen) Adayayı volkanizmasının etkin olmadığı dönemlerde, dar ve sığ denizel birikim ortamlarında oluşan Harami formasyonu, kırmızı renkli, ince ve orta tabakalı konglomera ile başlar; kumtaşı ile devam eder, üst seviyelerde kumlu kalker ile son bulur. Harput Platosunda, Meryem Dağı güneyinde, Mangal Tepe- Tepeköy ve Tadım köyleri çevresinde aşınıma karşı dirençli kayaçlardan oluştuğu için tepeler oluştururlar. Yüksekova karmaşığı üzerinde uyumsuz olarak bulunmaktadır. Kuşcular formasyonu (Alt Paleosen) Kırmızı renkli konglomeralarıyla başlar ve masif görünümlü, gri, beyaz renkli, bol çatlaklı, resif gerisi sığ ortamlarda çökelen kireçtaşıyla son bulur. Baskil'in kuzeybatısında yüzeylemektedir. Seske formasyonu (Orta PaIeosen-Alt Eosen) Kuşsarayı kuzeyindeki Harabekayış Dağı, Hasan Dağı güneyinde ve Baskil bindirmesi boyunca yüzeyleyen Seske formasyonu, taban konglomeralarıyla başlar ve masif görünümlü, gri, beyaz renkli, bol çatlaklı, resif gerisi sığ ortamlarda çökelen kireçtaşıyla son bulur. Konglomeraların kırmızı renkli olması 32

ortamın başlangıçta karasal olduğunu, giderek sığ deniz ortamına dönüştüğünü göstermektedir. Maden karmaşığı (Alt-Orta Eosen) Karakaya Baraj gölünün doğusundaki Değirmen Dere vadisi yamaçları, Hazar Gölünün kuzeyinde yer alan Çelemlik ve Mastar Dağı, güneyde Hazarbaba ve Maden Dağlarında, doğuda Alacakaya ve Küp Dağı çevresinde geniş bir alanda yüzeyleyen, Alt-Orta Eosen yaşlı Maden Karmaşıgı, volkano-sedimenter kayaçların ardalanmasından oluşmaktadır. Tabanda yer yer konglomera İle başlayan kumtaşı, kireçtaşı, kiltaşı ardalanması ile devam etmektedir, Üst seviyelerde volkanik ara katkılıdır. Kırkgeçit formasyonu (Lütesiyen-Üst OIigosen) Tabanda konglomera ile başlayan, fliş özelliğindeki birim kumtaşı, çamurtaşı, marn ardalanması; üst seviyelerde ise kalkerlerden oluşmakta ve il sınırları içinde GB-KD doğrultusunda geniş bir yayılım göstermektedir. Batıda Seher Dağı, Hasan Dağı ve Kuzova Havzası; orta kesimde Hankendi Ovası çevresi, Harput Platosu ve Hasret Dağı; doğuda Asker Dağının her iki yamacında, Kovancılar Ovası çevresinde, Kovancılar Ovası ile Haserek Dağı arasında topografyayı teşkil etmektedir. Yatay ve düşey yönde çok sık kayaç ve fasiyes değişikleri göstermekte olup, tektonizma etkisinde dar, havzada tortulanmıştır. (Turan; 1984). Lice formasyonu (Oligosen-Alt Miyosen) Alt Miyosen ve Eosen birimleri arasında Pütürge bindirme kuşağı birimleri olarak yer alır ve GB-KD yönünde uzanır. Şeyl, marn, kumtaşı, kireçtaşı ardalanmalıdır. 33

Şekil-A6: Elazığ ve Çevresinin Stratigrafik Kesiti Formasyon türbiditik fasiyeste çökelen fliş çökelleri ile temsil edilir. Gri, yeşil renkte, bol ofiyolitli blokludur. Eosen yaşlı volkanik ve tortul kayaç bulunduran kesimleri kırmızı kahverengi ve olistostrom çökellidir. Lice formasyonu durgun bir ortamda çökeldiği için düzenli bir tabakalanmaya sahiptir. Buna karşılık bindirme hattına doğru tektonik bakımdan hareketli bir ortamda ekaylanma kuşağı olarak görülmektedir. Kalınlığı 0-325 m arasında değişmektedir. Alibonca formasyonu (Alt Miyosen) İnceleme alanında Ağın çevresinde, batıdan doğuya doğru, Murat Nehri-Peri Suyu vadileri boyunca, Karakoçan deresinin batı ve doğusunda, yaklaşık D-B doğrultulu sığ denizel ortamda çökelen Alibonca formasyonu, kırmızı renkli konglomeralarla başlar; kumlu kalkerler ile devam eder, kumtaşı marn ardalanması ile son bulur. Kalkerler karstik boşluklu ve bol çatlaklı olup, sırt ve tepeler oluşturur. Birimin kalınlığı 350 m'ye ulaşmaktadır. Bu kayaçlar başlangıçta sığ, giderek derinleşen ortamda çökelmişlerdir. Karabakır formasyonu (Üst Miyosen-Alt Pliyosen) Elazığ çevresinde neotektonik dönemin ilk karasal fasiyeste gelişen kayaçlarıdır. Tortul ve volkanik kayaçlardan oluşmaktadır. Tortul ve volkanik kayaç ardalanmalı olabileceği gibi, bazı yerlerde sadece tortullar ya da volkaniklerden oluşmaktadır. Karabakır formasyonu içinde gösterilen volkan konisi ve üst seviyelerdeki bazalt akıntıları ve tüflerin Kuvaternere ait olma ihtimalleri de vardır. Bazalt, aglomera, lapilli, tüften oluşan kayaçlar, tortul kayaçlarla birlikte Ağın çevresi, Kuzova kuzeydoğusunda, Harput Platosu kuzeyinde, Yarımca Ovası doğusunda ve Palu çevresinde yüzeylemektedir. Kovancılar doğusundan itibaren özellikle Karakoçan çevresi, Mazı, Haserek ve Karaömer Dağlarında tüf ve bazaltlardan oluşmaktadır. Kayaçların kalınlığı Çaybağı çevresinde 700 m yi bulduğu halde, diğer kesimlerde 250-300 m. kadardır. Pliyosen karasal Kuşakçı Dağının Uluova'ya bakan alçak kesimlerinde yer alan kırmızımsı renkli konglomeralar ve gri renkli kumtaşları, Kovancılar ova tabanını oluşturan kumtaşı, marn ve kalkerler Pliyosen gölsel birimlerini meydana getirmektedir. Bu birimler yatay tabakalıdır. Kuvaterner İl alanındaki Kuvaterner birimleri; akarsu sekilerini oluşturan eski alüvyonlar ve birikinti yelpazeleri (Pleistosen), etek döküntüleri ve güncel taşkın yataklarını işgal eden yeni alüvyonlar (Holosen) olmak üzere dört grup halinde görülürler. A.5.1 Metamorfizma ve Magmatizma : İl sınırları içerisinde Paleaozik (birinci dönem) te oluşmuş, Üst Mezozoik (İkinci dönem) ve Alt Tersiyer (Üçüncü dönem) yüksek sıcaklık ve basınçta başkalaşım (metamorfize) geçirmiş kayaçlar esas olarak metamorfik kayaçları oluştururlar. Bunlar esas olarak 34

mermer (jeolojik anlamda), şist, kuvarsit gibi kayalardan oluşmuş olup, Hazar Gölünün güneyinden batıya doğru yayılırlar, ayrıca Keban yöresinde ve İlimizin batısında görülen çoğunlukla açık kirli grimsi renklidirler. Jeolojik anlamda mermer kalsit kristallerinden oluşmuş eski kireçtaşlarıdır, ticari anlamda mermer ise çıkarıldığında büyük blok veren kesildiğinde parçalanmayan ve parlatıldığında cila tutan tüm kayalar mermer olarak adlandırılır. Yukarıda bahsedilen mermerler fazla kırıklı olması nedeniyle ticari mermer için çoğunlukla elverişli değildir. Elazığ yöresindeki mermerler, daha çok Tersiyer yaşlı kireç taşları (kısmen kristalleşmiş) veya çok genç travertenler veya yaklaşık Doğu Anadolu Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi arasında yer alan ve Güneydoğu Anadolu Bindirme Kuşağı adı verilen tektonik hat boyunca oluşmuş breşimsi kayalardır. Elazığ İli sınırları içerisinde farklı yaşlı magmatik kayaçlar mevcuttur. Bunlar: Guleman civarında yaygın olan ve batıya doğru Kömürhan a kadar farklı genişliklerde yüzeyleyen, içerisinde kromit cevherlerini bulunduran Üst Kretase (Mezozoik) yaşlı ofiyolit olarak adlandırılan kayaçlar. Bunlar okyanus ortamında oluşmuş ve daha sonra karalar üzerine yerleşmiş kayalardır. 1- Kovancıların kuzeyinde başlayıp batıya doğru uzanan, Harput civarı, Elazığ ın kuzeyi, Elazığ-Keban karayolu (Çakmak köyü civarları), Baskil civarında en fazla yayılım gösteren Üst Kretase (Mezozoik) yaşlı Elazığ Magmatitleri. Bunlar esas olarak diorit, tonalit, granit, andezit ve bazalt kayalarından oluşmuşlardır. Ofiyolitler oluştuktan sonra, onların üzerinde gelişmişlerdir. 2- En fazla Maden civarında görülen ve batıya Kömürhan a doğru, ofiyolitlerle metamorfitler arasında uzanan Orta Eosen (Tersiyer) yaşlı daha çok bazaltlardan oluşan Maden karmaşığına ait kayaçlar. Balkır madeni içermeleri bakımından önemlidirler. Bunlar ofiyolitler ve Elazığ Magmatitlerinin güneye doğru bindirmesinden sonra oluşmuşlardır. A.5.2 Tektonik ve Paleocografya : İl alanının yapısını, daha önce belirtilen çeşitli yaş ve özellikteki formasyonlar meydana getirmektedir. Bu formasyonlar; Hersiniyen, Kaledoniyen ve nihayet Alp Orojenezi ile bunların çeşitli devrelerindeki orojenez fazlarının etkisiyle oluşan tektonik hareketler sonucunda kıvrılmış, kırılmış, kırık düzlemleri boyunca şariye olarak eğim kazanmışlardır. Elazığ sınırları içindeki birimlerin büyük bölümü Toroslar, çok az bir bölümü Kenar Kıvrımları içinde bulunmaktadır. Türkiye'nin tektonik birlikleri sınıflamasına göre, yöredeki yapısal birimlerden Pütürge ve Keban metamorfitleri, Kömürhan ve Guleman ofiyolitleri, Yüksekova karmaşığı, Hazar Karmaşıgı, Maden karmaşığından oluşan nap durumundaki birimler Toridler; Pütürge bindirmesi güneyinde bulunan Lice formasyonu Kenar Kıvrımları ünitesine girmektedir. Levha tektoniği modeline göre ise bölge, güneyden kuzeye Asurid, Çüngüş ve Maden kenet kuşaklarının bulunduğu, Doğu Anadolu Yığışım Karmaşığından oluşur. 35

Şekil-A7: Doğuanadolu Fay Sistemlerinin Sivrice Adıyaman Fay Zonu Boyunca Yer Alan Yerleşim birimleri İl alanında Arap otokton birimleri, kenet kuşağı kuzeyinde naplardan oluşan allokton ve paraallokton birimler ile bu birimlerin üzerinde gelişen ve genç çökellerle temsil edilen neootokton birimler yer almaktadır. Elazığ ve çevresinde Üst Kretase-Alt Paleosen, Orta Eosen sonu, Orta Miyosen ve daha genç dönemlerde meydana gelen kıvrımlı, kırıklı yapılar bulunmaktadır. Bu yapılar Neotetisin güney kolunun Üst Kretase-Alt Miyosen arasındaki kapanma ve onu izleyen Orta Miyosendeki kıta-kıta çarpışmasına bağlıdır. Yapıların ortak özelliği; Arabistan ve Anadolu levhalarının Orta Miyosendeki çarpışması ile ortaya çıkan K-G doğrultulu sıkışma rejimidir. Elazığ ve çevresindeki kıvrım eksenleri yaklaşık B-D ve BGB-DKD doğrultusunda uzanmaktadır. İnceleme alanında yaygın bir diğer yapı çeşidini bindirmeler oluşturmaktadır. Orta Eosenden daha yaşlı kayaçlar tektonik dilimler halinde güneye itilmişlerdir. Pütürge, daha doğrusu Bitlis bindirmesi, Toroslar (Toridler) ile Güneydoğu Anadolu Kenar Kıvrımları arasındaki sınırı belirlemektedir. Miyosen- Pliyosen esnasında meydana gelmiş olup, bindirme hareketi, kuzeyden güneye doğru yer yer 15-20 km itilmeler gösterir. Burası aynı zamanda Arabistan levhasının 36

Şekil-A8: Elazığ ve Çevresinin Tektonik Haritası Anadolu levhası ile çarpıştığı kenet (siitür) tir. İl sınırları içinde topografyada belirgin olarak izlenen doğrultu ve eğim atımlı faylar da gözlenmektedir. Şiro Çayı, Fırat Nehri (Karakaya Baraj Gölü) ve Değirmendere-Sivrice (Hazar Gölü)-Baltaşı ve Palu çukurluğu, Murat vadisi eksenine yerleşen sol yanal atımlı Doğu Anadolu Fayı (DAF) bu fayların en belirgin ve önemli olanıdır. Doğrudan bu fay zonunda yapılan jeomorfolojik araştırmalarla fayın Kuvaterner içerisinde aktif olduğu, morfolojik olarak yeniliğini koruduğu, fay zonu ve çevresinin deprem açısından birinci dereceden riskli olduğu ortaya konulmuştur. DAF, tek bir kırık hattı olmayıp birden fazla, birbirinin devamı niteliğinde faylarla, ortalama 2 ile 10 km genişliğe ulaşabilen bir zon halinde izlenmektedir. COĞRAFİ KAPSAM - KAYNAKÇA - Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-1 - F.Ü Müh. Fak. Jeoloji Bölümü - Elazığ Belediyesi - Bayındırlık İl Müdürlüğü 37

(B). DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları B.1.1. Güneş : Bilindiği gibi yeryüzünde herhangi bir yerin aldığı radyasyon miktarı, coğrafi enleme göre farklılık gösteren gün uzunluğuna, güneş ışınlarının denklinasyon açısına, atmosfer aktivitesine ve yer şekillerinin durumuna göre değişir. 39 N enleminde yer alan Elazığ İlinde güneş ışınları 21 Haziranda Elazığ a 74 13', Keban'a 74 42' açılarla gelmektedir. 21 Aralıkta ise Elazığ'a 27 17', Keban'a 27 47' açılık değerleri ile ulaşmaktadır(şekil B.1). 21 Haziranda maksimum değere ulaşarak güneş ışınlarının yüksek açılarla gelmesinden dolayı radyasyon miktarı yüksek olmakta, kışın ise düşük açılarla geldiğinden radyasyon miktarı düşük gerçekleşmektedir. Radyasyon miktarı üzerinde, güneşlenme süresi ve günün uzunluğu etkilidir. Yazın günlerin uzun ve bulutluluğun düşük olmasından dolayı, radyasyon miktarı yüksektir. Bu durum, güneş enerjisinden faydalanmayı ve bitkilerin olgunlaşmasını olumlu yönde etkilemektedir. Kışın ise günlerin kısa ve bulutluluğun fazla olmasından dolayı radyasyon miktarı düşük olmaktadır. Bu özelliği ve değerleriyle Elazığ ili, bölgede güneş enerjisinden yararlanma açısından oldukça elverişli bir durum göstermektedir. B.1.2. Su Gücü: Tablo B.1: İlimizdeki Akarsuların Akım ve Debileri : Yeri Yıllık Ortalama Akım Debi Murat Nehri : 7567,22 hm 3 /yıl 239,9 m 3 /s Peri Suyu : 2482,01 hm 3 /yıl 78,7 m 3 /s Haringet Çayı : 41,77 hm 3 /yıl 1,32m 3 /s Caro Deresi : 51,13 hm 3 /yıl 1,6 m 3 /s Kalecik Deresi : 27,59 hm 3 /yıl 0,87 m 3 /s Bulanık Deresi : 29,69 hm 3 /yıl 0,94m 3 /s Cip deresi : 12,14 hm 3 /yıl 0,38m 3 /s B.1.3. Kömür: Palu Zuhuru 38

Yer: Elazığ-Palu Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 c 2 y = 82300 x = 79100 Genel Jeoloji:Kömür Eosen flişi içindedir. Flişin orta kısmında yaklaşık 25.00 m lik bir horizonda altı linyit damarcığı vardır. Damarların inceliği ve sık sık kesilmeleri işletmelerin kısa sürede sona ermesine neden olmuştur. Oluşum ekonomik değildir. B.1.4. Doğalgaz: İl sınırları içinde doğalgaz rezerveleri yoktur. B.1.5. Rüzgar: Rasat yapan istasyonlardaki rüzgar verileri değerlendirildiğinde; Ortalama rüzgar hızı her üç istasyonda da 1,5 ile 3 m/sn arasında değişmektedir. Bu durum, yöredeki rüzgar hızlarının oldukça düşük olduğunu göstermektedir. Keban'da hakim olan kuzeybatı rüzgarı yıl boyunca 3 ile 4,4 m/sn arasında esmektedir. Bu istasyonda rüzgar hızının fazla olması vadi içinde yer alan Keban'da, vadi boyunca kanalize olan rüzgarların hız kazanmasıyla ilgilidir Ayrıca ilimizde rüzgar enerjisinden yaralanılmamaktadır. B.1.6. Biyokütle: İlimizde Biyokütle enerjisinden yararlanılamıyor. Odun: İldeki ormanların yüzyıllar boyunca işlevi yakıt gereksinimini karşılamak olmuştur. Yine ilde yüzyıllar öncesine giden maden işletmeciliğinde (Keban, gümüş işletmeleri gibi) bölge ormanları yakıt kaynağı olarak kullanılmıştır. Bu durum Elazığ meşe ormanlarının önce baltalık sonra bozuk baltalık ve hatta çalılıklara dönüşmesine neden olmuştur. Elazığ'da egemen ağaç türü meşedir. Küçük alanlarda bozuk nitelikte korulara rastlanır. Meşe dışında ilin yüksek kesimlerinde huş, bazen geniş alanlarda meşe ile birlikte titrek kavak, elverişli yerlerde dağınık olarak Kızıl ağaç, Dişbudak, Karaağaç, Çınar, Ceviz, Çitlembik ve Ardıç gibi orman ağaçları bulunur. B.1.7. Petrol: İl sınırları içerisinde petrol rezerveleri yoktur. B.1.8. Jeotermal Sahalar: İlimizde jeotermal kaynak olarak, Karakoçan İlçesi, Kolan mevkiinde, 44.5 o C sıcaklığa sahip, 5 lt/sn debiye sahip, kaplıcada ve kaplıca ısıtılmasında kullanılan bir kaynak mevcuttur. B.2 Biyoljik Çeşitlilik: B.2.1. Ormanlar: İl sınırları içindeki orman alanlarını, yörenin yarı kurak iklim şartlarına uymuş, kapalılığı zayıf, seyrek ve park görünümlü kuru ormanlar oluşturmaktadır. Bu orman formasyonunu meydana getiren ağaçlar, hemen her tarafa yayılmış meşeler (% 95 oranında), bunlar arasına az oranda karışmış ardıçlar (% 4) ile yabani kiraz, armut (Pirus comımmis), badem (Amygdalus webbi ) gibi yabani meyve türleri ve bazı Akdeniz elemanları (menengiç ve sumak) dır. Bu nedenle; yöredeki 39

Şekil B.2: Orman Arazilerinin İlçeler İtibariyle Dağılımı Orman Köyleri : Tablo B.3: Orman Köylerinin İlçelere göre dağılımı : KÖY SAYISI TOPLAM İLÇESİ VERİMİ YETERLİ VERİMİ YETERSİZ KÖY SAYISI NÜFUS Merkez 6 36 42 10.371 Alacakaya - 12 12 8.005 Arıcak - 16 16 11.661 Baskil 12 10 22 8.352 Karakoçan - 55 55 14.789 Keban - 11 11 1.930 Kovancılar - 27 27 7.480 Maden 3 12 15 6.290 Palu - 23 23 12.633 Sivrice 11 2 13 3.344 41

Toplam 32 204 236 84.855 B.2.2. Çayır ve Mera : Çayır-Mera 31% Yerleşim Alanı 1% Su Yüzeyi 7% Tarım Arazisi 29% Ağ. Ve Er. Sahası 17% Orman Arazisi 15% Şekil B.3: İl Sınırları İçinde Bulunan Çayır ve Meraları Gösterir Grafik 4342 SAYILI MERA KANUNU İLE İLGİLİ OLARAK İLİMİZDE YAPILAN ÇALIŞMALAR 28.02.1998 Tarihli Resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 4342 Sayılı Mera Kanunu gereğince ülkemizde hayvansal ürünlerin üretimi için hayvancılık işletmelerinin temel ihtiyacı olan kaliteli kaba yem ihtiyacının temin edildiği Çayır ve Mera arazileri,aynı zamanda su ve rüzgar erozyonunu önleyen çok önemli doğal kaynaklarımızdan olup ilimiz sınırları içerisinde merkez ve köylerde mevcut olan çayır ve mera alanlarında yapılan Tespit-Tahdit ve Tahsis çalışmaları neticesinde, ilimizin sahip olduğu bu Çayır ve Mera arazilerinin, sahip oldukları büyüklük ve şekil gibi özellikleri itibariyle çok parçalı yapılar arz etmekte oldukları gözlenmiştir. İlimiz bölgede Yukarı Fırat bölümü olarak ayrılmış saha içerisinde yer almakta olup, her ne kadar metrekareye yıllık yağış ortalaması 500-550 mm ise de arazi çalışması yapılan ve tahsis çalışmaları biten bölgeler itibariyle bu miktar metrekareye 400-415 mm ye kadar düşmektedir. 42

İlimizde Elazığ Köy Hizmetleri İl Envanteri verilerine göre yaklaşık 450.965 Ha Çayır - Mera arazisi olduğu bilinmekle beraber 4342 sayılı mera kanunu gereği halihazırda 51 köyde toplam 664 parselde yaklaşık 20.610 Ha arazi üzerinde tespit ve tahdit çalışmaları tamamlanmış olup çalışmalar devam etmektedir. İlimiz sınırları içerisinde mevcut olan Çayır ve Mera arazileri, parsel bazında düşünüldüğünde büyüklük,şekil, kaliteli otla kaplı alan yüzdesi, iklimsel özellikler,otlatma kapasitesi v.b özellikleri itibariyle genel anlamda sınıf olarak orta düzeyde mera arazileridir. Bu Çayır ve Mera arazilerinde azda olsa tecavüzler söz konusu olmakla birlikte genel olarak e kullanımları itibariyle bu araziler amaçlarına uygun olarak kullanılmaktadırlar. Yukarıda belirtilmiş olan çalışmalar aşağıdaki tablolara özetlenmiştir. 43

İLİ : ELAZIĞ YILI : 2000 İlçe Köy (1) Belediye (2) Kadastro Görmeyen Yerlerde (Hektar ) (3) Mera Yaylak Kışlak Otlak Çayır 5/b 4342 SAYILI MERA KANUNU TESPİT TAKİP CETVELİ İlçe (4) Köy Belediye (5) Kadastro Gören Yerlerde (Hektar )(6) Mera Yaylak Kışlak Otlak Çayır 5/b Tahsis Durumu -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Kavaktepe 195,027 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Koçharman 386,763 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Tadım 183,003 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Çağlar 21,001 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Yukarçakmak 113,702 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Dambüyük 10,118 -- -- -- -- -- Tahsisli İLİ : ELAZIĞ YILI : 2001 İlçe Köy Kadastro Görmeyen Yerlerde İlçe Köy Kadastro Gören Yerlerde (Hektar )(6) Tahsis (1) Belediye (2) (Hektar ) (3) (4) Belediye (5) Durumu Mera Yaylak Kışlak Otlak Çayır 5/b Mera Yaylak Kışlak Otlak Çayır 5/b -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Akçakale 1.230,270 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Gözpınarı 466,151 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Yalındamlar 76,829 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Keluşağı 290,154 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Günaçtı 33,869 -- -- -- -- 44,487 Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Sütlüce 355,403 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Sarılı 298,614 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Öksüzuşağı 163,613 -- -- -- -- 10 Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Sarıtosun 144,474 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Temur 71,052 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Gökçe 136,855 -- -- -- -- -- Tahsisli -- -- -- -- -- -- -- -- Baskil Kayabeyli 420,097 -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- -- Merkez Bölüklü 168,007 -- -- -- -- -- -- Şekil-3: 4342 sayılı Mera Kanunu Tespit Takip Cetveli

B.2.3. Sulak Alanlar : Toprak kaynağı Envanter raporlarına göre Elazığ ilinde tarıma elverişli arazilerin toplamı 264.180 hektar (%29) olarak tespit edilmiştir. Tespit edilen bu değerlere göre tarım arazilerinin yeterince kullanılmadığı ortaya çıkmaktadır. Diğer taraftan, Elazığ ilinin geneli esas alındığında, toplam tarım alanlarının yaklaşık olarak %20 sini (176.764 ha) kuru tarım, %7 sini (68.531 ha) sulu tarım, %2 sini ise bağ bahçe tarımı (18.875 ha) meydana getirmektedir.ilimiz hudutları dahilinde sulak alan olarak; Hazar Gölü, Keban Baraj Gölü, Cip Barajı, Kalecik Barajı, Tadım Göleti bulunmaktadır. (Konu ile ilgili geniş açıklama F.4.3.3 de verilmiştir.) B.2.4. Flora: 1982'de Elazığ Hasan Dağı'nda tamamlanan çalışma sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, rassıcaceae, Asteraceae; Lamiaceae, Boraginaceae, Caryophyllaceae, Ranunculaceae, Scrophulariaceae ve Liliaceae; cinsler ise; Astragalus, Ranuncülus, Aethionema, Alyssum. Silene, Veronica. Euphorbia, Vicia, Medicago ve Trigonella'dır. Bitkilerin %28.2'si İran-Turan, %8.2'si Akdeniz, %3.2'si Avrupa-Sibirya elementlerinden oluşmaktadır 1985'te tamamlanan ve Elazığ'ın Mastar, Kup ve Yaylım dağlarını kapsayan çalışmaların sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, teraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Boraginaceae, Scrophulariaceae, Caryophyllaceae, Poaceae, Apiaceae ve Liliaceae olup, zengin cinsler ise, Astragalus, Alyssum, Trifolium. Salvia, Silene, Trigonella; Centaurea, Vicia, Verbascum'dur. Türlerin %42.5'i İran-Turan, %6.4'ü Akdeniz, %5'i Avrupa-Sibirya elementi olup, alanın endemizm oranı %12.9'tür. 1981'de tamamlanan Hazar Dağları Florası sonuçları ise şöyledir; Zengin familyalar: Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Poaceae, Caryophyllaceae, Apiaceae, Scrophulariaceae, Boraginaceae ve Ranunculaceae; zengin cinsler; Astragalus, Trifolium, Vicia, Veronica, Trigonella, Silene, Centaurea. Medicago, Ranunculus ve Alyssum'dan oluşmaktadır. Türlerin %30'u Iran-Turan, % 4.4'ü Avrupa-Sibirya, %5.6'sı ise Akdeniz elementleridir. Endemizm oranı '%9.7'dir Yukarı Fırat Havzası'nda şimdiye kadar yapılmış olan araştırmaların sonuçlarını genelleştirirsek, havza genelinde zengin familyalar olarak Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Caryophyllaceae ve Poaceae'nin, zengin cinsler olarak ta Astragalus, Trifolium, Alyssum, Silene ve Vicia'nin belirlenmiş olduğu görülmektedir. Ayrıca türlerin büyük çoğunluğunun İran-Turan elementi oldukları ve endemizm oranının da % 13 civarında bulunduğu saptanmıştır. Elazığ yöresinde çoğunlukla doğal olarak yetişen bitkilerden yararlanma şekilleri üzerinde durulmuştur. Bitkilerin bir kısmı sadece Doğu Anadolu orijinli olmakla beraber bir kısmı da, yurdumuzun değişik bölgelerinde yetişmektedir. Yöre orijinli olan bitkilerin kullanım amaçları belirtilmiştir. Ayrıca yurdumuzun diğer bölgelerinde de yetiştiği halde, yöredeki kullanılış amacına literatürde rastlanmayan bazı bitkiler yerel adlarıyla birlikte ele alınmıştır. Çeşitli familyalara ait on yedi bitki türü şunlardır Pistacia terebinthus subsp. palaestina (Çedene-Menegiç), Rhus coriaria (Tetir-Sumak), Aristolochia bottae (Loğusa otu), Gundelia tournefortii {Kenger), Alkanna megacarpa (Yer enüğü - Havaciva), Anchusa azurea var. azurea (Tort-Sığır dili), Onosma serieeuın (Sarıot- 45

Yılyarasıotu), Vibarnum opulus (Gilebala-Gilaburu), Quercus spp. (Meşe-Palut), Ajuga chamaepitis subsp. laevigata (Allerji veya Dabazotu-Basurotu), Teucrium polium (Ürperyavşağı- Meryemhort-Sancıotu), Alcea calvertii (Hirootu), Rheum ribes (Ohçur-Işkın), Armeniaca vulgaris (Kayısı), Rosa canina (Çalıgülü-Gülburnu- Yabanigül-Kuşburnu), Rubus sanctus (Böğürtlen), Alnus glutinosa subsp. glutinosa (Kızılağaç- Kızılkavak). Yurdumuzun Yukarı Fırat Havzası kesiminde yetişmekte olan Geofitler 8 familyaya dağılmış, 29 cins ve 119 türden ibarettir. Bunlardan 24 tür yurdumuz için endemiktir. Bunlar arasında yöreye özgü endemikler de vardır. Bölgede yapılacak çalışmalarla bu yörenin Geofitlerinin sayısının daha da artacağına muhakkak gözü ile bakılmalıdır. Bölgede bugün bilinen Geofitlerin famityalara ve cinslere dağılışı (Tablo B.4'de) verilmiştir. Fırat Havzasında yetişen bazı mantarlar tıbbi özelliklere sahiptir. Ayrıca zehirlenmelere neden olabilecek türler de yetişmektedir. Genel olarak tıbbi özelliklere haiz mantarların çoğu yenen türlerdir. Bunlar Terfezia boidieri, Coprinus comatus, Coprinus micaceus, Pleurotus ostreatus, Auricularia auricula, Armillariella tabescens, Calvatia utriforınis'dir. Ek olarak yenmeyen tıbbi özellikteki mantarlar ise Coriolus versicolor, Ganoderma applanatum, Fomes fomentarius, Phellinus igniarius, Phallus iınpudicus'dur. Havzada belirlenen zehirli türler de Agaricus xanthodermus, Omphalatus olearius, Coprinus antremantarius, Naematoloma fasciculare, Inocybe fastigiata ve Lepiota helveola' dır. Tablo B.4: Yukarı Fırat Havzasında bugün bilinen Geofitlerin familyalara ve cinslere dağılışı FAMİLYA CİNS TÜR SAYISI ENDEMİK TÜR SAYISI Ranunculaceae Anemone 2 - - Eranthis 1 - Paeoniaceae Paeonia 1 - Papaveraceae Corydalis 1 - Araceae Arum 1 1 - Biarum 2 - Liliaceae Allium 32 7 - Bellevali 7 2 - Colchicum 4 - - Fritiflaria 8 2 - Cagea 8 - - Hyacinthus 1 1 - Hyacinthella 2 2 - Merendera 2 - - Muscari 7 1 - Ornithogalum 5 - - Pusckinia 1 - - Scilla 2 1 - Tulipa 4 1 Amaryllidaceae Ixiolirion 1 - - Sternbergia 1-46

B.2.5. Fauna : Mevcut Hayvanlar; Tilki, Tavşan, Kurt, Angut, Karabatak, Balıkçıl, yeşilbaş Ördek,Leylek, Martı, Su çullukları, Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Fungi, Macar Ördeği, Kırık Ördeği, Fuyi Ördek. Göçmen Kuşlar ; Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Fungi, Macar Ördeği ve Martı Balıklar; Latince Adı Türkçe Adı Leııciscus cephalus Tatlı Su Kefalı Barbus capito pectoralis Bıyıklı Balık Barbus plebejus lacerla Bıyıklı Balık Barbus rajanorum mystaceus Küpeli Balık Barbrıs esocinus Cero Yerli Turna Bertinius subquastamus Cyprinus carpio Kültür sazanı Carassius carassius Havuz Balığı Capoeta capoeta umbla Sarı Balık Capoeta trutta Kara Balık Cyprinion macrostomus Tor grypus Şabut Acanthobrama marmid Tahta Balığı Chondrostoma regium Karaburun Chalcalburnus mossulensis Musul Kolyozu Ortrias angorae Nemacheilussp. Çöpçü Balığı Glyplothorax sp. Mystııs halepensis Halep Yayını Mnstacembelus simack Fırat Yılan Balığı Oncorhynchus mykiss Gökkuşağı Alabalığı B.2.6. Milli Parklar, Tabiatı Koruma Alanları ve Tabiat Parkları : İlimizde Milli Park ve Tabiat parkı bulunmamaktadır. B.3. Toprak : Elazığ ve çevresinde topografyanın arızalı olması, farklı kayaç birimlerinin ana kayayı oluşturması ve düşey doğrultuda yükselti farkının büyük değerler göstermesi, toprak türlerinde çeşitliliğe yol açmıştır. Kırmızımsı Kahverengi Topraklar (F) Elazığ güneyindeki dağ sıraları üzerinde en yaygın toprak tipi olup, gelişimleri iklime bağlı zona. topraklardır. Sıcak ve yağışlı iklim şartlarında oluşmuştur. Oksitlenme nedeniyle kırmızımsı renktedirler. 47

Kahverengi Topraklar (B) ABC horizonlu topraklardır. Hankendi-Elazığ-Uluova ve Baltaşı ovaları tabanlarının kuzeyinde dağlık platoluk alanlarda, step vejetasyonunun yaygın olduğu sahalarda gelişmişlerdir. Belirtilen ovaların güneyindeki topraklara göre daha kurak ve sıcak iklim şartlarında oluşmuştur. Kalsifikasyon nedeniyle kalker içerikleri fazladır. B horizonunda kireç birikimi bulunmaktadır. Kahverengi Orman Toprakları (M ) Kireç bakımından zengin ana kaya üzerinde gelişmiştir. A(B)C horizonlu topraklardır. Çoğu kesimde intrazonal özellik göstermekte olup baziktir. A horizonunda organik kat bulunur. B horizonunun altında kireç katı bulunmaktadır. Orman ve çalı formasyonunun bulunduğu veya bunların tahrip edildiği, Hazar Gölü- Palu hattı güneyinde ve Karakoçan çevresinde görülmektedir. Kireçsiz Kahverengi Topraklar (U) A(B)C horizonlu topraklardır. Üst toprakta yıkanma nedeniyle asit, alt toprakta alkalen özellik gösterir. Fliş karakterli kayaçların yaygın olduğu killi, kumlu kayaçların bulunduğu özelikle Uluova boğazı kesimlerinde görülmektedir. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları (N) A(B)C horizonlu topraklardır. Granüler dokulu, gözenekli topraklardır. Meşe formasyonu altında gelişmiştir. Hafif asit reaksiyon gösterirler. Kumlu kil, kireçtaşı, konglomera ve kumtaşı depoları üzerinde görülürler. Karakoçan, Alacakaya ve Arıcak çevresinde yaygındır. Bazaltik Topraklar (X) İntrazonal toprak grubuna dahil bu topraklar, bazik ve nötr karakterde, killi, su tutma kapasitesi yüksek, bazaltlar üzerinde geliştikleri için taşlı topraklardır. Harput platosu kuzeyi, Meryem Dağı, Karakoçan çevresinde yaygındırlar. 48

çevresinde, Çaybağı kuzeyinde yaygındır. Genellikle birikinti yelpazeleri üzerinde geliştikleri için yelpazelerin üst kısımlarında sığ ve taşlı diğer kesimlerinde oldukça verimli topraklarıdır. Alüvyal Topraklar (A) (A)C horizonludur. Alüvyonların yer aldığı ova tabanlarında gelişmişlerdir. Elazığ ovası ve Uluova tabanında, sekiler üzerinde gelişmiş verimli topraklarıdır. Litosolik Topraklar (L) Elazığ çevresinde dağlık, eğimli, bitki örtüsünün tahrip edildiği şiddetli erozyon alanlarında gelişmiştir. Erozyon nedeniyle alttaki ayrışmış kaya ve ana kaya yüzeye çıkmış; Asli toprak sınırlı kesimlerde kalabilmiştir. B.4 Su Kaynakları: B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar : Elazığ ilinin içme suyunun karşılanması için uluova, kesrik ve kesikköprüdeki kuyulardan temin edilen yeraltı suyu (17,7 hm 3 /yıl su), şehire verilmektedir. Elazığ ilinin ileri ki yıllarda içme suyunun karşılanması için çalışmalar devam etmektedir. Keban Baraj Gölünü; Murat, Karasu, Haringet, Peri ve Munzur suları beslemektedir. Cip Barajını ; Cip deresi beslemektedir. Kalecik Barajını; Kalecik deresi beslemektedir. ( Barajları Besliyen Kaynakların Debileri B.4.3 Başlığı Altında Verilmiştir ) Yerüstü Su Kaynakları Potansiyeli : Fırat nehri (Keban barajı çıkışında ortalama akım) : 20.716,8 hm 3 / yıl Dicle nehri (Elazığ il sınırında) : 782,1hm 3 / yıl Berkilin çayı ( Dicle nin kolu; Elazığ il sınırında) : 748,0hm 3 / yıl Toplam Yerüstü Su Kaynakları Potansiyeli : 22.246,9hm 3 / yıl Baraj Rezervuar Yüzeyleri: İlimizde işletmeye açılan baraj rezervuarı yüzey alanları toplam 53.135 ha olup, bu barajların rezervuar yüzey alanları aşağıdaki gibidir. Keban barajı : 40.261 ha 50

Karakaya barajı : 12.662 ha Cip barajı : 110 ha Kalecik barajı : 102 ha Baraj rezervuar toplam yüzeyi : 53.135 ha Baraj Rezervuar Hacimleri Keban barajı : 30 Milyar m 3 Cip barajı : 7 hm 3 Kalecik barajı : 12,5 hm 3 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları : Elazığ ilinde 732 km 2 'lik alanda yapılan yeraltı suyu etüt çalışmaları neticesinde 115,0 hm 3 /yıl emniyetli rezerv bulunmuştur. Yeraltı Su Kaynakları Potansiyeli (emniyetli işletme rezervi) Yeri Alanı Emniyetli işletme rezervi Uluova : 370 km 2 55,50 hm 3 / yıl Elazığ ovası : 30 km 2 14,00 hm 3 / yıl Kuzova : 105 km 2 10,00 hm 3 / yıl Hazar Gölü Güneyi : 40 km 2 7,50 hm 3 / yıl Palu Karakoçan ovası : 151 km 2 26,50 hm 3 / yıl Baskil ovası : 36 km 2 1,04 hm 3 / yıl Küçük cep ovaları : - 0,46 hm 3 / yıl Toplam Emniyetli İşletme Rezervi : 732 km 2 115,00 hm 3 / yıl B.4.3. Akarsular : Elazığ ilinde akarsular toplamı olarak Keban baraj çıkışı (Fırat Nehri) alınmış olup, il çıkışı toplam ortalama akımı 20716,8 hm 3 /yıl'dır. Akarsuların yüzey alanları ile yıllık ortalama akımları aşağıda verilmiştir. 51

B.4.4 Göller ve Göletler : Hazar gölü : 8 240 ha Küçüksülük gölü : 1 ha Büyük Sülük gölü : 2,5 ha Sülük gölü : 0,7 ha Kuru Dolu gölü : 1,3 ha Dumluyazı gölü : 2,5 ha Kar gölü : 0,7 ha Kekvin gölü : 3,8 ha Dağ gölleri : 2,0 ha Birm gölü : 1,5 ha Doğal göller toplam yüzeyi : 8256 ha Gölet Rezervuar Yüzeyleri Tadım göleti : 16 ha Gölet Rezervuar Hacmi Tadım göleti : 1,112 hm 3 ( Göletlerle ilgili geniş açıklama D.1.2'de verilmiştir.) B. 5 MİNERAL KAYNAKLARI B.5.1 Sanayi Madenleri : Tuğla- Kiremit Hammaddesi: Elazığ bölgesi, tuğla ve kiremit fabrikasının asıl hammadde kaynağı Sivrice ilçe merkezinin kuzey ve kuzeybatı kısımlarıdır. Bu bölgedeki hammadde içerdiği silt ve kil oranı ile ideal bir hammadde niteliği taşımaktadır. Son yıllarda bölgeden toprak alımının yasaklanması nedeni ile bu sektördeki fabrikaların büyük ölçüde hammadde sıkıntısı içine girdiği ve düşük kapasite ile üretim yaptığı belirtilmektedir. Bu sahanın dışında aşağıda belirtilen sahalar da hammadde 53

açısından değerlendirilebilir. Ancak buralardaki hammaddenin tek başına tuğlakiremit yapımına elverişli olmaması maliyeti artırıcı faktörlerdir. Sivrice Uslu köyü sahası Murat mahallesi civarı Başkavak- Hazar- Özyurt sahası Hazar santrali- Kayalıköy sahası Akmezra civarı Dörtbölük köyü civarı Kamışlık köyü civarı Çimento Hammaddesi: Çimento; kireçtaşı, kil, traş ve alçı taşının öğütülerek belirli oranlarda karıştırılması ve belirli ısılarda pişirilmesi ile elde edilen bir malzemedir. Çimento fabrikaları kurulurken gerekli hammadde etütlerinin iyi yapılması gerekmektedir. Kalker (Kireçtaşı); 1996 yılına kadar Ören Tepe den karşılanmıştır. Ancak bölgede yerleşimin artması nedeniyle bu saha terkedilmiş; fabrikaya 13 km mesafedeki, Kızıldağ-Karababa kalker sahası açılması öngörülmüştür. Tras, fabrikaya 80 km mesafedeki Karakoçan bölgesinden ve 7 km mesafedeki Gümüşkavak bölgesinden temin edilmektedir. Alçı taşı, Sivas bölgesinden temin edilmektedir. İşletmenin, kil ve kalker rezervleri açısından sorununun bulunmadığı belirtilmektedir. Tras ile ilgili rezerv çalışmaları yapılmamıştır. Alçı taşının hammaddesi olan jips Elazığ bölgesinde yeterli düzeyde bulunmadığından il dışından getirilmektedir. Seramik Hammaddesi: Seramik hammaddesi olarak kullanılacak malzemede potasyum + sodyum oranının yüksek olması, demir oranının ise düşük olması istenmektedir. Keban yöresindeki magmatik kayaçların içerisinde bulunan iri feldspat kristalleri bu özellikleri taşımaktadır. Bu nedenle, bölgedeki kayaçların seramik hammaddesi olarak işletilebilirliği açısından ayrıntılı incelenmesi gerekmektedir. Flüorit Flüorit mineralleşmesi, Keban-Arapkir karayolunun 5. km sinde Keban Maagmatitleri ne ait kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Cevher minerali flüorit olup, buna pirit, molibdenit ve kalsit eşlik eder. Flor oranı % 42 ye kadar çıkmaktadır. Yapılan hesaplamalara göre 604 ton görünen rezerv, 1800 ton da mümkün rezerv saptanmıştır. Mermerler: Ticari anlamda mermer; blok çıkarılıp kesilebilen, parlatılabilen ve pazarlanabilen taşlar olarak tanımlanmaktadır. Mermercilik son yıllarda gerek Elazığ da gerekse Türkiye genelinde önemli bir atılım yapmıştır. 54

Bölgede Elazığ Vişnesi olarak tanımlanan mermer Guleman ofiyolitinin Maden karmaşığı üzerine bindirdiği tektonik hatlar boyunca oluşan zonda gözlenmektedir. Alacakaya bölgesinde çok sayıda mermer ocağı bulunmaktadır. Elazığ Vişnesi iç ve dış kaplama ile dekorasyonda kullanılabilir niteliktedir. Oksitlenme tehlikesi yoktur. Üretilen mermerin bir kısmı yurtdışına ihraç edilmektedir. Bu mermerlerin dışında Keban ve Pütürge Metamorfitlerine ait mermer, gnays türü kayaçların işletilebilirliğinin araştırılması gerekir. Ayrıca; son yıllarda magmatik kayaçlar, mermer olarak kullanılmaktadır. Elazığ bölgesi derinlik magmatik kayaçları açısından oldukça zengin bir bölgedir. Bu kayaçların da blok verip vermemesi ve parlatılıp pazarlanabilmesi açısından incelenmesi gerekmektedir. B.5.2 Metalik Madenler : Bakır Cevheri : Maden İlçesi Maden bakır yatağı, dünyanın bilinen en eski yataklarından biridir. Etibank tarafından ilk üretime 1939 yılında başlanmıştır. İşletme 31.12.1994 tarihinden itibaren özel sektöre devredilmiştir. Masif cevher 300 m uzunluğunda, 100 m genişliğinde ve 45 m yüksekliğindeki boyutlara sahiptir. Masif kütledeki cevherleşme % 9,11 Bakır tenörüne sahiptir. Ağsı cevher ve saçınımlı cevherlerde Bakır tenörü % 1 in altına kadar düşmektedir. Bu bölgedeki en önemli cevher mineralleri, pirit, kalkopirit, manyetit ve pirotindir. Bu işletmede 528 557 ton blister bakır, 133.565 ton sülfirik asit; blister bakırdan 1 316 kg altın ve 7 557 kg gümüş elde edilmiştir. Anayataktan 1991 yılı sonu itibarıyla 17 410 044 ton ham cevher çıkarılmıştır. 1997 yılı itibarıyla 335.839 ton çıkarılmaya hazır, 3 306 286 ton çıkarılmaya hazır olmayan; olmak üzere toplam 3.642.125 ton Mızırtepe % 1,1 Bakır tenörlü cevher rezervi bulunmaktadır. Bölgede Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosen yaşlı diyabaz ve çamurtaşı yer alır. Cevherleşme, kloritleşmiş diyabazlar içerisinde damar ve yer yer masif kalkopirit, pirit, pirotin mercekleri şeklindedir. Bölgede MTA tarafından ayrıntılı çalışmalar yapılmış olup, cevherleşmenin ekonomik öneme sahip olmadığı belirtilmiştir (MTA; 1996). Maden-Pütyan (Arslantaşı) Köyü: Bölgedeki cevherleşme 30-40 m genişliğe, 600 m uzunluğa sahiptir. Ayrıca; 2-3 m genişlikte 0,5-11 m kalınlıkta masif bir pirit merceği görülmektedir. Etibank tarafından yapılan sondajlarda % 2,13 Bakır içerikli 7 m cevher kesilmiştir. Ortalama % 1,56 Bakır tenörlü 509.932 ton görünür cevher rezervi olan yatak, 7.155 ton metalik Bakır'a sahiptir. Kızıldağ-Billurik Dere Cevherleşmesi: 55

Cevherleşme, Elazığ ilinin yaklaşık 15-25 km kuzeyinde Kızıldağ çevresi ve Billurik dere bölgesinde damarlar şeklinde izlenmektedir. Cevher mineralleri olarak pirit, kalkopirit, sfalerit, galen, spekülarit izlenmektedir. Cevherleşmenin ekonomik durumunu belirlemeye yönelik çalışmalar yeterli değildir. Ayrıntılı çalışmaların yapılması gerekmektedir. Zahoran : Cevherleşme, Maden Karmaşığı na ait volkanik kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Asıl cevher mineralleri pirit, kalkopirit ve manyetittir. MTA, (1997) tarafından yapılan çalışmalarda cevherleşmenin ekonomik öneme sahip olmadığı belirtilmektedir. Helezür (Sivrice) Cevherleşmesi: Cevherleşme Karabayalık dere mevkiinde, yarmalar ve açık işletme sonucu açığa çıkmıştır. Masif, saçınımlı ve damar şeklinde izlenen cevherleşmenin esas mineralleri pirit, kalkopirit ve sfalerittir. Ortalama tenör, masif cevherleşmelerde % 3,87 Bakır, % 1,37 Çinko, saçınımlı ve damar tipi cevherleşmede ise ortalama % 0,21 Bakır, % 0,11 Çinko değerleri bulunmuştur. Demir Cevheri : Karakaş (Baskil): Demir cevherleşmesi, Baskil ilçesinin 24 km batısındaki Karakaş köyünün hemen batısında yer alır. Paleozoyik yaşlı Keban Metamorfitleri içerisinde görülen cevherleşme, yapraklanma ve tabakalanmaya paraleldir. Asıl cevher minerali, markazit olup, bu mineral alterasyon sonucu limonit, hematit ve götit minerallerine dönüşmüştür. Ayrıca jips ve kükürt mineralleri de izlenmektedir. Sahada % 52 Demir tenörlü 126.270 ton, % 33 Demir tenörlü 220.500 ton demir olduğu belirlenmiştir. Asıl demir cevherleşmesinin batısında küçük kafalar şeklinde birkaç cevherli zon daha görülmüştür. Bu cevherleşme zonlarının ayrıntılı olarak incelenmesi gerekmektedir. Bu cevherleşme daha önceki yıllarda özel sektör tarafından işletilmiştir. Aşvan Cevherleşmesi: Cevherleşme, Elazığ ın 35 km batısındaki Aşvan köyünün 4 km doğusundadır. Asıl cevher minerali manyetit olup hematit, limonit, ilmenit ve spekülarit mineralleri de izlenmektedir. Aşvan demir madeninde yapılan çalışmalar sonucu ortalama % 55 Demir tenörlü 23.798 ton; % 31,88 Demir tenörlü 164 250 ton görünür rezerv hesaplanmıştır. Birvan-Hamzikan-Üçağaç: Cevherleşme, Keban Metamorfitleri ne ait mermerler ile magmatik kayaçların dokunağında oluşmuştur. Asıl cevher minerali manyetittir. Yapılan çalışmalarda % 31-41 Demir tenörü tespit edilmiş, ancak rezerv için ayrıntılı bir çalışma 56

yapılmamıştır. Yatağın, 1,5 m kalınlıkta ve 10-20 m uzunlukta bir kaç kütleden oluştuğu belirtilmektedir. Yahyalı köyü (Keban) Demir Cevherleşmesi: Demir cevherleşmesi Yahyalıtepe nin kuzeydoğusundaki Ziyaret sırtında ve Kaletepe de ayrı iki mostra vermektedir. Yahyalıtepe deki cevher minerali limonit olup pirit ve markasit oksidasyon sonucu oluşmuştur. Cevherli kütle 140 m uzunluğa sahiptir. Kaletepe zuhurunda ise cevher minerali hematit olup, kırık ve çatlaklara yerleşmiştir. Cevherli kütle 25 m uzunluğa, 20-30 cm kalınlığa sahiptir. Mangan Cevheri: Koçkale Mangan Cevherleşmesi Cevherleşme, Elazığ ın yaklaşık 25 km GD sunda Koçkale köyü civarında yer almaktadır. Maden Karmaşığı na ait volkanosedimenter kayaçlar içerisinde görülen manganez cevherleşmesi, iki farklı şekilde bulunmaktadır. Bunlar; volkanosedimentitlerle uyumlu cevhreleşmeler ve damar tipi cevherleşmelerdir. Manganez cevherleşmesinin % 29 Demir, % 17 Manganez ve % 13 Silisyum içerdiği saptanmıştır. Demir ve Silisyum miktarının yüksek oluşu cevherin kalitesini düşürmektedir. Yapılan arazi çalışmaları sonucu bölgede yaklaşık 2.000.000 ton cevher bulunduğu belirlenmiştir. Krom Cevheri : Krom cevherleşmesi Elazığ ilinin Guleman bölgesinde yer almaktadır. 1935 yılında bulunmuş ve Etibank tarafından işletmeye açılmış olan Krom cevherleşmesi, Üst Kretase yaşlı ofiyolitik kayaçlar içerisinde izlenmektedir. Guleman ofiyoliti içindeki krom yatakları; litoloji özellikleri, yapısal durum ve coğrafik dağılımları dikkate alınarak dört kısıma ayrılmıştır: Gölalan sahası Pütyan sahası Rut - Taşlıtepe sahası Kefdağ - Kapin - Şabata sahası Bölgede 1936 yılından beri krom cevheri üretilmektedir ve 1996 yılı sonuna kadar 8 594 509 ton tüvenan kromit cevheri üretilmiştir. 1996 yılı sonu itibarıyla bölgedeki krom rezervi 4.800.000 ton görünür ve 1.000.000 ton muhtemel olmak üzere 5.800.000 ton dur. Zenginleştirme tesisi olarak 1965 yılında devreye giren 150.000 ton/yıl kapasiteli eleme-triyaj ünitesi; 1951 yılında kurulan 30.000 ton/yıl kapasiteli Sori konsantratörü; 1981 yılında kurulan 27.000 ton/yıl kapasiteli Jig tesisi ve 1991 yılında 250.000 ton/yıl kapasiteli Kef konsantratörü bulunmaktadır. Sori konsantratörü 1992 yılından itibaren, eski teknoloji ve ekonomik olmayışı nedeniyle devre dışı bırakılmıştır. Şark krom işletmesinde, ocaktan çıkarılan cevher, zenginleştirme tesislerinde işleme tabi tutularak konsantre cevher elde edilmektedir. Konsantre cevher, Ferrokrom üretim tesislerinde işlenerek ferrokrom elde edilmektedir. Ferrokrom (ETİKROM) tesisleri, Elazığ-Bingöl karayolunun 55 inci km sindedir. 1977 yılında üretime alınan 50 000 ton/yıl kapasiteli A tesisi ile 1989 yılında üretime alınan 57

100.000 ton/yıl kapasiteli B tesisinde, 1996 yılı sonuna kadar toplam 960.118 ton yüksek karbonlu ferrokrom üretilmiştir. 1998-2001 yılları arasında, yılda 200.000 ton kapalı işletme yöntemi ile ve 300.000 ton açık işletme yöntemi olmak üzere toplam 500.000 ton/yıl tüvenan krom üretimi hedeflenmiştir. Kurşun-Çinko Cevherleşmeleri : Keban ilçesi Kurşun-Çinko (Pb-Zn) Cevherleşmesi: Cevherleşme, Keban ilçesinin 2 km kadar güneyinde Fırat vadisinin doğu kıyısı üzerinde bulunmaktadır. En önemli ocağı Derebaca madeni, 1728 yılında işletmeye açılmıştır. Keban madeni, 1953 yılında Etibank tarafından işletilmeye başlanmıştır. Cevher, siyenit porfir, mermer-şist kontağında yer almaktadır. Keban madenindeki cevher % 9 Kurşun, % 12 Çinko, 300 gr/ton Gümüş ve 1 gr/ton Altun içermektedir. Cevher yatağında, yüzeyden derine doğru gidildikçe Çinko oranı artmaktadır. Maden 1953-1983 yılları arasında Etibenk tarafından işletilmiştir. 1983-1988 yılları arasında müteahhit tarafından işletilen cevher, ekonomik olmaktan çıktığı için 1989 yılında terkedilmiştir. 1953 yılından itibaren toplam 422.000 ton tüvenan cevher çıkarılmıştır. Billurik Dere-Kurtdere (Elazığ Kuzeybatısı) Kurşun-Çinko Cevherleşmesi: Kurşun-Çinko cevherleşmesi, Elazığ Magmatitleri ne ait derinlik kayaçları içerisinde yer almaktadır. Cevherleşme, damarlar şeklinde izlenmekte olup, damar kalınlıkları 10-50 cm arasında değişmektedir. Yapılan incelemelerde cevher minerali olarak galen, sfalerit ve pirit mineralleri saptanmıştır. Cevherleşimenin ekonomik durumunun araştırılması gerekmektedir. Altın Cevheri : Baskil Altınlı Kuvars Damarları: Cevherli kuvars damarları, Baskil ilçesinin güneyinde, Nazaruşağı köyü civarında Elazığ Magmatitleri ne ait derinlik kayaçları içerisinde yer almaktadır. Bölgede, irili ufaklı toplam 28 adet kuvars damarı incelenmiştir. 4-312 m arasında değişen uzunluklara sahip damarların kalınlığı 20-80 cm arasında değişmektedir. Yapılan mikroskopik çalışmalarda kalkopirit, pirit, bizmut, manyetit, galen, sfalerit ve altın mineralleri belirlenmiştir. Yüzeyde cevher kalınlığı 0.5 m, derinliği 10 m alındığında ortalama % 0,98 Bakır (Cu), 1,09 gr/ton Altun (Au) tenörlü 196.285 ton muhtemel rezerv hesaplanmıştır. Sondaj verilerinden hareketle derinliğin 100 m olduğu düşünülürse 196.285 ton muhtemel + mümkün rezerv ortaya çıkmaktadır. B.5.3 Enerji Madenleri : İlimizde Enerji hammaddeleri bulunmamaktadır. B.5.4 Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler : Yapı malzemesi olarak kullanılabilecek hammaddeler; yapı taşları, kum, mozayik ve kireç'dir. Bu hammaddelerin kaynağı olarak Elazığ ın muhtelif bölgelerinde; 14 adet kum ocağı 58

8 adet taş ocağı 1 adet mozaik ocağı 1 adet toprak ocağı 3 adet kireçtaşı ocağı 1 adet alçıtaşı ocağı 1 adet çakmaktaşı ocağı 1 adet kil ocağı 1 adet moloztaşı ocağı olmak üzere toplam 31 ocak faliyette bulunmaktadır. Ancak bunların jeolojisi, rezerv durumları, hammaddenin nitelikleri hakkında herhangi bir araştırma yapılmamıştır. DOĞAL KAYNAKLAR KAYNAKÇA - D.S.İ. 9. Bölge Müdürlüğü - Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-1 - F.Ü. Biyoloji Bölümü - Meteoroloji Bölge Müdürlüğü - M.T.A.Orta Anadolu IV. Bölge Müdürlüğü 59

C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava Doğu Anadolu Bölgesinin güneybatısında yer alan Elazığ ilinde, bölgenin diğer bölümlerinden oldukça farklı ve karakteristik bir klima dikkati çekmektedir. İlin gerek coğrafî konumu, gerekse morfolojik özellikleri bu elverişli durumun ortaya çıkmasında en büyük etken olmuştur. Gerçekten Elazığ ve çevresi 1300-1400 m dolaylarındaki ortalaması ile, bölgenin diğer bölümlerine oranla düşük bir yükseltiye sahiptir. Ayrıca; sahanın güneyinde bir duvar gibi uzanan Güneydoğu Toroslarında mevcut, Maden Oluğu ve Kömürhan Boğazı gibi geçitler özellikle kış mevsiminde, güneyin daha ılık ve nemli hava kütlelerinin yöreye zaman zaman sokulmasına yardımcı olmaktadır. C.1.1. Doğal Değişkenler C.1.1.1. Rüzgar Rasat yapan istasyonlardaki rüzgar verileri değerlendirildiğinde; Elazığ'da kışın % 38 ile doğu (NE), diğer mevsimlerde ise batı (NW) sektörlü rüzgarların hakim olduğu görülür. Özellikle yaz mevsimindeki % 51 (SW) lik oran dikkat çekmektedir. Keban'da ise kuzeybatı ve doğu yönünden esen rüzgarlar hakim durumdadırlar. Palu'da sonbaharda doğu yönlü rüzgarlar, yazın güneybatı, kış ve ilkbahar mevsimlerinde ise kuzey sektörlü rüzgarlar hakim duruma geçmektedir Bu istasyonlarda ortaya çıkan farklılık üzerinde basıncın dağılışından çok, yörenin morfolojik özellikleri etkilidir. Ortalama rüzgar hızı 1,5 ile 3 m/sn arasında değişmektedir.aylık ve yıllık ortalama rüzgar hızı Tablo C 1 de verilmiştir. (Tablo C.1) Elazığ ilindeki Aylık ve Yıllık Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık 2.2 2.5 3.2 2.9 2.4 2.4 2.0 2.0 2.0 2.1 2.1 2.0 2.3 (Tablo C.2) Elazığ ilindeki En Hızlı Esen Rüzgarın Yönü ve Hızı (m/s) Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık SE SE NW SE SSE SSE E ESE NW ESE SE SE SE 60

2.6 2.3 4.2 2.0 1.9 2.4 1.6 2.0 1.9 1.9 1.6 2.3 2.2 (Tablo C.3) Elazığ ilindeki Ortalama Fırtınalı Günler Sayısı (rüz. hız.>= 17,2 m/sn) Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık - - - 2.0 2.0 - - - - - - - 4.0 (Tablo C.4) Elazığ ilindeki Ortalama Kuvvetli Fırtınalı Gün Sayısı (rüz. hız.10,8-17,1 m/sn) Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık 7.0 6.0 9.0 5.0 11.0 4.0 3.0 2.0-2.0 2.0 2.0 53,0 N 52 o W N N N S 23 o E S 65 o W S S S Elazığ Elazığ Elazığ Şekil C.1 Elazığ İlindeki Bazı İstasyonların Hakim Rüzgar Yönü C.1.1.2. Basınç Yörede basınç rasadı yapan istasyonların yıllık ortalama değeri, Elazığ'da 903 mb, Palu'da 913 mb, Keban da 921 mb dır. istasyonlar arasındaki basınç farkı 30 mb'ı bulmaktadır. Keban'ın yüksekliğinin diğer sahaların yüksekliğinden az olması, basınç değerinin yüksek olmasını sağlamıştır. Basıncın yıllık seyrine baktığımızda, aylar arasındaki basınç farkının yüksek olmadığı dikkati çekmektedir (Tablo C.5) Elazığ İlindeki En Yüksek,En Düşük ve Ortalama Yerel Basınç (hpa) 61

Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm. Ksm Arl Min. 892.9 894.1 895.9 895.3 894.9 894.1 892.8 893.3 896.8 896.7 899.3 894.0 Max 914.0 911.1 909.3 911.8 905.8 905.9 901.2 901.3 904.4 913.2 917.6 916.6 Ort. 905.7 903.4 902.5 903.3 901.2 899.3 896.8 897.1 901.1 905.1 907.6 907.5 C.1.1.3. Nem Yöredeki yıllık ortalama nispi nem oranı % 52 (Keban) ile 65 (Sivrice) arasında değişmektedir. (Tablo C.6) Elazığ İlindeki Bağıl Nem (%) Değerleri Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık Ort.Nem 70 62 54 52 46 39 28 30 34 52 68 77 51 Min. Nem 30 34 18 23 18 22 18 12 16 24 35 42 12 Max.Nem 82 76 65 67 58 47 35 37 42 67 82 84 61 C.1.1.4. Sıcaklık Elazığ meteoroloji istasyonunun 46 yıllık verilerine göre, yıllık ortalama sıcaklık 12,9 C dir. Buna göre Doğu Anadolu Bölgesi içinde Malatya'dan sonra en yüksek değere Elazığ'da ulaşılmaktadır. Öyle ki; ilin en alçak kesiminde bulunan Keban 14,6C lik değerle Doğu Anadolu bölgesinin en sıcak sahalarından birine karşılık gelmektedir. (Tablo C.7 ) Elazığ İlindeki 2005 Yılındaki En Düşük,En Yüksek ve Ortalama sıcaklık Değerleri Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık Ort. 0.1 1.3 6.6 13.0 17.0 22.1 28.5 27.7 20.9 12.8 5.9 3.0 13.3 Min. -3.5-2.7 2.5 7.0 10.1 14.2 19.9 19.9 14.4 6.9 1.9 0.6 7.6 Max. 4.0 6.1 11.5 18.9 25.1 28.7 35.8 35.7 28.9 20.3 11.4 6.5 19.4 Elazığ ilindeki ortalama düşük ve ortalama yüksek sıcaklıklar, yıllık ortalama sıcaklığa büyük bir benzerlik göstermektedir. Sıcak mevsimde her iki değerin de ortalama değerden uzaklaşması ile maksimum ortalamalar ile minimum ortalamalar arasındaki fark artar. Böylece soğuk dönemlerde günlük sıcaklık farkları daha az, sıcak dönemlerde ise daha fazla olarak belirir. Bunun sebebi; sıcak dönemde yerin, ortalama sıcaklıkların uzun yıllara göre gidişine baktığımızda, sıcaklıkların yıllık ortalamalardan büyük bir sapma göstermediği dikkati çekmektedir. Bu özelliği ile 62

yörenin Doğu Anadolu Bölgesinin diğer istasyonlarına oranla daha istikrarlı olduğu ortaya çıkmaktadır (Tablo C.8 ) Elazığ İlinde 2005 Yılında En Düşük,En Yüksek Sıcaklık(C) Günleri ve Sıcaklık Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık Min. Sıc.G ün Max Sıc.G ün -10.0 27 9.8 12-9.2 13 13.3 20-3.5 26 20 31 0.0 4 24.4 13 4.0 5 31.4 22 7.5 2 34.0 10 16.1 5 39.6 28 17.6 11 38.6 19 9.9 30 32.3 17 0.60 21 28.6 12-3.8 24 16.1 30-7.2 31 14.4 1-10.0 27 39.6 28 C.1.1.5. Buharlaşma Değişmenin en belirgin olduğu unsurlardan biri de buharlaşmadır. Elazığ istasyonuna ait değerler karşılaştırıldığında önceki periyoda oranla, sonraki dönemde %13,4'lük bir azalma görülmektedir. Ayrıca; 1974 döneminden sonraki sıcaklık değerlerine baktığımızda yıllık ortalamalarda 0,1 C gibi çok küçük bir azalma dikkati çekmektedir. Yörede bulutluluk oranı, yıllık itibarıyla yüksek bir değer göstermektedir. Fakat; aylık değerlere bakıldığında bulutluluğun, belirli dönemlerde yoğunlaştığı görülmektedir. Soğuk dönemdeki yoğunlaşma koşulları sıcaklıkların, fazla düşmesini engellemektedir. Buna karşılık; sıcak dönemde bulutluluğun az olması, buharlaşmayı artırıp, güneş enerjisinden faydalanmayı ve bitkilerin olgunlaşmasını olumlu yönde etkilemektedir (Tablo C.9 ) Elaziğ İlindekiOrtalama Buharlaşma vegünlük Buharlaşma Miktarı (mm) Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık Ort. 132.9 213.7 296.2 390.5 378.5 247.6 116.4 Gü-lük 0.0 0.0 0.0 9.0 9.2 14.0 14.0 14.0 12.0 6.0 0.0 0.0 14.0 C.1.1.6. Yağışlar C.1.1.6.1. Yağmur Elazığ İlindeki rasat değerlerine göre yıllık ortalama yağış miktarı, 374 mm ile 903 mm (arasında değişmektedir. Yağışın aylara dağılışı düzensiz olup, en yağışlı ay genellikle Nisan, en kurak ay ise Ağustos olarak belirmektedir. îlkbahar en yağışlı Yaz ise en kurak mevsimdir. İlkbahar yağışlarının yıllık toplam yağışa göre oranı % 35 ile 49 arasında değişmektedir. İlkbahar mevsimini bu oranlara yakın değerlerle kış mevsimi takip etmektedir.kış mevsimindeki oran artarak bu dönem en yağışlı mevsim durumunu almaktadır. Yaz aylarının toplam yağış 63

miktarı oldukça düşüktür (Tablo C.10). Bu özelliklere göre; Yörede Akdeniz Yağış Rejimi'nin bozulmuş da olsa bir benzeri görülmektedir. İl sınırları içinde Akdeniz yağış rejimi güneye doğru gidildikçe belirginleşmektedir. (Tablo C.10) Elazığ İlininde Ortalama Yağış Miktarı (mm) Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Yıllık 30.4 22.2 48.6 30.3 14.1 33.5 0.0 0.4 5.8 72.9 53.6 18.8 330.8 C.1.1.6.2. Kar, Dolu, Sis ve Kırağı Araştırma alanında yıllık ortalama kar yağışlı gün sayısı, Doğu Anadolu Bölgesinin diğer istasyonlarına oranla oldukça düşüktür. Kar yağışları ortalama olarak Kasım sonunda başlamakta ve Mart ortalarına kadar sürmektedir. Bu duruma göre araştırma alanında kar yağışının görülebileceği dönem dört ay olarak belirlenmektedir. Fakat Kasım ve Mart aylarındaki kar yağışlı gün sayısı çok düşüktür. İlin genelinde Aralık-Ocak-Şubat aylarında yağan kar yağışı yine bu aylarda yerde örtü meydana getirmektedir. Yılda ortalama 20 gün civarında kar yağmaktadır. Yine yılda yaklaşık 32 gün yer karla örtülü kalmaktadır. Karla örtülü gün sayısı en çok olan ay 13 gün ile ocak ayıdır. 62 Yıllık rasatlara göre ilde ölçülen en yüksek kar örtüsü kalınlığı 68 cm. olarak ölçülmüştür. (Tablo C.11) Elazığ İlinde 2005 Yılında Kar Ölçüm Değerleri O Ş Mt N M H T Ağ Ek Ey K A Yıllık Ort.Kar Yağ.Günler S Ort.Karla Ört.Günler S. En Yüksek Kar Ört. Kalınlığı (cm) Ort.Dolulu Günler Sayısı 10 4 1 1 1 2 19 9.0 4.0 13 4.0 7.0 7.0 1 2 3 Elazığ İlinde, yıl geneline bakıldığında ilk don olayı Ekim ayında, son don olayı Nisan ayında görülmektedir. C.1.1.7. Seller Sel meydana getiren yağış, kısa sürede en çok yağış miktarı bırakan yağıştır. Düzenli ve kararlı uzun süreli yağış sel tehlikesi meydana getirmez. Sağanak yağış olarak tabir edilen kısa süreli, belirli dar bir alanda yağan şiddetli yağışlar genellikle İlkbahar ve yaz aylarında görülür. İlin coğrafik ve morfolojik yapısı göz önünde bulundurulup, geçmiş yağış değerlerine bakıldığın da ilin su baskını tehlikesinden uzak olmadığı görülür. Sel ve su baskını olayına neden olan yağışlar 64

her yıl görülmeyip, 5-10 yılda bir tekerrür edebileceği göz önüne alınarak özellikle alt yapı çalışmalarının önceden yapılmış olması gerekir. C.1.1.8. Kuraklık Ülke geneline göre, İlimiz az yağış alan yerlerden olup, yarı kurak - yarı nemli iklim içinde kalmaktadır. Kasım-Mayıs aylarında yeterli yağış olduğu halde, Temmuz-Ekim arasında yağış yetersizliği kuraklık sınırında kalmaktadır. Uzun yıllar ortalamasına baktığımızda; yıllık 430 mm. seviyesinde olan yıllık ortalamanın, son 55 yılın 25 yılı bu seviyenin altında kaldığını göstermektedir. Bu demektedir ki, zaten az yağış alan sınırda bulunan ilin, yaklaşık her iki yıldan birinin daha az yağış alma ihtimali bulunmaktadır. C.1.1.9. Mikroklima İlin iklim karakterinin karasal iklimden daha yumuşak özellik gösterip, sanki mikroklimaya benzer nitelikler taşıdığı söylenebilir. Bu durum,daha belirgin olarak,ilin Güney-Güneydoğusunda uzanan Uluova denilen göl yatağı düzlüğündeki tarım arazisin de yetişen bitki dokusundan çok daha iyi gözlenmektedir. İkinci derecede Kuzova ve İlin batısında uzanan Hankendi ovası sayılabilir. Elazığ yakın çevresi ile birlikte Keban, Baskil, Ağın, Palu ve Kovancılar, Doğu Anadolu bölgesinin büyük bölümünde görülen genel karasal iklim yapısından farklı, çevrili baraj göllerinin de etkisiyle her geçen yıl daha elverişli iklim çizgisine yaklaşmaktadır. C.1.2. Yapay Etmenler C.1.2.1. Plansız Kentleşme 1950'lerin ortalarından başlayarak, İl'de kamu yatırımlarının artması ve çeşitli sanayi kuruluşlarının yeni iş alanları yapması, kırdan kaçan nüfusun İl merkezine yönelmesine neden olmuştur. Böylece İl hızlı bir kentleşme sürecine girmiştir. Göç olma eğilimi, 1965-1970 arasında Keban barajının yapımına bağlı olarak daha da şiddetlenmiştir. Bir yandan baraj inşaatında çalışmak üzere başka İl'lerden işçi göçü olmuş, öte yandan da baraj gölünün sular altında kalacak olan Tunceli'ye bağlı yerleşim merkezlerinin halkı topluca Elazığ'a göç etmişlerdir. 1990 sonrası ülke doğusunda artan iç huzursuzluk nedeniyle özellikle ülke doğusunda yer alan büyük kentlere göç olmuştur. Elazığ da bu olgudan büyük ölçüde etkilenmiştir. Göç eden insanlar maddi imkansızlılar nedeniyle genellikle şehrin uç bölgelerinde ikamet etmektedirler. Ancak ilimiz imar planının çok büyük bir alanı kapsaması nedeniyle sözkonusu binalar genellikle plan kapsamı içerisinde kalmaktadırlar. İldeki kaçak binalar genellikle plan kapsamı içerisinde kalmaktadırlar. İldeki kaçak binalar sayısı diğer şehirlere oranla çok düşük seviyelerdedir. Bununla beraber yol, su, kanalizasyon gibi altyapı sorunları bulunmaktadır. C.1.2.2.Yeşil Alanlar Dünya standartlarına göre kişi başına düşen yeşil alan 20 m 2 'dir. İlimizde 180.304 m 2 çim alanı,294.000 m 2 ağaçlandırılmış alan ttoplam yeşil alan 474.000 m 2 dir.kişi başına düşen yeşil alan 0.49 m 2 'dir. Planlı ağaç dikimi ise 1994 yılından sonra düzenli olarak başlatılmıştır. 65

İlimiz Koşullarına Uygun Bitki Türleri Süs Bitkileri Leylak, Süs Elması, Süs Eriği, Ardıç, Japon Ayvası, Ateş Dikeni, İnci, Şimşir, Gül, Kelebek Çalısı, Taflan, Ligustrum,Mahonya, Hanımeli, Filbahri, Hatmi, Dağ Müşmülası, Rozmarin, Lavantin, Mazı, Kartopu, Acem Borusu, Yukka Ağaçlar Çınar, Akça Ağaç, Dış Budak, İğde, Aylantus, Kavak, Güney Kandilli, Katalpa, Söğüt. İbreliler Karaçam, Sedirçam, Mavi Servi, Ladin, Göknar. C.1.2.3. Isınmada Kullanılan Yakıtlar İlimizde doğalgaz mevcut değildir. Isınmada odun, Kömür ve kalorifer sıvı yakıtı kullanılmaktadır. Son yıllarda ekonomik krizden dolayı sıvı kalorifer yakıtında katı yakıta dönüşüm olmuştur. Doğalgaz çalışmalarında iletim hattı bitmek üzere olduğu halde şehir içi dağıtım hattı ihalesi henüz yapılmamıştır.2006 yılı içerisinde yapılması planlanmaktadır. Isınma amaçlı ithal kömür özellikleri (Tablo C.12) Elazığ il sınırları içinde, ısınma amaçlı ithal kömür kullanan kaloriferli veya sobalı konutlar ya da işyerlerinde kullanılacak ithal kömürlerin özellikleri, İthal Kömürün Özellikleri Toplam Kükürt (kuru bazda) : max. % 0.9 Alt Isıl Değer(orijinalde) Uçucu Madde (kuru bazda) Sınırlar : min 6200 Kcal/kg (-400 tolerans) : % 12-28 (+1 tolerans) Toplam Nem ( orijinalde) : max. % 10 Kül (kuru bazda) Şişme İndeksi : max. 1 : max. % 14 (+1 tolerans) Boyut* : 18-150 mm (18 mm altı max. ve 150 mm üstü max. % 10 tolerans) ** Mekanik beslemeli yakma tesisleri için kömür boyutu 10-18 mm olabilir. Yukarıdaki sınır değerler, Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ve Çevre ve Orman Bakanlığının 26.05.2005 tarih ve B.18.0.ÇYG.0.02.00.02/5534 (2005/6) sayılı genelgesinde ısınma amaçlı kullanılacak ithal kömür için belirlemiş olduğu özelliklerdir. Sanayi amaçlı ithal kömür özellikleri (Tablo C.13) Elazığ il sınırları içinde sanayide kullanılacak ithal kömür özellikleri, İthal Kömürün Özellikleri Sınırlar Alt Isıl Değeri (orijinalde) : min 6000 kcal/kg (-500 kcal/kg tolerans) Toplam Kükürt (kuru bazda) : max. %1 66

Uçucu Madde (kuru bazda) : max. %36 Boyut : 0-50 mm Yukarıdaki sınır değerler, Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği ve Çevre ve Orman Bakanlığının 26.05.2005 tarih ve B.18.0.ÇYG.0.02.00.02/5534 (2005/6) sayılı genelgesinde sanayi amaçlı ithal edilecek kömür için belirlemiş olduğu özelliklerdir. C.1.2.4.Endüstriyel Emisyonlar Endüstriden kaynaklanan hava kirliliği esas olarak yanlış yer seçimi ve atık gazların yeterli teknik önlemler alınmadan havaya bırakılması sonucu meydana gelmektedir. Bazı bölgeler burada bulunan tek bir endüstrinin meydana getirdiği yoğun kirliliğe maruz kalmakta, bazı endüstri bölgelerinde ise birçok endüstrinin emisyonları bileşik bir kirlilik yaratmaktadır. İlimizde İl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak işletmelerde emisyon izni takibi yapılmaktadır.emisyon İznine tabii 21 adet,emisyon iznine tabii olmayan 39 adet işletme vardır. C.1.2.5. Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar Türk Standartları Enstitüsünce yayımlanan "Egzos Gazı Kirleticileri Trafikteki Benzin Motorlu Taşıtlar İçin Ölçüm Metodu ve Sınır Değerleri" aşağıda verilmektedir: CO Karbonmonoksit % 0.5-4.5 arasında olmalıdır. HC Hidrokarbon 50-500 ppm. arasında olmalıdır. C02 Karbondioksit % 10-15 arasında olmalıdır. 02 Oksijen % 0-2 arasında olmalıdır. İlimizde iki adet Eksoz Emisyon Ölçüm İstasyonu bulunmaktadır.bunlar Metinler Tofaş Bayii ve Alpaylar Otomotivdir. 2005 yılında 21.964 aracın Eksoz Emisyon Gazı ölçümü yapılmıştır.belirlenen standart değerin üstündeki değerlere sahip araçlar trafikten men edilmektedir. İlimizde Trafiğe Kayıtlı Motorlu Taşıt Araçlarının Cins ve Sayıları 31.12.2005 tarihine kadarelazığ il genelinde Toplam 53.107 araç trafiktedir İlimizde 2005 yılı içerisinde ilimiz genelinde toplam 3.373 araç trafiğe çıkmıştır. 67

(Tablo C.14) İlimizde 2005 yılı içerisinde trafiğe çıkan araç sayısı Yıl Aracın Cinsi Araç Sayısı Eksoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı 2005 Otomobil 2.041 Minibüs 124 Midibas --- Otobüs 7 Kamyon 97 Traktör 201 Kamyonet 1.030 Motorsiklet 181 Çekici 7 Tanker 4 A.Taşıtı 38 S.Aracı 3 İlimizde Havaalanına 2005 yılında 340 adet uçak inmiştir.toplam yakıt tüketimi 994.860 litredir.yakıt türünün özelliği JP-8 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynakları C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman Elazığ yaklaşık 250.000 nüfuslu, denizden yüksekliği yaklaşık 1100 m. olan ve etrafı 1965-2347 m. yüksekliğindeki dağlarla çevrili bir ilimizdir. Elazığ'da hava kirliliğine müsait olan meteorolojik koşulların şehirleşmede göz önüne alınmaması ve taşıt aracı sayısının hızla artması, kirliliğin bu kadar yükselmesine sebep olmuştur. Kış aylarında ortalama rüzgar hızı 1.2-1.9 m/sn olmaktadır, oysa bahar ve yaz aylarında rüzgar hızı 2,0-2,9 m/sn arasındadır. Şehrin kuzey-kuzey batı istikametindeki tepelerin, bölgedeki kuzey-kuzey batı yönünden esen hakim rüzgarları perdelemesinden dolayı kış aylarında yavaş esen rüzgarlar bu mevsimde sık olarak görülen inversiyon ile birleştiğinde, havaya atılan kirleticilerin yatay ve dikey doğrultularda şehrin üzerinden uzaklaşmasını zorlaştırmaktadır. İlimizde hava kirliliğine etken olan kükürtdioksit ölçüm sonuçlarının aylık ortalamaları Toblo C.15 de verilmiştir.yıllara göre ortalama SO 2 değişim değerleri Şekil C.2 de. verilmektedir. 68

Tablo C.15 İlimizde Kükürtdioksit Ölçüm Sonuçlarının Aylık Ortalamaları YILLAR Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Ort. 2000 88 137 81 28 16 14 15 17 17 20 103 108 53.7 2001 184 184 145 102 56 45 21 19 27 36 106 134 88.3 2002 137 146 96 49 19 19 15 16 22 34 115 254 76.8 2003 271 198 122 59 28 30 23 22 32 30 96 84 82.9 2004 69 88 100 84 99 117 92 68 61 54 107 134 89.4 2005 83 68 56 44 33 27 22 20 22 25 68 43 42.5 SO2 Konsantrasyonu 100 80 60 40 20 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 SO2 Yıllar. Şekil C.2.Yıllara göre ortalama SO2 (µg/m3) değişim değerleri C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları İlimizde hava kirliliğine etken olan partükül miktarı Hava Kalitesi Kontrol Yönetmeliğin nde belirtilen sınır değerlerin altında olduğu tespit edilmiştir.ölçüm sonuçlarının aylıkortalamalarıtablo C.16 da verilmiştir.yıllara göre ortalama PM değişim değerleri Şekil C.3 de verilmektedir. Tablo C.16 İlimizden Ölçülen PartükülünOrtalama Aylık Sonuçları YILLAR Ock Şbt Mrt Nis Mys Hzr Tmz Ağs Eyl Ekm Ksm Arl Ort. 2000 69 85 53 27 13 12 12 14 16 27 92 71 40.9 2001 96 79 51 24 19 15 11 11 19 28 61 55 39.1 2002 59 82 54 38 21 16 13 12 20 31 86 115 45.6 2003 116 97 64 36 26 19 17 20 16 28 84 46 47.4 2004 42 39 42 37 46 44 38 33 29 31 37 37 82.9 2005 83 68 56 44 33 27 22 20 22 25 68 43 42.5 69

PM Konsantrasyonu 100 80 60 40 20 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Yıllar PM Şekil C.3.Yıllara göre ortalama PM(µg/m3)değişim değerleri C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları Ülkemizde olduğu gibi, İlimizde de hava kirliliğinin başlıca nedeni konutlarda ısınma amacıyla yakılan ve sanayide kullanılan kalitesiz, kükürt oranı yüksek katı ve sıvı yakıtlar ile sanayiden kaynaklanan kirlilikler olduğu bilinmektedir. Elazığ'da kış aylarında artış gösteren hava kirliliğini azaltmak ve kontrol altına almak amacıyla, Mahalli Çevre Kurulu Kararıyla daha düşük kükürtlü yakıtlar üretilinceye kadar % 1,5 kükürtlü kalorifer yakıtının kullanılması, % 1,5'tan fazla kükürt içeren fuel-oil'lerin ve ithal petrokok'un ısınma amaçlı ve sanayide kullanılması yasaklanmıştır. C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları İlimizde çeşitli kurumlardan havaya verilen NOX miktarın ölçümü yapılmamaktadır. C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları İlimizde Hidrokarbon ve kurşun emisyonlarının bazı sanayi tesisleri ve motorlu taşıtlardan kaynaklandığı bilinmekte olup, ölçüm yapılmamaktadır C.3. Atmosferik Kirlilik C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri İlimizde ozona zararlı faaliyetler olup olmadığının tespiti ile ilgili bir çalışma yoktur. C.3.2. Asit Yağışlarının Etkileri Havaya verilen gazlar; başta karbonmonoksit, Kükürtdioksit, Azotdioksit, Hidrojenflorür ve Hidrokarbonlar gibi kirletici emisyonları içermekte ve bunların fazlalığı asit yağmurlarına neden olmaktadır. Asit yağmurların etkisiyle topraklar asitleşmekte ve bitki örtüsü tahrip olmaktadır. İlimizde SO 2 ölçümlerinden alınan neticeye göre, belirlenen standart değeri 70

aşmadığından böyle bir inceleme yoktur. C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan Etkileri C.4.1. Doğal Çevreye Etkisi Hava kirliliğinin iklime etkisi, birisi lokal, diğeri global düzeyde olmak üzere iki ölçekte olmaktadır. Lokal düzeyde, şehirlerde havada bulunan kirleticiler yüzeye ulaşan güneş ışınlarını yansıtmakta ve az da olsa absorbe etmektedir. Bu olayların, bazı meteorolojik değişikliklere sebep olmaları beklenir. Şehirler yerkürenin çok küçük bir kısmını meydana getirdiklerinden global ölçekte bu tür meteorolojik değişiklikler çok önemli olmamaktadır. Global düzeyde kirlilik ise bütün dünyayı etkilediğinden çok daha önemlidir. Bu tür hava kirliliğinin iki örneği "sera etkisi" ve "ozon tabakasındaki bozulma" dır. C.4.1.1. Su Üzerindeki Etkileri Yağmur suyu yeryüzüne indiğinden itibaren kirlilik yükünde ani bir artış olur. Organik ve anorganik partiküller, hayvansal ve bitkisel atıklar, doğal ve yapay gübreler, pestisidler, mikroorganizmalar su ve yeraltı suyunun kirlenmesine neden olur. C.4.1.2. Toprak Üzerine Etkileri Özellikle endüstriyel faaliyetler esnasında, bacalardan kontrolsüzce çıkan gaz ve partiküller, çok uzak mesafelere dahi taşınarak bitkiler ve topraklar üzerinde birikmektedir. Asit yağmurların etkisiyle, topraklar asitleşmekte ve bitki örtüsü tahrip olmaktadır. Ayrıca, emisyonlar içerisinde yer alan partikül maddeler içerisinde bulunan Bakır (Cu), Çinko (Zn), Demir (Fe), Kadmiyum (Cd) gibi ağır metaller toprak ve bitki üzerinde yığılmaktadır. C.4.1.3. Flora ve Fauna Üzerindeki Etkisi Hava kirliliğini oluşturan bazı gazlar, bitkilerin solunumu sırasında, gözeneklerden içeri girerek fotosentezi yavaşlatır. Ağaçların yapraklarında görülen renk bozulmaları da hava kirliliğinin bitkilerde sebep olduğu ayrı bir bozulmadır. Hava kirliliğinin bitkilere olan etkisinin en iyi örneği, kömürlü santrallerden atılan SO 2 gazının, atmosferde girdiği reaksiyonlar sonucu oluşan H 2 SO 4 ' in yağmur suyu ile yıkanması sonucu oluşan asit yağmurlarının geniş orman alanlarına verdiği zarardır. Yapılan bir araştırmada elma ve fasulye bitkilerine sera ve tarla koşullarında 1,3,10 gr. Çimento tozu /m 2 /gün uygulanmış ve gelişme durumu incelenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre ; 10gr. toz uygulaması bitki gelişimini önemli ölçüde sınırlandırmış, bitkiyi zayıflatmış, yapraklar incelmiş ve dallar kısa kalmıştır. Ayrıca, kloroplastlarda şekil bozuklukları meydana gelmiş, stomalarda kapanma sözkonusu olmuştur. C.4.1.4. İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkisi 71

Hayatın temel unsuru olan hava, insanların solunum imkanını oluşturduğuna göre; havadaki kirliliğin insan sağlığı yönünden birinci derecedeki önemi açıktır. Havanın taşıdığı karbon parçacıkları, ozon, karbonmonoksit, kükürtdioksit, doymamış hidrokarbonlar, aldehitler, kanserojen maddeler gibi kirleticiler insanların solunum yollarını etkileyerek normal mekanizmasını bozar; bronşlarda iltihaplara ve daralmalara sebep olur. Bu değişmeler sonunda da, kronik bronşit ve anfizem gibi rahatsızlıklar meydana gelir. Araştırmalar, akciğer kanserinin meydana gelmesinde ve artmasında da hava kirliliğinin önemli bir rolü olabileceğini göstermektedir. Havada az miktarda bile olsa polenlerin insan sağlığını olumsuz yönde etkilediği saman nezlesi ve astım gibi rahatsızlıklara yol açtığı tespit edilmiştir. C.4.2. Yapay Çevreye(Görüntü Kirliliği Üzerine)Etkileri Hava kirliliği, yapıların taş ve metal kısımlarında zararlara sebep olmaktadır. Bu zararın en belirgin örneği, is sebebiyle olan kirlenmedir. Ayrıca, kükürtdioksitli hava, kireç taşının tahribine yol açmaktadır. Yine kükürtdioksit, özellikle demir ve çelik gibi metal kısımlar üzerinde zararlı etki yapmaktadır. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) KAYNAKÇA -Meteoroloji Bölge Müdürlüğü (2005) -İl Çevre ve Orman Müdrlüğü -Sağlık İl Müdürlüğü D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı D.1.1 Yeraltı Suları : Elazığ İl sınırları içerisinde yeraltısuyu iki farklı akifer grubundan alınmaktadır. 1.Grup akifer alüvyon-yamaç molozu gibi tutturulmuş kum-çakıl gibi gevşek malzemeden oluşmuştur. 2.Grup akifer ise kırıklı-çatlaklı kayaçlardan oluşmaktadır. Bu kayaçlar karstik yapılı-kırıklı çatlaklı kireçtaşları ve kristalize kireçtaşları ile kırıklı çatlaklı bazalt andezit, diyorit, granit, kumtaşları vs. 1 Grup Akifer 72

1. Grup akifer genelde ova kesimlerde, dağ önü yamaçlarda yer alır. Elazığ civarında 1. gruba giren akiferleri özetle şöyle sırayalabiliriz. 1- Uluova : Elazığ İl Merkezinin güney ve güney doğusunda bulunur. Akçakiraz- Yazıkonak-Mollakendi-Yurtbaşı-kuyulu-Bahçekapı-Altınçevre gibi yerleşim yerlerini içine alır. Önemli bir yeraltısuyu kaynağı olup 70-80 hm 3 rezerv tahmin edilmektedir. Elazığ ilinin içme ve kullanma suyu ihtiyacının büyük bir bölümünü burada karşılanmaktadır. Açılan 100-150 m lik sondajlardan ortalama 10-100 lt/sn su alınmaktadır. 2- Elazığ ovası: Elazığ Şehir merkezinin içerisini ve güneyini kapsar. Açılan 100-150 metrelik sondajlardan 2-25 lt/sn su alımaktadır. Aşırı çekim neticesinde sürekli su seviyesi düşmektedir. Yer yer yeraltısuyu kirlenmesi gözlenmektedir. 3-Yurtbaşı-Kıraç ovası : Elazığ İl merkezinin 20-25 km doğusunda yer alır. Açılan 100-150 metrelik sondajlardan su alınmaktadır. 4- Kovancılar Ovası : Kovancılar içi ve doğu kesimlerinde yer alır. Açılan 100-200 metrelik sondajlarla ortalama 2-15 lt/sn su alınmaktadır. 5-Gezin civarı ve Behramaz Ovası : Elazığ il merkezine 50-60 km uzaklıkta güneyde kalır. Açılan 100-150 metrelik sondajlardan ortalama 5-60 lt/sn su alınmaktadır. 6- Baskil ve civarı : Elazığ il merkezine 30 km batıda bulunur. Açılan 100-150 metrelik sondajlardan 2-30 lt/sn su alınmaktadır. 7- Baskil Sahil Ovası : Elazığ il merkezine 50-70 km batıda bulunur. Karakaya Baraj Gölü kıyısında yer alır. Açılan 100-150 metrelik sondajlardan 10-40 lt/sn su alınmaktadır. 8- Karakoçan Ovası : Elazığ ilk merkezine 100 km uzakta bulunan Karakoçan ilçe merkezi civarında yer alır. Açılan 100-150 metrelik sondajlarda 10-20 lt/sn su alınmaktadır. 9- Baltaşı-Sarıkamış arası : Bu alan Elazığ il merkezine 50-60 km doğuda bulunur. Cep şeklinde düzlükleri kapsar. Açılan 100-150 metrelik sondajlardan 3-20 lt/sn su alınmaktadır. 10- Hazar Gölü civarı : Hazar Gölü etrafında yamaç birikintilerinden açılan 50-150 metrelik sondajlardan 2-20 lt/sn su alınmaktadır. 11- Çaybağı ovası : Elazığın 60-70 km doğusunda yer alır. Küçük bir ova olup açılan 100-150 metrelik sondajlardan 5-20 lt/sn su alınmaktadır. 12- Hankendi Ovası : Elazığ il Merkezinin 20 km güney batısında bulunur. Açılan 100-150 metrelik sondajlarla ortalama 1-20 lt/sn su alınmaktadır. 2 Grup Akifer 2. Grup akifer Elazığ il sınırlarında değişik yerlerinde bulunur. Bu grubun yer altı suyu verimi açısından en önemli olan akifer karbonatlı kayaçlardır. Bu tür akiferlerde oldukça verimli su alınmaktadır. Baskil Haroğlu Dağı civarında kireçtaşlarında açılan 100-150 metrelik sondajlardan 10-60 lt/sn su alınmaktadır. Kovancılar Şahmıran Dağı ve batıya uzantısı civarında, kireçtaşlarında açılan 100-150 metrelik sondajlarda 2-40 lt/sn su alınmaktadır. Elazığ İl Merkezinin 20 km batısında Kesik Köprüde kristalize kireçtaşlarında açılan 100-150 metrelik sondajlardan 5-50 lt/sn alınmaktadır. Elazığ Şehir Merkezinin su ihtiyacının bir bölümü de burada karşılanır. Kireçtaşlarından oluşan akiferlerin dışında daha az çatlaklı veya ayrışma ve çatlak sıklığına bağlı olarak değişen kayaçlarda açılan sondajlarda (100-200 m) yaklaşık 0,5-10 lt/sn su alınmaktadır. Elazığ ilinde sulama ve içme suyu amaçlı yapılan projelerle, yeraltı suyundan 73

faydalanılmaktadır. Bunun 70,233 hm 3 /yıl kooperatif ve DSİ sulamaları, 6,97 hm 3 /yıl şahıs sulamaları, 22,37 hm 3 /yıl içme ve kullanma suyu olarak kullanılmaktadır. İl İçme Suyu Kaynakları Uluova İçme Suyu Kesikköprü İçme Suyu Abdullahpaşa İçme Suyu Cumhuriyet Mah. İçme Suyu Harput Mah. İçme Suyu 720 lt/sn 250 lt/sn 80 lt/sn 50 lt/sn 5 lt/sn Karaçalı Kaynak Suyu 10 lt/sn Toplam 1115 lt / sn Elazığ ilinin her geçen yıl artan nüfussuyla birlikte içme ve kullanma suyu ihtiyacı giderek artmaktadır. İlin gelecek 20 yıldaki su ihtiyacı projeksiyonu yapılmamıştır. Tablo D.1. İl İçme Suyu Kimyasal Analiz Sonuçları İÇME SUYUNUN YERİ KALEVİ % BAĞLI KLOR (Mg/Lt.) ORGANİK MADDE (Mg/Lt.) PH SERTLİK (FS O ) ULUOVA 8 10,65 1,1 7 26 KESİKKÖRÜ 8 85,2 0,8 7 28 ABDULLAHPAŞA 6,7 42,60 0,86 7,4 23 CUMHURİYET 5,5 21 1,1 7,1 21 HARPUT 8 52 0,008 35 24 74

Elazığ yeraltı su kaynakları (organık madde, ağır metal, asitlik değer) kapsamında değerlendirme yapılmamıştır. Karaçalı Suyu Organik maddeler için sarf edilen Oksijen (Mg/Lt) 1,5 Sülfat (Mg/Lt) 63 Florür (Mg/Lt) 4,90 PH 7,63 Sertlik (Fs ) 7 Mevcut Kuyular: Elazığ kentinin su ihtiyacı, Elazığ Belediyesinin, kamu kurum ve kuruluşlarının ve sanayi kesiminin açtığı kuyularla karşılanmaktadır. Belediyenin açmış olduğu kuyu adedi fazla olmakla birlikte pek çoğu atıl durumdan aktif duruma getirilmiş durumdadır. Elazığ belediyesinin Uluova bölgesinde bulunan Su Yük Tevzi İstasyonundan alınan bilgiye göre Elazığ İli Mollakendi, Şintil ve Hozatek köyleri çevresinde açılan sondaj kuyuları ile il merkezine saniyede 700-800 lt su verilmektedir. Uluova bölgesinde açılan sondaj kuyuları şehrin su ihtiyacının tamamını karşılamamakla birlikte İlin diğer bölgelerinde açılan sondaj kuyuları ve yer altı su kaynakları ile kentin su ihtiyaçının karşılanmasına çalışılmaktadır. Halen çalışmakta olan ve kente su veren kuyular bulundukları mevki ve debilerine göre aşağıdaki tablo D.2'de verilmiştir: Tablo D.2 Kente Su Veren Kuyuların Karekteristikleri Mevkii Adı Kesrik Kuyu Karakteristiği No su Verimi Q(l/s) 5411 40 5680 6820 15817 15539 10 10 10 40 Q t (l/s) 470 10 10 10 40 Terfi Merkezi Karakteristiği Hm (m) 36 30 30 52 35 Nm (kw) 22 7,5 22 18,5 25 Adeti 1Adet Düşey Milli E.M.Pomp 75

Sürsürü 15333 16774 30324 Belediye Kuyusu 10 10 15 40 20 20 15 40 121 110 110-45 55 30 - Kesik Köprü 16660A 16660B 20570 20840 21076 21077 30198 30199-12 60 47 40 36 44 50-55 60 50 60 60-21 22 26 27 29-19 21 21 25 27 1Adet Düşey Milli E.M.Pomp Bu kuyulardan toplam 434 l/sn su alınabilmektedir. Bu kuyuların haricinde DSİ tarafından açılmış olan derin kuyulardan Q= 700 l/sn lik debi, şehre terfi ettirilmektedir. Kuyuların tam kapasite ile çalışması halinde kent e 1134 l/sn lik debi verilebilecektir. Sonuç olarak Elazığ kentinin gelecekteki içme ve kullanma amaçlı su ihtiyacını karşılamak için, acilen yeni su kaynaklarının etüt edilerek planlanıp projelendirilmesi gerekmektedir. Su kaynakları etüt edilirken, mevcut yeraltısu kaynaklarının sonuna kadar kullanılması ekonomik açıdan uygun olacaktır. Yer altı su kaynakları değerlendirildikten sonra geriye kalan su açığının Keban Baraj Gölü nden temin edilerek arıtılması gerekmektedir. Arıtma tesislerinin gerek inşası gerek işletilmesi çok pahalı olduğundan öncelikle yararlanılabilecek bütün yeraltısu kaynakları değerlendirilmelidir. Maden İlçesi Mevcut İçme Suyu Durumu Bu ilçede halkın büyük çoğunluğu, ilçenin hemen bitişiğindeki bakır cevheri ve zenginleştirilmesi tesislerinde çalışarak geçimini sağlamaktaydı. Ancak son yıllarda cevherin tükenmesi ile işçiler çıkarılmış ve ilçeden büyük oranda göçler başlamıştır. İnsan ve hayvan içmesuyu ihtiyacı toplamı Q=10 lt/sn olarak tespit edilmiştir. (N=9000 kişi) Maden İlçesinin içmesuyu inşaatı 1970 yılı ve öncesinde tamamlanmıştır. İlçenin içmesuyu temini için Maden Çayı kenarında iki adet keson kuyu açılmıştır. Bu kuyular 12 lt/sn olarak projelendirilmiş olup zaman zaman bu kuyularda dolgu meydana gelmekte ve kuyuların suyu azalmaktadır. 1993 yılında İller Bankası tarafından etüdü yapılan 1,8 lt/sn lik debiye sahip Mihrap Kaynağı nın suları, 70 m 3 lük depoya cazibeyle götürülmüştür. Ancak, bu mevcut kaynaklardan yeterli su alınmadığı ve suyun depolara terfi işleminde, çok fazla enerji masrafı olduğundan, cazibeyle akıtılabilen 2,5 lt/sn ve 3,5 lt/sn lik iki ayrı kaynak tespit edilmiştir. Böylece cazibeyle akıtılabilecek debi 7,8 lt/sn dir. Bu üç kaynaktan yapılacak drenaj çalışmaları ile kaynakların 76

işletilebilir verimleri arttırılabilir. Bu durumda kuyulardan depolara terfili sistem ile su verilmesi işinden vazgeçilerek büyük bir ekonomik kazanç sağlanacaktır. Fakat bunun için ilave 3500 m isale hattı döşenmesi gerekmektedir. Baskil İlçesi Mevcut İçme Suyu Durumu Baskil şevkat Mahallesinin içmesuyu ihtiyacı Q= 2 lt/sn olup, tatbikat projesi derin kuyu, terfi, depo ve şebeke projesi olarak düzenlenmiştir. Açılan kuyunun debisi Q= 6 lt/sn olup geriye kalan Baskil in 400 m 3 lük deposuna cazibeli olarak iletilebilecektir. İletim hatlarında PVC borular kullanılmıştır. Baskil ilçesinin mahalleleri olan Eski Baskil, Odabaşının ve Eski Baskil e bağlı Murtolar, Kışlakçı ve Titikan mezralarının içmesuyu projesi İller Bankası 12. Bölge Müdürlüğü tarafından Kaptaj- İsale- Depo- şebeke olarak 1988 yılında emaneten yapılmıştır. Ayrıca Mırtanlar mahallesine çok yakın olan Q= 2 lt/sn lik debili kaynağın direkt olarak bu mahalleyi beslemesi uygun görülmüştür. Keban İlçesi Mevcut İçme Suyu Durumu İlçenin ilk içmesuyu, Sağdıçlar menbaından Ø 100 mm lik font borular ile isale edilmiştir. Ancak Sağdıçlar kaptajından gelen su kurak mevsimde çok azaldığından ve taş yapma özelliğine sahip olması nedeniyle, bu suyun içmesuyu olarak kullanılmayarak iptal edilmesi uygun olacaktır. Aksi halde bu suyun kullanılması için gerekli önlemler alındıktan sonra kullanılması gerekecektir. İlçeye gelen içmesuyu miktarı ortalama 8 lt/sn civarındadır. Bugünkü nüfusun ihtiyacını karşılayacak miktarda olmasına karşın, bu suyun kullanma amacı dışında, tarım ve bahçe sulamasından dolayı ihtiyaca yetmemektedir. Haraçlar mevkiinde isale edilen su, grup köy içmesuyu olarak YSE ce 1970 yılında bitirilmiş olup bu isaleden 5 köy ve bir de Keban İlçesi yararlanmaktadır. Ancak bu isale grup köylere su dağıttığı için kasabaya verilecek debi her zaman aynı miktarda olmamaktadır. Bundan dolayı kasaba bütün su ihtiyacını Belediyenin TEK (TEAŞ ve TEDAŞ) ile yaptığı anlaşma gereğince TEK in tasfiye tesislerinden karşılanabileceği zannedilmektedir. 1971 yılında inşaa edilmiş olan 150 m 3 lük depo ile beraber döşenen şebeke esas borusu Ø 80 mm lik çelik borudur. Bunun dışında eski şebekeye ilave ve kireçlenmiş boruların yerine döşenen galvanizli ve PVC borular bulunmaktadır. Bu eski şebekenin komple sökülmesi gerekmektedir. Akçakiraz ( Merkez ) Kasabası Mevcut İçmesuyu Durumu 2002 yılı resmi nüfusu 8005 olan bu kasabanın 1997 yılındaki içmesuyu ihtiyacı 7,10 lt/sn, hayvan içmesuyu ihtiyacı 2,00 lt/sn dir. Kasaba sınırları içerisinde 1 adet süt fabrikası, 1 adet yem fabrikası, 1 adet tüp dolum tesisi, 1 adet tuğla fabrikası ve hayvan besi ahırları mevcuttur. Bu tesisler için toplam 8 lt/sn özel ihtiyaç belirlenmiştir. 1988 yılında iki adet derin kuyu, toplama deposu ( 100 m 3 ), terfi hattı, 2000 m 3 depo ve şebeke inşa edilmiştir. Bu kuyular ile kasabaya 45 lt/sn su temin edilerek ihtiyaç karşılanmıştır. Ancak toplama deposundan alınan su örneklerinin tahlili sonucu suyun sertliği 56 0 F çıktığı için yeni su kaynakları araştırılmıştır. Bu konuda DSİ ile anlaşmaya varılarak daha önce sulama amaçlı açılmış bulunan 20082 nolu kuyunun bitişiğinde yeni bir derin kuyu (100 m) açılarak kasabanın 77

ihtiyacı buradan karşılanacaktır. Su kaynakları tespit edilirken öncelikle özelliklerinin kullanım amacına uygun olup olmadığı araştırılmalıdır. Daha önce açılmış bulunan ve 45 lt/sn lik debi sağlayan iki kuyu atıl bırakılmamalıdır. Bu gibi yeraltı su kaynaklarının özellikle Elazığ Kent Belediyesi tarafından su ihtiyacını karşılamak üzere değerlendirilmesi gerekmektedir. Yeraltı suyunun arıtılması (örneğin sertlik giderme) yüzeysel suyun arıtılmasından çok daha ekonomiktir. Kovancılar İlçesi Mevcut İçmesuyu Durumu İlçenin, içmesuyunu temin eden ve şu anda kullanılır durumda olan, 4 ayrı tesisi mevcuttur. Bunlardan 2 tanesi kaynak olup (1,5 lt/sn ve 6,5 lt/sn ) kasabaya cazibeli olarak iletilmektedir. Diğer ikisi derin kuyu olup,(debi 20 lt/sn ve 6 lt/sn dir) terfi ile iletilmektedir. İlçeye şu anda isale edilen suların toplamı Q= 34 lt/sn dir. Bu da yaklaşık 20 yıllık ihtiyacı karşılamaktadır. Gelecekte 23/860 no lu kuyu yakınlarında açılacak başka kuyularla ve kaynaklardaki kaçak suların toplanmasıyla toplam ihtiyaç karşılanabilecektir. Kovancılar İlçesi için gelecekte su temini problem olmayacaktır. DSİ nin bu ovada birçok sondaj kuyusu mevcuttur. Erimli (Elazığ-Arıcak) Beldesi İçme Suyu Durumu Erimli içme suyu projesi İller Bankası Genel Müdürlüğü nce 11.04.1990 tarihinde tasdik edilen hidrolojik rapor dahilinde hazırlanmıştır. Burada yazın halkın yaylaya çıktığı zamanlarda, suların yüzeysel kirlenmeye maruz kalması söz konusudur. Bu nedenle kaynakların mutlak suretle tel örgüsü içine alınıp, koruma alanı sınırları içinde kalan evlerin kamulaştırılarak yıkılması gereklidir. Beyhan (Elazığ-Palu) Beldesi İçme suyu Durumu Palu İlçesine bağlı bir yerleşim merkezidir. Karayolu ulaşımı çok zor ve ham yol ile sağlanmaktadır. 2002 yılı nüfusu 9106 kişidir. Kasabada özel debi gerektiren tesis yoktur. 2010 yılındaki içme suyu ihtiyacı 9 lt/sn dir. kasabanın içme suyu ihtiyacı Arıyan ve Dere Sorik menbalarından (11 lt/sn ve 3 lt/sn) menbalarından karşılanacaktır. Menba ve isale hattı projeleri İller Bankası 12. Bölge Müdürlüğü nce hazırlanmaktadır. Bu proje tatbik edildiği taktirde içme suyu problem olmayacaktır. Yarımca (Elazığ-Kovancılar) Beldesi İçme Suyu Durumu Yarımca nın 2002 yılı nüfusu 2847 kişi olup 2031 yılındaki nüfusunun yaklaşık 10000 kişi ve su ihtiyacının 11,600 lt/sn olacağı tahmin edilmektedir. 1979 yılında Köy Hizmetleri tarafından bir adet derin kuyu (20 lt/sn), 200 m 3 lük gömme depo ve şebeke inşa edilmiştir. Ayrıca Etibank a bağlı Ferrokrom tesislerine ait 250 m 3 lük depo belediyeye tahsis edilmiştir. Köy Hizmetleri nin açtığı kuyunun debisi dolgudan dolayı 7 lt/sn ye düşmüştür. Bu nedenle Yarımca Belediyesi, DSİ Bölge Müdürlüğüne bir adet derin kuyu açtırmış ve 52 lt/sn verim elde edilmiştir. Belediye tarafından talep edilen terfi hattı, yeni imar planı onayından sonra projelendirilecektir. Ağın İlçesi İçme suyu Durumu 78

İlçenin 2002 yılındaki nüfusu 2605 kişidir. İlçenin içme suyu ihtiyacı Sulakpınar (4 lt/sn), Ahmet Paşa Pınarı (3 lt/sn), Muratoğlu Pınarı (7 lt/sn), Apuşma (Balçılar 1 lt/sn) pınarları ile Y.S.E. tarafından açılmış bir derin kuyudan (10 lt/sn) sağlanmaktadır. İlçede halihazırda içme suyu sistemini besleyen iki isale hattı bulunmaktadır. Birincisi Muratoğlu Pınarları yanında yapılmış olan, kaptajdan suyunu alan Ø 50 mm çaplı PVC hattır. İkincisi 1983 de YSE kurumu tarafından açılan derin kuyudan alınmakta, pompa sistemi ile DM 1 deposuna iletilmektedir. Cazibeli olduğu için Muratoğlu kaptajına öncelik verildiği, suyun yeterli olmadığı zamanlarda derin kuyunun devreye sokulduğu gözlenmektedir. Küçük çaplı borulardan oluşan sistemde hatlar çoğunlukla dolmuş durumda olup, hiçbir zaman yeterli su verilememektedir. Sistemde aşırı derecede patlamalar olmakta, ilçe uzun süreler susuz kalmaktadır. Derinkuyu sağlıklı çalışmakta olup, sular 300 m 3' lük DM 1 deposuna pompalanmaktadır. Özellikle küçük çaplı borulardan oluşan şebekenin yeniden inşa edilmesi gerekmektedir. Gezin ( Elazığ-Merkez) Beldesi İçme Suyu Durumu 2002 Yılı nüfusu 3090 kişidir. 2029 yılındaki insan ve hayvan içmesuyu ihtiyacı 8,2 lt/sn dir. Kasaba Hazar Gölü kıyısında yer aldığından birçok kurum ve kuruluşa ait dinlenme kampları mevcuttur. Özellikle yaz aylarında kasaba nüfusu çok artmaktadır. Bu dinleme kampları için 5 lt/sn özel su ihtiyacı düşünülmüştür. Gezin kasabası 3 mahalleden oluşmuştur. Bu mahalleler Eski Gezin, orta mahalle ve yeni yerleşimdir. Sadece Eski Gezin de Keserol kaynağından alınan 3 lt/sn lik debide YSE tarafından yapılmış kaptaj, isale hattı, depo (50 m 3 ) ve şebeke tesisi mevcuttur. Diğer mahalleler çeşme ve özellikle adi kuyularla içmesuyu ihtiyacını karşılamaktadır. Başka tesis bulunmamaktadır. Kasabanın harita ve imar planı yoktur. Yeni yerleşim ve orta mahalle için yeni su kaynağı (derin kuyu), şebeke ve depo gerekmektedir. Kasabada mevcut Sıtma pınarı, kasaba içmesuyu ihtiyacını karşılayacak durumdadır. Ancak bu kaynak sulamada kullanılmaktadır. Hankendi (Elazığ-Merkez) Beldesi İçme Suyu Durumu Beldenin 2002 yılındaki nüfusu 1610 kişi olup 2030 yılında 9096 kişi olacağı hesaplanmıştır. Beldenin 2030 yılındaki toplam su ihtiyacı 8,5 lt/sn dir. Bu ihtiyaçlar İller Bankası tarafından açılan iki derin kuyudan sağlanacaktır. Mevcut olan 200 m 3 lük bir depo 2020 yılına kadar yeterlidir. Bükardı (Elazığ-Merkez) Beldesi İçme Suyu Durumu Kasabanın 2002 yılı nüfusu 2954 kişi olup insan, hayvan ve özel ihtiyaçlar dikkate alınarak 2029 yılındaki su ihtiyacının 9 lt/sn olacağı hesaplanmıştır. Kasabanın içme suyu ihtiyacı dört ayrı köy çeşmesinden sağlanmaktadır. Bu çeşmelerin toplam debisi 2 lt/sn dir. Bu çeşmelerin dışında, kasabanın içme suyunun temin edeceği başka bir su mevcut değildir. Kasabanın haritası ve imar planı mevcut değildir. İçme suyu deposu, şebekesi ve cazibeli olarak getirilebilecek önemli bir su kaynağı yoktur. Alacakaya (Elazığ) İçme Suyu Durumu 2002 yılı resmi nüfusu 3945 kişi olan bu İlçe, dağlık ve sarp bir arazi üzerine 79

kurulmuş bulunduğundan şebeke projesi 5 kattan teşkil edilmiştir. Genel şebeke 13.000 kişilik nüfusa göre boyutlandırılmıştır. Bunun için 500, 150, 150;150 m 3 lük depolar gerekmektedir. Ayrıca Pezvare ve Nergik mahalleleri şebekesi 2 adet 10 m 3 lük flatörlü maslak ile beslenecektir. Yazıkonak (Elazığ-Merkez) İçme Suyu Durumu 2002 Yılı nüfusu 3529 kişi olan bu kasabanın, hayvan su ihtiyacı, özel bir debi gerektirecek hava alanı, un fabrikası, mermer atölyesi ve bazı askeri birlikler dikkate alınarak 2029 yılındaki toplam su ihtiyacının 23,7 lt/sn olacağı hesaplanmıştır. Kasabanın su ihtiyacı 1972 yılında DSİ tarafından açılan pompaj verimi 45 lt/sn olan bir adet derin kuyudan temin edilmektedir. Gelecekte içme suyu problem olmayacaktır. Mevcut depo 500 m 3 olup kullanılabilir durumdadır. Terfi hattının Organize sanayii sitesi altında kalması sonucu güzergahın değiştirilmesi gerekmektedir. Şebeke 1984 yılında köy hizmetleri tarafından yapılmış olup, yetersizdir. Yeni gelişen Fatih ve Cumhuriyet mahallelerinin büyük bir kısmında şebeke yoktur. Ayrıca iki mahalleye giden şebeke ana dağıtım borularının, kasaba içerisinden geçen Elazığ-Bingöl karayolunun çift şerit yapılması sonucu yaklaşık 1600 m lik kısmı yol altında kalmıştır. Sivrice İlçesi Mevcut İçme Suyu Durumu 2002 Yılı resmi nüfusu 7600 kişi olan Sivrice İlçesi nin yaz aylarında nüfusunda çok büyük artış meydana gelmektedir. Göl çevresinde halka açık plajlar yanında Elazığ, Diyarbakır, Malatya ve diğer illerdeki resmi kuruluşlara ait dinlenme kampları mevcuttur. Ayrıca ilçe sınırları içerisinde özel sektöre ait 3 adet tuğla kiremit fabrikası mevcut olup faaliyet göstermektedir. 1975-1976 yıllarında İller Bankası tarafından kaptaj, isale, depo ve şebeke inşa edilmiştir. İçme suyu ilçenin kuzeyindeki Hazar Baba Dağı eteklerinde bulunan Karaçalı ve diğer kaynaklardan proje debisi 18 lt/sn olarak getirilmiştir. Ancak Haziran 1990 da mevcut depoya 10 lt/sn su geldiği tespit edilmiştir. Bu suyun özellikle yaz aylarında ilçeye kafi gelmediği ve ilçede şebeke ve 700 m 3 lük deponun yeterli olduğu belediyesi tarafından bildirilmiştir. Şebeke ana borusu debisi 65,5 lt/sn, çapı Ø 250 mm asbest çimento borusudur. D.1.2. Jeotermal kaynaklar Elazığ İl Sınırları içerisinde Jeotermal alan Karakoçan ilçe sınırları içinde Karakoçan ilçesinin 20 km kuzey batısında yer alan Golan Kaplıcalarıdır. M.T.A. 2003 yılı içerisinde açtığı 330 m derinliğindeki sondajdan 42 Cº sıcaklıkta 25 lt/sn debide sıcak su alınmıştır. Sıcak su açısından bu alan potansiyele sahiptir.koordinatı hakkında bilgi verilmemiştir. 2005 yılı içerisinde jeotermal sondaj çalışması yapılmamıştır. D.1.3 Akarsular : İlimizden geçen Murat Nehri ve Peri Suyu ile çıkış yeri il sınırları içinde 80

olan Haringet Çayı, Caro Deresi, Kalecik Deresi, Bulanık Deresi, Cip Deresinde Ulaşım,Taşımacılık ve Su sporları yapılmamaktadır. Bunun yanında sportif balıkçılık yapılmakta olup, sulama yapılmakla birlikte sulama kanalı bulunmamaktadır. 2005 yılı içerisinde akarsuların kullanımı, su kaliteleri ve su debileri hakkında bilgi bulunmamaktadır. D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar (İlin Rezevuar Su Alanları ) Hazar Gölü Hazar gölü Elazığ ilinin yaklaşık 25 km güneyinde yer alır. Denizden yüksekliği 1240 m ve yüzölçümü 81 kilometrekaredir. Göl hacmi 1240 km kotunda 7x10(9)m3 tür. Diktörtgen biçimindeki gölün uzunluğu 20 km,genişliği 4,5 km dir. Gölün en derin yeri 219 m dir. Hazar gölü batıda Kürk Çayı, güneydoğuda Behramaz Çayı, doğuda Zıkkım deresi ve kuzeyde Savsak deresi tarafından beslenmektedir. Su Kalitesi Parametreleri Ort. Su sıcaklığı :9,3 C Elektrik iletkenliği:1920-2970 mmhos/cm Işık geçirgenliği :140-700 cm ph : 8,7-9,8 Çözünmüş oksijen :5,5-13,4 mg/l Sertlik :45,5 F.S Göl suyu hafif sodalı ve tuzludur Enerji Üretimi:Hazar santraline su pompalanarak elektrik üretimi gerçekleştirilmektedir. Üretim sonrası Hazar santrali tarafından deşarj edilen su Eyüp Bağları sulama istasyonu tarafından sulama mevsiminde kanallara verilerek tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. Balıkçılık: Hazar gölünde 18 adet balıkçı 9 adet balıkçı teknesi ile balıkçılık faaliyetlerini sürdürmektedir.hazar gölünde 6 tür balık olup. Baskın tür Capoeta capoeta umbladır. Gölde hektara verim 2,6 kg dır. Gölde toplam alandan avlanılabilir stok miktarı 22,400 kg olup türlere göre dağılımı aşağıdaki gibidir. Balık Türleri Avlanılabilir Stok Miktarı (kg/yıl) Capoeta capoeta umbla.(siraz) 20600 C. carpio (sazan) 1800 Keban Baraj Gölü: Elazığ İlinin 45 km kuzey batısında ve Malatya ilinin 65 km kuzey doğusunda olup, Karasu ve Murat nehirlerinin birleştiği yerden 10 km daha güneybatıda Keban ilçesi civarında inşa edilmiştir. Gölün en derin yeri baraj gövdesinin inşa edildiği yerde olup, bu noktada maksimum derinlik 163 m dir. Gölün ana akarsuyu Fırat nehridir. Nehir Keban Baraj kretinin 8-10 km kadar kuzeyinde Murat ve Karasu nehirlerinin 81

birleşmesiyle meydana gelir Fırat nehrinin su derinliği mevsime bağlı olarak 4-10m civarındadır. ortalama debisi 635m3/s dir. Keban baraj gölünü Fırat nehri ve kolları (Murat, Karasu, Peri ve Munzur suları ile Arapkir çayı) beslemektedir. Yüzey kodu Max. 845 m dir. 67500 ha rezervuar alanına sahiptir. Elektrik ve sulama amaçlıdır. Ağın, Çemişgezek ve Pertek İlçelerine taşımacılık yapılmaktadır. Fırat nehrinin en büyük kolu olan Murat nehri, Ağrı Dağı eteklerinden doğar ve Fırat nehrinin üçte iki suyunu taşımaktadır.(42000 km2) Karasu, Dumlu Dağı eteklerinden doğar Kemaliye ilçesinin 2-3 km kadar kuzeybatısında Keban Baraj Gölüne karışır ve Fırat nehrinin üçte bir suyunu taşımaktadır. Munzur suyu, Tunceli ili Ovacık ilçesinin 18 km kadar kuzey batısından doğar ve Tunceli Şehir merkezinin hemen önünde Pülümür çayı ile karışarak 12 km kadar güneyde baraj gölüne dökülür. Peri suyu ise, Bingöl ili Kiğı ilçesinin doğusundan çıkar ve Elazığ- Tunceli Karayolu üzerinde bulunan Peri köprüsünde baraj gölüne karışır. Minimum Göl Alanı :379.30km2 Maksimum Göl Alanı :687.31km2 Havza Alanı Havza Uzunluğu Havza Genişliği Sulama alanı :64100km2 :425km2 :125km2 : 80km2 Ort.Debi :635m3 Su Kalitesi Parametreleri Sıcaklık Secchi Disk :4,8-24,3 C :62,6 cm Çözünmüş Oksijen :7-8 mg/lt ph : 6,5-7,4 Elektrik İletkenliği :369,73-541,65 mmhos/cm Sertlik Organik Madde Kalsiyum Klorür CO2 Nitrat Amonyak :7,5-21,5 F.S :0,24-0,66 mg/l :10-70 mg/l :7,1-42,2 mg/l :0,9-10,9 mg/l :0,19-2,9 mg/l :0,03-8,9 mg/l Enerji üretimi:barajın ana gayesi olan elektrik üretimi, santral binası içinde 1330 megavat gücünde 8 adet jenaratör ile yapılmaktadır. Her bir jenaratörün gücü 201205 kilovat amperdir. Aynı zamanda 8 adet tribün bulunmakta olup bunların her birinin gücü 249000 beygir gücüdür. Hidroelektrik santralinde günlük 17 milyon 82

kilovat/ saat enerji üretilmekte, yıllık üretim ise 6,2 milyar kilovat saat/saat e ulaşmaktadır. Balıkçılık:16 balıkçılık kooperatifinin yer aldığı gölde bu kooperatiflere üye 306 balıkçı ve 217 motorlu tekne bulunmaktadır. gölde 6 familyaya ait 22 tür-alttür balık ve tatlı su istakozu(kerevit) populasyonu bulunmaktadır. Bunlardan 5 tür ekonomik balık türü olarak gölde avlanılabilir durumdadır. Gölde hektera düşen balık miktarı11 kg olup toplam stok miktarı 388,500 kg olarak tespit edilmiştir. Balık Türleri Barbus sp. (bıyıklı balık) 267800 Capoeta sp.(karabalık) 29960 C. carpio (sazan) 23700 L. cephalus (tatlı su kefalı) 17000 A.leptodactylus (kerevit) 50000 Avlanılabilir Stok Miktarı (kg) Ayrıca, Keban baraj gölü ve çıkış suyundan itibaren oluşan Fırat nehri üzerinde kapasiteleri iki 200 ve bir 300ton/yıl dan oluşan büyüklü küçüklü 6 işletme tarafından kafeslerde alabalık üretimi yapılmaktadır. Cip Barajı : Elazığ ilinin 13 km batısında yer almaktadır. Cip çayı üzerinde yapılan 7 hm 3 hacimli cip barajı ile 4434 ha arazi sulanmaktadır. Bu proje 1968 yılında işletmeye açılmıştır..ortalama derinlik 3,90 cm dir. Minumum Göl Alanı :39,7 ha Maksimum Göl Alanı :129,5 ha Minumum Su Kotu Maksimum Su Kotu Minumum Göl Hacmi Debi Su Kalitesi Parametreleri Sıcaklık Secchi Disk :997,00m :1006,50m :1,519x10(6) m3 : Belirtilmemiş :4,8-24,3 C :62,6 cm Çözünmüş Oksijen :7-8 mg/lt ph : 6,5-7,4 Elektrik İletkenliği :369,73-541,65 mmhos/cm Sertlik Organik Madde :7,5-21,5 F.S :0,24-0,66 mg/l Kalecik Barajı: (116ha)Elazığ ilinin 100 km kuzeydoğusunda, Karakoçan ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Kalecik çayı üzerinde yapılan 12,5 hm 3 hacimli Kalecik barajı ile 1260 ha arazi sulanmaktadır. Bu proje 1975 yılında işletmeye açılmıştır. Minumum Göl Alanı :39,7 ha 83

Maksimum Göl Alanı :129,5 ha Minumum Su Kotu :997,00m Maksimum Su Kotu :1006,50m Minumum Göl Hacmi :1,519x10(6) m3 Debi : Belirtilmemiş Su Kalitesi Parametreleri Sıcaklık :6,3-34,1 C Secchi Disk :36,5 cm Çözünmüş Oksijen :5,7-7,4 mg/lt ph : 7,9-8,5 Elektrik İletkenliği :135-156 mmhos/cm Sertlik :7,5-13 F.S Organik Madde :2-2,4 mg/l Balıkçılık: Kalecik Baraj Gölünde 4 adet balıkçı 2 adet balıkçı teknesi ile faaliyetlerini yürütmektedir. Gölde 1 familyaya ait 4 tür balık bulunmaktadır. Hektara düşen balık miktarı 15,5 kg dır Balık Türleri Capoeta sp.(karabalık) Avlanılabilir Stok Miktarı (kg) 1800kg/yıl Tadım Göleti :(152000m2) Elazığ ilinin 15 km güneyinde yer almaktadır. Hoş deresi üzerinde yapılan 1,112 hm 3 hacimli Tadım göleti ile 100 ha arazi sulanmaktadır. Bu proje 1994 yılında işletmeye açılmıştır. (Kanal uzunluğu 2460m) Min Göl Alanı Mak. Göl Alanı Sulama Alanı Min Göl Hacmi :2,45 ha :17.85 ha :100ha :0,095hm3 Mak. Göl Hacmi :1,11hm3 Min Su Kotu Mak. Su Kotu Ort. Derinlik Debi :1005,00m :1018,40m :26,17m :Belirtilmemiş Maden-Işıktepe Göleti:(352000 m2) Elazığ il merkezine 55 km mesafede, Hazar gölü güneyinde yer almaktadır. Seyrek deresi üzerinde, inşaatı devam etmekte olan 3,98 hm 3 hacimli 84

Işıktepe göleti ile 313 ha arazi sulanacaktır.(kanal uzunluğu 5480) Min Göl Alanı :143km Sulama Alanı :313ha Göl Hacmi :4463hm3 Mak. Su Kotu :1289m Debi :Belirtilmemiş Su Kalitesi Parametreleri Sıcaklık :24 C Çözünmüş Oksijen :9,4mg/lt ph :7,9 Elektrik İletkenliği :135-156 mmhos/cm Sertlik :160mg/l CaCO3 Organik Madde :0,22 mg/l Kepektaş Göleti: (163000 m2)elazığ ilinin 25 km batısında yer almaktadır. Görgüşen çayı üzerinde, inşaatı devam etmekte olan 2,02 hm 3 hacimli Kepektaş göleti ile 238 ha arazi sulanacaktır. (Kanal uzunluğu 4111m) Göletin su kalitesi kakında bilgi verilmemiştir. Min. Göl Alanı Mak.Göl Alanı Sulama Alanı Min Göl hacmi :7,9ha :25ha :238ha :0,27hm3 Mak. Göl Hacmi :2,25hm3 Mak.su Kotu Ort. Derinlik Su Debisi :1233,00m :32,7m Belirtilmemiştir Dedeyolu Göleti (371000 m2) Elazığ ilinin 22 km güneyinde yer almaktadır. Kumardı deresi üzerinde ihalesi yapılmış olan, 3,1 hm 3 hacimli Dedeyolu göleti ile 372 ha arazi sulanacaktır. (Kanal Uzunluğu 6850m) Baltaşı Projesi : Elazığ ilinin 75 km doğusunda, Palu ilçesinin 5 km güneyin de yer almaktadır. Caro çayı üzerinde yapılacak olan 54,70 hm 3 hacimli Hamzabey barajı ile 4367 ha arazi sulanacaktır. Kesin proje çalışmaları devam etmektedir. İnşaat, Yatırım ve Planlama kademesinde olan projeler : Fırat Üniversitesi Göleti : Elazığ ilinin 5 km kuzeybatısında, Fırat Üniversitesi kampüs alanı içerisinde yer almaktadır. Çalgan deresi üzerinde yapılacak olan 0,43 hm 3 hacimli Fırat Üniversitesi göleti ile 41 ha arazi sulanacaktır. Planlama çalışmaları devam etmektedir. Kapıaçmaz Göleti: Elazığ ilinin 70 km doğusunda, Kovancılar ilçesinin 4 km kuzeybatısında yer almaktadır. Kapıaçmaz deresi üzerinde yapılacak olan 1,0 hm 3 hacimli 85

2-Taşıdıkları su miktarlarının mevsimlik ve aylık durumları Akarsuların taşıdıkları su miktarı D.1.3 de verilmiştir. 3-Yıl içinde kurak aylarda akarsuların beslenip beslenmediği hakkında bilgi verilmemiştir. B- Yer altı suları için 1.Drenaj Alanı(km2) Bu Konuyla ilgili kurumumuza bilgi ulaşmamıştır. 2. Kayaç yapısına bağlı olarak yeraltı sularında oluşan ve yüzeysel suların drenaj alanlarıyla ilgili sistemler hakkında bilgi verilmemiştir. D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri: D.3.1 Yeraltı Suları ve Kirlilik : Elazığ İl sınırları içerisinde yer altı suları genelde Ovalık alanlarda alınmaktadır. Bu alanlar aynı zamanda tarımın yapıldığı alanlardır. Henüz belirgin bir kirlenme olmasada ziraiden kaynaklanan bir kirlenmenin eşiğindedir. Zirai kaynaklı kirlenme dışında yeraltı sularına doğrudan deşarj yapılan sıvı atık bulunmamaktadır DSİ Genel Müdürlüğü ve Çevre ve Orman Bakanlığınca Kirlilik sınıflarını belirleyen paremetreler çerçevesinde bir çalışma yapılmamıştır. D.3.2 Akarsularda Kirlilik İlimizde D.1.3. kotunda belirtilen akarsularda Su kirliliği paremetrelerini mevsimlik ve aylık olarak incelenip sınıflarını belirleyecek bir çalışma yapılmamakla birlikte, su kaynaklarının kirlenmesinde etkili olan kirlilik kaynakları, endüstriyel ve evsel atıksulların direk deşarj edilmesi ziraatda kullanılan kimyasalların akarsulara karışması sonucu oluşması muhtemeldir. D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik Elazığ İli sahip olduğu yüksek su potansiyeli ile ülkemizin sayılı illeri arasında yer almaktadır. Civardaki Keban, Cip, Kalecik ve Karakaya Baraj Gölleri ile Hazar Gölü nün yanında Elazığ ili, topraklarından geçen pekçok akarsu ve derelere sahiptir. Özellikle Murat Nehri, Doğu Anadolu Bölgesi nin kirlilik yükünü Keban Baraj Gölü ne taşımaktadır. Dolayısıyla Keban Baraj Gölü mansabındaki diğer barajların tamponu durumundadır. Bu nedenle gün geçtikçe artan oranda kirlenmektedir. Hazar Gölü ise reakreasyon amaçla kullanılabilecek önemli bir gölümüzdür. Son yıllarda göl çevresindeki yapılaşma, su seviyesindeki düzensiz değişimler, bu gölün kirlenme durumuyla karşı karşıya kalabileceğini göstermektedir. Sulama 87

amacıyla inşaa edilen Cip Baraj Gölü, yoğun hayvancılık ve gübre kullanımına bağlı olarak giderek kirlenme eğilimi göstermektedir. Hazar Gölü: Aşırı yapılaşma ve evsel atık suların göle direkt deşarjı ile gölü besleyen derelerin taşıdığı rusubat Hazar gölünün temel kirlilik sorunlarını oluşturur. 2005 yılı içerisinde farklı üç noktadan alınan yüzeysel su numuneleri DSİ. 9. Bölge Müdürlüğü labaratuvalarında incelenmiş olup tabloya dökülmüştür. Tablolar ekte verilmişti Ötrifikasyonu ve Kıyı Koruma Bandı hakkında bilgi ve çalışma bulunmamaktadır.. Göle direk deşarj veren işletme-tesis olmamakla birlikte. Göl kıyısında bulunan tesis ve işletmelerinin sızdırmasız foseptik çukurları ve bazılarının atık su arıtma tesisleri bulunmaktadır. Sivrice belediyesi evsel atık suları arıtılmadan direkt deşarj edilmektedir. Bu çerçevede İller Bankası tarafından programa alınan Sivrice Belediyesi Evsel Atıksu Kanalizasyon Projesi ile Evsel Atıksu Arıtma Tesisi Projesi 2005 yılı içerisinde faaliyete geçmemiştir. Uzunluğu ortalama 22 km, genişliği ise yaklaşık 6 km civarında olan Hazar Gölü nün suyu temiz ve su sporları yapmaya elverişlidir. Gölün en derin yerinin 220 m arasında olduğu belirtilmektedir. Hazar Gölü suyunun A.B.D. tuzluluk laboratuvarınca yapılan, sulama suyu sınıflandırılmasındaki yeri C3-S4 olup, tek başına sulamada kullanılmayacağını belirtmektedir. Toplam su toplama havzası 264 km2 olan Hazar Gölü havzasında Behrimaz deresi havzası 86 km2 lik paya sahiptir. Hazar Gölü kış ve ilkbahar aylarında göle dökülen çayların beraberinde yüksek miktarda sediment getirdiği, gölün, azot, fosfor, ph ve oksijen yönünden Keban Baraj Gölü Keban baraj gölü 2005 yılı içerisinde 842-823 maksimum ve minumum kodlar arasında su seviyesi oluşturmuştur. Son yıllarda baraj gölünün ötrifikasyonu ile ilgili bir çalışma yapılmamıştır. Ancak her yıl olduğu gibi DSİ 9. Bölge Müdürlüğü tarafından, baraj gölü genelinde belirlenen ölçü gözlem istasyon noktalarından alınan su numunelerinin bölge laboratuarlarında yapılan biyolojik ve kimyasal analiz sonuçları, 2005 Yılı Çevre Durum Rapor Ekinde sunulmuştur. Ayrıca baraj gölü, İlkbahar aylarında yağış ve karların erimesiyle önemli oranda rusubat aldığı bilinmektedir. 88

Harita D.2. Keban Baraj Gölü, Ölçü Gözlem İstasyonları Keban baraj gölü kirliliğini belirleyecek bilimsel bir çalışma son yıllarda yapılmamıştır. Göl su numuneleri alınarak izlenilmektedir. Fırat Nehri üzerinde kurulan ilk baraj gölü olması nedeniyle Keban Baraj Gölü, Murat ve Karasu Nehirlerinin kirlilik yüküne maruz kalması önemlidir. Keban Baraj Gölü yağış havzasının çok büyük olması ve havzanın orman ve bitki örtüsünden yoksun olması, hem erezyonu artırmakta hem de havzadaki ilk baraj gölü olan Keban Baraj Gölü ne aşırı kirletici parametrelerin girmesine neden olmaktadır. Elazığ Atıksu tesisi tasfiye çıkış suyu, Murat Nehri nden sonra kirletici kaynak yönünden ikinci sırayı almaktadır. Sadece fiziksel ve biyolojik tasfiyenin 89

yapıldığı tesiste, % 60 azot, % 30 fosfor giderimi gerçekleştirilmektedir. Bu değerler gölün ötrofik (besi) düzeyini artırmaktadır. Ayrıca bu bölgede Toplam Koli miktarlarında artış bulunmaktadır. Zaten sığ durumda olan baraj gölü Uluova bölgesi, Murat Nehri nin taşıdığı sediment ile (Yılda 31,5 milyon ton) her yıl 90 cm kalınlığında dolmakta ve gelen azot ve fosfor (9,79 milyon ton/yıl azot ve 11,5 milyon ton/yıl fosfor) gölün ötrofik seviyeye gelmesine neden olmaktadır. Keban Baraj Gölü çevresindeki sanayii kuruluşları da kirletici kaynak konumundadır. Özellikle şeker fabrikası, Yurtbaşı Nahiyesi kısmında besin maddesi yönünden kirlilik arzetmektedir. Melasta ve yıkama suyunda bulunan (N,P,C) besin maddeleri gölde alg gelişimini artırmaktadır. Ayrıca Ferro-krom-Şark Kromları İşletmesi, gölde ağır metal kirliliğine neden olmaktadır. Sonuç olarak, Murat Nehri girişi ve Uluova Bölgesi nde yoğun kirlilik gözlenmektedir. Bölgenin sığ yapıda olması alg gelişimini artırmakta ve giderek ötrofik karakter arzetmektedir. Tablo 5'de 3 farklı bölgeden mevsimsel olarak alınan su numunelerinin analiz sonuçları verilmektedir. Baraj Gölü nün Pertek önlerinde Munzur ve Peri Sularının temiz olması, göl suyunun nispeten seyrelmesine neden olmakta ve bu bölgenin derin olması, gölün tabakalaşmasını sağlamaktadır. Yani santral kısmına ulaşan su oligotrof karakter arzetmekte ve kullanıma uygun görünmektedir. Kovancılar ilçesi yakınlarında Ferro-Krom tesislerinin 2005 yılı içerisinde yeniden faaliyete geçmesi, gölün kirlilik yükünü artırması yönünden önemlidir. Cip Baraj Göleti Elazığ şehir merkezine 10 km uzaklıktaki Cip Baraj Gölü, sulama amacıyla inşaa edilmiş bir gölet niteliğindedir. Haroğlu dağı çevresi ve Baskil in bir kısmı yağış havzasını oluşturmaktadır. Yapılan araştırmalarda Cip Baraj Gölü karların erimesine bağlı olarak yüzey akışa geçen yağışların toplandığı bir gölet konumunda olup, sazan ve karabalık gibi balıkları bünyesinde bulundurmaktadır. Baraj gölünde kalıcı kirlilik gözlenmemiştir. D.3.4. Denizlerde Kirlilik Elazığ ilinin konumu itibariyle denizle ilişkisi yoktur. D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları Elazığ ili konum itibariyle denize komşuluğu olmadığından dolayı adı geçen yöntemlerle ilgili çalışmamız yoktur. D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri D.5.1. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. 90

D.5.2. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.3. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.4. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.5. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.5.1. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.5.2. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.5.3. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.5.4. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.5.5. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.5.6. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.6. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.7. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.8. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D.5.9. Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır. D. Su- Kaynakça 1. D.S.İ. 9. Bölge Müdürlüğü 2. Elazığ Belediyesi 91

E.TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1 Genel Toprak Yapısı İklim, topografya ve ana madde farklılıkları nedeniyle Elazığ'da çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Büyük toprak gruplarının dışında toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. Bu tipler; a)- Alüviyal topraklar : Yüzey sularının tabanlarında veya tesir sahalarında akarsular tarafından taşınarak yığılmış bulunan genç sedimentler üzerinde yer alan; düze yakın meyile sahip, (A) C profilli, azonal topraklardır. İklim, drenaj ve kullanma tarzına göre organik madde miktarları geniş bir değişiklik gösterir. Azonal topraklar olması nedeniyle özel bir iklim tipi vejetasyonu yoktur. Elazığ ilinde en fazla merkez ilçede mevcuttur. b)- Kolluvyal topraklar : Yüzey akış veya yan derelerin kısa mesafelerden taşıyarak, meylin azalmış olduğu yerlerde depo ettikleri materyallerin meydana getirdiği genç (A) C profilli topraklardır. Yağışın şiddetine ve meylin derecesine göre muhtelif parça büyüklüğündedir. Kolluvyal topraklar. % 2'den fazla olmak şartıyla mutlak bir meyile sahiptirler. Bu topraklar meyil ve kaba bünyeli olması sebebiyle genellikle iyi drenajlı olup, bunun bir neticesi olarak tuzluluk ve tuz terakümü göstermez. Mevcut problemleri, bünyelerinin kaba oluşları, taşlılıkları, meyile sahip olmaları ve taşkına maruz kalmalarıdır. İ1 içindeki kolluvyal toprakların toplamı, 30385 ha olup, il yüzölçümünün %3.3'ünü teşkil etmektedir. c)- Kahverengi topraklar : Kalfikasyon ameliyesine sahip bu topraklar ABC profilli zonal topraklardır. A horizonu, l0-25 cm. kalınlıkta; belirgin gözenekli 92

yapıda; orta derecede organik madde ihtivasına sahiptir. PH nötür veya kalevi renk gri-kahve veya kahve rengidir. B Horizonu açık kahverengiden koyu kahve rengine kadar değişen renklerde kaba yuvarlak köşeli blok yapıdadır. Alt toprak çok kireçli ana maddeye geçiş yapar. İl için de 333441 ha yüzölçümü ile en fazla sahayı bu grup topraklar kapsamaktadır. d)- Kırmızı kahverengi topraklar : Bu topraklar hemen hemen bütün özellikleri kahverengi toprakların aynı veya benzeridir. Bu topraklar gözenekli veya granüler bir yapı arz eder. Ana madde; PH değerleri asit veya alkali olmakla beraber, çoğunlukla alkali görülen kireççe zengin kıl taşları, mikaşistler ve gnaysdır. e)- Kireçsiz kahverengi orman toprakları : A(B) C profiline sahip topraklardır. Organi.k madde muhtevası iyi gözenekli veya granüler yapıdadır, Ana madde Wiosen ve Pliosene asit kumlu, kil taşı, kireçli, kumlu, killi veya çakıllı depozitlerden ibarettir. En fazla Maden ilçesinde bulunan bu tip toprakların ildeki toplamı, 36223 ha, Maden ilçesindeki ise 19845 ha'dır. f)- Bozaltik topraklar : Orta derin profile sahip olan bozaltik topraklar killi olup, iyi bir profile sahip değildir. Bozaltik topraklar çok kere kireçsizdir. Reaksiyon nötr ile kalevi arasındadır. Organik madde muhteviyası oldukça azdır. g)- Çıplak kaya ve molozlar h)- Kumlu, çakıllı, molozlu, ırmak taşkın yatakları. E.2. Toprak Kirliliği Dünya üzerinde yaşayan canlıların mutluluk ve refahı, mevcut olan toprak, su ve hava gibi doğal kaynakların en iyi şekilde kullanılması ile mümkün olmaktadır. Bu doğal kaynaklar arasında yer alan toprak, insanlık için tek yaşam mekanı olması yanında, canlıların hayatlarını sürdürebilmeleri için temel besin maddelerinin üretim ortamı olması nedeniyle çok önemlidir. Günümüzde toprakların dikkatsizce kullanılması sonucunda; erozyon, tuzluluk ve sodiklik, su fazlalığı, çölleşme ve taşlılık gibi oluşan toprak sorunları ile amaç dışı kullanımlardan dolayı tarım toprakları kalite ve miktar olarak gün geçtikçe azalmaktadır. Buna karşılık dünya nüfusu ve bu nüfusun beslenme ihtiyacı hızlı bir şekilde artmaktadır. Tarım topraklarının tarım dışı amaçlar için kullanılması, bu topraklardan tarımsal üretim amacıyla faydalanılmasını sonsuza kadar engellemektedir. Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat havzasında yer alan Elazığ İl toprakları dağlık ve engebeli bir yapıya sahip olup, İl yüzölçümünün % 28'i işlenebilir tarım arazisidir. Elazığ İli'nin yerüstü su kaynakları bakımından zengin olduğu düşünülürse bu toprakların değeri daha iyi anlaşılır. Sanayi ve turizm gibi istihdam alanlarının fazla gelişmediği ilimizde tarım sektörü, istihdam açısından da oldukça önemlidir. Ülkemiz genelinde olduğu gibi Elazığ İli'nde de tarım alanlarının giderek artan bir hızla tarım dışı amaçlar için kullanıldığı görülmektedir. E.2.1 Kimyasal Kirlenme E.2.1.1 Atmosferik Kirlenme : İlimizde toprak kirliliğinin tespiti için yapılan herhangi bir çalışma bulunamamıştır. 93

E.2.1.2 Atıklardan Kirlenme : Tarım ve hayvancılığa dayalı ekonomisi ve sosyal hayatı ile Doğu Anadolu Bölgesi'nin önemli yerleşim birimlerinden biri olan Elazığ İli Türkiye'deki tüm diğer yerleşim birimlerinde olduğu gibi katı atıklarını çevresel etkileri dikkate almadan, seçilmiş bir alana kontrolsüz olarak bırakmaktadır. Elazığ-Malatya yolu üzerinde, Elazığ kentine 8 km uzaklıktaki Meryem Dağı eteklerine dökülen çöpler, kent merkezinin bu güzergaha doğru gelişmesi nedeniyle şehrin içerisinde kalmış bulunmaktadır. Keban Baraj Gölü ve Murat Nehri' ne yakın olarak kurulmuş bulunan Ferrokrom İşletmesi'nin katı atıklarından toprak ve su kaynaklarına ağır metal yıkanmasıyla ilgili olarak yapılan çalışmalarda fabrika cürufunu krom, kurşun, demir, gümüş ve baryum gibi metalleri zaman içerisinde su kaynaklarına karışabileceği, ancak topraklar tarafından da önemli ölçüde adsorpsiyon mekanizması ile tutunabileceği ileri sürülmüştür. Oluşan cürufta yağış suları ile yıkanan ağır metallerin topraklar tarafından tutulmasını incelemek amacıyla yapılan çalışmalarda, ağır metallerin önemli bir bölümünü adsorpsiyon mekanizması ile topraklar tarafından tutulmakta olduğu ortaya konulmuştur. İlimizde pestisitlerden, gübrelerden ve deterjanlardan kaynaklanan kirlenmeler konusunda bir çalışma yapılmamıştır E.2.2 Mikrobiyal Kirlenme : İlimizde, kentsel atık sularla ve benzeri kirli suların toprakta oluşturduğu mikrobiyal kirlenmeye ait herhangi bir çalışma bulunamamıştır. E.3 Arazi E.3.1 Arazi Varlığı E.3.1.1 Arazi Sınıfları : Elazığ ili, arazilerinin sahip oldukları kabiliyet sınıflarına uygun olarak kullanılması, bugün alınan mahsül miktarlarının ve çeşidinin artması yanında topraklarının zamanla faydalanılamaz hale gelmesini önleyecek en önemli etkendir. I.Sınıf araziler : Toprak derinliği fazla, drenajları iyidir. Tuzluluk, alkalilik gibi sorunları yoktur. Su tutma kapasiteleri veya gübrelemeye iyi cevap verirler. Elazığ ilinde I.sınıf arazilerin yayılma alanı toplam 40525 ha olup, il yüzölçümünün % 4.4'ü teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 34.4'ünü kahverengi, % 41.1'i alüvyal, % 16.3'i kolüvyai ve % 8,2'ini bozaltik topraklar oluşturmaktadır. 26804 ha'da sulu tarım, 6973 ha'da ise kuru tarım yapılmakta, 578 ha'da kuru bağ, 101 ha'da sulu bağ, 1810 ha'da suiu bahçe, l57 ha'da çayır tarımı yapılmakta olup, 4102 hektar sahanın; 169 hektarı hava alanı, 3933 ha'da yerleşim alanı, diğer bir ifade ile tarım dışı arazi olarak kullanılmaktadır. II. Sınıf araziler : Tarımda ekim ve dikimi kısıtlayan orta derecede toprak, topoğrafya ve drenaj yetersizlikleri mevcut olup, uygun sürüm ister. Elazığ ilinde II. sınıf araziler 58921 ha'lık yüzölçümleri ile % 6,4 bir oran teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 7'sı alüvyal, % 20 kolüvyal, % 55 kahverengi, % 10 bozaltik topraklar ve % 8 kahverengi toprakları oluşturmaktadır. İldeki Il.Sınıf tarım arazileri toplamı 56991 hektar olup, bunun 23140 hektarında sulu tarım yapılmakta, 3I678 ha kuru 94

tarım arazisi olarak kullanılmakta, 1175 ha orman ve funda örtüsü halinde olup,755 ha ise yerleşim yeri haline gelmiştir. 1964 ha'nın da sulu bahçe, 94 ha'nın da kuru bağ tarımı yapılmaktadır. III. Sınıf araziler : Bu arazilerde tarımda ekim ve dikimi kısıtlayan şiddetli toprak ve topoğrafya yetersizliği mevcut olup, kontur sürüm şarttır. III. sınıf araziler Elazığ ilinin % 9'unu teşkil ederler. Toplam alanları 86697 ha'dır. 3.sınıf arazilerin ildeki kullanım durumları şöyledir; 63052 ha kuru tarım, l2705 ha. sulu tarım, 2841 ha fundalık ve orman, 4978 ha sulu bahçe, 848 ha yerleşim alanı olarak dağılmaktadır. IV. Sınıf araziler : Tarımda ekim, dikimi kısıtlayan çok şiddetli toprak topoğrafya yetersizlikleri mevcut olup, kesif sürüme uygun değildir. Elazığ ilinde IV. Sınıf araziler 69101 hektar yüzölçümüne ve % 8'lik bir orana sahiptir. Bu sınıf % 51 kahverengi, % 24'ü bozaltik, % 4'ü kolüvyal topraklar olıışturmaktadır. V. Sınıf araziler : Yetişecek bitki cinsini kısıtlayan ve kültür bitkilerinin normal gelişmesini önleyen sınıflandırmalara sahiptir. Toprakları sık sık sel basması nedeniyle sürekli olarak yaş yada çok taşlı ve kayalıktır. Bu tür araziler Elazığ ilinde 655 hektarlık yüzölçümü ile % 0.07'lik düşük bir oran teşkil ederler. Tamamı hafif tuzlu, düz ve derin kahverengi topraklardan ibarettir. Şekil E.1 Elazığ ilinde arazi yetenek sınıflarının oransal dağılımı 56% 7% 4% 6% 9% 8% 0% 10% I.Sınıf II.Sınıf II. Sınıf IV.sınıf V. Sınıf VI. Sınıf VII. Sınıf VIII. Sınıf 95

Tablo E.1:Elazığ İli Arazilerinin Yetenek Sınıflarına Göre Tasnifi SINIF YÜZÖLÇÜMÜ ORANI % I 40.525 4,4 II 58.921 6,4 III 86.697 9,5 IV 69.101 7,6 V 655 0,07 VI 91.022 10 VII 507.771 55,51 VIII 60.443 6,6 G e n e l T o p l a m 915.135 100 Elazığ İli arazilerinin yetenek sınıflarına göre tasnifinde, arazinin % 92'sinin toprak işlemeli tarıma uygun olmadığı ve su yüzeylerinden oluştuğu Tablo E.1' den görülmektedir. Genel olarak Elazığ İlindeki toprak işlemeli tarıma elverişli arazi miktarı (% 28), Türkiye ortalamasından (% 34,1) daha düşüktür. Bu değerlere göre potansiyel tarım arazilerinin yeterince kullanılmadığı ortaya çıkmaktadır. Diğer taraftan, Elazığ ilinin geneli esas alındığında, toplam tarım alanlarının yaklaşık olarak %20'sini (176.764 ha) kuru tarım, %7'sini (68.531 ha) sulu tarım, %2'sini ise bağ-bahçe tarımı (18.875 ha) meydana getirmektedir (Tablo E.4) Tablo E.2:Arazı Kullanma Kabiliyet Sınıflarının İlçelere Göre Dağılımı : 97

ARA Zİ İ L Ç E L E R SINIF LARI MR KZ AĞI N BAS KİL K.K OÇA N KE BA N MA DEN PA LU SIV RIC E TOP LA M I 2661 2-431 3 2823-3980 558 2239 4052 5 II 2601 6 203 3 504 0 5552 704 841 167 95 1940 5892 1 III 2690 3 400 2 156 48 1593 5 332 7 2022 156 78 3182 8669 7 IV 1736 6 483 0 932 8 1545 2 688 3 4047 959 7 1598 6910 1 V - - - - - - 655-655 VI 1399 2 562 6 129 72 3343 4 431 6 5772 112 20 3690 9102 2 VII 8098 2 483 6 778 23 3167 0 352 73 7637 5 153 160 4765 2 5077 71 VIII 2553 5 495 9 447 7 209 473 5 829 144 52 5247 6044 3 TOPL AM 2174 06 262 86 129 601 1050 75 552 38 9386 6 222 115 6554 8 9151 35 E.3.1.2 Kullanım Durumu : 180000 ARAZİ KULLANM A KABİLİYET SINIFINA G Ö RE DAĞ ILIM INI G Ö ST ERİR G RAFİK 160000 140000 120000 100000 80000 60000 Merkez Ağın Baskil K.Koçan Keban Maden Palu 40000 20000 0-20000 I II III IV V VI VII VIII 98

Şekil E.3: Arazi kullanma kabiliyet sınıfına göre dağılımı gösterir grafik Elazığ İlinin 31.12.1998 tarih itibariyle mevcut olan arazilerinin toplamı ve kullanılma durumları rakamlarla (Tablo E.3'de ) belirtilmiştir. Sulanabilir arazi miktarı tarım arazisinin % 88'i alınarak bulunmuştur. Sulanan arazi miktarı K.H.M. 30855 ha, Halk sulaması = 26.213 ha, DSİ = 25.415 ha olmak üzere toplam sulanan arazi, 81.584 ha'dır. Tablo E.3 Arazi Durumu : ARAZİ DURUMU YÜZÖLÇÜMÜ % TARIM ARAZİSİ 264180 29 ORMAN ARAZİSİ 137055 15 AĞAÇLANDIRMA VE EROZYON SAHASI 159762 17 ÇAYIR MERA 282044 31 T O P L A M 843041 92 YERLEŞİM ALANI 9324 1 SU YÜZEYİ 62935 7 G E N E L T O P L A M 915300 100 SULANABİLİR ARAZİ * 232440 88 MECUT SULANAN ARAZİ ** 81584 35 Sulanabilir arazi miktarı tarım arazisinin % 88'i alınarak bulunmuştur. 99

KuruTarı m (Nadaslı) Kuru Tarım (Nadassız ) Sulu Tarım Bağ (Kuru) Bağ (Sulu) Bahçe (Kuru) Bahçe (Sulu) 55426 11284 39514 26243 11818 847 28282 3303 176717 - - - - - 57 - - 57 32414 463 1684 4059 7139 16711 6061 68531 1025 312 - - 62 3419 529 99 5446 101 - - - - - - - 101 115 - - - - - - 115 5894 892 2740-1272 - 1708 707 13213 Çayır 194 - - - - 47 144 385 Mera 85867 6105 72150 41778 36237 69165 91455 47823 450580 Orman 1445 591 1332 9701-12802 383 26254 Funda 3817 1490 7222 22341 763 12114 54983 1419 104149 Yerleşim (Yoğun) Yerleşim (Az.Yoğu n) Hava Alanı Diğer Araziler 3544 82-69 151 180.349 40 4415 1860 108 482 675 200 296 797 322 4740 169 - - - - - - - 169 1122 112 1658 209 899 392 5660 246 10298 Su Yüzeyi 24413 4847 2819-3836 257 8792 5001 49965 T O P L A M 21740 6 26286 12960 1 10507 5 55238 93866 22211 5 65548 915135 101

E.3.2 Arazi Problemleri : Elazığ İli topraklarında bitki yetişmesini ve tarımsal kullanımı kısıtlayan erezyon, sığlık, taşlılık, kayalık, drenaj bozukluğu, tuzluluk ve sodiklik gibi etkinlik dereceleri yer yer değişen bazı sorunlar bulunmaktadır. Erozyon : Elazığ ilinde en fazla meydana gelen erozyon su erozyonudur. Bu sorunlardan çok az etkilenen veya hiç etkilenmeyen alanlar çoğunlukla aluvyal ve hidrometrik aluvyal topraklardan oluşan taban arazilerdir. Bunlar taşkın yatakları, kıyı kumulları, çıplak kayalıklar, yoğun yerleşim alanları ve su yüzeyleri dışında kalan alanlardaki toprakların % 19.4'ünü oluşturmaktadır. Bu toprakların 176.764 hektarı kuru tarım, 68.531 hektarı sulu tarım altında olup kalanı çayır-meraormanlık, fundalık ve yerleşim alanı olarak kullanılmaktadır. Toprak Sığlığı : Toprak da köklerin geliştiği ve bitki besin maddelerinin ve suyun temin edildiği bölge derinliği bitki yetiştirme açısından çok önemlidir. Bu bölge derin olursa toprakların bulunduğu iklime adapte olabilen her türlü kültür bitkisini yetiştimek mümkün olur. Halbuki İl topraklarının 2/3'ü böyle bir derinlikten yoksundur. Sığ ve çok sığ toprakların bulunduğu arazilerin toplamı. 6I2058 hektar olup, toplam araziye oranı % 71'dir.Yüzölçümü 130806 ha olan orta ve derin topraklar % 13.9'luk bir oran oluşturmaktadır. Taşlık-Kayalık: Elazığ ilinde toprak işlemeye ve bitki gelişmesine zarar verecek derecede taşlık veya kayalık ihtiva eden topraklar 472418 ha tutmaktadır. Bu da toprakların% 55,1 'i demektir. Taşlılık hem yüzeyde hem de profilde olabilmektedir. Drenaj : Daha çok aluvyal düzlüklerde görülen ve taban suyunun her zaman veya yılın bir bölümünde bitki gelişmesine zarar verecek kadar yüksek düzeyde bulunduğu topraklar 462 hektarlık sahayı kaplamaktadır. Bu problemi ihtiva eden sahalarda drenaj yetersiz ve kötüdür. Elazığ ilinde 255 ha sulu tarım, 207 ha çayır-mera arazisinde drenaj problemi vardır. Orman ve fundalıklar ile yerleşim yerlerinde de probleme rastlanılmaktadır. Elazığ Kent Merkezindeki Toprak Sorunları Tarım Arazilerinin Amaç Dışı Kullanımı : Elazığ İl merkezinin yerleşimi gittikçe tarım arazileri aleyhine gelişmekte, bunun sonucunda da yerleşim merkezlerinin etrafında yer alan tarım arazileri yok olmaktadır. Aynı şekilde Elazığ Çimento Fabrikası verimli tarım arazileri üzerine kurulmuştur. Elazığ Organize Sanayi Bölgesinin kurulduğu 200 hektar alanın büyük bir kısmı toprak işlemeli tarıma elverişlidir. Elazığ İlinde kurulu bulunan tuğlakiremit fabrikaları tarım alanlarına zarar vermektedir. Görüldüğü gibi Elazığ İlinde tarım alanlarının amaç dışı kullanımı söz konusudur. Elazığ İli arazisinin % 28'ini oluşturan 255-244 hektar arazi toprak işlemeli tarıma elverişlidir. Tablo E.5' de görüldüğü gibi toprak işlemeli tarıma elverişli olan II.III. ve IV. sınıf arazilerden 435 hektarında drenaj problemi vardır. Yine bu alanlardan 102

61.347 hektarında tuzluluk, 193-493 hektarında ise su erozyonu problemi bulunmaktadır. Tablo E.5 Elazığ İli Arazilerinde Problem Alanları : PROBLEMİN TİPİ I.II.III.IV. SINIF (HA) V. SINIF (HA) VI.VII SINIF (HA) TOPLAM (HA) 1. Çoraklık - - - - 2. Drenaj 435 - - 435 3.Tuzluluk 61347-340.637 401.984 4. Su Erozyonu 193.493-505.342 698.935 a) Orta derecede 181.677-1.267 182.944 b) Şiddetli derecede 11.816-402.151 413.967 c) Çok şiddetli - - 101.924 101.924 Tablodan da anlaşıldığı gibi Elazığ İli topraklarının en büyük problemi su erozyonudur. Toprak işlemeli tarıma elverişli olan arazilerin % 76'sında su erozyonu problemi, % 24'ünde ise drenaj problemi mevcuttur. Elazığ İlinde I. Sınıf arazilerde bu problemlerin olmadığı veya çok az olduğu bilinmektedir. Elazığ, tarım arazileri bakımından zengin bir şehir değildir. Tüm yüzeyin ancak % 28'i toprak işlemeli tarıma elverişlidir ve bu alanlarda gün geçtikçe, artan bir şekilde tarım dışı kalmaktadır. Bu durum şehirde tarım toprakları ile birlikte tarımsal ürünlerin de azalmasına neden olmaktadır. Bu şekilde işsizliğin yoğun olduğu İlimizde ayrıca istihdam da reel olarak azalmaktadır. Toprak işlemeli tarım arazilerinin tarım dışına çıkması, İl'deki mevcut arazi kullanım dengesinin de bozulmasına neden olmaktadır. Çünkü tarım alanlarının azalmasına karşılık, kırsal kesimdeki nüfus yeterince azalmadığı zaman toprak işlemeli tarıma elverişli olmayan araziler tarıma açılmaktadır. Bu arazilerden yeterince verim alınmamakla birlikte, erozyonun da artmasına neden olmaktadır. Ayrıca tarım arazilerinin tarım dışı amaçlarla kullanılması, bu alanlara yapılmış olan tarımsal yatırımları özellikle sulama yatırımlarını atıl bırakarak ölü yatırımlar haline getirmektedir. Tuzluluk ve Sodikleşme : 103

Ülkemizde sulamanın kontrolsüz yapılması, su kalitesine önem verilmemesi ve uygun drenaj tedbirleri alınmaması sonucunda geniş tarım alanlarında tuzlaşma ve sodikleşme yoluyla önemli miktarda arazi kaybı olmaktadır. Tarım arazilerinin sulamasında kullanılan sulama sularının az veya çok miktarda tuz içermesi nedeniyle iyi kaliteli sulama sularının kullanılması durumunda dahi tarım arazilerine bir yılda tonlarca tuz verilmektedir. Sulamaya açıldıktan sonra uygun önlemlerin zamanında alınmaması sonucu tuzlu ve sodikli hale dönüşerek verimsiz düşen arazilerin ıslah edilerek tarımda tekrar kullanılabilir hale getirilmeleri mümkündür. Bunun yanında halen tarımda kullanılan verimli toprakların ileride yapılacak sulamalar nedeniyle tuzlu ve sodyumlu hale dönüşmelerine engel olmak için gerekli teknik önlemler alınmalıdır. Böylece hem verimli toprakların ileride tuzlulaşmalarına engel olunmuş hem de yeni tarım arazileri kazanılmış olacaktır. Sulamaya bağlı olarak toprağın; fiziksel, kimyasal ve mikrobiyolojik özelliklerinde değişiklikler meydana gelmektedir. Sulama suyunda sodyum konsantrasyonunun yüksek olması ise, toprak tanecikleri tarafından fazla miktarda adsorbe edildiğini göstermektedir. Bu duruma gelen topraklar ıslanınca tanecikler birbirine yapışır, teksel yapı meydana gelir ve geçirgenlik azalır. Elazığ İlinde tarımın yaygın olarak yapıldığı Uluova Bölgesinde, sulama suyu ihtiyacı Keban Baraj Gölü, Uluova Bölgesi ile Hazar Hidroelektrik Santralinden çıkan sudan ve bu iki kaynaktan hazırlanan karışım suyundan karşılanmaktadır. Kullanılan bu sulama sularının kalite standartlarının belirlenmesi amacıyla yapılan değişik çalışmalar sonucunda, Hazar Hidroelektrik Santralinden alınan sularla yapılan sulama alanlarında tuzlanma ve sodikleşmenin başladığı (Tablo E.6'de) görülmektedir. Tablo E.6: Elazığ İli' nde Problemli Topraklar ve Sulama Suyu Kalite Parametreleri : PROBLEMLİ TOPRAKLAR Keban Baraj Gölü Sulama Suyu ph EC mmhos/cm * DSY 7,23 515-697 1,21-1,968 Hazar Hidroelektrik Santrali 8,20 1100-1400 15,35-19,33 Karışım Suyu 7,90 850-950 2,34-3,16 * DSY: Değişebilir Sodyum Yüzdesi Tablodan da görüldüğü gibi ölçülen ph değerleri Keban Baraj Gölü sulama suyu ile sulanan tarım toprakları için 7,23; Hazar Hidroelektrik santrali sulama suyu için 8,20; karışım suyu için 7,90 olarak bulunduğundan, sulama yapılan tarım topraklarında ph Tablo 6' dan da görüldüğü gibi sınır değerlerinin altındadır. Elektriksel iletkenlik değerleri Keban Baraj Gölü sulama suyu ile sulanan tarım topraklarında 515-697 µmhos/cm, Hazar Hidroelektrik santrali sulama suyu 104

ile sulanan tarım topraklarında 1100-1400 µmhos/cm ve karışım suyu ile sulanan tarım topraklarında 850-950 µmhos/cm olarak tespit edilmiş olup bu değerinde tuzluluğun sınır değeri olan 4000 µmhos/cm'nin altında olduğu Tablo 6'da görülmektedir. (Tablo 6'daki) değişebilir sodyum yüzdesi değerleri Keban Baraj Gölü ile sulanan topraklarda % 1,21-1,969, Hazar Hidroelektrik santrali ile sulanan topraklarda % 15,35-19,33 ve karışım suyu ile sulanan tarım topraklarında ise % 2,34-3,16 olarak hesaplanmıştır. Tablo 6'da sodyumlu topraklar için belirtilen değişebilir Na %'sinin sınır değeri % 15'dir. Buna göre Hazar Hidroelektrik santrali ile sulanan tarım toprakları sodik karakterdedir. Keban Baraj Gölü ve karışım suyu ile sulanan tarım alanlarında böyle bir problem mevcut değildir. Tarım Alanlarında Kullanılan Gübre ve Pestisidlerin Toprağa Etkileri : Günümüzde hızlı nüfus artışı ve bu nüfusun beslenmesi dünyanın karşılaştığı en önemli sorunlardan biridir. Özellikle ekonomisi tarıma dayalı gelişen ülkelerin çoğunda gıda ihtiyacının karşılanmasında yerli üretim ana faktör olup ülkenin sosyal ve ekonomik gelişmesinde önemli rol oynar. Birim alandan alınan ürün miktarını artırmak için verimi yüksek tohum kullanma, uygun toprak işlenmesi, iyi sulama ve gübreleme yanında, kültür bitkilerini zararlı organizmalardan korumak için, bilinçli olarak tarımsal mücadele ilaçlarının kullanılması gerekir. Tarımsal mücadelede kullanılan pestisidler, besin maddelerinin üretimi, tüketimi ve depolanmaları sırasında besin değerini bozan ve bitkilere zarar veren böcekleri, mikroorganizmaları ve yabancı otları yok etmek amacıyla kullanılan maddelerdir. Pestisidlerin kullanılması bir yandan tarımsal üretimi artırırken, diğer yandan da dolaylı ve dolaysız yollardan insan sağlığını etkilemektedir. İnsanları pestisid kalıntılarının zararlı etkilerinden korumak için gıda maddelerinin üretiminden tüketimine kadar geçirdiği her safhada kontrol altına alınması gerekmektedir. Pestisidlerin gelişigüzel ve aşırı dozlarda uygulanmaları sonucunda zararlılar dışındaki yararlı canlılar ve çevrenin diğer unsurları üzerinde de olumsuz etkileri bulunmaktadır. Bunun sonucu olarak da insan ve hayvanlarda zehirlenmeler; hedef alınmayan yaban hayatının ve yararlı canlı gruplarının öldürülmesiyle doğal dengenin bozulması; havada, suda, toprakta ve gıda maddelerinde ilaç kalıntıları, zararlıların bağışıklık kazanması ve kısaca çevre kirlenmesi adı altında toplanabilen birçok olumsuz etkiler ortaya çıkmaktadır. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI KAYNAKÇA - İl Tarım Müdürlüğü - İl Çevre ve Orman Müdürlüğü - Orman Bölge Müdürlüğü 105

F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem tipleri F.1.1. Ormanlar F.1.1.1 Ormanların Ekolojik Yapısı Orman Ekolojisi, orman ile ormanın yaşama ve gelişmesini sağlayan tüm faktörlerden oluşmaktadır. Bu faktörler ormanın yetişme bölgesindeki arazi şekli, toprak ve iklim özellikleri ile canlı varlıkların, orman ağaçlarının yaşam ve gelişmeleri arasındaki karşılıklı etki ve ilişkilerdir. Fizyolojik Faktörler: Elazığ Orman İşletme Müdürlüğünün mevcut ormanlarının Türkiye coğrafyası üzerindeki konumu; 38-39 Kuzey Enlemleri, 38-40 Doğu boylamları arasında kalmaktadır. Denizden yüksekliği 1056 m.dir. Belli başlı ovaları; Kuzova, Uluova, Altınova' dır. Elazığ İlinin çevresinde Malatya, Erzincan, Tunceli, Bingöl ve Diyarbakır illeri bulunmaktadır. Ayrıca İlin kuzey ve doğusu barajlarla çevrilidir. Bu barajlar Keban ve Karakaya Barajlarıdır. İklim Özellikleri: Bölgemizde karasal iklim hakimdir. Kışları soğuk ve kar yağışlı, yazları sıcak ve kuraktır. Yıllık ortalama yağış miktarı 419 mm'dir. Topografya: Elazığ İlinin yerleşim yeri ova üzerinde kurulmuştur. Etrafı yer yer dağlarla çevrilidir. Önemli ovaları mevcuttur. Bu ovalar; Kuzova, Altınova, Uluova ve Palu ovasıdır. Belli Başlı dağları; Aladağ, Hasan dağı, Hacısor dağı, Karagöz dağı, Kızıldağ, Karşıdağ, Cüge dağı, Bögülü dağı, Gazdağı, Cobur dağı, 106

Çelenik dağı, Mihrat dağı, Mastar dağı, Şahsuvar ve Suvar dağları. Belli Başlı Akarsuları; Fırat nehri, Murat nehri, Maden çayı, Peri~Çayı, Keydan çayı, Hançay, Karakoçan deresi, Kalecik deresi, Ohu deresi, İringil deresi, Kürk çayı. bellibaşlı göller ve barajlar; Keban Barajı, Hatunköy Barajı, Cip Barajı, Kalecik Barajı ve önemli göllerimiz arasında Hazar gölü bulunmaktadır. Bölgemizde; Kahverengi topraklar, kırmızımsı kahverengi topraklar, kestane rengi topraklar, kireçsiz kahverengi topraklar bulunmaktadır. F.1.1.2 İlin Orman Envanteri Tablo F.1 Elazığ İli Ormanlık Alanları ORMANLIK ALAN Koru Ormanı Baltalık Orman Ağaçlandırılmış Açık Genel ŞEFLİKLER Normal Bozuk Normal Bozuk Saha TOPLAM Saha Saha (Ha) (Ha) (Ha) (Ha) (Ha) (Ha) (Ha) (Ha) Merkez 9.50 198.00 2018.00 18153.00 23947.50 24685.50 575511.00 620196.50 Palu - - 27529.50 29778.50 80.00 57388.00 117306.00 174694.00 Karakoçan 47.50-16637.00 21838.50 40.00 38563.00 114258.00 152821.00 Ağaç Türleri ve Yayılım Alanları: Doğal olarak yetişen koru ormanlarımız, yok denecek kadar azdır. Ancak ağaçlandırma yolu ile yetiştirilmeye çalışılmaktadır. Dikilen ağaç türleri ise; Sedir, Karaçam, Akasya, Aylantus, Dişbudak ve Akçaağaç türleridir. Baltalık ormanlarımızın tamamı tabii olup, çoğunlukla meşe ağaçlarından oluşmaktadır. Mevcut ağaçlandırma sahaları ve doğal yayılış gösteren meşe baltalıkları orta dağlık arazi dediğimiz 500-1600 m. yükseklikte bulunmaktadır. Orman ağaçları genellikle derin topraklar da daha iyi kök gelişimi yapmaktadırlar. İlimizin % 50'sinden daha büyük bir alanında erozyon problemi olup, mevcut oluşmuş toprak partükülleri de yağışla beraber yüzeysel akışa geçerek Keban Baraj gölümüze ve nehirlerimize akmaktadır. Orman Alanlarının Mülkiyeti: Orman alanlarının tamamı Maliye Hazinesidir ve hazineye aittir. Kadastro çalışmaları sonucunda orman alanları Maliye Hazinesi adına orman vasfı ile tescili yapılmaktadır. Orman Ürünleri: Bölgemizdeki ormanlardan elde edilen ürünler başta, yakacak odun, az miktarda sırık, tomruk, maden direği, çit direği ve kozalak'dır. F.1.1.3. Orman Varlığının Yararları İlimiz orman alanı bakımından zengin değildir. Nadiren görülen ormanlık alanların faydaları genel faydaları içinde değerlendirilebilir. Orman, toprak üzerindeki ve toprak içinde yaşayan mikroorganizmaların gelişimini sağlar. Orman; Toprağı, Suya, sele, rüzgara karşı önler, yani toprağı erozyona karşı korur. Orman, rekrasyon özelliğini taşır. 107

Orman, toprağın nem ve su dengesini düzenli tutar. Ormanların hayvancılık açısından çok yararları vardır. Ormanların doğal hayatı ve yaban hayatını koruması. Ormanların iş ve istihdam yönünden yararları mevcuttur. F.1.1.4. Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları: İlimizde Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı 69 ve 70 no'lu Orman Kadastro komisyonların çalışmalarıyla Orman sınırları belirlenmektedir. 6831 sayılı Orman kanununun ilgili maddelerine göre bugüne kadar toplam 83313 m 2 'lik bilim ve fen bakımından Orman niteliğini kaybetmiş arazi parçası tarım alanlarına dönüştürülmüştür. Orman rejimi dışına çıkarılmıştır. Tablo F.2. Orman Arazilerinin Tarım Alanına Dönüştürülmesi İlçesi Köy veya Belde Uygulanan Kanun No Alanı ( Ha) Baskil Aladikme 6831/2b 66.000 Baskil Çavuşlu 6831/2b 46.313 Baskil Karaali 6831/2b 800 Baskil Tatlıpayam 6831/2b 194.400 TOPLAM 307.513 Elazığ İlinde orman olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yarar görülmeyen ve tarım alanlarına dönüştürülen alanlar F.1.2 Çayır ve Meralar Elazığ çevresinde meraların %55'ine tekabül eden kısmının otlatılabilir olduğu bildirilirken, her geçen gün aşırı ve bilinçsizce otlatılmasından dolayı meraların kalitesinde önemli ölçüde bozulmuştur. Bir de buna gerekli ıslah çalışmalarının yapılmadığı eklenince durum daha da kötüleşmektedir. Bölgede yapılan araştırmalara dayanılarak meraların tahrip nedenleri aşağıdaki gibidir. 1- Meralarda otlatmaya çok erken başlanması. 2- Meralarda otlatma kapasitesine riayet edilmemektedir. 3- Meralarda otlatmanın münavebeli olarak yapılmaması. 108

4- Meralarda gübreleme yapılmamaktadır. 5- Meralarda otlatmaya kar yağıncaya kadar devam edilmesi. 6- Mera ıslahının yapılmayışı. 7- Meraların sahipsiz oluşu. F.1.3 Sulak Alanlar: Hazar gölü 20 km uzunluğu ve 3-5 km arasında değişen genişliğe ile 86 km2 lik bir alanı kaplamaktadır. Bu seviye için tahmin edilen su miktarı 7 milyar m3 dür. Kuru ve çıplak tepeler arasında kalan Hazar Gölünün güneybatı ve Kuzeydoğu uçlarındaki düzlüklere yakın sığlıklarda az miktarda su bitkisine rastlanır. Gölde ekonomik değeri az olan birkaç balık türüne rastlanır. Göl çevresinde nadirde olsa saz yatakları doğal gelişimlerini sürdürmektedir.ilimizdeki diğer sulak alanlar D Su başlığında D.3.2 ve D.3.3 de açıklamalı bilgi verilmiştir. Hazar gölü ve çevresinde herhangi bir uluslar arası sözleşme ile koruma altına alınmış veya belirlenmiş bir canlı türü bulunmamaktadır. Ayrıca, Keban, Kalecik Cip Baraj Gölleri ile Tadım Göleti hakkında bilgiler F.4.3.3. de verilmiştir. F.1.4.Diğer Alanlar (Stepler ve v.s) Koyun ve keçiler genellikle Nisan ve mayıs aylarında meraya çıkarılıp, ekilmeyen mera alanları ve her türlü anız alanlarının otlatılması ile Kasım ayına kadar sürmektedir. Merada otlatılmaları sırasında koyunlara ek yem verilmemektedir. Meraların yetersiz olması nedeniyle ekilebilir araziler bilinçsizce otlatılarak tarım arazilerine de zarar verilmektedir. Sığırlarda ise mera beslemesi koyun ve keçiler kadar yaygın olmasa da meranın yeşil olduğu ilkbahar aylarında yaygın olarak kullanılırken, ilerleyen bozkırlaşma dönemlerinde ise mera beslemesi çok az düzeye inmektedir. Mera beslemesi daha çok ekstansif sığır yetiştiriciliğinde uygulanmaktadır. F.2 Flora F.2.1 Habitat ve Toplulukları Elazığ il sınırları dahilinde logal çalışmalar dışında bölgesel olarak bilimsel bir flora tespit çalışmaması yapılmamakla birlikte bölgenin genelde İran-Turan, Avrupa Sibirya, 109

Akdeniz Fitocoğrafik bölge sınırları içerisinde ki türleri barındırdığı kabul edilmektedir. Bitki vecatasyonu genelde orman alanının tahrip edilmesi ile oluşan sekonder bir vejatasyon olan bozuk orman vejatasyonudur. yer yer seyrek meşe toplulukları ve alt florayı oluşturan step ekosisteminin temel türleri bulunmaktadır. bu konuda bir harita hazırlanmadığı ilgili kurumlarca bildirilmiştir. F.2.2.Türler ve Populasyonları 1982'de Elazığ Hasan Dağı'nda tamamlanan çalışma sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, rassıcaceae, Asteraceae; Lamiaceae, Boraginaceae, Caryophyllaceae, Ranunculaceae, Scrophulariaceae ve Liliaceae; cinsler ise; Astragalus, Ranuncülus, Aethionema, Alyssum. Silene, Veronica. Euphorbia, Vicia, Medicago ve Trigonella'dır. Bitkilerin %28.2'si İran-Turan, %8.2'si Akdeniz, %3.2'si Avrupa-Sibirya elementlerinden oluşmaktadır 1985'te tamamlanan ve Elazığ'ın Mastar, Kup ve Yaylım dağlarını kapsayan çalışmaların sonuçlarına göre, zengin familyalar; Fabaceae, teraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Boraginaceae, Scrophulariaceae, Caryophyllaceae, Poaceae, Apiaceae ve Liliaceae olup, zengin cinsler ise, Astragalus, Alyssum, Trifolium. Salvia, Silene, Trigonella; Centaurea, Vicia, Verbascum'dur. Türlerin %42.5'i İran-Turan, %6.4'ü Akdeniz, %5'i Avrupa-Sibirya elementi olup, alanın endemizm oranı %12.9'tür. 1981'de tamamlanan Hazar Dağları Florası sonuçları ise şöyledir; Zengin familyalar: Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Poaceae, Caryophyllaceae, Apiaceae, Scrophulariaceae, Boraginaceae ve Ranunculaceae; zengin cinsler; Astragalus, Trifolium, Vicia, Veronica, Trigonella, Silene, Centaurea. Medicago, Ranunculus ve Alyssum'dan oluşmaktadır. Türlerin %30'u Iran-Turan, % 4.4'ü Avrupa-Sibirya, %5.6'sı ise Akdeniz elementleridir. Endemizm oranı '%9.7'dir Yukarı Fırat Havzası'nda şimdiye kadar yapılmış olan araştırmaların sonuçlarını genelleştirirsek, havza genelinde zengin familyalar olarak Fabaceae, Asteraceae, Brassicaceae, Lamiaceae, Caryophyllaceae ve Poaceae'nin, zengin cinsler olarak ta Astragalus, Trifolium, Alyssum, Silene ve Vicia'nin belirlenmiş olduğu görülmektedir. Ayrıca türlerin büyük çoğunluğunun İran-Turan elementi oldukları ve endemizm oranının da % 13 civarında bulunduğu saptanmıştır. Elazığ yöresinde çoğunlukla doğal olarak yetişen bitkilerden yararlanma şekilleri üzerinde durulmuştur. Bitkilerin bir kısmı sadece Doğu Anadolu orijinli olmakla beraber bir kısmı da, yurdumuzun değişik bölgelerinde yetişmektedir. Yöre orijinli olan bitkilerin kullanım amaçları belirtilmiştir. Ayrıca yurdumuzun diğer bölgelerinde de yetiştiği halde, yöredeki kullanılış amacına literatürde rastlanmayan bazı bitkiler yerel adlarıyla birlikte ele alınmıştır. Çeşitli familyalara ait on yedi bitki türü şunlardır Pistacia terebinthus subsp. palaestina (Çedene- Menegiç), Rhus coriaria (Tetir-Sumak), Aristolochia bottae (Loğusa otu), Gundelia tournefortii {Kenger), Alkanna megacarpa (Yer enüğü - Havaciva), Anchusa azurea var. azurea (Tort-Sığır dili), Onosma serieeuın (Sarıot-Yılyarasıotu), Vibarnum opulus (Gilebala-Gilaburu), Quercus spp. (Meşe-Palut), Ajuga chamaepitis subsp. laevigata (Allerji veya Dabazotu-Basurotu), Teucrium polium (Ürperyavşağı- Meryemhort-Sancıotu), Alcea calvertii (Hirootu), Rheum ribes (Ohçur-Işkın), Armeniaca vulgaris (Kayısı), Rosa canina (Çalıgülü-Gülburnu-Yabanigül- Kuşburnu), Rubus sanctus (Böğürtlen), Alnus glutinosa subsp. glutinosa (Kızılağaç- Kızılkavak). 110

Yurdumuzun Yukarı Fırat Havzası kesiminde yetişmekte olan Geofitler 8 familyaya dağılmış, 29 cins ve 119 türden ibarettir. Bunlardan 24 tür yurdumuz için endemiktir. Bunlar arasında yöreye özgü endemikler de vardır. Bölgede yapılacak çalışmalarla bu yörenin Geofitlerinin sayısının daha da artacağına muhakkak gözü ile bakılmalıdır. Bölgede bugün bilinen Geofitlerin famityalara ve cinslere dağılışı (Tablo F 3'de) verilmiştir. Fırat Havzasında yetişen bazı mantarlar tıbbi özelliklere sahiptir. Ayrıca zehirlenmelere neden olabilecek türler de yetişmektedir. Genel olarak tıbbi özelliklere haiz mantarların çoğu yenen türlerdir. Bunlar Terfezia boidieri, Coprinus comatus, Coprinus micaceus, Pleurotus ostreatus, Auricularia auricula, Armillariella tabescens, Calvatia utriforınis'dir. Ek olarak yenmeyen tıbbi özellikteki mantarlar ise Coriolus versicolor, Ganoderma applanatum, Fomes fomentarius, Phellinus igniarius, Phallus iınpudicus'dur. Havzada belirlenen zehirli türler de Agaricus xanthodermus, Omphalatus olearius, Coprinus antremantarius, Naematoloma fasciculare, Inocybe fastigiata ve Lepiota helveola' dır. Tablo F.3 Yukarı Fırat Havzasında bugün bilinen Geofitlerin familyalara ve cinslere dağılışı verilmiştir. FAMİLYA CİNS TÜR SAYISI ENDEMİK TÜR SAYISI Ranunculaceae Anemone 2 - - Eranthis 1 - Paeoniaceae Paeonia 1 - Papaveraceae Corydalis 1 - Araceae Arum 1 1 - Biarum 2 - Liliaceae Allium 32 7 - Bellevali 7 2 - Colchicum 4 - - Fritiflaria 8 2 - Cagea 8 - - Hyacinthus 1 1 - Hyacinthella 2 2 - Merendera 2 - - Muscari 7 1 - Ornithogalum 5 - - Pusckinia 1 - - Scilla 2 1 - Tulipa 4 1 111

Amaryllidaceae Ixiolirion 1 - - Sternbergia 1 - Iridaceae Crocus 5 2 - Cladiotus 2 - Orchidaceae Iris 7 1 - Anacamptis 1 - - Daclylorhiıa 5 1 - Himantoglossum 1 - - Ophrys 3 - - Orchis 5 - İl sınırları dahilinde bitki vecatasyonunda önemli bir hastalık ve bunların zararlıları konularında bir bilgi kaynağına ulaşılamamıştır. F.3 Fauna F.3.1. Habitat ve Toplulukları Genetik rezerv fonksiyonuna sahip habitatlar ile yukarı havzalardaki orman, orman içi açıklıklar, çayır ve mera gibi yaşam alanlarındaki habitatlar hakkında bilgi bulunamamıştır. F.3.2. Türler ve Populasyonlar Yaban yaşamı türleri arasında, yukarı Fırat sistemi ile Doğu ve iç Anadolu sistemi içerisinde yaşayan türler bulunmaktadır. Mevcut Hayvanlar; Tilki, Tavşan, Kurt, Angut, Karabatak, Balıkçıl, yeşilbaş Ördek,Leylek, Martı, Su çullukları, Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Fungi, Macar Ördeği, Kırık Ördeği, Fuyi Ördek. Göçmen Kuşlar ; Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Fungi, Macar Ördeği ve Martı. Yaban yaşam türlerinin (memeliler, sürüngenler amfibiler, kuşlar) geleneksel olarak kullandıkları yaşam alanlarındaki populasyonlarıyla ilgili envartere dayanılarak bir çalışma yapılmadığı kurumlar tarafından belirtilmiştir. Bu nedenle yaban hayvanlarının göç yolları, konaklama noktaları, kışlama yerleri ile bilgiler bulunmaktadır.bu yılın sonlarında rastlanılan Kuş Gribi Virüs ü (H1-N5) kanatlı hayvanların doğal yaşamını tehdit etmesine rağmen doğal yaşam alanlarında bir vakaya rastlanılmamıştır. Balıklar: Latince Adı Balıklar; Leııciscus cephalus Barbus capito pectoralis Barbus plebejus lacerla Barbus rajanorum mystaceus Barbrıs esocinus Türkçe Adı Tatlı Su Kefalı Bıyıklı Balık Bıyıklı Balık Küpeli Balık Yerli Turna 112

Bertinius subquastamus Cyprinus carpio Carassius carassius Capoeta capoeta umbla Capoeta trutta Cyprinion macrostomus Tor grypus Acanthobrama marmid Chondrostoma regium Chalcalburnus mossulensis Ortrias angorae Nemacheilussp. Glyplothorax sp. Mystııs halepensis Mnstacembelus simack Oncorhynchus mykiss Koswigicthys asguamatus Kültür sazanı Havuz Balığı Sarı Balık Kara Balık Şabut Tahta Balığı Karaburun Musul Kolyozu Çöpçü Balığı Halep Yayını Fırat Yılan Balığı Gökkuşağı Alabalığı Endemik (Hazar gölü) F.3.3 Hayvan Yaşama Hakları F.3.3.1. Evcil Hayvanlar F.3.3.1.1 Sahipli Hayvanlar İl düzeyinde sahiplenilmiş Kedi, Köpek gibi evcil hayvanlar konusunda ilgili kurumlarca envarteri tutulmamıştır. F.3.3.1.2 Sahipsiz Hayvanlar Elazığ belediyesinin şehir dışındaki köpek barınağında 20 kadar hayvan barınmaktadır..aşılama ve kısırlaştırma çalışmaları yapılmamaktadır. F.3.3.2 Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar İl düzeyinde, nesli tehlikede olan ve olması muhtemel evcil hayvanlar ile yaban hayvanlarının türleri, sayıları hakkında bilimsel çalışma ve envarter tutulmadığı ilgili kurumlar tarafından belirtilmiştir. Bu konuda İl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak Keklik populasyonun korunmasına yönelik olarak üç ayrı sahada doğaya keklik yavrusu bırakılmış ve bölge koruma altına alınmıştır.(bu konuda F.4..1.2. detaylı bilgi verilmiştir.) F.3.3.3 Hayvan Hakları İhlalleri Bu konuda İl Çevre ve Orman Müdürlüğü olarak okullarda kapsamlı bir Çevre Eğitimi ile öğrencilere bu bilincin kazandırılmasına çalışılmıştır. Ayrıca, Avcılık İzin Belgesi verilmesi uygulaması ile tüm avcılara Çevre dersinde bu duyarlılık kazandırılmaktadır. İlimizde kaçak ve usulsüz avcılıkla ilgili olarak kurumumuz ve jandarma güçleri 113

tarafından yapılan denetimlerde kaçak ve usulsüz avlanan 35 kişiye 2005 yılı içerisinde idari ceza uygulaması yapılmıştır. F.3.3.4 Valilikler Belediyeler ve Gönüllü kuruluşlarla İşbirliği Konuyla ilgili çalışma yapılmamıştır F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümdeki Bilgilerin İsteneceği Alanlar F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F.4.1.1. 2872 sayılı Milli Park Kanunu nun 2. Maddesinde tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları İlimizde ilgili kanun kapsamında Milli Park, Tabiat Parkı, Tabiat Alanı bulunmamaktadır. F.4.1.2. 3167 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığınca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları Üç ayrı Bölgeye Kınalı Keklik (Alektoris chucar) yerleştirmesi yapılmıştır. Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanı 1 1.Alanın Resmi Adı Durmuştepe Yaban Hayatı Yerleştirme Sahası 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Koordinatları belirtilmemiştir. Rakım 1300-1600m 3.1.Alanı Belirtilmemiştir. 3.2.Kara Yüzeyi 1500ha 3.3.Su Yüzeyi 3.4.Kıyı Uzunluğu 4.Alanın Açıklamalı Tanımı Saha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar, vadiler ve tepeler mevcuttur. Ormanlık sahalarda genellikle karaçam, sedir, meşe, akasya, dişbudak, aylantus, alıç, ahlat türleri bulunmaktadır. Step bitkiler, geven, sütleğen, kantarom, tek yıllık buğdaygiller, adi fig, çayırdüşmesi, üçgül, yonca, korunga, fiğ ile çalılıklar, kuşburnu böğürtlen bulunmaktadır. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmakta ve dere yataklarında söğüt, kavak gibi ağaçlar ile çayırlıklar mevcuttur. Ayrıca Işıktepe köyünde DSİ tarafından yapılan bir adet sulama göleti mevcuttur. 114

5.Yasal Konumu 24.09.2004 tarihinde yasal koruma alanı olarak ilan edilmiştir. 6. Yerleşimler ve Nüfusları. Bu Konuda bilgi yoktur. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Bu Konuda bilgi yoktur. 8.Fiziksel Özellikler Saha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar, vadiler ve tepeler mevcuttur. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Dağlık ve kayalık 8.3. Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Bilgi yok 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Yer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Kaçak avcılık Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanı 2 1.Alanın Resmi Adı: Baskil (Tavşanuşağı, Odabaşı, Şahindere) Sahası 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Koordinatları belirtilmemiştir. Rakım 1500-1900m 3.1.Alanı: 2500 ha 3.2.Kara Yüzeyi 2500ha 3.3.Su Yüzeyi 115

Su yüzeyi yoktur. 3.4.Kıyı Uzunluğu Kıyı uzunluğu yoktur. 4.Alanın Açıklamalı Tanımı Saha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar, vadiler ve tepeler mevcuttur. Ormanlık sahalarda genellikle karaçam, sedir, meşe, akasya, dişbudak, aylantus, alıç, ahlat türleri bulunmaktadır. Step bitkiler, geven, sütleğen, kantarom, tek yıllık buğdaygiller, adi fig, çayırdüşmesi, üçgül, yonca, korunga, fiğ ile çalılıklar, kuşburnu böğürtlen bulunmaktadır. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmakta ve dere yataklarında söğüt, kavak gibi ağaçlar ile çayırlıklar mevcuttur 5.Yasal Konumu 09.09.2004 tarihinde yasal koruma alanı olarak ilan edilmiştir. 6. Yerleşimler ve nüfusları Bu Konuda bilgi yoktur. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Bu Konuda bilgi yoktur. 8.Fiziksel Özellikler Saha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar, vadiler ve tepeler mevcuttur. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Dağlık ve kayalık 8.3. Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Bilgi yok 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Yer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Kaçak avcılık 116

Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanı 3 1.Alanın Resmi Adı Çallık Mevkisi Yaban Hayatı Yerleştirme Sahası 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Koordinatları belirtilmemiştir. Rakım 1300-1600m 3.1.Alanı Belirtilmemiştir. 3.2.Kara Yüzeyi 1500 ha 3.3.Su Yüzeyi 3.4.Kıyı Uzunluğu 4.Alanın Açıklamalı tanımı Saha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar, vadiler ve tepeler mevcuttur. Ormanlık sahalarda genellikle karaçam, sedir, meşe, akasya, dişbudak, aylantus, alıç, ahlat türleri bulunmaktadır. Step bitkiler, geven, sütleğen, kantarom, tek yıllık buğdaygiller, adi fig, çayırdüşmesi, üçgül, yonca, korunga, fiğ ile çalılıklar, kuşburnu böğürtlen bulunmaktadır. Sahada bulunan derelerde yeterince su bulunmakta ve dere yataklarında söğüt, kavak gibi ağaçlar ile çayırlıklar mevcuttur. 5.Yasal Konumu 21.06.2004 tarihinde yasal koruma alanı olarak ilan edilmiştir. 6. Yerleşimler ve nüfusları Bu Konuda bilgi yoktur. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Bu Konuda bilgi yoktur. 8.Fiziksel Özellikler Saha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar, vadiler ve tepeler mevcuttur. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Dağlık ve kayalık 8.3. Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı 117

Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Bilgi yok 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Yer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Kaçak avcılık F.4.1.3. 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun2. Maddesinin a-tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt bendelerinde Kültür Varlıkları Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun İle 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanununun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar 1. Derece Doğal Sit Alanı 1.Alanın Resmi Adı: Yılanlı Ada (Batık Kent) 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Koordinatları 1/25000 ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzen Planında belirtilmiştir. 3.1.Alanı Belirtilmemiştir. 3.2.Kara Yüzeyi Belirtilmemiş 3.3.Su Yüzeyi Belirtilmemiş 3.4.Kıyı Uzunluğu Belirtilmemiş 4.Alanın Açıklamalı tanımı Yılanlı Ada (1. Derece Doğal), Kilise Adası ve çevresi ile (Batık Kent) gölün doğu yakasındaki yarım adanın (1. Derece Doğal Sit) 5.Yasal Konumu: 11.07.1991-856 tarih ve Karar ( Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Kararı) 6. Yerleşimler ve nüfusları Bu Konuda bilgi yoktur. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Bu Konuda bilgi yoktur. 118

8.Fiziksel Özellikler Saha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplıdır. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Su altı batık kent 8.3. Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Bilgi yok 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Yer yer tarımsal amaçlı kullanılmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Kaçak kazı. 2. Derece Doğal Sit Alanı 1.Alanın Resmi Adı 2.Derece Doğal Sit kısım ) 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Hazar Gölü çevresini dolaşan karayolu ile göl arasında kalan Koordinatları 1/25000 ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzen Planında belirtilmiştir. 3.1.Alanı Hazar Gölü çevresini dolaşan karayolu ile göl arasında kalan kısım 3.2.Kara Yüzeyi Belirtilmemiş 3.3.Su Yüzeyi Su Yüzeyi bulunmamaktadır. 3.4.Kıyı Uzunluğu Belirtilmemiş 4.Alanın Açıklamalı tanımı 119

Hazar Gölünün kuzey çevresini dolaşan karayolu ile göl arasında kalan kısım 5.Yasal Konumu: 11.07.1991-856 tarih ve karar ( Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Kararı) 6. Yerleşimler ve nüfusları. Yapılaşma yasağı vardır. Mevcut durumunda Turizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının Sosyal Tesisleri bulunmaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Bu Konuda bilgi yoktur. 8.Fiziksel Özellikler Saha dağlık, kayalık, taşlı olup otlarla kaplı yamaçlar, 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Bilgi yoktur. 8.3. Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Bilgi yok 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Turizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının sosyal Tesisleri bulunmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Su seviyesinin değişiklik göstermesi ve Çevresel kirlilik 3. Derece Doğal Sit Alanı 1.Alanın Resmi Adı.Hazar Gölü çevresini dolaşan karayolunun üstünde kalan kısım 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Koordinatları 1/25000 ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzen Planında belirtilmiştir. 3.1.Alanı: Hazar Gölü çevresini dolaşan karayolunun üstünde kalan kısım 120

3.2.Kara Yüzeyi Belirtilmemiş 3.3.Su Yüzeyi Yoktur. 3.4.Kıyı Uzunluğu Yoktur 4.Alanın Açıklamalı tanımı: Hazar Gölünün kuzey çevresini dolaşan karayolunun üstünde kalan kısım ( Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Kararı) 5.Yasal Konumu 11.07.1991-856 tarih ve karar 6. Yerleşimler ve nüfusları Alanın büyük bir kısmında yazlık evler ve siteler yer almaktadır.ayrıca, turizm tesisleri ile lokanta ve restorantlarda bulunmaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Sosyal ve gelir düzeyi yüksektir. 8.Fiziksel Özellikler Yer yer saha dağlık olamakla birlikte düzlüklerde mevcuttur. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi 8.3. Jeolojisi 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Faunası 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Turizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının sosyal Tesisleri bulunmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Su seviyesinin değişiklik göstermesi ve Çevresel kirlilik Sit alanlarıyla ilgili bilgiler (* )Hassas Yöreler Kapsamına giren bilgiler şeklinde verilmediği için bu şekilde düzenlenememiştir. Kentsel Sit Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunca alınan bir kararla, Harput ve çevresi "Tarihi Kentsel Sit Alanı" olarak ilan edilmiştir. (Sit; tarih öncesinden günümüze kadar gelen çeşitli uygarlıkların ürünü olup, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik, mimari ve benzeri özellikler yansıtan kent ve kent kalıntıları, önemli tarihi hadiselerin cerayan ettiği yerler ve tesbiti yapılmış tabiat özellikleri ile korunması gerekli alanlardır.) 121

Tarihi Sit Elazığ'ın eski yerleşim yeri olan Harput Tarihi Sit kapsamındadır. Arkeolojik Sit Hinsor (Örençay) Höyük : Örençay Köyünün 2 km kuzeydoğusunda, Elazığ, Baskil Karayolunun 2 km kuzeyinde. Hulvek (Şahinkaya) Höyük : Elazığ Keban Karayolunun 7. km'de, Hulvenk Manastır Kilise Tadım Kalesi : Elazığ Merkez Tadım Köyünde. Tadım Venk Mezrası Kilise Könk Höyük : Elazığ Bingöl Karayolunun 24. Km'de. Eyüpbağları Mezrasında. Hacıseli Kaya Mezarı : Elazığ Merkez Hacıseli Köyü kaya mezarı Urartu çağı Konglemera kayaya oyulmuş, tek odalı küçük ve basit kaya mezarıdır. Kürdemlik Kaya Mezarı : Elazığ Merkez Harput Mahallesi Kürdemlik köyü Kaya mezarı, Urartu çağıdır. Genefik Kalesi : Elazığ-Bingöl Karayolunun 35.km'de, Korucu Köyünün 10 km'e güneyinde. Hankendi Haroğlu (Sarıgül) Köyü Haroğlu Kalesi : Elazığ-Baskil Karayolunun 12.km'de, yolun 4 km. kuzeyinde, Urartu-Roma ve yoğun Ortaçağ yerleşmesini gösterir. Hankendi Haroğlu (Sarıgül) Köyü Haroğlu Höyüğü : Hankendi bucağı Sarıgöl köyünde. Keramik buluntuları yoğun Ortaçağ kültürünü gösterir. Dua Mezarlığı : Harput Mahallesinde. Meteris Mezarlığı : Harput Mahallesinde. Sekrat Höyük : Elazığ ili, Kovancılar ilçesi, Sekrat Köyünde Çınaz Üç Höyüğü : Elazığ- Bingöl Karayolunun 72. Km'de, Saraybahçe Köyünde. Sigam Höyük : Kovancılar, Palu Karayolunun 4. Km'de Hoşmat Höyük : Elazığ, Bingöl Karayolunun 72.km'de. Gökbelen Kaya Mezarlığı : Elazığ, Keban, Gökbelen Köyünde. Kom Tepesi : Elazığ, Karakoçan Okçular Köyünde. Kilise Adası : Elazığ, Maden İlçesi, Gezin Beldesinde. ÇitlihilindirHöyük : Elazığ-Maden karayolunun Çitli mevkii 3.km. kuzeyinde. Altıntarla Höyük : Elazığ, Maden ilçesinde. Doğal Sit : Harput, Kayalık Alanlar, Harput, Anguzu Baba, Harput, Gavur Taşı, Harput, Buzluk Mağarası; Buzluk Mağaraları tarihi Harput beldesinin kuzeydoğusunda Elazığ a 11 km. uzaklıktadır. 122

F.4.1.4. 1380 Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları Su Ürünleri İstihsal Sahaları 1.Alanın Resmi Adı Keban Baraj Gölü Su Ürünleri İstihsal Sahası 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları 38 0 48' 30" Enlem 38 0 45' 00" Boylam 3.1.Alanı 40261 ha 3.2.Kara Yüzeyi: Bulunmuyor 3.3.Su Yüzeyi 40261 ha 3.4.Kıyı Uzunluğu Belirtilmemiş 4.Alanın Açıklamalı tanımı Fırat Nehri Üzerinde kurulan Keban barajının oluşturduğu göl sahasıdır. Göl sahasında faaliyet gösteren 16 Su Ürünleri Kooperatifi tarafından balık istihsali gerçekleşmektedir. 5.Yasal Konumu DSİ 9. Bölge Müdürlüğünün yetki ve sorumluluğu altında bulunan saha İl Defterdarlıklarının yaptığı ihaleyle su avcılığına açılmıştır. 6. Yerleşimler ve nüfusları Keban baraj gölü kenarında bulunan köy halkı yaklaşık 300 tekne ile geçimlerini balıkçılık yaparak sağlamaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Gölde avlanma yapan yaklaşık 300 balıkçı teknesinde iki kişinin çalıştığı düşünülürse, sağladığı iş istihdamı ve avlanılan balıkların satışından dolayı kazanılan ekonomik gelir yönünden yöre halkına katkı sağlamaktadır. 8.Fiziksel Özellikler Baraj Gölünde bu yıl 822-842m kodları arasında su seviyesi değişmiştir. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Bilgi yoktur. 8.3. Jeolojisi 123

Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Popülasyonundaki balıklar (F.3.2. bakınız) 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Turizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının sosyal Tesisleri bulunmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Çevre kirliliğin yanında, akarsular tarafından taşınılan rusubat ve su seviyesindeki değişiklikler. F.4.1.5. 04.09.1988 Tarihli Resmi Gazetede Yayımlanan Su Kirliliği Yönetmeliğinin 17. ve 01.07.1999 Tarihli ve 23742 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Yönetmelikte Değişik 18.,19., ve 20.Maddelerinde Tanımlanan alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F.4.1.6. 02.11.1986 Tarihli ve 19269 Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F.4.1.7. 2872 Sayılı Çevre Koruma Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar. Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F.4.1.8. 2960 Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. 124

F.4.1.9. 6831 Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F.4.1.10. 3621 Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar Diyarbakır Kültür ve Tabiatı Koruma Kurulu kararı gereğince Hazar Gölü ile gölü çevreleyen kara yolunun bulunduğu alanda mevcut durum korunarak yapılaşma yasağı getirilmiştir. ve 2. derece doğal sit alanı ilan edilmiştir. (F.4.1.2. ye bakınız) F.4.1.11. 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerin Aşılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar. Bu kapsamda alan bulunmamaktadır. F.4.1.12. 4342 Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar. İlin mera alanlarının büyük kısmı (394,7ha)7. sınıf arazi üzerinde bulunmaktadır.6. sınıf arazi üzerinde 45.770ha, 4. sınıf arazi üzerinde 6.852ha, 3. sınıf arazi üzerinde1.580 ha, 2.sınıf arazi üzerinde 651 ha ve 1. sınıf arazi üzerinde ise 157 ha mera alanı bulunmaktadır. F.4.1.13. 30.01.2002 Tarih ve 24656 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar 1.Alanın Resmi Adı Hazar Gölü 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları 39 0 08' 00''-39 0 35' 00" Doğu Boylamı 38 0 22' 00"-38 0 34' 00" Kuzey Enlem 3.1.Alanı 264 Km 2 Su toplama havzasına sahip, 82 km 2 yüzey alanı, 20 km boyu, 6 km genişliği, 0-219 m. Derinlikte olup, toplam su hacmi 7 Milyar m 3' dür. 3.2.Kara Yüzeyi Bulunmuyor 3.3.Su Yüzeyi 125

82 km 2 yüzey alanı 3.4.Kıyı Uzunluğu Belirtilmemiş 4.Alanın Açıklamalı tanımı Elazığ'a 25 Km uzaklıkta, Sivrice İlçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. 5.Yasal Konumu: 1993 yılı RAMSAR Sözleşmesi 6. Yerleşimler ve nüfusları İnsan Nüfusu : 10.000 kişidir. Yazın ikincil konakçı ve turizm ile birlikte artış yaşanmaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Gölde avlanma yapan yaklaşık 300 balıkçı teknesinde iki kişinin çalıştığı düşünülürse, sağladığı iş istihdamı ile avlanılan balıkların satışından dolayı kazanılan ekonomik gelir yönünden yöre halkına katkı sunmaktadır. 8.Fiziksel Özellikler : Suyu tatlı olup, yüksek oranda soda içermektedir. 8.1.İklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Dağlık ve yer yer düz alanlara sahiptir. 8.3. Jeolojisi Hazar gölü yer kaymaları sonucu oluşmuş bir göl'dür. 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Faunası Gölün çevresinde gerek Ağaçlandırma sonucu ve gerekse doğal oluşum bir çok türe rastlamak mümkündür. Bunlar ; Karaçam, Sarıçam, Akasya, Dişbudak, Meşe, Badem, Söğüt ve Kavak. Mevcut Hayvanlar; Tilki, Tavşan, Kurt, Angut, Karabatak, Balıkçıl, yeşilbaş Ördek,Leylek, Martı, Su çullukları, Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Fungi, Macar Ördeği, Kırık Ördeği, Fuyi Ördek. Göçmen Kuşlar ; Kuğu, Kaz, Kılkuyruk, Elmabaş, Fungi, Macar Ördeği ve Martı Balıklar C.trutta, L. Cephalus, C, carpio 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Turizm tesisleri ile Kamu Kurumlarının sosyal Tesisleri bulunmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Hazar gölünün hemen yakınında Sivrice İlçesinin bulunması ve şehrin merkezine yakın olması dolayısıyla bölgedeki avcıların yoğun av baskısı, Ördek türlerinin yavru ve yumurtalarının toplandığı ve usulsüz avlanma yapıldığı tespit edilmiştir. Bölgenin etrafında yerleşim yerlerinin bulunması ve buralardan gelen atık suların göl suyunu kirlettiği tespit edilmiştir. Ayrıca göl etrafındaki tarım arazilerinden gelen suların gölde bulunan bitki 126

ve hayvan türlerinin yaşamlarını tehdit ettiği bilinmektedir. F.4. 2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslar Arası Sözleşmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar RAMSAR Sözleşmesi gereği Uluslar Arası Öneme Sahip Sulak Alanlar listesinde olmayan, Hazar gölü; Bakanlık tarafından Uluslar Arası Kriterlere Göre B Sınıfı sulak Alanlar listesinde dahil edilmiştir. F.4.2.1. 20.02.1984 Tarih ve 18318 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama ortamları Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen 1. ve 2. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Bölgeleri Bu kapsamda alan bulunmamaktadır F.4.2.2. 12/6/1981 Tarih ve 17368 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır F.4.2.2.1. 23/10/1988 Tarihli ve 19968 Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır F.4.2.2.2. 13/9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır F.4.2.2.3. Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has 127

Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar Bu kapsamda alan bulunmamaktadır F.4.2.3. 14/2/1983 Tarih ve 17959 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar Kültürel Miras Kapsamına Giren Alanlar: Anıtlar : Belek (Balak) Gazi Anıtı: Kitapçıgil parkı içinde yaptırılan bu anıt, Oğuzlar ın Kayı Boyu ndan ve Sultan Alparslan ın kumandanlarından olan Artuk bey in torunu Behram bey in oğlu Belek Gazi ye aittir.(1964 yılında heykeltıraş Nurettin Orhan tarafından yapılmıştır.) Harput Kalesi Camii: Minaresiz olan bu camiden bugün hiç bir iz kalmamıştır. Bundan başka sağ tarafında kargir, ufak bir camiinin daha olduğu ve evvelce mevcut olan minaresinin sonradan yapıldığı belirtilmektedir. Geride kalan kitabesine göre 1348 M. (805 H.) tarihinde inşa edildiği ileri sürülmektedir. Yağcı Hanı : Eski Hükümet meydanı civarında bulunmaktaydı. Bugün bu handan da eser kalmamıştır. Zahiriye Medresesi : İlk defa 1518 tarihli Tahrir defterinde adı geçtiğine göre, yapılış tarihi 1518 den önce olmalıdır. Bugün mevcut değildir. Kara Sufi Mescidi : 1518 tarihli tahrirde zikri geçen bu mescit bugün ayakta değildir. Arslaniye Camii : 1523 tarihli tahrir defterinde zikri geçen bu camii bir külliyedir. Bugün mevcut değildir. Ortak Mescidi : 1523 te zikredildiğine göre, daha önceki bir tarihte inşa edilmiş olmalıdır. Bugün mevcut değildir. Meydan Mescidi : Atik ve Cedid diye anılan bu mescit de 1518 tarihli tahrir defterinde zikredilmektedir. 1703 te (1115 H.) tamir görmüştür. Müderris Mehmet Efendi Mescidi : 1523 tarihli takrirde zikri geçen mescidin vakfiyesi de vardır. Bugün ayakta değildir. Alaca Mescit : (Arap Baba Mescidi): Kitabesine göre 1279 (678 H.) yılında Selçuklu hükümdarı III. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında Yusuf bin Arapşah bin Şaban tarafından yaptırılmıştır. XIII. Yüzyılda Güney-doğu Anadolu da rastlanan tek mescit örneğidir. Peygamber (Nebi Aleyhisselam) Mescidi : Attarlar ile yemeniciler 128

çarşıları arasında bulunan bu mescid de XVI. Yüzyıldan kalmadır. 1930 lara kadar ayakta olduğu bilinmektedir. Medreseler 1. Arslaniye (Esediye) Medresesi : 1518 tarihli defterde muhtemelen Bahaüddin Medresesi olarak zikredilen medrese olmalıdır. Medrese, camii ve zaviye ile birlikte bir külliye teşkil etmektedir. Medresenin kesin inşa tarihi belli olmamakla beraber, Selçuklu ve Artuklular zamanında yapılmış olabileceği, bugün mevcut olmayan fakat 20-30 yıl kadar önce metruk bir halde bulunduğu ifade edilen avlusunun medhalindeki üslup ve mimari özelliklerine istinaden ileri sürülmüştür. Söz konusu medhalin üst köşelerini teşkil eden, iki tarafındaki evvelce mevcut olduğu bildirilen arslan kabartmasından da bahsedilmektedir ki, isminin buradan geldiği tahmin olunmaktadır. Belki de Külliyeyi Artuklu Fahrettin Kara Arslan inşa ettirmiş olduğundan, Arslaniye adını almıştır. 2. Zahiriye Medresesi : Aynı adla anılan mahallede bulunan bu külliyenin bulunduğu yerde, bugün Zahiri Baba olarak anılan türbeden başka bir yapı kalmamıştır. Türbe, son derece küçük ve basit bir yapıdır. Muhtemelen Selçuklu çağında inşa edilmiştir. Zahiri Baba türbesinde medfun olan zatın, medresenin kurucusuna mı, yoksa sonraki devirlerde medresede hizmet veren bir zata mı ait olduğu bilinmemektedir. 1523 tarihli icmal defterindeki Evkaf-ı Medrese-i Melik-i Zahiriye kaydına bakılırsa, Melik Zahir in, Harput taki medrese ile olan ilgisi konusunda herhangi bir kayıt mevcut değildir. 3. Molla Ahmet Peykereci Medresesi : Hayatı ve şahsiyeti hakkında efsanevi rivayetlerin dışında pek az bilgi sahibi olduğumuz Molla Ahmet Peykereci nin medrese ve zaviyesine ait kayıtlar, onun evvel zannedildiği gibi, XVII. Yüzyılda IV. Murat devrinde değil, ondan em az 120 sene önce yaşadığını ortaya koymaktadır. Zaviyeler 1. Mansuriye Zaviyesi : Cami-i Kebir mahallesinde bulunan bu zaviye, bugün halk arasında Mansur Baba Türbesi olarak bilinir. XVI. Yüzyıla ait bir vakfiyesi mevcut olup, bu tarihlerde yıllık geliri 8980 akçedir. 2. Derviş Bayezid Külliyesi : Sadece 1518 tarihli tahrir defterinde adı geçen bu külliyenin nerede olduğu bilinmemektedir. Bugün böyle bir külliye mevcut değildir. 3. Şeyh Sadi Zaviyesi : Bugünkü Birvanlı köyünde bulunan bu zaviyeden ilk defa 1523 tahririnde bahsedilmektedir. Bugün mevcut değildir. 4. Seyyit Kasım Zaviyesi : Hüseynik köyünde bulunan bu zaviye de 1523 tahririnde zikredilmektedir. Bugün mevcut değildir. 5. Ankuzu Baba Zaviyesi : Harput yakınlarında bulunan Ankuzu Baba nın hayatı hakkında destani bir takım rivayetler vardır. Onun VIII. ve IX. Yüzyıllarda Arap-Bizans mücadeleleri sırasında bölgenin fethi için savaştığı tahmin olunmaktadır. 6. Nazar Baba Zaviyesi : Saray Hatun mahallesinde, türbesi halen ziyaret edilen zat, bugün Nadir Baba olarak bilinmektedir. Hamamlar : XVI. Yüzyılda bilinen hamamlar, Cemşid, Dere ve Kale hamamı olmak 129

üzere üç hamamın bulunduğu, bunlardan başka 120 adet hanedan hamamının da bulunduğu, Evliya Çelebi tarafından bildirilmektedir. Çarşı ve Pazarlar : Suk-ı Sultani : Evliya Çelebi ye göre 600 dükkan bulunan bu çarşı bugün mevcut değildir. Bedesten : Bugünkü Kurşunlu camiinin bulunduğu kömür meydanı denilen mevkide bulunduğu anlaşılmaktadır. 1523 tahririnde bahsedilen Bedesten icaresinin yarısı, Zahiriye Medresesi ne bırakılmıştır. Darphane : Bugün yeri tespit edilememekle beraber, Harput daki Darphane nin tarihi XII. Yüzyıla kadar inmektedir. Daha Artuklular zamanında Darphane nin varlığı bilinmektedir. İlk defa Artuklu Hükümdarı İmadeddin Ebu Bekir in Harput ta para bastırdığı anlaşılmaktadır. Keza Uzun Hasan Bey ve torunu Rüstem Han ın da Harput ta para bastırdıkları bilinmektedir. 1516 baharında Osmanlı hakimiyetine giren Harput ta Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleyman da para bastırmışlardır. Darphane, mukataa usulüyle işletilmekteydi. Yine 1824 te mevcut olan camiler ise şunlardı: Saray Hatun, Ulu Camii, Meydan, Kale, Esediye, Zahiriye, Kale Meydanı Camii, Alaca, Ağa, Kurşunlu ve Ahmet bey bunların dışında pek çok mescid de bulunmaktaydı. Kale camii zikredilmediğine göre, daha bu tarihlerde tahrip olduğuna hükmedilebilir. 1832 de Sinabut mahallesinde yukarı ve aşağı olmak üzere 2 kilisenin, İğiki köyünde 1 kilisenin ve Tadım köyünde de Meryem Ana Manastırının varlığı görülmektedir. XIX. yüzyılda varlığı bilinen Sıbyan mektepleri, Rüşdiyeler, Amerikan, İngiliz, Fransız ve Alman Kolejleri bugün tamamen ortadan kalkmış bulunmaktadır. Harput Süryani Kilisesi ; M.Ö. IV. YY. 30.05.1985 te tescil edilmiştir. Kalenin doğusunda yer almaktadır. Kapı üzerindeki Süryanice yazıt sökülmüş olup Elazığ müzesine kaldırılmıştır. Harput Arslanlı Camii (Esadiye Camii); 30.05.1985 te tescil edilmiştir. Artuklu çağı eseridir. Harput Meydan Camii; 30.05.1985 te tescil edilmiştir. Osmanlı çağı eseridir. Harput Dabakhane Mescidi; Aynı tarihte tescilli Osmanlı çağı eseridir. Harput Hoca Hamamı; Klasik Osmanlı hamamları tipidir. Harput Kale Hamamı; Kalenin kuzeybatısındadır. Osmanlı çağı eseridir. Harput Kızıl Hamam; Kaya üzerine oturtulan dikdörtgen planlı klasik Osmanlı çağı eseridir. Harput Yeni Hamam (Arslaniye Hamamı) Harput Ulu Camii Çeşmesi Harput Kurşunlu Camii Çeşmesi Harput Yarıçavuş Çeşmesi; Osmanlı çağı eseridir. Harput Meydan Çeşmesi: Osmanlı çağı eseridir. Harput Üçlüleli Çeşmesi; Osmanlı çağı eseridir. 130

Harput Alaaddin Bey Çeşmesi Harput Zeynep Çeşmesi; Osmanlı çağı eseridir. Harput Dua Mezarlığı; Osmanlı çağı. Harput Ahi Musa Mescidi ve Türbesi; Osmanlı çağı eseridir. Harput İmam Efendi Türbesi Harput Murat Baba (Şeyh Şerafettin) Türbesi; Osmanlı çağı eseridir. Harput Uryan Baba Türbesi. Harput Meteris Mezarlığı; İki taş sanduka dikkat çekicidir. A-Sandukası Hicri 1283 tarihli, B- sandukası Hicri 1202 tarihi vardır. Elazığ IV. Sultan Murad Camii;Yapım tarihi 1635 Miladi dir. Elazığ Korgeneral Abdullah Alpdoğan 4. Müfettişlik Binası; Yapım tarihi 1938-39 olan erken Cumhuriyet dönemi eseridir. Elazığ Hükümet Konağı; 1896 da Vali Enis Paşa tarafından yaptırılmıştır. Osmanlı çağı eseridir. Elazığ Aslanpınarı Mekteb-i İdadi-i Hamidiye-i Mülkiye-i Şahane (Mülkiye İdadisi ve Sultaniye); Yapım tarihi 1885 tir. Osmanlı çağı eseridir. Elazığ Şehitlik Elazığ Süryani Kilisesi; 19. YY. sonu yapılmış Süryani sanatını gösterir. Daha sonra un fabrikası olarak da kullanılmıştır. Bugün restorasyonu beklemekte olan tescilli bir kültürel tarihi eserdir. Baskil Katırhan; Kızıluşağı köyü sınırları içindedir. Tunç, Demir ve Ortaçağ kemik parçaları çıkmıştır. Baskil Teslim Abdal Mezarlığı ve Türbesi; Tabanbükü (Şehhasan) köyündedir. Ahmet Yesevi soyundan gelen Teslim Abdal ve oğlu Seyyit Kalender in mezarı vardır. Baskil Tabanbükü (Şeyh-Hasan)Köyü Garipler (Ahmet Yesevi) Mezarlığı; Selçuklu mimari üslubundadır. Köyün en eski mezarlığıdır. Mezarlığın ortasında Ahmet Yesevi ve onun soyundan gelen Derviş Ali ye ait yan yana kare planlı iki türbe bulunmaktadır. Mezar taşında Hz. Ali oğlu Celal Abbas neslinden Horasanlı Hoca Ahmet Yesevi yazısı bulunmaktadır. Eski Palu Kalesi; Urartu mimarisi uslubunda, kral Manuas (M.Ö. IX.YY) yaptırdığı kaledir. Manias a ait çivi yazıtı bir kaya kitabesi kale de vardır. Palu Alacalı Mescit; Osmanlı çağı eseridir. Eski Palu Cemşit Bey Türbe ve Mescidi; XVI. YY. Osmanlı yapıtıdır. Eski Palu Merkez Camii; Osmanlı yapıtıdır. Eski Palu Köprüsü; 13. YY. başı Selçuklu-Artuklu eseridir. Fırat nehri üzerinde kalenin eteğindedir. Palu Kilise; Orta çağ yapısıdır. Yalnız Naos kısmı ayaktadır. Palu Küçük Camii 131

Palu Hamam; Yapım tarihi Hicri 1070 klasik oymalı hamam tipidir. Keban Denizli Kervansarayı; Selçuklu çağı eseridir. Keban Sarkıt Dikit Mağarası Keban Yusuf Ziya Paşa nın Kızının Türbesi; Osmanlı çağı eseridir. Keban Çeşme; Osmanlı eseridir. Keban Kilise; Orta çağ yapısıdır. Elazığ Merkez Bağlarca Köyü, Kurcebe Mevki tarihi yerleşim ve Kaya Mezarı. Kalkolikten Osmanlı dönemine kadar. Elazığ Merkez; Vali Tevfik Gür ün yaptırdığı eski Halkevi Binası (Mehmet Akif Ersoy Lisesi) yapım tarihi: 1933 Elazığ Merkez Hacıseli Köyü kaya mezarı, Urartu çağı Konglemera kayaya oyulmuş, tek odalı küçük ve basit kaya mezarıdır. Elazığ Merkez Harput-Kürdemlik köyü Kaya mezarı, Urartu çağıdır. Elazığ İçmeGenefik (Korucu) Köyü Kalesi; Urartu çağıdır. Hankendi Haroğlu (Sarıgül) Köyü Haroğlu Höyüğü; Keramik buluntuları yoğun Ortaçağ kültürünü gösterir. Hankendi Haroğlu (Sarıgül) Köyü Haroğlu Kalesi; Urartu-Roma ve yoğun Ortaçağ yerleşmesini gösterir. Hüseynik Aslanpınarı Altı 8. Kolordu 1002 Akaryakıt Bölüğü; Yapım tarihi 1870 Osmanlı çağıdır. Hüseynik Aslanpınarı Altı Çeşmesi; Kitabelidir. Osmanlı çağıdır. Elazığ Merkez Tadım Köyü Kalesi F.4.2.4. 17/05/1994 Tarih ve 21937 Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar Bu kapsamda alan ve uygulama bulunmamaktadır F.4.3. Korunması Gereken Alanlar (***) F.4.3.1. Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) Hazar Gölü Onaylı Çevre Düzen Planı çerçevesinde Diyarbakır Kültür ve Tabiatı Koruma Kurulu Kararı gereğince, Hazar Gölü ile etrafını çevreleyen karayolu arasındaki kısımda yapılaşma yasağı getirilmiştir. (Bakınız F.4.1.3. II. derce Doğal Sit Alanı) 132

F.4.3.2. Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf İle, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır. Tatlı F.4.3.3. Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı,, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler İle Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler : Kalecik Baraj Gölü 1.Alanın Resmi Adı Kalecik baraj gölü 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları 39 0 57' 30" Enlem 40 0 03' 30" Boylam 1122 m. Rakım 3.1.Alanı 102 ha 3.2.Kara Yüzeyi Bulunmuyor 3.3.Su Yüzeyi 102 ha 3.4.Kıyı Uzunluğu 4.Alanın Açıklamalı tanımı Elazığ ın 106 km.kuzeydoğusunda, Karakoçan İlçesi sınırları içindedir. 5.Yasal Konumu DSİ. 9. Bölge Müdürlüğü yetki ve sorumluluğunda bulunan göl, tarım arazilerinin sulanması amaçlı kullanılmaktadır. 6. Yerleşimler ve nüfusları. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Balıkçılık yapılmaktadır. 8.Fiziksel Özellikler 8.1.İklim Özellikleri Karasal iklim 133

8.2. Jeomorfolojisi 8.3. Jeolojisi 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Sulak alan etrafındaki bitki toplulukları (otsu bitkiler, diken, çalı, v.s. Balıklar: Cyprinus carpio Aynalı Sazan Leuciscus cephalus Tatlısu Kefali Capoeta capoeta umbla Sarıbalık Capoeta trutta Karabalık 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Tarım Arazisi sulama ve balıkçılık 10.Mevcut Sorunlar Tadım Gölet i 1.Alanın Resmi Adı Tadım Gölet i 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları 38 0 34' 30" Enlem 39 0 10' 00" Boyla 1017 m. Rakım 3.1.Alanı 16 ha 3.2.Kara Yüzeyi Bulunmuyor 3.3.Su Yüzeyi 102 ha 3.4.Kıyı Uzunluğu 4.Alanın Açıklamalı tanımı Elazığ ın 15 km. güneyinde, Elazığ İl Merkezindedir. 5.Yasal Konumu DSİ. 9. Bölge Sulama gölet i 6. Yerleşimler ve nüfusları. 134

7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler 8.Fiziksel Özellikler 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi 8.3. Jeolojisi 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Faunası Sulak alan etrafındaki bitki toplulukları (otsu bitkiler, diken, çalı, v.s. Balıklandırma çalışmaları devam ediyor 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Tarım arazisi sulama 10.Mevcut Sorunlar Keban Baraj Gölü Su Ürünleri İstihsal Alanı 1.Alanın Resmi Adı Keban Baraj Gölü Su Ürünleri İstihsal Sahası 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları 38 0 48' 30" Enlem 38 0 45' 00" Boylam 3.1.Alanı 40261 ha 3.2.Kara Yüzeyi Bulunmuyor 3.3.Su Yüzeyi 40261ha 3.4.Kıyı Uzunluğu Belirtilmemiş 4.Alanın Açıklamalı tanımı 16 Su Ürünleri kooperatifinin avlandığı Baraj Gölü sahası 5.Yasal Konumu DSİ 9. Bölge Müdürlüğünün yetki ve sorumluluğu altında bulunan saha İl Defterdarlıklarının yaptığı ihaleyle su avcılığına açılmıştır. 135

6. Yerleşimler ve nüfusları Keban baraj gölü kenarında bulunan köy halkı yaklaşık 300 tekne ile geçimlerini balıkçılık yaparak sağlamaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Gölde avlanma yapan yaklaşık 300 balıkçı teknesinde iki kişinin çalıştığı düşünülürse, sağladığı iş istihdamı ile avlanılan balıkların satışından dolayı kazanılan ekonomik gelir yönünden yöre halkına katkı sunmaktadır. 8.Fiziksel Özellikler Baraj Gölü 820-845 m kodları arasında su seviyesi değişmektedir. 8.1.iklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Bilgi yoktur. 8.3. Jeolojisi Bilgi yok 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji Bilgi yok 8.5. Toprak Yapısı Bilgi yok 8.6. Flora ve Faunası Balıklar Barbus rajanorum mystaceus Barbus esocinus Barbus plebejus lacerta Barbus capito pectoralis Cyprinus carpio Leuciscus cephalu Carassius carassi Capoeta trutta Capoeta capoeta umbla Cyprinion macrostomus Acanthobrama marmid Chalcalburnus mossulensis Chondrostoma regium Mystus halepensis Bıyıklı Turna Bıyıklı Bıyıklı Aynalı Sazan Tatlısu Kefali Havuz Balığı Karabalık Sarıbalık Mercan Tahta Gümüş Karaburun Halep Yayını Mastacembelus simack Yılan Balığı 136

Ortrias angorae Tor grypus Bertinius subguastamus Şabut 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Elektrik üretimi, tarımsal sulama ve balıkçılık 10.Mevcut Sorunlar Çevre kirliliğin yanında, akarsular tarafından taşınan rusubat ve su seviyesindeki değişiklikler. Cip Baraj Gölü 1.Alanın Resmi Adı Cip Baraj Gölü 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları 38 0 40' 30" Enlem, 39 0 03' 00" Boylam, 1006 m. Rakım 3.1.Alanı 110 ha 3.2.Kara Yüzeyi Bulunmuyor 3.3.Su Yüzeyi 110 ha 3.4.Kıyı Uzunluğu Belirtilmemiş 4.Alanın Açıklamalı tanımı Elazığ ın 13 km. batısında, Keban ilçesi yolu üzerindedir. 5.Yasal Konumu DSİ 9. Bölge Müdürlüğünün yetki ve sorumluluğu altında bulunmakta ve tarım arazisi sulaması yapılmaktadır 6. Yerleşimler ve nüfusları Yakınında toplu yerleşim alanı bulunmamaktadır. Baraj sahasında bulunan piknik alanı günübirlik olarak kullanılmaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Piknik alnını işletmeciliği yapılmaktadır. 8.Fiziksel Özellikler 8.1.İklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi 137

8.3. Jeolojisi 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Faunası Balıklar: Leuciscus cephalus Capoeta capoeta umbla Capoeta trutta Tatlısu Kefali Karabalık Sarıbalık 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Sulama amaçlı kullanılan baraj gölünde günübirlik piknik alanı bulunmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Yağışların kurak olduğu yıllarda su rezervi kısa sürede kurumaktadır F.4.3.4. Göller, Akarsular, Yeraltı suyu İşletme Sahaları F.4.3.5. Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar İlimizde bu özellikte alanlar bulunmamaktadır F.4.3.6. Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanla Mesire Yeri 1 1.Alanın Resmi Adı Zafran Orman İçi Dinlenme Yeri 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları 38 41'' 00 Kuzey Enlemi 39 12" 00 Doğu Boylamı 3.1.Alanı 0,16 km2 138

3.2.Kara Yüzeyi 0,16 km2 3.3.Su Yüzeyi Bulunmuyor 3.4.Kıyı Uzunluğu 4.Alanın Açıklamalı Tanımı Elazığ Milli Parklar ve Av - Yaban Hayatı Başmühendisliğine bağlı faaliyet gösteren Zafran Orman içi dinlenme yeri 16 hektar büyüklüğünde Elazığ Belediye hudutları dahilinde yer almaktadır. Zafran orman içi dinlenme yeri içerisinde halkın her türlü rekrasyonel ihtiyacını karşılamak üzere tesisler inşaa edilmiş olup bunlar. Giriş kontrol ünitesi, Kır Gazinosu, Lahmacun Fırını, Büfe, Av ve Yaban hayatını tanıtmak amacıyla yapılmış Av Hayvanları Teşhir Parkı, biri yangın havuzu olmak üzere 2 adet havuz, 2 adet lojman, 1 adet idare binası, yağmur barınakları, 120 adet piknik masası, 20 adet çeşme, çocuk oyun sahası ve aletleri, 4 adet WC bulunmaktadır. 5.Yasal Konumu Zafran Orman içi dinlenme yeri Elazığ Orman Bölge Müdürlüğünün 13.04.1976 gün ve 2.07.02.120-15/2391 sayılı teklifleri üzerine Milli Parklar Genel Müdürlüğünün 27.07.1976 tarih ve Orman İçi Dinlenme Yer. F. H. Müdürlüğünün 6400-189-209 sayılı izinleri ile orman içi dinlenme yeri olarak tesis edilmiştir. 6. Yerleşimler ve Nüfusları Orman içi dinlenme yerini Elazığ halkı ziyaret etmektedir. Piknik amacına yönelik olarak gelen ziyaretçilerin sayısı yılda 130-140 bin kişiyi bulmaktadır. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Tarihsel değeri bulunmayan ve birkaç küçük çaplı işletmenin bulunduğu mesire yeri gün içerisinde önemli bir sosyal hayat alanıdır. 8.Fiziksel Özellikler 8.1.İklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Meyilli düz alan 8.3. Jeolojisi Sahanın toprak yapısı kalkerli şilst dir 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Faunası Zafran orman içi dinlenme yerinin bitki örtüsü, 1953 yılında yapılan ağaçlandırma çalışmaları ile tam kapalılıkta bir çam korusu haline gelmiştir. 45-50 139

yaşlarında Kara Çamlarla kaplıdır. Ayrıca sahada dolgu ağacı olarak gölge teşkil eden dişbudak, Akasya, Çınar, Akçaağaç, Çınar yapraklı Akçaağaç, At Kestanesi ve Karaağaç gibi ağaçlar bulunmaktadır. Tabii olarak yetişen Credaguslar, Bromuinermis, Bronusteriarun nevileri ile rutubetli yerlerde Trifolium cinsler hakimdir. 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Halkın faydalandığı bir Orman İçi Dinlenme yeridir. Normal kapaklıkta karaçam koru ormanıdır. Ağaçlandırma alanlarının toprak tipleri kalkerli yumuşak orman toprağıdır. Killi bir toprak yapısına sahiptir. Orman İçi Dinlenme yeri, Elazığ şehrinin kurulduğu ovada, tatlı meyille Zafran sırtına doğru yükselmekte, sırtlar hariç arızalı yer mevcut değildir. Sahanın su problemi, artezyen kuyularından sağlanan sular ile giderilmeye çalışılmaktadır. 10.Mevcut Sorunlar Yangın Güvenliğinin artırılması ve alanda rekreasyon çalışması yapılması gerekmektedir. Mesire Yeri 2 1.Alanın Resmi Adı A Tipi Hazar Gölü Orman İçi Dinlenme Yeri 2.Coğrafi Konumu ve Koordinatları Koordinatları yok. Elazığ L 42. b-1(1/25000 Ölçekli Pafta No) 3.1.Alanı 17 ha 3.2.Kara Yüzeyi 17 ha 3.3.Su Yüzeyi Bulunmuyor 3.4.Kıyı Uzunluğu Belirtilmemiş 4.Alanın Açıklamalı tanımı Elazığ İli Sivrice İlçesi Hüseyin bey tepe sınırları dahilinde buluna alan, gölün etrafını çevreleyen Elazığ Diyarbakır karayolunun ile göl arasında kalmaktadır. (Hazar gölü Bşlangıcı) Alan 2. derece sit alanıdır. 5.Yasal Konumu Orman kadastro çalışmaları yapılmış, Maliye Hazinesi adına orman vasfı ile 140

tapuya tescil işlemleri yapılacaktır. 6.Yerleşimler ve nüfusları Alan Elazığ a 25, Sivrice ilçesine 5, Diyarbakır iline uzaklığı ise 100km dir Alanda altyapı ve üst yapı tesisleri mevcuttur. Özellikle yaz aylarnda günü birlik konaklamada tercih edilmektedir. 7. Sosyo Ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler Mesire alanının özel bir şirket tarafından İşletmeciliğinin yapılmasından dolayı iş istihdamı sağlanmakta ve halka huzurlu, mutlu ve sağlıklı bir dinlenme ortamı sunulmaktadır.. Ayrıca mesire yerinde elektirik, su ve tuvalet mevcuttur. Bu alan ikinci derece doğal sit alanıdır. 8.Fiziksel Özellikler 8.1.İklim Özellikleri Karasal iklim 8.2. Jeomorfolojisi Meyilli, engebeli arazi 8.3. Jeolojisi 8.4. Hidroloji-Hidrojeoloji 8.5. Toprak Yapısı 8.6. Flora ve Faunası Karaçam, Sedir gibi ibreli, Akasya, Kavak, Gladiçya, Dışbudak, ve Söğüt gibi yapraklı ağaçlar mevcuttur. 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu Orman Genel Müdürlüğü uhdesinde bulunan alan İl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından ihaleyle özel bir şirket tarafından işletilmektedir. 10.Mevcut Sorunlar Alanın yangın güvenliğinin artırılması, rekreasyon ve otopark çalışmalarının yapılması gerekmektedir. F. Flora - Fauna ve Hassas Yöreler - Kaynakça 1.Orman Bölge Müdürlüğü 2.Çevre ve Orman Müdürlüğü 3. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 141

4. DSİ. 9.Bölge Müdürlüğü 5. İl Tarım Müdürlüğü 6. Kültür ve Tabiatı Koruma Kurulu /DİYARBAKIR ( G ) TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri Elazığ, tarihi eserleri, doğal güzellikleri, son derece gelişmiş ulaşımı, haberleşme imkanları, sağlık merkezleri, ülkemizin önemli barajları arasında yer alan Keban Barajıyla, Hazar Gölüyle, doğa harikası Buzluk Mağarasıyla, dini turizm açısından önem taşıyan türbeleriyle, Sağlık ve kaplıca turizmine uygun kaplıcalarıyla ve zengin folkloruyla, Türkiye nin Turizm Endüstrisine katkıda bulunabilen Doğu Anadolu nun en çok gelişen ve en büyük şehirlerinden biridir. Elazığ İl Merkezi, 1867 yılında eski yerleşim merkezi olan Harput tan şimdiki yerine, Mamur, at -ül Aziz ismi ile nakledilmiş, 1937 yılında Ulu Önder Atatürk ün ilimize teşrifleri sırasında Elazığ ismini almış olup, İlin tarihi incelenirken aşağıda belirtildiği gibi, bugün bir Açık Hava Müzesi özelliğine sahip olan tarihi Harput şehrinin turizm potansiyelinden başlamak gerekir. Harput, kuruluşundan günümüze kadar Hurri, Hitit, Urartu ve Bizans idareleri altında kalmış, XI. yüzyılda Selçuklular, devamında da Anadolu Beylikleri, Artukoğulları, Dulkadiroğulları ve Akkoyunlular dan sonra 1516 yılında Osmanlı İdaresine girmiştir. Yaşamış olduğu zengin tarihin canlı örnekleri olan tarihi eserler Harput ta yerli ve yabancı turistler tarafından ilgiyle izlenmektedir. Bu tarihi eserlerin başlıcaları; Harput Kalesi, Meryem Ana Kilisesi, Ulu Camii, Alacalı Camii, Ağa Camii, Sarahatun Camii, Ahmet Bey Camii, Ahi Musa Mescidi ve Türbesi, Fatih Ahmet Baba Türbesi, Mansur Baba Türbesi, Arap Baba Türbesi, Cemşit Bey Hamamı ve Hoca Hasan Hamamı olup, görülmesi tavsiye edilecek eserlerin en önemlileridir. Bu vesileyle Harput un Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından Tarihi-Kentsel Sit Alanı olarak ilan edilmesi, buranın tarihi önemini açıkça ifade etmektedir. Harput a 6 Km. Uzaklıktaki doğal yapısı nedeniyle ve 142

klimatolojik şartlardan dolayı yaz aylarında buz oluşturan, kış aylarında ise içerisinde sıcak hava oluşan doğa harikası Buzluk Mağaraları, çevresindeki meyve bahçeleri ve soğuk suları her zaman iç turizmin kaynağını teşkil etmektedir. Özellikle yazın en sıcak günlerinde buz tutan Buzluk Mağarası ve Dabakhane şifalı suları, yöre halkının en fazla tercih ettikleri yerlerdir. Elazığ, mor dağların çevrelediği, geniş ovaların ortasında göller ve nehirler bölgesidir. Harput dışında ilimiz sınırları içerisinde bulunan, deniz seviyesinden 1250 m yükseklikteki Hazar Gölü, dağların koynunda saklı bir tabiat harikasıdır. 22 Km. uzunluğunda, 5-6 km. genişliğinde tektonik bir göl olan Hazar Gölü ve çevresi ilimizin ilk sırada gelen mesire ve eğlence yeridir. Çevresindeki Kamu Kurum ve Kuruluşlarına ait kampları, tatil siteleri, ikinci konutlarıyla (yazlık ev) tam bir tatil kenti görünümünde olan Hazar Gölünü, günün her saatinde mavi ve yeşilin her tonunda görülebilen güzelliği ile halka açık plajlarıyla ve koynunda sakladığı Batık Kentiyle Elazığ ve çevre İller halkının en güzel tatil ve dinlenme merkezi konumundadır. Hazar Gölünün bu güzelliğini, Diyarbakır dan Elazığ a trenle yolculuk yapan Ulu önder Atatürk, Gezin sahilinde treni durdurarak beraberindeki Bakan ve Generalleriyle sahile doğru yürürken, gördüğü güzellik karşısında kendilerini karşılamaya gelen köylülere şöyle hitap eder : Köylüler Yurdumuz çok güzelmiş, şimdiye kadar buraları görmekte geç kaldığım için çok üzgünüm. Burada modern bir şehir kuracağım, Yalova nın bir eşini bu kıyılarda herkes görmüş olacak ve buraya medeniyet gelecektir. Hazar Gölünün ulaşım ve turizm yönünden çok elverişli bir yerde bulunduğu bir gerçektir. Elazığ-Diyarbakır kara ve demiryolunun gölün iki kıyısından geçmesi nedeniyle çok rahat ve kolay bir ulaşım imkanına sahiptir. Bunun yanı sıra turistik mahiyette balık ve kuş avcılığı da yapılmakta olan Hazar Gölü, dalgasız, sakin suları, haşin olmayan rüzgarı, kayık, motor ve yelken yarışmalarına ve her çeşit su sporlarına imkan verebilecek durumdadır. Coğrafyacılar Hazar Gölünün isminin, eski çağda Nipkiyotes ortaçağda ise Bahayre-i Şehnişin olduğunu belirtmişlerdir. Keban ve Hazar Gölünün sınırlarımız boyunca uzaması nedeniyle Elazığ, bir yarımada görünümü ve kıyı şeridi hüviyeti kazanmıştır. Bütün bunların yanı sıra, Cip barajı ve mesiresi, Merkez 100. Yıl (Zafran) mesiresi, yöre halkının dinlenmesine elverişli yerler olup, İlin önemli turizm merkezleridir. G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri : Buzluk Mağarası : Buzluk Mağaraları tarihi Harput beldesinin kuzeydoğusunda Elazığ a 11 km. uzaklıktadır. 143

Buzluk mağarası, jeomorfolojik yapısı nedeniyle burada gerçekleşen klimatolojik şartlar ve hava sirkülasyonu özelliğinden dolayı yaz ayları içinde doğal olarak tabakalar, sarkıt ve dikitler halinde hatta bazı kısımlarında bal peteğini andıran buz tabakaları oluşturmaktadır. Kış aylarında ise tam tersine sıcak hava oluşmaktadır. Mağaranın tarihinin, Harput un tarihi kadar eski olduğu, Harput un ilk sahipleri olan Urartular dönemine kadar uzandığı salnamelerden bilinmektedir. 1990 yılında Turizm Müdürlüğü tarafından merdiven basamakları ve aydınlatılması yapılan mağara, Türkiye de gezilebilen on mağara arasında yer almaktadır. Buzluk Mağaraları, çevresinin doğal güzelliği yanında tarihi Harput beldesinde bulunması, tarih ve doğanın iç içe bulunduğu nadir turistik yörelerimizden biridir. Yılda yaklaşık 15-20 bin kişinin gezdiği mağaranın Turizm Bakanlığınca Çevre Düzeni Planı yapılmış olup, plan uygulamaya konulduğunda ziyaretçi kapasitesinde büyük artışlar olacaktır. Hazar Gölü : Elazığ a 22 km. uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır karayolu güzergahında olup, Hazar Baba ve Mastar dağları arasına sıkışmış tektonik bir göldür. Resim: Hazar gölü Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan, su sporları ve balık avcılığı yapılan en önemli gölüdür. Uzunluğu 22 km., genişliği 5-6 km. olan göl, günün her saatinde değişik görünüm kazanarak mavinin ve yeşilin her tonunu gösterir. Suyu berrak ve tuzsuzdur. belgeli otel, motel, lokanta Çevresinde 25 e yakın kamu kurum ve kuruluşlarına ait eğitim ve dinlenme tesislerinin yanı sıra Turizm Bakanlığından ve günübirlik piknik alanı, ayrıca özel kuruluşlar 144

tarafından işletilen balık evleri bulunmaktadır. Son zamanlarda çevresinde çok sayıda ikinci konutlar ve yazlıklar ile tatil sitelerinin yapıldığı göl, çevre illerinde faydalandığı tatil merkezi konumundadır. Yaz ayları boyunca nüfus yoğunluğunun arttığı gölde, 1990 yılında yapılan araştırma neticesinde; içerisinde batık bir kentin olduğu keşfedilmiş, bu da göle ayrı bir gizem kazandırmıştır. Hazar Gölünün Kilise Adası civarından başlayan batık kentin Sivrice ilçesine kadar uzandığı tespit edilmiş olup, bilimsel araştırmalarla tarihinin ve orada oluş nedeninin ortaya çıkarılmasını bekleyen, ulaşım sorunu olmayan göl, yerli ve yabancı turizme her yönüyle hizmet vermektedir. G.1.1.1. Konum : Elazığ, Fırat Havzasının Yukarı Fırat Bölümü nde yer alan bir Doğu Anadolu kentidir. İl, 40 o, 21 ve 38 o, 31 doğu boylamları ile 38 o, 17 ve 39 o, 11 kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Şehrin denizden yüksekliği ortalama l067 metredir. İl batıdan Malatya, doğudan Bingöl, kuzeyden Tunceli, kuzeybatıdan Erzincan, güneyden ise Diyarbakır illeri ile çevrelenmiştir. Yüzölçümü 9153 Km 2 olup, Türkiye topraklarının % 0.12 sini oluşturmaktadır. Tektonik bir alanda yer alan İl toprakları, doğu ve güneyden, Güneydoğu Torosların batı uzantılarıyla, kuzey ve batıdan ise Keban ve Karakaya baraj gölleriyle çevrili bulunmaktadır. Elazığ İli, Merkez ilçe ile birlikte 11 ilçe, 10 teşkilatsız bucak, 537 köy ve 709 mezra yerleşmesinden ibaret olup, 1997 yılı nüfus sayımına göre 250.534 ü kent merkezinde olmak üzere, toplam 584.689 kişilik nüfusa sahiptir. Ortalama nüfus yoğunluğu 54 kişidir. G.1.1.2. Fiziksel Özellikler : İlimiz, üç tarafı doğal ve yapay göllerle çevrili bir yarımada konumundadır. Turizm açısından önümüzdeki yıllarda büyük gelişmelerin sağlanacağı İl, Güneydoğu Anadolu ile Doğu Anadolu bölgelerini Batı Anadolu ya bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmaktadır. Elazığ ın eski yerleşim yeri olan ve Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek kurulunca Tarihi Kentsel Sit Alanı olarak ilan edilen Harput beldesi ile Doğal Sit Alanı olarak ilan edilen Hazar Gölü çevresi dışındaki yerlerde betonlaşma olgusu yoğun bir şekilde yaşanmaktadır. İl Merkezinde 8 kata varan binalar yer almaktadır. Son yıllarda yapılan barajlar nedeniyle oluşan ve İl çevresini kaplayan yapay göller, iklimde büyük değişiklikler meydana getirmiştir. G.1.2. Kültürel Değerler 145

İlimiz tarihi eserler bakımından oldukça zengin olup, bu eserlerin büyük çoğunluğu Harput ta bulunmaktadır. Harput ve çevresi 1989 yılında Kültür ve Tabiat Varlıkları Yüksek Kurulunca Tarihi Kentsel Sit alanı olarak belirlenmiştir. Harput ta bulunan türbe ve yatırlar gerek yerli ve gerekse yabancı turistlerin uğrak yerleri arasında bulunmaktadır. Genellikle Arap baba, Fethi Ahmet baba, Üryan baba, Beşik baba, Mansur baba türbeleri ziyaretgah olarak tercih edilenlerdendir. Bu türbelerin çevreleri mesire yeri olarak kullanıldığından özellikle yaz aylarında çok büyük bir nüfus yoğunluğu yaşanmaktadır. Ayrıca Harput ta asırlar önce yaşayanlar tarafından yaptırılan Agop, Garabet ve Süryani kilisesi yabancıların uğrak yerleri arasındadır. Ulu Camii : Harput ta Artuklu Hükümdarı Fahrettin Karaaslan tarafından H. 551 (M 1156-1157) yılında yaptırılan camii, Anadolu daki en eski ve en önemli yapılardan birisidir. Cami; dikdörtgen planlı, dışa kapalı görünümlü olup, mina- resinin eğri durumda oluşu ve tuğlalarının süsleme öğesi olarak kullanılması bakımından ilginçtir. Harem, son cemaat ve avlu olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Resim: ulucami /Harput Ulu cami hakkında halk arasında anlatılan bir efsane vardır. Ağaç ve Minare Efsanesi olarak bilinen efsaneye göre; Ulu camii bahçesinde bir kadir gecesi iki arkadaş oturuyorlarmış, birisi birdenbire diğerine cami bahçesinin güneyinde ve mihrabın hemen önünde duran dut ağacının eğilip kalktığını, yanı secde ettiğini söyler, öteki de caminin minaresinin eğilip kalkarak secde ettiğini söyleyince Minare ve Ağacın sırları ortaya çıkar ve o günden beri ağac ve minarenin secde eder durumda kaldığı söylenmektedir. Hatta minarenin birkaç kez onarım görmesine rağmen tekrar eski eğik haline geldiği rivayet edilmektedir Ağaç ve Minare bu görünümlerini günümüzde de korumaktadırlar. 146

Sarahatun Camii : Osmanlı-Akkoyunlu devrine ait cami, Akkoyunlu Hükümdarı Bahadırhan ın (Uzun Hasan) Annesi Sara Hatun tarafından yaptırılmıştır. 993 H (1585 M) ve 1843 yılında olmak üzere iki kez onarılmıştır. Kare planlı caminin orta kısmının üzeri dört kalın sütuna dayanan kubbe ile kenarları ise tonozla örtülüdür. Mihrap sade bir niş halindedir. Minberi, taş işçiliğinin güzel örneklerindendir. Minaresi iki renk kesme taştan yapılmıştır. Kurşunlu Camii : Harput ta Osmanlı devri camilerinin en güzel örneği olup, kare yapılı, üzeri büyük bir kubbe ile örtülü ve kubbeye giriş trompludur. Kubbe kasnağında dört penceresi olup, mihrabı sade bir niş biçimindedir. Son cemaat mahalli üç kubbelidir. Kubbelerin üzeri kurşunla kaplıdır. Harem kapısı yonca şeklinde olup, minaresi kesme taştan yapılmıştır. Alacalı Camii : Harput ta Kitapçıgil parkının girişinde bulunan camide çeşitli yapı devirlerinin izleri görülmektedir. Küçük ebatta ve dikdörtgen planlıdır. Artukoğulları döneminde yapılmasına karşılık, XIX. Yüzyılda büyük bir onarım görmüştür. Tavandaki ahşap işçiliği, bu devirin onarımına aittir. Cami kapısı batıda yer almakta olup, bir yonca yaprağı şeklindedir. Kapı üzerinde merdiven ve minare bulunmaktadır. Minare, şerefeye kadar sıra ile siyah-beyaz taşla, şerefe ise dama şeklinde, siyah-beyaz kesme taşla örülüdür. Ağa Camii : Harput a girişte ana yolun solunda yer alan cami nin kubbesi çökmüş olup, yalnızca zarif minaresi ayaktadır. Minare kare kaideli ve sekizgen gövdelidir. Harput Müzesindeki kitabesine göre 967 H. (1559 M) yılında Pervane Ağa tarafından inşa edilmiştir. Cami aslına uygun olarak restore edilerek ibadete açılmıştır. Ahmet Bey Camii : Harput a girişte sağ tarafta yer almaktadır. Onarım çalışmaları başlatılan cami, bir Osmanlı devri yapısıdır. Arap Baba Mescidi ve Türbesi : Selçuklulardan IV. Kılıçarslan ın oğlu, III. Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında H. 678 yılında inşa edilmiştir. Minaresi dıştan, türbe ile mescidin tam orta kısmına gelen bölümde yapılmıştır. Kapısı mescidin içindedir. Kaidesi alttan beş sıra taş üstünde alçı ve sıva izi görülen ve hemen hiçbir Selçuklu Mescidinde bulunmayan, emsalsiz sırça bordürlüdür. Mescit kare planlıdır. Selçuk üçgenleri ile kubbeye geçilir. Kubbe içinin kornişlerinin çinili olduğu bilinmektedir. Korniş ve çinilerle düzenlenen mihrabın üst kısmı, beş dişlidir. Büyük kemeri vardır. Arabesk plament ve su yolludur. Türbenin alt kısmında ise Mumyalı bir ceset mevcuttur. Halk arasında Arap Baba diye anılır. Arap Baba ile ilgili çeşitli rivayetler anlatılmaktadır. Fetih Ahmet Baba Türbesi : Harput a 2 Km. Uzaklıkta olup, kaya üzerine inşa edilmiş türbenin yanında mescidi bulunmaktadır. Türbe altıgen planlı, üst kısmı sonradan yapılmış, yalnız cenazelik kısmı 147

mevcuttur. İçinde büyük bir sanduka bulunmaktadır. Mansur Baba Türbesi : Harput ta kaleye giden yolun solunda bulunan türbe, sekizgen planlı olup, kesme taşlardan yapılmış kaide kısmı vardır. İki katlı anıtsal bir yapı olduğu bilinen türbenin üst örtü sistemi sonradan yapılmıştır. İçerisinde Mansur Baba, zevcesi, oğlu ve kızına ait olduğu bilinen dört sanduka bulunan türbenin Artukoğulları devrine ait olduğu ihtimali kuvvetlidir. Harput Kalesi (Süt Kalesi) Harput Kalesi (Süt Kalesi) : Tarihi Harput şehrinin güneydoğusunda, Elazığ ovasına egemen bir konumda bulunan kalenin Urartular döneminde inşa edildiği bilinmektedir. Kalenin; Roma, Bizans ve Arapların eline geçtiği tarihi belgelerde mevcuttur. 1115 yılında Artukoğlu Belek in kaleyi almasından günümüze kadar Kale de, 1205 yılında ilk kez Artuklu Hükümdarı Nizamettin İbrahim tarafından, 1370 yılında Dulkadiroğlu İbrahim tarafından, 1465 yılında Akkoyunlu Hükümdarı Bahadır Han tarafından onarım yapıldığı bilinmekte olup, kale duvarındaki örme tekniği, Osmanlı döneminde yeniden onarıldığını göstermektedir. Dörtgen planlı kale, iç kale ve dış kale olmak üzere iki bölümden yapılmıştır. Kale içi dolgu halindedir. Görkemli burçları ve ayakları halen ayaktadır. 148

HARPUT KALESİNE İLİŞKİN EFSANELER Harput kalesinin bir ismi de Süt Kalesi dir. Bir efsaneye göre;kalenin yapıldığı yıllarda su kıtlığı olmuş, bu olayın aksine hayvanların sütü oldukça bolmuş. Zamanın hükümdarı, su kıtlığı olduğundan harç yapımında süt kullandırmış. Bu nedenle Harput Kalesine Süt Kalesi ismi verilmiştir.bir diğer efsanaye göre; Harput kalesinin birçok dehlizleri varmış, bu dehlizlerden birinde süt dolu bir güğüm, bir kıl ile tavana asılı dururmuş. Yöredeki inanışa göre, bu Güğüm yerinde asılı kaldıkça Harput kalesi de kalacak ve yıkılmayacakmış. Harput kalesine ilişkin üçüncü bir efsane daha anlatılmaktadır. Bu efsaneye göre, Kalenin dehlizlerinden birinde çok güzel büyülü bir kız yaşarmış. Bu kız değerli taşların bulunduğu bir yerde altın bir köşk üzerinde uyumaktaymış. Yılda bir kez uyanıp süt kalesi. Dere hamamı yıkıldı mı? Katır yavruladı mı? (Doğurdu mu?) diye sorar, yeniden uykuya dalarmış. Eğer bu saydığı şeyler gerçekleşirse Harput yıkılacak ve kıyamet kopacakmış. Bu kızın sesini bazılarının duyduğu da kulaktan kulağa söylenirmiş. Hoca Hasan Hamamı : Zamanımıza kadar ulaşabilmiş klasik Osmanlı tipi hamamlarından biridir. Soyunma, Ilıklık ve Yıkanma yerlerinden meydana gelmiştir. İki giriş kapısı bulunur. Batı kapısının sade olmasına rağmen doğu kapısının kubbeli oluşu dikkat çekicidir. Soyunma yeri kare planlı ve üzeri kubbe ile örtülüdür. Günümüzde tamamen yıkılmış olan ılıklıktan, yıkanma yerine geçilir. Yıkanma yeri dört eyvanlı, ortası büyük kubbeli ve köşeler de birer kubbeli halvetlerden meydana gelmiştir. Cimşit Bey Hamamı : Sarahatun Camii bitişiğindeki klasik tipte bir Osmanlı yapısıdır. Soyunma yeri kare planlı üzeri kubbe ile örtülü olup, iki kapısı mevcuttur. Yıkanma yeri Sarahatun Camiine dayanır. Dört eyvanlı köşelerde birer kubbeli halvetler bulunmaktadır. Bu yapı Yavuz Sultan Selim in Sipahi Beylerinden Cimşit Bey tarafından 16. Asrın ilk yarısında yaptırılmıştır. Günümüzde restore edilerek kullanılır hale getirilmiş ve hizmete açılmıştır. Belek Gazi Anıtı : Kitapçıgil parkı içerisinde yapılan bu anıt, Oğuzların Kayı boyundan ve Sultan Alparslan ın kumandanlarından olan Artuk Bey in torunu, Bahram Bey in oğlu Belek Gazi ye aittir. (1964 yılında Heykeltıraş 149

Nurettin Orhan tarafından yapılmıştır.) Merkez Camii : Palu ilçesindedir. Dikdörtgen planlı ve düz damlıdır. İçten sütunlarla ve payelerle üç nef'e ayrılmıştır. Mihrap taş işçiliği yönünden ilginçtir. Yeşil sırlı tuğla ile örülmüştür. Minaresinin yalnız kaidesi kalmıştır. Cimşit bey Mescidi ve Türbesi : Palu ilçesindedir. Yavuz Sultan Selim in Sipahi beylerinden Cimşit Bey tarafından yaptırılmıştır. Mescit ve Türbe iki bölümlüdür. Mescit kare planlı ve kubbelidir. Mihrabın taş işçiliği ilginçtir. Türbe ise sekizgen planlı ve üstü kubbelidir, içindeki sekiz mezarın taşları, işçilikleri ile dikkati çekmektedir. Yusuf Ziya Paşa Camii ve Külliyesi : İlimiz Keban İlçesinin Çarşılar Mahallesinde eğilimli bir alana yapılmıştır. Cami, şadırvan, kitaplık, medrese ve çeşme yapılarından oluşmaktadır. Cami Türk mimarisinin geliştirdiği merkezi planlı yapılarının ilginç örneklerindendir. Beş bölümlü son cemaat yeri, beş bağımsız, bir yarım sütuna dayanan sivri kemerlidir. Ortada sekiz köşeli kasnağa oturan kubbe ile örtülüdür. Basık kemerli taç kapı, bağımsız pano süslemesiyle l8. Yüzyıl Osmanlı süslemeciliğinin yöredeki biçimlenmesini belirtmektedir. Palu Kalesi : Urartu yapısı olan kale, tümüyle yıkılmış olup, yapıda Kral Menuas ın çivi yazılı kitabesi bulunmaktadır. Palu Ulu Camii : Dikdörtgen planlı, düz damlıdır. Mihraba eşit bir dizi paye ile iki nef e ayrılmıştır. Mihrap taş işçiliği yönünden ilginçtir. Minaresi ince ve zariftir. Elazığ Arkeoloji Ve Etnoğrafya Müzesi : Ülkemizin önemli müzeleri arasında yer alan ve 1982 yılında yeni hizmet binasında teşhire açılan Müze, Kültür Bakanlığına bağlı olup, Fırat Üniversitesi Kampüsü içerisinde yer almaktadır. Müze; Keban Baraj Gölü altında kalan sahalarda yapılan kazı çalışmalarında çıkarılan, M.Ö. devirlere ait çanak-çömlek parçaları, obsidien ok uçları ve kemik aletlerin yer aldığı Arkeoloji bölümü ile mahalli kıyafetler, halılar, gümüş ziynet eşyaları, bakır eşyalar, eski paralar, tütün keseleri, oyalı yazma, mutfak araç ve gereçlerinin yer aldığı Etnoğrafya bölümlerinden oluşmaktadır. Müzede, yöremizde çeşitli amaçlarla gerçekleştirilen kazılar neticesinde ortaya çıkarılan eserlerin yanı sıra çevreden derlenen Arkeolojik ve Etnoğrafik eserlerde sergilenmektedir. Bakır Koleksiyonu : Geleneksel Harput bakırcılığının örnekleri olan kazan, ibrik, leğen, tas, güğüm, tencere, cezve, tepsi ve sini gibi eşyalar. Dokuma Koleksiyonu : Bölgenin özellikle Şavak tipi halı, kilim, cicim, hurç ve heybeler. Para ve Tütün Keseleri Koleksiyonu : Tığ işi örnekler ağırlıktadır. Renk uyumu ilginçtir. Bezeme figürleri, bitki, insan, hayvan ve geometrik 150

desenlerden oluşmaktadır. Gümüş ve Süs Eşyaları Koleksiyonu : Geleneksel Harput giyiminin bir parçasını oluşturan gümüş kemerler, yüzükler, bilezikler ve saç süsleme malzemelerinden oluşmuştur. Oyalı yazma ve tülbent koleksiyonu da mevcut olup, geleneksel giyim eşyaları, topraktan yapılmış eşyalar ve silah koleksiyonu da sergilenen diğer örneklerdir. Müze de ayrıca Keban Baraj projesi kazılarında ortaya çıkarılmış eserler de yer almaktadır. M.Ö. ki dönemlerden kalma çanak, çömlek, ok, mühür, idol ve kemik araçlarla; Roma, Bizans ve Selçuklu dönemi yapıtları da bunların arasındadır. Harput Müzesi : Harput Müzesinde Elazığ ve Harput civarında bulunan tarihi eserler sergilenmektedir. Bunlar arasında çeşitli devirlere ait kitabeler, İçme Höyüğü buluntuları ve çeşitli etnoğrafik eserler yer almaktadır. Kültür Durumu : Elazığ- Harput, stratejik konumundan ötürü, tarihin her döneminde önemli bir yerleşim merkezi olmuş ve canlılığını günümüze kadar korumuştur. Bu sebepledir ki Elazığ-Harput, yüzyılların birikimi olan ve son derece gelişerek olgunlaşmış zengin maddi ve manevi kültür varlığına sahiptir. Kalesiyle, mektep ve medreseleriyle, camileri, hamamlarıyla, alimleri ve sanatkarlarıyla meşhur Harput, aynı özelliklerini zaman içerisinde tekamül ettirerek bugünün Elazığ ını meydana getirmiştir. Adeta canlı bir organizma gibi hayatiyetini, olgun kültüründen oluşmuş bir zincir silsilesi içerisinde sürdürecek dünü bugüne bağlayan, günümüzün Harput- Elazığ ı da Üniversite, Orta ve İlköğretim kurumları ile mükemmel ulaşımı, ekonomik kurumları ve sanatkarları ile önemini hala korumaktadır. Böylesine muhteşem bir kültüre sahip yörenin insanlarının, ortaya koyduğu hayat tarzı da, tabiatıyla son derece zengin olacaktır. Bu nedenle ilimiz; örf, adet, gelenek ve görenekleri, töreleri, türkü ve manileri, halk hekimliği, el sanatları, halk oyunları ile son derece zevkli ve göz alıcıdır. Mahalli Müzik (Harput Müziği) : Harput müziğini, genel karakteri itibariyle, Türk müziğinin umumi tanımı içerisinde, herhangi bir sınıfa dahil etmek oldukça güçtür. Zira güfte ve ezgileriyle anonim olma özelliğini gösteren Harput Müziği, Klasik Türk Müziği sazlarıyla (Klarnet, Kanun, Keman, Ud) icra edildiğinden, Halk Müziği sınıfına sokulması da mümkün olmamaktadır. Bu durumda Harput-Elazığ türkülerini anonim olma özelliğinden dolayı, Klasik Türk Müziği veya Türk Sanat Müziği sınıfında; göstermek oldukça zordur. Bu özelliklerden dolayı Harput Müziğini Türk Sanat Müziği ile Türk Halk Müziği arasında bir köprü olarak görebiliriz. Harput Müziğinde dikkati çeken en önemli hususların başında ses in saz a olan üstünlüğü gelir. Harput-Elazığ insanı bir araya geldiğinde saz olmadan da fasıllar açabilir ve türkülerin sazla yapılması gereken kısımlarını ağızla veya ıslıkla gayet güzel olarak tamamlayabilirdi. Türkler Anadolu ya geldikten sonra Harput, hemen Türkleşmiş ve önemli bir kültür merkezi durumuna gelmiştir. Buralara Orta Asya dan gelip yerleşen Türk insanı, tabiatıyla beraberinde irsi özelliklerini de getirmiştir. Bu insanların heyecanı ve hassasiyetine Harput un coğrafi yapısı ve tabii 151

güzellikleride eklenince ortaya çıkacak alem, haliyle bir başka güzel olacaktır.. Harput un Sese ses veren yalçın kayaları, dört bir yanı bahçelerle çevrili yeşillikleri, insanı adeta her an duygulanmaya ve duygularını nağmelere dökmeye teşvik ediyordu. Harput canlılığını koruduğu yıllarda ; her kaya başında, her bahçe köşesinde ve sürü peşinde dolaşan çobanların ağzında El ezberler, Hoyratlar ve Mayalar duymak kadar tabii bir hadise olamazdı. Yöre türkülerinin bir kısmında (Divan, Nevruz, İbrahimiye) güfte olarak Fuzuli, Nedim gibi divan şairlerinin eserlerinin kullanıldığı görülmektedir. Harput makamlarını ağır havalar, yüksek havalar, türküler ve oyun havaları olarak üç e ayırabiliriz. Bütün yurt sathında bilinen ve Elazığ ismiyle anılan türkülerimizden bazıları şunlardır: Karadut, Odasına Vardım, Yüksek Minare, Evlerinin Önü, Meşeli, Yemen Türküsü, Köğenk, Emine, Mamoş, Necibe, Hafız Nuri, Mezre, Dağlar Dağımdır Benim, Saray Yolu, Harput Dörtdağ İçinde, Evleri Uç ta Yarim, Al Elmayı Daldan Al, Aş Yedim Dilim Yandı, Kara Erik Çağala, Kalede Kavun Yerler, Telgrafçı Akif, Gamzedeler, Maden Dağı Dumandır, Ay Akşamlar Akşamlar, Geline Bak Geline, Bahçeye İndimki Yüzünü Görem, Kemer Ağır Kalkmıyor, Güllü. Mahalli türkülerimiz icra edilirken önce Harput peşrevi (Paşa Göçtü) ile başlanır ve buna uygun türkülerle devam edilir. Uzun havalar arasına hareketli türküler serpiştirilerek fasıl sona erer. Harput türkülerinin icrasında kullanılan sazlar; Klarnet (kırnata), keman (kemane), kanun, ud, çığırtma, kaval, bağlama, tef ve darbuka dır. Halk Oyunları : Halk Dansları : Elazığ, Halk Dansları yönünden yurdumuzun en 152

zengin yörelerinden biridir. Mahalli inceliğin bir sembolü olarak giyilen sade ve zarif elbiseleri ve oyun figürlerindeki tutarlılığı ile yurt çapında haklı bir şöhrete sahip olmuştur. Halk danslarının çoğu halay türündedir. Bütün dünyanın tanıdığı ÇAYDA ÇIRA Mumlu Dans oyunu başta olmak üzere diğer halk danslarımızda sırasıyla; Halay, Avreş, Üç Ayak, Ağırlama (Ağır Halay), Temür Ağa, Keçike (Köçekçe), Bıçak, Kalkan Kılıç ve Çepik tir. Türkülü olarak oynanan oyunlarımız ise Delilo, Büyük Ceviz, Tamzara, Fatmalı (Nure), Güvercin, Isfahan ve Leblebici dir. Bu oyunlar, kadın ve erkekler tarafından ayrı ayrı oynanan oyunlar olduğu gibi kadınlıerkekli guruplar halinde davul ve klarnet eşliğinde oynanır. RESİM : Çayda çıra oyun figuru/ ELAZIĞ 153

ÇAYDA ÇIRA EFSANESİ Çayda Çıra oyunu Elazığ ın en ünlü halk oyunudur. Oyun elde tabaklar ve tabaklarda yanan mumlarla oynanır. Ülkemizde olduğu gibi yurtdışında da Mumlu Dans olarak tanınan Çayda çıra nın temel figürlerinden olan elde tabaklar içerisinde yanan mum olduğu halde insan figürü, Elazığ ı temsil eden bir sembol haline gelmiştir. Yöremizde Çayda çıra oyununun ortaya çıkışıyla ilgili olarak birkaç efsane anlatılmaktadır. Bunlardan en yaygın olanı şöyledir : Olay,18.Yüzyılda geçer. Uluova yı ortadan ikiye ayıran Haringet çayının kıyısındaki bir köyde, köyün ileri gelenlerinden biri oğlunu evlendirir. Düğün dernek kurulur, günlerce şenlik yapılır, çalgılar çalınır, yemekler yenilir. Düğünün son gecesinde her şey seyrinde gitmektedir. Hava gayet güzel, gökte mehtap vardır. Ancak birden ay tutulur, bu olay hayra yorulmaz. Davetliler, ay tutulmasını uğursuzluk sayarlar. Düğünün neşesi kaçar misafirler tedirgin olurlar. Bu arada damadın annesi Pembe Hanım bu duruma çok üzülür. Ani bir hareketle ortaya atılarak ne kadar mum varsa toplatıp tabaklara dizer ve mumları yakarak tabakları, düğüne katılanların ellerine tutuşturur. Kendisi de başa geçerek oynamaya başlar. Zifiri karanlıkta her yer birden aydınlanır. Mumların akisleri suya yansır, çalgıcılar bu hareketlere uygun müzik çalmaya ve davetliler coşarak eğlenmeye başlarlar. Konsun Şamdanlara Mum Olsun Ergenler Sıra İnsin Davula Tokmak Başlasın Çayda Çıra. Masal (Matal) : Bu önemli halk kültürümüz yavaş yavaş unutulmaya yüz tutmuştur. Masal gibi önemli bir hazinenin menbaı olan Harput- Elazığ, bu konuda başlı başına bir araştırma sahasıdır. Elazığ da, sünnet, doğum ve ölüm gibi olaylara ait törenler, mahalli kıyafetler, bilmeceler, teşbihler, tekerlemeler, dua ve beddualar başlı başına konular olup, halk zekasının en çarpıcı örnekleriyle doludur. Ayrıca geleneksel el sanatları; kendisine has yemek çeşitleriyle mutfağı ve sofra adabı ile Harput-Elazığ Halk Kültürünün bir laboratuarı durumundadır. 154

Giyim-Kuşam : Şehir merkezi ve köylerde, çağdaş - modern ve geleneksel giyim bir arada görülür. Düğünlerde güveğinin (Damat) takım elbise, gelinin gelinlik giymesi yadırganmamaktadır. Günlük hayatta erkeklerde şalvarın yerini pantolon almaktadır. Kadınlar ise günlük işlerde renkli, desenli ya da kara şalvar (karadon) giymektedir. Erkek Giyimi : Baş a fes, Fes in üstüne Puşu takılır. Erkeklerde yaşlı olanlar yazma bağlarlar. Çuhadan şalvar giyilir. Şalvar ın paçaları dar üst kısmı geniştir. Beli uçkur ile büzülür. İçlik ve geyme adı verilen bir gömlek giyilir. Bu gömlek düz beyaz veya siyah-beyaz renkte çizgili pamuklu kumaştan yapılır. Gömlek kollu, yakasız veya hakim yakadır. Gömleğin üzerine avcı yeleği, bele ise kuşak (Acem kuşağı), ayağa poçikli çarık veya yemeni giyilir. Kadın Giyimi : Üç etek ve şalvar, Harput kadınının en eski giysi tipidir. Bu tip giysi bazı dağ köylerinde giyilmekte olup, üç parçadan meydana gelmiştir. (Şalvar, İçlik ve Üç etek) Şalvar : İpekli veya pamuklu kumaştan yapılmaktadır. Dökümlü olarak ayak bileklerine kadar inmekte, bel kısmı uçkurla büzülmektedir. İçlik : İpekli veya pamuklu kumaştan yapılmaktadır. Yakası yuvarlak önü açıktır. Üç Etek : Sim işlemeli, kalın ipekli kumaştan veya kadifeden yapılmaktadır. Uzun kolları bilezikli ve çok az yırtmaçlıdır. Yakası bel e kadar açık V şeklindedir. Belde iki kopça ile iliklenmektedir. Belden aşağıya doğru genişleyen eteğin önü tamamen açıktır. Yanları ise kalça altından yırtmaçlıdır. Böylece etek üç parça görünümünü almaktadır. Bele bel bağı bağlanmaktadır. Bu da 3-4 cm. eninde tığ işi veya kumaş üzerine yapılmış (İşlenmiş) kuşaktır. Ayakkabı ve Çorap : Ayağa postal denilen poçikli yemeni (Ayakkabı), yaz aylarında iplik, kış aylarında ise yün çorap giyilir. Baş Süslemesi : Saç uçlarına (Hampul) takılır. Baş a fes, fesin üzerine gümüş tepelik konulur. Bunların üzerine oyalı yazma, tülbent bağlanır. Yemekler- ( Yöre Mutfağı) : Elazığ- Harput Mutfağı yörenin özelliklerine bağlı olarak çok büyük çeşitlilik ve zenginlik gösterir. İlin kendine has ve kendi ismiyle anılan çeşitli yemekleri vardır. Bu yemekler ülkemizin birçok yöresinde de Elazığ yemeği olarak yapılmaktadır. Büyük bir damak zevkine sahip olan Elazığ insanının, mevsimine göre pişirdiği yemeklerden başlıcaları şunlardır. Çorbalar : Erişte, kurutlu, kulaklı, bulama, un, yoğurtlu, pirinçli, mercimek, döğme, tarhana ve sebzeli çorbalardır. Lapalar : Yarma ve pirinç, kuymak, hilisli lapalardır. Et Yemekleri : Kaburga, kara kavurma, kellecoş, kapama, taraklık, kızartma, şişkebabı, tas kebabı, keklik, kuzu kızartması, işgene, büryan, tava, güveç, ciğer kebabı ve paçadır. 155

Köfteler : Harput köftesi, (bulgur köfte) içli köfte, fındık, yalancı, ekşili, nohutlu, kadınbudu, lüle, ayar, küncülü, (susamlı) köftelerdir. Dolma ve sarmalar : Dilim, domates, biber, patlıcan, kabak, kofik, zeytinyağlı sarmalar, lahana, yaprak, bunbar ve kibe dir. Ekmekli Yemekler : Sac ekmeği, taş ekmeği, peynirli ekmek, yağlı yufka, nohut ekmeği, fodula, sırın, patila (peynirli, çökelekli, kıymalı, kakırdaklı, soğanlı, kavurmalı, susamlı), püsün, (ufalama), cevizli ve gömmedir. Sebze Yemekleri : Taze patlıcan, fasulye, kabak oturtma, kabak aşı, karnıyarık, dizme, imam bayıldı, söğürtme, ışkın yemeği, kenger yemeği, badem çağlası yemeği, pirpirim (semizotu), musakka, bakla ve bamya yemekleridir. Pilavlar : Bulgur, pirinç, etli bulgur ve pirinç tiridi, sulu pilav, patlıcanlı pilav, fasülyeli, soğanlı, nohutlu, mercimekli, mukaşerli, yemekli simit pilavı, keşkek (döğme pilavı) dır. Börekler : Su böreği, el böreği, poğaça, tepsi böreği, (Peynirli, kıymalı, ıspanaklı), sana böreği, talaş ve bişi dir. Helvalar : Un helvası, hesüde, pekmez, peynir, vişne, kayısı, irmik, kabak, kar ve ceviz helvası dır. Yumurtalı Yemekler : Yağda, mıhlama, gaygana, ışkınlı, pestilli, ıspanaklı, fasulyeli ve yarım kuzu dur. Tatlılar : Baklava, sarılıburma, dolanger, kalbur hurması, tel kadayıfı (Peynirli, Cevizli), revani, sütlaç, muskalı, zerde, göbek, dilber dudağı, kargaburnu, Hoşaf ve Şerbetler : Üzüm, kayısı, vişne, erik, kızılcık, nar ve pekmezdir. Geleneksel El Sanatları : İğne Oyacılığı : İlimizde iğne oyacılığı son derece yaygındır. Hemen hemen her Elazığ lı genç kız ve kadın iğne oyacılığı el sanatına hakim olup, çeyiz sandıkları iğne ile yapılmış oyalı yazma ve çeşitli motiflerle bezenmiş süs eşyalarıyla doludur. İğne ile yapılan bu eserler gerçekten son derece zarif olup, Anadolu da hakim olan en canlı, göz alıcı renkler ve motiflerle süslenmiştir. El emeği, göz nuru ve onu işleyen insanlarımızın duygularının terkibinden doğan, birer küçük sanat abidesi durumunda bulunan bu eserler, günümüzde de yaygın olarak yapılmaktadır. İlimizde bu el sanatının daha da yaygınlaştırılması, geliştirilmesi, genç kuşaklara aktarılması ve ekonomik açıdan değerlendirilip, pazarlanması amacıyla zaman zaman Elazığ İğne Oyaları ve Oyalı Yazmaları adı altında ödüllü yarışmalar ve sergiler düzenlenmektedir. İlimizde oyalı yazmalara verilen isimlerden bazıları şunlardır: Harput Gülü, Hercai Menekşe, Aluç Yaprağı, Çarkı Felek, Leylak Oya, İğde Çiçeği, Berber Aynası, Limon Çiçeği, Pamuk Çiçeği, Nikah Sepeti, Elazığ Yıldızı, İki Gelin Bir Kaynana, Padişah Oya, Nergis Oya, v.s. 156

Halıcılık : El sanatlarımız içerisinde önemli bir yeri olan halıcılık, ekonomik değerini muhafaza ettiğinden, günümüzde gelişerek yaşamaktadır. Dokunan halıların 1cm 2 sinde 36 düğüm bulunmaktadır. Bu şekilde yapılan halılara 60 lık kalitede halı denilmektedir. Bu halılar tamamiyle el emeği olup, ekonomik değeri yanında turistik değere de sahiptir. Halılarda; taba (kiremit rengi), lacivert, saman sarısı, portakal rengi, mavi rengi ve tonları ile şarabi renkler hakimdir. Anadolu kızlarının dokuduğu bu halılarda eski Türk motifleri ve özellikle Selçuklu dönemine ait motifler açıkça görülmekte olup, yeni motifler de desinatörler tarafından çizilmektedir. Halıcılık diğer el sanatlarının aksine, günümüzde de önemini koruyarak yaşamaktadır. Belirli Günler : İlimizde: Ulu Önder Atatürk ün Elazığ a teşriflerinin yıldönümü olması nedeniyle her yıl 17 Kasım da (1937) Atatürk ün Elazığ a Gelişi çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır. Ayrıca İlimiz Sivrice ilçesinde, çok sayıda il içinden, il dışından ve yurtdışından ünlü şairlerin katılımıyla Hazar Şiir Akşamları etkinliği, Ağın ilçesinde Ağın Kültür ve Sanat Şenliği, merkez Oymaağaç Köyünde Bağ Bozumu, Orcik ve Pestil Yapımı Şenliği düzenlenmektedir. İlimizin tanıtım ve hediyelik ürünlerinden olan Orcik ve pestilin tanıtılmasını sağlamak ve üreticileri teşvik etmek amacıyla 1994 yılından beri her yıl Ekim ay ı içerisinde Oymaağaç Köyünde Bağ Bozumu- Orcik ve Pestil Yapımı Şenliği düzenlenmekte bu şenliğin geleneksel olarak yapılması planlanmaktadır. G.2. Turizm Çeşitleri Av Turizmi - Balıkçılık : İlimizde Avcılık Kulübü tarafından av mevsiminde av partileri düzenlenmekte olup, genellikle Keklik, Tavşan, Bıldırcın ve Tilki gibi çeşitli türden hayvanlar avlanmaktadır. Göller itibariyle Doğu Anadolu nun en zengin su bölgesi olan ilimizde önemli ölçüde balık avcılığıda yapılmaktadır. Kara ve su avcılığı, spor ve eğlence amacıyla yapılmakta ise de büyük oranda yapılan balık avcılığı ekonomik amaçla yapılmaktadır. Fırat Nehri, Keban Barajının yapılması ile oluşan baraj gölünde yaklaşık 20 den fazla balık türünün bulunduğu bilinmekte olup, bu balık çeşitleri arasında en fazla beğenilen ve avlanan Aynalı Sazan balığıdır. Etinin lezzetli oluşu ve çok miktarda bulunması nedeniyle aynalı sazan çevre illere de pazarlanmaktadır. Sağlık Turizmi (Kaplıca ve İçmeceler) 157

Mürüdü Suyu (Sarılık Çeşmesi) : Elazığ a 7 km. uzaklıkta ve kuzeyinde bulunan, çevresi bağlık ve bahçelik olan bir yerde kaynayan Mürüdü Suyu bir çeşmeden akmaktadır. Suyunun soğuk, kireçli ve karbonhidratlı oluşu nedeniyle birçok hastalığın yanı sıra özellikle sarılık hastalığına iyi gelmektedir. Yurtbaşı (Hoğu) Maden Suyu : Elazığ a 19 km. uzaklıkta ve Yurtbaşı beldesinin yakınlarında bulunan o su, birçok gözeden oluşmuştur. Maden suyunun sıcaklığı 17.5 C olup, saniyede 1 litre akmaktadır. Özellikle böbrek, İdrar yolları ve mide hastalıklarına iyi gelmektedir. Özel bir kuruluş tarafından işletilen içmecenin yol, elektrik v.b. altyapıları yaptırılmıştır. Akçakiraz (Perçenç) Suları : Elazığ ın 7 km. Güneydoğusunda bulunan Akçakiraz (Perçenç) beldesi yakınlarında Hoşrik adıyla bilinen ve bir ağacın altından çıkan sudan, yöre halkı tarafından çamur yapılıp vücuda sürülerek faydalanılmaktadır. Bir dere kenarında saniyede 5 litre kaynayan ve sıcaklığı 12 o C olan Perçenç Acı Suyundan ise içme ve banyo uygulamalarıyla yararlanılmaktadır. Karakoçan Kolan Kaplıcası : İlimiz Karakoçan İlçesine 18 km. uzaklıkta bulunan Kolan Kaplıcası Peri Çayının güney kıyısındadır. Saniyede 5 litre kaynayan suyun sıcaklığı 60 o C dir. İçmece ve su banyosu şeklinde kullanılmaktadır. Kaplıca suyu özellikle mide, bağırsak, karaciğer, safrakesesi, kadın hastalıkları, cilt hastalıkları ve romatizmal hastalıklara olumlu etki yapmaktadır. Harput Dabakhane Suyu : Elazığ a 5 km. uzaklıkta bulunan Harput ta kalenin kuzeyindeki dere içerisinde yer alan ve turistik bir görünüm arz eden Dabakhane binası, 1988 yılında, daha önce ne zaman ve kim tarafından yapıldığı bilinmeyen ahşap binasına, uygun bir şekilde yapılarak hizmete açılmıştır. Üç kurnası mevcut olup kurnalar birbirleriyle ilişkilidir. Kurnalar içerisindeki sular sürekli yenilenmektedir Sıcaklığı 5 o C olan su renksiz, kokusuz, berrak, içme suyu kriterine uygun olup, iletkenliği 410 mg. ve PH 7.9 dur. İçerisinde sodyum, potasyum, karbonat, sülfat, klorür, iyodür, amonyak, nitrat ve nitrit bulunur. Dabakhane suyunun, mide, bağırsak, karaciğer, romatizmal hastalıklar ile ruhi depresyonlara iyi geldiği bilinmektedir. 158

RESİM : Dabakhane şifalı suyu / HARPUT Yukarıda belirtilen içmece ve kaplıcalardan başka İlimizde, Etminik Maden Suyu, Kumbariş Şoş Maden Suyu, İçme Müshil Suyu, Palu ilçesinde Buban Hame Kaplıcası ve Çelebi Şorik Maden Suyu gibi şifalı sular da bulunmaktadır. Dağ Turizmi : İlimizin güneyinde bulunan 2347 metre yükseklikteki Hazar Baba ve doğusunda bulunan 2171 metre yükseklikteki Mastar dağları, bulundukları yer itibariyle Hazar ve Keban baraj göllerini görebildikleri için hem seyir tepesi konumunda olmaları, hem de Flora-Fuana yapıları ve yaz aylarına kadar sinelerinde kar tutmaları nedeniyle dağ ve doğa yürüyüşleri için ideal olup, bu dağlarda özellikle Hazar Baba dağında kış sporları da yapılabilmektedir. Hazar Baba Kayak Merkezi : İlimiz Sivrice ilçesinin güneyinde bulunan 2347 metre yüksekliğindeki Hazar Baba dağında yapılan Hazar Baba Kayak Merkezi 1999 yılında faaliyete geçmiş olup, kayak sporuna elverişli pisti, telesiyeji ve yeme içme imkanları ile günübirlikçilere hizmet vermektedir. Dini Turizm Harput ta bulunan cami, türbe ve yatırlar, gerek yerli ve gerekse yabancı turistlerin uğrak yerleri arasında bulunmaktadır. Genellikle Sarahatun ve Ulu camii ile Arap baba, Fethi Ahmet baba, Üryan baba, Beşik baba, 159

Mansur baba türbeleri ziyaretgah olarak tercih edilenlerdendir. Bu cami ve türbelerin çevreleri mesire yeri olarak kullanıldığından özellikle yaz aylarında çok büyük bir nüfus yoğunluğu yaşanmaktadır. Kültür Turizmi : İlimizde Fırat Üniversitesi Rektörlüğü ve çeşitli resmi kurumlar tarafından ilgi ve görev alanlarındaki konularla ilgili olarak zaman zaman bölgesel ve ülkesel sempozyumlar ve toplantılar düzenlenmekte, özellikle Türk Cumhuriyetleri bilim, sanat, kültür adamları bu etkinliklere katılarak Elazığ Kültür turizmine katkı sağlamaktadırlar. Sportif Turizm : Elazığ, sportif etkinlikler açısından önemli sayılabilecek potansiyele sahiptir. Yaz aylarında özellikle Hazar ve Keban Baraj gölleri su sporları için elverişli alanlar arasında yer almaktadır. Nitekim Hazar Gölümüzde 1998 yılında Su kayağı, sörf, ringo v.b. faaliyetlerin yer aldığı Hazar su Sporları etkinliği ile 1999 yılında Yelken ve yüzme yarışmaları düzenlenmiştir. İlimize değişik şehirlerden gelen Halk Oyunları Ekipleri, Tiyatro Sanatçıları, Bilim Adamları ve Sporcular ile Hazar Gölündeki İzcilik kampına gelen öğrenciler, Gençlik ve Kongre Turizmi açısından İlimize büyük bir canlılık kazandırmaktadır. Ayrıca, 1998-1999 kış döneminde faaliyete geçen Sivrice İlçemizdeki Hazar Baba dağında yapılan Kayak Merkezi, kış sporları için gelecek vaad eden önemli bir tesisimizdir G.3. Turistik Altyapı : İlimizin en önemli turizm varlıkları arasında yer alan Hazar gölünde çevre kirliliğinin önlenmesini, göl çevresindeki yerleşim birimleri ile kamu kurum ve kuruluşlarına ait kamp ve dinlenme tesislerinin atıklarının anılan göle akıtılmamasını sağlamak amacıyla Hazar Gölü Kanalizasyon sisteminin yapım çalışmaları Sivrice Belediyesince sürdürülmekte olup, tamamlanmak üzeredir. Söz konusu göl kıyılarında yerleşim merkezleri ( Sivrice ilçesi, Gezin Beldesi ve bazı küçük yerleşim birimleri ) bulunması nedeniyle yol, su, elektrik, telefon v.b. alt yapı hizmetleri sağlanmış olup, yalnızca gölden daha fazla sayıda kişinin yararlanmasını sağlamak amacıyla güney sahilindeki yolunda asfaltlanmasının yapılması gerekmektedir. Elazığ İlinde Bulunan Turizm Bakanlığından İşletme Ve Yatırım Belgeli Tesis Ve Kapasite Sayıları A) İşletme Belgeli Konaklama Tesisleri : TESİS TÜRÜ : SINIFI : SAYISI : ODA VE YATAK SAYISI : Otel 2 Yıldızlı 1 65 124 Motel 1. Sınıf 1 39 81 T o p l a m : 2 104 205 160

B) Yatırım Belgeli Konaklama Tesisleri : TESİS TÜRÜ : SINIFI : SAYISI : ODA VE YATAK SAYISI : Otel Tek Yıldızlı 1 10 20 Otel 2 Yıldızlı 1 36 84 Otel 3 Yıldızlı 1 72 182 T o p l a m : 3 118 286 C ) İşletme Belgeli Yeme - İçme Tesisleri : TESİS TÜRÜ : SINIFI : SAYISI : KAPASİTESİ : Lokanta 2. Sınıf 5 562 (2 adedi konaklama tesisi bünyesinde 3 adedi ise müstakil lokantadır.) D ) Yatırım Belgeli Yeme - İçme Tesisleri : TESİS TÜRÜ : SINIFI : SAYISI : KAPASİTESİ : LOKANTA 2. SINIF 3 470 İlimizde turistik nitelikte sadece Hazar Gölü Kıyısında faaliyet gösteren Bakanlığımızdan Belgeli Tur - Pol Turistik Tesisleri bünyesinde 125 kişilik Gece Kulübü bulunmaktadır. Yaz aylarında İlimiz merkezinde bulunan Aile Parkı ve Ata Parkta mahalli ve diğer ses ve saz sanatçıları tarafından müzik programları sunulmaktadır. Turizm Bakanlığından İşletme belgeli Beritan Oteli restaurantında çeşitli sanatçılara program yaptırılmaktadır. İlimizdeki pavyonlarda, gazinolarda, restaurantlarda ve sinemalarda, gece eğlence imkanları mevcuttur. Ayrıca İlimiz Devlet Tiyatrosunda, Devlet Tiyatroları ve Şehir Tiyatrosu tarafından çeşitli oyunlar sergilenmektedir. Türk kültürünün önemli bir yanını oluşturan Klasik Türk Müziğinin sevdirilmesi ve yaygınlaştırılması amacıyla 1991 yılında ilimizde kurulan Kültür Bakanlığı Devlet Klasik Türk Müziği Korosu, Elazığ Musiki Cemiyeti, EFTUD, ETHOD, EFSAD ve Harput Kültür Derneği tarafından zaman zaman konserler verilmekte ve halk oyunları gösterileri yapılmaktadır İlimizde özellikle büyük bir ikinci konut yoğunluğu Hazar Gölü çevresindeki Elazığ - Diyarbakır Karayolunun üst taraflarında yaşanmaktadır. Hazar Gölü kıyısında yıllar önce yapılmış bulunan 25 kadar Kamu Kurum ve kuruluşlarına ait Kamp ve Eğitim tesisleri ile bu konutlar İlimiz ve çevre illerin yazlık ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla yapılmış olup, altyapı hizmetleri tam anlamıyla gerçekleşmediğinden çevre kirliliğine neden olmaktadırlar. Evsel atıkların toplanması ve belirli alanlarda biriktirilmesi konusunda sorunlar ortaya çıkmaktadır. 161

Turistik tesislerin bir bölümü il merkezinde bir bölümü ise Hazar Gölü kıyısında bulunmaktadır. Göl kıyısında (Karayolu ile kıyı kenar çizgisi arasında kalan alanda) yeni yapılaşmaya izin verilmemekte, Turizm Bakanlığında 1989 yılında yaptırılan 1 / 25.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı ve Plan Kararları kapsamında yapılaşmaya izin verilmektedir. Turistik tesis yapım talepleri 2634 sayılı Turizm Teşvik kanunu ve Turizm Yatırımı ve İşletmeleri Nitelikleri Yönetmeliği hükümleri çerçevesinde belgelendirilmektedir. Elazığ, Doğu Anadolu yu batıya bağlayan yolların bir kavşak noktası konumundadır. Elazığ dan; Elazığ-Bingöl-Muş-Van, Elazığ-Diyarbakır, Elazığ- Tunceli- Erzincan-Erzurum, Elazığ- Malatya karayollarıyla; Elazığ-Muş-Tatvan ve Elazığ- Diyarbakır tren hattı geçmekte olup, hava yolu ile ulaşım Ankara ya ve Ankara bağlantılı İstanbul, İzmir ve Antalya ya yapılmaktadır. Batıdan gelen karayollarını, doğunun çeşitli illerine bir yelpaze gibi bağlayan Elazığ, bu bölgenin önemli bir ulaşım merkezidir. Genel olarak; Ankara, Kayseri, Malatya yönünden Elazığ a gelen, Bingöl, Muş yönüne giden; Adana, Kahramanmaraş, Malatya yönünden Elazığ a gelen, Tunceli, Erzurum yönüne giden; Mardin, Diyarbakır yönünden Elazığ a gelen ve Keban-Arapkir-Sivas yönüne giden devlet yolları Elazığ ın başlıca ana yollarıdır. Hava Yolu Ulaşımı : İlimizden, haftanın her günü, Türk Hava Kurumu uçakları ile Ankara ya ve Ankara bağlantılı İstanbul, İzmir ve Antalya ya tarifeli uçak seferleri, haftada bir gün ise direkt Elazığ - İstanbul seferi yapılmaktadır. Karayolu Ulaşımı : İlimizde karayolu ile ulaşım, tüm bölgelere Harput, Hazar ve Murat Turizm otobüs işletmeleri tarafından yapılmaktadır. Çevre (İlçe ve beldelere) ulaşım ise Belediye ve şahıs vasıtaları tarafından sağlanmaktadır. Feribot Ulaşımı : Keban Baraj gölü üzerinde, Elazığ-Pertek, Elazığ- Çemişgezek, Elazığ-Ağın arasında ulaşım feribotla sağlanmaktadır. Bu feribotlar belirtilen ilçe belediyeleri tarafından işletilmektedir. İlimiz merkezinde bir adet Otogar, bir adet Tren garı ve 1 adet yıllık 150 bin yolcu ve 17520 uçak kapasiteli bir Havaalanı bulunmaktadır. G.4.Turist Sayısı : 2005 yılı sonu itibariyle 31.387 konaklayan, 41.439 geceleyen yerli turist, 399 konaklayan, 3858 geceleyen yabancı turist gelmiştir. Turizm mevsiminde genellikle İl merkezine 25 km. uzaklıktaki Hazar Gölü çevresinde nüfus yoğunluğu yaşanmaktadır. Tatillerini göl kıyılarında, özellikle Maden İlçesi Gezin beldesi ile Sivrice İlçesi sınırları içerisinde çadır kurarak geçiren vatandaşlarımızın bu yörelerimize 162

gelmeleriyle nüfus artışı ilçe ve belde nüfusunun 3-4 katına kadar yükselmektedir. YILLARA GÖRE ELAZIĞ A GELEN TURİST SAYILARI : YILLAR YERLİ YABANCI TOPLAM 1990 66393 1812 68205 1991 65193 2854 68047 1992 64421 2049 66470 1993 51837 1087 52924 1994 50290 1043 51333 1995 56173 2073 58246 1996 59143 2176 61319 1997 59264 2382 61646 163

1998 58297 2633 60930 ELAZIĞ A GELEN TURİSTLERİN YILLARA GÖRE DAĞILIMI : MİLLİYETİ 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Avusturya 110 312 63 86 81 12 38 24 31 Almanya 376 783 514 409 396 477 617 512 601 Benelüx Ülkeleri 18 36 22 51-12 10-29 İskandinavya Ülkeleri 178 202 109 217 143 165 203 84 111 Fransa 145 217 315 84 156 137 197 77 122 İngiltere 32 136 59 72-28 26 35 40 İsviçre 9 13 14-8 5 - - - İspanya - - - - - - - - - İtalya 27 96 141-38 241 110 76 43 Yunanistan 9 - - - 43 114 52 - - ABD 12 92 76-27 50 45 97 84 Avustralya 2 8 13-3 - 5 3 - Japonya 196 86 - - 55 61 77 113 196 Kanada - 26 - - - - 23-18 Bulgaristan - - - - - - - - - Macaristan - - - - - - 3 2 - Polanya - - - - - - - - - Romanya - 44 32 - - 27 116 204 164 BDT 7 212 125 - - 36 120 365 396 Yugoslavya 18 32 - - - - - - - Irak - - - - - - - - 17 Kuveyt - - - - - - - - - Libya - - - - - - - - - Lübnan - - - - - - - - - Mısır - - - - - - - - - Suriye - - - - - - - - - Suudi Arabistan - - - - - - - - - Ürdün - - - - - - - - - İran 310 455 373 157 56 101 207 413 334 Pakistan - - - - - - - - - 164

Diğer 363 104 193 11 37 607 327 377 447 TÜRK 66393 65193 64421 51837 50290 56173 59143 61646 60930 GENEL TOPLAM 68205 68047 66470 52924 51333 58246 61319 64028 63563 G.5 Turizm Ekonomisi: Doğu Anadolu nun Yukarı Fırat bölümünde bulunan Elazığ, Orta Anadolu yu Doğu ve Güneydoğuya bağlayan yollar üzerinde oluşu nedeniyle, bölgenin önemli bir ticaret merkezi durumundadır. Elazığ ın ekonomisi son 50 yıl içerisinde sürekli bir gelişme göstermiştir. Bu gelişmenin başlıca sebepleri olarak kara ve demiryolu şebekelerinin Elazığ ı çevre illere bağlaması, devlet yatırımlarının büyük ölçüde yaygınlaşması, kamu yatırımlarını, özel teşebbüs yatırımlarının izlemesi ve bütün bu yatırımların sanayiye dönük oluşu, Elazığ ın krom ve bakır üretiminin merkezi oluşu, ve Keban barajının faaliyete geçişi sayılabilir. Ayrıca küçük sanayi sitesinin ve Organize Sanayi Bölgesinin ilimizde kurulması da ekonomik yapıyı büyük ölçüde değiştirmiştir. Yukarıda genel ekonomik durumu belirtilen İlimizde, turizm ekonomisi son yıllarda önemli ölçüde gelişme göstermektedir. G. 6.Turizm - Çevre İlişkisi : İlimizde bulunan Hazar Gölü, Keban Baraj Gölü ve çevresi ile yine İlimizde bulunan ülkemizin en büyük müzelerinden biri olan Arkeoloji ve Etnoğrafya müzesinin yanı sıra aşağıda belirtilen (Harput taki) tarihi ve kültürel varlıklar çevre çekiciliği bakımından büyük önem arz eder. Bu Tarihi-Kültürel Varlıkların Bazıları; Sarahatun Camii, Kurşunlu Camii, Alacalı Camii, Ağa Camii, Fatih Ahmet Baba Türbesi, Ahi Musa Mescidi ve Türbesi, Mansur Baba Türbesi, Ankuzu Baba Türbesi, Beşik Baba Türbesi, Celal Baba, İbrahim Baba, Nadir Baba, Üryan Baba ve Şeyh Hacı Osman Bedrettin Efendi Türbeleri, Cemşit Hamamı, Dere Hamamı, Meryem Ana Kilisesi, Harput Kalesi, Belek Gazi Anıtı v.s. Plajlar Ve Spor Tesisleri : İlimizde bulunan Hazar Gölünün çevresinde kamu kurum ve kuruluşlarına ait kamp ve dinlenme tesisleri ile muhtelif yerlerinde halka açık kamp yerleri bulunmaktadır. Göl sahillerindeki kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşlara ait plajlardan 9 adedine Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından verilen Mavi Bayrak alınması için su analizleri yapılmakta ve bu konudaki çalışmalar devam etmektedir. 1997 Yılında bu plajlardan Tur- Pol Turistik Tesislerinin bulunduğu plaja Mavi Bayrak verilmiş ve Hazar Gölü söz konusu vakıf tarafından yayınlanan broşürlerde yer alarak tüm dünya ya tanıtımı sağlanmıştır. 165

Kamuoyunun dikkatini kıyı şeritlerine çekerek, insanların kıyılar üzerindeki etkisini, bunların sağlıklı korunması için her bireyin neler yapması gerektiğini araştıran, özendirme yoluyla yüzme amaçlı kullanılan deniz ve göl sularının temizliğini, kıyıların düzenini, plaj hizmetlerinin düzeyinin yüksekliğini sağlamaya yönelik bir çalışma olan Mavi Bayrak Kampanyası ve bu kampanya kapsamına alınan Hazar Gölünde İlimiz Sağlık Müdürlüğünce belirlenen 9 noktadan periyodik olarak su örnekleri alınmakta ve analizleri yapılmaktadır. Mavi Bayrak: Mavi Bayrak kampanyası, her şeyden önce bir bilgilendirme ve eğitim kampanyasıdır. Kamuoyunun dikkatini kıyı şeritlerine çekerek, insanların kıyılar üzerindeki etkisini, bunların sağlıklı korunması için her bireyin neler yapması gerektiğini araştırır. Kısaca Mavi Bayrak özendirme yoluyla, yüzme amaçlı kullanılan deniz ve göl sularının temizliğini, kıyıların düzenini, plaj hizmetlerinin düzeyinin yüksekliğini sağlamaya yönelik bir kampanyadır. Avrupa topluluğu, bir çok konsey direktifleri ile belirlenmiş olan mikrobiyolojik parametreler üzerinde yol gösterici ve uyulması zorunlu hükümler getirmiş ve kendi ülkelerinde yüzme amacı ile kullanılacak göl ve deniz sulan için gerekli su kalitesini saptamış bulunmaktadır. Tüm bu çalışmalar ise 1987 yılında Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından yürütülen Mavi Bayrak Kampanyası adı altında birleştirilmiş ve 11 AT ülkesinde başarı ile uygulanan önlemler alınmıştır. İlk kez 1981'de Avrupa Topluluğu dışına açılarak Finlandiya kabul edilmiştir. Kampanyanın üç önemli boyutu vardır: 1- Yüzme amacıyla kullanılan suyun niteliğinin kontrolü. 2- Çevresel eğitim ve bilgilendirme çalışmalarının yönlendirilmesi. 3- Plaj düzeni ve emniyetinin sağlanması. Bu ana konular Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından tespit edilen 26 kritere bağlanmıştır. Bu kriterleri sağlayan plajlar Mavi Bayrak verilerek ödüllendirilmektedirler. Mavi Bayraklı Plaj ve Marinalar Avrupa Çevre Eğitim Vakfı broşüründe yayınlanarak tüm Dünyaya duyurulmaktadır. 166

Bugünkü turistin eskisine göre çok daha yüksek bir yaşam standardı ve refahı buna bağlı olarak da geniş bir turizm tecrübesi vardır. Bu deneyimli turistlerin yerel standartların üstünde bir tatil beklentisi olması da kaçınılmazdır. Turistik yörelerin kaliteli tatil olanakları sunabilmek için, kendileri de çevre disiplinine uymaları zorunludur. Çevrenin düzelmesinin gerçeği yalnızca Uluslararası işbirliğinden geçer. Bu prensipten hareket ederek Türkiye, 1991 yılından itibaren Mavi Bayrak Kampanyasına yönelik çalışmalara başlamıştır. Her yıl Mart ayından itibaren her 15 günde bir olmak üzere, Ege, Akdeniz ve Karadeniz sahillerimizdeki 23 İlde ve Van, Beyşehir, Eğirdir göllerimizin bulunduğu 3 ilimizde toplam 25 ilde Avrupa standartlarına uygun olarak mikrobiyolojik ve fızikokimyasal analizler yapılmaya başlanmıştır, Deniz suyu analizleri Turizm Bakanlığının finans desteği ile Sağlık Bakanlığı tarafından yapılmaktadır. Yukarıda açıklanan ve Avrupa Çevre Eğitim Vakfı tarafından verilen Mavi Bayrak Ödülünün, İlimizin Turizm Varlıkları arasında önemli bir yer tutan doğa harikası Hazar Gölündeki plajlara verilmesini sağlamak amacıyla Valiliğimizin talepleri doğrultusunda Mavi Bayrak Kampanyası kapsamına alınmış, 1994 yılından itibaren belirlenen 9 plajdan periyodik olarak İl Sağlık Müdürlüğü tarafından alınan su örneklerinin (Su başlığı altında Tablo D.4'de su analiz neticeleri verilmiştir.) Avrupa standartlarına uygun olarak yapılan mikrobiyolojik ve fıziko-kimyasal analizleri sonucunda müspet çıkması neticesinde 1997 yılında bu plajlarımızdan biri "Mavi Bayrak" ödülü ile ödüllendirilmiştir. Turizm Bakanlığının destekleriyle Sağlık Bakanlığınca gerçekleştirilen su ölçümleri halen sürdürülmekte olup, belirli kriterlerin sağlanarak Hazar Gölündeki Mavi Bayraklı Plajlar sayısının artırılması yönünde çalışmalar sürdürülmektedir. Mavi Bayrak Ödülünün İlimize Kazandıracakları : İlimizin, ülkemizde ve dünyada yayınlanan broşür ve diğer yayınlarda yer alması sağlanmış ve tanıtımı ulusal ve uluslararası boyutta yapılmıştır. İlimizdeki Hazar Gölü, Mavi Bayrak ile ödüllendirilen ilk göller arasında yer almıştır. İlimiz Sağlık Müdürlüğünce yapılan su ölçümlerinde kullanılan cihazların 167

alınması için Turizm Bakanlığınca finansman sağlanmıştır. Hazar gölündeki plajlar güvenli olarak girilebilecek plaj hüviyeti kazanmıştır, Yöre halkı güvenli plaj kavramı ile ilgili olarak bilgilendirilmiş olup, Plaj kültürü yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır. Mesire Yerleri : Buzluk Mağarası :. Buzluk Mağaraları, çevresinin doğal güzelliği yanında tarihi Harput beldesinde bulunması, tarih ve doğanın iç içe bulunduğu nadir turistik yörelerimizden biridir. Yılda yaklaşık 15-20 bin kişinin gezdiği mağaranın çevresinin piknik alanı olarak kullanılmasını sağlamak üzere 1995, 1996 ve 1997 yıllarında İl Turizm Müdürlüğü ve Orman Bölge Müdürlüğü tarafından bölgeye 1500 adet çam ve akasya fidanı dikilmiştir. Harput Mesiresi : Elazığ a 5 km. uzaklıktaki tarihi Harput kentindedir. Bir açık hava müzesi görünümünde olan ve hemen hemen her dönemden kalma tarihi eserlerin bulunması, dini turizm, kaplıca turizmi için de tercih edilen Harput mesiresi, bağlık ve bahçelik oluşu, temiz havası ve gelenlerin tüm ihtiyaçlarını karşılanabilmesi nedeniyle Elazığ ve çevre halkının günübirlik gidebildikleri önemli mesire yerlerinden biridir. 100 Yıl (Zafran) Mesire Yeri : Elazığ ın 2 km. batısındaki Fidanlık ile Fırat Üniversitesi Kampüsü arasında bulunan mesire yerinde, çam ağaçları ile kaplı alanlar içerisinde içme suyu, WC, otopark, restorant, piknik masaları bulunmakta olup, mini bir hayvanat bahçesi de mevcuttur. Yöre halkının özellikle hafta sonlarında tercih ettikleri mesire yerlerindendir. Cip Barajı Mesire Yeri : Elazığ a 10 km. uzaklıkta bulunan Cip Sulama Barajı ve Mesire Yerinin ağaçlandırılması ve çevre düzenlemesi D.S.İ. tarafından yapılmıştır. Cip Mesire Yeri yöre halkının özellikle yaz aylarında ve genellikle hafta sonu tatillerinde rağbet ettiği mesire yerlerinden birisidir. Cip Baraj Gölünün maviliği ve mesire yerinin yeşilliği insanlara eşsiz bir doğal güzellik sunmaktadır. Baraj gölünde olta ile balık avcılığı da yapılabilmektedir. Cip Mesire yerinde otopark, çocuk parkı, çeşmeler, W.C., beton piknik masaları,ziyaretçilerin kullanımına sunulmuştur. Keban Baraj Gölü : Keban barajının yapımından sonra 64.100 hektar büyüklüğünde bir baraj gölü meydana gelmiştir. Oluşan gölün etrafında Elazığ ve çevre illerin halkının da faydalandığı eğlence ve mesire yerleri mevcuttur. Özellikle üzerinden üç ilçeye feribotla geçiş veren gölün iskelelerinde ve Elazığ-Bingöl karayolu üzerindeki sahilde çok sayıda balık lokantası hizmet vermektedir. 168

Hazar Gölü : Elazığ a 22 km. Uzaklıkta, Elazığ - Diyarbakır karayolu güzergahında olup, Hazar Baba ve Mastar dağları arasına sıkışmış tektonik bir göldür. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinin kendine has plajları olan su sporları ve balık avcılığı yapılan en önemli gölüdür. Yukarıda bir bölümünü belirttiğimiz turizm açısından büyük önem taşıyan tarihi, turistik, doğal ve kültürel varlıkların Turizm ile olduğu kadar çevre ile de ilişkisi bulunmaktadır. Bu varlıkların bulunduğu yer ve çevrelerinin doğal yapılarının korunması, gelecek nesillere bozulmadan aktarılmasını sağlamak amacıyla çevre kirliliğinin ve plansız yapılaşmanın önlenmesi açısından turizm çevre ilişkisi önemini korumaktadır. Turizm gelişmesinin çevre üzerine etki edecek önemli sorunlara neden olabilecek problemler bulunmamakla birlikte yukarıda da belirtildiği üzere, Hazar Gölü çevresinden geçen kanalizasyon çalışması, periyodik olarak alınan su örnekleri analizleri su kirliliğinin yok edilmesi veya en aza indirilmesi en büyük amaçlarımız arasında yer almaktadır. G. TURİZM KAYNAKÇA - Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü 169

- İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Verileri - Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-1 (H)TARIM VE HAYVANCILIK H.1 Genel Tarımsal Yapı : İlimizin sosyal ve ekonomik hayatında tarımın önemli bir yeri vardır. Sanayi ve hizmet sektörlerindeki gelişmelere rağmen tarım, ana sektör olma özelliğini sürdürmektedir. Elazığ ilinde dik, çok dik ve sarp eğimli araziler önemli yer işgal eder. Bu arazilerin doğal bitki örtüsü olarak ilk başta seyrek mer'a örtüsü gelmektedir. Orman arazisi olarak nitelendirilen araziler kereste ve diğer orman ürünleri istihsaline elverişli ağaçların sık veya seyrek olarak bulunduğu alanlardır. Elazığ'da yetiştirilen ürünler çok çeşitlilik gösterir. Kuru tarım alanlarında tahıllar başta gelmektedir. Buğday, Arpa, Mercimek ve yazlık buğdaylar başlıcalarıdır. Son yıllarda bir çok yüksek yer ve düz ovalarda sulama yapıldığından kuru tarımda yetiştirilen tahıllar yerini sulu tarımda yetiştirilen sanayi bitkilerine terk etmiştir. Pamuk ve Şekerpancarı bunların başlıcalarıdır. Yine son yıllarda özellikle Keban ve Baskil ilçelerinde kayısıcılık çok büyük önem taşımaktadır. Bununla beraber Uluova pamuk ve şeker pancarlarının yanında sebze üretiminde önemini korumaktadır. Kavun, Karpuz ve diğer sebzeler iç tüketimi karşılama durumundadır. Meyvecilik alanında son yıllarda Kiraz. Kayısı,Elma gibi meyveler ile bağcılık yöre halkının vazgeçilmez uğraşısıdır. Tablo H.1 Elazığ İlinde Arazi Varlığı KULLANMA ŞEKLİ TOPLAM ALAN (HEKTAR) ORAN (%) Tarım arazisi toplamı 264.180 29 Çayır-Mera 282.044 31 170

Orman-fundalık 137.055 15 Diğer araziler 169.086 18 Araziler toplamı 852.365 93 Su yüzeyi toplamı 62.935 7 Toplam 915.300 100 H.2 Tarımsal Üretim İlimizdeki bitkisel üretim faaliyetlerinde; kuru şartlarda hububat üretimi, sulu şartlarda endüstri ve yem bitkileri üretimi, ekolojik şartların uygun olduğu bölgelerde ise bağ-bahçe üretimi yapılmaktadır. Bitkisel üretim yapılan alanlarda tarımsal işletmeler, orta ve küçük ölçekte; fakat daha ziyade aile işletmeciliği şeklindedir. Ticari amaçlı yetiştiricilik, verimli alüviyal topraklara sahip Elazığ ovası, Kuzuova ve Uluova da yapılmaktadır. Sulu tarım alanlarında pancar, pamuk ve sebze hububatla münavebeli bir şekilde yetiştirilmektedir. H.2.1. Bitkisel Üretim Yağışın yıllık toplamının azlığı ve mevsimlere göre dağılışındaki dengesizlik nedeniyle, ilde kuru tarım sistemi hakimdir. Bitkisel üretim tahıllar üzerinde yoğunlaşmış olup, tahıl yetiştirmede nadas+tahıl sistemi uygulanmaktadır. Tablo H 2:Tarım arazilerinin dağılımı Tarla Bitkileri Meyveler Sebzeler Arazinin Cinsi Alan (Ha) İşlenen 1 (%) Tarım Arazisine Oranı Elverişli 2 (%) Toplam 3 (%) Tahıllar 72.619 62,56 27,49 62,56 Baklagiller 6.422 5,53 2,43 5,53 Endüstriyel Bit. 6.236 5,37 2,36 5,37 Yağlı Tohumlu Bit. 110 0,09 0,04 0,09 Yumru Bitkiler 1.307 1,13 0,49 1,13 Yem Bitkileri 6.211 5,35 2,35 5,35 Ara Toplam 92.905 80,04 35,17 80,04 Yumuşak Çekirdekli 2.523 2,17 0,96 2,17 Taş Çekirdekli 5.329 4,59 2,02 4,59 Sert Kabuklular 750 0,65 0,28 0,65 Üzümsü Meyveler 10.406 8,97 3,94 8,97 Ara Toplam 19.008 16,38 7,20 16,38 Yaprağı Yenen Sebzeler 153 0,13 0,06 0,13 Baklagil Sebzeler 697 0,60 0,26 0,60 Meyvesi Yenen Sebzeler 3.134 2,70 1,19 2,70 Soğansı, Yumru ve Kök Seb. 275 0,24 0,10 0,24 Ara Toplam 4.259 3,67 1,61 3,67 171

İşlenen Tarım Arazisi 1 116.172 100 50 37,87 Nadas 49.442 42,60 21,27 18,72 Kullanılmayan Arazi (I-IV) 66.826 57,57 28,75 25,29 Kullanılmayan Arazi (I-VII) 98.566 84,92-37,31 Tarıma Elverişli Arazi 2 232.440-100 - Toplam Tarım Arazisi 3 264.180 - - 100 1: İşlenen (ekili-dikili) tarım arazisi 116.172 hekta 2 : Tarım yapılan arazilerin tarıma elverişli olan miktarı (I,II,III,IV sınıf) = 232.440 hektar. 3 : Üzerinde tarım yapılan toplam tarım arazisi miktarı (I,II,III,IV,VI,VII sınf ) =264.180 hektar. Elazığ'da toplam 264.180 hektar tarım arazisi olup bu alanın I-IV sınıfa düşen elverişli miktarı ise 232.440 ha'dır. Toplam tarım arazisinin %27,49'da, elverişli tarım arazisinin ise %31,24'de hububat tarımı yapılmaktadır. Tablo 1 de dikkati çeken bir husus toplam tarım arazisi içinde kullanılmayan tarım arazisi oranının %37,31, elverişli tarım arazisi içinde kullanılmayan tarım arazisi oranının ise %28,75 gibi yüksek bir rakam olmasıdır. Tablodan, Elazığ ilinde kullanılmayan tarım arazileri ile nadas arazileri miktarlarının önemli bir yer tuttuğu anlaşılmaktadır. Nadas arazilerinin toplam tarım arazileri içindeki oranı %18,72, elverişli tarım arazileri içindeki oranı ise %21,27'dir. Türkiye genelinde tarla bitkileri içerisinde en fazla (%74,8) hububat tarımı yapılmaktadır. Elazığ ilinde de benzer şekilde tarla bitkileri içerisinde hububat tarımının yapıldığı alanlar en fazla olup oranı %78,16 dır. Ilimiz genelinde hububat üretimi içinde ekim alanı bakımından en fazla alan %60 ile buğdaydır. Daha sonra %18,06 ile arpa gelmektedir. Alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında; 39.632 ha ile en fazla buğday ekim alanı I. alt bölgede olup, bunu 9.251 ha la III. alt bölge izlemektedir. En az buğday üretim alanı ise 6.845 ha la II. alt bölgededir. Üretim alanı (ha) 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 39632 11000 6845 1280 9251 4500 1 2 3 Alt bölgeler Buğday Arpa Yulaf Prinç 172

Şekil H 1: Hububat ekiliş alanlarının alt bölgelere göre dağılımı Ürün Üretim (Ton) I. Alt Bölge II. Alt Bölge III. Alt Bölge Toplam Buğday 65.298 11.815 13.360 90.473 Arpa 21.658 2.465 8.027 32.150 Yulaf 10 - - 10 Mısır 440 292-732 Pirinç - 118-118 Tablo H.3 : Alt bölgelere göre Elazığ ilinde hububat üretimi Üretim yönüyle alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında il genelinde toplam buğday üretiminin %72,17 sini gerçekleştiren I. alt bölgedir. Bunu %14,77 ile III. alt bölge takip etmektedir. II. alt bölgenin payı ise %13,06 dır. Arpa üretiminde de benzeri bir trend söz konusu olup %67,37 lik payla I. alt bölge ilk sırada yer almaktadır. III. alt bölge %24,97 lik payla ikinci sıradadır. II. alt bölge ise üretimin %7,67 sini gerçekleştirmektedir. Az miktarda gerçekleşen yulaf üretimin tamamı I.alt bölgede, pirinç üretiminin ise tamamı II. alt bölgeden elde edilmektedir. Il genelinde 732 ton olarak gerçekleşen mısır (dane) üretiminin %60 ı I. alt bölgede %40 ı ise II. alt bölgede üretilmektedir. Üretim alanı (ha) 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 5391 Şekerpancarı Pamuk 250 465 130 1 2 3 Alt bölgeler Şekil H 2: Endüstri bitkileri ekiliş alanlarının alt bölgelere göre dağılımı Türkiye genelinde endüstri bitkilerinin tarla bitkileri içerisindeki payı ekilen alan olarak %7,8 dir. Elazığ İli genelinde ise tarla bitkileri ekiliş alanı içerisindeki endüstri bitkilerinin payı 173

%6,71 dir. Alt bölgeler bazında karşılaştırma yapıldığında endüstri bitkilerinden şeker pancarı ekiminin I. alt bölgede yoğunlaştığı (%90,06), bunu %7,77 ile II., %2,17 ile de III. alt bölgenin izlediği görülmektedir. Pamuk ve ayçiçeği ekim alanların tamamı I. alt bölgede (merkez ilçede) yer almaktadır. İldeki toplam patates üretim alanlarının %52,23 ü I. alt bölgede, %47,77 si ise II alt bölgede bulunmaktadır. Tablo H 4 : Endüstri, yağlı tohumlu ve yumru bitkiler üretimi Ürün Üretim (Ton) I. Alt Bölge II. Alt Bölge III. Alt Bölge Toplam Ş.Pancarı 230.988 21.517 6.768 259.273 Pamuk (Lif) 255 - - 255 Susam 80 4-84 Ayçiçeği 19 - - 19 Çiğit 467 - - 467 Soğan (kuru) 7.780 1.933 63 9.776 Sarımsak (kuru) 305 132 30 467 Patates 5.514 3.307-8.821 Tablo H.4 de görüldüğü gibi Elazığ da pamuk, ayçiçeği ve susam üretim miktarları diğer ürünlere göre düşüktür. Bunlardan pamuk ve ayçiçeği bitkisi sadece I. alt bölgenin bir ilçesinde (merkez ilçe) üretilmektedir. Pamuk ve ayçiçeği üretim miktarlarının düşük kalmasındaki en önemli sebep bu ürünlerin net gelirlerinin ana ürünlere göre daha düşük olmasıdır. Patates üretiminin %62,5 i I. alt bölgede, %37,5 lik diğer kısmı ise II. alt bölgede üretilmektedir. Sarımsak üretimi ise her üç bölgede üretilmesine karşın üretimdeki en büyük pay %65,31'le I. alt bölgede gerçekleşmektedir. Bu oran II. alt bölgede %28,27, III. alt bölgede ise % 6,42'dir. Şeker pancarı üretiminde I. alt bölge %89,1 lik payla ilk sırada yer almaktadır. İkinci sırada %8,3 lük payla II. alt bölge gelmektedir. III. alt bölge ise %2,6 lık payla son sırada yer almaktadır. 174

Üretim alanı (ha) 7 0 0 6 0 0 5 8 9 Elazığ il Çevre Durum 5 0 0 Raporu-2005 4 0 0 3 0 0 2 0 0 1 0 0 0 5 9 2 4 6 2 2 5 1 5 0 S o ğ a n S a rı m sa k P a ta te s 2 3 5 1 0 1 2 3 A lt b ö lg e le r Şekil H.3 :Yumru bitkiler ekiliş alanlarının alt bölgelere göre dağılımı Şekil H.4 : Önemli baklagiller ekiliş alanlarının alt bölgelere göre dağılımı Türkiye genelinde tarla bitkileri içerisinde baklagil tarımının payı %8,6 dır. İl genelinde ise bu oran %6,91 dir. Baklagiller içerisinde en az üretim alanına sahip olan yeşil mercimekdir (100 ha). Nohut üretim alanları en fazla (3245 ha, (%94,44)) I. alt bölgede yoğunlaşmış olup, kuru fasulye üretim alanları ise II. alt bölgede yoğunlaşmıştır (1.599 ha, (%71,54). Kırmızı ve yeşil mercimek üretimi ise tamamen I. alt bölgede yapılmaktadır (630 ha). Tablo H.5: Önemli yemeklik baklagil üretim miktarları Ürün Üretim (Ton) I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge Toplam Bakla 26 5-31 Nohut 2.569 162 6 2.737 Fasulye (Kuru) 922 2.338-3.260 Mercimek (Yeşil) 79 - - 79 Mercimek (Kırmızı) 507 - - 507 İldeki mercimek üretiminin tümü I. alt bölgede gerçekleşmektedir. Yeşil mercimeğin bu üretimdeki payı ise %13'dür. Nohut üretimi her üç bölgede de üretilmesine karşılık ağırlıklı olarak I ve II. alt bölgede üretilmektedir. Alt bölgelerin nohut üretimdeki paylarına bakıldığında, sırasıyla I. alt bölgede %93,86, II. alt bölgede %5,92, III. alt bölgede ise %0,22 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Kuru fasulye üretimi nohut üretimine benzer şekilde I ve II. alt bölgelerde gerçekleşmektedir. Ancak nohut üretiminin tersine fasulye üretiminde en büyük pay %71,72 ile II. alt bölgenindir. I. alt bölgedeki nohut üretimi ise toplam üretimin %28,28'ini karşılamaktadır. Hayvansal üretimin gelişmiş olduğu ülkelerde yem bitkileri tarımı, ekili alanların %25-30 unu teşkil ederken bu oran ülkemizde ancak %3,25 dolayındadır. Bu durum yem bitkileri Üretim alanı (ha) 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 3245 636 100 630 183 175 1599 N ohut Fasülye (kuru) M ercimek (yeşil) M ercimek (kırmızı) 1 2 3 Alt bölgeler

yetiştiriciliğinin yetersizliğinin açık bir göstergesidir. Elazığ da yem bitkilerinin işlenen (ekili) tarım alanı içindeki payı %5,35 tarla bitkileri içerisindeki oranı ise %6,69 olup Türkiye ortalamasının üzerindedir. Yem bitkileri ekiliş alanları itibariyle alt bölgeler bazında karşılaştırma yapılacak olursa yonca üretim alanlarının %66,88'nin I. alt bölgede, %32,24'nün II. alt bölgede, %0,88'nin ise III. alt bölgede olduğu görülmektedir. Yem bitkileri açısından İl genelindeki ikinci büyük ekim alanı fiğ'e aittir (1651 ha). Fiğ'e ait ekim alanlarının %90,13'ü I. alt bölgede, %6,84'ü II. alt bölgede, %3,03'ü ise III. alt bölgede gerçekleşmektedir. Mısır (silaj+dane) üretim alanları bakımından en fazla pay, %65,17 ile I. alt bölgeye ait olup bunu %30,11 ile II. alt bölge izlemektedir. Culbant ekim alanları ise 855 ha. olup tamamen I. alt bölgede gerçekleşmektedir. Korunga üretim alanlarının ise %92,7'si I. alt bölgede olup, bu değer III. alt bölgede %4,29, II. alt bölgede ise %3'dür. 2000 Üretim Alanı (ha) 1800 1600 1400 1200 1000 800 600 1900 1488 855 916 Yonca Korunga Mısır (silaj+dane) Fiğ Culbant 400 200 0 216 290 7 134 1 2 3 Alt Bölgeler 113 25 10 21 50 Şekil H.5: Yem bitkileri ekiliş alanlarının alt bölgelere göre dağılımı Tablo H.6: Yem bitkileri üretimi Ürün Üretim (Ton) I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge Toplam Yonca* 8.008 5.253 75 13.336 Korunga* 1.045 24 50 1.119 Mısır (silaj) 251 67 39 357 Fiğ* 4.715 470 215 5.400 Burçak* 388 - - 388 Fiğ (dane) 120 12-132 Burçak (dane) 5 - - 5 Culbant 672 - - 672 *: Kuru ot olarak hesaplanmıştır. (Kuru ot = 0,25xYeşil ot) İl genelinde yem bitkileri üretim miktarları açısından bir karşılaştırma yapıldığında en 176

fazla yem bitkisi üretiminin 13.336 ton'la yonca olduğu bunu 5.400 ton'la fiğ ve 1.119 ton'la da korunganın izlediği görülmektedir. Yonca üretiminin %60'ı I. alt bölgede, %39,4'ü II. alt bölgede, %0,6'sı da III. alt bölgede üretilmektedir. Korunga üretiminin ise %93,4'lük gibi büyük bir kısmı ile burçak ve culbant üretiminin tamamını I. alt bölge gerçekleştirmektedir. Fiğ üretiminin ise %87,3'ü I. alt bölgeye, %8,7'si II. alt bölgeye, %4'ü de III. alt bölgeye aittir. Il genelinde silajlık mısır üretimi 357 ton olup, üretimde ilk sırayı %70,51 lik payla I. alt bölge almaktadır. II. alt bölgenin üretimdeki payı ise %18,77 dir. III. alt bölge üretimin %13,45 lik kısmını gerçekleştirmiştir.dane fiğ üretiminin tamamına yakını (%91) I. alt bölgede gerçekleşmektedir. H.2.1. 1. Tarla Bitkileri 2000 2001 ÜRÜN ADI Ekiliş (Hektar) Üretim (Ton) Ekiliş (Hektar) Üretim (Ton) Tahıllar 74.382 136.249 79.698 194.877 Buğday 57.230 102.931 52.000 116.870 Arpa 16.780 32.443 27.593 77.732 Çavdar 0 0 0 0 Yulaf 8 9 0 0 Kaplıca 0 0 0 0 Mısır 364 866 105 275 Darı 0 0 0 0 Baklagiller 346.961 6.932 5.812 6.431 Bakla 21 31 21 34 Bezelye 0 0 0 0 Nohut 3.436 2.737 3.255 3.088 Fasulye 2.235 3.259 1.677 2.588 Mercimek ( Yeşil ) 100 79 80 64 Mercimek ( Kırmızı ) 836 690 634 527 Börülce 0 0 0 0 Fiğ 163 132 140 126 Burçak 6 4 5 4 H.2.1.1.1. Buğdaygiller: 2000 2001 ÜRÜN ADI Ekiliş (Hektar) Üretim (Ton) Ekiliş (Hektar) Üretim (Ton) Tahıllar 74.382 136.249 79.698 194.877 Buğday 57.230 102.931 52.000 116.870 Arpa 16.780 32.443 27.593 77.732 Çavdar 0 0 0 0 Yulaf 8 9 0 0 Kaplıca 0 0 0 0 177

Mısır 364 866 105 275 Darı 0 0 0 0 H.2.1.1.2. Baklagiller: Baklagiller 346.961 6.932 5.812 6.431 Bakla 21 31 21 34 Bezelye 0 0 0 0 Nohut 3.436 2.737 3.255 3.088 Fasulye 2.235 3.259 1.677 2.588 Mercimek ( Yeşil ) 100 79 80 64 Mercimek ( Kırmızı ) 836 690 634 527 Börülce 0 0 0 0 Fiğ 163 132 140 126 Burçak 6 4 5 4 H.2.1.1.3: Yem Bitkileri: ÜRÜN ADI 2000 2001 Ekiliş Ekiliş Üretim (Ton) (Hektar) (Hektar) Üretim Yem Bitkileri 5.190 33.069 5.973 24.089 Mısır 448 1.963 1.450 9.025 Fiğ ( Kuru Ot ) 1.488 5.822 1.522 5.620 Fiğ ( Yeşil Ot ) 1.488 110 1.522 50 Burçak ( Kuru Ot ) 180 380 135 540 Burçak ( Yeşil Ot ) 180 140 - - Yonca ( Kuru Ot ) 2.841 19.669 2.624 7.614 Yonca ( Yeşil Ot ) 2.841 2.670 2.624 450 Korunga ( Kuru Ot ) 233 533 242 390 (Ton) H.2.1.1.4: Endüstriyel Bitkiler. ÜRÜN ADI 2000 Ekiliş (Hektar) Üretim (Ton) Ekiliş (Hektar) 2001 Üretim Endüstriyel Bitkiler 7.490 279.409 6.377 249.416 Tütün 0 0 0 0 Şeker pancarı 7.120 279.000 6.127 247.266 Keten ( Lif ) 0 0 0 0 Kenevir ( Lif ) 0 0 0 0 Haşhaş ( Kapsül ) 0 0 0 0 Pamuk ( Kütlü ) 370 307 250 1.400 (Ton) 178

Pamuk ( Saf ) 370 102 250 750 Anason 0 0 0 0 Yağlı Tohumlar 480 214 910 1.734 Susam 85 83 60 72 Ayçiçeği 25 20 250 212 Keten ( Tohum ) 0 0 0 0 Kenevir ( Tohum ) 0 0 0 0 Haşhaş ( Tohum ) 0 0 0 0 Çiğit 370 111 250 400 Yerfıstığı 0 0 0 0 Soya 0 0 350 1.050 Yumru Bitkiler 1.306 19.334 994 14.015 Soğan ( Kuru ) 743 10.064 753 10.402 Sarımsak ( Kuru ) 92 466 59 323 Patates 471 8.804 182 3.290 Hayvan Pancarı 0 0 0 0 H.2.1.2. Bahçe Bitkileri H.2.1.2.1 Meyve Üretimi Üretim Alanı (ha) 4 0 0 0 3 5 0 0 3 0 0 0 2 5 0 0 2 0 0 0 1 5 0 0 1 0 0 0 5 0 0 0 802 1304 3356 548 312 438 628 281 120 71 166 160 26 57 18 I II III A lt B ö lg e le r 51 19 A rm ut E lm a K a yıs ı K ira z Ş e fta li V işne B a d e m E rik C e viz 20 Şekil H.6: Bazı meyvelerin alt bölgelere göre üretimi Tablo H.7 : Bazı meyvelerin alt bölgere göre üretim alanları ve ağaç sayıları Meyveler Alan (ha) I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge TOPLAM Ağaç sayısı (adet) Alan (ha) Ağaç sayısı (adet) Alan (ha) Ağaç sayısı (adet) Alan (ha) Ağaç sayısı (adet) Yu muş. çekir dek Armut 802 181.652 71 18.520 51 13.440 924 213.612 179

Elma 1304 295.280 166 42.170 85 18.850 1.555 356.300 Erik 281 83.785 4 8.641 20 4.600 305 97.026 Taş çekirdekli Kayısı 3.356 666.050 160 31.150 19 3.950 3.535 701.150 Kiraz 548 129.675 26 8.030 7 2.150 581 139.855 Şeftali 312 112.524 57 10.435 3 610 372 123.569 Vişne 438 101.086 18 5.367-250 456 106.703 Sert kabuklu Ceviz 120 53.800 4 17.848-2.730 124 74.378 Badem 628 228.515-10.400-3.350 628 242.265 Çilek 181-115 - - - 296 - Üzüm ve üzümsü Dut 85 141.620-9.550-3.250 85 154.420 Üzüm 5.288-4.459-274 - 10.021 - Toplam 13.345 1.993.987 5.080 162.111 459 53.180 18.884 2.209.278 Türkiye genelinde meyve üretimi yapılan alanlar tarım yapılan alanlarının yaklaşık %10'unu oluşturmaktadır. 19.008 ha meyve alanı ile Elazığ da bu oran %16,36 dır. Elazığ da üretilen bitkisel ürünlerin üretim değerlerinin %47,4 ünü meyveler, %33 ünü tarla ürünleri, %19,5 ini ise sebzeler oluşturmaktadır. İl genelinde ekonomik anlamda 21 değişik meyve üretimi yapılmasına karşın bunların en önemlileri başta üzüm ve kayısı olmak üzere elma, armut, erik, kiraz, vişne, şeftali, ceviz, badem, dut ve çilektir. 2000 yılı verilerine göre İl genelindeki ağaç sayısı 2.352.573 adet olup bunun %93,9'nu (2.209.278 adet) bu gruptaki meyveler oluşturmaktadır. Ilde üretimi yapılan en önemli yumuşak çekirdekli meyvelerden elma ve armuda ait üretim alanları toplamı 2.479 ha. olup toplam meyve üretim alanlarının %13,04 ünü oluşturmaktadır. Armut bitkisine ait üretim alanlarının yaklaşık %86,8 i I. alt bölgede, %7,68 i II. alt bölgede, %5,52 si ise III. alt bölgede bulunmaktadır. Elma üretim alanlarında da benzer bir dağılım söz konusu olup %83,86 sı I. alt bölgede, %10,68 i II. alt bölgede, %5,47 si de III. alt bölgededir. Taş çekirdekli meyvelerden erik, kayısı, kiraz, şeftali ve vişne en önemli meyveler olup toplam 5.249 ha. la ildeki meyve üretim alanlarının yaklaşık %27,61 ini kaplamaktadır. Taş çekirdekli meyve üretim alanların yaklaşık %94 ü I. alt bölgede, %5,05 i II. alt bölgede, %0,93 üde III. alt bölgede yer almaktadır. Bu dağılım şeftali hariç tüm taş çekirdekli meyveler için hemen hemen (%± 2) benzer şekildedir. Ancak şeftali üretim alanlarının %83,87 si I. alt bölgede, %15,32 si II. alt bölgede, %0,81 si de III. alt bölgede bulunmaktadır. Bu meyveler arasında en fazla ağaç sayısı (701.150 adet) kayısıya aittir. Taş çekirdekliler arasında pazarlanan değer açısından en yüksek değer kayısı olup bunu sırasıyla kiraz, şeftali, vişne ve erik izlemektedir. Aynı zamanda kayısı ilde pazarlanan tüm bitkisel ürünler içerisinde değeri en yüksek ikinci ürün konumundadır. Sert kabuklu meyvelerden ceviz ve badem ildeki önemli meyvelerden olup toplam 752 180

ha. la ildeki meyve üretim alanlarının yaklaşık %3,96 sını kaplamaktadır. Ancak bazı alt bölgelerde söz konusu üretim alanları mevcut ağaç sayısı ile orantılı değildir. Bu meyvelerden cevize ait ağaçların %72,33'ü I. alt bölgede, %24'ü II. alt bölgede, %3,67'side III. alt bölgede bulunmaktadır. Bademe ait ağaç sayısının %94,32'si I. alt bölgede, %4,29'u II. alt bölgede, %1,38'de III. alt bölgededir. Üzüm ve üzümsü meyvelerden çilek, dut ve üzüm en önemli üzümsü meyvelerdir. Söz konusu meyveler 10.402 ha. la ildeki meyve üretim alanlarının önemli bir kısmını (%54,72) kaplamaktadır. Üzüm ve üzümsü meyveler içerisinde en fazla üretim alanı 10.021 ha'la üzüme aittir. Üzüm üretiminde ise en fazla üretim alanı 5.288 ha'la (%52,77) I. alt bölgeye aittir. Bunu 4.459 ha'la (%44,5) II. alt bölge, 274 ha.'la (%2,73) III. alt bölge izlemektedir. Çilek, üzüm ve üzümsü meyveler arasında 296 ha la ikinci en büyük üretim alanına sahiptir. Bu üretim alanları iki alt bölgede yoğunlaşmış olup bu alanın %61,15'i I. alt bölgede, %38,85'i de II. alt bölgede yer almaktadır Türkiye'nin Dünya üzerinde bağcılık için çok ideal bir iklim kuşağında olması ilimizin bu önemli tarımsal üretim faaliyeti içerisinde yer almasına neden olmuştur. Elazığ, asmanın ekolojik istekleri bir başka değişle iklim ve toprak istekleri için oldukça ideal bir bölgededir. Bu nedenle Elazığ'da bağcılık çok eskilere dayanmaktadır. İlde, uzun yıllar bağcılığın yapılıyor olması sonucunda yöreye has üzüm çeşitleri (Öküzgözü, Boğazkere) oluşmuştur. İlde bir çok üzüm çeşidi yetiştirilmekle beraber ağırlıklı olarak Tehannebi, Şilfoni, Öküzgözü, Boğazkere, Köhnü, Kabarcık, Ağın beyazı ve kırmızısı kısmen ise Besni, Kara erik, Kadın (Hatun) parmağı yetiştirilmektedir. Bunlardan Boğazkere şaraplık (şıralık) olup, Öküzgüzü ve Köhnü hem sofralık hem şaraplık, Tehannebi, Kara erik, Kadın parmağı, Ağın beyazı ve kırmızısı sofralık, Şilfoni ve Kabarcık ise şıralık ve sofralık olarak tüketilmektedir. Yine ilde üretimi yapılan çeşitlerden Tehannebi hariç tümü geççi/orta geççi olup Tehannebi ise erkenci çeşittir. İlde bağcılık eskiye dayanmasına karşın mevcut bağların önemli kısmının ( %90) geleneksel yetiştiricilik (serpene) yöntemini uygulaması, bağcılıktaki yeni teknik ve teknolojik gelişmelerle bunların kullanımında oldukça yetersiz kalındığını göstermektedir. Bu da özellikle mevcut bağ alanlarında verim düşüklüğüne neden olmaktadır. 1990-2000 yılları arasında ildeki mevcut bağ alanları, üretim miktarları ile bu değerlerin Türkiye içerisindeki payları tablo 9 'de verilmiştir. Tablo H.8 : Türkiye ve Elazığ'daki bağ alanları ve üretim miktarları 181

Üretim alanı (ha) Üretim miktarı (ton) Elazığ'ın Payı (%) Yıllar Türkiye Elazığ Türkiye Elazığ Üretim alanı Üretim miktarı 1990 580.000 9.581 3.500.000 29.963 1,65 0,86 1991 586.000 9.784 3.600.000 30.126 1,67 0,84 1992 576.000 8.736 3.450.000 30.663 1,52 0,89 1993 567.000 8.849 3.700.000 27.626 1,56 0,75 1994 567.000 9.291 3.450.000 28.169 1,64 0,82 1995 565.000 9.715 3.550.000 28.667 1,72 0,81 1996 560.000 7.964 3.700.000 27.918 1,42 0,75 1997 545.000 9.914 3.700.000 28.668 1,82 0,77 1998 541.000 9.925 3.600.000 28.497 1,83 0,79 1999 535000 8.740 3.400.000 28.602 1,63 0,84 2000 535.000 10.021 3.600.000 33.975 1,87 0,94 Ortalama 559.727 9.320 3.568.182 29.352 1,67 0,82 İlde üretilen üzümün pazarlama kanalları aşağıda verilmiştir. H.2.1.2.2.Sebze Üretimi Tablo H 9: Bazı sebzelerin alt bölgeler bazında üretim alanları Sebzeler Üretim Alanı (Ha) I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge TOPLAM Yaprağı yenen sebzeler Bak. sebze Meyvesi yenen sebzeler Soğ. Yum. Lahana (Baş) 28 2-30 Lahana (yaprak) 14 - - 14 Maydanoz 25 3-29 Taze fasulye 610 32 3 645 Bakla 35 - - 35 Kavun 443 10-453 Karpuz 749 15-764 Hıyar 157 21 1 179 Patlıcan 157 18 7 182 Domates 722 185 9 916 Biber (dolmalık) 258 21 4 283 Biber (sivri) 150 12 4 166 Sarımsak (taze) 18 6 5 29 Soğan (taze) 181 15 15 211 TOPLAM 3.548 340 48 3.936 182

Türkiye genelinde tarım yapılan alanlarının %3 ünde sebze üretimi yapılırken, Elazığ'da bu oran % 3,67 ile Türkiye ortalamasının üzerindedir. İlde üretilen ürünlerin üretim değerlerinin %19,5'ini sebzeler oluşturmaktadır. Il genelinde ekonomik anlamda 27 değişik sebze üretimi yapılmasına karşın bunların en önemlileri başta kavun ve karpuz olmak üzere, domates, taze soğan, taze fasulye, dolmalık biber, patlıcan, sivri biber ve hıyar gelmektedir. Ilde üretimi yapılan en önemli yaprağı yenen sebzeler maydanoz ve lahana (baş ve yaprak) dır. Bu sebzelere ait üretim alanları toplamı 73 hektar olup toplam sebze üretim alanlarının %1,71'ini oluşturmaktadır. Baklagil sebzelerine ait 697 ha'lık üretim alanı ildeki toplam sebze üretim alanlarının %16,37'sini oluşturmaktadır. Baklagil sebzeleri üretim alanı içerisinde en fazla üretim alanı %92,54 (645 ha.) ile taze fasulyeye aittir. Taze fasulye üretim alanlarının %95 i I. alt bölgede, %5 i ise II. alt bölgede yer almaktadır. İldeki sebze üretim alanlarının %73,6'sını meyvesi yenen sebzeler oluşturmaktadır. Meyvesi yenen sebzeler içerisinde en fazla üretim alanı 916 ha la (%29,23) domatese aittir. Domates üretim alanın %79 u I. alt bölgede, %20 si II. alt bölgede, %1 i ise III. alt bölgede yer almaktadır. Meyvesi yenen sebzeler içerisinde ikinci büyük üretim alanı 764 ha la (%24,38) karpuz, üçüncü büyük üretim alanı ise 453 ha la (%14,45) kavuna aittir. Kavun ve karpuz üretim alanlarının %98 i I. alt bölgede, %2 si ise II. alt bölgede bulunmaktadır. Meyvesi yenen sebze alanı içerisindeki diğer sebzelerden dolmalık biberin oranı %9, sivri biberin %5, patlıcan ve hıyarın ise %5,7'dir. İldeki patlıcan üretim alanlarının %86 sı I. alt bölgede, %10 u II. alt bölgede, %4 ü ise III. alt bölgede, hıyar üretim alanlarının ise %88'i I. alt bölgede, %12 si II. alt bölgede, %1 i de III. alt bölgede bulunmaktadır. İl genelindeki dolmalık ve sivri biber üretim alanlarının %90 ı I. alt bölgede, %8 i II. alt bölgede bulunmasına karşın diğer sebzelerde olduğu gibi çok az bir kısım alan (%1) III. alt bölgede bulunmaktadır. Ildeki soğansı, yumru ve kök sebzelerin ekili olduğu alan, toplam sebze üretim alanlarının %6,46'lık bir kısmını teşkil etmektedir. Bu üretim alanı içerisinde en büyük pay %76,73 ile taze soğana aittir. Taze soğan üretim alanları II ve III. alt bölgelerde aynı olup (15 ha.), I. alt bölgede 181 ha'dır. Tablo H 10 :Bazı sebzelere ait üretim miktarları Yaprağı yenen sebzeler Bakla. seb. Meyvesi yenen sebzeler Üretim (ton) Ürün I.Alt Bölge II.Alt Bölge III.Alt Bölge TOPLAM Lahana (Baş) 560 30-590 Lahana (yaprak) 280 - - 280 Maydanoz 105 10-115 Taze fasulye 4.778 205 18 5.001 Bakla 346 - - 346 Kavun 13.465 205-13.670 Karpuz 20.490 340-20.830 Hıyar 2.247 335 34 2.616 183

Patlıcan 2.801 420 91 3.312 Domates 15.457 4.425 144 20.026 Biber (dolmalık) 3.017 206 36 3.259 Biber (sivri) 1.579 123 36 1.738 Soğ. Yum. Sarımsak (taze) 112 35 25 172 Soğan (taze) 5.592 382 285 6.259 TOPLAM 70.829 6.716 669 78.214 2000 yılı verilerine göre İl genelinde 4.259 hektar sebze ekim alanında 80.694 ton sebze üretimi gerçekleştirilmiştir. Bu üretimin %73,77'si (59.527 ton) taze fasulye, kavun, karpuz ve domatese aittir. Taze fasulye üretimin %96'sı, kavun ve karpuz üretiminin %98-99'u, domates üretiminin ise %77'si I. alt bölge tarafından üretilmektedir. II. alt bölge ise taze fasulye üretiminin %4'ünü, kavun ve karpuz üretiminin %1-2'sini, domates üretiminin ise %22'lik kısmını karşılamaktadır. H.2.1.2.3.Süs Bitkileri İlimizde yaklaşık olarak 300 çeşit süs bitkisi üretimi yapılmaktadır. Buların bir kısmının isimleri şunlardır ; Çalı formunda ; ateş dikeni,berbaris,gül hatmi,sabin ardıç,kuş dili,yuka,dağ muşmulası,kar topu,ılgın,inci,japon ayvası vs. Gölge ağaçları ; çınar,dişbudak,top akasya,akça ağaç,safora,kırmızı çiçekli akasya,süs eriği vs. İbreli ağaçlar ; köknar,maviladin,himalya sediri,lübnan sediri,kara çam,mavi selvi,mazı,batı ladini,doğu ladini,fıstık çam vs. Ayrıca gül fidanları,sarmaşıklar,mevsimlik çiçekler (menekşe,karanfil,papatya,vs.) yetiştirilmektedir.bunların üretimleri tohumdan başlayarak, çelikleme ile,yumru ile,fide olarak yetiştirilmektedir.üretilen bitkiler Elazığ ve diğer illerde pazarlanmaktadır. H.2.2. Hayvansal Üretim İlçe Adı Kültür Sığır Kültür melezi Sığır Yerli Sığır Manda At Katır Eşek Koyun Kıl Keçisi Kaz Ördek Tavuk Hindi Kovan sayısı Merkez 3.491 30.255 7.825 392 150 232 2.270 103.600 7.400 1300 1.500 97.500 5.000 49.900 Alacakaya 69 94 1.002 0 33 3 257 3.050 355 0 0 2.500 0 1.000 Ağın 8 233 1.228 0 223 29 88 1.070 3.040 0 0 2.883 185 650 Arıcak - 190 10.010 0 74 150 180 3.320 15.880 0 20 2.100 50 500 Baskil 810 2.105 2.430 0 98 280 1380 14.250 3.150 250 600 8.500 1.000 4.800 184

Karakoçan 535 850 20.490 145 136 210 245 50.750 12.820 300 140 11.200 800 9.500 Keban 181 1.227 80 0 5 40 350 5.550 1.690 0 0 4.500 200 3.150 Kovancılar 2.045 9.320 9.930 217 252 60 600 90.060 6.970 2.000 3.000 27.500 15.000 2.334 Maden 778 2.554 2.788 0 84 59 905 12.585 1.130 0 0 17.500 0 3.500 Palu 1.250 3.460 4.710 90 111 140 250 8.025 8.890 190 250 16.500 1.600 2.610 Sivrice 462 3.610 2.530 0 80 58 1.207 18.570 2.450 0 0 25.000 210 13.456 TOPLAM 6.061 53.898 63.023 844 1246 1261 7.732 310.830 63.775 4.040 5.510 215.683 24.045 91.400 H.2.2.1.Büyükbaş Hayvancılık Elazığ İlinde 2000 yılı itibariyle büyük baş hayvan varlığı 128.500 adettir. Aynı yıl Türkiye genelinde mevcut büyükbaş hayvan sayısı 10.907.000 adet olup bu rakamın %1,18 i Elazığ'da bulunmaktadır. %17,2 III. Alt Bölge % 61,4 I. Alt Bölge %21,4 II. Alt Bölge Şekil H.7:Elazığ ilinde alt bölgeler bazında büyükbaş hayvan varlığı (2000 yılı) Şekil H.7 de görüldüğü gibi Elazığ'ın I. alt bölgesinde (Elazığ-Ağın-Baskil-Keban- Kovancılar-Sivrice) büyükbaş hayvan yetiştiriciliği diğer alt bölgelere göre daha yüksek oranda yapılmaktadır. I. Alt bölgeyi sırasıyla II. (Alacakaya-Arıcak-Palu-Maden) ve III. (Karakoçan) alt bölgeler izlemektedir. Alt bölgelerde mera alanlarına göre büyükbaş hayvan varlığı açısından bir değerlendirme yapıldığında; en yüksek hayvan yoğunluğunun (0,53 baş/ha.) III. alt bölgede gerçekleştiği bunu I. (0,26 baş/ha.) ve II. (0,24 baş/ha.) alt bölgelerin izlediği görülmüştür. I. alt bölge, Elazığ ilinin en büyük yüzölçümüne (595.279 ha.) sahip olup bu alanların %49,9'nu 185

(297.089 ha.) mera alanları oluşturmaktadır. 50000 Hayvan varlığı (adet) 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 7201 47006 24043 600 2019 6442 18977 90 500 712 20760 150 Kültür Melez Yerli Manda 1 2 3 Alt Bölgeler Şekil H.8 Elazığ ilinde alt bölgeler bazında ırklara göre büyükbaş hayvan varlığının dağılımı. (2000 yılı) Grafikten de izlenebileceği gibi saf ve kültür melezi hayvan sayısının en yüksek olduğu alt bölge I. alt bölgedir. %18 %82 Sun'i tohumlama Tabii tohumlama Şekil H.9 Grafik 11. 1997-2000 yılları hayvan ıslah çalışmaları Elazığ İli sığır populasyonun genetik kalitesinin yükseltilmesi amacıyla Tarım ve Köyişleri Bakanlığı (TKB) İl Müdürlüğü personelince bedelsiz yürütülen sun i tohumlama 186

çalışmaları 1995 yılında yapılan yasal değişiklik sonucunda bedelli hale dönüştürülmüş böylece özel sektör kuruluşları için çekici hale getirilmiştir. Bunun yanında sun'i tohumlama hizmetinin götürelemediği merkezi yerler için ise "İl Özel İdare Kaynaklı" olarak damızlık boğa alımı gerçekleştirilmekte ve böylece tabii tohumlamayla mevcut sığır populasyonunun genetik yapısı iyileştirilmektedir. 1997-2000 yılı arasında Elazığ ilinde yürütülen hayvan ıslah çalışmalarının %82 sinde sun'i tohumlama, %18 inde ise tabii tohumlama yöntemi kullanılmıştır. 140000 Hayvan sayısı (adet) 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Yıllar Kültür Kültür melezi Yerli Şekil H.10: Elazığ ili büyükbaş hayvan varlığının yıllara göre değişimi Elazığ ilinde manda sayısı 2000 yılı verilerine göre 840 adet olup Türkiye genelinde olduğu gibi Elazığ da da manda sayısında düşüş görülmektedir. 187

TANIMLANMIŞ SIĞIRLARA AİT IRK DAĞILIM GRAFİĞİ Jeysey Melezi Sim. Melezi Yerli Yerli Kara Irk Toplam Yerli Toplam Kültür Toplam Kültür Toplam Irk Irkı Melezi % 21,8 53,7 24,5 100,0 Adet 21.434 52.873 24.088 98.395 Mont. Melezi Holş. Melezi Şarole G.A.K. D.A.K. Boz Irk Zavot Simental Holştayn Jersey Montofon KB. Holştayn Irk Yerli Yerli Kara G.A.K. D.A.K. Boz Irk Zavot Holştayn KB. Holş. Holştayn Montofon Jersey Simental Şarole Melezi Mont. Melezi Jeysey Melezi Sim. Melezi Toplam İşl % 17,31 2,14 0,04 2,02 0,25 0,01 11,44 0,09 30,13 0,14 12,03 0,00 2,25 18,89 0,06 3,20 100,00 Adet 17.032 2.110 42 1.992 245 13 11.255 87 29.645 135 11.836 2 2.211 18.582 55 3.153 98.395 Sayısı Şekil H.11:Büyükbaş Hayvan Sayıları ve Irk Dağılımları Kapasite Boş İşletmeler 1 Baş 2 Baş 3 Baş 4 Baş 5 Baş 6 Baş 7 Baş 8 Baş 9 Baş 10 Baş 11 Baş 12 Baş 13 Baş 14 Baş 15 Baş 15'den Fazla Toplam İşl Sayısı % 20,86 29,40 14,16 8,81 5,47 3,80 2,73 2,04 1,75 1,07 0,96 0,55 0,55 0,45 0,62 0,49 5,94 100,00 Adet 3.998 5.636 2.714 1.688 1.049 729 523 391 336 206 184 171 106 86 118 93 1.139 19.167 TANIMLANMIŞ HAYVANLARA AİT İŞLETME KAPASİTE KAPASİTELERİ 13 Baş 12 Baş 11 Baş 10 Baş 14 Baş 15 Baş 15'den Fazla 9 Baş 8 Baş 7 Baş Boş İşletmeler 6 Baş 5 Baş 4 Baş 1 Baş 3 Baş 2 Baş Şekil H.12: Hayvan İşletme Kapasiteleri ve Dağılımları 188

Canlı Hayvan İhracatı İlimiz genelinde ihracata yönelik büyükbaş havancılık yapılmamaktadır. Kapasite dağılım grafiğinden de anlaşılacağı üzere işletmelerin kapasiteleri oldukça düşük olup üretilen ürün ancak işletmenin kendi ihtiyacını karşılayacak düzeydedir. Kapasitesi fazla işletmelerin çoğunluğunu süt sığırı ve besi işletmeleri oluşturmaktadır. Üretilen süt ve süt ürünleri ilimiz sınırları içerisinde tüketilmekte olup besi işletmelerinde üretilen et ise ilimiz dışında ülkemizin çeşitli illerine de sevk edilmektedir. 2004 yılı içerisinde ilimizden sevk edilen canlı hayvan ve hayvan maddeleri sevk miktarları aşağı gösterilmiştir. 2003 VE 2004 YILLARI CANLI HAYVAN SEVK MİKTARLARI 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 SIĞIR KOYUN KUZU KEÇİ OĞLAK TEK TIRNAKLI KANATLI ARI KOVANI 2003 Yılı Yop 9764 141434 10764 89 25200 4301 2004 Yılı Top. 9144 204036 5155 22 25400 11480 2003 ve 2004 YILARI HAYVAN MADDELERİ SEVK MİKTARLARI 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 ET / kg (Koyun) ET / kg (Sığır) Sığır Derisi Koyun Derisi 2003 Yılı Yop 600 2010890 7620 48499 2004 Yılı Top. 4948 3455632 21217 76067 189

Büyükbaş Hayvancılık Yapılan Bölgeler: İlimizde küçük çaplı işletmelerde yapılan büyükbaş hayvan yetiştiriciliği genel olarak bütün köylerde yapılmaktadır. Bunu sınıflandırmak mümkün değildir. Ancak İlimiz Merkezinde büyük çapta besicilik yapılan yerleşim merkezleri aşağıdaki harita üzerinde kırmızı kutucucuk ile işaretlenmiştir. H.2.2.2. Küçükbaş Hayvancılık 2000 yılı DİE verilerine göre Elazığ'da küçükbaş hayvan varlığı 375.490 adettir. Aynı yıl için Türkiye küçükbaş hayvan varlığının toplamı ise 35.693.000 adet olup, Elazığ ın bu rakamdaki payı %1,05 dir. % 14,5 II. Alt Bölge % 68,7 I.Alt Bölge % 16,8 III. Alt Bölge Şekil H.13: Elazığ ilinde alt bölgeler bazında küçükbaş hayvan varlığı, (2000) 190

I. ve III. alt bölgeye ait küçükbaş hayvan varlığının II. alt bölgeye oranla daha yüksek olduğu Şekil H.13 den görülmektedir. Elazığ ilinde yetiştirilen koyunların %100'ünü yerli koyun ırkı olan Akkaraman ile keçilerin tamamına yakınını yerli kıl keçisi oluşturmaktadır. DİE verileri son on yıllık dönemde Türkiye geneli küçükbaş hayvan varlığında (koyun %27,4; kıl keçisi %22,4) önemli ölçüde azalma olduğunu göstermektedir Hayvan varlığı (adet) 500000 450000 500000 400000 450000 350000 400000 300000 350000 250000 300000 200000 250000 150000 200000 100000 150000 100000 50000 50000 0 0 Keçi Koyun Keçi Koyun 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Yıllar Yıllar Şekil H.14: Elazığ ili küçükbaş hayvan varlığının yıllara göre değişimi Son yıllarda küçükbaş hayvan varlığında meydana gelen hızlı azalma; meraya olan baskının azalması nedeniyle mevcut populasyon için mer a olanaklarının belli ölçüde de olsa iyileşmesi sonucunu doğurmuştur. Bu durum sektörde pazara yönelik hayvansal üretimin artacağı beklentisini doğurmaktadır. Şekil H.15:Küçükbaş Hayvan Sayıları ve Irk Dağılımları Koyun Varlığımız Irk Ak Karaman Mor Karaman Diğerleri (Kültür ırkı) Toplam % 253,3 8,0 0,0 100,0 Adet 249.362 7.852 0 257.214 Keçi Varlığımız Irk Yerli Kıl Keçisi Diğerleri (Kültür ırkı) Toplam % 100,0 0,0 100,0 Adet 119.852 0 119.852 Şekil H.16: Koyun İşletme Kapasite ve Irk Dağılımları Irklara Göre Koyun Mevcudu Irklara Göre Keçi Mevcudu Mor Karaman Ak Karaman Yerli Kıl Keçisi 191

İşletme başına Düşen Keçi Sayısı Kapasite 0-50 aralığı 50-100 aralığı 100-150 aralığı 150-200 aralığı 200-250 aralığı 250'den fazla Toplam İşletme sayısı % 12,10 34,16 16,49 11,95 11,94 13,37 100,00 Adet 907 2.561 1.236 896 895 1.002 7.497 İşletme başına Düşen Koyun Sayısı Kapasite 0-50 aralığı 50-100 aralığı 100-150 aralığı 150-200 aralığı 200-250 aralığı 250'den fazla Toplam İşletme sayısı % 39,66 19,76 10,85 9,49 8,89 11,35 100,00 Adet 6.525 3.251 1.785 1.561 1.463 1.867 16.452 İşletme Başına Düşen Koyun Sayısı 250'den fazla 200-250 aralığı 0-50 aralığı 150-200 aralığı 100-150 aralığı 50-100 aralığı İşletme başına Düşen Keçi Sayısı Kapasite 0-50 aralığı 50-100 aralığı 100-150 aralığı 150-200 aralığı 200-250 aralığı 250'den fazla Toplam İşletme sayısı % 12,10 34,16 16,49 11,95 11,94 13,37 100,00 Adet 907 2.561 1.236 896 895 1.002 7.497 İşletme Başına Düşen Keçi Sayısı 250'den fazla 0-50 aralığı 200-250 aralığı 150-200 aralığı 100-150 aralığı 50-100 aralığı Şekil H.17: Keçi İşletme Sayalama ve Irk Dağılımları 192

Canlı Hayvan İhracatı İlimiz genelinde ihracata yönelik Küçükbaş havancılık yapılmamaktadır. Üretilen süt ve süt ürünleri ilimiz dışında ülkemizin çeşitli illerine de sevk edilmektedir. 2004 yılı içerisinde ilimizden sevk edilen canlı hayvan ve hayvan maddeleri sevk miktarları aşağı gösterilmiştir. 2003 VE 2004 YILLARI CANLI HAYVAN SEVK MİKTARLARI 250.000 200.000 150.000 100.000 50.000 0 SIĞIR KOYUN KUZU KEÇİ OĞLAK TEK TIRNAKLI KANATLI ARI KOVANI 2003 Yılı Yop 9764 141434 10764 89 25200 4301 2004 Yılı Top. 9144 204036 5155 22 25400 11480 2003 ve 2004 YILARI HAYVAN MADDELERİ SEVK MİKTARLARI 4.000.000 3.000.000 2.000.000 1.000.000 0 ET / kg (Koyun) ET / kg (Sığır) Sığır Derisi Koyun Derisi 2003 Yılı Yop 600 2010890 7620 48499 2004 Yılı Top. 4948 3455632 21217 76067 H.2.2.3. Kümes Hayvancılığı ( Kanatlı Üretim ) Besi Tesisi Türü İşletme Sayısı (Adet) Toplam Kapasite (Adet) Et Tavukçuluğu * Yumurta Tavukçuluğu * 200 7 7.250.000 67.170 - Toplam... 142 1.790 * 1987-1995 yılları arasında K.K.D.Fonundan faydalandırılarak tesis edilen işletmelerdir. Tavukçuluk sektörü; Türkiye de 1960 lı yıllardan sonra hızlı ve sürekli bir büyüme göstermiştir. Bu büyümede sektöre yapılan büyük yatırımlar kadar sektörün mukayeseli avantajları da rol oynamıştır. Tavukçuluğun bu avantajlarından yararlanılarak geliştirilmesi 193

yeni istihdam olanaklarınınn yaratılması yoluyla ekonomik, köyden kente göçün azaltılması yoluyla da sosyal yararlar sağlayacaktır. Elazığ Türkiye'deki et tavuğu üretiminin %3,6'nı, yumurta tavuğu üretiminin ise %0,7'sini karşılamakta olup bu ürünlerin pazarlanmasından elde edilen gelirin ise %3,1'ini karşılamaktadır.elazığ ilinde ticari olarak et ve yumurta üretimi yapan işletmeler I. alt bölgede yoğunlaşmıştır (Şekil H.18) Hay. sayısı (x1000 adet) 8 0 0 0 7 0 0 0 6 0 0 0 5 0 0 0 4 0 0 0 3 0 0 0 2 0 0 0 1 0 0 0 0 385,2 6 9 3 4,0 17,25 39,2 5,0 2,6 Y um urta c ı B roile r D iğe rle ri 17,5 1 2 3 A lt B ö lg eler 10,6 Şekil H.18 Elazığ ilinin alt bölgeler bazında kanatlı hayvan varlığı, Tavuk Varlığımız Tavuk * Broiler Yumurtacı Ev Varlığı İşletmlerdeki İşletmelerdeki İşletmelerindeki Toplam % 95,85 1,72 2,43 100,00 Adet 6.900.000 123.560 175.000 7.198.560 * Yıllık broiler kanatlı üretim kapasitesi Tavuk Varlığımız Yumurtacı İşletmelerdeki Ev İşletmelerindeki Diğer Kanatlı (Hindi-Ördek, vs..) Varlığımız Hindi Ördek Deve Kuşu TOPLAM 3.886 1.474 5.360 * Broiler İşletmlerdeki Şekil H.19:Kümes Hayvanı Varlığı 194

H.2.2.4. Su Ürünleri Tablo H.11: Alt bölgeler bazında su ürünleri yetiştiriciliği durumu Alt Bölgeler Proje Üretim Durumu (Ton/Yıl) Sayısı (Adet) Kapasitesi (Ton/Yıl) 2000 Yılı 2002 Yılı Havuz Yetiş. Kafes Yetiş. I. Alt bölge 4 240 45 30 II. Alt bölge 1 20 10 170 III. Alt bölge - - - - Toplam 5 120 55 200 I. Alt bölge 7 115* 50 120 II. Alt bölge - - - - III. Alt bölge - - - - Toplam 7 115* 50 120 Genel toplam 12 375* 105 320 *: 2000 yılında üç işletme kuruluş aşamasındadır. Elazığ'da su ürünleri üretimi bakımından önemli bir potansiyel bulunmaktadır. Hazar gölü yanısıra Murat ve Fırat nehirleri üzerine kurulu bulunan Keban ve Karakaya baraj gölleri ile Cip ve Kalecik baraj gölleri ve diğer göletlerde yürütülen balıklandırma çalışmaları ile tatlısu balıkcılığının geliştirilmesine olumlu yönde katkıda bulunulmaktadır. Doğal ortamdaki üretimin yanı sıra özellikle Keban ve Karakaya baraj gölleri başta olmak üzere diğer göl ve su kaynakları üzerinde aynalı sazan ve alabalık yetiştiriciliği gerçekleştirilmektedir. Yetiştiricilik yoluyla üretimin yapıldığı tesisler Keban ve Karakaya baraj göllerinin sınırları içerisinde bulunduğu merkez ilçe, Baskil ve Keban ilçelerinde yoğunlaşmıştır. 2000 yılı Aralık ayı itibariyle projesi Bakanlıkça onaylanan 9 adet 160 ton/yıl kapasiteli projeli işletme olup bu işletmelerde 70 ton üretim gerçekleştirilmiştir. Ancak, 2002 Aralık ayı itibariyle işletme sayısı 12'ye, toplam proje kapasitesi 375 ton/yıl'a, üretilen miktar ise 320 ton'a çıkmıştır. Mevcut su kaynakları ve su ürünleri üretim alanları ilimizi su ürünleri üretim potansiyeli açısından ülkemizin en zengin illerinden biri konumuna getirmiştir. Yukarıda verildiği üzere ilimizde su ürünleri yetiştiriciliği ağırlıklı olarak kafes ve havuzlarda alabalık ve sazan, doğal göllerde ise sazan, siraz, yayın ve tatlı su kefal üretimi şeklinde gerçekleştirilmektedir. Tablo H.12: İlde avcılık ve yetiştiricilik yoluyla elde edilen su ürünleri üretiminin son 5 yıllık verileri Yıllar Avcılık Su ürünleri Üretimi (ton/yıl) Yetiştiricilik (Kültür balıkçılığı) 1995 704,6 0,5 1996 456,5 6,5 195

1997 470,0 13,8 1998 292,9 38,5 1999 340,7 62,6 2000 339,0 105,0 Üretim (ton) 800,0 700,0 600,0 500,0 400,0 300,0 200,0 100,0 0,0 Avcılık Yetiştiricilik 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Yıllar Şekil H.20: İlde Avcılık ve Yetiştiricilik Yoluyla Elde Edilen Balık Miktarları Besi Tesisi Türü Aynalı sazan yetişt. tesisi Alabalık Yetişt. Tesisi Kafeslerde Alabalık Yetş. İşletme Yeri Merkez, Sivrice Keban, Palu Keban, Kararkaya İşletme Sayısı (Adet) 3 2 2 Toplam Kapasite (Ton/Yıl) 70 40 20 Toplam... 7 130 H.2.2.5. Kürk Hayvancılığı : Bu konuda bilgiye ulaşılamamıştır. H.2.2.6. Arıcılık Ve İpekböceği Yetiştiriciliği : 196

İlçe Adı Kovan Sayısı Merkez 49.900 Alacakaya 1000 Ağın 650 Arıcak 500 Baskil 4800 Karakoçan 9500 Keban 3150 Kovancılar 2334 Maden 3500 Palu 2610 Sivrice 13456 TOPLAM 91400 H.3 Organik Tarım İlimizde Organik Tarım ile ilgili eğitim çalışmaları devam etmektedir. H.4 Tarımsal İşletmeler İlde 39.627 adet tarım işletmesi mevcuttur. Bu işletmelerin tamamına yakını aile işletmesi şeklindedir. İl de tarım işletmeleri genellikle bitkisel ve hayvansal üretimi birlikte yapmakta ve bu işletmelerin oranı da %77'yi bulmaktadır. Bu işletmeleri sırasıyla %20 ile yalnızca bitkisel üretim yapan işletmeler ve %3 ile de yanlızca hayvansal üretim yapan işletmeler izlemektedir. Bitkisel üretim %20 Bitkisel+ Hayvansal üretim %77 197 Hayvansal üretim %3

Şekil H.21: Elazığ ilinde tarım işletmelerinin faaliyet alanlarına göre dağılımı Tablo H 13 : Tarımda işletme büyüklüğü ve arazi edinim biçimi Arazi Büyüklüğü (Da.) İşletme Sayısı Arazi (da) Yalnız Kendi Arazisini İşleyenler Başkasından Arazi Tutup Başkasına Arazi Vermeyenler Kendi Arazisi Olmayan İşletmeler Kiracı Ortakçı A B A B A B A B Arazisi Olmayan 843 - - - - - - - - - 0-5 1.247 3.831 1.247 3.831 - - - - - - 5-9 3.715 27.550 2.821 20.398 - - 894 7.152 - - 10-19 6.526 92.343 5.191 70.697 382 6.280 953 15.366 - - 20-49 10.326 320.070 10.085 309.668 84 3.192 157 7.210 - - 50-99 7.889 512.668 7.717 499.428 172 13.240 - - - - 100-199 5.855 720.364 5.628 688.714 143 21.450 84 10.200 - - 200-499 2.544 622.708 2.498 608.908 46 13.800 - - - - 500-999 475 278.410 275 138.328 200 140.082 - - - - 1000-2.499 207 239.128 207 239.128 - - - - - - Toplam 39.627 2.817.072 35.669 2.579.100 1027 198.044 2088 39.928 - - A-İşletme Sayısı B- Arazi Miktarı (Da) Tablo H 13 de görüldüğü gibi 35.669 adet işletme yalnız kendi arazilerini işlemektedir. Bu şekilde işlenen arazi 2.579.100 da dır. 1.027 adet işletme ise başkasına ait 198.044 da lık araziyi işletmektedir. 2.088 adet işletme kiracılıkla olmak üzere 39.928 da arazi işlenmektedir. Tabloda dikkat çeken nokta, kendi arazisinin yanında başkasından arazi kiralayıp işleten işletmelerin geniş bir arazi büyüklüğünde faaliyetlerini sürdürmeleridir. 2.088 işletme 39.928 dekar araziyi kiralamaktadır. Kiracılığa konu olan işletmelerin büyüklüğü ise 5-199 da. arasında değişmektedir. 1991 genel tarım sayımı hane halkı araştırma sonuçlarına göre Elazığ ilinde 2.817.072 da arazi 330.772 adet parça sayısından oluşmaktadır. Türkiye genelinde olduğu gibi Elazığ ilindeki tarım işletmeleri, hızlı nufus artışı ve artan nufusun tarım dışı sektörde istihdam edilmesi zorunluluğuna karşılık, bu sektörlerde iş gücü talebinin nüfüs artışına uygun düzeyde arttırılamaması; tarımın gelişim hızının nüfüs artışını karşılamada yetersiz kalması ve miras yoluyla arazilerin bölünmesi gibi nedenlerle giderek küçülmüştür. 198

H.4.1 Kamu İşletmeleri: İlimizde Bulunan Kamuya Ait Fidan Ve Tohum İşletmelerinin Üretim Miktarları Aşağıdaki Gibidir: İl Müdürlüğü Fidanlığı : 95 Dekar Alanda ; Şeftali 3600 Adet Erik 175 Kiraz 1875 Vişne 175 Badem 1125 Elma 13825 Toplam : 21525 Adet Fidan üretimi Yapılmıştır. 280 Dekar Alanda Yapmış olan Tohumluk Üretimi: 60 Ton Bülbül 89 Arpa 10 Ton Kızıltan-91 Buğday olup, İlimizdeki çiftçilerimize dağıtılmıştır. H.4.2 Özel İşletmeler İlimizde Bulunan Kayıtlı Özel Fidan Ve Tohum İşletmelerinin Üretim Miktarları Aşağıdaki Gibidir: El-Tarım Fidanlığı : 25 Dekar Alanda ; Kayısı 1800 Adet Armut 1000 Kiraz 600 Vişne 2000 Elma 12000 Toplam : 15400 Adet Fidan Üretimi Yapılmıştır. İLİMİZDE DENETİME TABİ OLAN BALIK ÜRETİM TESİSLERİ: TESİSİN ADI ADRESİ ÜRETİM KONUSU Keban Alabalık Ltd.Şti Çırçır mevkii-keban -Elazığ Havuzda Alabalık yetiştiriciliği (170 Ton/Yıl kapasiteli ) Keban Alabalık Ltd.Şti Keban Baraj Gölü 3. Bölge Kafeslerde Alabalık yetiştiriciliği (25'er Ton/Yıl kapasiteli 2 adet) 199

İrfan POLAT Keban Baraj Gölü 3. Bölge Kafeslerde Alabalık yetiştiriciliği (10'ar Ton/Yıl kapasiteli 2 adet) Hadi ORHAN Keban Baraj Gölü 3. Bölge Kafeslerde Alabalık yetiştiriciliği (25 Ton/Yıl kapasiteli ) Ramazan AYHAN Karasalkım Köyü- Palu Havuzda Alabalık yetiştiriciliği (20 Ton/Yıl kapasiteli ) Mazlum AYKAÇ Muratcık Köyü-Elazığ Havuzda Sazan yetiştiriciliği (10 Ton/Yıl kapasiteli ) Yücel TÜRK Gölbaşı Mah.Sivrice-Elazığ Havuzda Sazan yetiştiriciliği (20 Ton/Yıl kapasiteli ) 1 OCAK 2003 TARİHİ İTİBARİYLE İLİMİZDEKİ TAVUK ÇİFTLİĞİ LİSTESİ -1 Sıra KAPASİTESİ No: ÜRETİCİ ADI SOYADI KÖYÜ TELEFON NO 1 ERDEM OZAN 4000 ÇATALÇEŞME D.2126723-K.2250046 2 GÖKHAN EKŞİNAR 5000 AKÇAKİRAZ E.2123744-K.2752520 3 İSMAİL KAVAK 4000 AKÇAKİRAZ D.2360853-E.2333589 4 ÇETİN GÜL 6000 SARIÇUBUK 2912186 5 ARİF BAŞARAN 8000 KUYULU E.2762241 6 ASIM KALIN 6000 YENİCE K.2752210 7 ERDAL TANIŞ 4000 BAHÇEKAPI K.2762278 8 RUKİYE ÖZ 4000 BAHÇEKAPI E.2248822-K.2762165 9 MURAT ÖZ 8000 BAHÇEKAPI E.2762197-K.2762254 10 AHMET BAKIR 4000 YEDİĞÖZE E.2123594-K.2762348 11 MEHMET ARTAN 6000 YEDİĞÖZE 2126919-K.2772117 12 ÖZER GÜRTAŞ 8000 YEDİGÖZE 2338919-K.2772078 13 CAHİT KAHRAMAN 4000 YEDİGÖZE E.2772146-K.2243777 14 ÖMER ERKAL 8000 DEDEPINAR 2363590-2631239 15 SÜLEYMAN KARADAĞ 8000 KARŞIBAĞ 2248849 16 CEVDET BULANIK 8000 KARŞIBAĞ 2532594 17 NAİM POLAT 8000 KARŞIBAĞ 2555537-2241912 18 EMİNE ÖZEREN 4000 KARŞIBAĞ 2532216 19 HASAN GÜNEŞ 6000 KARŞIBAĞ K.2532477-2245591 20 HASAN YETKİN ELÇİ 4000 İKİTEPE 2532339 21 YASİN KAYA 4000 İKİTEPE 2532335 22 ÜMİT AVCI 4000 DOĞANKUŞ 2532409 23 MÜNİR PEHLİVAN 4000 DOĞANKUŞ 2532379 24 BAKİ PEHLİVAN 4000 DOĞANKUŞ 2532386 25 İSMAİL PEHLİVAN 4000 DOĞANKUŞ 2532387 26 ZÜLKÜF KESKİN 4000 DOĞANKUŞ 2532231 27 ZÜLFİKAR AKMEŞE 4000 DOĞANKUŞ 2532232 28 AZİZ EMİR 4000 DOĞANKUŞ 2532738 29 HANİFİ EMİR 4000 DOĞANKUŞ 2532247 30 MEHMET BİNGÖL 8000 ÇAĞLAR K.2532087 31 LATİF YILDIRIM 12000 ÇAĞLAR 2532686-85 32 MUHAMMET YILDIRIM 12000 ÇAĞLAR 2532446 Y 33 İSMAİL KIZILKAYA 7000 ÇAĞLAR 2366561 34 MUSTAFA KIZILKAYA 6000 ÇAĞLAR 2532487 35 HÜSEYİN TAŞKEN 6000 KARASAZ 2532515 36 NURALİ TAŞKEN 6000 KARASAZ 2362093-İ.2128323 37 HÜSEYIN DÜNDAR 4000 KORUCU 2542245-2181194 38 MURAT TANIŞ 5000 DEĞİRMENÖNÜ 2572337 39 NİZAMETTİN DEMİREL 8000 DEĞİRMENÖNÜ 2572187 40 M.SAİT VARIŞ 4000 DEĞİRMENÖNÜ 2762247 41 AHMET ÇÖTELİ 4000 DEĞİRMENÖNÜ 2572335-2185345 42 ABDURRAHMAN KILIÇ 8000 YURTBAŞI 2121474 43 HAMZA YILMAZ 8000 YURTBAŞI 2512749 44 NEJAT FIRAT 8000 YURTBAŞI 2512612 45 AHMET AÇMAZ 4000 YEDİĞÖZE 2245885 46 RAMAZAN YILDIRIM 6000 YURTBAŞI 2512422-E.2368234 47 HİDAYET ÇAKIR 8000 YURTBAŞI 2374091 200

48 ESRA YILDIZ 4000 YUTRBAŞI 2246288 49 DİYADİN SEVİNÇ 7000 YURTBAŞI 2512077 50 M.SIRRI SARIKAYA 8000 YURTBAŞI 2128572 51 MEHMET TÜRKEŞ 4000 ŞAHİNKAYA 2361766 52 YÜKSEL İŞİTMEZ 4000 ŞAHİNKAYA 2882171 53 GÜLŞEN ERTEN 4000 ŞAHİNKAYA 54 ÖMER TAŞ 4000 SARIÇUBUK 2912325 55 NEVZAT KARAKAYA 9000 SARIÇUBUK 2912164 56 RÜŞTÜ KESKİN 6000 SARIÇUBUK 2912153 57 DAVUT OĞUZ 4000 SARIÇUBUK 2331412-2338901 58 HIDIR ERGÜZEL 4000 SARIÇUBUK 2912270 59 İDRİS KESKİN 16000 SARIÇUBUK 2912092 60 AHMET KÖSE 7000 SARIÇUBUK 2902340 61 SAADET KÖSE 8000 SARIÇUBUK 2912123 62 BEHÇET KESKİN 6000 SARIÇUBUK 2912120 63 MUSTAFA SOĞUKSU 4000 CİP 2912443 64 AHMET ÖZCAN 6000 CİP 2912505 65 ALİ APAYDIN 4000 CİP 2912351 66 M.TURAN EROL 6000 CİP 2912269 67 SELÇUK ÇAĞLAR 10000 POYRAZ 68 OSMAN TUFAN 4000 POYRAZ 2923035-D.2923014 69 DİLAVER ERKAN 10000 BEŞİKYOLU 2882685 70 MAHMUT ÖZTÜRK 4000 ARINDIK 2934112 71 VEHBİ TURGUT 6000 HARMANTEPE 72 MEHMET KİLİN 4000 HARMANTEPE 2912324-2189367 73 FERHAT ASLAN 4000 HARMANTEPE 2912331-2335966 74 SABRİ DURMUŞ 4000 HARMANTEPE 2912330 75 MAHMUT DURMUŞ 4000 HARMANTEPE 2912330 76 AYDIN TALU 4000 HARMANTEPE 77 ERCAN ASLAN 8000 HARMANTEPE 2912425 78 ALİ BAL 4000 HARMANTEPE 2912298 79 SONER BAL 4000 HARMANTEPE 2912294 80 HASAN BAL 4000 HARMANTEPE 2912256 81 HIDIR PARLAKKAYA 4000 HARMANTEPE 2912148 82 METİN BAL 4000 HARMANTEPE 2912155 83 ENVER BAL 4000 HARMANTEPE 2912204 84 UĞUR BAL 4000 HARMANTEPE 85 ERDEM TAM 12000 SÜN 2934105 86 ZİHNİ ÖZ 10000 SÜN 2934028 87 İHSAN TAM 4000 SÜN 2934147 88 HALİL METİN 4000 SÜN 2934127 89 HÜSEYİN YÜCEL 4000 SÜN 2934143-2367741 90 HASAN DOĞAN 4000 SÜN 91 HASAN ÖZDEMİR 8000 SÜN 92 İSHAK YAVUZ 4000 SÜN 2934175-E.2121290 93 HANİFİ ATAY 10000 UZUNTARLA 2912365 94 SÜLEYMAN ÖZASLAN 6000 UZUNTARLA 95 ŞAHİN ÇATAL 6000 AVCILI 2912353 96 İMAM KAYA 6000 AVCILI 2912421 97 HIDIR ERGÜL 6000 AVCILI 2912320 98 BÜNYAMİN AKAGÜNDÜZ 6000 PİRİNÇCİ 2722091-2722092 99 AZİZ ALTUN 4000 PİRİNÇCİ 2713176 100 TACİM ÇOK 6000 KORUK 2722043 101 RIZA KAYA 4000 KORUK 2722191-2722046 102 ALİ CENGİZ ÖZBEY 4000 DALLICA 2713086 103 ATİLLA ÖZBEY 8000 DALLICA 2122489 104 MEHMET ÇELİK 8000 MURATCIK 2713052 105 TURAN KEKLİK 10000 MURATÇIK 2713106 106 GÜLNAZ AYDIN 4000 FATMALI 107 MEHMET SEVİNÇ 4000 YEMİŞLİK 2181010 Y 108 FAİK GÜNDOĞDU 8000 YEMİŞLİK 2791062-2791029 109 MEHMET DEMİR 10000 YEMİŞLİK 110 M.ALİ ALBAŞKARA 8000 YEMİŞLİK 2791063 201

111 MEHMET ÇELİK 6000 YEMİŞLİK 2791178 112 MUHTAT SEKMEN 7000 YEMİŞLİK 2791085 113 LÜTFÜ KEVEN 6000 TEPE 2125423-E.2362867 114 İLYAS KEVEN 4000 TEPE 2128884-2125134 115 REFİK YILDIZ 10000 TOHUMLU 2364556-2782132.31 116 HASAN DENİZ 4000 GÜMÜŞBAĞLAR D.2189930-E.2652114 117 MUSTAFA TÜRK 10000 GÜMÜŞBAĞLAR 2652035-2188555 118 YÖMLÜ DAYI 4000 GÜMÜŞBAĞLAR 2655008 119 ZEKİ ERKAN 10000 SALKAYA 2181669-2663185 120 KENAN TOPAÇ 12000 SALKAYA 2332250-2123361 121 SABRİ ERGİN 4000 SALKAYA 122 HANİFE GENÇ 4000 TADIM 2782156 123 AHMET AYKURT 4000 TADIM 2782084 124 FETHİ AHMET AKTAŞ 6000 TADIM 2782013 125 MEHMET ÖZTEKİN 8000 2782187 126 RIDVAN YAMAN 12000 2126867-2782054 127 AHMET GÜR 12000 2782025-E.2185009 128 OSMAN YILMAZ 6000 2782030 129 YUSUF ŞAHİN 8000 2782081 130 MEHMET ALP 6000 2782001 131 SEVİL ERHAN 4000 SUGÖZÜ 2244304 132 TAHSİN BİLKEN 8000 SÜRSÜRÜ 2122244 133 MÜSLÜM GÜNGÖR 6000 134 SELÇUK DAĞ 6000 ÖRENÇAY 135 MAHMUT ERGÜN 4000 BAĞLARCA 2961063 136 MEVLÜT POLAT 7000 2961106-2961249 137 NECMİ DENİZ 4000 2961016 138 MÜCAHİT DENİZ 4000 2961031 139 İSMAİL KENAR 4000 140 ERDAL ÇÖTELİ 10000 2961036 141 MEHMET KENAR 8000 142 MEHMET AKDOĞAN 8000 2961004-2121119 143 MUZAFFER KARAASLAN 8000 2961015-2961250 144 CEVDET KARYEMEZ 4000 HANKENDİ 2812387 145 MAHMUT KARATAŞ 4000 HANKENDİ D.2187512-E.2377201 146 HANİFİ AYDIN 4000 AŞAĞIDEMİRTAŞ 147 HÜSEYİN GÜNEŞ 6000 2812805 148 MİYASE TAŞ 4000 KOPARUŞAĞI 2812363 149 HÜKMÜ MURAT 4000 ÇALICA 2812808 150 HACI MEHMET ÇETİN 4000 YOLÇATI 2812098 151 MEHMET ER 6000 SARILI 152 UFUK ÇELİKDEMİR 6000 SARILI 153 MUSTAFA AY 6000 SARILI 154 FADLI ÇİMEN 6000 IŞIKYOLU 155 MEHMET KAÇAN 8000 IŞIKYOLU 2861419 156 MÜNEVVER SIRLIER 6000 TEMUR 2861307 157 SALİM KOÇAK 6000 BÖLÜKLÜ 2861370 158 MÜFİDE KOÇAK 4000 2861375 159 MEHMET KARATAŞ 4000 GÜNAÇTI 2861257 160 SABAHATTİN AĞHAN 4000 ORTAÇALI 2861303 161 HÜSEYİN KARTAL 4000 KÜLLÜK 162 ŞERİF YILMAZ 6000 ÖKSÜZUŞAĞI 2861475 163 HÜSEYİN YILMAZ 4000 164 MEHMET POLAT 4000 KUYULU 2331043 165 MEHMET DENGİZ 10000 ÖKSÜZUŞAĞI 2861195-2861233 166 SALİM DENGİZ 7000 2861195 167 MEHMET YÜCEL 4000 2330884 168 ASIM AKBAŞ 12000 2861196 169 ŞEVKET ASLAN 4000 2861191-E.2184535 170 CEMİL KOÇAK 16000 2861193-E.2861328 171 M.KAYA GÜNTAŞI 16000 ÖKSÜZUŞAĞI 2861203-2861328 172 F.CELİLE ASLANTAŞ 4000 2861365 173 MEHMET DAĞ 4000 SÜTLÜCE 2951032 202

174 MEHMET YAMAN 14000 BALLICA 175 VAHDETTİN SOLMAZ 6000 ŞAVKAT 5112427 176 TANER ÇETE 12000 SARIÇUBUK E.2187458-2472107 177 SELAHATTİN İNCEMIZRAK 8000 BEŞİKYOLU 2166564 178 MAHMUT ÇOK 8000 KORUK 2722059 179 TURAN KAYMAZ 4000 BAĞLARCA 180 NURETTİN ÖZTÜRK 4000 YAZIPINAR 2951082 181 SİBEL ÖZTAN 16000 SİVRİCE YOLU 182 YENER AKYOL 10000 YAZIPINAR 2951081 183 ZİYATTİN KÜÇÜKYURT 40000 GÖL KÖYÜ 2183287-2376328 Y 184 ZİYATTİN KÜÇÜKYURT 35000 HANKENDİ 2183287-2376328 Y 185 YUSUF TATAR 6000 CİP 2912077 186 MUHAMMET GÜLER 8000 SÜTLÜCE 2951048 187 KÖY-TÜR KESİMHANESİ 3000AD/SA.7,5 BASKİL YOLU 5.KM 2961239 188 KÖY-TÜR SOĞUKHAVA DEP. 200 TON KAP. BASKİL YOLU 5.KM 2961239 189 NUSRET SADAK 8000 ÖKSÜZUŞAĞI 2861351-52 190 OLCAY DEMİRCİ 12000 SEDEFTEPE 2242480 191 HASAN YAMAN 7000 TADIM 192 ZÜHTÜ KAYNAK 4000 YEMİŞLİK 2882471 193 NİHAT COŞKUN 4000 Akmezra/YURTBAŞI 194 YILMAZ ÇATAL 10000 AVCILI 2912045 195 GÜZEL BAYSAL 8000 UZUNTARLA 196 DURSUN YILMAZ 10000 GÜNTAŞI 2532775 197 FETHİ ÇAKMAK 10000 SALKAYA 2663007 198 HANİFİ ATAY 10000 UZUNTARLA 2912365 199 NİHAT ÇATAL 10000 AVCILI 2912353 200 MEHMET ARTAN 12000 YEDİGÖZE 2772101 201 HÜSEYİN YILMAZ 4000 ÖKSÜZUŞAĞI 202 AYŞE ÖZLER 10000 GÜNTAŞI 203 MUSTAFA ALP 12000 SALKAYA 204 HIDIR ERGÜZEL 6000 SARIÇUBUK 2912596 205 İBRAHİM BOZKAYA 5000 YEDİGÖZE 206 HIZIR ÖZGÜRCAN 12000 AVCULU 2912262 207 ÖMER TAŞ 4000 SARIÇUBUK 2912325 208 ADNAN ÖZER 8000 ALACA 2184868 209 YÜKSEL ÇATAL 9000 AVCILI 2912045 210 ENGİN SIRLIER 8000 YURTBAŞI 2513025 211 AYŞE KEVEN 12000 TEPE 2331015 212 İMAM ERGÜL 10000 AVCILI 2912320 213 FERHAT ASLAN 4000 HARMANTEPE 2912333 214 MAHMUT DURMUŞ 6500 2912330 215 MEHMET KİLİN 8000 2912324 216 SELAHATTİN KILIÇ 8000 YEDİGÖZE 2387628 217 AHMET ÇETE 24000 SARIÇUBUK 2187458 218 ÇETİN GÜL 20000 2912186 219 DENİZ PARLAKKAYA 4000 HARMANTEPE 2912568 220 MEHMET DENGİZ 10000 ÖKSÜZUŞAĞI 2861233 221 HANİFİ YILDIZ 4000 AKÇAKİRAZ 2383228 222 DÜZGÜN DEMİRTAŞ 10000 YAZIKONAK 2555724 223 KAZIM SÖNMEZ 15000 ALTINKUŞAK 2891163 Y:Yumurta Üretimi Yapan Çiftlikler Diğerleri Et Üretimi İçin Yetiştiricilik Yapan Çiftlikler Et yetiştiriciliği yapan tavuk çiftlikleri bu tavukları Köy-Tür(Özuğur) Kesimhanesi ve Malatya İlinde bulunan Öz-Nesil A.Ş. ye vermektedir. 203

H.5.1 Pestisit Kullanımı ELAZIĞ İLİ 2004 YILI ZİRAİ MÜCADELE İLAÇLARI TÜKETİMİ SATILAN MİKTAR SIRA NO İLAÇ Lt. Kg. 1 İnsektisitler (T) 21,755,5 5.800,75 2 Fungusitler (T) 425 343.223,5 3 Herbisitler (T) 3.995 0 4 Rodendisit ve Mollusidler (T) 0 54,45 5 Akrasitler (T) 1000 0 6 Nematosit ve Fumigantlar (T) 0 88,2 7 Diğerleri (T) 0 5500 TOPLAM 5442,26 354.666,9 Tarımsal faaliyetlerde kullanılan pestisit cinsleri ve satılan miktarlar tabloda gösterilmiştir. 2004 YILI pestisit kullanımı İLİ : ELAZIĞ SIRA NO A İLACIN ETKİLİ MADDESİ İNSEKTİSİTLER FORMÜLASYO N MİKTARI Lt Kg 1- Azinphos Methyl 25 WP 3098 2- Chlorpyrifos Ethyl 48 EC 900 580 3- Deltamethrin 25 EC 169 4- Diazinon 20 EC 3352 5- Dichlorvos 50 EC+55 EC 1206 6- Dimethoate 40 EC 813,545 7- Endosülfan 32, 9 WP 303 8- Endosülfan 360 EC 3345 204

9- Fenthion 50 EC 2540 10- Fenitrothion 55 EC 2050 11- Malathion 2 Toz 425 12- Malathion 60 EC 368 13- Methidathion 40 EC 1449 14- Parathion Methyl 35 EC 1789,36 15- Phosalone 35 EC 3522 16- Trichlorphon 80 SP 1173,75 17- Trichlorphon 60EC 2000 18- Triazophos 40 EC 315 19- Lambda Cyhalothrin 50 EC 282 20- Cypermethrin 25 EC 200 21- Alphacypermethrin 100 EC 750 TOPLAM : 26152,28 2759,75 B - FUNGUSİTLER 1- Bakır 50 WP 36308 2- Bakıroksiklorür+ Maneb 37+20 WP 2543,2 3- Bakırsülfat ( Göztaşı ) 98 WP 190776 4- Benomyl 50 WP 5315,6 5- Captan 50 WP 25500 6- Carbendazim 50 WP 0 7- Fenarimol 120 EC 0 8- Kükürt 80-98-99 Dust 35000 9- Kükürt 80 WP 10566 10- Mancozeb 80 WP 1114 11- Maneb 80 WP 2440 12- Myclobutanil 12 EC 2212,75 13- Propineb 70 WP 4496,5 14- Tebuconazole 2 DS 19725 15- Triadimefon 5 WP 1750 16- Bromuconazole 100 SC 0 205

17- Dinocap 475 EC 0 18- Triadimenol 250 EC 116,5 19- Dodine 65 WP 557 TOPLAM : 22054,29 316386,3 C- HERBİSİTLER 1-2.4 D Amin 50 EC 2970 2- Trifluralin 48 EC 975 TOPLAM 3945 D- AKARİSİTLER 1- Dicofol 20 EC 551,25 2- Bromoproplate 500 EC 429,5 TOPLAM 980,75 E- FUMİGANTLAR 1- Hidrojen fosfür 57 W/W 55 TOPLAM 55 F- Lt Kğ DİĞERLERİ 1- Metalik Demir 138 Fe 505 2- Çinko fosfür 80 54,450 3- Karaboya 5050 TOPLAM : 54,450 5555 GENEL TOPLAM : 53241,77 324701,09 H.5.2 Gübre Kullanımı : Bitkisel üretimde toprağa verilecek gübre miktarını etkileyen pek çok faktör vardır. Bunlar; kültür Bitkisi, çeşit, toprak verimlilik düzeyi, iklim şartları( özellikle yağış) ve uygulanan tarım sistemidir. Gübreleme, ancak bütün bu sektörler dikkate alınarak yapıldığında verim artışı sağlar ve bu artış ekonomik olur. Kimyevi gübre: Azot (N), Fosfor (P 2 O 5 ) ve Potas (K 2 O) formunda olup, bunların değerleri kapsadıkları saf besin maddesi miktarıyla ölçülür. Tablo H.14: İlimizde kullanılan Gübre Miktarı 206

KULLANILAN GÜBRENİN CİNSİ KULLANILAN MİKTAR ( TON ) DAP ( %18-46 ) 7.723 ÜRE ( %46 ) 3.496 Amonyum Nitrat ( %26 ) 11.728 Kompoze ( 20.20.0 ) 5.970 T o p l a m 28.917 Tablo H.15: Elazığ İl Sınırları İçerisindeki Ekiliş Cinslerine Göre Ticari Kimyevi Gübre Üst Sınır Miktarları Amonyum Sülfat %21 N Amonyum Nitrat %26 N BİTKİ CİNSİ AZOTLU GÜBRE FOSFORLU GÜBRELER POTASLI GÜBRE Kompoze % 20-20-0 Kompoze % 15-15-15 Buğday (Kuru) 42 35 27 20 23 22 50 60 Buğday (Sulu) 76 61 48 35 27 26 60 73 Çeltik 81 65 56 37 25 24 55 - Pamuk 71 58 46 33 23 22 50 87 Mercimek 24 19 15 11 20 20 45 - Patates (Sulu) 81 65 51 40 31 30 70 87 Meyve 57 46 36 26 23 22 50 67 Antep Fıstığı 48 39 30 21 22 22 50 67 Bağ (Sulu) 76 62 48 35 25 24 55 80 Bağ (Kuru) 52 42 33 24 20 20 45 67 Sebzeler 76 62 48 35 23 22 50 80 Bostan (Sulu) 48 38 30 22 20 20 45 67 207

Şeker Pancarı (Sulu) 76 62 49 35 30 29 65 93 Mısır 85 69 54 39 18 17 40 87 H TARIM VE HAYVANCILIK KAYNAKÇA: - Tarım İl Müdürlüğü - Elazığ İli Tarım Master Planı - İl Çevre ve Orman Müdürlüğü 208

(I). MADENCİLİK I.1 Maden Kanunu na Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Madenler: I.1.1. Sanayi Madenleri : Mermerler Ticari anlamda mermer; blok çıkarılıp kesilebilen, parlatılabilen ve pazarlanabilen taşlar olarak tanımlanmaktadır. Mermercilik son yıllarda gerek Elazığ da gerekse Türkiye genelinde önemli bir atılım yapmıştır. Bölgede Elazığ Vişnesi olarak tanımlanan mermer Guleman ofiyolitinin Maden karmaşığı üzerine bindirdiği tektonik hatlar boyunca oluşan zonda gözlenmektedir. Alacakaya bölgesinde çok sayıda mermer ocağı bulunmaktadır. Elazığ Vişnesi iç ve dış kaplama ile dekorasyonda kullanılabilir niteliktedir. Oksitlenme tehlikesi yoktur. Üretilen mermerin bir kısmı yurtdışına ihraç edilmektedir. Bu mermerlerin dışında Keban ve Pütürge Metamorfitlerine ait mermer, gnays türü kayaçların işletilebilirliğinin araştırılması gerekir. Ayrıca; son yıllarda magmatik kayaçlar, mermer olarak kullanılmaktadır. Elazığ bölgesi derinlik magmatik kayaçları açısından oldukça zengin bir bölgedir. Bu kayaçların da blok verip vermemesi ve parlatılıp pazarlanabilmesi açısından incelenmesi gerekmektedir. Tuğla- Kiremit Elazığ bölgesi, tuğla ve kiremit fabrikasının asıl hammadde kaynağı Sivrice ilçe merkezinin kuzey ve kuzeybatı kısımlarıdır. Bu bölgedeki hammadde içerdiği silt ve kil oranı ile ideal bir hammadde niteliği taşımaktadır. Son yıllarda bölgeden toprak alımının yasaklanması nedeni ile bu sektördeki fabrikaların büyük ölçüde hammadde sıkıntısı içine girdiği ve düşük kapasite ile üretim yaptığı belirtilmektedir. Bu sahanın dışında aşağıda belirtilen sahalar da hammadde açısından değerlendirilebilir. Ancak buralardaki hammaddenin tek başına tuğla-kiremit yapımına elverişli olmaması maliyeti artırıcı faktörlerdir. Sivrice Uslu köyü sahası Murat mahallesi civarı Başkavak- Hazar- Özyurt sahası Hazar santrali- Kayalıköy sahası Akmezra civarı Dörtbölük köyü civarı Kamışlık köyü civarı Çimento Çimento; kireçtaşı, kil, traş ve alçı taşının öğütülerek belirli oranlarda karıştırılması ve belirli ısılarda pişirilmesi ile elde edilen bir malzemedir. Çimento fabrikaları kurulurken 209

gerekli hammadde etütlerinin iyi yapılması gerekmektedir. Kalker (Kireçtaşı); 1996 yılına kadar Ören Tepe den karşılanmıştır. Ancak bölgede yerleşimin artması nedeniyle bu saha terkedilmiş; fabrikaya 13 km mesafedeki, Kızıldağ- Karababa kalker sahası açılması öngörülmüştür. Tras, fabrikaya 80 km mesafedeki Karakoçan bölgesinden ve 7 km mesafedeki Gümüşkavak bölgesinden temin edilmektedir. Alçı taşı, Sivas bölgesinden temin edilmektedir. İşletmenin, kil ve kalker rezervleri açısından sorununun bulunmadığı belirtilmektedir. Traş ile ilgili rezerv çalışmaları yapılmamıştır. Alçı taşının hammaddesi olan jips Elazığ bölgesinde yeterli düzeyde bulunmadığından il dışından getirilmektedir. Seramik Seramik hammaddesi olarak kullanılacak malzemede potasyum + sodyum oranının yüksek olması, demir oranının ise düşük olması istenmektedir. Keban yöresindeki magmatik kayaçların içerisinde bulunan iri feldspat kristalleri bu özellikleri taşımaktadır. Bu nedenle, bölgedeki kayaçların seramik hammaddesi olarak işletilebilirliği açısından ayrıntılı incelenmesi gerekmektedir. Flüorit Flüorit mineralleşmesi, Keban-Arapkir karayolunun 5. km sinde Keban Maagmatitleri ne ait kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Cevher minerali flüorit olup, buna pirit, molibdenit ve kalsit eşlik eder. Flor oranı % 42 ye kadar çıkmaktadır. Yapılan hesaplamalara göre 604 ton görünen rezerv, 1800 ton da mümkün rezerv saptanmıştır. 1.Keban Fluorit Sahası Yer: Elazığ-Keban Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 41 a 3 y = 75500 x = 96850 Genel Jeoloji: Sahada şu birimler tespit edilmiştir. Bunlar alttan itibaren şist, merceksel kalker, siyenit porfir, örtü kalkerleri ve konglomeradır. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Cevherleşme kalkerli şist-siyenit porfir kontağında oluşmuştur. Şistlerin üst yüzeyleri genellikle pirit ve fluoritle kabuk şeklinde kaplanmıştır. Cevher pratikte porfir içine girmez. Porfir kontağnda konsantre olur ve mesohidrotermal tiplidir. Ortalama tenör % 40 dır. Görünür rezerv: 604.8 ton. Mümkün rezerv : 1 800 ton. I.1.2. Metalik Madenler : BAKIR 1- Maden- Anayatak, 2- Weiss Yatağı, 3- Mızırtepe Belirtisi, 4- Caferağa Bahçesi Belirtisi, 5- Şeyhgeltepe Belirtisi Sahaları 1. Maden Anayatak Sahası Yer: Elazığ-Maden-Merkez Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L42- a 2 y = 58100 x = 49050 Genel Jeoloji: Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlis bindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki flişi, Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Karmaşığı yer almaktadır. Sahalar, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadırlar. Pütürge- Bitlis metamorfitleri üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı, kumtaşı ve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösteren kırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu, bindiren olistostromal Maden oluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları ve volkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastik kayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir. Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Söz konusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Anayatak ve çevresinde Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosen yaşlı diyabaz, tüf, kireçtaşı mercekleri ve çamurtaşı yer alır. Faylanmalar ve ekaylanmalar sahanın önemli yapısal özelliğidir. 210

Cevherleşme; kloritleşmiş, silisleşmiş diyabazlar içinde yer alır. Üstte merceğimsi masif sülfit kütlesi, altta ağsal ve dissemine cevher görülür. Başlıca cevher mineralleri; pirit, kalkopirit, pirotin, kübanit, manyetit, linneit, valleriyit, pendlandittir. Manyetit ve pirotin miktarı genellikle alt zonlara doğru artmaktadır. Cevher zonu, doğudan ve batıdan faylarla sınırlandırılmıştır. Kuzeydoğuda çamurtaşları güneybatıda da serpantinit ve gabro bulunur. Karul (1978) a göre %1,39 Cu tenörlü yatağın rezervi 14.650.000 tondur. 2- Maden Weis Yatağı Sahası Yer: Elazığ-Maden-Merkez Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 58000 x = 49100 Genel Jeoloji:Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlis bindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki flişi, Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Karmaşığı yer almaktadır. Saha, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadır. Pütürge- Bitlis metamorfitleri üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı; kumtaşı ve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösteren kırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu bindiren olistostromal Maden oluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları ve volkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastik kayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir. Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Söz konusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Weiss sahasında; Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosen yaşlı diyabaz, tüf, kireçtaşı mercekleri içeren çamurtaşları yer almaktadır (Erdoğan, 1977; Karul, 1978). Cevherleşme, kloritleşmiş diyabazlar içinde merceğimsi masif sülfid kütlesi şeklindedir. Çevresinde ağsal ve dissemine cevher görülür. Masif cevher kütlesi yatağa yakın durumdadır. Açık işletmede, yukarıdan aşağıya doğru kırmızı kumtaşı, limonitleşmiş zon, masif ve ağsal dissemine cevher içeren kloritleşmiş diyabaz şeklinde bir dizilim izlenir. Masif sülfid cevherin çamurtaşı ile olan dokanağı düzgündür. Başlıca cevher mineralleri pirit, kalkopirit, pirotin, sfalerit, manyetit, dijyenit, kovellin, markazit, linmeit ve bornittir (Çağatay, 1977). Cevher zonu batıdan ve doğudan faylarla sınırlandırılmıştır. Cevher kütlesi de kuzeyde çamurtaşlarının altına doğru incelip kamalanmaktadır. Balçık (1978) a göre %2,5 Cu tenörlü yatağın rezervi 290.000 tondur. 3- Mızırtepe Belirtisi Yer: Elazığ-Maden-Mızırtepe Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 59400 x = 47925 Genel Jeoloji:Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlis bindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki flişi, Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Karmaşığı yer almaktadır. Saha, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadır. Pütürge- Bitlis metamorfik kayaçları üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı; kumtaşı ve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösteren kırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu bindiren olistostromal maden oluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları ve volkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastik kayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir. Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Söz konusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Belirti sahasında; Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosen yaşlı diyabaz ve çamurtaşı yer almaktadır (Karul, 1978). Cevherin bulunduğu kesimde yoğun bir tektonik izlenir. Cevherleşme, kloritleşmiş diyabazlar içinde damarlar ve yer yer masif kalkopirit+ pirit+ pirotin mercekleri halindedir (Babba,1973; Karul, 1974/78) Hesaplanmış rezerv yoktur. Küçük bir volkanik kayaç yüzeylemesinde cevher izlenmiş ve büyük bölümü de tüketilmiştir. 4.Caferağa belirtisi 211

Yer: Elazığ-Maden-Caferağa Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 57225 x = 48100 Genel Jeoloji:Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlis bindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki flişi, Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Formasyonu yer almaktadır. Sahalar, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadır. Pütürge- Bitlis metamorfik kayaçları üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı; kumtaşı ve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösteren kırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu bindiren olistostromal maden oluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları ve volkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastik kayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir. Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Söz konusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Belirti sahasında; serpantinit, gabro, çamurtaşı ve mafik volkanikler görülmektedir. Cevherleşme volkanikler içindeki alterasyon ve bu alterasyon içindeki dissemine pirit ile çatlaklardaki malakit sıvamalarından ibarettir (Özer, Şengün 1970). Cevherleşme olarak 5x5m. Boyutlu limonitleşmiş bir volkanik blok içerisinde az manyetit ve pirit görülmüştür. 5- Maden Şeyhgel Tepe Belirtisi Yer: Elazığ-Maden-Şeyhgel tepe Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 60200 x = 50825 Genel Jeoloji:Sahalar ve çevresinde; güneyden kuzeye doğru Arap platformu, Pütürge- Bitlis bindirme kuşağı, Çüngüş Formasyonu, Pütürge- Bitlis Masifi, Guleman ofiyoliti, Simaki filişi, Maden Formasyonu ve daha kuzeyde Yüksekova Formasyonu yer almaktadır. Sahalar, Maden Karmaşığı olarak adlanan formasyon içerisinde yer almaktadır. Pütürge- Bitlis metamorfik kayaçları üzerine uyumsuz olarak gelen Maden Karmaşığı; kumtaşı ve konglomera ile başlar. Üste doğru kumlu mikrit, biyomikrit ve volkanizma varlığını gösteren kırmızı mikrit ve kiltaşı ile devam eder. Maden otoktonu bindiren olistostromal maden oluşumu, kil ve silttaşlarından oluşan hamur içinde Lütesiyen yaşlı kireçtaşı blokları ve volkanik kayaç blokları kapsar. Olistolitli seviye üzerine ise piroklastik ve epiklastik kayaçlardan oluşan volkanik Maden birimi gelir. Bölgedeki yapısal hareketler Triyastan bu zamana süreklidir (Perinçek, 1980). Söz konusu sahalarda da bu hareketlere bağlı yapısal olaylar görülmektedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Sahada; başlıca serpantinit ve gabro ile bunları örten çamurtaşları yer alır. Mineralleşme olarak, belirti sahasının kuzey kesiminde bir kırık boyunca limonitleşme görülür.cevherleşme yoktur. 6. Domuztepe Mergentepe Belirtisi Yer: Elazığ-Maden-Domuztepe-Mergentepe Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 59875 x = 48300 Genel Jeoloji: Sahada, Guleman Grubuna ait serpantinit- gabro- diyorit ile Maden Formasyonuna ait diyabaz, lav arakatkılı çamurtaşı, kireçtaşı ile volkanik çökel karmaşığı yüzeylenmektedir. Serpantinit, gabro, diyorit sahanın güneyinde Maden Formasyonuna (volkanik çökel karmaşığı) bindirmiş olarak gözlenir. Kuzeyde ise Maden Formasyonu bunların üzerine uyumlu olarak gelir. Ayrıca sahada; diyabaz, çamurtaşı, radyolaritli seviyeler, spilit, bazalt ve kireçtaşı yer alır. GD Anadolu bindirme hattı (500-1000 m) yakınında olan sahadaki yapısal unsurlar bindirme hattına paralellik gösterir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Cevherleşme olarak, serpantinitlerdeki bazı fay zonlarında bakır cevherleşmesi, diyabazlarda kloritleşme ve zayıf limonitleşme ile diyabaz- çamurtaşı dokanaklarında yer yer malakit- azurit sıvamaları izlenmiştir. Serpantinitlerde fay zonlarındaki cevherleşmeler, Kısabekir ve Karaderede görülmüştür. KD- GB doğrultulu bir fay zonunda yer alan Karabekir cevherleşmesinden ortalama %6-7 Cu, %3-4 Zn tenörü tespit edilmiş ve cevher alınmıştır. Karaderede de iki fayda pirit- kalkopiritli küçük bir cevherli zon izlenmiştir. Çamurtaşı- diyabaz kontağında yapılan sondajlarda yer yer dissemine pirit- kalkopirit görülmüştür. %6-7 Cu, %3-4 Zn tenörlü 80.000 ton cevher daha önce çıkarılmıştır. Sahada bakır 212

cevheri potansiyeli kalmamıştır. 7. Davudan ( Kayalar ) Sahası Yer: Elazığ-Maden-Davudan (Kayalar) Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 56450 x = 58675 Genel Jeoloji: Sahada, Maden Formasyonuna ait yanal ve düşey yönde birbirine geçişli kireçtaşı, fliş özelliğinde kumtaşı- şeyl- konglomera ardalanması, aglomera, tüf, çamurtaşı- radyolarit, spilit ve diyabaz yüzeylenmektedir. Cevherleşme, diyabaz içinde değişik boyutlarda ve yoğun killeşme, daha az olarak da limonitleşme, silisleşme ve dissemine pirit ile belirgin alterasyon alanları şeklindedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Bu sahada iki yerde pirit görülür. Davudan da diyabaz içinde değişik boyutlarda ve yoğun killeşme, daha az olarak da limonitleşme, silisleşme ve dissemine pirit ile belirgin alterasyon alanları söz konusudur. Çokyan sahasında diyabaz içinde killi- limonitli bir alterasyon sahası bulunur. Bu zonda dissemine pirit vardır. Rezerv yoktur. 8. Bakladamları ( Kundikan ) Sahası Yer: Elazığ-Maden-Kundikan Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 b 1 y = 71850 x = 59375 Genel Jeoloji: Sahada, Maden Formasyonuna ait birbiriyle yanal ve düşey geçişli lav- çökel istifi, bazaltdolerit- diyabaz- spilit, çökel istif ve Lice Formasyonuna ait konglomera, kumtaşı- şeyl- marn yüzeylemektedir. Ayrıca, Guleman ofiyoliti olarak adlanan serpantinleşmiş ultrabazik kayalar, gabro, diyorit, diyabaz da sahada yer alır. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Sahada Dikan deresi belirtisi olarak ta bilinen ve lav çökel istifi içinde damarlar şeklinde olduğu belirtilen pirit- kalkopirit mineralizasyonu, daha önceki yıllarda açılan yarma ile araştırılmış ve çok az miktarda cevher çıkarılmıştır. Yarmalarda çatlak sıvaması halinde malakit- azurit görülür. Ayrıca volkanitler içerisinde zayıf limonitik zonlar ile çamurtaşı- silttaşı içinde yer yer çok az malakit- azurit sıvamaları görülür. Rezerv yoktur. 9. Orta Baraka ( Zahoran ) Sahası Yer: Elazığ-Maden-Zahoran Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 b 1 y = 68500 x = 52775 Genel Jeoloji: Sahada, Maden Formasyonuna ait fliş benzeri çökel istif, andezitik tüf ve lavlar, çamurtaşıvolkanit ardalanması, bazik ve çamurtaşı- kumtaşı ardalanması yüzeylenmektedir. Bu formasyon, sahanın kuzeyinde ve doğusunda kumtaşı- marn- şeyl gibi kayaçlarla temsil edilen Lice Formasyonu üzerine tektonik olarak gelir. Sahada bölgesel önemi olmayan birkaç kırık hattı belirlenmiştir. En büyük tektonik olay ise, Maden Formasyonu ile Lice Formasyonu arasındaki bindirmedir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Cevherleşme olarak, Ziyaret tepede andezitik bileşimli volkanik- volkanoklastik birimde ve Balıklıgöl deresinde bazaltik lav akıntısında küçük masif sülfit cevherleşmeleri görülmüştür. Bol pirit ve az kalkopiritten oluşan cevherin etrafında alterasyon (limonitleşme) izlenir. Küçük boyutlu cevher merceklerinin kırık hatları ile ilişkili oldukları gözlenmiştir.rezerv yoktur. 10. Cellopınarı-Sanisi Sahası Yer: Elazığ-Maden-Cellopınarı Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 a 4 y = 46100 x = 44000 Genel Jeoloji:Saha ve çevresinde Guleman Grubuna ait serpantinit ve gabro ile Sivrice Grubundan Simaki Formasyonuna ait fliş ve Maden Formasyonuna ait bazalt- spilit- diyabaz ile çamurtaşı- kumtaşıspilit- diyabaz yüzeylemektedir Fayların doğrultusu K- G ve D-B dır. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Sahada bazik volkanikler içinde K- G doğrultusunda uzanan bir alterasyon zonu bulunmaktadır. Zonda; limonitleşme, kaolenleşme, silisleşme ve dissemine pirit vardır. Zonda, masif piritleşme de görülmüştür. 213

Sondajlarda dissemine pirit ve damarcıklar şeklinde pirit kesilmiştir. Rezerv değerlendirmesi yapacak cevher (Cu) yoktur. 11. Pütyan ( Arslantaşı ) Sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Pütyan Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 62250 x = 54950 Genel Jeoloji: Sahada Guleman Grubuna ait serpantinit, gabro, diyabaz ile bunların üzerine uyumsuz olarak gelen Sivrice Grubuna ait birbiriyle düşey ve yanal geçişli Simaki ve Maden Formasyonları yüzeylemektedir. Guleman Grubu, Pütyan antiklinalinin çekirdeğinde bulunur. Gabro, serpantinit içinde blok ya da devamsız örtü şeklindedir. Simaki Formasyonu; konglomera, kumtaşı, silttaşı, marn, çamurtaşı ve kireçtaşlarından oluşmuştur. Maden Formasyonu; volkanik katkılı kiltaşı, çamurtaşı, spilit, bazalt, tüf, lav, aglomera, diyabaz, çört, gabro ve diyorit porfir içerir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Sahada yer yer alterasyon (kaolenleşme), kloritleşme ve limonitleşme görülür. Alterasyon 30-40m. Genişlik ve 600m. uzunluk boyutlarına ulaşır. Ayrıca, 2-3m. genişlikte ve 0,5-1m. kalınlıkta bir masif pirit merceği de sahada yer alır. Önceki yıllarda Etibank tarafından yapılan sondajda %2,13 Cu içerikli 7m. cevher seviyeleri geçilmiştir. MTA tarafından yapılan sondajlarda genellikle 46-43 metreler arasında masif cevher seviyeleri geçilmiştir. Bu seviyelerde %3,13 Cu değerleri elde edilmiştir. Ortalama olarak %1,56 Cu tenörlü 509 932 ton görünür rezerv (7 955 ton metalik Cu) belirlenmiştir. 12. Hacan Sahası Yer: Elazığ-Maden-Hacan Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 a 1 y = 47725 x = 48775 Genel Jeoloji: Sahada, başlıca diyabaz, bazalt, çamurtaşı ve yastık yapılı spilitler gözükür. Sahada geniş alanda breşik zon yer alır. Diyabaz ve dayk levhalanmış halde bulunur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Cevherleşme; kloritleşmiş, silisleşmiş diyabazlar içinde pirit+ kalkopirit+ manyetit damarcıkları ve dissemine halde pirit+ kalkopirit şeklindedir. Ayrıca masif halde pirit+ kalkopirit+ manyetit merceği de görülmüştür. Ortalama olarak %1,6 Cu tenörlü 40.000 ton cevher rezervi hesaplanmıştır (Karul, 13. Topaluşağı Sahası Yer: Elazığ-Maden-Topaluşağı Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 a 1 y = 46275 x = 48000 Genel Jeoloji: Sahada Maden Formasyonuna ait bazik volkanik kayaçlar ile volkano sedimenter birim ve bunları kesen granit porfir yüzeylemektedir. Bazik volkanik kayaçlar bazalt- spilit- diyabazlarla temsil edilmektedir. Sahanın büyük bir bölümünde yüzeylenen volkano sedimenter kayaçlar; çamurtaşı, kumtaşı, bazalt, diyabaz, spilit ve kireçtaşlarıdır. Granit porfir 15-20m. Arası kalınlıkta 1/25.000 ölçekte haritalanmayacak durumdadır. Sahadaki kayaçlar yanal ve düşey yönde içiçelik gösterir. Bu nedenle kesin dokanak çizmek zorlaşmaktadır. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Cevherleşme, başlıca bazik volkanik kayaçlar içinde birbiriyle bağıntısı olmayan alterasyon alanları şeklindedir. Ayrıca yer yer nabit bakır oluşukları ve bakır mineralleri içerikli kuvars damarları da 214

görülür. Alterasyon alanlarında limonitleşme, kaolenleşme ve silisleşme görülür. Bu alanlarda pirit ve kalkopirit de gözlenmektedir. Sahada bakır içerikli rezerv hesabı yapılmamıştır. Cevher potansiyeli yoktur. 14. Hasenekevleri Komikom Sahası Yer: Elazığ-Maden-Hasenekevleri-Komikom Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 a 4 y = 46700 x = 46750 Genel Jeoloji: Sahada Maden Formasyonuna ait bazik volkanik kayaçlar ile volkano-tortul kayaçlar karmaşığı yüzeylemektedir. Bazik volkanik kayaçlar birbirleriyle girift olan bazalt, diyabaz, spilit ile aglomeralardan oluşmaktadır. Ayrıca yer yer de kırmızı radyolarit ve çamurtaşı mercekleri izlenir. Volkanotortul kayaçlar karmaşığı içinde konglomera, kumtaşı, silttaşı, çamurtaşı, kireçtaşı ve yastık lav bulunur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Sahada az miktarda dissemine pirit ile çok az malakit görülür. Volkanik kayaçlarda yer yer az ve zayıf limonitleşme, kloritleşme görülür. Sahada önemli bir bakır cevherleşmesi yoktur. 15. Kayalıhisar ( Ropin ) Sahası Yer: Elazığ-Palu-Ropin (Kayalıhisar) Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 44 d 4 y = 90125 x = 69750 Genel Jeoloji: Sahalarda, Guleman Ofiyoliti, Simaki Flişi, Maden Formasyonu, Çüngüş Formasyonu ve Lice Formasyonu yüzeylenir. Guleman Ofiyoliti, peridotit, gabro, diyabaz, serpantinit, radyolarit ve kireçtaşı blokları içerir. Jura- Kretase yaşlıdır. Simaki Flişi, kumtaşı, marn, kireçtaşı ve çakıltaşı içerir. Kretase-Paleosen yaşlıdır. Maden Formasyonu, çamurtaşı, lav akıntıları, tüf, yer yer kireçtaşı ve radyolarit içerir. Orta Eosen yaşlıdır. Çüngüş Formasyonu, Oligosen- Alt Miyosen yaşlı olup, fliş karakterlidir. Serpantinit blokları, volkanik kayaç blokları, kumtaşı ve kireçtaşı içerir. Lice Formasyonu, Kumtaşı ve kireçtaşı içerir. Alt Miyosen yaşlıdır. Sahalarda tektonizma çok etkili olup, Triyastan günümüze devam etmektedir. Faylanmalar genellikle bindirmeler ve ters faylar şeklindedir (Aykulu, 1971). Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Cevherleşme, bazik tüfler ve tüflü sedimantler içindedir. Yüzeyde malakit, limonit ile belirgindir. Diğer cevher mineralleri pirit, kalkopirit, bornit ve sfalerittir. Yarma çalışmaları sonucunda alttan üste doğru ağsal cevherleşme, kılcal damarcıklar, dissemine cevher şeklinde bir oluşum gözlenmiştir. Yarmalardan alınan oluk örneklerinde %1.29-9.32 Cu değerleri elde edilmiştir (Aykulu, 1971). Bu konuda çalışma yapılmamıştır. 16. Kambertepe ( Kedek ) sahası Yer: Elazığ-Palu-Kedek (Kambertepe) Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K44 d 4 K44 d 4 y = 91150 x = 66075 Genel Jeoloji: Sahalarda, Guleman Ofiyoliti, Simaki Filişi, Maden Formasyonu, Çüngüş Formasyonu ve Lice Formasyonu yüzeylenir. Guleman Ofiyoliti, peridotit, gabro, diyabaz, serpantinit, radyolarit ve kireçtaşı blokları içerir. Jura- Kretase yaşlıdır. Simaki Flişi, kumtaşı, marn, kireçtaşı ve çakıltaşı içerir. Kretase-Paleosen yaşlıdır. Maden Formasyonu, çamurtaşı, lav akıntıları, tüf, yer yer kireçtaşı ve radyolarit içerir. Orta Eosen yaşlıdır. Çüngüş Formasyonu, Oligosen- Alt Miyosen yaşlı olup, fliş karakterlidir. Serpantinit blokları, volkanik kayaç blokları, kumtaşı ve kireçtaşı içerir. 215

Lice Formasyonu, Kumtaşı ve kireçtaşı içerir. Alt Miyosen yaşlıdır. Sahalarda tektonizma çok etkili olup, Triyastan günümüze devam etmektedir. Faylanmalar genellikle bindirmeler ve ters faylar şeklindedir (Aykulu, 1971). Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Cevherleşme, spilit- diyabaz- tüf birimi içinde olup, bakırlı pirit cevherleşmesi şeklindedir. Cevher mineralleri pirit, kalkopirit, sfalerit, bornit ile pirotindir. Yüzeyde cevher mostrası yoktur. Limonitleşme, kaolenleşme ile belirgin bir alterasyon zonu vardır. Cevher, açılan galeride ve bir sondajda izlenmiştir. Galeride cevher kütlelerinin kalınlığı 40-120 cm., uzunlukları ise 150 cm - 12 m arasında değişmektedir. Rezerv hesaplanmamıştır. 17. Sivrice Kavallı ( Helezür )Karaboyalıdere Mehlemlik Sahaları Yer: Elazığ-Sivrice-Helezür (Kavallı)-Mehlemlik Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 - a 2 y = 13525 x = 57600 Genel Jeoloji: Sahada görülen kayaçlar, Üst Kretase- Eosen yaşlı yastık lav yapılı spilitik diyabaz, tüf, diyabaz, porfiri spilit ve çamurtaşı- çörttür (Kutluay, 1976; İnan, 1977). Özellikle alterasyon alanlarında görülen etkin faylanmalar KD ve KB doğrultuludur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Karaboyalık dere ve Melhemlik olmak üzere başlıca 2 yerde görülen alterasyon (veya Karaboyalık derede cevherleşme) yastık lav yapısı gösteren spilitik diyabazlar içindedir. Limonitleşme, kaolenleşme, kloritleşme, silisleşme ve serisitleşme başlıca alterasyon türleridir. Cevherleşme, Karaboyalık dere mevkiinde yarmalar ve açık işletme sonucu açığa çıkmıştır. Masif (mercekler) dissemine ve damar şeklinde izlenen bakırlı pirit tipindeki cevherleşmenin esas mineralleri pirit, kalkopirit ve sfalerittir. Ortalama tenör masif merceklerde %3.67 Cu, %1.37 Zn; dissemine ve damar tipi cevherlerde ise ortalama %0.21 Cu, %0.11 Zn değerleri bulunmuştur. Mehlemlik sahasında yüzeyde bir cevher mostrası yoktur. Yapılan bir sondajda da sadece yer yer dissemine pirit görülmüştür. Rezerve yönelik bir çalışma yoktur. 18. Baskil Nazaruşağı Şişmanköy Sahası Yer: Elazığ-Baskil-Şişmanköy Pafta ve Koordinatlar: Malatya L41 a 1 y = 63050 x = 52750 Genel Jeoloji: Sahada, granit, granodiyorit, bazik volkanik bileşimli kayaçlar yer alır. Bunlar: tonalit, dasit, andezit, andezit aglomera, diyorit, kuvars diyorit, riyolit türü kayaçlardır. Ayrıca kireçtaşı ve kiltaşı da yüzeylenmektedir. Nazaruşağı sahasında granit, granodiyorit türü kayaçlar yer alır. Şişmanköy sahasında genellikle bazik volkanikler ile diyorit, riyolit, dasit bulunur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Malatya K41- c4 1/25.000 ölçekli paftada Nazaruşağı ile Malatya L41- a1 1/25.000 ölçekli paftada Şişmanköy yöresinde iki yerde ve çevrelerinde genellikle granit ve granodiyorit içerisinde ve bazik volkanikler içerisinde saçınımlı pirit görülür. Ayrıca damlacıklar halinde pirit, kalkopirit, azurit, malakit de sahalarda yer alır. 19. Elazığ Merkez Kızıldağ, Billurik Dere Belirtisi Sahası Yer: Elazığ-Merkez-Kızıldağ-Billurikdere Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 42 a 3 y = 20100 x = 89600 Genel Jeoloji: Sahada, magmatik kayaçlar ve bunların üzerinde açısal uyumsuzlukla yer alan Kretase, Eosen yaşlı karbonatlar ile Miyosen yaşlı kaya birimleri yer alır. Elazığ magmatik kompleksi olarak adlanan mikrogranit, granodiyorit, mikrogranodiyorit de sahada 216

yüzeylenir. Kırkgeçit Formasyonu; kumtaşı ve marndan oluşur. Karabakır Formasyonu; bazalt, tüf, aglomera, gölsel kireçtaşı ve gevşek çakıltaşı- kumtaşından oluşur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Cevherleşme; granit, granodiyorit, mikrodiyorit, aplit mikrosiyenit, porfiri andezit, amfibol pegmatit dayk veya filonlardan oluşan kompleks içindedir. Bu kayaçlar başkalaşmış ve epidotlaşmış, silisleşmiş, limonitleşmiş ve serisitleşmişlerdir. Cevherli damarlar görülür. Manyetit, pirit ve çok az kalkopirit gözlenir. 20. Elazığ Merkez İlçe Gurbetmezrası Sahası Yer: Elazığ-Merkez-Gurbetmezrası Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 42 c 1 y = 29300 x = 80250 Genel Jeoloji: Üst Kretase- Paleosen yaşlı dasit lav ve tüfleri, andezit, diyabaz, aglomera, çamurtaşı ile bunların üzerine gelen Eosen yaşlı fliş olarak belirlenen konglomera- kumtaşı- marn belirti çevresindeki birimlerdir. Etkin faylar GD- KD doğrultuludur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Bu sahada bakır- çinko cevherleşmesinden söz edilebilir. Cevherleşme dasitler içerisindedir. Alterasyona uğramış dasitlerde; kaolenleşme, silisleşme, limonitleşme ve serizitleşme görülür. Cevher mineralleri sfalerit, kalkopirit, pirit, enarjit, kovellin, kalkozindir. Sahada rezerv çalışması yapılacak (ekonomik) cevherleşme yoktur. DEMİR 1.Aşvan Köyü (Keban Balıbey ) demir Zuhurları Yer: Elazığ-Keban-Aşvan-Balıbey Pafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 b 3 y = 98500 x = 02400 Genel Jeoloji: Sahada Eosen yaşlı kalkerler ve bunları kesen diyoritik intrüzyonlar mevcuttur. Kalker intrüzyon kontağında skarn ve cevher oluşumu gerçekleşmiştir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Likit magmasal cevherleşmeler jeolojik etüt ve sondajlar sonucunda ortaya çıkmış olup, diyorit içinde yaklaşık 30m. derinlikte tespit edilmiştir. Manyetit, pirit ve pirotinden ibaret olup, ekonomik olmadıkları sonucuna varılmıştır (Önder, vd., 1983). Kontak metasomatik mineralizasyonlar hematit ve limonitten ibaret olup, kalker- intrüzyon kontağında yer alır. Kızıl tepe, Kopuz tepe ve Tepedibi cevherleşmeleri bu tiptendir. Pnömatolitikhidrotermal oluşuklar, diyorit kütlesinin yüzeye yakın çatlak ve kırık hatlarını doldurmuş hematit ve limonittir. Birbiriyle bağlantısız dağınık mostralar halinde olan bu zuhurların ekonomik olmadığı sonucuna varılmıştır (Önder, vd., 1983). Sarı tepede 62.000 ton, Kopuzdağda 468.000 ton, Kızıltepede 96.000 ton, Tepedibinde 428.000 ton demir rezervi hesaplanmıştır. Ayrıca Kızıltepenin güneyinde toplam görünür rezervi 1.000.000 ton olan plaser manyetit cevherleşmesi saptanmıştır (Önder, vd., 1982). Elazığ- Avşan demir madeni bölgesinde yapılan çalışmalar sonucu ortalama %54.49 Fe tenörlü 23.798 ton, %31.88 demir tenörlü 164.250 ton görünür rezerv hesaplanmıştır (Akyol, vd., 1986). 2. Birvan Hazmikan Üçağaç Köyleri Demir Zuhurları Yer: Elazığ-Keban- Birvan Kazmikan - Üçağaç Pafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 c 1 y = 87250 x = 88750 Genel Jeoloji: Zuhurlar, kalker- intrüzif kontağında sıralanan kontakt metasomatik oluşuklardır. Metasomatizma kontak zonundan mermerin içine doğru gelişir. Sahada Eosen kalkerleri ve mermerler olmak üzere iki karbonat birimi mevcuttur. Karbonatlı kayaçların intrüzifle olan kontağı, cevherleşme için önemlidir (Akyol, vd., 1986). Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Sahada yapılan çalışmalarda %31-41 Fe tenörü tespit edilmiş, ancak rezerv için ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır. J. Gawlik, zuhurların 1.5m. kalınlıkta ve 10-20m. uzunlukta birkaç adeseden oluştuğunu yazmıştır. 3. Karakaş Köyü ( Baskil ) Demir Zuhuru Yer: Elazığ-Baskil-Karakaş Pafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 d 3 y = 69250 x = 70300 Genel Jeoloji: 217

Sahada en eski birim, Paleozoik metamorfik temel denilen kuvarsit, mikaşist, kristalen kireçtaşları ve bantlar halinde mermer litolojisinden oluşmuştur. Bu birimi kesen gabro, diyabaz, bazalt gibi bazik ve granitik kayaçlar mostra vermiş; altta Eosen kireçtaşı, üstte fliş litolojilerinden oluşmuştur. Bunların üstünde Pliyosen konglomeraları, marn, kireçtaşı litolojileri vardır. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Demir cevherleşmesi Karakaş köyünün hemen batısında metamorfikler içinde yapraklanma ve tabakalanmaya uyumlu olarak oluşmuştur. Cevherleşme minerali hematit ve limonittir. Kökeninin sedimanter metamorfik olduğu görüşü ileri sürülmüştür (Kadıoğlu, vd. 1986). Sahada küçük, özel madencilik çalışmaları yapılmıştır. Sahada %57-59 Fe tenörlü 7 ayrı mostranın toplam 1.510.784 ton cevher rezervi içerdiği saptanmıştır (Kadıoğlu, vd. 1986). 4.Yahyalı Köyü ( Keban ) Demir Cevherleşmeleri Yer: Elazığ-Keban-Yahyalı Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 41 a 3 y = 76375 x = 97825 Genel Jeoloji: Yahyalı köyü demir cevherleşmeleri; Yahyalı tepenin kuzeydoğusundaki Ziyaret sırtında ve Kaletepede olmak üzere iki yerde mostra vermektedir. Yahyalı tepe yakınlarındaki mostra; Permokarbonifer yaşlı Nimri Formasyonunun kalkşist ve tabakalı kristalize kireçtaşları içerisinde demir şapka (limonitli zon) şeklindedir. Cevher minerali hematit olup, kırık ve çatlaklara bağımlı olarak yerleşmiştir. Cevher kütlesinin uzunluğu 25m. olup, kalınlığı 20-30 cm.dir. Yapılan kimyasal analizinde %58-66 Fe2O3 içerdiği saptanmıştır (Hanelçi, 1986). 5. Minhayık Köyü ( Ağın ) Demir Zuhurları Yer: Elazığ-Ağın-Minhayık Pafta ve Koordinatlar: Malatya K 41 a 2 y = 77100 x = 03875 Genel Jeoloji: Cevherleşme, Paleozoik kireçtaşları iç KROM Guleman (Elazığ) Yöresi Krom Oluşumları: 1. Gölalan sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Gölalan Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 b 2 y = 76675 x = 56975 Genel Jeoloji: Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km 2 lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur. Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyoliti içinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolit ve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır. Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretase den Alt Eosen e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Bu sahada cevherleşme kümülatlar içinde bulunmaktadır. Bu kesimde üretimin, kayıtlara göre 1936 yılında başladığı anlaşılmaktadır. Burada yapılan üretim, yüksek tenörlü masif bir mercek olan Gölalan krom yatağından yapılmıştır. Bu kesimden 1943-1977 yılları arasında toplam : 2 000 000 ton cevher üretilmiştir. 1.Pütyan Sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Pütyan Pafta ve Koordinatlar: 218

Elazığ L 43 a 2 y = 62375 x = 54850 Genel Jeoloji: Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km 2 lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur. Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyoliti içinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolit ve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır. Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden Alt Eosen e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Bu kesimde de cevherler kümülat grubu kayalar içinde bulunmakta ve Gölalan kesimi ile benzer özellikler taşımaktadır. Cevherler masif tip olup, ortalama tenörleri %45 Cr 2 O 3 tür. Yarmalar çevresinde 2 500 ton cevher bulunduğu belirtilmektedir. 1. Rut-Taşlıtepe Sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Rut-Taşlıtepe Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 c 3 y = 81375 x = 71950 Genel Jeoloji:Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km 2 lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur. Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyoliti içinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolit ve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır. Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden Alt Eosen e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Bu önemli krom yatakları bu kesimde bulunmaktadır. Bu kesimdeki krom yatakları harzburjitlerdeki iç yapı düzenine uygun olarak K-G doğrultulu ve batıya eğimlidirler. Burada cevher tipi masif olup, ortalama tenörü % 42-48 Cr 2 O 3 olarak verilmiştir. Etibank kayıtlarına göre bu kesimde üretimin başladığı 1950 yılından 1981 yılına kadar 2 200 000 ton cevher üretilmiştir. Burada saptanan başlıca cevher zonları şunlardır. a. Rut; b. Ortalasir; c. Uç lasir; d. Tepebaşı; e. Uzundamar 2; f. Uzundamar 1; g. Yunuslar; h. Ayıdamar; i. Batı Tenkella; j. Doğu Tenkella 2.Kefdağı, Kapin, Şabate sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman- Kefdağı-Kapin- Şabate Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 c 4 y = 65675 x = 62425 Genel Jeoloji:Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km 2 lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur. Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyoliti içinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolit ve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır. Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden Alt Eosen e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur. Buradaki krom yatakları, a. Batı kef; b. Doğu kef; c. Altındağ; d. Beneklidamar; e. Kapin; f. Şabate olmak üzere altı bölüme ayrılmıştır. a. Batı Kef: Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: D-B doğrultulu olan Batı Kef yatağı 1000m, uzunluğunda yüzeylemeye sahiptir. Yüzeyleme genişliği en fazla 50m, dir. Saçılmış (dissemine) ve bantlı tip cevher içermektedir. Tenörü % 13.27-46.54 Cr 2 O 3 arasında değişmekte olmasına karşın ortalama %33 Cr 2 O 3 olarak hesaplanmıştır. 219

Etibank kayıtlarına göre 1952-1981 yılları arasında ortalama %30-40 Cr 2 O 3 tenörlü 1000 000 ton cevher üretilmiştir. b.doğu Kef: Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: 60 kadar krom merceğinin izlendiği belirtilmektedir. Cevher tipi masif olup, Cr 2 O 3 oranlarının %38.30-%43.98 arasında değiştiği belirtilmiştir. Buradan 1000 ton üretim yapılmıştır. c.altındağ: Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: 35x2x2 m. boyutlarında bir krom merceği bulunmaktadır. Masif tipte olan cevherin tenörü %46.57 Cr 2 O 3 olarak verilmiştir. d.beneklidamar: Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Burada kalınlıkları 1.5 m ve uzunlukları 20 ve 12 m olan iki mercek bulunmaktadır. Masif tipte olan cevher kimyasal bileşimi yönünden refrakterdir. Ortalama tenörü %43.31-47.01 Cr 2 O 3 arasında değişmektedir. e. Kapin Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Kapın ocağında 250.000 ton kadar cevher üretilmiştir. f. Şabate Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Burada sekiz adet krom merceği bulunmaktadır. KB-GD doğrultulu olan cevherler GB ya eğimlidir.buradan 1958 yılında 2053 ton cevher üretilmiştir. 2.Marmek Sahası Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Marmek Pafta ve Koordinatlar: Elazığ L 43 b 1 y = 74275 x = 59050 Genel Jeoloji:Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km 2 lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur. Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyoliti içinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolit ve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır. Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden Alt Eosen e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Burada KB-GD yönünde büyüklü küçüklü krom mercekleri yüzeylenmektedir. Tektonitler içerisinde olan cevher, masif tipte olup, ortalama % 42-45 Cr 2 O 5 tenöründe sahiptir. 3.Bağın Sahası erisinde hidrotermal kökenli masif hematit damarlarından ibarettir. Damarların eğimi dike yakın olup N- S doğrultuludur. Genişlik (m) Uzunluk (m) %Fe 1. Damar 0.5 11 55 2. Damar 1 2 57 3. Damar 1 34 34 Bu cevherleşmelerin rezervi 1.000 ton olup, oldukça azdır. Ancak tenörü iyidir (Önder, vd. 1983). Yer: Elazığ-Maden-Guleman-Bağın Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 43 c 3 y = 82250 x = 70350 Genel Jeoloji:Guleman (Elazığ, Doğu Türkiye) yöresinde Ultramafit ve mafit kayaçlar 300 km 2 lik bir alanı kaplar. Bu kayaçların çevresinde tortul kayaçlar mevcuttur. Guleman yöresinde bulunan krom yatakları yöredeki en yaşlı birim olan Guleman ofiyoliti içinde, yer almaktadır. Birimi oluşturan kayalar, tektonitler ve kümülatlar olarak başlıca iki gruba ayrılırlar. Tektonitleri harzburjit ve dünit, kümülatları ise dünit, verlit, piroksenit, traktolit ve gabro oluşturur. Sınırlı oranda da dolerit ve plajiyogranit gibi dayklarda bulunmaktadır. Ultrabazik kayaçların çevresinde ve üzerinde fliş karakterinde üst Kretaseden Alt Eosen e kadar devam eden devamlı bir seri mevcuttur. (Simaki ve Maden Fm.) Bu seri yer yer volkanik arakatkılıdır. Ultramafik kayaçlar üzerine diskordansla gelen bu seri konglomera, kumtaşı, kiltaşı mart ve plaket kireçtaşlarından oluşmuştur. 220

Yatak Özellikleri ve Cevherleşme:Gölalan ve Pütyan daki krom yatakları ile benzen özellikleri taşıyan Bağın krom yatağı, biri bantlı tipte, diğeri masif tipte cevher içeren merceklerden oluşmaktadır. Kümülat kayalar içinde bulunan cevherin bantlı olanı ortalama %30-35 Cr 2 O 5 tenöründe, masif tipte olanı ise ortalama % 45-50 Cr 2 O 5 tenörüne sahiptir. Bağın kesiminde 1985/1986 yıllarında toplam 1500 ton üretim yapıldığı tahmin edilmektedir. Etibank kayıtlarına göre Guleman yöresinde 1980/1985 yılları arasında toplam 987 838 ton krom üretilmiştir. Guleman yöresindeki krom yatakları, Alpin veya podiform tip olarak sınıflandırılmalarına karşın, bu tip yataklarda genelde görülmeyen biçimde gerek doğrultu ve gerekse eğim yönünde büyük devamlılık göstermektedir. Hem tektonitler hem de kümülatlar içinde krom yatakları bulunmasına karşın, tektonitler içinde bulunanlar çok daha önemlidir. KURŞUN-ÇİNKO 1. Keban İlçesi Pb-Zn Sahası Yer: Elazığ-Keban-Merkez Pafta ve Koordinatlar: Elazığ K 41 a 3 y = 76400 x = 94325 Genel Jeoloji: Stratigrafik olarak şu gruplar altında incelenebilir. A Alt Şist : Kristalize kireçtaşı, kalk şist ve siyah dolomitik kireçtaşlarından oluşur. Kristalize kireçtaşları kalkşistler içinde mercek halindedir. B - Kristalize Kireçtaşı: Gri-beyaz ve pembe renklidir. Masif olanlarında karstik yapılar gelişmiştir. C - Üst Şist: Taban konglomerası karakterli, metakonglomera ile başlayıp, meta kumtaşı ve silttaşı, fillit ve kalkşistlerden oluşur. Bu stratigrafik gruplar Permo-Triyas yaşlıdır. D - Fliş: Çamurtaşı, diyabaz, tüf, yastık lavı ve radyolaryalı kireçtaşı içerir. Üst Kretase yaşlıdır. E - Mağmatik Kayaçlar : Bölgedeki siyenit porfirler subvolkanik dayklarla kesilmişlerdir. Yatak Özellikleri ve Cevherleşme: Kontakt Metasomatik Tipi: Porfir ve Karbonat kontaklarında, siyenit porfirin kontağında skarna doğru üç zon halinde ayrılabilir. İç zon: Mağnetit + Olijist + Wolframit Ara zon : Pirit + Valerit + Kalkopirit + Molibdenit Dış zon: Galenit + Çinkoblend + Markazit Stratibant Tipi: Keban kalkerlerinde Üst Şist dokanağına yakın kesimde yer alan cevherleşme mercek şeklinde olup kalınlığı 1-5 m. arasında değişmektedir. Cevher mineralleri: Pirit, Löllingit, Tutyablend, Kalkopirit, galen, Tennandit, Jardanit, Proustit, markazit, şeklinde sıralanır. 1979 da MTA tarafından 5.000.000 ton % 0.5 Cu eşdeğeri cevher rezervi verilmiştir(balçık ve diğ., 1976). Tuvenan cevher ortalama tenörü % 4.51 Pb % 5.28 Zn civarındadır. I.1.3. Enerji Madenleri : İlimizde enerji madenleri (Asfaldit, linyit, petrol, tabii buhar, taş kömürü, toryum, bitümlü şist V.b rezervleri bulunmamaktadır. Güneş : Bilindiği gibi yeryüzünde herhangi bir yerin aldığı radyasyon miktarı, coğrafi enleme göre farklılık gösteren gün uzunluğuna, güneş ışınlarının denklinasyon açısına, atmosfer aktivitesine ve yer şekillerinin durumuna göre değişir. 39 N enleminde yer alan Elazığ İlinde güneş ışınları 21 Haziranda Elazığ a 74 13', Keban'a 74 42' açılarla gelmektedir. 21 Aralıkta ise Elazığ'a 27 17', Keban'a 27 47' açılık değerleri ile ulaşmaktadır(şekil B.1). 21 Haziranda maksimum değere ulaşarak güneş ışınlarının yüksek açılarla gelmesinden dolayı radyasyon miktarı yüksek olmakta, kışın ise düşük açılarla geldiğinden radyasyon miktarı düşük gerçekleşmektedir. Radyasyon miktarı üzerinde, güneşlenme süresi ve günün uzunluğu etkilidir. Yazın günlerin uzun ve bulutluluğun düşük olmasından dolayı, radyasyon miktarı yüksektir. Bu durum, güneş enerjisinden faydalanmayı ve bitkilerin olgunlaşmasını olumlu yönde etkilemektedir. Kışın ise günlerin kısa ve bulutluluğun fazla olmasından dolayı radyasyon miktarı düşük olmaktadır. Bu özelliği ve değerleriyle Elazığ ili, bölgede güneş enerjisinden yararlanma açısından oldukça elverişli bir durum göstermektedir. I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Melzmeler Yapı malzemesi olarak kullanılabilecek hammaddeler; yapı taşları, 221

kum, mozayik ve kireç'dir. Bu hammaddelerin kaynağı olarak Elazığ ın muhtelif bölgelerinde; 14 adet kum ocağı 8 adet taş ocağı 1 adet mozaik ocağı 1 adet toprak ocağı 3 adet kireçtaşı ocağı 1 adet alçıtaşı ocağı 1 adet çakmaktaşı ocağı 1 adet kil ocağı 1 adet moloztaşı ocağı olmak üzere toplam 31 ocak faaliyette bulunmaktadır. Ancak bunların jeolojisi, rezerv durumları, hammaddenin nitelikleri hakkında herhangi bir araştırma yapılmamıştır. I. 2 Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerleşim Özellikleri Elazığ İli çeşitli madenler bakımından Doğu Anadolu Bölgesinin en zengin illerinden birisidir.özellikle krom, bakır-kırşun- çinko vwe mermer bakımından önemli yataklara sahiptir. İl genelinde kromit dışındaki maden mermer sahası sayısı 23 adet olup, 22 adet de kromit sahası ile birlikte toplam 45 adet ruhsatlı maden ve mermer bulunmaktadır. Ayrıca ikisi sıcak ve mineralli su (kaplıca)kaynağı olmak üzere çok sayıda içme ve mineralli su kaynağı da bulunmaktadır. İlimizdeki bilinen bazı yatakların özellikleri aşağıda verilmiştir. Altın ( Au) BAskil-Nazaruşağı yatağı: Tenör: 2.4 gr/ton Au,4.2 gr/ton Ag, %2 gr/ton Cu Rezerv: 49 000 ton muhtemel Baskil-Topalkem Yatağı: Tenör:Cu, Au Gümüş (Ag) BAskil-Nazaruşağı yatağı: Tenör:4.2 gr/ton Ag Rezerv: 49 000 ton mümkün Bakır-Kurşun-Çinko (Cu-Pb-Zn) Keban-Simli-Pb-Zn İşletmesi: Tenör: %4.51 Pb, %5.28 Zn, 100 gr/ton Ag Rezerv: 86 800 ton görünür, 48 000 ton muhtemel, 1 000 000 ton mümkün rezerv vardır. Keban-Kebandere güneyi: Tenör:%1.5 Cu, 1.7 gr/ton Au, 250 gr/ton Ag olup görünür rezerv 950 000 ton Keban-Zeytindağı yatağı: Tenör:%35 FeO, 3.5 gr/ton Au, 300 gr/ton Ag olup, görünür rezerv 950 000 ton Sivrice-Helezür Yatağı: Tenör:%2-3 Cu, % 1 Zn, % 30 Prit 222

Rezerv:50 000 ton muhtemel. Metal içeriği olarak 1 000 ton Cu, 500 ton Zn, 15 000 ton prit bulunmaktadır. Ergani-Şeyhyut Tepe Yaağı: Tenör:%2 Cu Rezerv:2 000 000 ton görünür, 3 000 000 ton muhtemel Ergani-Türbe (Kafir, Topaluşağı, Mihrapdağı) Yatağı: Tenör:%1.34 Cu Rezerv: 351 000 ton görünür. Metal içeriği ise 4 703.4 ton bakır. Keban-Nallıziyaret Yatağı: Tenör:%0.092 Cu, % 0.014 Mo, %0.054 W. Yataktaki diğer cevher mineralleri Pb, Zn ve F dir. Rezerv:4 500 000 ton görünür+muhtemel Ergani-Anayatak: Tenör:%20.20 prit, %12.54 S, % 1.18 Cu Rezerv: 3 500 684 ton bakır vardır. Ergani-Maden Yatağı: Tenör:%2.5 Cu Rezerv: 190 000 ton muhtemel Ergani-Hacan Yatağı: Tenör:%1.60 Cu Rezerv:40 000 ton görünür + muhtemel rezerv vardır. Demir (Fe) Merkez-Aşvan Sahası Tenör:%32-55 Fe Rezerv:% 55 Fe tenörlü 23 000 ton, %32 Fe tenörlü 160 000 ton demir. Baskil Karakaş Sahası: Tenör: %52 Fe Rezerv:125 000 ton. Keban-Karamağara Sahası: Tenör:%40 CaF2, MnO, Pb,Zn; Fe2,Mn Rezerv:604 ton granür, 180 ton mümkün Krom (Cu) İl genelinde 22 adet yatak ve zuhur grubu saptanmıştır. Geçmiş yıllarda çoğunda üretim yapılmıştır. Tenör:%15-35 Rezerv: 3 500 000 ton görünür+ muhtemel+ mümkün Mangan(Mn) Koçkale (Merkez) Tenör:%17Mn, %29 Fe 223

Rezerv:Görünür rezerv 1 970 000 ton Kireçtaşı Sivrice (Örençay Köyü) Yatağı: Tenör:%54.30 CaO Rezerv:36 250 000 ton muhtemel Elazığ-Cipköyü: Mermer lacakaya (Guleman) Altınoluk Köyü Yatağı: Elazığ vişne Kalite:Kırmızı, yeşil renkli çakıllar gene aynı renkli çimento ile tutturulmasıyla oluşmaktadır. Sertliği 3, yoğunluğu 2.72 gr/cm3, porozitesi %3.2 Rezerv: 15 000 000 m3 civarında olup, bunun ortalama parasal değeri 4 500 000 000 TL. dir. I.3. Cevher Zenginleştirme Bakır Cevherleşmeleri Maden İlçesi Anayatak Cevherleşmesi Maden Cu yatağı dünyanın bilinen en eski yataklarından biridir. Etibank tarafından ilk üretime 1939 yılında başlanmıştır. İşletme 31.12.1994 tarihinden itibaren özel sektöre devredilmiştir. Anayataktaki cevherleşme, altta saçınımlı cevher, ortada ağsı cevher ve en üstte masif cevher şekilinde izlenmektedir. Masif cevher 300 m uzunluğunda, 100 m genişliğinde ve 45 m yüksekliğindeki boyutlara sahiptir. Masif kütledeki cevherleşme % 9,11 Cu tenörüne sahiptir. Ağsı cevher ve saçınımlı cevherlerde Cu tenoru % l'in altına kadar düşmektedir. Bu bölgedeki en önemli cevher mineralleri, pirit, kalkopirit, manyetit ve pirotindir. Bu işletmede 528557 ton blister bakırın yanı sıra 133 565 ton sülfırik asit, blister bakırdan l 316 kg altın ve 7 557 kg gümüşelde edilmiştir (Çelik, 1993). Anayatak'ta 1991 yılı sonu itibarıyla 17 410 044 ton ham cevher çıkarılmışolııp 1997 yılı itibarıyla 335 839 ton çıkarılmaya hazır, 3 306 286 ton çıkarılmaya hazır olmayan olmak üzere toplam 3 642 125 ton % 1.1 Cu tenörlü cevher rezervi bulunmaktadır. Mızırtepe Cevherleşmesi Bölgede Kretase yaşlı serpantinit, gabro ile Eosen yaşlı diyabaz ve çamurtaşı yer alır. Cevherleşme, kloritleşmiş diyabazlar içerisinde damar ve yer yer masif kalkopirit, pirit, pirotin mercekleri şeklindedir. Bölgede MTA tarafından ayrıntılı çalışmalar yapılmış olup, cevherleşmenin ekonomik öneme sahip olmadığı belirtilmiştir (MTA; 1996). Maden-Pütyan (Arslantaşı) Cevherleşmesi Bölgede ofiyolitik kayaçlar ve Maden K.armaşığı'na ait kayaçlar yer almaktadır. Sahada yer yer alterasyon (kaolinleşme, kloritleşme ve limonitleşme) görülür. Alterasyon kuşağı cevherleşme açısmdan önemlidir ve 30-40 m genişliğe, 600 m uzunluğa sahiptir. Ayrıca 2-3 m genişlikte 0,5-11 m kalınlıkta masif bir pirit merceği görülmektedir. Etibank tarafından yapılan sondajlarda % 2,13 Cu içerikli 7 m cevher kesilmiştir. Yatakta ortalama % l, 56 Cu tenörlü 509 932 ton görünür rezerv belirlenmiştir. Yatak, 7 155 ton metalik Cu'a sahiptir (MTA; 1996). Kızıldağ-Billurik Dere Cevherleşmesi Cevherleşme Elazığ ilinin yaklaşık 15-25 km. kuzeyinde Kızıldağ çevresi ve Billurik dere bölgesinde Elazığ magmatitleri içerisinde damarlar şeklinde izlenmektedir. Cevherleşme diyoritik ve granitik kayaçlar içerisinde yer alır. Bölgede, epidotlaşma, serisitleşme ve limonitleşme türü alterasyon görülmektedir. Cevhermineralleri olarak pirit, kalkopirit. sfalerit. galen, spckiilarit izlenmektedir. Cevherleşmenin ekonomik durumunu belirlemeye yönelik çalışmalar yeterli değildir. Ayrıntılı çalışmalar yapılması gerekir (Sağıroğlu, 1986; Şaşmaz ve Sağıroglu; 1990). Tablo I. 1: Ergani (Maden) Bakır İşletmesinin 1981-1991 yıllarında üretilen ham cevher, blister bakır ve sülfırik asit miktarı ile işletmedeki istihdam durumu 224

Yıllar işçi adedi Memur adedi TÜV. Cevher B. Bakır S. Asit 1981 l 594 142 412000 5002 10719 1982 l 467 127 450 000 4665 14400 1983 l 296 126 413500 2500 20602 1984 1228 181 630 900 6202 2253 1985 l 142 187 516000 4340-1986 l 114 180 603 000 5625-1987 l 074 162 583 000 8002-1988 960 158 551 500 5410-1989 900 175 398 500 3050-1990 827 174 456 000 2522-1991 622 174 410800 - - Toplam 17410044 528 557 133565 Zahoran (Maden) Cevherleşmesi Cevherleşme, Maden Karmaşigı'na ait volkanik kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Asıl cevher mineralleri pirit, kalkopirit ve manyetittir. MTA, (1997) tarafindan yapılan çalışmalarda cevherleşmenin ekonomik öneme sahip olmadığı belirtilmektedir. Helezür (Sivrice) Cevherleşmesi Cevherleşme, Karabayalık dere ve Mahkemelik olmak üzere başlıca iki yerde yastık lav yapışı gösteren spilitik diyabazlar içerisinde görülür. Limonitleşme, kaolenleşme, kloritleşme, silisleşme ve serisitleşme türü alterasyonlar görülmektedir. Cevherleşme Karabayalık dere mevkiinde yarmalar ve açık işletme sonucu açığa çıkmıştır. Masif, saçınımlı ve damar şeklinde izlenen cevherleşmenin esas mineralleri pirit, kalkopirit ve sfalerittir. Ortalama tenor, masif cevherleşmelerde % 3,87 Cu, % 1,37 Zn, saçınımlı ve damar tipi cevherleşmede ise ortalama % 0,21 Cu, % 0,11 Zn değerleri bulunmuştur. Mahkemelik sahasında ise bir cevher yüzeylemesine rastlanmamıştır. Yer yer dissemine pirit görülmüştür. Karabayalık dere mevkiinde ayrıntılı çalışma yapılması gerekmektedir. Demir Cevherleşmeleri Karakaş (Baskil) Demir Cevherleşmesi Demir cevherleşmesi, Baskil ilçesinin 24 km batısındaki Karakaş koyunun hemen batısında yer alır. Paleozoyik yaşlı Keban Metamorfitleri içerisinde görülen cevherleşme yapraklanma ve tabakalanmaya paraleldir. Asıl cevher minerali, markazit olup, bu mineral alterasyon sonucu limonit, hematit ve götit minerallerine dönüşmüştür. Ayrıca jips ve kükürt mineralleri de izlenmektedir (Akgül ve Acar, 1997). Sahada % 52 Fe tenörlü 126.270 ton, % 33 Fe tenörlü 220.500 ton demir olduğu belirlenmiştir (Akyol vd., 1986). Asıl demir cevherleşmesinin batısında küçük kafalar şeklinde birkaç cevherli zon daha yorulmuştur. Bu cevherleşme zonlarının ayrıntılı olarak incelenmesi gerekmektedir. Bu cevherleşme daha önceki yıllarda özel sektör tarafından işletilmiştir Aşvan Cevherleşmesi Cevherleşme, Elazığ'ın 35 km batısındaki Aşvan koyunun 4 km doğusundadır. Sahada Paleozoyik yaşlı mermerler ve bunları kesen magmatik kayaçlar yer almaktadır. Cevherleşme, bu iki kayaç kontağında skarn tipte gelişmiştir (Akgül ve Şaşmaz, 1996). Asıl cevher minerali manyetit olup hematit, limonit, ilmenit ve spekülarit mineralleri de izlenmektedir. Aşvan demir madcnindc yapılan çalışmalar sonucu ortalama % 55 tenörlü 23 798 ton, % 31,88 Fe tenörlü 164 250 ton görünür rezerv hesaplanmıştır (Akyol vd., 1986; M.T.A.,1997). Birvan-Hamzikan-Üçağaç Demir Cevherleşmeleri Cevherleşme, Keban Metamorfitleri'ne ait mermerler ile magmatik kayaçların dokunağında oluşmuştur. Asıl cevher minerali manyetittir. Yapılan çalışmalarda % 31-41 Fe tenoru tespit edilmiş, ancak rezerv için ayrıntılı bir çalışma yapılmamıştır. Yatağın 1,5 m kalınlıkta ve 10-20 m uzunlukta bir kaç kütleden oluştuğu belirtilmektedir Yahyalı köyü (Keban) Demir Cevherleşmesi. Demir cevherleşmesi Yahyalı tepenin kuzeydoğusundaki Ziyaret sırtında ve Kaletepe'de olmak üzere iki ayrı yerde mostra vermektedir. Yahyalı Tepe'deki cevher minerali limonit olup pirit ve markasit oksidasyon sonucu oluşmuştur. Cevherli kütle 140 m uzunluğa sahiptir. Kale tepe zuhurunda ise cevher minerali hematit olııp, kırık ve çatlaklara yerleşmiştir. Cevherli kütle 25 m uzunluğa, 20-30 cm kalınlığa sahiptir. Yapılan kimyasal analizlerde % 58-66 Fc203 içerdiği saptanmıştır (MTA; 1996). Mangan Cevherleşmeleri Koçkale Mangan Cevberleşmesi Cevherleşme, Elazığ'ın yaklaşık 25 km GD'sunda Koçkale köyü civarında yer almaktadır. Maden 225

Karmaşığı'na ait volkanosedimenter kayaçlar içerisinde görülen manganez cevherleşmesi, iki farklı şekilde bulunmaktadır. Bunlar; volkanosedimentitlerle uyumlu cevhrelcşmeler ve damar tipi cevherleşmelerdir. Manganez cevherleşmesinin % 29 Fe, % 17 M n ve % 13 Si içerdiği saptanmıştır. Fe ve Si miktarının yüksek oluşu cevherin kalitesini düşürmektedir. Yapılan arazi çalışmaları sonucu bölgede yaklaşık 2 000 000 (on cevher bulunduğu belirlenmiştir (Altunbey ve Sagiroglıı; 1995). Krom Cevherleşmesi Krom cevherleşmesi Elazığ ilinin Guleman bölgesinde yer almaktadır. 1935 yılında bulunmuş ve Etibank tarafından işletmeye açılmış olan Krom cevherleşmesi. Üst Kretase yaşlı ofiyolitik kayaçlar içerisinde izlenmektedir. Guleman ofiyoliti içindeki krom yatakları; litoloji özellikleri, yapısal durum ve coğrafik dağılımları dikkate alınarak dört kısıma ayrılmıştır: Gölalan sahası Piityan sahası Rııt - Taşlitepe sahası Kefdag - Kapin - Çabata sahası Bölgede 1936 yılından beri krom cevheri üretilmektedir ve 1996 yılı sonuna kadar 8 594 509 ton tüvenan kromit cevheri üretilmiştir. 1996 yılı sonu itibarıyla bölgedeki krom rezervi 4 800 000 ton görünür ve I 000 000 (on muhtemel olmak üzere 5 800 000 ton'dur. Zenginleştirme tesisi olarak 1965 yılmda devreye giren 150 000 ton /yıl kapasiteli eleme-triyaj ünitesi; 1951 yılında kurulan 30 000 ton/yıl kapasiteli Sori konsantratörü; 1984 yılında kurulan 27 000 ton/yıl kaoasiteli Jig tesisi ve 1991 y111"0'1 250 000 ton/yıl kapasiteli Kef konsantratörü bulunmaktadır. Sori konsantratörü 1992 yılından itibaren, eski teknoloji ve ekonomik olmayışı nedeniyle devre dışı bırakılmıştır. Şark krom işletmesinde ocaktan çıkarılan cevher, zenginleştirme tesislerinde işleme tabi tutularak konsantre cevher elde edilmektedir. Konsantre cevher Ferrokrom üretim tesislerinde işlenerek fen-okrom elde edilmekledir. Ferrokrom tesisleri Elazig-Bingöl karayolu üzerinde olup, Elazig'a 55 km mesafededir. 1977 vılında üretime alınan 50 000 ton/yıl kapasiteli A tesisi ile 1989 yılında üretime alınan 100 000 ton/yıl kapasiteli B tesisinde 1996 yılı sonuna kadar toplam 960 118 ton yüksek karbonlu ferrokrom üretilmiştir. Yıllara göre ayrıntılı rerrokrom üretimi Tablo 3' de verilmiştir. Tablo I.2: Ferrokrom Tesislerinin Kurnluşundan 1996 Yılı Sonuna Kadar Üretilen Ferrokrom Miktarı YILLAR A Tesis B Tesisi TOPLAM 977 l 1.191-11.191 978 24.970-24.970 979 23.685-23.685 9SO 24.060-24.060 981 30.656-30656 9}i2 29,516-29.516 9S3 22.200-22.200 984 38.900-38900 98? 42.000-42 000 9S6 38.000-38.000 987 43.200-43.200 988 43.500-43 500 989 40.000 8300 48.300 990 36.750 14.690 51.440 991 43.000 29.500 72.500 992 38.500 35.000 73.500 993 39.500 42.500 82000 994 37.500 51.000 88500 995 37.500 42.500 80000 996(11 Aylık) 38.450 45.550 84000 TOPlAM 683.08 269.040 952.118 199-2001 yılları arasında yılda 200 000 ton kapalı işletme yöntemi ile ve 300 000 ton açık işletme yöntemi ile olmak üzere toplam 500 000 ton/yıl tüvenan krom üretimi hedeflenmişiir. Kurşun-Çinko Cevherleşmeleri Keban ilçesi Pb-Zn Cevherleşmesi Cevherleşme, Keban ilçesinin 2 km kadar güneyinde Fırat vadisinin doğu kıyışı üzerinde bulunmaktadır. En önemli ocağı Derebaca madeni 1728 yılında işletmeye açılmıştır. Keban madeni 1953 226

yılında Etibank tarafından işletilmeye başlanmıştır. Cevher, siyenit porfir, mermer-şist kontağında yer almaktadır. Keban madenindeki cevher % 9 Pb, % 12 Zn, 300 gr/ton Ağ ve l gr/ton Au içermektedir. Cevher yatağında yüzeyden derine doğru gidildikçe Zn oranı artmaktadır. Maden 1953-1983 yılları arasında Etibenk tarafından işletilmiştir. 1983-1988 yılları arasında müteahhit tarafından işletilen cevher ekonomik olmaktan çıktığı için 1989 yılında terkedilmiştir. 1953 yılından itibaren toplam 422 000 ton tüvenan cevher çıkarılmıştır. Billurik Dere-Kurtdere (Elazığ KB'sı) Kurşun-Çinko Cevherleşmesi Kurşun-Çinko Cevherleşmesi, Elazığ Magmatitleri'ne ait derinlik kayaçları içerisinde yer almaktadır. Cevherleşme, damarlar şeklinde izlenmekte olup, damar kalınlıkları 10-50 cm arasında değişmektedir. Yapılan incelemelerde cevher minerali olarak galen, sfalerit ve pirit mineralleri saptanmıştır. Cevherleşmenin ekonomik durumunun araştırılması gerekmektedir (Şaşmaz ve Sağıroğlu, 1990). Altın Cevherleşmesi Baskil Altınlı Kuvars Damarları Cevherli kuvars damarları, Baskil ilçesinin güneyinde Nazaruşagı köyü civarında Elazığ Magmatitleri'ne ait derinlik kayaçları içerisinde yer almaktadır. Bölgede, irili ufaklı toplam 28 adet kuvars damarı incelenmiştir. 4-312 m arasında değişen uzunluklara sahip damarların kalınlığı 20-80 cm arasında değişmektedir. Yapılan mikroskopik çalışmalarda kalkopirit, pirit, bizmut, manyetit, galen, sfalerit ve altın mineralleri belirlenmiştir. Yüzeyde cevher kalınlığı 0.5 m, derinliği 10 m alındığında ortalama % 0,98 Cu, 1,09 gr/ton Au tenörlü 19 628,5 ton muhtemel rezerv hesaplanmıştır. Sondaj verilerinden hareketle derinliğin 100 m. olduğu düşünülürse 196 285 ton muhtemel + mümkün rezerv ortaya çıkmaktadır (Gerçek. 1996). I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri Madencilik Faaliyetleri üretim sırasında genelde açık işletme yöntemi kullanılması, basamak oluşturması ve yer altı işletme yöntemi kullanılması dolayısıyla zemin emniyeti, malzeme kayması ve göçüklerin olması mümkündür. Bunun yanındamadencilik alanında çalışnaların evsel atıkları, nakliye esmasında oluşabilecek toz, yer altı suyuna olacak etkisi ve karayollarına etkisi bulunmaktadır. Ayrı faaliyet sırasında muhtemel kesilebilecek ağaçlardan dolayı bitki örtüsüne yapacağı tahribat ve orman yangınlarına etkisi olabilir. Madencilik faaliyetleri bunula birlikte bazı tarım arazilerinin tahribatı ve işletme esnasında florafauna türlerine yapacağı etki ve üretimde kullanılacak makine ve araçların atık maddeleri ayrıca üretim sırasında kulanılabilecek tehlikeli toksik, parlayıcı ve patlayıcı maddelerin kullanım durumlarında da çevreye olumsuz etkileri bulunmaktadır. I.5Madencilik Faaliyetlerinin Sonucunda Arazi Onaylı Yapılan Rehabilitasyon Çalışması Açık işletme faaliyetleri sonucu oluşan arazi şeklinin tekrar eski durumuna getirilmesi üretim planlamasının içerisinde düşünülmesi gerekir. Maden Kanunumuzda da bu husus ayrıca belirilmiştir. Arazinin tekrar eski durumuna getirilmesi maden işletmecisinin görevleri arasında olup yapılması gerekli olan işler şunlardır: 1- Arazi yüzeylerinin düzenlenmesi 2- Yol inşası 3- Şevlerin stabilitesi Mermer üretimi, basamaklar oluşturularak arazi meyline paralel eğimde gerçekleştirilmiştir olacaktır. Çalışması biten ocak basamakları, çıkan pasa ile uygun eğimlerde doldurularak, taşlı ve çukur kısımlar tesviye edilecektir. Bunun üzerine arazi hazırlanması sırasında üst kısımdan sıyrılarak alınıp ayrı bir yerde stoklanmış olan bitkisel toprak serilecektir. (Bitkisel toprağın stoklama esnasında su veya rüzgar erozyonuna maruz kalarak sürüklenmesini ve 5toz emisyonu oluşturmasını engellemek amacıyla üzeri yeşillendirilerek depolanması sağlanacaktır.) Ayrıca üretimi biten faaliyet alanının yeşillendirilmesini kolaylaştırabilmek ve çabuklaştırabilmek amacıyla serilecek olan bu bitkisel toprağa organik madde ilavesi yapılacaktır. Alt dolgu maddesi olarak serilen pasa malzemesinin üzerine bitkisel toprak uygun görülen kalınlıkta serilecektir. Bitkisel toprağın serileceği alan istenmeyen her türlü yabancı materyalden arındırıldıktan sonra bitkisel toprak serilecek ve serilmeden önce mevcut toprak hafifçe gevşetilecektir. Bitkisel toprak serildikten sonra işlenerek, tırmıkla tesviyeye uygun bir yapı ve dokuya getirilecek bu işlemler sırasında çıkan ve boyutu 5 cm'yi geçen taş,ot ve diğer istenmeyen maddeler toplanacak ve uzaklaştırılacaktır. Temizlenmiş bitkisel toprak alandaki eş yükselti eğrileri veya kotlarına uygun olarak tesviye edilecektir. Daha sonra yörenin ekolojik koşullarına uygun bitki türleri ile yeniden bitkilendirilmek ağaçlandırılmak üzere, Orman idaresine teslim edilecektir. 227

Tahrip edilen bir alan kendi haline bırakıldığında, ekolojik dengesine ulaşması kendi kendini onarması çok uzun zaman alabilir. Uygun bir zaman sürecinde bu alanların yeniden doğaya kazandırılması için insan yardımına ihtiyaç vardır. Bu amaçla rehabilitasyon çalışmaları, tahrip edilmiş alanın verimliliğinin ekolojik, ekonomik ve estetik değerlerinin yeniden kazandırılmasını hedefleyen çalışmaları içerecektir. Faaliyet sona erdikten sonra arazinin alacağı son duruma göre çalışmalar yapılacak ve cevre sorunları en aza indirilecek ve giderilmaye çalışılacaktır. Faaliyet esnasında alınacak olan toprak pasaları arazinin çalışılmayan bir bölgesinde depo edilerek her türlü rüzgar ve yağmur erozyonuna karşı üzerleri çimlendirilerek işletme faaliyete kapandıktan sonra ağaçlandırma ve rekreasyon çalışmalarına teşkil edecektir. I MADENCİLİK KAYNAKÇA - Elazığ projesi Mevcut Durum Raporu-1 - M.T.A Çalışmaları - İl Çevre ve Orman Müdürlüğü - İldeki Maden Şirketlerinin Envanterleri 228

(J). ENERJİ J.1 1 Birincil Enerji Kaynakları : Güneş, rüzgar, kömür gibi sınıflandırılan alt başlıklardır. Bunlar gereken enerji hizmetlerine dönüştürülünceye, makinelerde ya da soba, türbin veya motor gibi araçlarda kullanılıncaya kadar işe yaramaz. Dünyanın her yerinde birçok ülkede pek çok birincil enerjinin ziyan olmasına sebep, onu gerekli hizmete çevirecek olan teçhizatın tasarımındaki veya çalışmasındaki yetersizliktir. Elazığ, birincil enerji bakımından önemli bir potansiyele sahip değildir. Dar alanlarda odun, kırsal alanlarda ise tezek hem ısınma hem de mutfak yakıtı olarak kullanılmaktadır. J.1.1 Taş Kömürü: İlimizde Taşkömürü rezervi bulunmamaktadır. J.1.2. Linyit: İl sınırlarımız Palu İlçesinde oluşam kömür, Eosen flişi içindedir. Flişin orta kısmında yaklaşık 25.00 m lik bir horizonda altı linyit damarcığı vardır. Damarların inceliği ve sık sık kesilmeleri işletmelerin kısa sürede sona ermesine neden olmuştur. Oluşum ekonomik değildir. J.1.3. Asfaltit : İlimizde Asfaltit rezervi bulunmamaktadır. J.1.4. Bütümlü Şist: 229

İlimizde Bütümlü Şist rezervi bulunmamaktadır J.1.5. Hampetrol : İlimizde Hampetrol rezervi bulunmamaktadır. J.1.6. Doğalgaz: İlimizde Doğalgaz mevcut değildir. Adıyaman-Elazığ-Diyarbakır Doğal Gaz Boru Hattı projesinin ihalesi 12.05.2004 tarihinde imzalanmıştır. Doğalgaz boru hattının döşenme çalışmaları devam etmektedir. J.1.7Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) : İlimizde uaranyum ve Toryum rezervi bulunmamaktadır. J.1.8 Orman: Elazığ ilinin 917684 m 2 olan alanının 154551.5 m 2 si ormanlık alan 763129 m 2 si ormansız alandır. İlimizdeki odunlar genelde ısınmak amacıyla yakıt olarak tüketilmektedir. Tüketilen bu odunların büyük bir kısmı diğer illerden karşılanmaktdır. Tüketilen yakacak odunların % 80 i meşedir. Geri kalan % 20 lik kısım ise meyve ağaçlarıdır. Odun tüketiminde son yıllarda azalma olmuştur. Odun yerine gerek sobalarda ve gerekse kaloriferlerde ithal kömür kullanılmaktadır. J.1.9. Hidrolik: Yerüstü suyu: (İl çıkşı toplam artalama akım):20.716,8 hm 3 /yıl Yetaltı suyu:115 hm 3 /yıl Toplam Su Potansiyeli: 20.831,8 hm 3 /yıl Yer Altı Su Kapasitesi 1. Gurup Akiferler Tablo-J1: Birinci Grup Akiferler AKİFER ADI DERİNLİK (M) UZAKLIK (Km) A. SU MİK.Lt/sn ULUOVA 100-150 5 km 10-100 ELAZIĞ OVASI 100-150 5-8 2-25 YURTBAŞI KIRAÇ 100-150 20-25 2-30 OVASI KOVANCILAR 100-200 70 2-15 230

BEHREMAZ OVASI BASKİL VE CİVARI BASKİL SAHİL OVASI KARAKOÇAN OVASI BALTAŞI SARIKAMIŞ ARASI HAZAR GÖLÜ CİVARI HANKENDİ OVASI 100-150 50-60 5-60 100-150 30 2-30 100-150 50-70 10-20 100-150 100 10-40 100-150 50-60 3-20 50-150 25 2-20 100-150 20 1-20 Tablo-J2: İkinci Grup Akiferler 2. Grup Akiferler: AKİFER ADI DERİNLİK (M) UZAKLIK (Km) A. SU MİK.Lt/sn BASKİL 100-150 5 10-60 HAROĞLU CİVARI KOVANCILAR 100-150 60 2-40 ŞAHMARAN DAĞI KESİK KÖPRÜ 100-150 10 5-50 Tablo-J3: Havzaların Aldıkları Yağış Miktarları Havza adı Potansiyel Yağış Alanı Ortalama yıllık Ortalama (km 2 ) Akış (km 3 iştirak ) yıllık verim oranı ( l /s/km 2 ) (21) Fırat Havzası 127 304 31,61 17,0 8,3 (26) Dicle Havzası 57 614 21,33 11,5 13,1 J.1.10: Jeotermal : Elazığ il sınırları içerisinde jeo termal alan Karakoçan ile sınırları içerisinde Karakoçan İlçesinin 20 km kuzeybatısında yer alan Golan kaplıcalarıdır.m.t.a nın 2003 yılında açtığı 330 m derinliğindeki sondajdan 42oCsıcaklıkta 25 lt/sn debide sıcak su almıştır. Sıcak su açısından bu alan potansiyele sahiptir. Tablo-J4: Elazığdaki Kaplıcalar ve Özellikleri 231

JEOTERMAL ALAN ADI SICAK SU KAYNAK ADI SICAKLIK (OC) DEBİ (Lt/sn) POTANSİYEL KULLANUM ALANI GOLAN KARAKOÇAN 44.5 5 0.20 KAPLICA OLARAK VE KAPLICANIN ISITMASINDA KURULU TESİS KAPLICA J.1.11: Güneş : ilimizde güneş enerjisinden konut ve işyerlerindeki güneş kollektörleri ile sıcak su elde etmek amacıyla kullanılmaktadır. Bu sektör il sınırları genelinde kırsal kesimde dahil hızla büyümektedir. J.1.12: Rüzgar : İlimizde rüzgar enerji potansiyeli mevcut değildir. J.1.13. Biyokütle : İlimizde biyokütle potansiyeli mevcut değildir. J.2: İkincil Enerji Kaynakları : J.2.1: Termik Enerji : İlimizde termik enerji ile ilgili santral mevcut değildir. J.2.2: Hidrolik Enerji : Elazığ ili sınırları içerisinde yer alan dokuz adet hidroelektrik enerji projelerinin toplam kurulu gücü 1.927.3 MW; yıllık enerji tüketimi 8.671 GW/yıl dır. Bu projelerden üçü işletmede, bir adetinin planlanması tamamlanmış; beş projenin ise ön inceleme ve master planı tamamlanmıştır. Bu santrallerden Sivrice İlçesi Hazar gölünden Beslenen Hazar-1 ve Hazar -2 santralleri Göl su seviyesini düşürdüğü için göl hacmi küçülmekte bu da Hazar gölünün doğal karekterini bozmaktadır. 232

Cip sulama barajı Keban Barajı Şekil-J1: Elazığ ili sınırları içerisinde bulunan çeşitli kademelerdeki hidroelektrik enerji projeleri ve kriterleri 233

Tablo-J5: Hidroelektrik Enerjisi Kaynak Kullanımı ve Gerçekleşme SANTRAL KURULU GÜÇ (MW) ÜRETİLECE K ENERJİ (GWH/YIL) İşletmede Olan HES ler 1.360.1 6.192 Keban HES Projesi 1.330.0 6.000 Hazar-1 HES Projesi 20.1 128 Hazar-2 HES Projesi 10.0 64 Planlanması Tamamlanan Projeler 108 367 Pembelik HES Projesi 108 367 Ön İnceleme ve Master Planı Tamamlanan Projeler 459.2 2.112 Beyhan I HES Projesi 300.0 1.435 Tatar HES Projesi 100.2 377 Palu HES Projesi 20.0 84 Seyrantepe HES Projesi 34.0 188 Keban Deresi HES (Özel kuruluş) 5.0 28 Tablo-J6: Elektrik Enerjisi Tüketiminin Gelişimi Hidroelektrik Enerji Ortalama Üretim Potansiyeli (a) Hidroelektrik Enerjisinde Kaynak Kullanımı (b) Gerçekleşme %71.4 8.671 GWh/yıl 6.192 GWh/yıl J. 2.3: Nükleer Enerji : Doğada bulunan radyoaktif elementlerden yararlanılarak nükleer santrallerde 234

elektrik enerjisi elde edilmesi olan nükleer enerjiden faydalanmak için radyoaktif kaynak rezerveleri mevcut değildir. J.2.4 Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi: ABONE GRUBU ABONE SAYISI TÜKETİM KWh ABONE SAYISININ TOPLAM İÇERİSİNDEKİ ORANI % TÜKETİM TOPLAM İÇERİSİNDEKİ ORANI % SANAYİ 916 209,884,267 0,43 35,45 TİCARETHANE 23,057 55,396,903 10,72 9,36 RESMİ DAİRE 1,682 37,600,905 0,78 6,35 TARIMSAL SULAMA 9,743 44,915,522 4,53 7,59 MESKEN 174,644 165,022,795 81,18 27,87 İlimizde yenilenebilir elekrtik enerjisi üretimi ve çalışmaları mevcut değildir. J.3: Enerji Tüketiminin Sektörlere Dağılımı : Tablo-J7:2005 Sonu Abone Grupları Bazında Abone Sayıları Ve Tüketimlerin Tpolam Sayısı Ve Tüketim İçerisindeki Oranları BELEDİYELER 272 43,130,516 0,13 7,28 BEDELLİ AYDINLATMA 1,467 23,615,041 0,68 3,99 DİĞRER 3,349 12,551,183 1,56 2,12 TOPLAM 215,130 592,117,162 100 100 Tablo-J8:2005 Yılı Abone Sayıları ve Tahakkuk Eden Tutarlar ABONE TAHAKKUK EDEN TAHAKKUK EDEN ABONE CİNSİ SAYIISI (Kwh) TUTAR ( TL ) SANAYİ 5 105.063 14.072.740.000 TİCARETHANE 82 214.159 40.102.280.000 RESMİ DAİRE 3 13.401 2.108.508.000 T.SULAMA 27 203.569 27.978.160.000 235

İÇMESUYU 3 43.249 5.881.810.000 ŞANTİYE 2 40.521 7.507.807.000 MESKEN 648 850.462 124.503.990.000 TOPLAM 770 1.470.424 224.155.370.000 J.4. Enerji Tasarrufu ile ilgili çalışmalar: Tablo-J9: Taranan ve Yakalanan Abone Sayısı İLÇE ADI TARANAN ABONE S. AĞIN 764 1 ALACAKAYA 204 15 ARICAK 230 15 BASKİL 816 13 KARAKOÇAN 3881 58 KEBAN 280 4 KOVANCILAR 6279 71 MADEN 1164 14 PALU 2114 26 SİVRİCE 599 26 MERKEZ 1718 524 DİĞERLERİ 430 3 TOPLAM 18479 770 YAKALANAN ABONE SAYISI 236

KAYNAKLAR DSİ IX. Bölge Müdürlüğü Fırat Elektirik MTA Bölge Müdürlüğü K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ K.1. İl Sanayinin Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler Elazığ'da Cumhuriyetten önce Harput'da daha çok debbahçılık ve ipek dokumacılığı şeklinde görülen sanayi Cumhuriyetten sonra, devlet yatırımları ile hız kazanmış, birbiri ardına Şeker Fabrikası, Şarap Fabrikası ve Ferrokrom tesisleri faaliyete geçmiştir. Bu dönemin ilk özel teşebbüsü Elazığ İplik Fabrikasıdır. Elazığ'da 2. sanayi hamlesi Keban Barajı sonrası yaşanmıştır. Bu dönemde Elazığlı müteşebbislerin öz sermayesi ile Keban Holding özel teşebbüsün Keban Barajı istimlak bedellerinin üretime dönüştürülmeye çalışıldığı bir dönem olmuştur. O dönemde kurulan fabrikalar çok ortaklı yapılarını kaybetmekle beraber üretimlerini sürdürmektedirler. 1980'lerin ikinci yarısında devlet teşvikleri ile başlayan yeni atılımla Elazığ Organize Sanayi Bölgesi kurulmuş ve yaşanan bir çok olumsuzluklara rağmen Elazığ'ın kalkınma ve sanayileşme arzusu devam etmiştir. Türkiye de ilk olma özelliği taşıyan Hayvan Ürünleri Organize Sanayi Bölgesinde ise iki tesis üretime geçmişir. Günümüzde "Elazığ Organize Sanayi Bölgelerinde 66 ve OSB dışında 181 olmak üzere toplam 247 işletme faaliyetlerini devam ettirmektedir. Bu işletmelerin tamamı KOBI niteliğindedir ve 5.225 kişiye doğrudan istihdam sağlamaktadır. OSB'de 17 işyeri çeşitli nedenlerle üretimine ara vermiş, 13 firma inşaat halinde ve 4 adet işyeri de proje aşamasındadır. Elazığ Küçük Sanayi Sitesinde ise yaklaşık 1000 işyeri faaliyetlerini sürdürmektedir. 237

Elazığ'daki KOBİ'lerin faaliyet alanları çeşitlilik arz etmektedir. Bunların başlıcaları; Mermer. Mobilya İmalatı, İnşaat Sanayi, Tekstil, Et ve Süt Mamulleri, Madencilik. Gıda Sanayi olarak sayılabilir. İlin sanayileşmesinde özellikle son yıllarda hizmetler sektörünün önem kazandığı da görülmektedir. Bunlardan sağlık, eğitim ve turizm yatırımları ilk göze çarpanlardır. 60 50 49 40 30 20 10 0 2 6 11 10 5 17 Baskil Yolu Aksı Bingöl Yolu Aksı Diyarbakır Yolu Aksı İlçeler Malatya Yolu Aksı OSB Şehir Merkezi Şekil K.1 Elazığ İlinde Sanayi Tesislerinin Konum Olarak Dağılı K.2. Genel Anlamda Sanayinin Guruplandırılması Sektör İşyeri Sayısı Dokuma Giyim ve Deri Sanayi 5 Orman Ürünleri ve Mobilya 10 Gıda ve İçki Sanayi 22 Kağıt ve Basım Sanayi 1 Kimya,Kömür,Kauçuk,Plastik ürün sanayi 9 Taş ve toprağa bağlı sanayi 22 Metal eşya, makine ve teçhizat 14 Diğerleri 10 T O P L A M 93 238

Şekil K.2 İlimizin Maden Haritası Sanayi Alanları Küçük Sanayi Siteleri Elazığ S.S.Küçük Sanayi Sitesi Elazığ Merkezinde 1025 işyeri kapasiteli Küçük Sanayi Sitesi mevcut olup, faal olarak çalışmaktadır. Bu sitemizde ortalama 5000 kişi çalışmaktadır. Ayrıca İl Merkezinde Elazığ Bingöl Yolu 8. Km sinde 202 işyeri Elazığ Yeni Küçük Sanayi Sitesi Yapı Koop. Sorumluluğunda tamamlanma aşamasına gelmiştir. Kovancılar S.S.Küçük Sanayi Sitesi Elazığ Kovancılar Küçük Sanayi Sitesi büyük ölçüde tamamlanmış olup işyeri sayısı 100 adettir. Karakoçan S.S.Küçük Sanayi Sitesi Elazığ Karakoçan Küçük Sanayi Sitesi inşaat çalışmaları devam etmekte olup işyeri sayısı 100 adettir. 239

Elazığ Organize Sanayi Bölgeleri İlimiz merkezine 11 km. mesafede Yazıkonak beldesi hudutları dahilinde 100 hektar üzerinde (5.000-100.000 m 2 arasında değişen) 63 sanayi parselinden oluşmuştur. Organize Sanayide Bir Mermer Atölyesi Organize Sanayi Bölgemiz, diğer Organize Sanayi Bölgeleri içerisinde örnek gösterilebilecek bir şekilde tamamlanmış olması, tüm parsellerinin satılarak yatırım faaliyetlerinin büyük bir hız kazanmış olduğu, karlı ve ihracata dönük yatırımların gayet ciddi bir şekilde yapılmış olması ve ilimiz huzurlu bir kent olması gibi faktörlerde dikkate alınarak, verimli tarım topraklarını Baraj göllerine terk eden ve sanayileşmekten başka bir çaresi kalmayan ilimize bu şansın tanınarak ve ek teşviklerle desteklenerek cazibe merkezi durumuna getirilmesi büyük önem arz etmektedir. 1974 yılında temelinin atılmasıyla başlamış olan ve aradan uzun yıllar geçtikten sonra 1987 yılı içerisinde altyapı çalışmalarına başlanılan bölgenin, 1992 yılında altyapısı ile sosyal tesislerinin tamamlanmasıyla l.kısım Organize Sanayi işletmeye geçmiştir. Elazığ Organize Sanayi Bölgesinde 1151 işçi istihdam edilmektedir. Tam kapasideye ulaştığı zaman 1751 kişiye daha iş istihdamı sağlanacaktır. ll. Kısım Organize Sanayi Bölgesi Bu gelişmelerin yanında, l.kısım Organize Sanayi Bölgesi parselleri tamamen dolduğundan müracaat eden yatırımcıların taleplerini karşılayabilmek için; II.Kısım Organize Sanayi Bölgesine ihtiyaç duyulmuştur. Bu durum müteşebbis teşekkülce göz önüne alınarak mevcut bölgenin doğu ve batısında Arsa Ofisi Genel Müdürlüğüne ait olan 466.000 m 2 'lik arsa 1991 yılında satın alınmıştır. 200 hektarla sınıflandırılan bölgemizin 400 hektara çıkartılması çalışmalar doğrultusunda, kişi ve 240

kuruluşlardan da 8.6 hektar arsa satın alınmış, toplam 92,2 hektardır. 1999 yılı sonunda tamamlanarak sanayicilerin hizmetlerine sunulacaktır. Geriye kalan bölgenin doğrultusundaki 37 hektarlık alanın ise; Kamulaştırma çalışmaları devam etmektedir. II.Kısım O.S.B.'si toplam 64 sanayi parsellerinden oluşmuştur. Bu parsellerden alt yapısı tamamlanmış. 1.Kısımdan istifade edebilecek durumda olan, 15 adedi sanayicilere tahsis edilmiştir. Bu durum ile yetinmeyen müteşebbis teşekkülümüz, Mevcut O.S.B.'nin üst ksmında bulunan Yazıkonak Belediyesinden 363.615 m 2 arsa almıştır. Fiziki bütünlüğü sağlamak için de Arsa Ofisi Genel Müdürlüğüne ait 547.789 m 2 'lik arazinin alımının sağlanabilmesi yönünde ilgili Genel Müdürlüğe müracaat etmiştir. Yazıkonak Belediyesinden alınan arsa Elazığ Özel İdare adına tapuda tescil ettirilmiştir. Elazığ Organize Sanayi Bölgesi (Hayvan Ürünleri) Elazığ Organize Sanayi Bölgesi (Hayvan Ürünleri)'nin ülke çapında ilk uygulaması ilimizde yapılacaktır. Konu ile ilgili olarak 31.08.1994 tarihinde yer seçimi komisyonu marifetiyle Organize Sanayi Bölgesi kuruluş alanı tespit edilmiş olup, ilgili bölgenin ÇED (Çevresel Etki Değerlendirme) raporu Sanayi ve Ticaret Bakanlığı marifetiyle hazırlanmıştır. İlgili Bakanlığın 13 HAZİRAN 1996 tarih ve 7450 sayılı emirleri doğrultusunda müteşebbis teşekkülün oluşturulması ile ilgili çalışmalara hız verilmiş ve Elazığ Valisinin Başkanlığında Elazığ Belediye Başkanlığı, Elazığ İl Özel İdare Müdürlüğü ile Elazığ Ticaret ve Sanayi Odasının iştiraki ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığı fonlar Yönetmeliğinin 31. maddesi gereğince oluşturulmuştur. 185.000 m 2 'lik alan üzerinde kurulacak olan O.S.B.'nin yeri; Elazığ Özel İdare adına tapuya tescil ettirilmiştir. Bu sektörde faaliyet gösteren işyerlerinin yetersizliğini, dağınıklığını gidermek ve çevre sağlığına duyarlı entegre tesisler meydana getirmek olan bu organizasyonun imar çalışmaları sürdürülmektedir. Bu sanayi bölgesinin hayata geçirilmesi halinde atıl durumunda olan 1000 adet ahırın faal duruma geçeceği ve yılda 150.000 Büyükbaş hayvanın besiye alınacağı planlanmaktadır. K.3. Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı Tablo K.1. Elazığ İlinde Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı İlçelere Göre Sanayi Ve Ticaret Odasına Kayıtlı Ticari Firmalar [Sanayi Ve Ticaret Odaları) Toplam İLÇE MERKEZ Bankalar Sarraflar Ve Kuyumc ular Keresteci ler Ve Mobilya İmalatçıl arı Manifatura Ve Tuhafiyecile r Dayanıklı Tüketim Malzemesi Satıcıları Toptan Bakkal Kasap ve Besiciler Kuru meyvecil er Müteahhitle r 30/135 39/22 198 168 42 / 297 / 71-450 19/113 39/22 177 152 242 / 63 / 30-419 Kitap Kırtasiye Matbaa Ve Züccaciy eler Eczacılar 48 / 22 / 23 20 44 / 21 / 20 8 241

AĞIN 1 / - - / - - - 1 / - - - - - ALACAKA- YA 1 / 1 - / - - 1 / - - - - - - ARICAK 1 / - - / - - - 1 / 1-2 - - BASKİL 1 / 1 - / - - - 11 / 1-1 - - KARAKO- ÇAN 2 / 7 - / - 12 5 20 / 5 / 5-3 1 / 1 / 3 6 KEBAN 1 / - - / - 1 2 - - - 1 / - 1 KOVANCILA R 1 / 12 - / - 3 2 12 / - / 6-13 - 5 MADEN 1 / 1 - / - 3 2 3 / 1 / - - 4 1 / - - PALU 1 / - - / - 1 4 6 / - / 1-8 1 /- - SİVRİCE 1 / - - / - 1-1 / - - - - - Nakliye ve Akaryakıt çılar Komisyo ncular İnşaat Malzemesi Satıcıları Oto Yedek Parçacıları Ayakkabıcılar Bakır Ve Demir Satıcıları Otel Ve Pastaneler Zahireci Fırıncı Ve Un Fabrikala rı Döviz Büroları Hırdavatçıla r Toplam 182 / 162 116 129 89 29 25 26 / 11 23/24/13 9 10 İLÇE MERKEZ 157 / 123 114 118 87 25 24 26 / 10 23/14/10 8 10 AĞIN - / 1-1 - - - - - - - ALACAKAY A - - - - - - - - /1 - - - ARICAK - - - - - - - - - - BASKİL - / 3 - - - - - - - 2 - - - KARAKO- ÇAN 4 / 7 1 4-4 - - - 1 / 2 1 - KEBAN 1 / 1 - - - - - - - - 2 - - KOVANCILA R 11 / 12 1 4 1-1 - / 1-3 - - - MADEN 5 / 5 - - 1 - - - - 2 - - - PALU 4 / 6-2 - - - - - 1 - - - SİVRİCE - / 5 - - - - - - - - - K.4. Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İsdihdam Durumu Tablo K.2. Elazığ İlinde Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İsdihdam Durumu 242

OSB SEKTÖRÜ OSB D ış ın d a ki T es is S a yı sı TO İSTİHDAM Gıda Maddeleri İmalatı 38 48 2461 Tarım Aletleri-Damper Dingil-Asansör- 14 16 92 Makine İm. Demir Dışı Metaller İm. 84 Tuğla Üretim Sanayi 125 Çimento-Prefabrik ve Beton Yapı 23 25 679 Elemanları İm. Dokuma ve Tekstil İm. 13 461 Mobilya ve Ahşap Ür.İm. 15 24 466 Tüp Dolum Tesisleri 96 Yem Üretim Sanayi 82 Plastik Üretim Sanayi 10 14 378 Mermer Üretim Sanayi 11 18 549 Döküm Sanayi 157 Cam Ürünleri Ürt. Sanayi 49 Tıbbi Malzemeler Ürt.San. 112 Temizlik Ürünleri Ürt. San. 29 243

Kağıt ve Kartona Yönelik İm. 42 Dalgıç Pompa İmalatı 120 Çelik Eşya Üretim San. 86 Isıtma-Soğutma Sis.Ürt.San. 11 13 150 Soğuk Hava Tesisleri 11 36 Maden Üretim Sanayi 955 Fidan ve Çiçek Üretim San. 40 Diğer İmalat Sanayi 188 TOPLAM 66 181 247 7437 Elazığ da halen 165 adet anonim, 831 adet Limited, 143 adet kollektif şirket ve 280 adet kooperatif faaliyet göstermektedir. Elazığ da 10 ve daha fazla işçi çalıştıran sanayi tesisleri toplamı 92 dir. Ayrıca; imalat sektöründe 5 ve daha fazla işçi çalıştıran 70 adet kuruluş mevcuttur. Elazığ daki sanayi işletmelerinde yaklaşık toplam istihdam,20.000 kişiyi bulmaktadır 244

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Elazığ da halen 165 adet anonim, 831 adet Limited, 143 adet kollektif şirket ve 280 adet kooperatif faaliyet göstermektedir. Elazığ da 10 ve daha fazla işçi çalıştıran sanayi tesisleri toplamı 92 dir. Ayrıca; imalat sektöründe 5 ve daha fazla işçi çalıştıran 70 adet kuruluş mevcuttur. Elazığ daki sanayi işletmelerinde yaklaşık toplam istihdam,20.000 kişiyi bulmaktadır Sektör Sektör Sıra İsletmenin İsletmenin Sahip. Huk. Açılış 3'lü kod 4'lü kod No Adı Yeri Biçimi Statü Tarihi Tarım Hizmeti Tarım Hizmt 1120 1 BAŞAK TARIM Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1990 1120 2 ULAŞ GIDA Malatya yolu 8. km Özel A.Ş. 1997 Metal Cev.Çık Metal Cevher Çık 2302 3 ERGANİ BAKIR Maden Kamu A.Ş. 1994 Gıda Sanayi Mezbaha Ürün 3111 4 EL-ET Merkez Özel A.Ş. 1995 3111 5 GÜNET Baskil Yolu 5. km Özel LTD. 1997 3111 6 KÖY-TÜR Baskil Yolu 21.km Özel A.Ş. 1984 Süt ve Mamül 3112 7 ELSÜT Diyarbakir yolu 8.km Özel A.Ş. 1976 Sebze-Meyve İşl. 3113 8 KALELİ Baskil Özel LTD. 1996 Bitki-Hayvansal Yağ 3115 9 KARADENİZ BİRLİK Malatya yolu 25.km Kamu Dev. 1986 Un-Unlu Mamül 3116 10 KEKLİKTEPE UN Merkez Özel LTD. 1977 3116 11 GÜLBAY UN Merkez Özel LTD. 1991 3116 12 İSAŞ GIDA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1994 3116 13 TÜRKSAN GIDA Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1993 3116 14 KOÇ UN BasyurtKarakoçan Özel LTD. 1990 3116 15 ŞARK-UN Karakoçan Özel A.Ş. 1984 3116 16 HALK EKMEK Merkez Özel A.Ş. 1987 Şeker ÜretveTasviy 3118 17 ELAZIĞ ŞEKER Yurtbası Kamu A.Ş. 1956 3118 18 MERMUTLU GIDA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1991 3118 19 YÜCE ÇAY Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1993 Yem Sanayi Yem Sanayii 3122 20 ELAZIĞ YEM Diyarbakir yolu 8.km Özel A.Ş. 1976 3122 21 KEKLİKTEPE YEM Merkez Özel A.Ş. 1987 3122 22 DİLEK YEM Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1990 3122 23 KÖY-TÜR Malatya yolu 3.km Özel A.Ş. 1987 3122 24 DOĞU YEM Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1990 3122 25 HARPUT YEM Merkez Özel LTD. 1989 İçki Sanayi Şarap San 3132 26 BUZBAĞ ŞARAP Merkez Kamu Dev. 1944 3134 27 AKPINAR MEMBA Diyarbakir Yolu 7.km Özel LTD. 1990 3134 28 KONEKTA.Ş. Diyarbakir Yolu 13.km Özel A.Ş. 1988 Tekstil Sanayi Çırçır-Dokuma 3211 29 METİNLER TARIM Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1997 3211 30 ELTEKS Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1991 3211 31 AKRA İPLİK Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1996 Hazır Giyim San 3222 32 ELATEKS Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1998 Deri Sanayi Deri İşleme San. 3231 33 AĞIN DERİCİLİK Agin Özel A.Ş. 1994 Orman Ürünleri Kereste-Parke 3311 34 KÖKSAN ORMAN Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1991 3311 35 CEMRE PARKE Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1996 3311 36 KARABULUT Küçük Sanayi Sitesi Özel LTD 1993 ORMAN Mobilya-Mefruşat 3320 37 DESEN MOBİLYA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1992 3320 38 DEMSAN MOBİLYA Organize Sanayi Bölgesi Özel Şahıs 1994 3320 39 AY-FA MOBİLYA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD 1996 3320 40 NAZENDE MOBİLYA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1997 3320 41 PLATİN MOBİLYA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1996 3320 42 YASİN MOBİLYA Malatya Yyolu 9. Km Özel A.Ş. 1995 Kağıt Kağıt-Karton San. 3411 43 ELTA.Ş. Malatya Yolu 12.km Özel A.Ş. 1976 Ana Kimyas Mad. 3511 44 ASİL GAZ Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1992 Kimyasal Gübre 3512 45 TÜGSA.Ş. Sivrice Kamu A.Ş. 1990 Kimyasal Mad. 3529 46 KARPOR Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1995 LPG Dolum 3544 47 BİZİMGAZ Diyarbakir Yolu6.km Özel A.Ş. 1988 3544 48 ŞARKGAZ Diyarbakir Yolu6.km Özel A.Ş. 1981 Kimya Sanayi Plastik Eşya 3560 49 AYHAS Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1994 3560 50 AKDAĞ SENTETİK Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1990 3560 51 AKEL PLASTİK Diyarbakir Yolu 10.km Özel LTD. 1996 245

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu TAŞ-Toprak San. Demir-Çelik San. Diğer Met. Ana S. 3560 52 FE-FERMA Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1993 3560 53 KEBAN PLASTİK Bingöl Yolu 8.km Özel A.Ş. 1969 3560 54 ÖZ KARDEŞLER Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1997 PLASTİK 3560 55 SEMBOL PLASTİK Sanayi Sitesi Özel A.Ş. 1996 Pişmişkil Yapı 3691 56 COŞKUNLAR Merkez Özel A.Ş. 1991 Gereçl. TOPRAK 3691 57 ŞEVKET KODAT Diyarbakir Yolu 7.km Özel Şahıs 1972 3691 58 ÖZBAYLAR TUĞLA Sivrice Özel A.Ş. 1989 3691 59 KİMTA.Ş. (Köksallar) Merkez Özel A.Ş. 1952 3691 60 HAZAR TUĞLA Sivrice Özel LTD 1967 3691 61 TUĞ-SAN Sivrice Özel LTD. 1997 Çimento Sanayi 3692 62 ALTINOVA ÇİMENTO Merkez Özel A.Ş. 1959 Kireç-Alçı İml. 3692 63 USALLAR KİREÇ Şahinkaya Özel LTD. 1990 3692 64 ELKİSAN KİREÇ Körpe Köyü Özel LTD. 1994 TAŞ-Toprak Diğer 3699 65 EL-MAD MERMER Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1996 3699 66 ALACAKAYA Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1990 MERMER 3699 67 HAZAL KARO Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1996 3699 68 BAYRAKLAR Malatya Yolu4.km Özel LTD. 1995 MERMER 3699 69 KAMERSAN Bingöl Yolu 5. km Özel A.Ş. 1986 3699 70 ELBETON Bingöl Yolu 8.km Özel A.Ş. 1974 3699 71 ELAZIĞ MERMER Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD 3699 72 ASMER Organize Sanayi Karşısı Özel LTD. 1996 3699 73 GÜNMERSAN Bingöl Yolu 14.km Özel LTD. 1996 3699 74 ES-BETON Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1997 3710 75 TAN ÇELİK Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1991 3710 76 GÜNHAN ARK Merkez Özel LTD. 1972 3710 77 ELDÖKSAN Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1997 3710 78 DOĞU DÖKÜM Bingöl Yolu 7.km Özel LTD. 1996 Diğer Metal Ana. 3720 79 ETİKROM Yarımca Kamu A.Ş. 1977 Metal Yapı Malz. S. 3813 80 ALTINTAŞ ISI Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1993 3813 81 TATARLAR ÇELİK Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD.? EŞYA 3813 82 ESSAN ÇİVİ Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1990 Diğer Metal eşya 3819 83 ELBOSAN Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1992 3819 84 ŞARKGAZ Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1992 Makine Sanayi Tarım Mak-Techizt 3822 85 ÖZ-TOL Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD 1997 3822 86 EMSAŞ Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1994 3822 87 SEZGİN Tek.Elektrik Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1995 Elkt.Mak.-Techizt 3831 88 OBUZLAR ÇELİK EŞ. Organize Sanayi Bölgesi Özel A.Ş. 1994 Ardiye Sevk-Ambalj İşl 7191 89 MEPA-MAKSAN Diyarbakir Yolu 12.km Özel A.Ş. 1988 Hizmetleri Ardiye Hizmetleri 7192 90 ADEMLER GIDA Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1995 7192 91 ÇEK-DİL Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1990 7192 92 GÜL Soğuk Hava Dep. Organize Sanayi Bölgesi Özel LTD. 1997 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı İlimizde Sanayi Gruplarına göre üretim teknolojileri kısım kısımdır. Bir kısmı en son üretim teknolojileri kullanmakta (Elteks, Akra İplik, Sezgin Teknik, Fa-Farma Tıp Malzemeleri, Şarkgaz Tüp İmalatı, Alacakaya Mermer, Başak Tarım, Köksan Orman Ürünleri, Gül Soğuk Hava Deposu) gibi örnekler verebiliriz. Diğer yandan klasik üretim yapan pek çok tesisimizde mevcuttur. Ancak, ülke çapında üretim yapan diğer firmalarımızın da en son teknolojilere kavuşturulması 246

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu çalışmaları devam etmektedir.en çok Enerjiyi Etikrom A.Ş. kullanmaktadır. K.6. Sanayide Kaynaklanan Çevre Sorunları, Alınan Önlemler K.6.1. Sanayiden Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği İlimiz merkezinde kurulu ve faal olarak çalışan Altınova Çimento Fabrikası bir miktar hava kirliliğine neden olmakta ise de baca gazlarına takılan filtrelerle bu kirlilik önlenmiştir. Başka herhangi bir havayı kirleten tesisimiz mevcut değildir. K.6.2. Sanayiden Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği Elazığ ve yöresindeki önemli sanayi kuruluşları Etibank Şark Kromları, Ferrokrom, Ağın Deri Sanayi, Altınova Çimento Sanayi, Tekel Elazığ şarap Fabrikası, El-Et Sanayi'dir. Su kaynaklarının kirlenmesinde etkili olan kirlilik kaynakları evsel atıksularla, taşıma ve yıkama suyunu Keban Baraj Gölü' ne boşaltan Şeker Fabrikası, Ferrokrom İşletmesi oluşturdukları atık miktarıyla önemli kirlilik potansiyeline sahiptir. Ayrıca flotasyon atıklarını ve katı atıklarını % 80'ini Maden Çayı'na boşaltan Maden Bakır Fabrikası da önemli bir kirletici kaynaktır. Organize Sanayi Bölgesinde kurulu bulunan mermer fabrikaları kapalı arıtma sistemine sahip olup, su kirlenmesi yapmamaktadırlar. Ayrıca tüm tesislerin atık suları şehir arıtma sistemine bağlanmıştır. K.6.3. Sanayiden Kaynaklanan Toprak Kirliliği Gerek Organize Sanayi Bölgesinde, gerekse dışında faaliyette bulunan sanayi tesislerimiz artık ve atık maddeler yönünden toprak kirliliği yapmamaktadırlar. Keban Baraj Gölü ve Murat Nehri'ne yakın olarak kurulmuş bulunan Ferrokrom İşletmesi'nin katı atıklarından toprak ve su kaynaklarına ağır metal yıkanmasıyla ilgili olarak yapılan çalışmalarda fabrika cürufunu krom, kurşun, demir, gümüş ve baryum gibi metalleri zaman içerisinde su kaynaklarına karışabileceği, ancak topraklar tarafından da önemli ölçüde adsorpsiyon mekanizması ile tutunabileceği ileri sürülmüştür. Oluşan cürufta yağış suları ile yıkanan ağır metallerin topraklar tarafından tutulmasını incelemek amacıyla yapılan çalışmalarında ağır metallerin önemli bir bölümünü adsorpsiyon mekanizması ile topraklar tarafından tutulmakta olduğu ortaya konulmuştur. 247

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği Sanayi tesisleri şehir dışında faaliyet gösterdiklerinden dolayı gürültü kirliliği söz konusu değildir. K.6.5. Sanayi Tesislerinen Kaynaklanan Atıkları İlimizde kurulu bulunan sanayi tesislerinin artık ve atık maddeleri çevreye zarar verecek bir durumda olmayıp, bazı atıklar tekrar kullanılma yoluyla değerlendirilmektedir. Yalnız mermer fabrikalarından çıkan artıklar çevreye zarar vermeyecek şekilde stoklanmaktadır. K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı İlgili kurumlarda konu ile ilgili bilgi alınamamıştır. SANAYİ VE TEKNOLOJİ KAYNAKÇA -Sanayi ve Ticaret İl Müdürlüğü -Sanayi ve Ticaret Odası - Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu 248

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu (L) ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı : L.1.1. Temiz Su Sistemi : (Tablo- L.1) Mevcut (İçmesuyu) Su Kaynaklarının Kapasiteleri : Uluova (P1) 720 Lt/Sn İçme Suyu Kesikköprü 270 Lt/Sn İçme Suyu Abdullahpaşa 95 Lt/Sn İçme Suyu Cumhuriyet Mah 50 Lt/Sn. İçme Suyu Harput Mah. Kaynak suyu 5 Lt/Sn İçme Suyu Bahçelievler 50 Lt/Sn İçme Suyu Esentepe 5 Lt/Sn İçme Suyu Karaçalı 20 Lt/Sn Kaynak Suyu 249

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu (Tablo L.2) Mevcut olan İçmesularının İhtiva Ettikleri Mineral Miktarları : İÇME SUYUNUN YERİ KAL EVİ % BAĞLI KLOR (Mg/Lt.) ORGANİK MADDE (Mg/Lt.) PH SERTLİK (FS O ) ULUOVA 8 10,65 1,1 7 26 KESİKKÖRÜ 8 85,2 0,8 7 28 ABDULLAHPAŞA 6,7 42,60 0,86 7,4 23 CUMHURİYET 5,5 21 1,1 7,1 21 HARPUT 8 52 0,008 35 24 K A R A Ç A L I K A Y N A K S U Y U Oksijen (Mg/Lt) 1,5 Sülfat (Mg/Lt) 63 Florür (Mg/Lt) 4,90 Tablo L3: Mevcut İçmesuların İletimini Yapan Boruların Kalite ve Uzunlukları Uluova7.000 Mt İçmesuyu Şebekesinin Borusu ø 1000 Çelik Boru Kesikköprü Boru 16.600 Mt İçmesuyu Borusu Şebekesinin ø 600 Aspest Çimento Abdullahpaşa 2.000 Mt İçmesuyu Şebekesinin Borusu Ø 250 Aspest Çimento Boru 250

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Cumhuriyet 2.000 Mt. İçmesuyu Şebekesinin Borusu KaraçalıKay. 40.000 Mt İçmesuyu Şebekesinin Borusu Karaçalı Kay 600 Mt. İçmesuyu Şebekesinin Borusu Ø 250 Aspest Çimento Boru ø 250 Çelik Boru 90 Plastik Boru L.1.2. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Tesisi : İlimizin Evsel Atık suları, İller Bankası Bölge Müdürlüğünün yapmış olduğu kanalizasyon çalışmalaı 1997 yılına kaar devam etmş ve bu tarihten sonra Elazığ Belediyesi tarfından ihale edilerek çalışmalar Elazığ Belediyesi devam etmiştir. 1997 yılın akdar İller Bnakası tarafından yaklaşık 300 km kanalizasyon ve yağmur suyu şebekesi yaptırılmıştır. 1997 yılından itibaren Elazığ Belediyesince yaptırılan ihalelerde 120 km kadar kanalizasyon şebekesi 40 km kadar da yağmur suyu şebekesi döşenmiştir. Kanalizasyon şebekesi küçük sokaklarda Q 200 lük beton borularla projelendirilmiş, büyük cadde ve sokaklarda Q 300, Q400, Q500 Q 600 ve Q 800 lük olarak döşenmiştir.küçük sokaklardaki kanalizasyon şebekeleri büyük çaplardaki toplayıcı şebekelrle Q 800 lük borularla ana toplayıcı şebekeye buradan da arıtma tesisine deşarj edilmktedir. Elazığ (Merkez) atıksu arıtma tesisi, Elazığ- Bingöl Karayolu üzerinde 12. km. de kurulmuş olan bir tesistir. 1989 yılında tesis tatbikat projeleri ve çevre koruma çiti yapımına, 1990 yılında da inşaat, mekanik ve elektrik imalatlarına başlanarak dört yıl gibi kısa bir sürede tesis tamamlanmış ve 8.7.1994 tarihinde geçici kabulü yapılarak tesis işletmeye alınmıştır. TESİS ÜNİTELERİ Ön Arıtma Üniteleri 1. Yaklaşım Kanalı 2. Kaba ve İnce ızgara 3. Kum tutucular 4. Parshall savağı 5. Burgulu pompa binası 6. Ön çökeltme havuzları 7. Ön çökeltme pompa binası Biyolojik Arıtma Üniteleri 1. Havalandırma havuzları 2. Son çökeltme havuzları 3. Geri devir burgulu pompa binası 251

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Çamur Giderme Sistemleri 1.Çamur yoğunlaştırma havuzları 2.Aerobik çamur çürütme havuzları 3.Çamur kurutma yatakları Proses Açıklaması: Elazığ atıksu arıtma tesisi, klasik aktif çamur sistemine göre dizayn edilmiş, şehrin evsel atıksularının arıtılmasına yönelik bir tesistir. Tesis 2000 ve 2020 yılına göre iki kademeli olarak düşünüldüğünden şu anda işletmeye eçılmış olan kısmı 1. kademe kısmıdır. 2. kademe atıksu debisi 1. kademe atıksu debisinin yaklaşık iki katı olduğundan şu anda var olan ünitelerin sayısı 2 katına çıkarılacaktır. Ön arıtıma tabi tutulan atıksu, 600 lt/sn' lik burgulu pompalarla I. su dağıtım yapısına terfi edilir. Buradan ön çökeltme havuzlarına eşit olarak dağıtılan atıksu, çökeltmeye tabi tutulduktan sonra biyolojik arıtma ünitesi olan havalandırma havuzlarına verilir. Atıksuyun tam karışımlı bir havuz içerisinde havalandırılması sonucu organik maddeler mikroorganizmalar tarafından parçalanarak son ürün olan karbondioksit ve suya dönüşürler. Havalandırma havuzunun çıkış savağında toplanan aktif çamur-su karışımı son çökeltme havuzlarına verilir. Burada aktif çamur çöktürülerek sudan ayrılır. Çökeltme havuzlarından savaklanan su Kehli Deresine deşarj edilmektedir. Son çökeltme havuzlarının tabanında çöken aktif çamur, mikroorganizma sayısını sabit bir değerde tutmak için % 50 oranında geri devir edilmektedir. Sistemden atılması gereken fazla çamur ve ön çökeltme çamuru, çamur yoğunlaştırma havuzlarına verilerek yoğunlaştırılmakta ve daha sonra çamur çürütme havuzunda stabilize edilmektedir. Çürütülmüş çamur kurutma yataklarına verilmektedir. L.1.3. Yeşil Alanlar : Kentin nefes almasını sağlayan, iklimi dengeleyen, hava kirliliğini azaltan, gürültüye perde oluşturan ve en önemlisi insanları psikolojik olarak rahatlatan yeşil alanların ilimizde; 180.304 m 2 çim alanı, 294.0000 m 2 ağaçlı yeşil alan Toplam yeşil alan 474.000 m 2' dir. Kişi başına düşen yeşil alan ise 0,49 m 2 'dir. Elazığ Belediyesinin 1/5000 lik Nazım İmar Planında kent içinde ayılmıi yeşil alanlar aşağıdaki şekilde belirtilmiştir. Elazığ 1/5000 Nazım İmar Planında, kent içinde ayrılmış yeşil alanlar aşağıda belirtildiği gibidir. m² Kişi Başına (m²) % Aktif Yeşil Alan: 7.57 6.867.475 11.11 Rekreasyon Alanı: 0.70 634.775 1.03 Spor Tesis Alanı: 0.80 786.290 1.27 Ağaçlandırılacak Alan: 10.189.610 16.48 11.23 Toplam: 18.478.150 252

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu L.1.4. Elektrik İletim Hatları : Bilgi bulunamamıştır. L.1.5. Doğalgaz Boru Hatları : İlimizden doğalgaz boru hattı geçmemektedir. Ancak Doğalgaz iletim hattı Borularının döşenmesine başlanılmıştır. L.2. Ulaşım: L.2.1.Karayolları L.2.1.1.Karayolları Genel: Elazığ, doğu ve güneydoğu Anadolu yu orta ve batı Anadolu ya bağlayan yolların kavşak noktasında bulunmaktadır. Türkiye nin dört bir tarafına ana karayollarıyla bağlı olan, demir ve hava yolu ulaşımına da sahip bulunan Elazığ dan Elazığ-Bingöl-Muş-Van, Elazığ-Diyarbakır-Elazığ-Tunceli-Erzincan-Erzurum, Elazığ-Malatya karayolları ile Elazığ-Muş-Tatvan-Van ve Elazığ-Diyarbakır- Kurtalan demiryolları geçmektedir. Havayolu ulaşımı ise Ankara ya ve Ankara bağlantılı İstanbul, Antalya ve İzmir e yapılmakta, ayrıca İstanbul a haftanın belirli günlerinde direkt seferlerle sağlanmaktadır. Yoğun bir karayolu ağına sahip Elazığ ın etrafının göllerle çevrili olması nedeniyle bazı yerleşim birimlerine ulaşım feribotla yapılmaktadır. Tablo-L4: Elazığ İli sınırları içinden geçen yollarda Hareket Halindeki Yıllık Taşıt Sayısı 253

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Tablo-L5: Elazığ İli Sınırları içierisinden geçen yolların durum çizelgesi YOLUN ADI TAŞINAN İNSAN SAYISI TAŞINAN YÜK MİKTARI HAREKET HALİNDEKİ TAŞIT SAYISI Devlet Yolu 212.204 283.311.800 27.510 İl Yolu 10.062 20.035.600 2.575 T o p l a m 222.266 303.347.400 30.085 İl sınırları içinde çevre yolu ve otoban toplamları yoktur. Ayrıca bu faaliyetler sonucu tüketilen yakıt miktarı tespit edilememiştir. (Tablo- L.6) İl Merkezinin İlçelere Olan Uzaklıkları : İLÇE ADI ASFALT KAPLAMA (KM) STABİLİZE (KM) Ağın 86-86 Alacakaya 78-78 Arıcak 89 23 112 Baskil 39-39 Karakoçan 102-102 Keban 48-48 Kovancılar 66-66 Maden 78-78 Palu 74-74 Sivrice 30-30 TOPLAM (KM) L.2.1.2 Ulaşım Planlaması : Konu başlığı ile ilgili bilgiye ulaşılamamıştır. L.2.1.3 Toplı Taşıma Sistemleri : 254

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Elazığ Merkezinde, günlük olarak insan sayısı tam tespit edilememekle birlikte, kent içinde toplu taşımacılık 31 adet belediye otobüsü, 14 adet halk otobüsü olmak üzere 45 adet araçla yapılmaktadır. Bu araçların günlük yakıt tüketimi yaklaşık 3500 ile 4000 Lt.'dir. Ayrıca, Özel firmalara ait 315 ticari minübüs (12 kişi yolcu kapasiteli) ve 600 adet ticari taksi ile yapılmaktadır. Elazığ'ın İlçelerine, köylerine, nahiyelerine, resmi kurumlar ve hususi çalışan araçlar bunların dışındadır. Ayrıca toplu taşımacılık yapan Elazığ-Malatya, Elazığ-Diyarbakır, Elazığ- Bingöl ve Elazığ-Tunceli arası 150 adet minübüs yolcu taşımaktadır. 255

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu M.SKL O.MOBİL M.BÜS O.BÜS KAMYO NET K.YON T.RAKT ÖR ÇEKİCİ ÖZ.AMA ÇLI ELAZIĞ İLİ 2005 YILI MOTORLU TAŞITLAR BİLGİLERİ ELAZIĞ SON DURUM EKSİLEN ARTAN NORMAL PLAKA ÖZEL SON DURUM DEVİR ARAÇLAR NORMAL ÖZEL NORMAL PLAKA ÖZEL NAKİL GÜMRÜK FATURALI TOP PLAKA NORMAL ÖZEL TESCİL PLAKA PLAKA PLAKA NAKİL HURDA TOP. PLAKA PLAKA PLAKA RESMİ 550 550 HUSUSSİ 4535 2 4 6 1 33 34 4563 16 TİCARİ 60 60 TOPLAM 5145 2 4 6 1 33 34 5173 16 RESMİ 1.221 2 3 5 1.226 HUSUSİ 23.490 3 111 57 168 395 93 488 23.810 3 682 TİCARİ Resmi 452 452 7 Dolmuş TOPLAM 25.163 3 111 57 168 397 96 493 25.488 3 689 RESMİ 158 158 HUSUSİ 793 8 8 18 18 803 21 TİCARİ 1.425 9 9 25 3 28 1.444 23 TOPLAM 2.376 17 17 43 3 46 2.405 44 RESMİ 142 2 2 144 HUSUSİ 74 1 1 1 1 74 3 TİCARİ 305 2 2 5 1 308 1 7 TOPLAM 521 2 1 3 5 3 8 1 526 1 10 RESMİ 358 1 1 357 HUSUSİ 5.283 28 4 32 63 51 114 5.365 97 TİCARİ 185 1 1 3 3 187 TOPLAM 5.826 30 4 34 63 54 117 5.909 97 RESMİ 590 590 HUSUSİ 593 6 5 10 5 1 589 18 TİCARİ 1.665 10 4 15 13 5 1.668 12 TOPLAM 2.848 16 9 25 18 6 2.847 30 RESMİ 484 484 HUSUSİ 5.781 14 14 40 10 50 5.817 36 TİCARİ TOPLAM 6.265 14 14 40 10 50 6.301 36 RESMİ 39 39 HUSUSİ 12 12 TİCARİ 155 1 1 1 2 3 157 4 TOPLAM 206 1 1 1 2 3 208 4 RESMİ 188 188 HUSUSİ 42 42 5 TİCARİ 37 37 TOPLAM 267 267 5 256

T.KER ARAZİ TAŞITI 2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu RESMİ 13 13 HUSUSİ 21 21 TİCARİ 117 1 1 116 1 TOPLAM 151 1 1 150 1 RESMİ 64 64 HUSUSİ 109 3 3 112 10 TİCARİ 5 5 TOPLAM 178 3 3 181 10 GENEL TOPLAM 48.496 3 193 76 269 568 210 778 49.455 942 SON EKSİLEN ARTAN SON SON DEVİR DURUM NAKİL HURDA TOPLAM NAKİL GÜMRK FATU TOPLAM DURUM DURUM TESCİL PLAKA RÖMORK 43 43 53 1 Y.RÖM. 247 1 1 4 5 251 251 3 GENEL TOPLAM 290 1 1 1 5 294 294 4 Tablo-L7: Elazığ İli Motorlı Taşı Bilgileri 257

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu L.2.1.4 Kent İçi Yollar : Kent içi mevcut yolar yaklaşık olarak 3.800.000 m2 olup bu da yaklaşık olarak yollar 7 metre genişliğinde kabul edilirse 543 km uzunluğunda olup bu yolların % 98 lik kısmında asfaltlanma çalışmaları tamamlanmıştır. Bu yollar da 3.500.000 m2 olup 500 km uzunluğuna sahiptir. Geri kalan % 2 lik kısımda kumlanmış olup ihtiyaca cevap vermektedir. Buralar da istimlaklar olduğundan istimlak çalışmaları bitince alt yapı ve üst yapı çalışmalarına başlanacaktır. Yeni imara açılan yerlerde yapılaşmanın durumuna göre altyapı ve üst yapı çalışmaları devam etmektedir. Şehir merkezinde yapılaşma büyük bölümüyle tamamlanmış olduğundan mevcut cadde ve sokaklar çok dar olarak projelendirildiğinden ihtiyaca gereği gibi cevap verememektedir. Şehir merkezinin imarı geleceğe yönelik olmadığından çarpık kentleşme dediğimiz uygulamayla şehir merkezi ihtiyaca cevap verememektedir. Trafiğin yoğun olduğu mesai saatleri başlangıcında ve bitiminde trafik kilitlenmekte ve durma noktasına gelmektedir. Alternatif caddelerde fazla olmadığından merkez çözümsüz denecek bir şekilde beklemektedir. Sadece tek yön uygulaması ile yoğunluk azaltılmak istense de sokaklar çok dar olduğundan ve araçların bazen ikişerli park etmeleri nedeni ile durum daha da vahimleşmektedir. Tek çözüm otopark sorunlarının çözülmesi ve şehir merkezinin batıya kaldırılmasıyla yoğunluk azaltılarak ve yeni imara açılan yerlerde sokakların çok geniş projelendirilmesiyle sorun çözülebilecektir. L.2.1.5 Araç Sayıları : Tablo L.9: İl Geneli 2005 yılı Araç İstatistiği : ARAÇ CİNSİ MERKEZ MADEN PALU K.KOÇAN TOPLAM MOTOSİKLET 5357 44 332 15 5748 OTOMOBİL 27721 213 1.389 225 29548 JEEP 178-2 1 184 MİNÜBÜS 2567 46 287 94 2994 OTOBÜS 559 18 93 10 680 KAMYONET 6845 53 349 72 7964 KAMYON 3523 35 453 45 4056 TRAKTÖR 6513 67 789 56 7425 T O P L A M 53085 476 3694 518 58599 258

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu L.2.2. Demiryolları : L.2.2.1 Kullanılan Raylı Sistemler : Elazığ İli genelinde kent içi ulaşımda hafif-ağır metro, banliyö ve tramvay türü ulaşım aracı mevcut değildir. L.2.2.2 Taşımacılıkta Demiryolları : Elazığ İl merkezi, Malatya dan gelerek Maden ve Ergani üzerinden Diyarbakır a giden Demiryoluna 1934 yılında açılan 24 km lik Yolçatı-Elazığ hattıyla bağlanmıştır. Bu hat Elazığ ilinden geçerek Tatvan a ulaşır. İl sınırları içerisindeki Demiryolu uzunluğu 304 km olup ayrıca ana hattın 1500 m. ile Çimento fabrikasına bağlantısı vardır. İl sınırları içerisinde 15 istasyon bulunmaktadır. Şekil- L1: Dünyanın En Uzun Demiryolu Köprüsü (Elazığ - Malatya Sınırı) Gar dan her gün Malatya-Gaziantep Adana ve Mersin e Fırat Ekspresi gitmekte olup bu illerden gelen yolcular aynı treni kullanmaktadır. Malatya-Sivas-Kayseri- Ankara-Eskişehir-Bilecik-İstanbul (Haydarpaşa), Kütahya-Balıkesir-Manisa-İzmir- Konya-Afyon illerine ekspres treni ile yolcu ve bagaj taşıması yapılmaktadır. Elazığ- Malatya arasında günlük ortalama 3-4 seferin yapıldığı, gar dan ortalama 75-100 adet yolcu, 450-500 ton yük taşımacılığı yapılmaktadır. İl Sınırları Dahilindeki İstasyonlar : Kuşsarayı, Pınarlı, Baskil, Şefkat, Yolçatı, Uluova, Kürk, Gezin, Maden, Yurt, Çağlar, Konak, Murat bağı, Palu, Beyhan, Suveren. 259

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Ulaşımda yolcu taşıma ilgili olarak, taşınan yolcu başına çevreye verilen kirliliğin hesaplanması yapılmamıştır. L.2.3 Deniz, Göl Ve Nehir Taşımacılığı : L.2.3.1 Limanlar : İlimizin deniz kıyısına sınırı olmadığı için limanları mevcut değildir. L.2.3.2 Taşımacılık : Keban baraj gölü üzerinde Elazığ-Pertek, Elazığ-Çemişgezek ve Elazığ-Ağın arasında ulaşım feribotlarla sağlanmaktadır. Bu feribotlar belirtilen ilçe belediyeleri tarafından işletilmektedir. L.2.4. Havayolları : Mevcut hava meydanının yapımına 1938 yılında başlanmış, 1940 yılında hizmete sunulmuştur. Meydanın şehirden uzaklığı 12 km. olup 1720x32 m. ebadında, 13/31 numaralı 1 adet pisti, 120x18 m. ebadında taksirut ve 200x42m ebadında 1 adet uçak park apronu mevcuttur. Yüzeyi asfalt kaplama olan pistin özel aydınlatma sistemi 1996 yılında yapılarak hizmete sunulmasıyla meydan dan gece uçuşları da gerçekleştirilebilmektedir. Meydan hafta içi her gün 08.00-17.00 saatleri arası, hafta sonu 12.00-16.00 saatleri arasında hava trafiğine açık olup her türlü hava araçlarına hizmet vermektedir. Meydana bağlı Harput VOR istasyonu, yurt içi ve yurt dışına sefer yapan hava araçlarına (Transit uçuşlara) hizmet veren VOR/DME cihazlarıyla, meydan içeriside NDB cihazıyla donatılmıştır. Meydana ulaşım otobüs ve taksi işletmeciliği ile sağlanmakta, belirlenen yaz ve kış mevsimleri uçuş tarifelerine göre hizmet veren meydanda 34 araç kapasiteli otopark, kafeterya, VIP/CIP salonları da bulunmaktadır. Yıllık 150.000 kişi yolcu 17520 adet uçak, hava aracı kapasitesi olan meydana 1997 yılında toplam 31500 adet yolcu, 415 adet uçak trafiği gerçekleştirilmiştir. İl hava meydanından her gün Ankara ya bir adet RJ-70 veya RJ-100 tipi yolcu uçağı kalkmakta haftanın belirli günleri ise İstanbul a direkt seferler düzenlenmektedir. L.3. Haberleşme : Elazığ ili nüfusu 584.689 olup, Elazığ Belediye hudutları dahilinde 3 Santral olmak üzere il dahilinde toplam 118 Santral Sahası ile hizmet verilmektedir. İI genelinde hizmet veren santrallerin toplam kapasitesi 128.537 hat, bağlı abone sayısı ise 120.507 adettir. Son yıllarda yapılan yatırımlar neticesinde bugüne kadar il ve ilçelerde toplam 400 Km. yeraltı telefon şebekesi yapılmıştır. Santral Sahaların da gerek telefon santrallerinin kısa zamanda hizmete verilmesi, gerekse Şehirler ve Milletlerarası transmisyonunu sağlayan irtibatlarımızın 260

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu altyapısı yapılırken en son teknoloji uygulandığı gibi önceki yıllarda yapılan yatırımlarda da iyileştirme çalışmaları devam etmektedir. Köylerimizde arazisi müsait olan yerlerde kablolar doğrudan toprağa gömülerek yol güzergahlarındaki direkler toplatılmaktadır. Transmisyon Hizmetleri Merkez ve İlçe Bazında ; Elazığ Belediye hudutları dahilindeki Merkez Santral, Küçük Sanayi, Fatih Santrali Sahasında tüm cadde ve sokaklar %90 mertebesinde yeraltı telefon şebekesi yapılmış olup, havai kablolar, bir program ve ödenekler dahilinde yapılan bu yeraltı telefon şebekesine alınmakta olup, %70 mertebesinde olan bu hizmet yapılırken de çevre ve estetik görünüme oldukça dikkat edilmekte, Elazığ Belediye Başkanlığı ile yapılan protokolla ildeki binalara bina içi telefon ankastre sistemi uygulanarak, şehirde gözle görülür bir estetik görünüm meydana çıktığı gibi çalışmalarımızda halen devam etmektedir. Elazığ - Malatya ciheti Baskil yol ayrımı - Hankendi Kelmahmut köyüne kadar yeraltı güzergahı yapılarak bu cihetteki kablolar tamamen yeraltına alınacaktır. Elazığ - Diyarbakır ciheti Kuyulu köyü köprüsüne kadar yeraltı yapılmış olup bu cihetteki kabloların yeraltına alınması için çalışmalar devam etmektedir. Elazığ - Bingöl ciheti Yazıkonak çıkışına kadar yeraltı güzergahı yaptırılmış ve kablolar yeraltına alınmıştır. İl sınırları içerisinde Fiber optik kablo irtibat güzergahı uzunluğu 462 km., Prensibal şebeke 199.830, lokal şebeke ise 317.080 'dir. İlde bütünlük sağlayan Merkez ilçe ve şehirlerarası yol güzergahlarındaki belde ve köylerimizde de yeraltı telefon şebekeleri yapılmakta olup kabloların yeraltına alınma çalışmaları devam etmektedir. Arıcak İlçesi : Merkezde Telekom Hizmet Binası oimadığı için telefon şebeke kablolarımız havai olarak yapılmıştır. Alacakaya İlçesi : İlçe dahilinde telefon şebekemiz yeraltı olup, kenar mahallelerdeki trasmisyonu sağlayan havai hatlar ise çevre görünümünü bozmamaktadır. Îlçe dahilindeki köy ve mezralardaki hanelere telefon verilmektedir. Ağın İlçesi : İlçedeki telefon şebekemizin yenilenmesi ve yeraltına alınması için proje çalışmalarımız tamamlanarak ihale edilmiştir. ilçeye bağlı tüm köy ve mezralardaki hanelere telefon verilebilmektedir. Baskil İlçesi : İlçe merkezindeki telefon şebekemiz yeraltı, kenar semtler havai olarak yapılmıştır. Halen telefon şebekesinde revizyon çalışmaları devam etmekte olup,bu işin bitmesiyle çevre görünümünü bozan güzergahlar düzeltilecektir. İlçeye bağlı köy ve mezralarda telefon hizmetleri % 90 mertebesindedir. Arazinin müsait olması nedeniyle köy şebekeleri de yeraltı olarak yapılmaktadır. 261

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Karakoçan İlçesi : İlçe dahilinde gayet geniş yeraltı ve kablo telefon şebekesi yapılarak hizmete verilmiştir. İlçeye bağlı köy ve mezralarda telefon hizmetleri %90 mertebesinde olup, arazisi müsait köylerde de kablolar doğrudan toprağa gömülerek yol güzergahlarındaki direkler ve kablolar program dahilinde kaldırılmaktadır. Keban İlçesi : İlçe dahilinde gayet geniş yeraltı ve kablo telefon şebekelerimiz mevcut olup, Kuşçu Santral Sahamız hariç diğer köy ve mezralar telefon şebekesine kavuşmuşlardır. Kovancılar İlçesi : İlçe dahilinde gayet geniş yeraltı telefon şebekesi yapılmış olup, kablo şebekesi de ihale edilerek çalışmalarımız devam etmektedir. İşin tamamlanmasıyla ilçe görünümünde gözle görülür çevre güzelliği meydana gelecektir. Bağgülü Santral Sahası hariç diğer köy ve mezralarda hanelere telefon verilebilmektedir. Maden İlçesi : İlçede gayet geniş yeraltı ve kablo güzergahımız mevcut olup, köy ve mezralarda telefon verilebilme durumu %90 mertebesindedir. Palu İlçesi : İlçe dahilinde yer altı telefon şebekesi mevcut olup, kablo telefon şebekemiz de görünümü bozan cadde ve sokaklarda bakım şebekesi yapılması planlanmıştır. Köy ve mezralarda telefon verebilme durumu %90 mertebesindedir. Sivrice İlçesi : İlçenin turistik yöre olması nedeniyle gayet modern bir yeraltı telefon şebekesi planlanmış olup, ilçe girişi yolu düzenlenmediği için hazırlanan projemiz ihale edilememektedir. Yolun düzenlenerek genişlemesini müteakip çalışmalarımıza. başlanacaktır. Hazar Gölü kıyısındaki havai hat şebekemizin tamamının yeraltına alınması için yeraltı telefon şebekesi yapılmış olup, çevre görünümünü güzelleştirmek için proje çalışması tamamlanmıştır Ayrıca, Sivrice ilçesi ve göl kenarındaki telefon taleplerinin karşılanması için kablosuz telefon sistemi tahsisi gerçekleştirilmiş olup, yakın tarihte sistemin hizmete verilmesi için çalışmalarımız devam etmektedir. Hizmetlerin tamamlanmasıyla çevre görünümü belirgin bir hale gelecektir. L.4. İlin Plan Durumu : 189 yılında onaylanaraj yürürlüğe giren Elazığ İmar Planında yanlış uygulamamalrı şöyle sıralayabiliriz. 1. Konut adalarında verilen nizamları yoğunluğu artırıcı bir şekilde değiştirilmesi ( ayrık nizamdan bitişik nizama geçişmesi) 2. İmar adalarındaki kat adetlrinin müteahhit zihniyetiyle değiştirilmesi 262

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 3. Yolların genişleilmesi gereken yerlerde daraltılması ve dar sokaklara yanlış imar uygulanması 4. Yeni açılan konut adalarına hizmet edecek toplayıcı ve dağıtıcı yolların zamanında açılmaması alt yapı hizmetlerinin gitmesine engel olmuştur. 5. İstimlak konusu olan alanların çözüme hususunda altarnatif arayışların sağlıklı yapılaması veya gecikmesi, donatı alanlarının bir an önce kullanıma açılmasını yavaşlatmıştır. 6. İmar planına ayrılan yeşil alanların yeterli büyüklükte olmamsı, küçük parklar halinde ve devamlılığı sağlayacak şekilde yerleştirilmemeleri bu alanların kullanımını imkansızlaştıran nedenler olmuştur. 7. İmar planında verilen yol genişliklerinin subjektif kararlarla daraltılması ve gelecekte düzeltilmesi imkansız hatalar yapılması 8. Resmi kurum alanlarında taban kullanma alanının artırılması yoğunluğun merkeze toplanmasına neden olmuştur. Bu durum daha çok eğitim tesis alanlarında görülmektedir. 9. Yerel yönetimlerin siyasi olması nedeniyle her seçim döneminde belirli mahallere giden hizmetler dengeli bir organizasyonu imkansız hale getirmiştir. 10. İmar planındaki konut potansiyel alanları olarak belirlenen imar adaları, alt yapı yapılmadan iskana açıldıpı ve merkeze bağlantıları tamamlanmadıpı için kent dokusuyla bütünleşmeyerek kırsal bir görüntüde kalmıştır. 11. Şehirin doğusunda toplu konut alanı olarak Doğukent Batısında Gece kondu önleme bölgesi olarak Abdullahpaşa Mahallesi ve Hilalkent merkezin yükünü hafifletecek donatı alanlarına sahip konut alanları olarak İmar planları yapılmıştır. (Kaynak: Elazığ Projesi Mevcut Durum Raporu-1) 263

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 12. Kentsel ulaşım planının Belediye tarafından yapılmamış olması, yerleşim birimleri arasındaki toplu taşım gidiş-geliş seferlerini merkezin duşına çıkaramamıştır. 13. Elazığ yerleşme planında merkeze uzak gibi görünen sanayi alanlarının yeni imar planlarında korunması( Çimanto ve Şarap Fab. Gibi) çevresindeki yerleşmeleri olumsuz yönde etkilemektedir. Bu alanlardan iplik fabrikası alanı tadilatla konuta çevrilmiştir. Fakat Çimento fabrikası alanı kültür parkı lanaı olarak imar planında gösterilmesine rağmen bir türlü merkezden kaydırılamamıştır. Şekil-L3:. Şehrin Mevcut Donatısı ve Konut Alanları 14. Küçük sanayi sitesi olarak ayrılan alan yerleşim yerleri arasında sıkışıp kalmıştır. 15. Merkezde büyük alan kaplayan resmi kurum alanları yerleşim birimlerini biribirinden koparmaktadır. 16. Merkende görülen otopark sorunu trafiği olumsuz yönde etkilemektedir.ana ve tali yol kenarlarına yapılan parklar trafiğin akışını engellemekte; ulaşımı zorlaştırmaktadır. 17. Elazıpın ilk çekirdeği ve şimdiki zamanda ise ticaret merkezi olan Çarşı Mahallesinin İmar Planında özel bölge olarak işlenmesine rağmen, yapılan kat 265

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu artırımıyla gerçek kimliğini ve görüntüsünü yitirmiştir. 18. Yeni imar planıyla (Abdullahpaşa mah. doğu kısmı) demiryolu ile sınırlandırılmış verimli tarım arazilei imara açılmıştır. ELAZIĞ İLİ HAZAR GÖLÜ ÇEVRE DÜZEN PLANI : Çevre Bakanlığı nın taşra teşkilatı olan İlimiz Çevre Müdürlüğü 2001 yılının Mayıs ayında kurularak faaliyetine başlamıştır. İlimiz Çevre Düzen Planları ile ilgili olarak 09.07.2001 tarih ve 36 sayılı yazımızla İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğünden, bugüne kadar yapılmış Elazığ iline ait Çevre Düzen Planlarının (plan notları, lejant, varsa revizeleri ve mevcut ise plan revize teklifleri ile birlikte) gönderilmesi istenmiştir. İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğünün 23.08.2001 tarih ve 1708 sayılı cevabi yazılarında, İlimizde sadece 1/25.000 ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzeni Planının olduğu bildirilmiştir. İl Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü 05.11.2001 tarih ve 2401 sayılı yazı ile, İlimiz 1/25.000 ölçekli Hazar Gölü Çevre Düzeni Planında, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğünce plan revizyonu yapılacağından, konuyla ilgili kurum görüşümüz istenmiştir. 15.11.2001 tarih ve 310 sayılı cevabi yazımızda, Çevre Bakanlığı nın 04.11.2000 tarih ve 24220 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre Düzeni Planlarının yapılması Esaslarına Dair Yönetmelik gereğince, Çevre Düzen Planları ile ilgili olarak yapılacak revizyon çalışmalarında Çevre Bakanlığı yetkili olduğundan, konu hakkında görüş belirtmemizin mümkün olmadığı belirtilerek, konuyla ilgili olarak Çevre Bakanlığına bilgi verilmiştir. Bu çerçevede, İlimizde tek Çevre Düzen Planı ve buna bağlı plan koşulları, 231031201 nolu, 1/ 25.000 ölçekli, Elazığ Hazar Gölü Çevre Düzeni Planı olup, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından yapılmış, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Teknik Araştırma ve Uygulama Genel Müdürlüğünce onaylanarak, 25.08.1989 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. Sonuç olarak, 1989 tarihinden günümüze kadar Hazar Gölü Çevre Düzeni Planında herhangi bir revize çalışması yapılmadığı, zaman zaman Çevre Düzeni Planına aykırı yapılaşmalar konusunda şikayetlerin geldiği, Sivrice Belediye Başkanlığının onaylanıp onaylanmadığı belli olmayan Çevre Düzen Planına istinaden Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planı hazırlayıp, Turizm tesis alanı olarak imara açtırdığı, vb. konularda Müdürlük olarak bazı olumsuzluklarla karşılaşmaktayız. L.5. İldeki Baz İstasyonları Sayısı : Tablo-L10: İldeki baz İstasyonları ve İstasyon Adresleri İSTASYON ADI ONAY Ölç.İçin Pl.Tarih İSTASYON ADRESİ 1. ELAZIĞ MADEN Geçici 2005/2.DÖNEM HaimTepe Su Deposu Üstü Maden / ELAZIĞ 2. ELAZIĞ PALU Geçici 2005/2.DÖNEM Belediye TV Vericileri Palu / ELAZIĞ 3. ELAZIĞ RÜSTEMPAŞA Geçici 2005/2.DÖNEM Cahit Ddolukay Cad.Çevre Yolu Çimento Kav.No:34/ ELAZIĞ Yeni Mah.İmar Faruk Cad.No:1/31Mert 4. ELAZIĞ ŞEHİTİLHANLAR Geçici 2005/2.DÖNEM Sineması/ELAZIĞ 5. ELAZIĞ SİVRİCE TT Geçici 2005/2.DÖNEM Sivrice TT Binası Sivrice /ELAZIĞ 6. ELAZIĞ YARIMCA TV Geçici 2005/2.DÖNEM Belediye TV Vericileri Yarımca/ELAZIĞ 7. ELAZIĞ YURTBAŞI BELDESİ Geçici 2005/2.DÖNEM Böcek Tepe Mezarlık-Yurtbaşı Beldesi /ELAZIĞ 8. ELAZIĞ ALACAKAYA Geçici 2005/2.DÖNEM Karakol Tepesi Alacakaya /ELAZIĞ 266

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 9. ELAZIĞ YÜZELLİNCİ YIL TT Geçici 2005/2.DÖNEM 150.Yıl TT Binası /ELAZIĞ 10. ELAZIĞ BASKİL POSTA Geçici 2005/2.DÖNEM Baskıl Posta Binası Bastıl/ELAZIĞ 11. ELAZIĞ ORGANİZE SANAYİİ Geçici 2005/2.DÖNEM Organize Sanayi TT Binası /ELAZIĞ 12. ELAZIĞ RL. Geçici 2005/2.DÖNEM Elazığ RL /ELAZIĞ 13. ELAZIĞ TT Geçici 2005/2.DÖNEM Elazığ Merkez TT Binası /ELAZIĞ 14. ELAZIĞ HANKENDİ Geçici 2005/2.DÖNEM Hankendi Belediye Arazisi Hankendi /ELAZIĞ 15. ELAZIĞ HARPUT Geçici 2005/2.DÖNEM Safiye Evler Harput /ELAZIĞ 16. ELAZIĞ KARAKOÇAN POSTA Geçici 2005/2.DÖNEM Karakoçan Posta Binası Karakoçan /ELAZIĞ 17. ELAZIĞ KEBAN Geçici 2005/2.DÖNEM Keban Meteroloji Tepesi Üstü Keban /ELAZIĞ 18. ELAZIĞ KOVANCILAR Geçici 2005/2.DÖNEM Kovancılar /ELAZIĞ Diyarbakır-Elazığ Yolu Tekevler Mevkii Gezin 19. ELAZIĞ TEKEVLER Geçici 2005/2.DÖNEM /ELAZIĞ 20. ELAZIĞ GEZİN Geçici 2005/2.DÖNEM Gezin Petrol Ofisi Çıkışı Maden /ELAZIĞ Keban Yolu Şahinkaya Köyü Seyrantepe Mevkii 21. ELAZIĞ POLİS LOJMANLARI Geçici 2005/2.DÖNEM /ELAZIĞ 22. ELAZIĞ HÜRRİYET CAD. Geçici 2005/2.DÖNEM Hürriyet Cad.Hürriyet İş Hanı No:31/ELAZIĞ 24. ELAZIĞ 1800 EVLER Geçici 2005/2.DÖNEM Malatya Yolu A.Paşa Kavşağı Opel Arkası /ELAZIĞ Kürtür Mah.Uluğbey Sok.Doğan Güreş 25.ELAZIĞ KÜLTÜR Geçici 2005/2.DÖNEM Apt.No:17/ELAZIĞ 26.ELAZIĞ İSTASYON Geçici 2005/2.DÖNEM Olgunlar Mah. Subaşı Sok.No:23/ELAZIĞ 27.ELAZIĞ HASTANE CAD. (1) Geçici 2005/2.DÖNEM Kanal Boyu Araştırma Hast. Karşısı / ELAZIĞ 28.ELAZIĞ HASTANE CAD.(2) Geçici 2005/2.DÖNEM Fevzi Çakmak Mah.Karaca Sok. No:23 / ELAZIĞ 29.ELAZIĞ HASTANECAD. (3) Geçici 2005/2.DÖNEM Yeni Mah.Kanal Üstü Tarım sok. No:2/ ELAZIĞ Malatya Yolu Somuncu Baba Sok.İpek Mobilya 30.ELAZIĞ SÜRSÜRÜ MAH. Geçici 2005/2.DÖNEM Üstü No:15/ELAZIĞ 31.ELAZIĞ ORDUEVİ Geçici 2005/2.DÖNEM Hürriyet Cad.Ordu Evi Civarı No:64 / ELAZIĞ AVEA İLETİŞİM HİZMETLERİ A.Ş. (AYCELL&ARİA) Ölç.İçin İSTASYON ADI ONAY Pl.Tarih İSTASYON ADRESİ 1. EL3700 ELAZIĞ TT Geçici 2005/2.DÖNEM Elazığ Merkez TT /ELAZIĞ 2. EL3702 SANAYİİ TT Geçici 2005/2.DÖNEM 50.Yıl Sanayi Sitesi Sanayi TT Binası /ELAZIĞ 3. EL 3708A ŞEHİT İLHANLAR Geçici 2005/2.DÖNEM Şehit İlhanlar Cad.Vali Muharrem Göktayoğlu İşmerkezi/ELAZIĞ 4. EL 3713A İL ÖZEL İDARE Geçici 2005/2.DÖNEM İl Özel İdare Binası Hulusi Sayın Cad.Keban Yolu /ELAZIĞ 5. EL 3704A ÇEŞME KARŞISI Geçici 2005/2.DÖNEM Kültür mah.bağlar Sok.No:124 /ELAZIĞ 6. El 3707 A PERTEK DOLMUŞ DUR Geçici 2005/2.DÖNEM Rızaiye Mah.Bademcik Sok.No:23 /ELAZIĞ 7. El 3730 B HAZAR GÖLÜ Geçici 2005/2.DÖNEM Sivrice Yolu Hazar Dağı Restaurant /ELAZIĞ Malatya Yolu Üz.Hankendi Özle İdare Çiftliği 9. El 3728 A HANKENDİ Geçici 2005/2.DÖNEM /ELAZIĞ 10.El 3729 A SANAYİİ SİTESİ Geçici 2005/2.DÖNEM Elazığ Organize Sanayi Sitesi /ELAZIĞ Malatya Yolu Abtullah Paşa Mah.TT İl 11.El 3701A FATİH TT Geçici 2005/2.DÖNEM Müdürlüğü Yeni Binası/EL 12.EL 3716A TEVFİKİYE CAMİİ Geçici 2005/2.DÖNEM Yeni Mah.Namık Çiftçi Cad.No:35 /ELAZIĞ 13.EL 3706 A TAHSİN PAŞA CAMİ Geçici 2005/2.DÖNEM Hasan Tahsin Paşa Camii /ELAZIĞ Askeri Lojmanlar Karş.Fikret Memişoğlu 14.EL 3709 A KIŞLA CAMİİ Geçici 2005/2.DÖNEM Cad.Kışla Cami/ELAZIĞ 15.EL 3710 A İSTASYON CAD. Geçici 2005/2.DÖNEM İstasyon Cad.No:49 A Çeliker Apt./ELAZIĞ Mustafa Paşa Mah.Hacı Osman Camii Sok.No:14 16.EL 3711A Ş.ŞAMİL BULV. Geçici 2005/2.DÖNEM /ELAZIĞ 17.EL 3712 A SÜRSÜRÜ MAH. Geçici 2005/2.DÖNEM Malatya Cad.No:15 Malatya Yolu /ELAZIĞ 267

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 18.EL 3714 A 1800 EVLER Geçici 2005/2.DÖNEM Malatya Yolu 10.Km Abdullah Paşa Mah.Karş.Aria Kulesi Yanı/E 19.EL3725A BASKİL Geçici 2005/2.DÖNEM Çanbeyler Mah.Evrev Cad.No:2Baskil/ELAZIĞ 20.EL 3722A AĞIN Geçici 2005/2.DÖNEM M.Hüseyin Efendi Mah.Hop Düzü Mevkii Ağın/E Altıoluk Yolu Tosun Tepesi Mevkii 21.EL 3723A ALACAKAYA Geçici 2005/2.DÖNEM Alacakaya/ELAZIĞ YİBO Karşısı Mezarlık Civari Tepebaşı 22.EL 3720A PALU Geçici 2005/2.DÖNEM Palu/ELAZIĞ 23.EL 3735 KIRKLAR-MERKEZ Geçici 2005/2.DÖNEM Kırklar Mah.Bahattin Öger Cad.No:25/ELAZIĞ 24.EL 3753A AGADİBEK KÖYÜ Geçici 2005/2.DÖNEM Agadibek Köyü Maden/ELAZIĞ Çarşıbaşı Mah.Aziz Yıldırım 25.EL 3718A KOVANCILAR Geçici 2005/2.DÖNEM Cad.No:41Kovancılar/ELAZIĞ 26.EL 3731A AKÇAKALE Geçici 2005/2.DÖNEM Akçakale RL İstasyonu Akçakale/ELAZIĞ 27.EL 3726A KEBAN Geçici 2005/2.DÖNEM Kallar Mah.Atapark Keban/ELAZIĞ 28.EL 3721A SİVRİCE Geçici 2005/2.DÖNEM Kültür Mah.Lise Sok.No:4Sivrice /ELAZIĞ 29.EL 3724A ARICAK Geçici 2005/2.DÖNEM Saman Mah.RL İstasyon Yanı Arıcak /ELAZIĞ Cami Kebir Mah.Tepebaşı Mevki Maden 30.EL 3727A MADEN Geçici 2005/2.DÖNEM /ELAZIĞ 31.EL 3732A KARAKOÇAN Geçici 2005/2.DÖNEM Karakoçan Öğretmenevi Karakoçan /ELAZIĞ 32.EL 3724B ARICAK Geçici 2005/2.DÖNEM Elazığ Arıcak Merkez Arıcak /ELAZIĞ 33.EL 3737A MERKEZ Geçici 2005/2.DÖNEM 2.Bölge Kekliktepe Mevkii Hırhırık /ELAZIĞ 34.EL 3748A KARAALİ KÖYÜ Geçici 2005/2.DÖNEM Karaali Köyü Çiftli Mah.Baskil/ELAZIĞ 35.EL 3734B HARPUT Geçici 2005/2.DÖNEM Adsız Hoca Sok.No:1 Ada :77 Parsel 2.Harput /ELAZIĞ Yıldız Bağları İnönü Cad.SSK Hast.Üstü 36 EL007 YILDIZBAĞLARI Geçici 2005/2.DÖNEM /ELAZIĞ 37 EL009 CUMHURİYET MAH Geçici 2005/2.DÖNEM Cumhuriyet Mah.Demet Sok.No:74 /ELAZIĞ 37 EL001A GAZİ CAD. Geçici 2005/2.DÖNEM Gazi Cad.İş Bankası Üstü /ELAZIĞ 38 EL002B KÜLTÜR MAH. Geçici 2005/2.DÖNEM Kültür Mah.Ş:İdris Doğan Cad.No:4 /ELAZIĞ Akpınar Mah.Bosna-Hersek Cad.Susam 39 EL004A AKPINAR MAH. Geçici 2005/2.DÖNEM Sok.Alınmışlar Apt.No:13 40 EL006C YENİ MAH. Geçici 2005/2.DÖNEM Yeni Mah.Kanalüstü Sok.No:60 /ELAZIĞ 41 EL011A ULUKENT MAH. Geçici 2005/2.DÖNEM Ulukent Mah.Yaşardoğu Cad.Sarayaltı /ELAZIĞ 42 EL008B MALATYA YOLU Geçici 2005/2.DÖNEM Çaydaçıra Mevkii Bayraktar Sok./ELAZIĞ TURKCELL İLETİŞİM HİZMETLERİ A.Ş. İSTASYON ADI ONAY Ölç.İçin Pl.Tarih İSTASYON ADRESİ 1. ELAZIĞ MADEN Geçici 2005/2.DÖNEM Maden TV Vericilerinin Olduğu Tepe / ELAZIĞ 2. ELAZIĞ DEĞİRMENDERE Geçici 2005/2.DÖNEM Değirmendere Köyü Maden / ELAZIĞ 3. ELAZIĞ KIZILTEPE KÖYÜ Geçici 2005/2.DÖNEM Kızıltepe Köyü Gezin / ELAZIĞ 4. ELAZIĞ GÜNEYKÖY SİVRİCE Geçici 2005/2.DÖNEM Maden Yolu Güneyköy Sivrice / ELAZIĞ 5. ELAZIĞ MADEN TOWN(TEPE) Geçici 2005/2.DÖNEM Eski Su Deposu Yanı Maden / ELAZIĞ 6. ELAZIĞ BASKİL TT Geçici 2005/2.DÖNEM Baskil TT Elazığ Cad.Baskil / ELAZIĞ 7. ELAZIĞ HİLALKENT Elazığ Yolu 8.Km Köy Hiz.Yanı Hilalkent KONUTLARI Geçici 2005/2.DÖNEM /ELAZIĞ 8. ELAZIĞ GEZİN Geçici 2005/2.DÖNEM Elazığ Yolu Pinedar Mevki Gezin Beldesi Maden/ ELAZIĞ 9. ELAZIĞ SİVRİCE Geçici 2005/2.DÖNEM Belediye Binası Yanı Sivrice / ELAZIĞ 10. ELAZIĞ KARAKOÇAN TV Geçici 2005/2.DÖNEM Karakoçan TV Vericileri Tepesi / ELAZIĞ 11. ELAZIĞ PALU Geçici 2005/2.DÖNEM Palu TV Ver.Tepesi Palu / ELAZIĞ 12. ELAZIĞ AKÇAKALE RL. Geçici 2005/2.DÖNEM Malatya Yolu Akçakale RL Merkez / ELAZIĞ Tosuntepe TV Verici İstasyonu Alacakaya / 13. ELAZIĞ ALACAKAYA Geçici 2005/2.DÖNEM ELAZIĞ 14. ELAZIĞ HANKENDİ KURUGÖL Geçici 2005/2.DÖNEM Malatya Yolu Hankendi / ELAZIĞ 268

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 15. ELAZIĞ AĞIN TV Geçici 2005/2.DÖNEM Ağın Belediye TV Vericileri Ağın / ELAZIĞ 16. ELAZIĞ SANAYİİ MAH. Geçici 2005/2.DÖNEM Sanayi Mah.Sanayi TT / ELAZIĞ 17. ELAZIĞ HARPUT BALAKGAZİ Geçici 2005/2.DÖNEM Harput Mezarlığı Harput / ELAZIĞ 18. ELAZIĞ SANAYİİ POSTA Geçici 2005/2.DÖNEM Organize Sanayi TT Merkez / ELAZIĞ 19. ELAZIĞ HÜRRİYET CADDESİ Geçici 2005/2.DÖNEM Hotel Divan Hürriyet Cad.No:30 / ELAZIĞ Rızaiye Mah.Bostan Sok.Beyazsaray 20. ELAZIĞ RIZAİYE MAH. Geçici 2005/2.DÖNEM Apt./ELAZIĞ M.Paşa Mah.H.Osman Camii Tuncer 21. ELAZIĞ MUSTAFAPAŞA MAH. Geçici 2005/2.DÖNEM Apt./ELAZIĞ 22. ELAZIĞ KARATAŞLAR MOBİLYA Geçici 2005/2.DÖNEM Malatya Yolu 3.Km Karataş Mobilya / ELAZIĞ N.Kemal Çiftçi Cad.Ahmet Koçak 23. ELAZIĞ YENİMAHALLE Geçici 2005/2.DÖNEM Apt.Yenimahalle/ELAZIĞ 24. ELAZIĞ TT Geçici 2005/2.DÖNEM Bosna Hersek Bulvarı Merkez TT Binası / ELAZIĞ 25. ELAZIĞ GEDİK MEVKİİ Geçici 2005/2.DÖNEM Keban Yolu 3.Km Gedik Mevkii Şahinkaya Köyü /ELAZIĞ 26. ELAZIĞ RL. Geçici 2005/2.DÖNEM Elazığ RL / ELAZIĞ 27. ELAZIĞ TUTPINAR KÖYÜ Geçici 2005/2.DÖNEM Tutpınar Maden / ELAZIĞ 28. ELAZIĞ KEBAN Geçici 2005/2.DÖNEM Nallı Ziyaret Mevkii Keban / ELAZIĞ Ferrokrom Yarımca TV Vericileri Yarımca / 29. ELAZIĞ FERROKROM Geçici 2005/2.DÖNEM ELAZIĞ 30. ELAZIĞ HASANDAĞ RL. Geçici 2005/2.DÖNEM Hasandağı RL / ELAZIĞ 31. ELAZIĞ DÖRBOLU KÖYÜ Geçici 2005/2.DÖNEM Elazığ Yoly Dörtbolu Köyü Sivrice / ELAZIĞ 32. ELAZIĞ GAZİ CADDESİ Geçici 2005/2.DÖNEM Gazi Cad.No:30 / ELAZIĞ 33. ELAZIĞ BEYHAN BELDESİ Geçici 2005/2.DÖNEM Beyhan Beldesi TRT Vericileri Beyhan / ELAZIĞ DSİ Su Deposu Kanal Sok.4Nolu Ev Yanı 34. ELAZIĞ DSİ SU DEPOSU Geçici 2005/2.DÖNEM /ELAZIĞ 35. ELAZIĞ YURTBAŞI BELDESİ Geçici 2005/2.DÖNEM Yurtbaşı Beldesi / ELAZIĞ 36. ELAZIĞ KÜLTÜR MAHALLESİ Geçici 2005/2.DÖNEM Çevre Yolu Beyzade Efendi Yeni Sebze Halı / ELAZIĞ 37.ELAZIĞ TUNCELİ YOLU Geçici 2005/2.DÖNEM Tunceli Yolu Camuşgöl Tepesi Kovancılar / ELAZIĞ 38.ELAZIĞ DOĞUKENT MAH Geçici 2005/2.DÖNEM Bahattin Öğer Cad Karaboğa Apt.No:2 Kırklar mah./elaziğ 39.ELAZIĞ BOSNA HERSEK BULV. Geçici 2005/2.DÖNEM Bosna Hersek Bulv.Çilek Sok.Ölçücüoğlu Apt./ ELAZIĞ 40.ELAZIĞ KÖMÜRHAN Geçici 2005/2.DÖNEM Kömürhan Beldesi /ELAZIĞ 41.ELAZIĞ KOVANCILAR Geçici 2005/2.DÖNEM Belediye Su Deposu Yanı Kovancılar / ELAZIĞ 42.ELAZIĞ İŞÇİLER SOK. Geçici 2005/2.DÖNEM İşçiler sok.no:37 Çarşı Mah./ ELAZIĞ 43.ELAZIĞ HASANDAĞI Geçici 2005/2.DÖNEM Keban Yolu Hasandağı TV Vericileri / ELAZIĞ 44.ELAZIĞ AKPINAR MAH. Geçici 2005/2.DÖNEM Vali Fahri Bey Cad.No:77 Kösem Apt.Kültür mah./elaziğ 45.ELAZIĞ ŞEHİTİLHANLAR CAD. Geçici 2005/2.DÖNEM Şehit İlhanlar Cad.Vali Muharrem Göktayoğlu İşhanı İzzetpaşa Mah. 46.ELAZIĞ GÜMÜŞBAĞLAR Geçici 2005/2.DÖNEM Pertek Yolu Gülmez Mezarlığı Yanı Gümüşbağlar Köyü /ELAZIĞ 269

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Tablo-L11: İlimizdeki Baz İstasyonları Sayısı ŞİRKET ADI SAYISI FREKANS Mhz TÜERKCELL 46 900 AVEA 42 1800 TELSİM 31 900 L- ALT YAPI ULAŞIM HABERLEŞME KAYNAKÇA Karayolları Bölge Müdürlüğü Elazığ Belediyesi Trafik Şube Müdürlüğü Şoförler ve otomomilciler Derneği Telekominikasyon Kurumu Diyarbakır Bölge Müdürlüğü 270

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu (M) YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1 Kentsel Ve Kırsal Planlama M.1.1 Kentsel Alanlar M.1.1.1 Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri : Elazığ ilinin % 84'ü dağlar ve platolarla kaplıdır. Dağlık yörelerde genellikle yükselti 2000-2300 metre arasında değişmektedir. İl sınırları içine sokulan Doğu Torosların batı uzantıları, yerleşmeyi güçleştirecek düzeyde yüksek ve dalgalı değildir. Murat Suyu ile Fırat Irmağı çevreledikleri toprağı bir yarımada haline getirir. Kent merkezi Elazığ ovasında kuruludur. Bu ovada batıya, doğuya ve güneye doğru uzanan şerit şeklinde üç düzlük vardır. Kentin denizden yüksekliği 1000-1020 m. dolaylarındadır. Ovayı çevreleyen tepeler batıdan doğuya doğru, Kekliktepe, Serantepe, Beyyurdu sırtları, Karatepe ve Meryem tepeleridir. Elazığ kentsel ve planlama alanı içinde tespit edilen jeolojik formezyonlar: Volkanikler Kretase Eosen Pliyosen Kuaterner Birikinti konisi ve yamaç molozudur. Deprem Kuşakları (P) Afetler, Toprak Yapısı (B) Doğal Kaynaklar, İklim (C) Hava,Atmosfer ve İklim, Jeolojik Yapı (A) Coğrafik Kapsam Başlıkları altında geniş olarak verilmiştir M.1.1.2 Kentsel Büyüme Deseni : İl, büyük oranda Doğu-Batı istikametinde gelişmiş ve batıya doğru gelişme devam etmektedir. Şehir Kuzey-Güney istikametinde genişletmek için bu yöreleri cazip hale getirecek projeler hazırlanmaktadır. Elazığ ilinin coğrafi özellikleri, doğal yolları, ulaşım sisteminin kavşak noktalarından birisi olması, zengin maden yatakları, idari sistemi ve bu ortamın değişik dönemlerde değişik şartlar oluşturması, hem Elazığ'ın nüfusunda hem de diğer 271

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu fonksiyonlarının şekillenmesinde aktif rol oynamış ve bir dinamizm kazandırmıştır. Doğu Anadolu Bölgesi, Yukarı Fırat Bölümü'nün ikinci büyük ili olan Elazığ, 9.455 km 2 lik yüzölçümü (Su Yüzeyleri Hariç 9.153 km 2 ) ile Yukarı Fırat Bölümü'nün yaklaşık % 12'sini kaplar. Neolotik dönemden günümüze bir çok uygarlığın yerleşim sahası haline gelmiş ve yeryüzünün ilk daimi meskun sahalarından birisi olmuştur. Yukarı Fırat Bölümü'nün ortasında, tarihi doğal yolların kavşak noktalarından birisini oluşturan yerleşmenin; gerek kuzey-güney, gerekse doğu-batı yönlü bu özelliği ilin en eski dönemlerden günümüze yerleşim sahası olmasının en önemli nedenidir. Ayrıca Fırat ve Murat nehirlerinin kavşağında bulunması, Elazığ'ın tarih içindeki stratejik önemini artırmıştır. Keban Baraj Gölü'nün yapımı sırasında, göl sahası içinde kalan kesimlerde yapılan arkeolojik kazılarda M.Ö. 6000 li yıllara kadar uzanan bir dönemde yerleşim izlerine rastlanmıştır. Hurrilerden başlayarak Türkiye Cumhuriyeti'ne kadar sayısız medeniyetler Elazığ ili sınırları içine kalıntılarını bırakmıştır. Bu durum; ilin nüfus, yerleşme ve diğer beşeri faaliyetler açısından tarihiliğini ve önemini ortaya koymaya yeterlidir. Önceki medeniyetlere ait yerleşim bulguları ortaya çıkarılırken nüfus ile ilgili kesin veriler yoktur. Ancak Osmanlı imparatorluğu döneminde tutulan tahrir defterlerinde, seriyye sicilleri gibi defterlerde nüfus ile ilgili bazı bilgiler yer alsa da bunlardan çok net sonuçlar çıkarmak mümkün değildir. M.1.1.3 Planlı Kentsel Gelişme Alanları : Kent merkezi çevresinde İzzetpaşa, Nailbey, Çarşı ve İcadiye Mahalleri yüksek ve orta gelir gruplarının konut alanları yer almaktadır. Kentsel alanın en dış çemberinde ise gelir grubu düşük olanlar yer almaktadır. Kentteki küçük üretim işleri kentin doğusunda, Sanayi mahallesindeki Sanayi Sitesinde ve Çarşı Mahallesinin iç kesimlerinde yapılmaktadır. Büyük Sanayi ise kentin Güneydoğusunda Organize Sanayi denilen yerdedir. M.1.1.4 Kentsel Alanlarda Yoğunluk : Elazığ'da ortalama hane başına düşen kişi 5'tir. Ancak şehir merkezinde bu rakam aşağıya düşmektedir. Kentsel alanda 5 kişilik aileler %20 ile ikinci sırada, 6 kişilik aileler % 14.6 ile üçüncü sırada yer almaktadır. 272

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Elazığ Şehir Merkezi M.1.1.5 Kentsel Yenileme Alanları: Tarihi kent dokusunun korunması amacıyla ilin kuzeyindeki Harput Mahallesi sit alanı olarak ilan edilmiş ve bu bölgeye özel koruma imar planları yapılmıştır. Bu bölgedeki tüm yapılaşmalar Diyarbakır Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulunun gözetiminde yer almaktadır. M.1.1.6 Endüstri Alanları Yer seçimi "Sanayi ve Teknoloji" konusu başlığı altında ayrıntılı olarak incelenmiştir. M.1.1.7 Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar : Kentimizin eski yerleşim yeri olan Harput, kuruluşundan günümüze kadar Hurri, Hitit, Urartu ve Bizans idareleri altında kalmış, XI. yüzyılda Selçuklular, devamında da Anadolu Beylikleri, Artukoğulları, Dulkadiroğulları ve Akkoyunlular dan sonra 1516 yılında Osmanlı İdaresine girmiştir. Yaşamış olduğu zengin tarihin canlı örnekleri olan tarihi eserler Harput ta yerli ve yabancı turistler tarafından ilgiyle izlenmektedir. Bu tarihi eserlerin başlıcaları; Harput Kalesi, Meryem Ana Kilisesi, Ulu Camii, Alacalı Camii, Ağa Camii, Sarahatun Camii, Ahmet Bey Camii, Ahi Musa Mescidi ve Türbesi, Fatih Ahmet Baba Türbesi, Mansur Baba Türbesi, Arap Baba Türbesi, Cemşit Bey Hamamı ve Hoca Hasan Hamamı olup, görülmesi tavsiye edilecek eserlerin en önemlileridir. Yukarıda belirtilen yerlerin bir çoğuyla birlikte şehir merkezinde de bulunan tarihi ve kültürel yerlerin bir çoğu restore edilmiştir. İzzetpaşa Camii 273

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu M.1.2 Kırsal Alanlar : M.1.2.1 Kırsal Yerleşme Deseni : Elazığ ili 1927-1995 yılları arasında çevre illerden veya Türkiye'nin başka yörelerinden pek göç almazken, kendi bünyesinde kır ve şehir arasındaki nüfus hareketleri oldukça fazla ve dinamiktir. 1927 yılında nüfusun yaklaşık % 84 ü kırsal kesimde yaşarken, 1995 yılına gelindiğinde nüfusun yaklaşık % 65'i şehirlerde yaşamaya başlamıştır. 1927 yılında Türkiye nüfusunun % 87,5'i kırsal kesimde,% 12,5'i ise şehirlerde yaşamaktaydı (şehir kriterinde nüfusu ne olursa olsun il ve ilçe merkezleri kastedilmektedir). Yani Elazığ'ın kentsel nüfusu o dönem için Türkiye ortalamasının az da olsa üstündeydi. Fakat bu durum yanıltıcıdır. Çünkü, Tunceli ili ilçeleri ile birlikte 1927 ve 1935 sayımlarında Elazığ nüfusu içinde yer almaktadır. Nitekim Tunceli nüfusunun ayrı yazıldığı 1940 nüfus sayımında Elazığ'ın şehirli nüfusu Türkiye ortalamasının altına iner (Türkiye = % 86,26, Elazığ = % 80,93). 1940 yılında Elazığ'da şehirlerde yaşayan nüfus 36.311'dir. Toplam şehir nüfusunun % 70'i ise Elazığ şehrinde yaşamaktadır. Kırsal nüfus ise şehir nüfusunun yaklaşık 4 katı yani 154.055 kişidir 1940-1955 yılları arasında kırdan kente göç hareketi oldukça yavaşlamış görünmektedir. Bunun nedenleri arasında; II. Cihan Harbi'nin etkisi, Rumeli'den gelen göçmenlerin daha çok köylere yerleştirilmesi ve tabi ki kırsal iktisadi faaliyetlerin nüfusu besleyecek güçte olması yatmaktadır. Elazığ şehrinin nüfusu 1927-1955 arasındaki 28 yıllık dönemde % 108 artmıştır. 1955-1970 yılları arasında ise oldukça hızlı bir kentleşme hareketi görülmektedir. 1955 yılında 42.186 olan şehirli nüfus (% 24,5), 1970 yılında 151.555 rakamına (% 40,2) ulaşmıştır. Kırsal kesimde ise 1955 yılında 182.813 kişi, 1970 yılında ise 225.360 kişi yaşamaktadır. Bu hızlı şehirleşme de asıl pay sahibi Elazığ şehridir. Diğer şehirler nüfus açısından pek fazla bir çekime sahip değildir. Aksine giderek nüfus kaybetmektedirler. 1970 yılında Elazığ şehri 100 000 nüfusun üstüne çıkmıştır. Elazığ şehrinin nüfusu 1955-1970 döneminde yaklaşık % 160'lık bir nüfus artışı göstermiştir. 1970 yılında Elazığ dışında kalan diğer ilçe merkezleri kentsel nüfusun ancak % 29'unu meydana getirmektedir. Maden dışındaki ilçe merkezlerinin nüfusu 10.000'in altındadır. Görüleceği üzere kırsal nüfusun artmasına rağmen oran olarak kentsel nüfusa göre azalması kırdan şehre göçün fazlalığını ortaya koymaktadır. Aynı zaman diliminde Türkiye nüfusunun 1955'de % 18'i kentlerde yaşamaktadır. Bu oran 1970 yılında % 30,5 olur. Yani 1970 yılında Elazığ'ın kentleşme oranı Türkiye'nin 10 puan üzerindedir. Bu dönemde şehirlerin cazibelerini arttırması, kırsal kesimdeki geçim kaynaklarının artan nüfusa yetmemesi, şehirlerin geçim sağlama açısından daha fazla imkan tanıması, artan sanayileşme ve Keban Barajının yapımına başlanması ile barajın getirisinden faydalanmak için beraberinde yapılması düşünülen iş sahaları kentlere olan yönelimi hızlandırmıştır. Fakat yönelim hiçbir zaman kontrollü ve bilinçli bir şekilde değil, getirisi götürüsü düşünülmeden, plansız bir şekilde olmuştur. Doğal olarak şehirlerde aşırı nüfuslanma, çeşitli sorunları beraberinde getirmiş ve ilerisi için oldukça büyük problemler oluşturmaya başlamıştır. 274

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Tablo M.1: Elazığ İli Şehir-Kır Nüfus Miktar ve Oranları (1927-1995) ŞEHİR ŞEHİR KIR SAYIM NÜFUSU NÜFUSU NÜFUSU YILLARI Toplam Erkek Kadın Oranı Toplam Erkek Kadın ORANI 1927 34 417 19 340 15 077 16,11 179 114 85 336 93 778 83,89 1935 39 516 21 954 15 562 15,42 216 673 106 170 115 103 84,58 1940 36 311 20 943 15 368 19,07 154 055 75 637 78 418 80,93 1945 38 003 21 686 16 317 19,18 160 078 79 461 80 617 80,82 1950 42 186 23 719 18 467 19,77 171 114 85 438 85 706 80,23 1955 59 466 32 935 26 531 24,54 182 813 91 289 91 524 75,46 1960 81 223 43 399 37 824 29,18 197 109 98 184 98 925 70,82 1965 106 180 57 948 48 232 32,90 216 547 107 688 108 859 67,10 1970 151 555 81 340 70 215 40,20 225 360 109 943 115 417 59,80 1975 175 675 94 015 81 660 42,03 242 249 122 624 119 625 57,97 1980 187 025 96 851 90 174 42,42 253 783 124 265 129 518 57,58 1985 233 621 120 590 113 031 48,29 250 094 121 687 128 407 51,71 1990 272 790 139 006 133 784 54,75 225 435 108 315 117 120 45,25 1995* 334 821 --- --- 64,77 182 062 --- --- 35,23 2000 498.225 224.180 O ran 100 90 80 70 Ş ehir 60 50 40 30 20 K ır 10 0 1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 Y ı l l a r 275

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Şekil M.1: Elazığ İli Şehir-Kır Nüfusu (1927-1995) 1970-1980 döneminde şehirleşme hızı nispeten düşmüştür. Fakat yine da artış devam etmektedir. Öyle ki 1970'te % 40,2 olan kentleşme oranı 1980 de % 42,4 e çıkmıştır. Aynı dönemde Elazığ şehrinin nüfusu 107.000 den 142.000'e çıkmıştır. 1980 yılında Türkiye'de şehirli nüfus oranı % 40'tır. Yani 1955-1970 dönemindeki hızlı kentleşme yavaşlamış Türkiye ortalamasına yakın bir değere gelmiştir. Diğer ilçelerin nüfuslarında pek bir değişme olmamıştır. Elazığ şehrindeki bu gelişme ise doğal nüfus gelişim ve Keban Baraj Gölü nedeni ile arazisini kaybeden kimselerin kentsel iskan talebiyle şehre yerleşmelerinden kaynaklanmaktadır. 1985-1995 döneminde yine oldukça hızlı bir şehirleşme meydana gelmiştir. 1985 yılında 233 621 kişi (% 48,2) şehirlerde yaşamaya başlamıştır. Şehirler nüfusunun % 77,6 sı (181.523 kişi) Elazığ şehrinde ikamet etmektedir. Aynı yıl Türkiye'deki kentleşme oranı % 46 civarındadır. 1985 yılında Elazığ kırsalında ilk defa nüfus azalışı meydana gelmiştir. 1980 de 253.000 civarında olan nüfus, 1985 de 250.000'li rakamlara gerilemiştir 1985 yılında Elazığ'da yine ilk defa şehir-kır nüfusu neredeyse eşit hale gelmiştir ve bu tarihten sonra şehirler kırlardan daha fazla nüfus barındırmaya başlamıştır 1985'de kentlere göçün hızlanmasının altında tamamen ekonomik nedenler yatmaktadır. Kırlar artık fazla nüfus besleyemez hale gelmiştir ve kentler hem psikolojik hem de ekonomik çekim sahası halini almıştır. 1990 yılında da kentsel nüfusun artışı devam etmiştir. 1990 da kent nüfusunun, toplam nüfustaki payı % 54,7 ye yükselmiştir. Elazığ şehir nüfusu ise 200.000'in üzerine çıkmıştır (204.603). Aynı yılda Elazığ kırsalının nüfusu 225.435 rakamına gerilemiştir. Türkiye'de 1990 da kentleşme oranı % 51 civarında olduğu düşünülürse aradaki fark tekrar Elazığ lehine artış göstermiştir. Fakat 1990'daki genelde Elazığ şehrine olan göçün nedeni terördür. İl merkezine uzak kırsal alanlarda meydana gelen terör faaliyetleri, kırsalda yaşayanların topraklarını bırakarak Elazığ şehrine yerleşmelerine neden olmuştur. 1995 sağlık ocaklarının ETF raporlarından elde ettiğimiz sonuçlara göre; aynı durum 1990-1995 döneminde de artarak devam etmiştir. Terör dolayısıyla göç edenlerin nüfusa eklenmesi Elazığ şehirler nüfusunu 334.821'e çıkarırken kentleşme oranı % 64,7 olmuştur. Elazığ şehrinin kentsel nüfustaki payı % 80'in üzerine çıkmıştır (270.396 kişi). Tabi bu sonuç ister istemez bazı sorunları kendiliğinden getirecektir. Gecekondulaşma, işsizlik, açlık, bakımsızlık, belediyenin yetersiz kalması gibi. Çünkü nüfus, Elazığ şehrinin kaldırabileceği optimum nüfus kapasitesinin üzerinde gibi görünmektedir. Bu sonuçlara göre Elazığ ilçesinin aritmetik nüfus yoğunluğu km 2 ye 152,6 kişi olarak çıkmaktadır (329.415 kişi /2158 km 2 ). Bu rakamın, Elazığ şehri belediye sınırları içindeki saha için daha yüksek olacağı muhakkaktır. 1995 İl Sağlık Müdürlüğü raporlarına göre iki şehrin nüfusu 10 000 in üzerindedir. Bunlar Karakoçan ve Kovancılar'dır. Ağın ve Arıcak'ın ilçe merkezleri ise kasaba vasfını dahi kaybetmek üzeredirler. 1990-1995 Elazığ nüfusları tabloda ayrıntılı olarak verilmiştir. Elazığ'ın son nüfus sayımında, yeni oluşturulan Alacakaya, Arıcak ve Kovancılar ilçelerinin nüfuslarının yer alması 1995 yılına kadar olan değişimi gözlemlemek açısından önemlidir. 1990 yılından 1995 yılına gelindiğinde Elazığ genel kırsal nüfusunda 43.373 kişilik bir azalma, genel kent nüfusunda ise 62.031 kişilik bir artış mevcuttur. 276

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Bu sonuç Elazığ'ın sınırları dışında olan nüfus hareketlerinden pek etkilenmediğini veya göç verme yoluyla kaybettiği nüfusun çevreden fazla bir nüfusla karşılandığını ortaya çıkarır. Elazığ merkez ilçesinin nüfusu 56.603 kişi artmıştır. Buna mukabil şehir nüfusu bundan daha fazla bir artışla 65.793 kişi fazlalaşmıştır. Merkez ilçenin kır nüfusu ise 9.190 kişi azalmıştır. Bu Elazığ merkezinin daha uzak sahalardan beslendiğini veya bununla beraber doğumların arttığını göstermektedir. Aşağıdaki tabloda görüleceği üzere Elazığ merkez ilçede, 1990-1995 arasındaki nüfus artış hızı 40,9 oranına yükselmiştir. Aynı dönemde nüfus artış oranı ise 227,2 olarak gerçekleşmiştir (Tablo M.3). 1927-1995 yılları arasında ortalama nüfus artış hızı 21,9 ve artış oranı 121,2 olduğu düşünülürse 1990-1995 arasındaki rakamlar, ortalamaların yaklaşık iki misli kadardır. Bu rakamlar şehir için oldukça yüksek rakamlardır. Elazığ şehir nüfusu kente göçün başladığı 1950-1960 arasında 72'lik bir nüfus artış hızına, Keban Barajı dolayısıyla 1965-1970 yılları arasında ise 55'lik bir nüfus artış hızını yakalamıştır. Son dönemdeki oranlar, bu dönemlerden sonra görülmüş en yüksek rakamlardır. 1927 yılında 19.216 olan Elazığ şehir nüfusu 1995 yılına gelindiğinde % 1400 artarak 270.396 rakamına ulaşmıştır Tablo M.2: Elazığ Merkez İlçenin Nüfus Artış Oranları ve Hızları (1927-1995) ELAZIĞ MERKEZ İLÇE GENELİ ELAZIĞ ŞEHRİ ELAZIĞ MERKEZ İLÇE KIR DÖNEMLER Artış Nüfus Nüfus Artış Nüfus Nüfus Artış Nüfus Nüfus Miktarı Artış Artış Miktarı Artış Artış Miktarı Artış Artış Oranı Hızı Oranı Hızı Oranı Hızı 1927-1935 2779 35,0 4,3 3962 206,1 23,4-2386 -38,9-4,9 1935-1940 -7535-91,8-19,2 2287 98,6 18,8-9822 -166,9-36,5 1940-1945 -2006-26,9-5,4-1770 -69,5-14,4-236 -4,8-0,9 1945-1950 9788 135,0 25,3 5622 237,2 42,5 4166 85,4 16,3 1950-1955 19232 233,8 42,0 12350 421,2 70,3 6882 130,0 24,4 1955-1960 16730 164,8 30,5 18622 446,9 73,8-1892 -31,6-6,4 1960-1965 24159 204,3 37,1 18316 303,8 53,0 5843 100,8 19,2 1965-1970 33083 232,3 41,7 28759 365,8 62,3 4324 67,8 13,1 1970-1975 27973 159,4 29,5 24051 224,0 40,4 3922 57,6 11,2 1975-1980 16636 81,7 15,7 11568 88,0 16,8 5068 70,3 13,6 1980-1985 31044 141,0 26,3 39313 274,9 48,5-8269 -107,2-22,6 1985-1990 21715 86,4 16,5 22307 122,3 23,0-592 -8,6-1,7 1990-1995* 62009 227,2 40,9 65793 321,5 55,7-9190 -134,733-28,9 1927-1995 19662,1 121,7 21,9 19321,5 233,9 39,5-167,846 1,4-0,3 277

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Sonuçlar dikkatlice incelendiğinde terörün etkisi çok daha rahat ortaya çıkarılabilir. Elazığ ilinin tüm kırsal kesimlerinin 1995 yılında nüfusları azalmıştır. Çünkü kırsal kesimdeki tarımsal faaliyetlerin köylüyü besleyememesi ve yanında bir kısım ilçelerde terörün etkili oluşu göçün hızını arttırmaktadır. Alacakaya, Arıcak, Karakoçan, Maden gibi ilçe merkezleri de nüfus kaybetmektedir. Adı geçen ilçelerin terör faaliyetlerinin görüldüğü sahalara da karşılık gelmesi göçü hızlandırmaktadır. Öyle ki terörden en çok etkilenen Arıcak beş yıllık dönemde nüfusunun % 40,5 ini ve Karakoçan ise % 27 sini kaybetmiştir. Terör hem kırsal geçim faaliyetlerine, tarıma engel olurken, zaten karnını zor doyuran geçim sıkıntısı olan köylüyü iyice sefalete iterek psikolojik olarak da insanları kente sürüklemektedir. Bu rakamlar oldukça yüksek rakamlardır. Kırsal kesimden göç daha çok il merkezine olmaktadır. Çünkü ilçelerde geçinmek ve iş bulma garantisi daha azdır. Alacakaya'da krom işletmesinin de faaliyetlerinin bir kısmının durması nüfusun azalmasının bir diğer sebebidir. Ağın ilçesi ise Tunceli'ye yakınlığı ve Elazığ ile baraj gölü aracılığı ile bağlantı kurması, yani doğal bir engelin oluşu, verimli arazinin sınırlılığı, halkın iktisadi kaygılarla göç etmesine neden olmaktadır. Elazığ'da kentsel ve kırsal alandaki nüfusun alansal dağılışına baktığımız zaman coğrafyanın etkisinin de oldukça fazla olduğu ortaya çıkmaktadır. Harput şehri güvenlik problemi ortadan kalktıktan, yani stratejik önemini yitirdikten sonra yerini ve nüfusunu coğrafi olarak uygun konumda bulunan Elazığ şehrine terk ederek, coğrafyanın etkisinin ne derece olduğunu ilk ortaya koyan delil olmuştur. Elazığ ve çevresinde Uuova, Kuzova, Elazığ ovası, Hankendi ovası ve Muratçık (Aşvan) Ovası gibi nispeten alçak düzlüklerin bulunuşu ve buraların tarımsal potansiyellerinin yüksek oluşu, bunların bir kısmının sulanabilir özellikte de bulunması, bu tip sahalarda nüfusun fazla olmasına neden olmaktadır. Bu, il genelinde ve daha ayrıntılı olarak köyler bazında düşünüldüğünde; akarsu kenarlarında, etek düzlüklerinde, birikinti konileri üzerinde, baraj gölleri kenarında ve lokal düzlükler vb. üzerinde bulunan yerleşim birimlerinde nüfus artmaktadır. Nüfus Doğu Anadolu'nun genel coğrafik özelliklerini yansıtan dağlık ve yüksek sahalarda ise oldukça düşük bir yoğunluk göstermektedir. Nüfus dağılışında su ve sulamanın etkisi oldukça büyüktür. Özellikle kırsal kesimde nüfusun yoğunlaştığı alanlar sulama imkanlarıyla paralellik arz etmektedir. Uluova sulamanın da etkisiyle köy bazında yoğun bir nüfuslanma alanı olarak meydana gelirken, Uluova'yı çevreleyen yüksek ve eğimli kesimlerde nüfus azalmaktadır. Sulanabilen topraklar nüfus ve yerleşmenin yoğunlaşmasına neden olurken, karşılıklı ilişkinin artması tarımsal faaliyetinde artmasına ve bitkisel ve hayvansal ürünlere yönelik pazarın, ticaretin veya sanayinin gelişmesine neden olabilmektedir. Uluova'daki nüfus yoğunluğu bir çok ilçe merkezinden daha fazladır. Ulaşımın, şehre yakınlığında etkisi ile ova giderek daha fazla nüfusa erişmektedir. Elazığ ilinde şehirler ve kasabaların nüfus hareketlerinde en çok belirginleşen, merkez ilçeye mesafe, ulaşım faaliyetlerinin fazla olduğu yolların kenarlarında bulunma gibi nedenler etkilidir. Kovancılar ilçe merkezi; Elazığ-Bingöl karayolu üzerinde düz bir sahada bulunmaktadır. İlk olarak göçmenlere tahsis edilmiş olan bu saha köy yerleşmesidir. Fakat doğal ve beşeri çevre özelliklerinin uygunluğu köyü, Elazığ'dan sonra en büyük ikinci yerleşim birimi haline getirmiştir. Kovancılar, 278

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Elazığ'a olan uzaklığının da etkisi ile çevre köy ve kasabalara hizmet veren bir merkez haline gelmiştir ve gelişmeye devam etmektedir. Kovancıların bu özelliği çevresindeki yakın köylerinde gelişmesine neden olmaktadır. Kovancıların, gelişmesi, nüfusu çekici hale gelmesi, Elazığ'ın yükünü hafifletecektir. Bunun yanında yeni ilçe olan Arıcak ise; coğrafyanın elverişsizliği, önemli yollara uzak oluşu, il merkezlerine uzak oluşu ve önemli bir ekonomik aktivitesinin bulunmayışı gibi nedenlerle gelişememektedir. Hatta kasaba vasfını dahi kaybetmesine neden olmaktadır. Ağın ilçesi önceleri Fırat Nehri, sonradan Keban Baraj Gölü dolayısıyla, Elazığ'dan ayrı bir görünüm vermekte ve bu da Ağın'ın gerilemesine ve gelişmesine engel olarak belirmektedir. Keban ise barajın yapıldığı zaman olan nüfusunu ve ekonomik kapasitesini kaybetmiştir. Bu durum halkın göçmesine neden olmaktadır. M.1.2.2 Arazi Mülkiyeti : Konuyla ilgili bilgi edinilememiştir.. M.2 Altyapı : "Ulaşım ve Altyapı" başlığı altında incelenmiştir. M.3 Binalar Ve Yapı Çeşitleri : M.3.1 Kamu Binaları : Askeri kullanım alanları şehrin kuzey ve doğu kısımlarında, diğer büyük kamu kurumları ise şehrin batısına kurulmuştur. Kamu binalarının yerleri kent gelişiminde olumsuz bir yaklaşım olarak ortaya çıkmıştır. M.3.2 Okullar İLK ve ORTA ÖĞRETİM Okul Öncesi Kurumlar : Merkez Atatürk Anaokulu, Öğretmen Sıdıka Avar Anadolu kız Meslek ve Meslek Lisesi bünyesinde bir uygulamalı anaokulu ve 102 ilköğretim okulu bünyesinde anasınıfı bulunmaktadır. İlköğretim Okulları :İlde 446 birleştirilmiş sınıflı, 122 müstakil sınıflı, 3 yatılı ilköğretim bölge okulu (Y.İ.B.O.) olmak üzere toplam 571 ilköğretim okulu bulunmaktadır. Bu okullarda toplam 2.814 sınıf öğretmeni hizmet vermektedir. Bunun yanında ilköğretim okulları orta bölümünde toplam 2.233 öğretmen görev yapmaktadır. Aynı okullarda toplam 836 memur ve hizmetli personel görev yapmaktadır. Bu okullarımızda toplam 86.857 öğrencimiz eğitim-öğretim yapmaktadır. Orta Dereceli Okullar (Lise ve Dengi) : İlimizde 19 genel lise, 21 meslek lisesi olmak üzere toplam 40 lise ve dengi okul bulunmaktadır. Bu okullarımızda 1.445 öğretmen görev yapmaktadır (İlköğretimin orta kısım öğretmenleri bu rakamın dışında). Bu okullarımızın genel lise kısımlarında 13.417, meslek liseleri kısımlarında 6.178 öğrenci karma eğitim-öğretim görmektedirler. 279

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 2004-2005 Öğretim Yılı İl Geneli Okul - Öğretmen - Öğrenci Sayısı Okul Sayısı (*) Öğrenci Sayısı Öğretmen ve Usta öğretici Sayısı Okul Sayısı Öğrenci Sayısı 1 MERKEZ 6 2795 173 159 SN İLÇE LER Öğretmen Sayısı Sınıf Branş Toplam Öğ. Öğ. OKUL ÖNCE Sİ Okul Sayısı ORTA İLKÖĞR ÖĞRE ETİM TİM Öğrenci Sayısı Öğretmen Sayısı Okul Sayısı Öğren ci Sayısı Öğretme GENEL 1285 192 81402 4206 TOPLAM 2 AĞIN 32 2 3 332 10 4 14 1 197 18 4 561 34 3 ALACAKAYA 124 10 12 1491 29 12 41 1 205 12 13 1820 63 4 ARICAK 143 9 25 3188 47 9 56 1 143 6 26 3474 71 5 BASKİL 43 3 41 2243 66 36 102 1 264 18 42 2550 123 6 KARAKOÇAN 391 26 55 5364 118 41 159 2 844 32 57 6599 217 7 KEBAN 47 4 5 857 31 20 51 2 377 30 7 1281 85 8 KOVANCILAR 530 38 54 7279 213 88 301 3 1277 48 57 9086 387 9 MADEN 139 8 28 2138 60 17 77 2 329 24 30 2606 109 10 PALU 184 12 42 3814 84 37 121 2 603 42 44 4601 175 11 SİVRİCE 132 9 19 1155 47 30 77 1 205 19 20 1492 105 TOPLAM 6 4560 294 443 86326 2169 1578 3747 43 24586 1534 492 11547 2 5575 SN 2004-2005 Öğretim Yılı Öğrenci Sayıları İLÇELER ORTAÖĞRETİM (Genel OKUL ÖNCESİ İLKÖĞRETİM Liseler) Resmi Özel Resmi Özel Resmi Özel MESLEK LİSELERİ E K T E K T E K T E K T E K T E K T E K T 1 MERKEZ 1419 1324 2743 24 28 52 30060 27575 57635 489 341 830 9252 6612 15864 247 118 365 2311 1602 3913 2 AĞIN 20 12 32 169 163 332 169 28 197 3 ALACAKAYA 58 66 124 763 728 1491 132 73 205 4 ARICAK 71 72 143 1821 1367 3188 96 47 143 5 BASKİL 21 22 43 1182 1061 2243 160 104 264 6 KARAKOÇAN 213 178 391 2785 2579 5364 420 282 702 78 64 142 7 KEBAN 22 25 47 463 394 857 173 204 377 8 KOVANCILAR 276 254 530 3893 3386 7279 829 317 1146 61 70 131 9 MADEN 71 68 139 1112 1026 2138 204 125 329 10 PALU 96 88 184 2055 1759 3814 234 115 349 254 254 11 SİVRİCE 59 73 132 590 565 1155 123 82 205 TOPLAM 2326 2182 4508 24 28 52 44893 40603 85496 489 341 830 11415 7660 19075 247 118 365 3081 2065 5146 280

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 2004-2005 Öğretim Yılı Y.İ.B.O. Okul-Öğrenci-Öğretmen Sayısı SN OKUL ADI Yatak Kapasitesi Öğretmen Sayısı Birinci Kademe İkinci Kademe Yatılı Öğrenci Sayısı Gündüzlü Öğrenci Sayısı E K T E K T 1 MERKEZ 75.YIL İMKB YİBO 720 Öğrenci 10 26 404 234 638 2 3 5 2 ARICAK YİBO 520 Öğrenci 6 8 366 31 397 27 15 42 3 BASKİL YİBO 520 Öğrenci 6 9 235 129 364 - - - 4 KARAKOÇAN YİBO 520 Öğrenci 6 9 305 195 500 38 25 63 5 MADEN YİBO 226 Öğrenci 6 3 117 68 185 - - - 6 PALU YİBO 500 Öğrenci 1 12 215 66 281 - - - Tablo M.3: Elazığ il merkezindeki lise ve dengi okullar Sıra no OKULUN ADI Sıra no OKULUN ADI 1 Anadolu Lisesi 10 Mehmet Akif Ersoy Lisesi 2 Ahmet Kabaklı Anadolu Öğretmen Lisesi 11 Elazığ Anadolu Teknik Lise,Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi 3 Atatürk Lisesi 12 Gazi Anadolu Teknik Lise, Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi 4 Balakgazi Lisesi 13 100.Yıl Endüstri Meslek Lisesi 281

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 5 Elazığ Lisesi 14 Anadolu Ticaret ve Ticaret Meslek Lisesi 6 Fatih Lisesi 15 Anadolu İmam-Hatip ve İmam-Hatip Lisesi 7 Hankendi Lisesi 16 Öğretmen Sıdıka Avar Anadolu Kız Meslek ve Meslek Lisesi 8 Karşıyaka Lisesi 17 Özel Bilgem Lisesi 9 Korgeneral Hulusi Sayın Lisesi 18 Özel Harput Lisesi İlimizde ilk açılan ortaokul olarak: Atatürk Ortaokulu (Bu günkü Mustafa Kemal İlköğretim Okulu), lise olarak: Elazığ Lisesi, meslek lisesi olarak Elazığ Merkez Endüstri Meslek Lisesi, Kız Meslek Lisesi olarak Öğretmen Sıdıka Avar Anadolu Kız Meslek ve Meslek Lisesi, İmam-Hatip Lisesi olarak Merkez İmam-Hatip Lisesidir. YAYGIN EĞİTİM KURUMLARI Halk Eğitim Merkezi ve Akşam Sanat Okulu Müdürlüğü : İlimiz ilçe ve köylerinde yapılan faaliyetler ile ilgili bilgileri şöyle sıralayabiliriz. Tablo M.4: Elazığ Halk Eğitim Merkezlerinin 1997-1998 Kurs Faaliyetleri KURSUN KURS MERKEZ AĞIN ARICA K ALACAKA YA BASKİL KARAKOÇA N ADI SAYIS I KURSİYER KURSİYER KURSİYER KURSİYER KURSİYE R KURSİYER K E K E K E K E K E K E GİYİM 58 175 - - - 70 - - - - - 271 - MAKİNE NAKIŞI 55 367-15 - 13 - - - 15-82 - EL SANATLARI 9 65 - - - - - - - - - - - HALICILIK 13 100 - - - - - 70 - - - - - ATEŞÇİLİK 4-223 - - - - - - - - - - TRİKOTAJ 3 10 - - - - - - - - - - - DAKTİLOGRAFİ 4 20 29 - - - - - - 8 16 - - BİLGİSAYAR 8 44 31 - - - - - - - - 14 11 HALK OYUNLARI I. KAD. OKUM. YAZ. ANNE ÇOCUK EĞT. ÜNİVERSİTE HAZ. 7 15 30 - - - - - - - - - - 6 15 - - - - - - - - - 12 24 4 49 - - - - - - - - - - - 1 - - - - 5 27 - - - - - - 282

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu EL NAKIŞI 7 - - - - 18 - - - - - 18 - SİİRT KİLİMCİLİK 1 - - - - - - - - - - - - METAL İŞLERİ 1 - - - - - - - - - 19 - - ELEKTRİK 1 - - - - - - - - - 23 - - GENEL KÜLTÜR 147 753-15 - 101-70 - 23 16 371 - T O P L A M 329 1613 313 30-207 27 140-46 74 768 35 KURSUN KURS KEBA N KOVANCILA R MADE N PALU SİVRİCE ADI SAYIS I KURSİYER KURSİYER KURSİYER KURSİYER KURSİYE R TO P L A M K E K E K E K E K E GİYİM 58 12-84 - 72-105 - 108 - - 897 MAKİNE NAKIŞI 55 51-123 - 105-120 - 93 - - 984 EL SANATLARI 9 12-17 - - - - - 47 - - 141 HALICILIK 13 - - - - 132-17 - - - 319 ATEŞÇİLİK 4 - - - - - - - - - - - 223 TRİKOTAJ 3 17 - - - - - 12 - - - - 39 DAKTİLOGRAFİ 4 - - - - - - - - - - - 73 BİLGİSAYAR 8 5 31 - - - - - - - - - 136 HALK OYUNLARI I. KAD. OKUM. YAZ. ANNE ÇOCUK EĞT. ÜNİVERSİTE HAZ. 7 - - - - 10 9 25 35-15 - 139 6 - - 6 - - - 8 - - - - 68 4 15 - - - - - - - - - - 64 1 - - - - - - - - - - - 32 EL NAKIŞI 7 - - 35 - - - 45 - - - - 116 SİİRT KİLİMCİLİK 1 16 - - - - - - - - - - 16 METAL İŞLERİ 1 - - - - - - - - - - - 19 ELEKTRİK 1 - - - - - - - - - - - 23 GENEL KÜLTÜR 147 108-259 - 309-299 - 248 - - 2572 TOPLAM 329 236 31 524-628 9 631 35 496 15-5858 283

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Çıraklık Eğitim Merkezi : 1987 yılında İlimiz Merkez Gazi Mustafa Kemal İlköğretim Okulu na ait ek binada eğitim ve öğretime başlamış olup, planlı resmi binasına 1994 yılında taşınmıştır. Halk Eğitim Merkezlerinin büyük faaliyet alanları içerisinde görülen Çıraklık Eğitim Kurumları 1997-1998 öğretim yılında mesleklere göre (Çırak öğrenci sayısı) 533 öğrenciye hizmet vermektedir. Tablo M.5: 1997-1998 Öğretim Yılı Mesleklere Göre Çırak Öğrenci Sayıları MESLEK ALANLARI 1.SINIF 2.SINIF 3.SINIF 4.SINIF TOPLAM TORNACILIK 4 11 3-18 SAÇ İŞLERİ 1 5 1-7 KAYNAKÇILIK 13 21 4-38 SOĞUK DEMİRCİLİK 1 2 1-4 MOBİLYACILIK 38 19 4 7 68 DOĞRAMACILIK 4 3 3-10 KAPORTA TAMİRCİLİĞİ 10 13 7 13 43 ELEKTRİK TESİSATÇILIĞI 9 6 12 6 33 RADYO-TV.TAMİRCİLİĞİ 3 10 7 3 23 OTO MOTOR TAMİRCİLİĞİ 42 32 45 29 148 BOBİNAJCILIK 3 5 1-9 OTO BOYACILIĞI - 4 7-11 OTO ELEKTRİKÇİLİĞİ 13 14 9-36 ELEKTRİK EV ALET.BAK.TAM. 12 12 6-30 ERKEK TERZİLİĞİ 2 14 - - 16 SIHHİ TESİSAT - 3 3-6 PASTACILIK-TATLI EKERLEME - 1 - - 1 OTO DÖŞEMECİLİĞİ 6 4 1-11 MOBİLYA DÖŞEMECİLİĞİ 17 2 - - 19 MOTOR YENİLEŞTİRMECİLİĞİ - 2 - - 2 T O P L A M 178 183 114 58 533 284

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu DİĞER ÖĞRETİM KURUMLARI Eğitim Araçları ve Donatım Merkezi (Akşam Sanat Okulu) Müdürlüğü : Akşam Sanat Okulu, Eğitim Araçları Donatım Merkezi bünyesinde vermektedir. Devlet Kitapları Elazığ Bölge Şefliği : hizmet Milli Eğitim Bakanlığı Devlet Kitapları Bölge Şefliği 1997 yılında faaliyete geçmiştir. Elazığ merkez olmak üzere 8 ilde yayınevi açarak bakanlık yayınlarının satışını yaptırmaktadır. Rehberlik Araştırma Merkezi Müdürlüğü : İlimiz Rehberlik Araştırma Merkezi, Eğitim kurumlarına rehberlik hizmeti vermektedir. Öğretmen evi (Akşam Sanat Okulu) Müdürlüğü : Atatürk ün 17 Kasım 1937 de ilimizi teşriflerinde kaldığı ve bugün odanın müze olarak korunduğu ilimiz Öğretmen evi (Akşam Sanat Okulu) Müdürlüğü, Milli Eğitim Müdürlüğü öğretmen ve personeline hizmet vermektedir. ÖZEL ÖĞRETİM KURUMLARI : İlimizde iki Özel Lise olup bunların İlköğretim kısmına 1997-1998 öğretim yılında 617 öğrenci eğitim-öğretim görmüştür. 1997-1998 öğretim yılında liseye devam eden öğrenci sayısı ise 99 dur. Dershaneler : İlimizde 5 Özel Dershane Olup bunlara 1997-1998 öğretim yılında 5.010 öğrenci devam etmiştir. Yurtlar : İlimizde öğrencilere barınacak yer ve destek eğitimi vermek üzere 10 öğrenci yurdu bulunup buralarda toplam 534 öğrenci barınmaktadır. Muhtelif Kurslar : İlimizde 4 Bilgisayar Kursu bulunup 693 öğrenci devam etmiştir. 4 İngilizce kursu olup 360 öğrencisi bulunmaktadır. İlimizde 6 Motorlu Taşıt Sürücüleri Kursu olup bunlara toplam 30.061 öğrenci devam etmiştir. Atatürk Sağlık Meslek Lisesi : İlimizdeki Sağlık Meslek Lisesinde Hemşire, Sağlık Memuru, Anestezi, Laboratuvar Tek., Radyoloji, Ebe bölümlerinden 2001-2002 öğretim yılında 24 Erkek, 80 Kız olmak üzere toplam 104 öğrenci mezun olmuştur. İlimizde 26 okulda 31 İzci Ünitesi 193 kız, 341 erkek öğrenci olmak üzere 534 öğrenci ile faaliyet göstermektedir. 1997-1998 öğretim yılında programa alınan küçükler Hentbol, Voleybol, Futbol, Satranç, Halk Müziği yarışmaları düzenlenmiştir. YÜKSEK EĞİTİM : Fırat Üniversitesi : Zengin bir kültür hayatı bulunan Elazığ ve ilçelerinde faaliyete geçerek 285

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Bingöl, Muş ve Tunceli illerinde de yüksek öğretim kurumlarına sahip olan ve 2547, 2809, 3389 ve 3837 sayılı kanunlarla bugünkü hüviyetini kazanan Fırat Üniversitesi nin kuruluşu kademeli olarak gerçekleşmiştir. Büyük önder Atatürk, 1936 yılında üniversitelerin yurt sathına yaygınlaştırılması gerektiğine işaret etmiş, Ulu Önderin bu işaretleri doğrultusunda Doğu Anadolu da üniversite kurulması konusu yerinde araştırılıp incelenerek hazırlanan raporlarda, Elazığ da üniversite kurulmasının doğru olacağı vurgulanmıştır. Bu gelişmelerin sonucu olarak 1942 yılında düzenlenen İkinci Üniversite Haftası da Elazığ da açılmıştır. Bu haklı teşhislerin desteklediği Elazığ da, yüksek öğretim kuruluşlarına sahip olma çabaları, 1967 yılında dönüm noktasına ulaşmıştır. 1967 yılında Yüksek Teknik Okul açılmış, aynı yıl içinde Ankara Üniversitesi Senatosunun Elazığ Veteriner Fakültesi nin kurulmasını öngören kararı Milli Eğitim Bakanlığı nca onaylanmıştır. Yüksek Teknik Okul 1184 sayılı kanunla 1969 yılında Elazığ Devlet Mühendislik ve Mimarlık Akademisi (EDMMA) ne dönüşmüş, Veteriner Fakültesi de 1970 yılında Ankara Üniversitesi ne bağlı olarak öğretime açılmıştır. Kuruluşu 11 Nisan 1975 tarih ve 1873 sayılı kanunla gerçekleşen Fırat Üniversitesi nin çekirdeğini Veteriner Fakültesi oluşturmuştur. 1975-1976 öğretim yılında Fen ve Edebiyat Fakülteleri nin de ilavesiyle üniversite, eğitim ve öğretime üç fakülteyle başlamıştır. 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu ve 41 sayılı KHK ile yeniden düzenlenen Fırat Üniversitesi nde Fen ve Edebiyat Fakülteleri birleştirilerek Fen Edebiyat Fakültesi adını almış, EDMMA ise Mühendislik Fakültesi ne dönüştürülerek üniversite bünyesinde yer almıştır. 1983-1984 öğretim yılında, kuruluş çalışmaları tamamlanan Tıp ve Teknik Eğitim Fakülteleri eğitime ve öğretime açılmıştır. Daha sonra sırasıyla Su Ürünleri, İlahiyat, Bingöl Ziraat, Tunceli İktisadi ve İdari Bilimler, Eğitim ve İletişim fakültelerinin de açılmalarıyla fakülte sayısı 11 e yükselmiştir. Yerleşim Durumu: Fırat Üniversitesi, rektörlük ve mühendislik fakültesi kampüsleriyle birlikte on üniteden oluşmaktadır. Rektörlük kampüsü, hazine adına tapulu ve üniversiteye tahsisli 881.872 m 2 lik alan ile kamulaştırılarak üniversite adına tescil edilen 532.522 m 2 olmak üzere toplam 1.414.394 m 2 ; mühendislik fakültesi kampüsü ise hazine adına tapulu ve üniversiteye tahsisli 626.461 m 2 lik alan ile hazineden üniversiteye mülkiyeti devralınan 55.631 m 2 olmak üzere toplam 682.092 m 2 yüzölçümündeki alanlar üzerine kurulmuşlardır. Üniversiteye bağlı araştırma ve uygulama çiftliği iki ünite halinde, Kesikköprü de 6.694.969 m 2 ve Yurtbaşı nda 418.732 m 2 yüzölçümündeki arazi üzerinde faaliyetine devam etmektedir. Sivrice Cevizdere de ise 4.285 m 2 lik üniversitenin eğitim ve dinlenme tesisleri bulunmaktadır. Harmantepe Cip barajında 15.700 m 2 yüzölçümündeki arazi üzerinde, üniversite su ürünleri yüksekokuluna bağlı su ürünleri tesisleri bulunmaktadır. Üniversiteye bağlı Bingöl Meslek Yüksekokulu 125.000 m 2, Tunceli Meslek Yüksekokulu 27.960 m 2, Muş Meslek Yüksekokulu 194.000 m 2, Sivrice Meslek 286

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Yüksekokulu 13.140 m 2, Kemaliye Hacı Ali Akın Meslek Yüksekokulu 1596 m 2 ve Maden Meslek Yüksekokulu 9695 m 2 yüzölçümündeki arazi üzerine kurulmuştur. Üniversite Tıp Fakültesine bağlı Araştırma ve Uygulama Hastanesi, 4523 m 2 yüzölçümündeki arsa üzerinde bulunan eski doğumevi hastanesi binası, Sağlık Bakanlığı ile yapılan bir protokol uyarınca faaliyet göstermektedir. Yeni hastane binası rektörlük kampüsünde inşa halinde olup 30.000 m 2 lik kısmı hizmete alınmıştır. Fakülteler : Tablo M.6: Elazığ İli Fırat Üniversitesine Bağlı Fakülteler SIRA NO FAKÜLTE ADI SIRA NO FAKÜLTE ADI 1 Mühendislik Fakültesi 7 İlahiyat Fakültesi 2 Veteriner Fakültesi 8 Bingöl Ziraat Fakültesi 3 Fen Edebiyat Fakültesi 9 Tunceli İktisadi ve İdari Bilimlere Fak. 4 Teknik Eğitim Fakültesi 10 Eğitim Fakültesi 5 Tıp Fakültesi 11 İletişim Fakültesi 6 Su Ürünleri Fakültesi Yüksekokullar : Bingöl Meslek Yüksekokulu (Arıcılık, Hayvan Yetiştiriciliği ve Sağlığı, İnşaat, Elektrik programları.) Tunceli Meslek Yüksekokulu (Hayvan Yetiştiriciliği ve Sağlığı, İnşaat, Elektrik programları.) Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu (Turizm ve Otelcilik, Büro Yönetimi ve Sekreterlik, Bilgisayarlı Muhasebe ve Vergi Uygulamaları, İşletmecilik, Mahalli İdareler programları.) Teknik Bilimler Meslek Yüksekokulu (Grafik, Kontrol Sistemleri Teknolojisi, Endüstriyel Elektronik, Elektrik, Makine, İnşaat, Bilgisayar Programcılığı ve Bilgisayar Donanımı programları.) Muş Meslek Yüksekokulu (Hayvan Yetiştiriciliği ve Sağlığı, İnşaat programları.) Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu (Hemşirelik, Ebelik, Anestezi, 287

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Radyoloji, Tıbbi Dök. Ve Sekreterlik, Tıbbi Laboratuar programları.) Keban Meslek Yüksekokulu (Su Ürünleri, Hidroelektrik Santralleri, Maden Arama, İpek Böcekçiliği programları.) Maden Meslek Yüksekokulu (Maden programı.) Sivrice Meslek Yüksekokulu (Kanatlı Hayvan Yetiştiriciliği, Arıcılık, Harita Kadastro, Turizm ve Otelcilik programları.) Kemaliye Meslek Yüksekokulu (Su Ürünleri, Arıcılık, İpek Böcekçiliği, Bilgisayar Destekli Tasarım, Halıcılık programları.) Sağlık Meslek Yüksekokulu (Ebelik, Hemşirelik, Hastabakıcılık programları.) Spor Meslek Yüksekokulu (4 Yıllık spor eğitimi vermektedir.) Devlet Konservatuarı (1 Yılı hazırlık, 4 yıllık eğitim vermekte olup 1998-1999 öğretim yılında eğitim-öğretime başlayacak şekilde hazırlık yapılmaktadır.) Enstitüler : Fen Bilimleri Enstitüsü Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü Rektörlüğe Bağlı Birimler : Türk Dili, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi, Beden Eğitimi ve Spor, Güzel Sanatlar ve Yabancı Diller bölümleri mevcuttur. Araştırma Merkezleri : Fırat Tıp Merkezi Tarım ve Hayvancılık Araştırma Merkezi Bilgisayar Araştırma ve Uygulama Merkezi Keban Yöresi Çevre Kirliliği Araştırma Merkezi Sanayi İşbirliği Geliştirme Merkezi Fırat Havzası Araştırma Merkezi Biyoteknoloji Araştırma Merkezi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma Merkezi Çevre Sorunları Araştırma ve Uygulama Merkezi Dil Eğitim ve Öğretim Araştırma Merkezi İleri Teknoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi 288

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Sürekli Eğitim Merkezi Lepra Araştırma ve Uygulama Merkezi Ortadoğu Araştırmaları Merkezi Kardiyoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi Fırat Üniversitesi Doğu Anadolu Bölgesi Araştırmaları Merkezi Doğal Afetler Araştırma Merkezi mevcuttur. Tablo M.7: Fırat Üniversitesi Öğrenci Durumu Tablo M.7: Fırat Üniversite si Öğrenci Durumu 1994-95 1995-96 1996-97 1997-98 1993-94 8088 9100 10163 10904 12057 Tablo M.8: Fırat Üniversitesinden Mezun Olan Öğrenci Durumu YILLAR ERKEK KIZ TOPLAM 1992-93 837 368 1205 1993-94 1111 459 1570 1994-95 1308 450 1758 1995-96 1514 508 2022 1996-97 1662 691 2353 Toplam 14637 4453 19090 Spor Faaliyetleri :Başbakanlık Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen 1996-1997 Yılı Yükseköğretim Kurumları Yarışma Programı ile Üniversitemizin düzenlediği kurum içi ve kurum dışı faaliyetler bu öğretim yılında da devam etmiştir. 1996-1997 Öğretim Yılı Üniversiteler Spor Federasyonu tarafından düzenlenen üniversitelerarası yarışmalara Üniversitemiz, güreş badminton, taekwando, karate, hentbol ve basketbol branşlarında katılmıştır. 289

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Yapılan yarışmalarda: Güreş takımımız, grup birinciliği yarışmalarında ferdi olarak 1 ikincilik, 2 üçüncülük, Türkiye Birinciliği yarışmalarında ferdi olarak 2 beşincilik Badminton da 1 ikincilik, 1 dördüncülük, badminton da takımımız, Türkiye Birinciliği yarışmalarında ferdi 1 birincilik, 1 ikincilik, 1 üçüncülük almıştır. Basketbol takımımız grup ikincisi, Hentbol Takımı da birinci lige terfi etmiştir. M.3.3 Hastaneler ve Sağlık Tesisleri : Tablo M.9: Hastane ve Sağlık Tesislerinin Dağılımı BULUNDUĞU YER Elazığ İl merkezinde Elazığ İl merkezinde Elazığ İl merkezinde Elazığ İl merkezinde Elazığ İl merkezinde Elazığ İl merkezinde Elazığ İl merkezinde Elazığ İl merkezinde Elazığ İl merkezinde Palu İlçesi Karakoçan İlçesi Kovancılar İlçesi Maden İlçesi Elazığ İl merkezinde Elazığ İl merkezinde Elazığ İl merkezinde Elazığ İl merkezinde Palu İlçesinde Elazığ İl merkezinde HASTANE VE SAĞLIK TESİSLERİN ADI 1 Diş Hastanesi 1 Doğum Hastanesi 1 Devlet Hastanesi 1 Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi 1 Deri Zührevi ve Lepra Hast. Hastanesi 1 Fırat Üniversitesi Tıp Merkezi 1 SSK Hastanesi 1 Askeri Hastane 1 Özel Hastane 1 Devlet Hastanesi 1 Devlet Hastanesi 1 Devlet Hastanesi 1 Devlet Hastanesi 56 Sağlık Ocağı 386 Sağlık Evi 1 Sağlık Meslek Lisesi 1 Verem Savaş Dispanseri 1 Verem Savaş Dispanseri 1 AÇS ve AP Merkezi Mevcut bulunan Hastane ve Sağlık Tesislerinin binaları betonarme olup, İmar planına göre yapılmıştır. Hiç birinde arıtma ünitesi yoktur. Atık sular şehir kanalizasyonuna verilmektedir. M.3.4 Sosyal ve Kültürel Tesisler : Türkler Anadolu yu yurt edinirlerken belli başlı eğitim merkezleri oluşturdular. Bu eğitim merkezlerinden biri de Harput tur. Harput ta 1834 yılına kadar kırkın üzerinde mektep ve medresede yürütülen 290

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu eğitim ve öğretim tamamıyla eski sisteme dayanmaktaydı. Birinci Meşrutiyet sonrası ise batı eğitim sisteminin etkinliği Harput eğitim ve öğretim kurumlarına da yansıdı. Osmanlı genelindeki eğitim ve öğretimin de eski ile yeni anlayışın çatışma süreci Harput ta daha çok olumsuz yönüyle görüldü. Sonuçta birçok kamu kurum ve kuruluşu gibi Harput eğitim ve öğretim kurumları mezraya (Elazığ) taşındı. Bu zamana kadar Harput ve Elazığ da bulunan kayıtlı okullardan bazıları şunlardır. Elaziz Kondüktör Mektebi, Erkek Sanayi Mektebi, Harput İmam-Hatip Mektebi, Süryani İlk Mektebi, Amerikan Mektepleri, Kız İptidai Mektebi, Mülkiye Rüştiyesi, Elaziz Askeri Rüştiyesi vb. İl Kültür Müdürlüğü : Kültür Bakanlığına bağlı ilimizdeki ve ilçelerimizdeki kuruluşların (Müze Müd. İl Halk Kütüphanesi Müd., Güzel Sanatlar Galeri Müd., Kültür Merkezi Müd., Döner Sermaye İşletmeleri Müd., ilçe Halk Kütüphaneleri ve Doğrudan Genel müdürlüklerine bağlı Devlet Klasik Türk Müziği Korosu.) üst birimi olarak faaliyetlerini yürütmektedir. İl Halk Kütüphanesi : İl Kültür Müdürlüğüne bağlı bir birim olarak faaliyetlerini sürdüren İl Halk Kütüphanesi 1954 yılında bugünkü belediye binasının altında kurulmuş 1979 yılında ise Kültür Bakanlığınca yaptırılan İstasyon caddesindeki kendi binasına taşınmıştır. 36.556 kayıtlı kitapla hizmet vermektedir. Kütüphaneden yılda ortalama 319.368 okuyucu faydalanmaktadır. Yetişkinler bölümü, çocuk bölümü, ödünç kitap verme bölümü, kendi kitaplarıyla gelen okuyucu bölümlerinden oluşan kütüphane, ayrıca bir gezici kütüphane otobüsüyle de semtlere ve çevre köylere hizmet götürmektedir. Gezici kütüphane otobüsü bizzat okuyucuya giderek bir plan dahilinde periyodik olarak hizmet vermektedir. İlimizde Fırat Üniversitesi ne bağlı büyük bir kütüphane ve okul kütüphaneleri mevcuttur. Ağın, Baskil, Keban, Sivrice ve Palu İlçelerinde kütüphane hizmeti verilmektedir. Kültür Bakanlığı Kitap Satış Mağazası : Kültür Bakanlığı yayınlarının öğretmen ve öğrencilere %50 indirimle satıldığı mağazada 600 den fazla çeşitte kitap bulunmaktadır. Mağaza 1987 yılından bu yana, vatandaşlarımızın yoğun ilgisine muhatap olmuştur. 1987-1990 yılları arasında mağazada 260.000 adet kitap satılarak kitap satışında, Türkiye de Bakanlık Satış mağazaları arasında İstanbul ve Ankara dan sonra üçüncü sırayı almıştır. Elazığ Devlet Klasik Türk Müziği Korosu : Kültür Bakanlığı Elazığ Devlet Klasik Türk Müziği Korosu Müdürlüğü 1991 yılı Nisan ayında kurulmuştur. Türkiye de sadece 7 ilde kurulan korolardan birisinin ilimizde olması bir Kültür ve Sanat şehri olan ilimizin sosyal ve kültürel hayatına renk 291

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu ve güzellik katmıştır. Tarihi Harput şehrinin devamı olan Elazığ kültürel kimliğine yakışan bu güzel ve modern kuruluşun ilimize olduğu kadar bölgemize de önemli katkıları olmaktadır. 1991 yılından bu güne il içinde ve il dışında 100 ün üzerinde konser sunan Koro 1997-1998 sezonunda 20 konser vermiştir. Devlet Korosu, Harput musikisinin araştırılması, notaya alınması yönünde önemli çalışmalar da yapmaktadır. Koro kendisine ait olan Bosna-Hersek Bulvarı üzerindeki binasında çalışmalarını yürütmektedir. Elazığ Musiki Konservatuarı Derneği : 1973 yılında Elazığ Musiki Konservatuarı adını almıştır.türk müziğini, (Türk Sanat Müziği, Türk Halk Müziği, Harput Müziği ve oyunları) öğretmek, yaygınlaştırmak bu amaçla nota, makam, şan ve enstrüman dersleri vermek gibi çok yönlü çalışmaları ile bilinen Elazığ Musiki Konservatuarı; Klasik Türk Müziği, Türk Sanat Müziği, Türk Halk Müziği Tasavvuf Müziği, Harput Müziği ve Halk Oyunları, Enstrüman yapım, Mandolin şubeleri ile faaliyetlerini yürütmektedir. Türk müziğinin bütün enstrümanlarının öğretildiği ve koroların oluşturulduğu dernekten bu güne kadar Devlet Korosu Şefleri, Üniversite hocaları, Devlet Korosu Sanatçıları, Radyo Sanatçıları yetişmiştir. Mahalli ve Ulusal TV lerde ilimizi tanıtan programlar yapan, Mutad Konserleri ile il içinde ve il dışında başarılı çalışmaları olmuştur. Mahalli eserlerden oluşan bir enstrümantal kaset, Keman, Kanun Metotları gibi yayınlara sahip olan Elazığ Musiki Konservatuarı ilimizin güzide kuruluşlarından birisidir. Elazığ Folklor Turizm ve Güzelleştirme Derneği Genel Başkanlığı : 1947 yılında Elazığ Kültür Derneği adıyla kurulmuştur. Daha sonra Halkevi ismini alan dernek son olarak bugünkü ismini almıştır. Rahmetli Fikret MEMİŞOĞLU başkanlığında uluslararası festival ve yarışmalara katılan dernek halkoyunları topluluğu 1960 yılında İngiltere de Halay oyunuyla üçüncülük, Çayda çıra oyunuyla dünya birinciliğini kazanmıştır. Harput musikisi ve Halkoyunları ağırlıklı olarak çalışmalarını yürüten EFTUD Elazığ kültürünün yaşatılması ve yaygınlaştırılması yönünde önemli çalışmalar yapmıştır. Kurslar, Konserler, Televizyon ve Radyo programları ile faaliyetlerini yürüten dernek Devlet Korolarına sanatçı vermiş, Halkoyunları yarışmalarında ilimizi temsilen bir çok yarışmaya katılmıştır. 292

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Elazığ Folklor ve Sanat Derneği : İlimizin Kültür ve Sanat hayatında katkıları ile dikkati çeken EFSAD Harput müziğini ve Halk oyunlarını yaşatmak ve yaygınlaştırmak amacıyla İl içinde ve İl dışında bir çok organizasyon gerçekleştirmiştir. Tablo M.10:Sinema Salonu Kütüphane sayısı, Konferans ve Tiyatro Salonu Kütüphane Sayısı Mevcut Kitap Sayısı Toplam Yıllık Birikimli Okuyucu Sayısı Sinema Sayısı Tiyatro Sayısı Müze Sayısı Elazığ 1 35.837 300.085 3 1 2 Ağın 1 11.911 8.477 - - - Keban 1 6.345 10.586 - - - Sivrice 1 6.014 18.128 - - - Baskil 1 7.204 6.024 - - - İLİMİZDE SPOR TESİSLERİ : 1- Atatürk Stadyumu 2- A. Aytar Spor Salonu; Spor salonunun oturma kısmı hariç arazisinin diğer kısımları Elazığ belediyesince yol, otopark ve yeşil alan olarak işgal edilmiştir. Konu hukuk müşavirliğine intikal ettirilmiştir. 3- Hentbol Spor Salonu 4- Doğukent Futbol Sahası 5- Atatürk Stadyumu Dış Saha 6- Sivrice Gençlik Kampı; İşletilmesi protokolle Milli Eğitim Bakanlığı na verilmiştir. 7- Olimpik Kapalı Yüzme Havuzu 8- Keban Kapalı Spor Salonu 9- Hizmet Binası 10- Palu Futbol Sahası 11- Kovancılar Futbol Sahası 12- Sivrice Futbol Sahası 13- Ağın Futbol Sahası 14- Keban Futbol Sahası 15- Baskil Futbol Sahası 16- Maden Futbol Sahası 293

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 17- Karakoçan Futbol Sahası 18- İçme Futbol Sahası 19- Kadıköy Futbol Sahası 20- Seydili Köyü Futbol Sahası 21- Seydili Köyü Çocuk Oyun Alanı 22- Keklikdere Köyü Futbol Sahası 23- Baltaşı Köyü Futbol Sahası 24- Yurtbaşı Futbol Sahası 25- Tadım Köyü Futbol Sahası 26- Muratçık Köyü Sahası 27- Hıdırbaba Köyü Futbol Sahası 28- Akmezra Köyü Futbol Sahası 29- Alpagut Köyü Futbol Sahası 30- Sağdıçlar Köyü Futbol Sahası 31- Basyurt Köyü Futbol Sahası 32- Güntaşı Köyü Futbol Sahası 33- Şahinkaya Köyü Futbol Sahası 34- Sarıçubuk Köyü Futbol Sahası 35- Örençay Köyü Futbol Sahası 36- Dallıca Köyü Futbol Sahası 37- Gözeli Köyü Futbol Sahası 38- Hilalkent Futbol sahası ÖZEL SPOR SALONLARI : İlimizde 7 Bilardo Salonu, 1 Jimnastik Salonu, 1 Teakwon-do, 2 Karate, 1 Karate-Boks, 1 Güreş Karate, Teakwon-do, Kick-Box, 4 Halı saha bulunmaktadır. Ayrıca, İlimizde 40 adet tescilli spor kulübü bulunmaktadır. Tablo M.11: Branş ve Yıllara Göre Sporcu Sayıları SPOR DALI 1993 1994 1995 1996 1997 Toplam Atletizm 35 42 38 53 49 217 Basketbol 289 332 305 345 432 1.703 Badminton 6 12 28 50 68 164 Boks 36 38 43 47 44 208 Jimnastik - - - - - - Dağcılık 2 9 13 15 18 57 Futbol 1.724 1.542 1.567 1.842 1.635 8.310 Güreş 55 72 64 62 60 313 294

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Halter - - - - - - Hentbol 138 153 157 108 155 711 Judo 5 7 12 9 15 48 Karate 28 32 27 25 30 142 Kayak - - - - - - M. Tenisi 10 18 21 25 32 106 Satranç - - 5 10 18 33 Tenis - - - - - - Taekwondo 26 43 56 43 70 238 Voleybol 662 508 613 642 658 3.083 V. Geliştirme - - 3 9 7 19 Kıck Box - - - 28 57 85 Toplam 3.016 2.808 2.952 3.313 3.348 15.437 M.3.5 Endüstriyel Yapılar : İlimizin genelinde belli başlı sanayi tesisleri; Çimento, Şeker, Tekel Şarap Fabrikaları ile Etibank ŞKİ ve Ergani Bakır Madeni İşletmesi; İplik ve Dokuma Fabrikası, Şark Değirmencilik, Uluova Un, Arpacı Un Fabrikaları; Köksallar Tuğla ve Kiremit, Hazar Tuğla ve Kiremit (Sivrice'de) ve Fethi Sağay Sabun Fabrikası Küçük ve Orta Ölçekli işletmeler olarak faaliyettedir. Daha önceden şehir dışında olan bir çok sanayi tesisi şu anda şehir içinde kalmıştır. Diğer yandan ise bir çok sanayi tesisi ilçelerde dağınık bir tablo oluşturmaktadır. İldeki endüstriyel yapıların harita bilgisi mevcut değildir. M.3.6 Göçer ve Hareketli Barınaklar : Kent merkezinde bu tür yapılar bulunmamaktadır. M.3.7 Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Binalar : Elazığ ili genelindeki turizm amaçlı ve belgeli işletmelerin G,3 bölümünde sayfa 160-161 listesi I.3.1'de verilmiştir. Kent dokusuna uyum sağlayan bu yapılar yurt dışından ve yurt içinden ilimize gelen turistlere hizmet edecek şekilde şehir içinde ve turistik yörelerdedir. M.3.8 Bürolar ve Dükkanlar : Kentimizde büyük iş merkezleri şehrin bellibaşlı caddelerinde (Gazi, İstasyon, Hastane, ValiFahribey ve KazımKarabekir Caddelerinde) çok katlı olarak yapılmaktadır. Bu dükkanlardan bir kısmı büyük marketler şeklinde, bir kısmı mobilya mefruşat, bir kısmı da giyim kuşam satışı yapılmaktadır. Şehir merkezindeki camilerimizden İzzetpaşa camii altındaki dükkanlarda kuyumculuk, Saray camii altındaki dükkanlarda ise giyim kuşam satışı yapılmaktadır. Kuyumcuların bir kısmı da eski kuyumcular sokakta faaliyetini sürdürmektedirler. 295

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Demirciler çarşısı, semerciler sokak gibi isminden de anlaşılacağı gibi yerlerde isimleri ile ilgili işler yapılmaktadır. Vilayet Konağı ve Adliye binaları yeni yerlerine taşınınca, bürolarda yeni yerlerine Eski vilayet konağı etrafından taşınmaya başlanmıştır. Kasapların büyük çoğunluğu kapalı çarşıda bulunmaktadır. M.3.9 Kırsal Alanda Yapılaşma : Kırsal alanda eski binalar taş ve kerpiç ile, büyük iç avlulu yapılmıştır. Hala eski yapılı binalar mevcudiyetini korumaktadırlar. Yeni yapılaşmalarda ise binalar betonerme dublex ve çok katlı olarak yapılmaktadır. M.3.10 Yerel Mimari Özellikler : Eski yerleşim yeri olan Harput'da halen çoğu özelliklerini koruyabilen tarihi yapılar bulunmaktadır. M.3.11 Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller : Bilgi bulunamamıştır. M.4 SOSYO-EKONOMİK YAPI : M.4.1 İş Alanları ve İşsizlik: Bilgi bulunamamıştır. M.4.2 Göçler : Elazığ nüfusu 1927-1995 döneminde nüfusu daimi artış gösteren bir ildir. İl genelindeki nüfus artış hızı ve oranı çok yüksek değildir. Nüfus kendi içinde daimi veya geçici göç ile oldukça hareketli görünürken, İl dışarıdan göç pek almamaktadır. Göç alsa dahi, verdiği göç ile nüfus dengelenmektedir. Göç ile artan nüfus miktarı çok fazla olmamaktadır. İl nüfusu 1927-1995 yılları arasında 213.531 den 516.883'e çıkmıştır. Yaklaşık 2.5 kat artmıştır. Şayet Tunceli ilinin nüfusu çıkarılacak olursa ba artış 3katına çıkmaktadır. 1927 de halkın % 84'ü kırsal alanda yaşarken 19952'te halkın % 64'ü şehirlerde yaşamaktadır. 1927 yılında Elazığ şehrinin nüfusu 19 216 kişidir. 1995 te şehirin nüfusu 270 396 ya çıkmıştır. Nüfus % 1400 artmıştır. Aynı dönemde Elazığ il genelinin nüfusunun ancak % 250 oranında arttığı düşünülürse meydana gelen hızlı kentleşme çok daha rahat anlaşılır. Elazığ şehri hızla nüfuslanırken kırlarda boşalmaktadır. Kırsal kesim daima nüfus kaybederek ilk defa 1985 yılında kentsel nüfusun altına düşmüştür. Nüfustaki kırsal pay giderek azalmaktadır. Elazığ genelinde 1990 nüfus sayımına göre km 2 ye yaklaşık 54 kişi düşerken, 1995 yılı verilerine göre bu oran km 2 ye 56,5 kişiye çıkmıştır. Nüfus bu gelişimini devam ettirirse 2020 yılında bu oran muhtemelen km 2 ye 96 kişiye ulaşacaktır. Elazığ 'da şehir nüfusu artarken şehrin toplam nüfustaki payıda artmaktadır. Bu hızla devam ettiği takdirde nüfus sayısı Elazığ şehrinin besleyebileceği miktarın üzerine çıkacak ve kentsel problemler meydana gelecektir. Elazığ nüfusunun genç olduğu da dikkate alınırsa işsizlik problemi çok daha büyük safhalara ulaşacaktır. Konut problemi ve beraberinde gecekondulaşma veya kaçak yapılaşma oranı artacaktır. Nüfusun istihdam edilmemesi durumunda şehirde bunalım, çatışma ve anarşi, başıboşluk artacak ve potansiyel işgücü eğlence yerlerine doğru akacak, zaman israfı meydana gelecektir. 296

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Elazığ İlinin kırsal kesimi çok büyük tarımsal potansiyele sahiptir. Fakat zorlaşan hayat şartları, kentlerin çekiciliği, Kırsal kesimde teknoloji azlığı, hayat zorluğu, eğitim, terör vb. nedenlere dayanılarak insanlar kentlere göç etmektedir. Bu göç sonucunda kırlar, nüfus yoğunluğu açısından tenha, boş yerler haline gelmeye başlamış, bir kısım köylerin sadece tüzel kişilikleri kalmıştır. Kırlardan özellikle Elazığ şehrine olan göç, şehirde de sorunlar oluşturmaktadır. Elazığ nüfusu, normalin üstüne çıkmaya başlamıştır. Kırsal nüfusun kente göçü durdurulmalıdır. Bunun için köylerdeki tarımsal potansiyel hızla kullanılmaya başlanmalı, bitkisel ve hayvansal üretimin optimum şartlarda yapılması sağlanmalı ve kırsal hayat standartları yükseltilmelidir. M.4..3: Göçebe İşçiler (Mevsimlik) : İlimize Diyarbakır, Tunceli ve Bingöl illerinden çalışmak için gelenler mevcut olup, genellikle inşaat ve tarım kesiminde yer çalışmaktadır. M.4.4: Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı : Bilgi bulunamamıştır. M.4.5: Konut Yapı Süreçleri : Kentin konut yapımında 1993 yıllından bugüne kadar sistematik olarak bir düşüş yaşanmakta, bununla birlikte kentin konut ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. Bu durum kentteki bina fiyatlarını olması gerekenin üzerine çıkarmaktadır. Şehirdeki kooperatiflerde soruna çözüm olacak boyutta değildirler. Bununla birlikte yeni alanların imar planları hazırlatılmakta ve konut yapımına müsait arsa arayışları devam etmektedir. M.4.6: Gecekondu Islahı ve Önleme Bölgeleri : İlimizde, Gecekondu sorunu yoktur. M.5 YERLEŞİM YERLERİNİN ÇEVRESEL ETKİLERİ M.5.1: Görüntü Kirliliği: Bilgi bulunamamıştır. M.5.2. Binalarda Ses İzalasyonu : Bilgi bulunamamıştır. M.5.3: Hava alanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları : İlimizdeki hava meydanında 1-3 (Kuzeybatı), 3-1 (Güneydoğu) istikametinde 1 adet pist, uçaklarının iniş kalkışında kullanılmaktadır. 1-3 pist başından iniş kalkışlarda Akçakiraz beldesinin üzerinden düşük irtifada uçuş yapılmaktadır. Pistin mania planları, yaklaşma yolları, iniş-kalkış parkurları, Emniyet sahaları, konik yüzey gibi teknik çözümler DLHİ Genel Müdürlüğü tarafından bildirilmiştir. M.5.4: Ticari ve Endüstriyel Gürültü : "(O) GÜRÜLÜTÜ VE TİTREŞİM " başlığı altında incelenmiştir. 297

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu M.5.5: Kentsel Atıklar : İlimiz mücavir alanı içerisinde katı ve endüstriyel atıkları çevreye zarar vermeden teknolojinin son kullandığı modern araç ve gereçlerle toplayıp, taşımaktadır. Bu atıklar depolama yerinde konumlarına göre ayrı ayrı depolanmaktadır, Özel atıklar (Hastaneler, Radyoaktif) diğer atıklar ayrı olarak depolanıp, önlemi alınmaktadır. Şehrimizde üretilen atıkların ekonomiye kazandırılması için Belediyemiz ihale ile özel kişi ve Kuruluşlara vermiştir. Ayrıca bu atıklardan Kompast Gübre ve enerji elde edilmesi için katı atık Tesislerinin kurulması için gerekli çalışmalar başlatılmıştır. Belediyemiz, katı ve endüstriyel atıkların depolandığı yerde gerekli fizibilite çalışmalarını yaparak ÇED raporu çıkartılmış olup bu atıklar çevreye herhangi bir zarar vermeden depolama işlemlerini yürütmektedirler. M.5.6: Binalarda Isı Yalıtımı : Elazığ, son yıllarda ikliminde değişikler yaşasa da karasal iklimin egemen olduğu bir ildir. Halen yürürlükte olan ısı yönetmeliği esaslarına göre yapılarda ısı yalıtım yapılması zorunlu olduğu halde uygulamada başarılı olunamamıştır. Elazığ merkezde 1984-1988 yılları arasında Elazığ Belediye'si tarafından yapılarda ısı yalıtımı yapılması hususunda gayret sarfedilmiş fakat devam ettirilememiştir. Eğer inşa edilen binalarda duvarlar ve pencereler ısı yalıtımlı olarak yapılırsa bu masraf iki veya üç senede kendini amorti edecek ve ısı enerjisi yönünden bir tasarruf sağlanmış olacaktır. Türkiye'de bazı tuğla fabrikaları ısı yalıtımlı izotuğla üretmekte olduğu halde, Elazığ'da henüz böyle bir imalat yoktur. Strafor kullanılarak dış duvarların izolasyonunun yapılması şartı kesinlikle konulmalı ve kontrol altına alınması gerekmektedir. 298

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu M.6 NÜFUS M.6.1 Nüfusun Yıllara Göre Gelişimi : Tablo M.12 Elazığ İl Nüfusu ( 1927-1990 ) SAYIM GENEL NÜFUS ŞEHİR NÜFUSU KÖY NÜFUSU YILLARI TOPLAM ERKEK KADIN TOPLA M ERKEK KADIN TOPLAM ERKEK KADIN 1927 213.531 104.676 108.855 34.417 19.340 15.077 179.114 85.336 93.778 1935 256.189 128.124 128.065 39.516 21.954 15.562 216.673 106.170 115.103 1940 190.366 96.580 93.786 36.311 20.943 15.368 154.055 75 637 78 418 1945 198.081 101.147 96.934 38.003 21.686 16.317 160.078 79.461 80617 1950 213.330 109.157 104.178 42.186 23.719 18.467 171.114 85.438 85.706 1955 242.279 124.224 118.055 59.466 32.935 26.531 182.813 91.289 91.524 1960 278.332 141.583 136.749 81.223 43.399 37.824 197.109 98.184 98.925 1965 322.727 165.636 157.091 106.180 57.948 48.232 216.547 107.688 108.859 1970 376.915 191.283 185.632 151.555 81.340 70.215 225.360 109.943 115.417 1975 417.924 216.639 201.285 175.675 94.015 81.660 242.249 122.624 119.625 1980 440.808 221.116 219.692 187.025 96.851 90.174 253.783 124.265 129.518 1985 483.715 242.277 241.438 233.621 120.590 113.031 250.094 121.687 128.407 1990 498.225 247.321 250.904 272.790 139.006 133.784 225.435 108.315 117.120 299

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 600000 KADIN T 500000 400000 300000 K 200000 E 100000 0 1927 1935 1940 1945 1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 Y I L L A R Şekil M.2:Elazığ İl Nüfusu (1927-1990) İLÇELERE GÖRE ŞEHİR VE KÖY NÜFUSU 2000 YILI TOPLAM ŞEHİR KÖY Merkez 344.698 266.495 78.203 Ağın 5.246 3.590 1.656 Alacakaya 10.113 4.034 6.079 Arıcak 20.596 4.478 16.118 Baskil 26.811 11.772 15.039 Karakoçan 45.023 23.94 21.029 Keban 9.562 5.962 3.600 Kovancılar 46.390 21.255 25.135 Maden 21.699 7.159 14.540 Palu 25.550 10.103 15.447 Sivrice 13.928 5.432 8.496 TOPLAM 569.616 364.274 205.342 300

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 1940-1945 yılları arasında nüfus artışı çok az miktarda gerçekleşmiştir.bunun nedeni ise 2.Dünya Savaşı tehlikesinden dolayı erkek nüfusun askere alınmasıdır. 1940-1945 yılları arasında nüfus artış hızı 8 civarında olmuştur. 1950 yılından itibaren düzene kavuşan nüfus artışında bir hareketlilik olduğu hemen farkedilebilir. 1945-1950 yılları arasında nüfus atış hızı 14,8'e yükselmiştir. 1950-1955 döneminde ise bu artış değeri 25,5 olarak belirmiştir. 1940-1950 yılları arasındaki dönemde, diğer dönemlere göre daha durağan bir nüfus seyri mevcuttur. Çünkü gerek II. Dünya savaşı gerekse nüfusu etkileyecek bir dinamik etkenin olmaması, nüfusun hemen hemen sadece doğal gelişim ile büyüdüğü sonucunu vermektedir. 1950-1955 arasındaki nüfus artış hızının nisbeten fazla olmasında Elazığ'da çeşitli kesimlere yerleştirilen "muhacir" denen Rumeli göçmenlerinin az da olsa payı vardır. 1955'li, 1960'lı yıllardan itibaren Türkiye genelinde yaşanan kentlere göç eğilimi hızlı kentleşme Elazığ'da da etkisini göstermiştir. Hızlı bir kentleşme ile birlikte nüfus artışının hızlandığı görülebilir. 1960 yılında nüfus artış hızı 27,7'dir. 1960-1965 yılları arasında nüfus artmaya devam etmiş ve nüfus artış hızı 29,5'e yükselmiştir. 1965-1970 dönemi ise en yüksek nüfus artış hızının görüldüğü dönemdir. Bu dönemin sonunda Elazığ nüfusu yaklaşık 377.000 olurken dönemdeki yıllık nüfus artış hızı 31 civarına yaklaşmıştır. Aynı dönemde Türkiye'de görülen hızlı kentleşme oranları Elazığ'da da gerçekleşmiş ve kentli nüfus payı hızlı bir şekilde artış göstermiştir. Hızlı nüfus artışı ve kentleşmede pay sahibi olan Keban Barajı'nın inşaası nüfusa daha fazla bir hareketlilik kazandırmıştır. Gerek Yurtiçinden gerekse yurt dışından gelen işçi ve teknik personel Elazığ ve Keban nüfusunu etkilediği, nüfus sayımlarında açıkça görülebilmektedir. 1970-1975 döneminde nüfus artışı yavaşlamıştır. Yıllık nüfus artış hızı 20,6 olarak belirlenirken nüfus 400.000 sınırını aşarak 418.000 civarına ulaşmıştır. Türkiye de en hızlı kentleşmenin yaşandığı bu dönemde, Elazığ ilinin nüfus artışının ve kentleşme hızının nispeten azaldığı görülür. Bu durumun en önemli sebebi; Keban Baraj Gölü'nün inşaasının tamamlanması ve göl sahası içinde kalan kırsal nüfusun Elazığ dışındaki yerleşim birimlerine de göç etmesi olarak belirlenebilir. Fakat az önce de belirtildiği gibi bu olay, nüfus artışını ancak yavaşlatmıştır. M.6.2 Nüfusun yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı : Elazığ il geneli 1927-1995 arasındaki dönem boyunca kadın ve erkek nüfus miktarları birbirine paralel olarak seyretmiştir. 1970-1980 yılları arasında nüfus dengesi erkek nüfus lehine bozulsa da sonradan tekrar nüfusun yarı yarıya olan dengesi sağlanmıştır. 1970-1980 döneminde Keban Barajı'nın yapımı dolayısıyla şehre çalışmaya gelen Türk ve yabancı uzman personel ile kalifiye ve vasıfsız işçilerin erkek olması anılan dönemdeki erkek nüfus fazlalığını sağlamaktadır. Fakat barajın bitiminden bir süre sonra bu fazlalık kaybolmaktadır. 1927 yılında Erkek nüfus miktarı 104,676 (% 49), kadın nüfus 108,855 tir (% 51). Bu tarihten sonra 1935-1985 yılları arasında Erkek nüfus daima kadın nüfus miktarının üzerinde olmuştur. Erkek nüfusun azda olsa fazlalığını sağlayan unsur Elazığ'ın bölgede büyük şehirlerden birisi olması ve çalışma amacıyla çevreden gelen işçi göçüne açık olması, şehirdeki erkek nüfusun fazla olmasına neden olmaktadır. 301

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 1990 nüfus sayımında ise kadın nüfus miktarı 250.904 tür (% 50,3). 1990 da kadın nüfus erkek nüfustan yüksektir. Elazığ'da il ve ilçelerde hiçbir dönem kadın nüfus fazla olmamıştır. Kentlerde erkek nüfus kadın nüfustan daha fazladır. 1927 de kadın nüfus miktarı 15.077 (% 44), Erkek nüfus miktarı 19.340 tır. 1975 de erkek nüfus oranı % 53,5'a iner. 1990 yılında ise erkek nüfusun payı % 51 dir. Elazığ kırsal kesimdeki nüfusun cinsiyetine bakıldığı zaman 1927 den başlayarak 1975 hariç tüm sayım dönemlerinde kadın nüfus, erkek nüfustan fazladır. Fakat aradaki fark yinede çok fazla değildir. Hatta 1950-1960 dönemindeki üç nüfus sayımında fark yüzlerle ifade edilebilir. Erkek nüfusun kırsal kesimde az olmasının temel nedeni işsizlik ve buna bağlı olarak kentlerde iş bulma ümididir. Sadece 1975 yılında erkek nüfus 122.624 olurken kadın nüfus 119.625 de kalmıştır. 1975 yılı Keban barajının yapımının sonuna denk geldiği için erkek nüfus fazlalığı kır nüfusunda da etkisini göstermiştir. 1995 yılı nüfusun yaş ve cinsiyetine ilişkin istatistikler il sağlık müdürlüğünden sağlanan ETF raporlarından çıkarılmıştır. Fakat bu raporlarda bir kısım köylerin bulunmaması, bazı köylerin ise yaş gruplarına yönelik bilgisinin eklenmemiş olması problem oluşturmuştur. 1995 nüfusu daha önce yaklaşık 516.000 olarak alınmıştır. Fakat yaş gruplarının ve cinsiyetin ortaya konulmasında bu rakam kullanılmamıştır. Raporlardan yaş grupları ve cinsiyeti belirli olan nüfus gözönünde bulundurularak ilişkin kısımdaki toplam nüfus 497.850 olarak tespit edilmiş ve istatistiki işlemlerde bu rakam kullanılmıştır. İki rakam arasındaki yaklaşık 18.500 civarında nüfusun yaş ve cinsiyetine ilişkin bilgiler elde edilememiştir. 1995 yılında nüfusun cinsiyet miktar ve oranlarına bakıldığında birbirine çok yakın rakamlar gözlemlenir. İl genelindeki 497.850 nüfusun 250.374 ü erkek (% 50,2), 247.476 sı kadın nüfustur (% 49,8). Şehirler bazında incelendiğinde ise Elazığ şehirlerinde yaşayan 427.875 nüfusun 215.636'sı erkek (% 50,3), 212.239 u (% 49,7) kadın nüfustur. Nüfustaki cinsiyet oranlarının birbirine yakın seyretmesinde Elazığ nüfusunu etkileyebilecek dış faktörün olmaması rol oynamaktadır. Böylece nüfus kendi içinde yer değiştirmekte, fakat büyük nüfus hareketleri görülmemektedir. Doğal olarakta bu nüfusun nitelikleri açısından pek bir değişime neden olmamaktadır. Elazığ genel nüfusunu gösteren tablo ve grafikte; genç nüfusun fazlalığı göze çarpar Son dönem 0-5 yaş arasındaki bebek nüfusta, bir önceki döneme göre fazlalık olmasına rağmen bunlar 10-25 yaş arasındaki nüfus grubunun altındadır. Fakat bunun nedenini kestirebilmek güçtür. Son 7 yılda ülkemizde nüfus sayımı yapılmadığından göç, doğum, ölüm, gibi nüfus kriterlerinin etkisi tam kestirilememektedir. 0-30 yaş grubu arasındaki erkek ve kadın nüfus toplam nüfusun % 63,2 sini oluşturur (315.060 kişi). Bu 6 yaş grubu dilimindeki toplam nüfus diğer 12 dilimdeki % 37'lik oranla karşılaştırıldığında aradaki farkın çok büyük olduğu görülür. Elazığ'daki çocuk ve genç nüfus yaş dilimi aralığı, olgun ve yaşlıları gösteren yaş dilimi aralığının yarısı olmasına rağmen nüfusu neredeyse ik katıdır. Genç ve yaşlı dilim aralığını eşitleyerek bir orantı yaptığımızda genç nüfus yaklaşık yaşlı nüfusun 4 katı kadar bir fazlalığa sahip olduğu görülecektir. Nüfus 50'li yaşlardan sonra 4 haneli sayılara inmekte ve yaşlı nüfusa doğru oldukça hızlı bir şekilde azalmaktadır. 65 ve üstü olan yaş grubunun içine 21.062 kişi girmektedir. (% 4,2) ve bu oran diğer yaş dilimlerine göre oldukça düşük bir yaş oranını göstermektedir. Cinsiyet itibari ile birbirine yakın değerler gösteren Elazığ nüfusunda yaş 302

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu grupları arasında da cinsiyet ayrımına dikkat edildiğinde genele uygun olduğu ve her iki cinsiyete ait nüfus miktarlarının birbirine yakın rakamlarda olduğu sonucuna varılır. Örneğin 30-34 yaş grubunda 18.405 erkek 18.704 kadın, 35-39 yaş grubunda 16.006 erkek, 15.808 kadın bulunmaktadır. Bazı yaş gruplarında aradaki fark 2 haneli rakamlarda olmaktadır. Daha öncede vurgulandığı gibi bunun en önemli nedeni Elazığ'da nüfusu etkileyecek önemli hareketlerin olmaması ve olsa dahi bunun dengelenmesi şeklinde cereyan eden hareketler görülmektedir. Sonuçta fark daha çok doğumlar ve ölümler arasındaki farktan kaynaklanmaktadır. Doğan bebeklerin cinsiyet oranının ağırlığı ise yaş grupları arasındaki cinsiyet farkını belirleyici bir rol oynamaktadır. Tablo M.13 : Elazığ İl Nüfusunun Cinsiyet ve Yaş Gruplarına Bölünüşü (1995) YAŞ İL GENELİ İLÇELER MERKEZ ŞEHİR NÜFUSU MERKEZ KIR NÜFUSU GRUBU E K T E K T E K T E K T 0-4 25283 24383 49666 8718 8298 17016 12856 12632 25488 3709 3453 7162 5-9 23951 23000 46951 8705 8419 17124 11947 11389 23336 3299 3192 6491 10-14 30407 29517 59924 10868 10314 21182 15286 15110 30396 4253 4093 8346 15-19 30759 29791 60550 11006 10558 21564 15593 15043 30636 4160 4190 8350 20-24 25532 26990 52522 8979 9078 18057 13024 14223 27247 3529 3689 7218 25-29 22211 23236 45447 7335 7401 14736 12048 12829 24877 2828 3006 5834 30-34 18435 18704 37139 5494 5456 10950 10738 10871 21609 2203 2377 4580 35-39 16006 15808 31814 4430 4510 8940 9638 9368 19006 1938 1930 3868 40-44 12158 12185 24343 3373 3391 6764 7341 7263 14604 1444 1531 2975 45-49 10612 10137 20749 3108 3281 6389 6073 5354 11427 1431 1502 2933 50-54 8468 8598 17066 2722 2885 5607 4627 4463 9090 1119 1250 2369 55-59 8526 8655 17181 2991 3039 6030 4251 4079 8330 1284 1537 2821 60-64 7044 6385 13429 2538 2303 4841 3265 2830 6095 1241 1252 2493 65-69 5405 5056 10461 1920 1762 3682 2431 2227 4658 1054 1067 2121 70-74 2428 2203 4631 937 831 1768 972 911 1883 519 461 980 75-79 1682 1487 3169 666 583 1249 665 555 1220 351 349 700 80-84 817 710 1527 324 271 595 301 275 576 192 164 356 85+ 650 654 1304 260 256 516 206 204 410 184 194 378 Toplam 250374 247476 497850 84374 82636 167010 131262 129603 260865 34738 35237 69975 303

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu E 85+ 80-84 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 K 20000 15000 10000 5000 0 0 5000 10000 15000 20000 Şekil M.3:Elazığ Şehrinin Nüfus Piramidi (1995) Elazığ şehrinde 65 yaş üstündeki nüfus 8.747 olurken oranı % 3,3'tür. Elazığ şehrinde yaşlı nüfus oranı daha azdır. Nüfus il geneline göre daha gençtir. İl genelinden daha az yaşlı nüfus oranının varlığı kırlardaki yaşlı nüfusun il geneline yansıması ve şehirdeki nüfusa yansımasının az olmasından kaynaklanmaktadır. Elazığ merkez ilçesinin yaş grupları itibari ile nüfusu 330.840 olurken bunun % 78,8 i kent sınırları içinde yaşamaktadır. Bu oldukça yüksek bir yüzdedir. Bu kırların adeta boşaldığını göstermektedir. Merkez ilçe kırlarında yaşayan halk şehre yakınlık nedeni ile şehirde oturmakta ve köylere kısa süreli periyotlar ile gidip dönmekte ve bu da kırdaki daimi nüfusu düşük göstermektedir. Elazığ şehrindeki nüfus, kırlardaki nüfusun 4 katına yakındır. Nüfusun yaş ve cinsiyetini gösteren tablodaki miktarlara da bakıldığında, özellikle genç yaş gruplarında aynı oranın muhafaza edildiği görülür. 0-5 yaş şehir nüfusu 25.488, kır nüfusu 7.162 dir. Yani 4 kat civarında fark vardır. Aynı durum 0-40 hatta 50 yaş grubunda da aradaki oran artarak devam eder ( 35-40 yaş grubunda bulunan 22.874 kişinin % 84 ü şehirde yaşamaktadır). 50 ve üstündeki yaş gruplarına doğru ilerledikçe 4 kattan daha fazla olan aradaki fark düşer. Örneğin 85 ve üstü 788, nüfusun % 52'si şehirde, % 48'i kırda yaşamaktadır.oysa şehir nüfusunun kır nüfusundan 4 kat fazla olduğu dikkate alındığında, kırdaki yaşlı nüfusun şehre oranla oldukça fazla olduğu sonucunu ortaya çıkarır. Kırsal ekonomik fonksiyonların geçim için yetmemesi 304

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu üzerine, Elazığ şehrine göç eden nüfus genç bir Elazığ nüfusu meydana getirirken, köylerde kalan daha eski sayıca az olan nesil ise yaşlı bir kır nüfusu oluşturmuştur. Kırlardaki yaşlı nüfusun payının fazla olması, il nüfusundaki yaşlı nüfus oranını azda olsa yukarı çekmektedir. Fakat zaten genel toplam içinde çok az yer tutan yaşlı nüfusa, bu genel nüfus içinde % 1 gibi oldukça az bir yansıma yapmaktadır. M.6.3 İl ve İlçeleri Nüfus Yoğunlukları : Elazığ ilçe merkezlerinde durum pek parlak değildir. Şayet 1995 sağlık ocağı raporlarında belirtilen nüfus miktarlarının tam doğruyu yansıtması durumunda, bazı ilçe merkezlerinin durumu oldukça vahimdir. Özellikle Ağın, Arıcak, Alacakaya ilçeleri oldukça kötü durumdadır. Ağın ilçesinin nüfus artış oranı 1990-1995 arasındaki nüfus seyri esas alınarak hesaplanmıştır. Bununla birlikte Ağın tüm nüfus sayım dönemlerinde pek fazla bir nüfusa sahip değildir. Fakat nüfus artış oranının negatif olması bileşik faiz yoluyla hesaplanan nüfus tahmininde ileri yıllarda 1027 gibi çok düşük değerlere inmesi sonucu çıkmıştır. Fakat bu miktarın gerçekleşebileceği pek düşünülmemelidir. Çünkü ilçe merkezlerinde nüfus kaybetseler dahi böyle çok aşırı bir nüfus kaybının daima devam etmesi mümkün değildir. Ağın nüfusunun 1500 ün altına düşmesi çok zor bir ihtimaldir. Fakat yinede kasaba vasfını dahi yitirmek üzere olan bu ilçe merkezi tedbir alınarak rehabilite edilebilir. Özellikle Keban Barajı'nın yapımı ile Elazığ'dan coğrafi ve psikolojik olarak uzaklaşan ilçe, Çevresinde Arapgir ve Kemaliye'nin bulunmasından dolayı bir beşeri çekim gücüne de sahip değildir. Fakat yine de yapılacak yatırımlar ile bu durumun etkisi giderilebilir. Yeni ilçelerden olan Alacakaya krom madeninin de etkisi ile madencilik kasabası haline dönüşmüştür. Fakat son dönemde işletmenin bir kısmının kapatılması nüfusun azalmasına neden olmuştur. Bu da ilçe merkezinin gelişmesine engel olmaktadır. 1995 yılında 3500 olan Alacakaya nüfusu, 2020 yılında şayet olumlu bir gelişme olmaz ise 2020 yılında muhtemelen 2880 civarında bir nüfusa sahip olacaktır. Kasabanın gelişmesi için madenciliğin tekrar canlandırılması veya bunu telafi edici başka yatırımların yapılması gerekmektedir. Alacakaya gibi yeni ilçe olan Arıcak, 1995 sağlık ocağı raporlarına göre en az nüfuslu ilçedir. İlçe merkezinde şayet yapılan sayım sağlıklı ise, 1995 nüfusu ise 1876 dır. 305

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Şekil M.4 : İl Nüfüs Yoğunluğu Haritası (Elz. Projesi Mevc. Durum Rap.-1) 306

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Bu miktar oldukça azdır. Şayet böyle bir azalma devam ederse nüfus 2010 da 1 500 ün altına ve 2020 yılında ise üç haneli sayılara inecektir. Bu durum ilçe için mümkün değil, belirli bir sınırdan sonra durabilir tahmini yapılsa da Arıcak ın durumu çok parlak değildir. Çünkü Elazığ a en uzak ilçe olan Arıcak coğrafya açısından da pek şanslı değildir. Ayrıca teröründe bu bölgede fazla olması halkın yerleşmesini, durmasını zora sokmaktadır. Terörü önlemek ile Arıcak ın nüfus seyrinin değişeceği pek umulmamalıdır. Bunun yanında ilçe merkezinin potansiyelleri tespit edilerek uygun projeler geliştirilmelidir. Ayrıca Arıcak ilçe merkezini, Arıcak kırsalının ihtiyaçlarını giderebileceği bir duruma getirilmesi şarttır. Baskil, Palu, Keban, Sivrice ve Maden ilçeleri nüfusları yavaşta olsa artma eğiliminde olan ilçelerdir. Bu ilçelerde nüfus daha çok doğal gelişimden veya az da olsa kırsaldan göç şeklinde olacaktır. Herhangi bir olumlu ve nüfusu besleyici bir gelişme olmaması durumunda nüfuslar yaklaşık tabloda görüldüğü gibi olacaktır. Maden in son dönemde azalan nüfusu geçicidir. Terörün ve ekonomik sıkıntının sonucu göç veren ilçe merkezinde bunun önlenmesi için tedbir alınmalı ve nüfusun Maden de kalması sağlanmalıdır. Fakat bu ilçeler içerisinde Sivrice turizm potansiyeli açısından kaynağı fazladır. Bunun değerlendirilmesi durumunda, Sivrice nüfusu 2020 yılında 7531 yerine 20000-30000 li rakamlara rahatlıkla ulaşabilecektir. Bu ilçe merkezlerine benzer bir özellikte de Karakoçan ilçesidir. 1990 dan 1995 yılına kadar kaybettiği yaklaşık 4000 civarındaki nüfus, artış oranını büyük negatif değerlere çekmektedir. Bunda tabi terörün payı olmakla birlikte sağlık ocağı raporları da hatalı olabilir. Karakoçan ın oturmuş yapısından dolayı nüfus 10000 civarında olacaktır. Nüfus hareketlliliği olsa dahi bunun çok fazla olması zayıf bir ihtimaldir. Hatta nüfus artma eğiliminde dahi olabilir. Terör tehlikesinin bertaraf edilmesi durumunda Karakoçan eski halini alacaktır. Kovancılar ilçesi; Elazığ ilinde, son dönem nüfus hareketlerinin çok canlı olduğu gelişmeye müsait, ve gelecekte en büyük ilçesi olmaya adaydır. İlçe kuruluş yeri açısından oldukça uygun bir konumdadır. Elazığ-Bingöl karayolunun da geçtiği ovada kurulmuş ve yolun çevresinde gelişmeye devam etmektedir. İlk kuruluşu muhacirlerin yerleştirilmesi ile olur. Doğal ve Beşeri açıdan uygunluk nüfusu kendisine çekerken, ekonomik olarak da gelişme artar ve sonuçta bu çift yönlü etkileşim ile çok kısa zamanda nüfus fazlalaşır. 1990 da ilçe olan Kovancılar ilçe merkezinin nüfusu o yıl 10270 tir. 1995 sağlık ocağı verilerine göre nüfusu ise 12.806 dır. Kovancılar ın nüfusu 2005 yılında 20000, 2020 yılında ise 40000 civarında olması beklenmektedir. Kovancıların uygun konumu terör dolaysı ile çevreden göç edenlerin kendilerini güvende saydıkları merkezi bir yerdir. Şehirlerarası otobüslerin durak noktalarından birisi olması ise ekonomiyi ve nüfusu geliştirmiştir. Adeta çevresine göre merkezi bir yer haline gelerek, Elazığ a yönelecek nüfusa uygun bir ortam sağlayarak, İl merkezinin yükünü azaltmaktadır. Gelecekte yapılacak bazı projelerle Kovancılar Elazığ a alternatif ikinci bir şehir konumuna gelebilir. Bunu sağlamak için çalışmalar yapılmalı ve Elazığ ın ikinci büyük şehri desteklenmelidir. M.6.4 Nüfus Değişim Oranı : 1975-1990 yılları arasında Elazığ nüfusu genel anlamda önemli bir artış 307

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu göstermemiştir. Yani nüfusa yüksek bir ivme kazandıracak herhangi bir önemli etken yoktur. Nüfus kırsal ve kentsel nüfus arasında iç hareketlilik yaşamakta ve çevre ile Elazığ arasında kayda değer nüfus hareketi olmamakta, bu da doğal olarak toplam nüfusa etki etmemektedir. 1975-1980 döneminde nüfus artış hızı 10,6 civarında olurken, 1980-1985 de 18,5, 1985-1990 arasında 5,9 dur. Görüleceği üzere 1990 yılına doğru il genelindeki toplam nüfusun büyük bir bölümü doğumlar ve ölümler arasındaki farktan dolayı artış göstermektedir. 1990 yılına gelindiğinde Elazığ nüfusu 498.225 rakamına ulaşmıştır. İlin toplam alanının 9153km 2 olduğu düşünülürse ilin km 2 düşen aritmetik nüfus yoğunluğu yaklaşık 54 olarak belirlenir. 1927-1995 döneminde Elazığ nüfusu ortalama her beş yılda 23.335 kişi artmıştır. Ve nüfus 1927 den günümüze 2,6 misli artış göstermiştir. İldeki ortalama yıllık nüfus artış oranı 77 civarında gerçekleşirken, ortalama yıllık nüfus artış hızı 12,5 olarak belirlenmiştir. İl genelinin sergilediği bu rakamlar Türkiye genelinin altında olan rakamlardır. Bu da gösteriyor ki Elazığ nüfusu, Türkiye geneline göre daha durağan bir yapı arz etmek de ve il genelinde nüfusu etkilemiş büyük bir hareket yaşanmamıştır. Tablo M.14: Elazığ İli Nüfus Artış Oranları ve Hızları ( 1927-1990 ) ELAZIĞ İL GENELİ ELAZIĞ ŞEHİRSEL ELAZIĞ KIRSAL Dönemler Artış Nüfus Nüfus Artış Nüfus Nüfus Artış Nüfus Nüfus Miktarı Artış Artış Miktarı Artış Artış Miktarı Artış Artış Oranı. Hızı Oranı. Hızı Oranı. Hızı 1927-1935 42 658 199,7 22,7 5 099 148,1 17,2 37 559 209,6 23,7 1935-1940 -65 823-256,9-59,3-3 205-81,1-16,9-62 618-288,9-68,2 1940-1945 7715 40,5 7,9 1 692 46,5 9,1 6 023 39,0 7,6 1945-1950 15 249 76,9 14,8 4 183 110,0 20,8 11 036 68,9 13,3 1950-1955 28 949 135,7 25,4 17 280 409,6 68,6 11 699 68,3 13,2 1955-1960 36 053 148,8 27,7 21 757 365,8 62,3 14 296 78,2 15,0 1960-1965 44 395 159,5 29,5 24 957 307,2 53,5 19 438 98,6 18,8 1965-1970 54 188 167,9 31,0 45 375 427,3 71,1 8 813 40,6 7,9 1970-1975 41 009 108,8 20,6 24 120 159,1 29,5 16 889 74,9 14,4 1975-1980 22 884 54,7 10,6 11 350 64,6 12,5 11 534 47,6 9,3 1980-1985 42 907 97,3 18,5 17 578 93,9 17,9-3 689-14,5-2,9 1985-1990 14 510 29,9 5,9 65 793 321,5 55,7-24 659-98,5-20,7 1990-1995* 18 658 37,4 7,3 64 425 238,2 42,7-43 373-192,3-42,7 1927-1995 23 3834,8 76,9 12,5 23 108 200,8 34,2 226,769 10,1-0,8 Genel nüfusu etkileyen iki önemli hareket olmuştur. Bunlardan birincisi Tunceli ilinin Elazığ dan ayrılması, ikincisi ise Keban Barajının inşası ve barajın yapımı sırasındaki beşeri ve ekonomik etkiler ve baraj bittikten sonra baraj gölünün rezervuar sahası içinde kalan nüfusun etkilerinin oluşturduğu hareketliliktir. 308

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Elazığ iline ait 1995 yılı ile ilgili nüfus istatistikleri ise sayımlardan değil de, Elazığ İl Sağlık Müdürlüğü nün ETF raporlarından elde edilmiştir. Bu raporların nüfus açısından resmi geçerliliği olmaması ve raporların eksik ve sağlıksız olması nedeni ile 1995 yılı, resmi nüfus istatistiklerinden ayrılarak, ayrıca değerlendirilmesi uygun görülmüştür. Buna göre Elazığ ili toplam nüfusu 516.883 tür. Bu raporlara göre Elazığ nüfusu 1990-1995 arasında 18.658 kişi artmıştır. Bu döneme ait nüfus artış hızı 7,3 olarak belirlenirken, nüfus artış oranı 37,5 tir. Elazığ ilinde aritmetik nüfus yoğunluğu ölçeğinde km 2 ye düşen kişi sayısı 56,5 civarına yükselmiştir. Buna göre Elazığ ilinin çevresindeki terör olaylarından dolayı göç eden insanların tercihi pek olmadığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Hatta bu rakamlar sanıldığının aksine hemen hemen hiç olmadığı izlenimini vermektedir. Bir diğer ihtimal ise Elazığ ın son dönem çokta göç verdiği ve gelen nüfusun giden nüfusu dengelediği ihtimalidir ki bu çok zayıftır. Fakat tekrar altı çizilerek belirtmek gerekirse bu tip tahminleri sağlık ocaklarının kayıtlarının baz alınarak yapılması sağlıklı sonuçlara ulaşmak yönünden daha az güvenilirdir. M YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS KAYNAKÇA -D.İ.E -Nüfus Müdürlüğü -İl Milli Eğitim Müdürlüğü -Fırat Üniversitesi -Elazığ Belediyesi -İller Bankası -İl Sağlık Müdürlüğü -Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü 309

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar İlimizdeki katı atıklar,herhangi bir ayırma işlemi yapılmadan karışık olarak Elazığ Belediyesi Temizlik İşleri Müdürlüğü ile Hazar Güvenlik Temizlik Ltd. Şti.tarafından toplanmaktadır.toplanan katı atıklar Meryemdağı Mevki nde yer alan mevcut çöp depolama alanında vahşi depolama sistemi ile depolanmaktadır. Beledıyenin Düzenli Çöp Depolama Sahasnın ÇED süreci ve Uygulama Projeleri tamamlanmış olup,haritaları, ve ilgili diğer proje çalışmaları devam etmektedir. Belediyenin, mücavir alanı içerisinde bulunan ev, işyeri, Kamu Kurum ve Kuruluşlardan topladığı günlük katı ve Endüstriyel atıkların toplamı 375 ton/gün civarındadır. Toplanan bu atıkların organik durumlarına göre dağılımı aşağıdadır Teneke, Demir, Saç, Alüminyum ve Metaller : % 15 Naylon, Pet Şişe ve Diğer Plastik Maddeler : % 20 Cam, Şişe, Bez, Kemik, Kağıt : % 25 Kül ve Diğer Organik Maddeler :% 40 İlimiz İçin 2005 Yılı Geri Kazanım Oranları Plastik!65 ton/yıl Pet 130 ton/yıl Kağıt 300 ton/yıl Cam 140 ton/yıl Teneke 100 ton/yıl Kutu 60 ton/yıl Maden 60 ton/yıl Poşet 70 ton/yıl Hırdavat 60 ton/yıl Şişe 100.000 adet Kül 15.000 ton/yıl N.2. Tehlikeli Atıklar Elazığ ve yöresindeki önemli sanayi kuruluşları, Etibank Şark Kromları, Ferrokrom, Ağın Deri Sanayi, Altınova Çimento Sanayi, Tekel Elazığ şarap Fabrikası, El-Et Sanayi'dir. 310

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Elazığ kent merkezine 1,5 km uzaklıkta bulunan ve yarı kuru sistemli iki fırınla çalışan, üretim kapasitesi 350.000 ton/yıl olan Çimento Fabrikası ise, kent merkezinde hava kirliliği açısından önemli bir kirletici kaynaktır. Tablo N.1 Elazığ Kentinde Faaliyet Gösteren Sanayi Kuruluşları, Kapasiteleri, Üretimden Kaynaklanan Yan Ürünler, Atık Miktarları ve Yan Ürünlerin Değerlendirilme şekli Sanayi Kuruluşları Ağın Deri Sanayi A.Ş. Elazığ- Altınova Çimento Sanayi Tekel Elazığ Şarap Fab. Elazığ Şeker Fab. Gün- Et Entegre et Ürn.San.Tic. Ltd.Şti. Etikrom A.Ş. Genel Müd. Üretim Cinsi Deri ve Kürk Katkılı Çimento Şişeli Şarap Kapasitesi 1,5 Milyon A/Y Üretimden Kaynaklanan Yan Ürün Traş atığı Kovaleton Deri Kırpıntıları 953.040 T/Y Çimento 300.000 T/Y Klinker 4.000.000 T/Y Şarap Taşı Yaş Üzüm Posası Atık Miktarı 5-15 ton Yan Ürünlerin Değerlendirilme Şekli Suni Kösele İmal. Gübre Pesportsulara satıly. - - - Şeker 1.800 T/Gün Pancar Küspesi Melas - Et ve Et Ürünleri 200.000Kb/Yıl 40.000Bb/Yıl Y.K.F. Krom Deri Sakatat Kemik Bağırsak 300 ton/yıl - Hayvan Yemi Sanayide Kullanılan - - Özelleştirme Kapsamında Üretim Durdurulmuştur N.3. Özel Atıklar N.3.1. Tıbbi Atıklar Evsel atıklarda yaşanan olumsuzlukların daha tehlikeli boyutlara ulaşan benzerleri tıbbi ve endüstriyel atıklarda da yaşanmaktadır. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği'nin yayınlanmasından bu yana dört yılı aşkın bir süre geçmiştir. Bu yönetmelik hükümlerine göre, her sağlık kuruluşuna tehlikeli ve enfekte tıbbi atıklarını ayrı olarak toplama, özel koşullarda bertaraf etme ve nihai olarak yakarak bertaraf etme yükümlülüğü getirilmiştir. Buna karşılık kuruluşların pek çoğu bu yönetmeliği ülkemizde olduğu gibi, kentimizde de tamamen göz ardı etmektedir. Bir çok kent merkezinde olduğu gibi, Elazığ kent merkezinde evsel atıklar ya konteynerlerde biriktirilmekte ya da bidonlarla bina önlerine bırakılmakta ve oradan da 311

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu katı atık taşıma araçlarıyla depolama sahasına taşınmak suretiyle uzaklaştırılmaktadır. Depolama sahasına getirilen, evsel atıklar, sağlık ve çevre koşullarının öngördüğü metot ve tekniklere uygun olarak imha edilmemektedir. Sözkonusu olan hastane atıkları; evsel katı atıklardan ayrı olarak toplanmakta ve imha edilmektedir. Hastane atıkları günlük olarak 1.85 ton kadar toplanmaktadır. Oranları aşağıdadır: F.Ün. Araş. Hast. + Veteriner Fak. :% 45 Özel Hastaneler : % 5 Devlet Hastanesi : % 15 SSK Hastanesi : %18 Askeri Hastaneler : % 6 Deri Zührevi ve Lepra Has.Hastanesi : % 2 Ruh ve Sinir Has. Hastanesi : % 7 Özel Klinikler : % 2 N.3.2. Atık Yağlar İlimizde Çevre ve Orman Müdürlüğünce Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri doğrultusunda çalışmalara başlanmıştır. İlimizdeki atık motorin yağları PETDER A.Ş. tarafında toplanmaktadır. N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar Konu ile ilgili çalışma yapılmamıştır. N.3.4. Pil ve Aküler Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete de yayınlanan ve 01.01.2005 tarihinde yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği gereği İlimizde Lider Akü Hurdacılık Ltd. Şirketince Akülerin toplanması için TÜM AKÜ DER Firması yetkilendirilmiştir. Firma Elazığ Valilğine (İl Çevre ve Orman Müdürlüğü) müracaat ederek Lisans almıştır. N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller İlimiz sınırları içinde söz konusu tesisler bulunmamaktadır N.3.6. Tarama Çamurları Konu ile ilgili çalışma yapılmamıştır. 312

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar Konu ile ilgili çalışma yapılmamıştır N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar İlimiz sınırları içinde kullanım ömrü bitmiş araçlar hurdacılara satılmaktadır. N.4. Diğer Atıklar N.4.1. Ambalaj Atıkları 30.07.2004 tarih ve 25538 sayılı Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde konu ile ilgili çalışmalar devam etmektedir. N.4.2. Hayvan Kadavraları Konu ile ilgili çalışma yapılmamıştır. N.4.3. Mezbaha Atıkları Konu ile ilgili çalışma yapılmamıştır N.5. Atık Yönetimi İlimizde üretilen çöp içindeki geri kazanılabilen maddelerin ayıklama işlemleri çöp toplama esnasında yapılmamaktadır. Belediyeler tarafından çöplerin toplanarak depolanma alanında herhangi bir işleme tabi tutulması söz konusu değildir. N.6.Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu İller bazında katı atık yönetimi konusunda bazı çalışmalar yapılsa da çevere kirliliği açısından hala önemli yer tutmaktadır. Elazığ il merkezi ve ilçelerinde, belediyelere ait olan evsel nitelikli katı atık depolama alanları yönetmelik ve teknolojide yer alan vasıfları taşımamakta ve büyük bir çevre kirliliği oluşturmaktadır. Ayrıca il genelinde sanayi tesislerinden oluşan arıtma çamurlarının nihai depolanması için düzenli depo tesisleri mevcut değildir. Şu anda mevcut olan düzensiz depo yerlerinin ivedilikle rehabilitasyona tabii tutulup, gereki çalışmaların yapılarak bu alanların yeşil alan olarak kazanılması faydalı olacaktır. N.7.Katı Atıkların Biriktirilmesi,Toplanması,Taşınması ve Aktarma Merkezleri İlimizde düzenli çöp deponi alanı bulunmamaktadır. Elazığ kent merkezinde katı atık toplama ve taşıma işleminin iyi organize edilmesi için uğraşılmaktadır. Elazığ Belediyesi, mevcut olan araçlarla günde ortalama olarak 375 ton çöp toplamak suretiyle şehri temiz tutmaya çalışmaktadırlar. Elazığ kentinin büyük bölümünde yerleşim ve ticaret merkezlerinden kaynaklanan katı atıklar, binaların önündeki küçük varil ve naylon poşetlerde biriktirilmektedir. Kentin bazı bölgelerinde ise konteyner sistemi kullanılmaktadır. 313

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Toplama ana caddelerde günlük, kenar mahallelerde de ise gün aşırı yapılmaktadır. Elazığ kenti sınırları içerisinde kalan bölgelerde, oluşan çöp miktarlarını belirlemek için Çevre Mühendisliği Bölümü tarafından hazırlanan ve Elazığ Valilik Makamı'nın katkılarıyla sonuçlanan anketlerden, ilgili belediyelere ait çöp miktarları tespit edilerek, kişi başına düşen atık miktarları nüfuslar dikkate alınarak hesaplanmış ve elde edilen bulgular Tablo N.2'de verilmiştir. Tablo N.2 Elazığ Kenti ve İlçelerine Ait Günlük Toplanan Çöp Miktarları ve Kişi Başına Düşen Çöp Miktarı Belediyenin Adı Nüfus 2000 Toplanan Günlük Çöp Miktarı kg/gün Kişi Başına Düşen Çöp Miktarı kg/kişi gün Elazığ 266.495 375.000 1.40 Sivrice 5.432 5.000 0.92 Palu 10.103 8.000 0.79 Baskil 11.772 4.000 0.39 Kovancılar 21.255 15.000-20.000 0.70-0.94 Karakoçan 23.940 12.000 0.50 Ağın 3.590 5.000 1.39 Maden 7.150 6.000 0.83 Tablo N.2'de de görüldüğü gibi hesaplanan 2000 yılı nüfuslarına göre Elazığ Kent merkezinin nüfusu 266.495 kişidir. Kişi başına üretilen çöp miktarı sokak süprüntüleri ve ticari atıklarla birlikte 1,40 kg/kişi/gün olarak hesaplanmıştır. İlçelerde oturanların ise sosyoekonomik yapılarına bağlı olarak üretilen çöp miktarı değişmektedir. İlimiz mücavir alanı içerisinde katı ve endüstriyel atıkları çevreye zarar vermeden teknolojinin son kullandığı modern araç ve gereçlerle toplayıp, taşınmaktadır. Bu atıklar depolama yerinde konumlarına göre ayrı ayrı depolanmaktadır, Özel atıklar (Hastaneler, Radyoaktif) diğer atıklar ayrı olarak depolanıp, önlemi alınmaktadır. N.8.Atıkların Bertaraf Yöntemleri N.8.1. Katı Atıkların Depolanması İlimizde katı atıklar düzensiz bir şekilde depolanmaktadır. Her türlü atığın döküldüğü alan mahkeme kararı ile durdurulmuştur. Evsel,Evsel Nitelikli Endüstriyel Atıklar ve Tıbbi Atık Düzenli Depolama Sahası için ÇED Raporu alınmış henüz tesis kurulmamıştır. N.8.2. Atıkların Yakılması: İlimizde katı atık yakma tesisi bulunmamaktadır. N.8.3.Kompost İlimizde kompost tesisi bulunmamaktadır 314

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu N.9.Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi Şehrimizde üretilen atıkların ekonomiye kazandırılması için Belediyemiz ihale ile özel kişi ve Kuruluşlara vermiştir. Ayrıca bu atıklardan Kompast Gübre ve enerji elde edilmesi için katı atık tesislerinin kurulması için gerekli çalışmalar başlatılmıştır. N.10.Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri Belediyemiz, katı ve endüstriyel atıkların depolandığı yerde gerekli fizibilite çalışmalarını yaparak ÇED raporu çıkartılmış olup bu atıklar çevreye herhangi bir zarar vermeden depolama işlemlerini yürütmektedir. N ATIKLAR KAYNAKÇA Elazığ belediyesi İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Sağlık İl Müdürlüğü Sanayi ve Ticaret Odası (O) GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1 GÜRÜLTÜ İnsanların işitme sağlığını ve algılamasını olumsuz etkileyen fizyolojik ve psikolojik dengelerini bozabilen, iş performansını azaltan, çevrenin hoşluğunu ve sakinliğini yok ederek niteliğini değiştiren, önemli bir çevre kirliliği oluşturan, gelişigüzel bir yapısı olan ses spektrumu ya da istenmeyen ses biçimidir. Gelişmiş ülkelerde teknolojinin gelişmesine bağlı olarak ortaya çıkmış olan çevre kirliliği sorunu günümüz çevre sorunları açısından çok önemlidir. Ancak 315

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu ülkemizde zararları az bilinen bir kirlilik türüdür. Oysa ki gelişmiş ülkelerde 1960 yıllarında beri konuyla ilgili çalışmalar yürütülmekte ve gürültü kirliliği kişisel ve toplumsal yaşam kalitisinde bir düşüklüğün göstergesi olarak görülmektedir. Günlük yaşamda bazı gürültü tiplei uyarı ve alarm amacıyla kullanılmaktadır. Gürültü bir yandan insanlarınişitme fonksiyonlarını olumsuz olarak etkilemesine neden olmaktadır. Bu açıdan gürültünün sağlığı olumsuz etkileyen ses düzeyi olarak tanımlanması da mümkündür. O.1.1 GÜRÜLTÜ KAYNAKLARI : O.1.1.1 Trafik Gürültüsü : İl merkezindeki gürültü genelde belediye otobüsleri, taksiler, kamyonlar ve motosikletlerden kaynaklanmaktadır. 1999 yılı ilk 11 ay Elazığ İli Merkez Şehiriçi Gürültü Ölçümleri : Ölçüm Yeri Oca. Şub. Mart Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. Gazi Cad. 65 65 68 67 70-75 67 65 70 69 Şehitİlh.C.. 63 70 65 65 68 - - - - - - Kapalı Çarşı 64 - - - 70 70 70 - - 70 63 İnönü Cad. 68 - - - 75 75 70 - - - - Oto Gar 72 - - 70 70 - - - - 70 70 Hükümet K. 48 55 45 46 67 65 49 48 50 49 İstasyon C. 66 67 66 - - - - - - - - Y.Şevki C. 70 - - - - - - - - - - Z.Hanım C. 68 - - - - - - - - - - N.Çitçi C. 65 - - - - - - - - - - M.Paşa C. 60 70 - - - - - - - - - M.Faruk C. 65 - - - - - - - - - - B.Gazi C. 68 - - - - - - - - - - KazımKar.C. 66 - - - - - - - - - - B.Hersek B. 70 - - - - - - - - - - Sanayi Cad. 67 - - - - - - - - - - O.1.1.2 Endüstri Gürültüsü : Organize sanayi sitesi ve küçük sanayi sitesi yerleşim merkezlerine uzak açık alanlarda kurulduğundan buralarda gürültü sorunu yaşanmamaktadır. 1999 ilk 11 ay, Sanayi Bölgesindeki Gürültü Ölçüm Sonuçları : Ölçüm Yeri Oca. Şub. Mar. Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. 316

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Organize Sanayi Sanayi 75 84 82 85 75 80 85 81 84 79 77 74 75 76 72 80 80 85 76 72 73 73 Sitesi SANAYİ GÜRÜLTÜSÜNÜ GÖSTERİR GRAFİK 90 85 80 75 70 65 Organize Sanayi Sanayi Sitesi 60 Oca. Şub. Mart Nis. May. Haz. Tem. Ağu. Eyl. Eki. Kas. O.1.1.3 İnşaat Gürültüsü : İnşaat sektöründe çalışan iş makinelerinin ve taşıyıcı-yükleyici makinelerinin yakınındaki gürültü şiddeti 70 ile 85 db arasındadır. O.1.1.4 Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler: 1999 yılı ilk 11 Ay Eğlence Yerleri Ölçüm Sonuçları : ÖLÇÜM YAPILAN YERİN ADI ÖLÇÜM SONUÇU (dba) Renk Sineması 68 Nil Pastanesi 46 DSİ Lokali 69 İller Bankası Lokali 48 317

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Star Pastanesi 45 Köşk Sineması 75 Şanlılar Pastanesi 45 Atapark 69 Bahçelievler Cafe 65 Zafran Mesire Yeri 65 Vilayet Düğün Salonu 75 Polatlar Çay Bahçesi 60 Harput Mesire Yeri 65 Mobil Düğün Salonu 75 Taç Düğün Salonu 75 Mert Sineması 72 Nar Pastanesi 46 O.1.1.5 Havalanları Yakınında Oluşan Gürültü : İlimizde bulunan havaalanı yakınında uçakların yükselme, alçalma güzergahına, uçak cinsi ve iniş kalkış sıklığına göre gürültü zonlarının belirlenmesiyle ilgili çalışma yoktur. O.1.2 Gürültü ve Mücadele : İlimizde ana caddeler üzerindeki konutlar trafik gürültüsünden etkilenmektedir. Bunun yanında meskenlerin altında bulunan ticarethanelerin merkez ve ilçelerde kurulan küçük sanayi sitelerine taşınması ile problemler ortadan kalkacaktır. Gürültü kaynaklarına olan ekonomik bağımlılık, genelde ailesinin geçimini temin etmek amacıyla endüstri fabrikalarında çalışan işçilerde görülür. Bu işçiler bu yüksek gürültüye katlanmak zorundadır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bölge Müdürlüğü'nün bu gibi endüstri tesislerindeki çalışma koşullarını belirleyici standartlar, çalışanların kulaklık veya kask takma mecburiyeti gibi önlemleri zorunlu tutmaktadır. O.1.3 GÜRÜLTÜNÜN ÇEVREYE OLAN ETKİLERİ : O.1.3.1 Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri : İlimizde ana caddeler üzerindeki konutlar trafik gürültüsünden etkilenmektedir. Bunun yanında meskenlerin altında bulunan ticarethanelerin merkez ve ilçelerde kurulan küçük sanayi sitelerine taşınması ile problemler ortadan kalkacaktır. O.1.3.2: Gürültünün Sosoyal Çevreye olan Etkileri: Bilgi Kaynağına ulaşılamamıştır. O.1.4.Gürültünün Sosyal çevreye Olan Etkilerii : 318

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu O.1.4.1 Fiziksel Etkileri: 120 Phon üzerinde şiddetli olan gürültünün spiralganglion hücreleri üzerinde zararlı etkisi görülmektedir. Bu etki hücre perezileri şeklinde görülür. Belirli tipteki işyerleri hariç, bu derece yüksek şiddetteki gürültüye maruz kalması sözkonusu değildir. Vejatatif Reaksiyonlar: Gürültü en çok etkisini kapiller sisteminde gösterir ve duyma sinirinin vejatatif reaksiyonlarda kaybolur. Kısa aralıklarla devam eden gürültü devamlı etki gösterir. Yani kısa aralıklarla reaksiyon kaybolmaz. Araştırıcılar bu tip reaksiyonları 3-5 yaş arası çocuklarda tespit edildiğini gözlemlemişlerdir. Diğer yandan gürültü nedeni ile merkez tazyikinin arttığı, taşikardi ve extrasisteller görüldüğü tespit edilmiştir. O.1.4.2 Fizyolojik Etkileri: Metabolizmada düzensizlik, hazım bozuklukları ve dolaşım bozuklukları gibi belirtiler görülebilir. Bütün bu belirtiler psikosematik hastalıklar adı altında toplanan şikayetler olarak meydana çıkar. Bu belirtiler daha çok işyerleri için söz konusudur. O.1.4.3 Psikolojik Etkisi : Gürültünün sebep olduğu psişik düzensizlikler, genel olarak iki grupta toplanır. Bunlar gürültünün çalışan işçiyi taciz etmek suretiyle, verimi düşürmesi ve bazı iş kazalarına sebep olmasıdır. Gürültüden dolayı taciz olup, asabileşme, sinir sisteminin affekte olması, hatta daha ileri ruhi belirtilerin (Növrozlar) meydana çıkması, sesin özelliği, kişinin duyarlılığı, yapılan iş, sesin fasılalı olup olmaması ve gürültünün kaynağı gibi faktörlere bağlıdır. O.1.4.4 Performans Etkisi : Fazla gürültülü iş yerlerinde gürültüye uzun süre maruziyetten sonra duyma ve organlarında fonksiyonel veya organik değişiklikler görülür. Geçici veya sürekli sağırlık meydana gelir, iş verimi azalır, gürültü mevcut bir düzensizliği artırır, gürültü sosyal hayatı bozar. Gürültünün nörozis üzerine etkisi olduğu anlaşılmaktadır. Bu nedenlerden dolayı iş kazaları artmakta ve iş verimi azalmaktadır. O.2 TİTREŞİM : Titreşim kaynakları gayri sıhhi müessese kapsamında yer alan tüm işletmeler, tesis izni ve deneme izni aşamalarında denetlenmek ve bu aşamada taşıması gereken asgari şartları ihtiva etmeyen işletmelere çalışma izni ve gayri sıhhi müessese ruhsatı verilmeyerek, gerekli ıslah çalışmalarının yerine getirilmesi sağlanmaktadır. O GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM KAYNAKÇA 319

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu - İl Çevre ve Orman Müdürlüğü - Çevre Sağlık Çalışmaları - Trafik Şube Müdürlüğü 320

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu (P) AFETLER P.1. Afet Olayları P.1.1. Depremler : İlimiz sınırları içinden geçen Doğu Anadolu fay hattı Karlıova'dan başlayıp Karakoçan, Palu, Maden, Alacakaya, Arıcak ve Sivrice İlçelerinden geçmektedir. Doğu Anadolu fay hattı aktif bir fay olup, ilimiz ve çevresinde meydana gelen depremlerin de kaynağıdır. İlimizin İlçelerinden Karakoçan, Palu, Maden, Alacakaya, Arıcak ve Sivrice 1. derece deprem kuşağında yer almaktadır. Merkez İlçe ve diğer İlçelerimiz 2. derece deprem bölgesi içerisinde bulunmaktadır. İlimiz sınırları içinde son yüzyılda hasar meydana getiren iki deprem olmuştur. Bingöl-Elazığ depremi 24.09.1968 tarihinde, 5,1 şiddetinde meydana gelmiş olup, 2 can kaybı ve 40 yaralanmaya neden olmuştur. Elazığ ili Palu ilçesi depremi 26.03.1977 tarihinde, 5,2 şddetinde meydana gelmiştir. 842 konutun ağır hasarlı ve yıkık, 846 konutun orta hasarlı, 3153 konutun hafif hasarlı olmasına, 8 can kaybına 26 yaralanmaya neden olmuştur. 18.08.2004 tarihinde Sivrice İlçesinde meydana gelen depem 5.5 şiddetinde olup, konutlarda hasara ve yıkılmalara neden olmuştur. Can kaybı yoktur. Tablo-P1: İlimizde meydana gelen Depremler ve şiddetleri SIRA DEPREMİN AÇIKLAMA NO TARİH YER ŞİDDET 1 27.02.1961 SİVRİCE 5.0 Can kaybı olmamıştır 2 6.03.1997 PALU 4,6-5.2 209 konut yıkılmış 622 konut orta hasar görülmüştür. Depremde 8 kişi hayatını kaybetmiştir. 3 12.06.2004 MERKEZ- SARIKAMI Ş 4.4 8 Konutta orta hasar meydana gelmiş, can kaybı olmamıştır 4 11.08.2004 SİVRİCE 5.5 471 konut ağır hasar görmüş, can kaybı olmamıştır 321

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Harita 16: Elazığ ili demremsellik haritası Şekil-P1: Elazığ İli deprem Haritas Tablo P.2: Elazığ İlindeki Deprem Bölgeleri : 322

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu YERLEŞİM NÜFUS DEPREM YERLEŞİM NÜFUS DEPREM YERİ BÖLGES İ YERİ BÖLGES İ Elazığ Merkez 250.534 2 Karakoçan 30.730 2 Hankendi 2.012 2 Sarıcan - 1 Harput - 2 Başyurt - 1 Hıdırbaba - 2 Çan - 1 İçme 1.907 2 Keban 9.210 2 Mollakendi 3.731 1 Kovancılar 43.299 1 Poyraz - 2 Çaybağı - 1 Ağın 3.221 2 Maden 20.602 1 Arıcak 16.520 1 Hazar - 1 Alacakaya 8.766 1 Palu 30.602 1 Baskil 19.605 2 Gökdere - 1 Aydınlar - 2 Sivrice 14.167 1 Kuşsarayı - 2 Gözeli - 1 P.1.2. Heyelan ve Çığlar : Elazığ ilinde meydana gelen veya gelmesi muhtemel çığ-heyelan afetlerine karşı Bayındırlık Ve İskan Müdürlüğü ( Afet İşleri Genel Müdürlüğü) Afet İşleri Genel Müdürlüğü ile kordineli olarak çalışmaktadır.ilimizde afet olayları Müdürlüğümüz tarafından etüd edilerek düzenlenen Jeolojik etüd raporu Bakanlık bilgisine sunulmakta ve Bakanlığımız teknik elemanlarıyla yerinde yapılan ikinci bir etütten sonra karar verilerek, gerekli önlemler alınmaktadır. Heyelan etüdlerinde heyalanlı bölge aktif deği ise kontrol etüdleri proğramına alınarak belli sürelerle heyalanın gelişimi izlenmektedir. Şayet aktif bir heyalan vasa ve konutları etkiler duruma gelmiş ise etkilenen konutlar7269/1051 sayılı Afetler Yasası gereğince daha güvenli bir alana nakledilmektedir. 323

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu P.1.3. Seller : İlimizde meydana gelen su baskınları Müdürlüğümüz ( Aet İşleri Genel Müdürlüğü) işe D.S.İ Bölge Müdürlüğü tarafından ortaj etüd edilerek, Bakanlığımız 324

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Aet işleri genel Müdürlüğüne sunulmakta ve önerilen tedbirler Bakanlığımız trafınan karşılanmaktadır. Taşkın, bir akarsu yatağındakisarfiyatın hızla artması ve bu artış sonucunda yatak civarında arazilere, mülkiyete ve bu bölgede yaşayan insanlara zarar verebilir hale gelmesidir. Akarsu yataklarındaki sarfiyatın hızlı artışının nedeni, sağanak yağışlar ve akarsu havzasındaki kar ve buzların ani erimesidir. Halk arasında taşkın olayına, feyezan veya sel denilmektedir. Taşkın olayı doğal afetlerin en sık meydana geleni ve en çok zarara neden olanıdır. Taşkınları; Yaz taşkınları, kış taşkınları ve ilkbahar taşkınları olmak üzere üçe ayırabiliriz. Taşkınlar ayrıca çeşitleri yönünden olağan dışı taşkınlar ve tekerrürlü taşkınlar olmak üzere ikiye ayrılır. İlimizin topoğrafik ve coğrafik özellikleri nedeniyle taşkın problemleri fazla olmaktadır. Geçmiş yıllarda ilimiz sınırları içerisinde meydana gelen taşkın olaylarında can ve mal kayıpları olmuştur. Tablo-P3: Elaığ İlinde Meydana gelen Taşkınlar ve Mal kayıpları Yerleşim Yeri Köy/Mezra Konut Sayısı Baskil Kayabeyli Köyü 34 Karakoçan Kızılpınar 1 Karakoçan Bahçecik 3 Palu Tarhana 32 Palu Akyürek 10 Palu Bozçanak 6 Palu Köklüce 45 P.1.4. Orman Otlak ve sazlık Yangınları : 1998 ve 1999 yılları içinde 12 adet orman yangını çıkmış olup, bunun iki tanesi ot yangını şeklindedir. 10 adet yangın ise ekonomik zarara haiz olup ve toplam 22.132.386.500.- TL. maddi hasar meydana getirmiştir. Yanan orman alanı ise 102 Ha'dır. Yanan orman alanlarının fonksiyonel (Klimatik, Rekreaktif, Bilimsel, Hidrolojik v.s.) değerlerini yerine getirememesinden kaynaklanan zarar ise maddi olarak ifade edilen zarardan çok daha büyüktür. Yanan orman alanları; Yeniden ağaçlandırılır ve koruma altına alınır. Elazığ ilindeki orman yangınlarının çıkış nedeni ise genellikle ihmaldikkatsizlik (Sigara izmariti, Anız yakılması, Çoban ateşi v.s.) şeklindedir. Orman yangınlarına karşı alınan önlemlerinin başında ise yangının çıkış nedeninin ortadan kaldırılması esastır. Bunun için belirli zamanlarda ilimizde ilk-orta dereceli okullarda ve yazılı- görsel basında orman sevgisi ve yararlarını anlatan toplantılar düzenlenmektedir. Orman yollarının bakımlı tutulması, orman içinde ve orman yollarındaki yanıcı maddeler (Dal, Kozalak, Çam v.s.) toplattırılması orman 325

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu yangınlarına karşı alınan tedbirler arasındadır. Ayrıca, Orman Genel Müdürlüğüne tahsis edilen 177 no'lu ücretsiz "Alo Yangın İhbar" hattı ve 24 saat hazır bulundurulan orman yangın işçileri ile kısa sürede yangına müdahale edilmesiyle yangınların geniş alanlara yayılmasının engellenmesi, bir diğer önlem uygulamasıdır. Yangına sebebiyet veren kişi veya kişiler hakkında kanuni işlem yapılması amacıyla, Cumhuriyet Savcılığına suç duyurusu yapılması ve suçluların takibinin sağlanması, orman yangınlarının çıkarılmamasında caydırıcı unsur olarak görülmektedir. Tablo P4: Elazığ İlindeki Yerleşim Yerlerinde Görülmüş Doğal Afetlerin Dağılışı : İLÇELER KÖY, MAHALLE AFET TARİH İ AFET TÜRÜ ÇD: Çığ Düşmesi SB : Sel Baskını KD:Kaya düşmesi H : Heyelan D : Deprem Alacakaya Kayranlı 1992 ÇD. 1 Arıcak Bozçavuş (Aş.Mah) 1988 H 34 Arıcak Erimli 1992 ÇD 19 Arıcak Merkez (Halilyavuz Mah.) 1991 SB 3 Baskil Işıklar 1993 ÇD 42 Karakoçan Alabal 1988 H-KD 12 Karakoçan Alayağmur Değirmenbaşı 1993 H 3 Karakoçan Bahçecik 1992 SB 3 Karakoçan Çalıkaya 1988 ÇD-KD 27 Karakoçan Çelebi 1 1991 SB 1 Karakoçan Çelebi 2 1993 ÇD 13 Karakoçan Çıtak 1999 H 19 Karakoçan Kulundere 1991 SB 1 Karakoçan Kızılpınar 1991 SB 1 Kovancılar Yenidam 1988 H 24 Kovancılar Uyandık (Karo Mah.) 1988 H 18 Kovancılar Yılbaşı 1992 D 3 Maden Akboğa 1 1995 SB 4 Maden Akboğa 2 1998 ÇD 11 Maden Eğrikavak 1 1992 ÇD 14 Maden Eğrikavak 2 1998 ÇD 10 AFETZEDE SAYISI (Hak Sahibi) 326

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Maden Naldöken 1997 H 13 Palu Akyürek 1 (Çırap Mah.) 1993 SB 8 Palu Akyürek 2 (Çırap Mah.) 1997 SB 1 Palu Beyhan 1992 ÇD 4 Palu Bozçanak 1993 ÇD-SB 6 Palu Burgudere (Beşdilav Mah.) 1992 ÇD 4 Palu Güllüce 1992 ÇD 11 Palu Karasalkım 1992 ÇD 1 Palu Köklüce 1993 SB-ÇD 45 Palu Tarhana 1993 SB-ÇD 32 Palu Yarımtepe (Okul Mah.) 1992 ÇD 6 Sivrice Gelindere (Kasaplar Mah.) 1993 ÇD-KD-H 7 Sivrice Kösebayır 1993 H 24 P.1.5. Ormanlar üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri: P.1.6. Fırtınalar : İlimizde genel hayata etkili olan can ve mal kaybına yol açan fırtınalar meydana gelmemiştir. P.2. Afetler Ve Sağlık Zararları : P.2.1. Radyoaktif Maddeler : İlimizde Kimyasal ve Biyolojik silahlar yer almamaktadır. P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar : İlimizin konumu itibariyle deniz komşuluğu olmayışı nedeniyle böyle bir sorun yoktur. P.2.3. Tehlikeli Maddeler : Tehlikeli ve zehirli maddelerin depolanması, taşınması, kullanım sırasında oluşan kitle sağlığına zarar verecek herhangi bir olay olmamıştır. P.3. Afetlerin Etkileri Ve Yardım Tedbirleri : P.3.1. Sivil Savunma Birimleri : Kimyasal ve Biyolojik silah kirlenmelerine karşı 22 kişiden oluşan NBC Timi oluşturulmuştur. 327

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Müdürlüğümüz bünyesinde 15-65 yaşları arasında halktan seçilen servisler kurulmuştur. İlimiz Sivil Savuma Müdürlüğü tarafından muhtemel afetlerde can ve mal kaybının en aza indirilebilmesi amacıyla, Afetlerde, Sivil Savunma İcra Planı hazırlanmış olup, toplam personel mevcudu 45 kişidir. P.3.2. Yangın Kontrol ve Önlem Tedbirleri : İlimiz Sivil Savuma Müdürlüğü ve Elazığ Belediyesi İtfaiye Müdürlüğü tarafından muhtemel yangınlara karşı kontrol ve önlem tedbirleri alınmış olup, afetlerde can ve mal kaybının en aza indirilebilmesi amacıyla Afetlerde Sivil Savunma İcra Planı hazırlanmıştır. P.3.3. İlk Yardım Servisleri : Müdürlüğümüz tarafından halktan seçilen 3 adet İlk yardım ekibi kurulmuş olup ekip mevcudu 27 kişidir. P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı : İlimizde deprem, heyelan, Çığ, kaya düşmesi ve su baskım gibi afetlerden sonra yapılan hasar tespit çalışmalan sonucu hak sahibi kabul edilen afetzedelerin yeniden iskanı için öncelikle afetin olduğu bölgede yer seçimi çalışmalan yapılmakta, uygun yer olmaması halinde bağlı olduğu ilçe merkezinde ya da il merkezinde uygun alanlar tespit edilerek iskan edilmektedir. Heyelan, Çığ ve su baskım afetlerinden sonra yapılan iskan çalışmalan Tablo. 1 ve 2'de verilmiştir. 2003 yılında Bingöl' de meydana gelen deprem İlimiz Karakoçan, Kovancılar ve Palu İlçelerinde de hissedilmiş ve ağır hasar gören 310 konut için iskan çalışmalan yapılarak, konutlar muhtelif yerlerde yapılmış ve aileler yerleştirilmiştir. Ayrıca 2004 yılında İlimiz Sivrice İlçesinde meydana gelen deprem sonrası yapılan hasar tespitlerinde 471 konutun ağır hasarlı olduğu tespit edilmiş olup, bir kısım afet konutlanmn yapımına başlanmış, bir kısım da ise yeniden iskan amacıyla yer seçimi çalışmalanna devam edilmektedir. İlimizde 29 köyün köy yerleşim alanları yapılmış olup, yerleşim alan tespit çalışmaları devam etmektedir. İlimize bugüne kadar 73 adet köyümüzde köy konağı, sulama havuzu inşaatı yapılmıştır. 1997 yılında 13 köyde sulama havuzu, su deposu, halıcılık okulu inşaatı yaptırılarak bitirilmiştir. P.3.5. Tehlikeli Maddelerin yurtiçi ve Sınırlararası Taşınımı için Alınan tedbirler: Zehirli maddelerin sınırlararası taşınımı için alınan tedbir yoktur. P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar: Müdürlüğümüz ( Afet İşleri Şube Müdürlüğü ) İlimizde olası büyük bir afete hazırlık kapsamında, bütün kurumlarla koordineli olarak çalışmakta ve iı Afet Acil Yardım Planı 328

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu hazırlamaktadır. Bu plan her yıl güncellenerek Valiliğimiz ve Bakanlığımız onayına sunulmaktadır. Bu planda genel hayata etkili büyük çapta olası bir afet sonrası İlimizde yapılacak çalışmalar yer alm~ bu amaçla bütün kurumlardaki araç-gereç, personel listeleri hazırlanarak kriz merkezi, haberleşme, ulaşım, kurtarma ve yıkıntıları kaldırma, ilk yardım ve sağlık hizmetleri, ön hasar tespit ve geçici iskan hizmetleri, güvenlik, satınalma-kiralama-el koyme-dağıtım, tarım, elektrik komisyonu, su ve kanalizasyon hizmet grupları ve bu hizmet gruplarında görevalacak araç ve şöfôrler önceden planlanmaktadır. İlimizde meydana gelen/gelebilecek küçük çaplı afetlerde ( heyelan,çığ ) ise alınan önlemler ve afet sonrası yapılan çalışmalar yukarıda belirtilmiştir. P AFETLER KAYNAKÇA - Baıyndırlık ve İskan Müdürlüğü - Orman Bölge Müdürlüğü - Meteoroloji Bölge Müdürlüğü - Sivil Savunma Müdürlüğü R. SAĞLIK VE ÇEVRE 329

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu R.1 Temel Sağlık Hizmetleri R.1.1 Sağlık Kurumlarının Dağılımı : Elazığ Sağlık Müdürlüğü ne bağlı 57 (53 Faal) Sağlık Ocağı bulunmaktadır. Bunlardan 26 tanesi İl ve İlçe merkezlerinde, 28 tanesi ise merkez ve ilçelere bağlı köylerde hizmet vermektedir. Sağlık Ocaklarına bağlı toplam 387 Sağlık evinin 208 i (195'i faal) Mahalle Sağlık Evi, 179 u ise Köy Sağlık Evi konumundadır. Bunlarla birlikte; 1 Sağlık Meslek Lisesi, 2 Verem Savaş Dispanseri, AÇS-AP Merkezi ve 15. Donatım Bölge Müdürlüğü ile Müdürlük bünyesinde bulunan 12 Şube Müdürlüğünde toplam 2212 personel ile sağlık hizmeti sunulmaktadır. Tablo R.1 Elazığ İli 2005 Yılı Yataklı Sağlık Kurumu Dağılımı ELAZIĞ İLİ YATAKLI TEDAVİ HİZMETLERİ KADRO YATAK SAYILARI Açılış Yılı Kadro Yatak Sy. Fiili Yatak Sayısı Kan Merkezi Diyaliz Üniti HASTANELER Elazığ Devlet Hastanesi 1945 300 325 1 11 Akıl ve Ruh Sağlığı Hastalıkları Hast. 1925 1.000 422 0 0 Sarahatun Kadın Doğum Hastanesi 2001 75 75 0 0 Deri Zührevi ve Lepra Hastalıkları Hast. 1941 265 110 0 0 Karakoçan Devlet Hastanesi 1991 35 50 0 0 Kovancılar Devlet Hastanesi 1996 35 50 0 0 Maden Devlet Hastanesi 2001 30 15 0 0 Palu Devlet Hastanesi 1966 50 25 0 0 Fırat Üniversitesi Fırat Tıp Merkezi 1985 716 716 1 18 Harput Devlet Hastanesi 1969 375 405 1 8 Özel Elazığ Hastanesi 1982 27 21 0 0 TOPLAM 2.908 2.214 3 37 330

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu Tablo R.2. Sağlık Tesisleri MERKEZ SAĞLIK OCAKLARI 1 Abdullahpaşa 2 Aksaray 3 Balakgazi 4 Batıkent 5 Cumhuriyet 6 Doğukent 7 Fevziçakmak 8 Gümüşkavak 9 Harput 10 İzzetpaşa 11 Kızılay 12 Kültür 13 M.Göktayoğlu 14 Rüstempaşa 15 Sürsürü 16 Ulukent 17 Yenimahalle 18 Yıldızbağları İzzetpaşa Semt Poliklinigi EK ÜNİTELER Sürsürü Hicret Semt Poliklinigi Sürsürü Tarım Ek Ünitesi Rüstempaşa Semt Poliklinigi Cumhuriyet Ek Ünitesi Kültür Ek Ünitesi MERKEZE BAĞLI SAĞLIK OCAKLARI 1 Akçakiraz 2 Bahçekapı 3 CİP 4 Hankendi 331

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu 5 Hıdırbaba 6 İçme 7 Karaali 8 Mollakendi 9 Poyraz 10 Yazıkonak 11 Yurtbaşı 12 Organize Sanayi GURUP BAŞKANLIKARI 1 KOVANCILAR 2 İsmetpaşa 3 Okçular 4 Çaybağı 5 Yarımca 6 Çakırkaş 7 Merkez 3 Nolu MADEN 8 MADEN 9 Gezin 10 Hazar SORUMLU TABİPLİKLER 11 ALACAKAYA 12 ARICAK 13 Erimli 14 ÜÇOCAK 15 KEBAN 16 AĞIN 17 BASKİL 18 Kuşsarayı 19 A.Kuluşağı 20 PALU 21 Baltaşı 22 Beyhan 23 Üçdeğirmenler 24 Karasalkım 25 KARAKOÇAN 26 Başyurt 27 Sarıcan 28 SİVRİCE 29 Gözeli 332

2005 Elazığ İli Çevre Durum Raporu R.1.2 Bulaşıcı Hastalıklar : Tablo.R.3. Akut Kanlı İshal 2005 YILI AKUT KANLI İSHAL VAKA SAYISININ İLÇELERE VE AYLARA DAĞILIMI İLÇELER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 TOP MERKEZ 1 2 1 2 2 4 2 1 2 17 AĞIN ALACAKAYA ARICAK 2 1 1 4 BASKİL KARAKOÇAN 1 1 KEBAN KOVANCILAR 3 4 1 1 1 10 MADEN 1 1 4 6 PALU SİVRİCE TOPLAM 2 1 2 1 1 3 3 3 13 3 2 4 38 Tablo R.4. Hepatit A 2005 YILI HEPATİT A VAKA SAYISININ İLÇELERE VE AYLARA DAĞILIMI İLÇELER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 TOP MERKEZ 3 6 1 4 12 1 6 5 7 45 AĞIN ALACAKAYA ARICAK 1 1 BASKİL 3 2 14 19 KARAKOÇAN 1 1 KEBAN KOVANCILAR 1 1 1 2 5 MADEN PALU 2 2 4 SİVRİCE TOPLAM 3 6 4 5 12 1 1 12 10 21 75 Tablo R.5 Hepatit B 2005 YILI HEPATİT B VAKA SAYISININ İLÇELERE VE AYLARA DAĞILIMI İLÇELER 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 TOP MERKEZ 2 2 1 7 4 2 2 8 6 6 2 2 44 AĞIN 1 1 ALACAKAYA ARICAK 1 1 1 3 BASKİL 4 2 1 1 1 9 KARAKOÇAN 1 2 3 KEBAN KOVANCILAR 2 3 6 3 6 4 1 4 1 1 31 MADEN 3 1 1 5 PALU 1 17 10 5 6 1 5 6 5 1 57 SİVRİCE TOPLAM 2 9 29 23 13 16 9 16 17 12 3 4 153 333