IV Sağlık. Kalker Ocakları ve Kül Depolama Sahası Projesi ÇED Raporu

Transkript

1 Tablo 74. Amasra İlçesi Öğretmen ve Öğrenci Sayıları Öğretmen sayısı İlköğretim Okullarındaki Öğretmen Sayısı 94 Ortaöğretim Okullarındaki Öğretmen Sayısı 47 Okul Öncesi Öğretmen Sayısı (Kadrolu) 2 Okul Öncesi Öğretmen Sayısı (Kadrosuz) 11 Özel Eğitim Öğretmen Sayısı 1 Rehber Öğretmen 4 Ücretli Öğretmen ve Usta Öğretici 7 Kısmi Zamanlı Öğretmen 5 Öğrenci sayısı İlköğretim Öğrencisi Anasınıfı Öğrencisi 164 Ortaöğretim Öğrenci 452 Kaynak: Amasra merkez ve köylerde okuma yazma oranı %89 dur. Okuma yazma bilmeyenler 65 yaşın üzerindedir. Amasra Lisesi, Anadolu Otelcilik ve Turizm Meslek Lisesi, Fatih Sultan Mehmet İlköğretim Okulu ve Amasra Belediyesi bünyesinde olmak üzere ilçede 4 adet kütüphane bulunmaktadır ( Gömü Köyü nde öğrenim çağındaki nüfus, Amasra daki okullara taşımalı sistem çerçevesinde gidip gelmektedir. Amasra ya taşınan öğrenci sayısı 45 i bulmaktadır (Bkz. Ek 17). Benzer şekilde Tarlaağzı Köyü nde öğrenim çağı nüfusu Bartın ve Amasra ya gidip gelmektedir. İlk, orta ve lise eğitimi için Amasra ya giden öğrenci sayısı 40, Bartın a gidenler ise 20 kadardır (Bkz. Ek 17). IV Sağlık İl genelinde 399 yatak kapasiteli 1 adet devlet hastanesi, 15 yatak kapasiteli 1 adet ilçe Entegre Hastanesi (Ulus İlçesi nde), 1 adet ağız ve diş sağlığı merkezi, 30 adet aile sağlığı merkezi (21 adet merkezde ve 9 adet ilçelerde olmak üzere), 2 adet özel tıp merkezi ve 2 adet diyaliz merkezi bulunmaktadır. İl genelinde 79'u uzman hekim, 88'i pratisyen hekim olmak üzere toplam sağlık personeli çalışmaktadır. 112 Acil Sağlık Hizmetlerine ait 9 istasyon olup, buralarda 11 adet ambulans kullanılmaktadır. Bölgedeki endemik hastalıklar; daha çok fareler yoluyla kirlenen sulardan insanlara bulaşan ve zoonotik bir hastalık olan Tularemi dir. Bu hastalık, Bartın İli için endemiktir. Hasta sayısında dönem dönem artış olmaktadır yılında 36 vaka saptanmış iken 2012 yılında 13 vaka kayıtlara yansımıştır (Bkz. Ek 14). Benzer şekilde il genelinde 2012 yılında kayıt altına alınan 346 adet kanser vakası bulunmaktadır. Genellikle cilt kanseri (84 vaka), prostat kanseri (52 vaka) ve akciğer kanseri (35 vaka) şeklinde vuku bulan kanser olaylarında hayatını kaybeden vatandaşlarımızın sayısı 153 tür. Kanserli vaka sayısı il nüfusunun %0,18 ine tekabül etmektedir. Kanserden hayatını kaybeden vatandaşlarımızın sayısı 2012 yılında 153 tür (Bkz. Ek 14). Amasra İlçesi nde ise 4 adet Aile Sağlığı Merkezi ile Toplum Sağlığı Merkezi bulunmaktadır. Toplum sağlığı merkezinde 1 tane sorumlu doktor, 2 tane doktor, 1 tane şef, 3 tane sağlık memuru, 6 tane hemşire, 2 tane ebe, 2 tane tıbbi sekreter, 1 tane bilgi işlem 171

2 memuru, 1 tane memur, 1 tane veri hazırlama memuru, 3 tane şoför ve 3 tane hizmetli bulunmaktadır ( IV Kültür TÜİK 2011 verilerine göre İl de 3 adet sinema salonu, 2 adet tiyatro salonu ve 4 adet kütüphane bulunmaktadır. Bahsedilen kültür merkezlerine ait detaylar Tablo 75 ve Tablo 76 da verilmektedir. Tablo 75. Bartın İli ndeki Sinema ve Tiyatro Salonlarından Yararlanma Durumu (2011) Kültür Merkezi Sayı Koltuk Sayısı Gösteri Sayısı Seyirci Sayısı Sinema Tiyatro Kaynak: Tablo 76. Bartın İli ndeki Kütüphanelerden Yararlanma Durumu (2011) Kültür Merkezi Sayı Kitap Sayısı Yararlanma Bin Kişi Başına Kütüphane S Y l 278 S Kaynak: IV.3.5 Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları (yerleşme alanlarının dağılımı, mevcut ve planlanan kullanım alanları, bu kapsamda sanayi bölgeleri, limanlar, konutlar, turizm alanları vb.) IV Mevcut arazi kullanımı Proje sahasının ve yardımcı ünitelerinin arazi kullanım durumları ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm II.3 te verilmiştir. Buna göre; proje sahasının m 2 lik kısmı ormanlık alan, m 2 lik kısmı tarım arazisidir. Benzer şekilde kalker sahalarındaki orman arazilerinin miktarı m 2, tarım alanları ise m 2 dir. IV Kentsel büyüme deseni 1991 yılında İl olan Bartın da kentsel büyüme 1991 li yıllardan sonraya rastlamaktadır. Kent merkezi büyüme olanağı sağlayan bir yapıda değildir. Mevcut binaların çoğu Anıtlar Yüksek Kurulu nca tescil edilmiş binalardır. Kent merkezi birinci derece tarihi SİT alanıdır. Bu çok önemli koruma kuralına karşın kentte bir takım tarihi dokuya yersiz müdahaleler yapılmıştır. Kentin tamamının sit alanı olması, koruma kurallarının var olması nedeniyle kentte kaçak yapılaşma oldukça fazladır. Yıkım kararı verilen çok sayıda bina bulunmaktadır. İl de yatırım adı altında talep fazlası konut inşa edilmektedir. Bartın Belediye Başkanlığı mücavir alanı olarak sadece yaz aylarında kullanılan ve oldukça yoğun yapılaşmanın olduğu İNKUMU çarpık kentleşmeye örnek oluşturmaktadır. Amasra İlçesi nde de durum aynıdır. Tarihi sit alanı olan kent dokusu yer yer çirkin müdahalelerle zedelenmiş, artan konut gereksinimi ise çok katlı binalar ya da siteler halinde ortaya çıkmıştır. Bu yapılar ya orman alanlarına ya da tarım topraklarına yapılmaktadır (Bartın İl Çevre Durum Raporu, 2011). IV Planlı kentsel gelişme alanları Bartın 19. yüzyılın önemli bir ticaret, imalat, kültür merkezi izlerini halen taşımakta olup, dışa dönük özelliği yerleşme formunu etkilemiştir. Bartın adını da aldığı Bartın Çayı etrafında kurulmuş olup, geçmişte Bartın a kadar gelebilen deniz araçları gelişme avantajı sağlamıştır. 172

3 19. yüzyılda önemli bir merkez olarak gelişmiş olan Bartın da, sivil mimari örnekleri oldukça fazladır. Bu nedenle kent merkezinde kümeleşme söz konusudur. Kent dokusunun bu özelliği ve sit alanı olması nedeni ile gerek yeni gelişme alanlarının seçiminde, gerekse yerleşik alan dokusu içinde koruma ve kullanmaya dönük politikalar oluşturulmaktadır. Koruma politikaları planlama çalışmalarına yansıtılmıştır. Kent formu; iş bölgesinin konumuna dayalı olarak yaya ulaşılırlığının belirlendiği konut yer seçimi kuralına göre gelişmiş olup, sanayi yer seçimini ise su ulaşımı belirlemiştir. Bartın Çayı tüm Bartın Merkezini dolaştığından ırmak kenarları geçmişten günümüze rekreasyon alanları olarak gelebilmiş ve Koruma Kurulu nca da 1. Derece Doğal Sit olarak korumaya alınmıştır. Kemerköprü nün Çevre Yolu çevresi bölgesel aksın kente giriş yöresi olduğundan gelişmeye müsait alan olarak seçilmiş olup, planlamaya esas olmuştur. Jeolojik açıdan elverişli olan Orduyeri sırtları da planlama çalışmalarında konut alanı olarak düzenlenmiştir. Kırtepe de bulunan Arasta bölgesinin devamlılığı ve nüfusun artması ile ticari fonksiyonların gelişmesi Piryamcılar Caddesi ile Hendekyanı Caddesi boyunca planlamaya esas olmuştur. Orduyeri Mahallesi ile Aladağ Mahallesi de jeolojik açıdan ve kent bakışı açısından konumunu değerlendirmiş olup, kooperatif olarak yapılanmasına devam etmektedir (Bartın İl Çevre Durum Raporu, 2011). IV Sanayi alanları Bölüm IV.3.2 de de değinildiği üzere Amasra daki TTK işletmesi, İl genelinde sanayileşme anlamında önemli bir unsurdur. Bunun yanı sıra İl de Bartın Çimento fabrikası ve ORÜS Orman İşletmesi gibi sanayi tesisleri de mevcuttur. IV Limanlar Bartın İli sınırları içerisinde Bartın, Amasra ve Kurucaşile de olmak üzere üç adet liman bulunmaktadır. Türkiye Denizcilik Müsteşarlığına bağlı olan Amasra Liman Başkanlığı, 1 liman başkanı, 1 denetleme memuru ve 1 yardımcı hizmetli personeli ile doğuda Kurucaşile Burnu, Batıda Domuz Burnu arasında kalan Türk karasularını kapsayan deniz sahası içindeki Amasra Limanında faaliyetini sürdürmektedir. Faaliyet alanlarında Kurucaşile, Tekkeönü, Tarlaağzı balıkçı barınakları vardır. IV Turizm alanları Bartın, halk kültürünün vazgeçilmez öğeleri açısından seçkin bir yere sahiptir. Yöre insanı, toplumsal değişimden etkilenmekle birlikte gelenek ve göreneklerini, halk oyunları ve müziğini, giyimini, el sanatlarını, mutfak kültürünü ve yöresel şiveyi günümüze taşımasını bilmiştir. Amasra Bedesteni, Antik Tiyatro, Akropol, Necropol, Yeraltı Çarşısı, İlkçağ Opus Revincium Rıhtımlar ve Dalgakıranlar, Bizans Dönemine ait Yıkık Kilise, Amasra Kalesi, Güzelcehisar, Şarköy, Fırınlı ve Tekkeönü Kaleleri,Halilbey Camisi (Yukarı Cami), İbrahimpaşa Camisi (Orta Cami), Şadırvan Camisi (Aşağı Cami), Fatih Camisi (Eski Kilise), Kültür Evi-(Eski Chapel), Aya Nikolas Kilisesi, Ebu Derda Türbesi, Şimşirli Baba Camii, Küçüktepe Martyrium u, yıllarında Hacı Ali Ağa nın yaptırdığı Taşhan, 1747 de Bartın Voyvodası Çalıkoğlu tarafından yaptırılmış Şehir Hamamı, Amasra da Osmanlı hamamı kalıntıları, Amasra da Bizans dönemine ait Kemere Köprü, Kemerdere Köprüsü, İl merkezinde Orduyeri (Kışla) Köprüsü, Kemerköprü, Amasra da Roma Dön. ait Kuşkayası Anıtı, Yeraltı Galerileri, Amasra Büyüktepe (İnziva) Mağarası, Bartın Çeştepe Höyüğü, Karasu Höyüğü, Ulus Höyüğü, Ulus Abdipaşa Höyüğü, M.S.13. Yy. Başlarında Bölgeye hakim olan Cenevizlilerden kalan Su Sarnıcı, İl merkezindeki Şadırvan, Yerel Sivil Mimari Örneklerinden Bartın Evleri İlin kültürel değerleri arasında bulunmaktadır ( 173

4 IV.3.6 Gelir ve İşsizlik (Bölgede gelirin iş kollarına dağılımı iş kolları itibariyle kişi başına düşen maksimum, minimum ve ortalama gelir) IV Gelir Bartın, illerin sosyo ekonomik gelişmişlik sıralamasında 48.sıradadır. Milli gelirin sektörel dağılımı incelendiğinde (TR81 Zonguldak, Karabük, Bartın) hizmetler sektörü (%56,3) birinci sıradadır. Hizmet sektörünü, %38,2 ile sanayi sektörü ve %5,5 ile tarım sektörü izlemektedir. TÜİK verilerine göre, 2001 yılı itibarıyla, Kişi Başına Düşen Gayri Safi Yurtiçi Hasıla, Türkiye genelinde TL iken Bartın da TL dir. Benzer şekilde, TÜİK 2008 yılı verilerine göre, Türkiye genelinde Kişi Başına Gayri Safi Katma Değeri, 2008 fiyatlarıyla TL iken; Bartın ın da içinde yer aldığı TR81 grubunda (Zonguldak, Karabük, Bartın) TL olarak gerçekleşmiştir. IV İşsizlik TÜİK 2010 yılı verilerine göre; Bartın İli ndeki işgücüne katılma oranı %52,3-%56,8 arasında değişmekte olup; ortalama olarak %54,6 dır. Bartın daki istihdam oranı %46,2- %51,7 arasında değişmekte olup; ortalama olarak %49 dur yılı itibarıyla İl deki işsizlik oranı %7,3-%13,1 arasında değişmekte olup; ortalama olarak %10,2 dir ( IV Geçim kaynakları Proje sahasına en yakın iki köydeki (Gömü Köyü ve Tarlaağzı Köyü) geçim kaynakları ile ilgili araştırma sonuçları, Prof. Dr. Suavi AYDIN tarafından hazırlanan Hema Çapakkoyu Entegre Termik Santrali Sosyal Etki Değerlendirme Raporu ndan derlenmiştir (Bkz. Ek 17). Gömü Köyü: Köyün esas geçim kaynağı madencilik ve fındık müstahsilliğidir. Buna ek olarak, çoğunlukla geçimlik düzeyde (hane ihtiyaçlarına yönelik) olmak üzere, seracılık, bağ ve bahçecilik de yapılmaktadır. Köydeki yıllık fındık üretimi ton civarındadır. Bunun dışında köy hanelerine ait arazilerden kiraz, asma yaprağı, sebze, kestane ve ceviz gibi ürünler elde edilmekte ve bu ürünler hane geçimine yardımcı bir unsur olarak yol boylarında Amasra yı ziyaret eden turistlere arz edilmektedir. Ayrıca köyde arıcılık faaliyeti de vardır. Köy Muhtarından alınan bilgiye göre; köydeki kovan sayısı 100 ü bulmaktadır. Bu anlamda bu tür ürünler için özelleşmiş bir pazara dönük üretim söz konusu değildir. Söz konusu ürünlerin pek çoğu, özel bir üretim tekniği ve tam zamanlı mesai gerektirmeden, asıl geçim kaynaklarına ek olarak, esasen bölge ikliminin ve florasının sağladığı olanaklar kullanılarak çevre halkı için iktisadî avantaja dönüştürülmüş ürünlerdir. Köyde hayvancılık yok denecek düzeydedir. 200 haneli köyde sadece 40 büyükbaş hayvanın mevcudiyeti bulunmktadır. Bu nedenle otlatma için özel alanlar ayrılmamıştır. Bu nedenle hayvan sahibi her hane kendi arazisi içinde hayvan otlatmaktadır. Köyde yaşayan hane reislerinin büyük bir çoğunluğu TTK ve şirefton madenlerinden emeklidir. Köyde emekli madenci sayısı 200 kadardır. Ayrıca köyde HEMA A.Ş. nin köyün güneybatısında açtığı kömür ocaklarda çalışan yaklaşık 50 maden işçisi ve halen TTK da çalışan 15 kişi vardır. Bu anlamda köyde işsizlikten söz etmek mümkün olmadığı gibi, Türkiye ortalama hane gelirinin üzerinde bir gelir söz konusudur 9. 9 En son TÜİK araştırması 2011 yılına aittir yılı araştırma verilerine göre ortalama yıllık kullanılabilir gelir TL iken, ortalama yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir geliri ise TL dir. Maden emeklisinin ortalama maaşı TL civarındadır. Bu durumda ortalama gelir TL ye yakın olup, ortalama yıllık eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelirin biraz üstüne tekabül etmektedir. 174

5 Tarlaağzı Köyü: Tarlaağzı Köyü de Gömü köyü gibi temelde bir madenci köyüdür. 105 hanenin her birinde, tıpkı Gömü de olduğu gibi, bir maden emeklisi vardır. Ayrıca halen 40 kişi HEMA A.Ş. nin kuyularında ve 6 kişi de TTK da çalışmaktadır. Bu bakımdan köyün birinci gelir kaynağı madencilik dolayımıyla emekli maaşları, ardından halen kömür madenlerinde çalışan aktif nüfusun taşıdığı gelir, üçüncü sırada fındıkçılık ve dördüncü sırada turizmdir. Köyün yıllık fındık üretimi 220 ton civarındadır. Ayrıca halen 20 hane turizm amaçlı pansiyonculuk yapmaktadır. Önümüzdeki dönemde pansiyon olarak hizmet verecek hane sayısı 50 ye çıkacaktır. Bu gelir ve faaliyet kalemlerini arıcılık izlemektedir. Köyde 500 kadar kovan mevcuttur ve bu kovanlarda üretilen kestane balı fabrikalara verilmektedir. Bunlara ek olarak, Gömü Köyü nde olduğu gibi, bağ ve bahçelerden elde edilen sebze ve meyveler perakende olarak yol boylarında bazı hanelerce satışa sunulmaktadır. Ancak bu son kalem önemli bir gelir getirici faaliyet sayılmaz. Bu faaliyet, hane ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik geçimlik üretimin yarattığı ürün fazlasının pazara arz edilmesinden ibarettir. Köyde hayvancılık faaliyeti de marjinal durumdadır. Toplam hayvan varlığı, büyükbaş olmak üzere 84 tür ve bu hayvanlar sadece 3 haneye aittir. Otlatma bu hanelerin kendi arazisi içinde ve köyün batısında orman içlerinde yapılmaktadır. IV Amasra (Bartın) kırsal nüfusun kalkınması ve tarımsal istihdam oluşturulmasına yönelik öneriler Proje kapsamında Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Yusuf KURUCU tarafından Amasra (Bartın) Kırsal Nüfusun Kalkınması ve Tarımsal İstihdam Oluşturulmasına Yönelik Öneriler başlıklı bir rapor hazırlanmış ve söz konusu rapor Ek 20 de sunulmuştur. Söz konusu rapordan da görülebileceği gibi, topoğrafya özellikleri dikkate alındığında, tarımın istihdam yaratması ve daha yüksek getiri sağlaması için Amasra-Bartın bölgesinin tarımsal üretimini planlı ve organize bir şekilde yapmak durumunda olduğu görülmektedir. Düz ve/veya düzey yakın eğimli, kolayca işlenebilir araziler oldukça azdır. Topoğrafya problemine karşın, yüksek yağış ve doğal bitki örtüsü bolluğu hayvancılık için önemli bir avantaj sağlamaktadır. Ortak yetiştiricilik alanları içerisinde ihtisaslaşmanın sağlanabilmesi için, manda ve arıcılık yapılması, bu amaçla üreticilere yer, tesis, eğitim, modern alet-ekipman ve pazarlama olanaklarının sağlanması gerekmektedir. Bunların istenmesi veya sunulması için gerekli muhatabın bireysel yetiştiriciler yerine, yetiştirici örgütleri olması daha uygundur. Bu model, Tarıma Dayalı İhtisas Organize Bölge çerçevesinde kurulabilirse önemli devlet desteği alınabilmektedir. Amasra-Bartın bölgesi için arıcılık ve manda yetiştiriciliğinin örgütlü desteklenmesi, rekabet için birlik olunması amacıyla önerilen Tarıma Dayalı İhtisas Organize Bölgeler, diğer illerde çok daha büyük kapsamlarda gerçekleştirilmekte ve çok parselli büyük araziler üzerinde birleşik üretim-pazarlama yapılmaktadır. Ancak Amasra ve Bartın için büyük alanlı işletmeler birliği önermek, kıt arazi varlığı nedeniyle oldukça zordur. Bu nedenle bağımsız üreticilik ancak birlik-kooperatif kuralları çerçevesinde üretimden pazarlamaya kadar işbirliği yapılması ve üreticilik ve pazarlama ile ilgili taleplerde bir kurum kimliğiyle hareket edilmesi önerilmektedir. Bölge iklim, arazi varlığı, ürün deseni, hayvan varlığı, üreticilerin yetiştiricilik deneyimi, ve ürün çeşidinin rekabete uygun olmasına dikkat edilerek, Amasra-Bartın bölgesinde manda yetiştiriciliği ve arıcılık için ihtisaslaşma ve markalaşma önerilmiştir. 175

6 Yerinde yapılan üretici görüşmeleri ve potansiyel alan çalışmalardan sonra, manda yetiştiriciliği için Amasra ilçesinin İnpiri köyü merkezli, arıcılık için ise Çakraz köyü merkezli olmak üzere, çevre köyleri de içerisine alabilecek şekilde yetiştiricilik alan önerisi yapılmaktadır. IV.3.7 Diğer Özellikler Bu başlık altında değinilmesi gereken ilave bir husus bulunmamaktadır. 176

7 BÖLÜM V PROJENİN BÖLÜM IV'TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER

8 BÖLÜM V : PROJENİN BÖLÜM IV'TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER (BU BÖLÜMDE PROJENİN FİZİKSEL VE BİYOLOJİK ÇEVRE ÜZERİNE ETKİLERİ, BU ETKİLERİ ÖNLEMEK, EN AZA İNDİRMEK VE İYİLEŞTİRMEK İÇİN ALINACAK YASAL, İDARİ VE TEKNİK ÖNLEMLER V.I VE V.2. BAŞLIKLARI İÇİN AYRI AYRI VE AYRINTILI ŞEKİLDE AÇIKLANIR.) V.1 Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Projeler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.1.1 Arazinin hazırlanması için yapılacak işler kapsamında nerelerde ve ne kadar alanda hafriyat oluşacağı, hafriyat miktarı, hafriyat artığı toprak, taş, kum vb maddelerin nerelere taşınacakları ve/veya hangi amaçlar için kullanılacakları V Hafriyata neden olacak çalışmalar Proje kapsamında ünitelerin proje sahasında konumlandırılması, kömür stok alanının ve kül/alçıtaşı depolama sahasının olacağı lokasyonlarda yapılacak arazi düzenlemeleri nedeniyle hafriyat oluşacaktır. V Hafriyat miktarı yaklaşık m 2 lik bir alan içerisinde gerçekleştirilecektir. Proje için kullanılacak alan +20 kotuna indirilecek olup, bu işlem için alanda m 3' lük hafriyat yapılacağı öngörülmektedir. Ayrıca kül/alçıtaşı depolama sahasında seddenin oturacağı alanda, depolama alanında ve yüzey drenaj kanallarının geçtiği bölgelerde hafriyat çalışmaları gerçekleştirilecektir. Kül/alçıtaşı depolama sahasında m 3 'lük (drenaj kanalı dahil) hafriyat yapılacaktır. Proje kapsamında meydana gelecek toplam m 3 lük hafriyat malzemesinin m 3 lük kısmı santral sahasında dolgu malzemesi olarak kullanılırken, kalan kısmının yine büyük bir kısmı da kül/alçıtaşı depolama sahasının swedde dolgusunda kullanılacaktır. Hafriyat malzemesinin klan kısmı ise, kazı fazlası malzeme depolama sahasında depolanacaktır. İnşaat aşamasında oluşacak kazı fazlası malzeme, bölgenin topografik koşulları nedeniyle Ek 2 de sunulan Topografik Haritada işaretli alan dışında başka bir sahaya dökülememektedir. Kazı fazlası malzemenin depolanması sırasında tarih ve sayılı Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine ve ayrıca tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. V Hafriyat malzemesinin bertarafı İnşaat işlerinden kaynaklanan hafriyat malzemesinin depolanabilmesi için bir adet, m 3 depolama hacmine sahip kazı fazlası malzeme depolama alanı belirlenmiştir. Söz konusu alanların yüzey alanı ve depolama kapasiteleri Tablo 77 de verilmiştir. 177

9 Tablo 77. Kazı Fazlası Malzeme Depolama Alanlarının Özellikleri Depolama Alanı Yüzey Alanı (m 2 ) Depolama Kapasitesi (m 3 Proje Sahasına ) Mesafesi (kuş uçuşu) Hafriyat Malzemesi m Depolama Sahası V Hafriyat malzemesinin taşınması Hafriyat malzemesi, proje sahasından depolama alanlarına üzeri kapalı kamyonlar ile taşınacaktır. Hafriyat malzemesinin, kazı fazlası malzeme depolama sahasına götürülmesi sırasında mevcut yollar kullanılacaktır. V Hafriyat sırasında kullanılacak makine ve ekipmanlar İnşaat işleri kapsamında kullanılacak olan makine ve ekipman listesi aşağıda sunulmuştur: Kamyon Ekskavatör Vinç Dozer Kazıcı Greyder Loader Kompresör Transmikser V Hafriyat sırasında meydana gelecek çevresel etkiler Hafriyat işlemleri devam ederken toz ve gürültü emisyonları ile trafik yükünde artış meydana gelecektir. Bu etkiler inşaat faaliyetleri devam ettiği müddetçe geçerli olacaktır. İnşaat faaliyetleri sırasında meydana gelecek toz emisyonlarını önlemek için, belirli aralıklarla saha içerisinde ve yollarda sulama yapılacaktır. İş makinelerinden kaynaklanacak olan gürültüyü minimum seviyeye indirgemek için araçların periyodik bakımları yapılacaktır. İş makineleri nedeniyle trafik yükünde meydana gelecek artış ise raporun V.1.21 no.lu bölümünde değerlendirilmiştir. Proje kapsamında meydana gelecek patlatma, toz emisyonu ve vibrasyona ait hesaplamalar ve etki azaltıcı önlemler, Bölüm V.1.5 te detaylı olarak açıklanmıştır. Hafriyat malzemesi, pasa veya atıklar izne konu alanlar dışındaki yerlere kesinlikle dökülmeyecek ve döktürülmeyecektir. Proje kapsamında oluşacak hafriyat malzemesi ve bitkisel toprak ayrı ayrı depolanacak olup, bitkisel toprak erozyona karşı korunacaktır. V.1.2 Zemin emniyetinin sağlanması için yapılacak işlemler (deprem, heyelan, çığ, sel, kaya düşmesi benzersiz oluşumlar halinde tesisin taşıma gücü, alınacak önlemleri, emniyet gerilmesi, oturma hesapları) V Proje sahasının zemin özellikleri Proje kapsamında hazırlanan Bartın İli, Amasra İlçesi, Çapak Koyu Mevkii E28C02B3C, E28C02B3D, E28C02C2A, E28C02C2B, E28C03D1A Paftaları Jeolojik ve Jeoteknik Etüt Raporu Ek 11 de sunulmaktadır. Söz konusu rapor kapsamında, proje 178

10 sahasının ve kömür stok alanının zemin sınıfları belirlenmiş, taşıma gücü ve oturma hesapları yapılmış, şişme ve sıvılaşma potansiyelleri tespit edilmiştir. Ek 11 de sunulan rapora göre; söz konusu alanlar 5,0-107,0 m arasında kotlarında yer almaktadır. Proje sahasının eğimi %0-10 ile % a kadar ulaşmaktadır. Yapılan sondajlarda zemin yüzeyinden itibaren 3-10,7 m arasında değişen derinlikte yeraltı suyu seviyesi ile karşılaşılmıştır. Yeraltı suyu seviyesi mevsimsel olarak değişkenlik gösterebilmektedir. Sahada yer alan birimler genel olarak düşük özdirenç değerlerine ve orta-yüksek-az koroziflik derecesine sahiptirler. Zemin etüt çalışmaları kapsamında gerçekleştirilen sondajlardan alınan örselenmiş zemin numuneleri üzerinde Doğal Su Muhtevası, Atterberg Limitleri ve Elek Analizi deneyleri gerçekleştirilmiştir. Sondajlardan alınan karot numuneleri üzerinde ise nokta yükleme ve tek eksenli basınç deneyi gerçekleştirilmiştir. Gerçekleştirilen jeolojik etütler sonucunda sahada, kalınlıkları 1,6 m ila 12,0 m arasında değişen yamaç molozuna rastlanmıştır. Yamaç molozu içerisinde blok birimler dışında kum-kil-silt-çakıl birimleri bulunmaktadır. Yamaç molozu birimleri içerisinde blok geçilmeyen seviyelerde SPT deneyi gerçekleştirilmiştir. Etütler esnasında yamaç molozu içerisinde kil-silt-kum-çakıl birimlerin SPT/N değerlerinin 8 ile 50+ (refü) arasında değiştiği belirlenmiştir. Buna göre; ince daneli (killi, siltli) zeminlerin kıvamı genel itibariyle orta katısert arasında, drenajsız kayma mukavemeti ise ~50 kpa ila ~350 kpa arasında değişmektedir. Karşılaşılan kaba daneli (kumlu, çakıllı) zemin özelliği gösteren kesimlerin sıkılığı gevşek-çok sıkı arasında, içsel sürtünme açısı N=8 için Φ=30 o, N=50+ için Φ=42 o olarak belirlenmiştir. Proje sahasının şişme potansiyeli, oturma hesapları ve sıvılaşma riski Bölüm IV.2.2 de detaylı olarak irdelenmiştir. V Kül/alçıtaşı depolama sahasının zemin özellikleri Proje kapsamında kullanılması planlanan kül/alçıtaşı depolama sahasında yapılan ayrıntılı etütler neticesinde zemin emniyet gerilmesi 421,5 ton/m 2 olarak belirlenmiştir. Söz konusu sahada maksimum yük 335 ton/m 2 olarak hesaplanmış olup, zeminin yük taşıma kapasitesi maksimum yük miktarından daha fazladır. Dolayısıyla kül/alçıtaşı depolama sahasında zemin emniyeti açısından risk teşkil edecek herhangi bir unsur bulunmamaktadır. V.1.3 Taşkın önleme ve drenaj ile ilgili işlemlerin nerelerde ve nasıl yapılacağı V Proje sahasındaki taşkın önleme ve drenaj işlemleri Proje sahası, kömür stok alanı ve kül/alçıtaşı depolama sahasının çevresinde yağmur suları ve yüzey akışlarının sahanın dışında toplanmasına imkan verecek bir drenaj sistemi yapılacaktır. V Kömür stok alanındaki taşkın önleme ve drenaj işlemleri Kömür stok alanına yüzey ve yağmur sularının ulaşmasını engellemek için açık drenaj kanalları yapılacaktır. Bu drenaj kanalları, düşük topoğrafya yönüne yüzey sularını drene ederek söz konusu stok alanını koruyacaktır. 179

11 V Kül/alçıtaşı depolama sahasındaki taşkın önleme ve drenaj işlemleri Kül/alçıtaşı depolama sahasının tabanında, sızıntı sularının yeraltı suyuna karışmasını önlemek için geçirimsizlik tabakası kullanılmak suretiyle sızdırmazlık sistemi oluşturulacaktır. Depolama sahası olarak kullanılması planlanan saha, ikinci sınıf katı atık depolama sahası olduğundan geçirimsizlik katsayısı K<10-9 m/sn dir. Sahanın tabanına; sıkıştırılmış kalınlığı en az 50 cm ve geçirgenliği K<10-9 m/sn olacak geçirimsiz tabaka (kil) serilecektir. Geçirimsizlik tabakasının fiziksel, kimyasal, mekanik ve hidrolik özellikleri; depolama sahasının toprak ve yeraltı suları için oluşturacağı potansiyel riskleri önleyecek nitelikte ve teknik özellikleri bakımından Türk Standartları Enstitüsü (TSE) standartlarına uygun olacaktır. Kül\alçıtaşı depolama sahasında uygulanacak olan drenaj sistemi ve zemin geçirimsizliği ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.2.10'da sunulmuştur. Kül/alçıtaşı depolama sahası için projelendirilen taşkın önleme, drenaj kanalları, yeraltı ve yerüstü yapıları 100 yılda bir görülen 24 saatlik en büyük yağışa göre projelendirilmiştir. V.1.4 Arazinin hazırlanması sırasında ve ayrıca ünitelerin inşasında kullanılacak maddelerden parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli, toksik ve kimyasal olanların taşınımları, depolanmaları ve kullanımları, bu işler için kullanılacak aletler ve makineler İnşaat faaliyetleri devam ederken proje sahası, kömür stok alanı ve kül/alçıtaşı depolama sahasının zemin özelliklerinden dolayı herhangi bir patlatma faaliyeti gerçekleştirilmeyecektir. Dolayısıyla herhangi bir patlayıcı madde kullanımı da söz konusu olmayacaktır. Proje kapsamında yapılması planlanan patlatma faaliyeti sadece kalker ocaklarında (işletme aşamasında) gerçekleştirilecek olup, bu konudaki detaylı bilgiler Bölüm V.1.5 te verilmiştir. V.1.5 İnşaat sırasında kırma, öğütme, taşıma ve depolama gibi toz yayıcı işlemler, (Tesisin inşaat aşamasında oluşabilecek toz emisyonu miktarlarının emisyon faktörleri kullanılarak hesaplanması ve sonuçlarının, toz emisyonu için hesaplamalar sonucu elde edilen kütlesel debi değerleri SKHKKY Ek-2 de belirtilen sınır değerleri aşmışsa modelleme yapılması, Tesiste oluşabilecek emisyonlarla ilgili yapılacak hesaplamalarda kullanılacak olan emisyon faktörlerinin hangi kaynaktan alındığı) Proje kapsamında meydana gelmesi muhtemel toz emisyonları aşağıda hesaplanmıştır. Hesaplamalar sırasında kullanılacak olan emisyon faktörleri Tablo 78 de verilmektedir. Tablo 78. Toz Miktarlarının Hesaplarında Kullanılacak Emisyon Faktörleri Faaliyet Birim Emisyon Faktörü Patlatma kg/ton 0,08 Sökme kg/ton 0,025 Yükleme kg/ton 0,01 Nakliye kg/km-araç 0,7 Boşaltma kg/ton 0,01 Depolama kg/ha-gün 5,8 180

12 Faaliyet Birim Emisyon Faktörü Kırma kg/ton 0,243 (Kontrolsüz Durum) 0,0243 (Kontrollü Durum) Kaynak: 1. Santral sahasından kaynaklanacak toz miktarı A. Bitkisel Toprak Sıyırma Faaliyetlerinden Kaynaklı Toz Hesabı Santral sahasında yapılacak m 3' lük hafriyatın %10 u bitkisel toprak olarak kabul edilmiştir. Bitkisel toprak sıyırma çalışmalarının 6 ay süreceği öngörülerek toz hesaplamaları aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. Bitkisel toprak miktarı = m³ = m³ 1,6 ton/m³ = ton Çalışma süreleri = 6 ay, 26 gün/ay, 16 saat/gün Aylık hafriyat miktarı = ton / 6 ay = ton/ay Günlük hafriyat miktarı = ton/ay / 26 gün = 4.190,6 ton/gün Saatlik hafriyat miktarı = 4.190,6 ton/gün / 16 saat = 262 ton/saat i. Sökme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 262 ton/saat x 0,025 kg/ton = 6,55 kg/saat ii. Yükleme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 262 ton/saat x 0,01 kg/ton = 2,62 kg/saat iii. Nakliye işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Bir kamyonun bir seferde 25 ton taşıma kapasitesi olduğuna göre günde ortalama (4190,6 ton/gün)/(25 ton/1sefer) 168 sefer yapılacaktır. Santral alanından sıyrılan bitkisel toprak malzeme santral sahası içerisinde uygun bir alanda geçici olarak depolanacak ve daha sonra proje sahasının peyzaj onarım çalışmalarında tekrar dolguda kullanılacaktır. Bitkisel toprak malzemenin santral sahasında ortalama 100 m taşındığı varsayılmıştır. Buna göre taşımadan kaynaklanacak toz miktarı; Toz Emisyonu = 0,7 kg/km-sefer x 168 sefer/16 saat x 0,1 km=0,74 kg/saat iv. Boşaltma işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 262 ton/saat x 0,01 kg/ton = 2,62 kg/saat v. Depolama Bitkisel toprağın depolanması amacıyla kullanılacak santral alanında kullanılacak olan geçici depolama alanı m 2 (5 ha) dir. Toz emisyonu = 5,8 kg/ha-gün x (1 gün/24 saat) x 5 ha = 1,2 kg/saat vi. Bitkisel Toprak Sıyırma Faaliyetlerinden Kaynaklı Toplam Toz Emisyonu Miktarı: Toplam toz emisyonu = 6,55 kg/saat+2,62 kg/saat+0,74 kg/saat+2,62 kg/saat + 1,2 kg/saat 181

13 = 13,73 kg/saat B. Hafriyat Faaliyetlerinden Kaynaklı Toz Hesabı Santral sahasında yapılacak m 3' lük hafriyatın m³ 'ü bitkisel toprak olup, bitkisel toprak dışında m 3 'lük hafriyat; küskülük, yumuşak kayalık, kayalık zeminde yapılacaktır. Bu nedenle hafriyat yoğunluğu 1,8 ton/m 3 alınmıştır. Santral sahasında hafriyat işlemleri 42 ayda tamamlanacak olup, buna göre; Hafriyat miktarı = m³ = m³ 1,8 ton/m³ = ton Çalışma süreleri = 42 ay, 26 gün/ay, 16 saat/gün Aylık hafriyat miktarı = ton / 42 ay = ton/ay Günlük hafriyat miktarı = ton/ay / 26 gün/ay = ton/gün Saatlik hafriyat miktarı = ton/gün / 16 saat = 378,8 ton/saat i. Sökme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 378,8 ton/saat x 0,025 kg/ton = 9,47 kg/saat ii. Yükleme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 378,8 ton/saat x 0,01 kg/ton = 3,78 kg/saat iii. Nakliye işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Santral sahasında çıkacak hafriyatın m 3 lük kısmı santral sahasında tekrar dolguda kullanılacaktır. Dolguda kullanılamayacak olan m 3 = ton (5.818 ton/gün=363,6 ton/saat) malzeme kazı fazlası malzeme depolama sahasına taşınacaktır. Bir kamyonun bir seferde 25 ton taşıma kapasitesi olduğuna göre günde ortalama (5.818 ton/gün)/(25 ton/1sefer) 233 sefer/gün yapılacaktır. Santral sahası içerisinde hafriyat malzemesinin 100 m taşındıktan sonra aracın asfalt yola çıktığı kabul edilerek hesaplamalar aşağıdaki gibi yapılmıştır. Toz Emisyonu = 0,7 kg/km-sefer x 233 sefer/16 saat x 0,1 km=1,02 kg/saat iv. Toplam toz emisyonu miktarı: Santral sahasında oluşacak toplam toz emisyonu miktarı; Toz emisyonu = 9,47 kg/saat + 3,78 kg/saat+1,02 kg/saat = 14,27 kg/saat 2. Hafriyat Depolama Sahasından Kaynaklı Toz Hesabı Kazı fazlası malzeme depolama alanında depolanacak malzeme miktarı toplam m 3 = ton (5.818 ton/gün=363,6 ton/saat)'dür. i. Nakliye işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Santral sahasında çıkacak hafriyatın m 3 lük kısmı santral sahasında tekrar dolguda kullanılacaktır. Dolguda kullanılamayacak olan m 3 = ton (5.818 ton/gün=363,6 ton/saat) malzeme kazı fazlası malzeme depolama sahasına taşınacaktır. 182

14 Bir kamyonun bir seferde 25 ton taşıma kapasitesi olduğuna göre günde ortalama (5.818 ton/gün)/(25 ton/1sefer) 233 sefer/gün yapılacaktır. Kazı fazlası malzeme depolama sahası içerisinde hafriyat malzemesinin 100 m taşındığı kabul edilerek hesaplamalar aşağıdaki gibi yapılmıştır. Toz Emisyonu = 0,7 kg/km-sefer x 233 sefer/16 saat x 0,1 km=1,02 kg/saat ii. Malzeme Boşaltma Boşaltma Esnasında Toz Emisyonu = 363,6 ton/saat x 0,01 kg/ton Boşaltma Esnasında Toz Emisyonu = 3,63 kg/saat iii. Depolama Depolama Esnasında Toz Emisyonu = 5,8 kg/ha-gün x 1gün/24 saat x18 ha Depolama Esnasında Toz Emisyonu = 4,35 kg/saat iv. Toplam toz emisyonu miktarı: Kazı Fazlası Malzeme depolama sahasında oluşacak toplam toz emisyonu miktarı; Toz emisyonu = 1,02 kg/saat + 3,63 kg/saat + 4,35 kg/saat = 9,0 kg/saat 3. Kül/alçıtaşı depolama sahasından kaynaklanacak toz miktarı Kül/alçıtaşı depolama sahasında yapılacak hafriyatın tamamı bitkisel toprak özelliğindedir. Bu nedenle ayrıca bitkisel toprak sıyırma işlemleri yapılmayacaktır. Kül/alçıtaşı sahasında kazı çalışmalarının 1 yılda tamamlanması öngörülmektedir. Hafriyat miktarı = m³ = m³ 1,6 ton/m³ = ton Çalışma süreleri = 12 ay, 26 gün/ay, 16 saat/gün Aylık hafriyat miktarı = ton / 12 ay = ton/ay Günlük hafriyat miktarı = ton/ay / 26 gün = 1.205,4 ton/gün Saatlik hafriyat miktarı = 1.205,4 ton/gün / 16 saat = 75,3 ton/saat i. Sökme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 75,3 ton/saat x 0,025 kg/ton = 1,88 kg/saat ii. Yükleme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 75,3 ton/saat x 0,01 kg/ton = 0,75 kg/saat iii. Nakliye işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Kül/alçıtaşı depolama sahasında kazıdan çıkacak malzemenin tamamı sedde dolgusunda tekrar kullanılacaktır. Bu nedenle hafriyat malzemesi kül/alçıtaşı depolama sahasında geçici olarak depolanacak ve daha sonra sedde dolgusunda kullanılacaktır. Bu nedenle hafriyatın kül/alçıtaşı depolama sahası içerisinde yaklaşık 100 m taşındığı varsayılarak hesaplamalar aşağıdaki gibi yapılmıştır. 183

15 Bir kamyonun bir seferde 25 ton taşıma kapasitesi olduğuna göre günde ortalama (1.205 ton/gün)/(525 ton/1sefer) 48 sefer yapılacaktır. Buna göre taşımadan kaynaklanacak toz miktarı; Toz Emisyonu = 0,7 kg/km-sefer x 48 sefer/16 saat x 0,1 km=0,21 kg/saat iv. Boşaltma işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 75,3 ton/saat x 0,01 kg/ton = 0,75 kg/saat v. Depolama Bitkisel toprağın depolanması amacıyla kullanılacak kül/alçıtaşı depolama alanında kullanılacak olan geçici depolama alanı m 2 (5 ha) dir. Toz emisyonu = 5,8 kg/ha-gün x (1 gün/24 saat) x 5 ha = 1,2 kg/saat vi. Toplam toz emisyonu miktarı: Kül/alçıtaşı depolama alanında oluşacak toplam toz emisyonu miktarı; Toz emisyonu = 1,88 kg/saat + 0,75 kg/saat + 0,21 kg/saat + 0,75 kg/saat + 1,2 kg/saat = 4,79 kg/saat İşletme Ruhsatı Numaralı Kalker Ocağından Kaynaklanacak Toz Miktarı A- Dekapaj İşleminden Kaynaklı Toz Hesabı Üretime başlanmadan önce, kalker cevherinin üzerinde yer yer ortalama 20 cm kalınlıkta olan üst örtü tabakasının dekapajı yapılacaktır. Üst örtü tabakasının yumuşak ve gevşek bir yapıda olması nedeni ile dekapaj işlemi iş makineleri ve insan gücüyle yapılacak olup; patlayıcı madde kullanılmayacaktır. Proje alanından, yıllık ortalama yaklaşık m 3 (= ton) kalker üretimi yapılması planlanmaktadır. Proje alanında üretilebilir cevherin kalınlığı ortalama 20 m civarında kabul edilmiş olup, üretim yapılacak olan toplam yıllık alan ( m 3 /20 m) m 2 dir. Toprak Dekapaj Miktarı = Dekapaj Alanı x Dekapaj Derinliği =4.075 m 2 x 0,2 m = 815 m 3 Dekapaj yapılacak toprağın yoğunluğu 1,5 ton/m 3 olarak kabul edildiğinde sahanın m 2 lik kısmındaki dekapaj; Toplam Dekapaj Miktarı = Toplam Dekapaj Hacmi x Toprak Yoğunluğu = 815 m 3 x 1,5 ton/m 3 = ton dur nolu sahada dekapaj işlemlerinin üretime paralel olarak günde bir saat yapılacaktır. 184

16 Yıllık Çalışma Süreleri = 10 ay, 26 gün, 1 saat/ gün Yıllık Dekapaj Miktarı = ton/yıl Aylık Dekapaj Miktarı = 122,3 ton/ay Günlük Dekapaj Miktarı = 4,7 ton/gün Saatlik Dekapaj Miktarı = 4,7 ton/saat i. Sökme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 4,7 ton/saat x 0,025 kg/ton = 0,12 kg/saat ii. Yükleme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 4,7 ton/saat x 0,01 kg/ton = 0,047 kg/saat iii. Nakliye işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Bir kamyonun bir seferde 25 ton taşıma kapasitesi olduğuna göre (taşınacak miktar 4,7 ton/gün) 1 kamyon bir günde ortalama 1 sefer yapacaktır. Dekapaj malzemesi ocak sahası içersinde dekapaj malzemesi için ayrılmış alanda geçici depolanmak için yaklaşık ocak sahası içerisinde 100 m taşınacaktır. Buna göre taşımadan kaynaklanacak toz miktarı; Toz Emisyonu = 0,7 kg/km-sefer x 1 sefer/1 saat x 0,1 km=0,07 kg/saat iv. Boşaltma işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 4,7 ton/saat x 0,01 kg/ton = 0,047 kg/saat v. Depolama Dekapajın depolanması amacıyla kullanılacak kalker ocağı sahasında kullanılacak olan geçici depolama alanı m 2 (0,2 ha) dir. Toz emisyonu = 5,8 kg/ha-gün x (1 gün/24 saat) x 0,2 ha = 0,048 kg/saat vi. Toplam toz emisyonu miktarı: Toz emisyonu =0,12 kg/saat + 0,047 kg/saat + 0,07 kg/saat + 0,047 kg/saat + 0,048 kg/saat = 0,332 kg/saat B- Patlatmadan Kaynaklanacak Toz Hesabı Bir patlatmada (20 delik) alınacak malzeme miktarı = ton Patlatma emisyon faktörü = 0,08 kg/ton Toplam toz miktarı = ton x 0,08 kg/ton = 458,4 kg Patlatmalar sonrası oluşacak toz çoğunlukla iri taneli olacağı için fazla dağılmadan ocak sahası içersinde çökecektir. Patlatma sırasında oluşacak toz ve patlatma anında ortaya çıkacak emisyon kirliliği UVS (Uzun Vadeli Sınır) ve KVS (Kısa Vadeli Sınır) değerlerinin üzerinde olacaktır. Ancak patlatma işlemi anlık olduğundan oluşacak toz sürekli olmayacaktır. Bu nedenle meydana gelecek tozların büyük kısmı kısa sürede çökecektir. 185

17 Faaliyetteki en önemli toz emisyon kaynağı patlatma işlemi olmakla birlikte patlatma sırasında diğer tüm işlemlere ara verildiğinden ve patlatmanın yaklaşık 7 sn gibi kısa sürede gerçekleşeceği düşünüldüğünde oluşacak toz kısa vadeli bir toz emisyonudur. Bu nedenle patlatma sırasında toz emisyonu diğer işlemlerden ayrı olarak değerlendirilmiştir. Patlatma sırasında meydana gelen tozun % 80 ini 10 mikrondan büyük partiküller meydana getirecek ve bu miktar çökecektir. Geriye kalan kısmı (%20 si) havada asılı kalacak ve rüzgârın etkisiyle seyrelerek dağılacaktır. kg kg dır. Patlatma sonucu oluşacak çöken toz miktarı = 458,4 kg x 0,8 = 366,72 Patlatma sonucu oluşacak havada asılı partikül miktarı = 458 kg x 0,2 = 91,28 Patlatma sırasında oluşan tozlanmayı azaltmak için patlatma öncesi ocak aynasının üstü ve aynanın önü tamamen sulanarak ince taneli partiküllerin birbirine yapışması sağlandığından meydana gelen toz miktarı kotrolsüz patlatmaya oranla yaklaşık %40 50 oranında azalmaktadır. Bu sebeple toz oranını daha aza indirgemek için ocak aynasının üstünde ve önünde spreyleme yapılacaktır. Patlatma yapılacağı zaman ocak sahasında herhangi bir işlem yapılması mümkün değildir. Dolayısıyla patlatma yapılırken tüm faaliyetlere ara verileceğinden kalker üretiminde patlatma ile ilgili toz hesaplamaları diğer hesaplamalardan ayrı tutulmaktadır. C- Üretim Faaliyetlerinden Kaynaklı Toz hesabı Ocak İşletme Süresi... 1yıl/10 ay, 1 gün/8 saat Yıllık Toplam Alınacak Malzeme Miktarı m 3 (d=2,7 ton/m 3, ton) Günlük Alınacak Malzeme Miktarı ,15 ton Saatlik Üretim Miktarı ,77 ton/saat Kamyon Taşıma Kapasitesi ton/araç Ocak Sahası İçinde Taşıma Mesafesi m i. Sökme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 105,77 ton/saat x 0,025 kg/ton = 2,6 kg/saat ii. Yükleme işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Toz emisyonu = 105,77 ton/saat x 0,01 kg/ton = 1,05 kg/saat iii. Malzemenin kırma eleme tesisine taşınması (nakliye) işleminden kaynaklanacak toz miktarı: Ocakta üretimi yapılan malzeme boyutlandırılmak üzere kırma eleme tesislerine nakledilecektir. Malzemenin taşınması sırasında oluşan toz miktarı ocaktan kırma eleme tesisine taşıma işleminde gidiş geliş ortalama 200 m uzunluğunda stabilize yol kullanılacaktır. 1 kamyon 25 ton taşıma kapasitesine sahip olduğuna göre günde toplam 34 sefer yapılacaktır. Taşımadan oluşan toz emisyon faktörü 0,7 kg/km-seferdir. Buna göre taşımadan kaynaklanacak toz miktarı; Toz Emisyonu = 0,7 kg/km-sefer x 34sefer/1gün x 1gün/24 saat x 0,2 km=0,99 kg/saat 186

18 iv. Malzeme Üretim işleminden kaynaklanacak toplam toz miktarı: Toz emisyonu =2,6 kg/saat + 1,05 kg/saat + 0,99 kg/saat = 4,64 kg/saat D- Kırma-Eleme Tesisinde Oluşacak Toz Miktarı: Kırma-eleme tesisi yıllık m 3 kapasite ile çalışacaktır. Yılda çalışılacak ay sayısı : 10 ay/yıl Ayda çalışılacak gün sayısı : 26 gün/ay Yılda çalışılacak gün sayısı : 260 gün/yıl Günde çalışılacak saat : 8 saat /gün (tek vardiya olarak çalışılacaktır) Yıllık kapasite : m 3 / yıl = ton / yıl Buna göre; günlük kapasite : 846,15 ton/gün i. Malzeme Boşaltma Toz emisyonu = 105,77 ton/saat x 0,01 kg/ton = 1,05 kg/saat ii. Birincil kırıcıdan kaynaklanacak emisyon miktarı Saatlik Üretim Miktarı x Emisyon Faktörü Birincil Kırma Toz Debisi = 105,77 ton/saat x 0,0243 kg/ton =2,57 kg/saat iii. İkincil kırıcıdan kaynaklanacak emisyon miktarı Saatlik Üretim Miktarı x Emisyon Faktörü İkincil Kırma Toz Debisi = 105,77 ton/saat x 0,0585 kg/ton = 6,18 kg/saat iv. Malzemenin kırma eleme tesisinden yola çıkana kadar taşınması sırasında meydana gelebilecek toz miktarı Toz Emisyonu = 0,7 kg/km-sefer x 34 sefer/1gün x 1gün/24 saat x 0,2 km=0,99 kg/saat v. Malzemenin kırma eleme tesisinden meydana gelebilecek toplam toz miktarı Toz emisyonu = 1,05 kg/saat + 6,18 kg/saat + 2,57 kg/saat+0,99 kg/saat + 0,048 kg/saat = 10,79 kg/saat E- Ocak Faaliyetlerinden Kaynaklı Toplam Toz Miktarı Tesisi Ocak Faaliyetlerinden Kaynaklı Toplam Toz = Dekapaj + Üretim + Kırma-Eleme Toplam Toz debisi= 0,332 kg/saat + 4,64 kg/saat + 10,79 kg/saat = 15,7 kg/saat Ocakta patlatma yapılacağı zaman ocak sahasında herhangi bir işlem yapılması mümkün değildir. Dolayısıyla patlatma yapılırken tüm faaliyetlere ara verileceğinden Kalker üretiminde patlatma ile ilgili toz hesaplamaları diğer hesaplamalardan ayrı tutulmaktadır. Yukarıda yapılan hesaplamalar Tablo 79, Tablo 80 ve Tablo 81'de özetlenmiştir. 187

19 Tablo 79. İnşaat Aşamasında Ünitelerden Kaynaklı Toz Emisyonlarının Kütlesel Debisi ÜNİTE TOZ DEBİSİ TOPLAM Santral Sahası Bitkisel Toprak Sıyırma 13,73 kg/saat 28,0 kg/saat Hafriyat 14,27 kg/saat Kül/Alçıtaşı Depolama Sahası 4,79 kg/saat 4,79 kg/saat Hafriyat Depolama Sahası 9 kg/saat 9 kg/saat Genel Toplam 41,79 Kg/saat Tablo 80. Kalker Ocaklarından Malzeme Üretim Faaliyetlerinden Kaynaklı Toz Emisyonlarının Kütlesel Debisi KALKER OCAĞI SAHASI TOZ DEBİSİ TOPLAM Bitkisel Toprak 0,332 kg/saat Üretim 4,64 kg/saat 15,7 kg/saat Kırma Eleme Tesisi 10,79 kg/saat PATLATMA Çöken 366,72 kg/saat PM 91,28 kg/saat 458 kg/saat Tüm emisyon kaynaklarından kaynaklanacak toz emisyonları Tablo 79 ve Tablo 80 de gösterilmiş olup,hesaplanan saatlik kütlesel debi (kg/saat) değerleri Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 Tablo 2.1 de verilen Normal işletme şartlarında ve haftalık iş günlerindeki işletme saatleri için verilen kütlesel debi (Baca dışından) değerleri ile karşılaştırıldığında inşaat faaliyetlerinden kaynaklanan saatlik kütlesel debiler yönetmelikte verilen sınır değerleri (1 kg/saat) aştığı görülmüştür tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 Tesislerin Hava Kalitesine Katkı Değerlerinin Hesaplanması ve Hava Kalitesi Ölçümü başlığı altında; Mevcut ve yeni kurulacak tesislerin bacalarından veya baca dışından atmosfere verilen emisyonların saatlik kütlesel debileri, mevcut tesisler için bacalarda ölçülerek, baca dışından atmosfere verilen emisyonlar ile yeni kurulacak tesisler için emisyon faktörleri kullanılarak tespit edilir. Saatlik kütlesel debi (kg/saat) değerleri verilen değerleri aşması halinde, tesis etki alanında emisyonların Hava Kirlenmesi Katkı Değeri (HKKD) mümkünse saatlik, aksi takdirde, günlük, aylık ve yıllık olarak hesaplanır. ibaresi yer almaktadır. Bu nedenle inşaat aşamasındaki toz emisyonlarının HKKD değerinin hesaplanmaması için Hava Kaltesi Dağılım Model çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Hava Kalitesi Model Çalışmaları Ek 21'de verilmiştir. Hava kalitesi modelleme çalışmaları, 2U1K nın lisansına sahip olduğu BREEZE AERMOD Pro Plus ile gerçekleştirilmiştir. Söz konusu software programı, Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı (USEPA-United States Environmental Protection Agency) tarafından geliştirilmiştir. Tablo 81. Konsantrasyonları Model Sonucunda En Yakın Yerleşim Yerlerinde Hesaplanan Yer Seviyesi YSK Değerleri (µg/m 3 PM ) 10 Çöken Toz Günlük (%90,41) Yıllık Aylık (maks.) Yıllık Gömü 2,81 1,13 12,14 4,88 Amasra 0,94 0,4 4,06 1,73 Makaracı 0,33 0,11 1,43 0,48 Kazpınarı 7,26 2,19 31,36 9,46 Kaman 0,34 0,18 1,47 0,78 Topderesi 0,66 0,22 2,85 0,95 Uğurlar 0,54 0,14 2,33 0,6 Uzunöz 0,38 0,16 1,64 0,69 Saraylı 0,35 0,03 1,51 0,13 188

20 YSK Değerleri (µg/m 3 PM 10 Çöken Toz ) Günlük (%90,41) Yıllık Aylık (maks.) Yıllık Bartın 0,46 0,12 1,99 0,52 Sınır Değerler (µg/m 3 ) Tablo 81 den de görüleceği üzere proje sahasına yakın yerleşimlerdeki PM 10 ve çöken toz yer seviyesi konsantrasyon değeri, yönetmelik sınır değerlerini sağlamaktadır. Faaliyet sahibi, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik te hükümlerini yerine getireceğini ve adı geçen Yönetmeliklerde yer alan sınır değerlere uyacağını beyan ve taahhüt eder. V.1.6 Kalker ocaklarının açılması ve kırma-eleme tesisinin kurulması durumunda, tesisin kapasitesi, teknolojisi, çalışma süreleri (gün-ay-yıl) V Kalker ocakları Proje kapsamında tesis edilecek olan BGD ünitesinde kullanılmak üzere kalker ocaklarının işletmesi suretiyle kireçtaşı tedarik edilecektir. Proje kapsamında 2 adet kalker ocağı işletilecektir. Herbir ocak, 10 yıl süreyle işletilecek olup, yıllık üretim miktarları ton olarak hesaplanmıştır. Bu sürenin sonunda rezerv durumuna göre tekrar işletme ruhsatı alınabilecektir ruhsat numaralı saha, Bartın İli, Amasra İlçesi, Tarlaağzı köyü civarında yer almaktadır. Saha, Bartın İlinin 10 km kuzeyinde, Amasra İlçesi nin 5 km güneybatısında, yer almaktadır. Ruhsatlı sahaya en yakın yerleşim birimi, yaklaşık 300 m doğusunda yer alan Tarlaağzı Köyü dür. 97,5 ha'lık ruhsat alanının 9,86 ha'lık kısmı için işletme izni müracaatı MİGEM'e yapılmıştır. Bu nedenle 97,1 ha lık ruhsatlı alanın 9,86 ha lık kısmında kalker ocağı ve kırma eleme tesisi işletmeciliği yapılacaktır. İşletme izni için müracaat edilen alana en yakın yerleşim yeri 800 m kuzey doğusundaki Tarlağzı Köyü'dür. Söz konusu ocaktan yılda ton kalker üretimi gerçekleştirilecektir ruhsat numaralı saha, Bartın İli, Merkez İlçe, Karakovuz Tepe civarında yer almaktadır. 96,73 ha'lık ruhsat alanının 9,43 ha'lık kısmı için işletme izni müracaatı MİGEM'e yapılmıştır. Bu nedenle 96,73 ha lık ruhsatlı alanın 9,43 ha lık kısmında kalker ocağı ve kırma eleme tesisi işletmeciliği yapılacaktır. İşletme izni için müracaat edilen alana en yakın yerleşim yeri yaklaşık m doğusunda yer alan Tarlaağzı Köyü dür. Söz konusu ocaktan yılda ton kalker üretimi gerçekleştirilecektir numaralı II (A) grubu işletme ruhsatlı Kalker (Kireçtaşı) Ocağı, numaralı II (A) grubu arama ruhsatlı Kalker (Kireçtaşı) Ocaklarına ilişkin üretim planı aşağıda verilmiştir (Bkz. Tablo 82). Tablo 82. Kalker Ocaklarında Üretim Planı KALKER OCAKLARI ÜRETİM PLANI Ocaktan Alınacak Olan Toplam Malzeme Miktarı ton Kalker Ocağı Yıllık Çalışılacak Gün Sayısı 10 ay/yıl, 260 gün/yıl, 26 gün/ay, 8 saat/gün Kalker Ocağında Yıllık Üretilecek Miktar ton Kalker Ocağı Aylık Üretim Miktarı ton Kalker Ocağı Günlük Üretim Miktarı 846,15 ton 189

21 KALKER OCAKLARI ÜRETİM PLANI Kalker Ocağı Saatlik Üretim Miktarı 105,77 ton Basamak Sayısı 3 Basamak Yüksekliği 10 Kalker ocaklarının işletilmesi, çalışma prensibi ve teknolojisi, patlatma paterni ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.2.6 da verilmiştir II (A) Grubu Arama Ruhsatlı Kalker (Kireçtaşı) Ocağı Ocak Yeri ruhsat numaralı saha, Bartın İli, Merkez İlçe, Karakovuz Tepe civarında yer almaktadır. Kalker ocağı, santral alanının kuş uçuşu 2 km batısında yer almaktadır. Ocak alanına en yakın yerleşim yeri yaklaşık m doğusunda yer alan Tarlaağzı Köyü dür. Malzeme ocağının yeri Ek 2 de verilen Topografik Harita'da işaretlenmiştir. Mülkiyeti Ocak alanı orman arazisidir. Nakliye Yolu Güzergahı Kalker malzeme ocağından santral sahasına ulaşımda kullanılacak yol güzergahı Ek 5 te verilen Güzergah Haritası üzerinde ve Bölüm II de Şekil 22'de verilen harita üzerinde işaretlenmiştir. Nakliye yolu herhangi bir yerleşim yeri içinden geçmemektedir. Nakliye aşamasında kamyonların üzeri kapalı olacak ve kamyonlara hız sınırlaması getirilecektir. Nakliye yolu güzergahı arazözle belirli periyotlarda sulanacaktır. Nakliye aşamasında civardaki tarım arazilerine zarar verilmeyecektir. Nakliye aşamasında tarım arazilerine ve yolllara verilecek zarar yatırımcı firma tarafından karşılanacaktır. Kapladığı Alan ruhsat numaralı 96,73 ha alan kaplamaktadır. 96,73 ha'lık ruhsat alanının 9,43 ha'lık kısmı için işletme izni müracaatı MİGEM'e yapılmıştır. Bu nedenle 96,73 ha lık ruhsatlı alanın 9,43 ha lık kısmında kalker ocağı ve kırma eleme tesisi işletmeciliği yapılacaktır. Üretim Yöntemi Kalker malzeme ocağında üretim faaliyetleri, açık işletme yöntemiyle gerçekleştirilecektir. Kalker malzeme ocak alanında yer yer bitkisel toprak örtüsü bulunmaktadır. Bu nedenle ocaktan önce bitkisel toprak örtüsünün bulunduğu alanlarda bitkisel toprak sıyrılacak daha sonra ocakta delme-patlatma ile malzeme üretimine başlanacaktır. Ocak sahalarından malzemenin çıkarılabilmesi için delme ve patlatma yapılacaktır. Delici ile kaya kütlesi üzerinde delikler açılacak ve daha sonra açılan deliklere patlayıcılar yerleştirilerek gerekli güvenlik önlemleri alındıktan sonra patlatma işlemi yapılacaktır. Delmepatlama yönteminde bir veya birden fazla sıralı delikler açılarak patlayıcılarla doldurulup, ateşleme yapılacaktır. 190

22 Kalker malzeme ocağının etrafı beton poligon taşları ile çevrilecek ve ocak sahası dışından malzeme alınmayacaktır. Üretim yönetimi, iş akım şeması ve ocak sahasında uygulanacak patlatma paternine ilişkin etay bilgiler Bölüm V.2.6 da verilmiştir. Üretim Planı Üretim sırasında en fazla 3 basamak oluşturulacak olup, basamakların yüksekliği 10 m ve genişliği ise m civarında olacak şekilde ocak dizaynı oluşturulacaktır. Basamak genel şev açısı 60 0 olacak şekilde ayarlanacaktır. Kalker ocağına ilişkin imalat (üretim) haritası Ek 22 de verilmiştir. Proje kapsamında işletilecek olan 9,43 ha'lık kısmı için işletme alanı orman arazisidir. Bu nedenle kalker malzeme ocağı için nda, tarih ve sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, orman sayılan alanlar, tarım veya mera alanları, 17/7/2008 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamı dışında olan madencilik faaliyetleri, su kaynaklarının korunması ile ilgili mevzuata uyulması şartı ile baraj ve gölet projelerinde rezervuar altında kalacak alanlar dışındaki madencilik faaliyetleri, malzeme ve toprak temini için arazide yapılan kazılar, dökümler ve doğaya bırakılan atıklarla bozulan doğal yapının yeniden kazanılmasına ilişkin usul ve esasları kapsar maddesi gereği doğaya yeniden kazandırma planı hazırlanmamıştır. Ancak kalker ocağı sahası orman arazisi olduğu için Rahabilitasyon Projesi hazırlanmış olup, Ek 23'te verilmiştir. Alınacak İzinler Proje kapsamında işletilecek olan II(a) grubu 96,73 ha'lık arama ruhsatlı sahanın 9,43 ha'lık kısmı için işletme izni müracaatı MİGEM'e yapılmıştır. İşletme izni için müracaat edilen alan için işletme izni alınmadan sahada üretime geçilmeyecektir. Ayrıca üretime başlanmadan önce malzeme ocağı için Bartın İl Özel İdaresi'ne başvurularak İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı alınacaktır tarih ve sayılı Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Ek-2, Madde 2.18 Üretim kapasitesi 200 ton/gün ve üzeri olan ve 4/6/1985 tarihli ve 3213 sayılı Maden Kanununun I.Grup b, II.Grup (kireçtaşı dahil), IV.Grup, V.Grup larında yer alan madenlerin çıkartıldığı ocaklar. ve Madde 2.17 Patlayıcı veya alev püskürtücü kullanılan taş ocakları. hükümleri gereğince kalker malzeme ocağı için Çevre İzni alınacaktır. Kalker malzeme ocağı Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında Ek-2 de (Madde 1.3.) Taş ocakları, açık ocak madenciliği, patlatma yapılarak maden çıkarılan ocaklar ) kapsamında yer alan faaliyetlerden olduğu için; Ek-2 izin belgesi için müracaat formu doldurularak Orman ve Su İşleri Bakanlığı X. (Sinop) Bölge Müdürlüğü'ne müracaat yapılarak gerekli izin belgesi alınacaktır. Kapasitesi Proje kapsamında işletilecek olan Kalker malzeme ocağından yılda toplam ton malzeme alınması planlanmaktadır (Bkz. Tablo 82). 191

23 Çalışacak Personel Sayısı ve Kullanılacak Ekipman Listesi Kalker malzeme ocağında üretim işlemleri sırasında 2 adet ekskavatör, 3 adet kamyon ve 1 adet yükleyici, 1 adet arazöz, 1 adet kompresör ve 1 adet kaya delici (Wagon Drill) kullanılacaktır. Ayrıca ocak sahası içerisinde 1 adet kırma-eleme tesisi işletilecektir. Kalker ocağı ve kırma eleme tesisinde toplam 15 personelin çalıştırılması planlanmaktadır. Jeolojisi Proje alanı Yılanlı Formasyonu (Dcy) içerisine girmektedir. Ocak sahasının işli olduğu Jeoloji Haritası Ek 10'da sunulmuştur Numaralı II (A) grubu İşletme Ruhsatlı Kalker (Kireçtaşı) Ocağı Ocak Yeri ruhsat numaralı saha, Bartın İli, Amasra İlçesi, Tarlaağzı köyü civarında yer almaktadır. Saha, Bartın İlinin 10 km kuzeyinde, Amasra İlçesi nin 5 km güneybatısında, yer almaktadır. Kalker ocağı, santral alanının kuşuçuşu 900 m batısında yer almaktadır. Ocak alanına en yakın yerleşim yeri yaklaşık 800 m kuzeydoğusunda yer alan Tarlaağzı Köyü dür. Malzeme ocağının yeri Ek 2 de verilen Topografik Harita'da işaretlenmiştir. Mülkiyeti Ocak alanı orman arazisidir. Nakliye Yolu Güzergahı Kalker malzeme ocağından santral sahasına ulaşımda kullanılacak yol güzergahı Ek 5 te verilen Güzergah Haritası ve Bölüm II de Şekil 22'de verilen harita üzerinde işaretlenmiştir. Nakliye yolu herhangi bir yerleşim yeri içinden geçmemektedir. Nakliye aşamasında kamyonların üzeri kapalı olacak ve kamyonlara hız sınırlaması getirilecektir. Nakliye yolu güzergahı arazözle belirli periyotlarda sulanacaktır. Nakliye aşamasında civardaki tarım arazilerine zarar verilmeyecektir. Nakliye aşamasında tarım arazilerine ve yolllara verilecek zarar yatırımcı firma tarafından karşılanacaktır. Kapladığı Alan ruhsat numaralı 97,5 ha alan kaplamaktadır. 97,5 ha'lık ruhsat alanının 9,86 ha'lık kısmı için işletme izni müracaatı MİGEM'e yapılmıştır. Bu nedenle 97,5 ha lık ruhsatlı alanın 9,86 ha lık kısmında kalker ocağı ve kırma eleme tesisi işletmeciliği yapılacaktır. Üretim Yöntemi Kalker malzeme ocağında üretim faaliyetleri, açık işletme yöntemiyle gerçekleştirilecektir. Kalker malzeme ocak alanında yer yer bitkisel toprak örtüsü bulunmaktadır. Bu nedenle ocaktan önce bitkisel toprak örtüsünün bulunduğu alanlarda bitkisel toprak sıyrılacak daha sonra ocakta delme-patlatma ile malzeme üretimine başlanacaktır. 192

24 Ocak sahalarından malzemenin çıkarılabilmesi için delme ve patlatma yapılacaktır. Delici ile kaya kütlesi üzerinde delikler açılacak ve daha sonra açılan deliklere patlayıcılar yerleştirilerek gerekli güvenlik önlemleri alındıktan sonra patlatma işlemi yapılacaktır. Delmepatlama yönteminde bir veya birden fazla sıralı delikler açılarak patlayıcılarla doldurulup ve ateşleme yapılacaktır. Kalker malzeme ocağının etrafı beton poligon taşları ile çevrilecek ve ocak sahası dışından malzeme alınmayacaktır. Üretim yönetimi, iş akım şeması ve ocak sahasında uygulanacak patlatma paternine ilişkin etay bilgiler Bölüm V.2.6 da verilmiştir. Üretim Planı Üretim sırasında en fazla 3 basamak oluşturulacak olup, basamakların yüksekliği 10 m ve genişliği ise m civarında olacak şekilde ocak dizaynı oluşturulacaktır. Basamak genel şev açısı 60 0 olacak şekilde ayarlanacaktır. Kalker ocağına ilişkin imalat (üretim) haritası Ek 22 de verilmiştir. Proje kapsamında işletilecek olan 9,86 ha'lık kısmı için işletme alanı orman arazisidir. Bu nedenle kalker malzeme ocağı için nda, tarih ve sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Madencilik Faaliyetleri İle Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, orman sayılan alanlar, tarım veya mera alanları, 17/7/2008 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamı dışında olan madencilik faaliyetleri, su kaynaklarının korunması ile ilgili mevzuata uyulması şartı ile baraj ve gölet projelerinde rezervuar altında kalacak alanlar dışındaki madencilik faaliyetleri, malzeme ve toprak temini için arazide yapılan kazılar, dökümler ve doğaya bırakılan atıklarla bozulan doğal yapının yeniden kazanılmasına ilişkin usul ve esasları kapsar maddesi gereği doğaya yeniden kazandırma planı hazırlanmamıştır. Ancak Kalker Ocağı sahası orman arazisi olduğu için Rahabilitasyon Projesi hazırlanmış olup, Rehabilitasyon Projesi Ek 23'te verilmiştir. Alınacak İzinler Proje kapsamında işletilecek olan II(a) grubu 97,5 ha'lık işletme ruhsatlı sahanın 9,86 ha'lık kısmı için işletme izni müracaatı MİGEM'e yapılmıştır. İşletme izni için müracaat edilen alan için işletme izni alınmadan sahada üretime geçilmeyecektir. Ayrıca üretime başlanmadan önce malzeme ocağı için Bartın İl Özel İdaresi'ne başvurularak İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı alınacaktır tarih ve sayılı Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Ek-2, Madde 2.18 Üretim kapasitesi 200 ton/gün ve üzeri olan ve 4/6/1985 tarihli ve 3213 sayılı Maden Kanununun I.Grup b, II.Grup (kireçtaşı dahil), IV.Grup, V.Grup larında yer alan madenlerin çıkartıldığı ocaklar. ve Madde 2.17 Patlayıcı veya alev püskürtücü kullanılan taş ocakları. hükümleri gereğince kalker malzeme ocağı için Çevre İzni alınacaktır. Kalker malzeme ocağı Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği kapsamında Ek-2 de (Madde 1.3.) Taş ocakları, açık ocak madenciliği, patlatma yapılarak maden çıkarılan ocaklar ) kapsamında yer alan faaliyetlerden olduğu için; Ek-2 izin belgesi için müracaat formu doldurularak Orman ve Su İşleri Bakanlığı X. (Sinop) Bölge Müdürlüğü'ne müracaat yapılarak gerekli izin belgesi alınacaktır. 193

25 Kapasitesi Proje kapsamında işletilecek olan Kalker malzeme ocağından yılda toplam ton malzeme alınması planlanmaktadır (Bkz Tablo 82). Çalışacak Personel Sayısı ve Kullanılacak Ekipman Listesi Kalker malzeme ocağında üretim işlemleri sırasında 2 adet ekskavatör, 3 adet kamyon ve 1 adet yükleyici, 1 adet arazöz, 1 adet kompresör ve 1 adet kaya delici (Wagon Drill)) kullanılacaktır. Ayrıca ocak sahası içerisinde 1 adet kırma-eleme tesisi işletilecektir. Kalker ocağı + kırma eleme tesisinde toplam 15 personelin çalıştırılması planlanmaktadır. Jeolojisi Proje alanı Alacaağzı (Ca), Karadan (Cka), İnaltı Formasyonu (JKi) içerisine girmektedir. Ocak sahasının işli olduğu Jeoloji Haritası Ek 10'da sunulmuştur. V Kırma-eleme tesisi Kalker ocaklarından temin edilecek malzemenin boyutlandırılması için, ocak sahaları ile aynı sınırlar içerisinde iki adet kırma-eleme tesisinin kurulması da planlanmaktadır. Söz konusu tesis, mülga Çevre ve Orman Bakanlığı Çevresel Etki Değerlendirmesi ve Planlama Genel Müdürlüğü tarafından tarih ve sayılı ÇED Uygulamaları yazısında belirtildiği üzere kapalı sistem olacak çalışacaktır. Başka bir deyişle; tesisin toz yayıcı tüm üniteleri (bunker, kırıcılar, elekler, bantlar) kapalı ortam içerisinde olacaktır. Kırma-Eleme Tesisine getirilen malzeme birincil kırma olarak çeneli kırıcıda kırılacaktır. Çeneli kırıcılarda kırılan malzeme birinci eleğe boşaltılacaktır. Elekte elenen malzemenin bir kısmı sekonder kırıcıya gönderilerek kırılacaktır. Sekonder (darbeli) kırıcılara gönderilen malzemeler burada kırılarak ikinci eleklere iletilecektir. İkinci elekte elenen malzeme çeşitli boyutlarda (0-5 mm, 5-12 mm, mm) boyutlandırılarak santralde gönderlecektir. İkinci elek üstünde kalan malzeme dönüş bandı ile tekrardan ikinci kırıcıya beslenecektir. Kırma-eleme tesisi iş akım şeması Şekil 76 da verilmiştir. Tesiste kırıcı, konveyörler ve diğer taşıyıcıların bağlantı kısımlarının üstü kapatılacaktır. Bununla beraber işletilmesi planlanan tesiste diğer kısımların da (bunker, kırıcılar, elekler, bantlar) kapalı ortam içerisine alınacaktır. Proje kapsamında işletilecek olan kırma-eleme tesisleri için tarih ve sayılı Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik Ek- 2, Madde 2.19 Üretim kapasitesi 200 ton/gün ve üzeri olan ve Maden Kanununun I.Grup b, II.Grup (kireçtaşı dahil), IV.Grup, V.Grup larında yer alan madenlerin ve cüruf ve molozların kırılması, öğütülmesi, elenmesi için kurulan tesisler. hükümleri gereğince Çevre İzni alınacaktır. Ayrıca Kırma-eleme tesisleri ile ilgili olarak, tarih ve sayılı İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmeliğe göre İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı ilgili kurumdan alınacaktır. 194

26 Şekil 76. Kırma-Eleme Tesisine Ait Örnek İş Akım Şeması Kırma-Eleme Tesisi Ekipmanları Kırma-eleme tesisi iki kırıcılı ve elek sisteminden oluşacaktır. Kırma Eleme tesisi ekipman listesi Tablo 83 de verilmiştir. Tablo 83. Kırma-Eleme Tesisindeki Mevcut Üniteler ve Eklenecek Olan Üniteler Ünite Adı Ünite Adı Titreşimli Besleyici Sekonder Kırıcı Besleme Bandı Bypass Bandı Sekonder Kırıcı Bypass Eleği Sekonder Kırıcı Çıkış Bandı Primer Kırıcı 2. Elek Dönüş Bandı Primer Kırıcı Çıkış Bandı 2. Elek 1. Elek Besleme Bandı Silo 1. Elek Kırma-Eleme Tesisi Kapasitesi Proje kapsamında kalker ocaklarından temin edilen malzemenin boyutlandırılması için kullanılacak olan kırma-eleme tesisleri günde 8 saat çalışacak olup, kapasiteleri Tablo 84 de verilmiştir. 195

27 Tablo 84. Kırma Eleme Tesisinin Çalışma Süreleri ve Üretim Kapasitesi Parametre Kırma-Eleme Tesisi 1 Kırma-Eleme Tesisi 2 Yıllık Üretim ton ton Aylık Üretim ton ton Günlük Üretim 846,15 ton =847 ton 846,15 ton =847 ton Saatlik Üretim 105,77 = 106 ton 105,77 = 106 ton V.1.7 Proje kapsamındaki ulaşım altyapı planı, bu altyapının inşası ile ilgili işlemler; kullanılacak malzemeler, kimyasal maddeler, araçlar, makineler, altyapının inşası sırasında kırma, öğütme, taşıma, depolama gibi toz yayıcı mekanik işlemler Proje sahasına ulaşım için D010 karayolu kullanılacaktır. Proje ünitelerine ulaşım ise yapılacak servis yollarından sağlanacaktır. Yapılacak servis yolları inşasında takribi olarak 1 adet ekskavatör, 2 adet kamyon, 1 adet yükleyici, 1 adet arazöz, 1 adet dozer ve 1 adet silindir kullanılacaktır. Proje kapsamında yapılacak olan yeni servis yolları ile mevcut stabilize yolların iyileştirmesinde güzergah üzerine sadece stabilize malzemenin serilmesi ve silindirle düzeltilmesi işlemleri yapılacaktır. Bu işlemler sırasında toz çıkışının önlenmesi için nemlendirme çalışmaları yapılacaktır. Kalker ocaklarından, kül/alçıtaşı depolama sahasından ve hafriyat malzemesi depolama sahasından, proje sahasına ulaşım için mevcut köy yolları kullanılacaktır. Proje kapsamında yapılacak yolların kazı işlerinde ekskavatörler kullanılacak olup, işlemler yamaçlardan aşağıya toprak kaydırmayacak şekilde gerçekleştirilecektir. Orman yollarının kullanılması durumunda bakım ve onarım işlemleri de yapılacaktır. V.1.8 Proje kapsamındaki elektrifikasyon planı, bu planın uygulanması için yapılacak işlemler ve kullanılacak malzemeler Proje nin elektrifikasyon planı ve bu planın uygulaması için yapılacak işlemler, detay mühendislik çalışmaları sonucunda belirlenecektir. V.1.9 Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek yapılacak işlerde kullanılacak yakıtların türleri, tüketim miktarları, bunlardan oluşacak emisyonlar Proje kapsamında tesis edilecek olan şantiye sahasında elektrik enerjisinden faydalanılacak olup, ısınma amaçlı herhangi bir yakıt kullanımı söz konusu olmayacaktır. Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına kadar inşaat aşamasında iş makinelerinde akaryakıt kullanımından kaynaklı gaz emisyonları oluşumu söz konusu olacaktır. İş makinelerinde yakıt olarak dizel yakıt kullanımından kaynaklı NO x, CO ve SO x emisyonları meydana gelecektir. Oluşacak bu emisyonların yönetmelik sınır değerlerini aşmaması için gerekli tüm önlemler alınacaktır. İnşaat aşamasında iş makinelerinden kaynaklanan emisyonun kontrol edilmesi için yeni ve bakımlı araçlar kullanılacak, ayrıca tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Projenin inşaat aşamasında kullanılacak ekipman listesi Tablo 85 de verilmiştir. 196

28 Tablo 85. İnşaat Aşamasında Kullanılması Öngörülen Ekipman Listesi Makine Cinsi Adet Motor Gücü (Kw) Ekskavatör 5 94 Dozer 2 99 Silindir 2 63 Greyder Kamyon Arazöz Vinç 3 37 Yükleyici Kompressör 2 11 Transmikser Proje kapsamında araçlarda kullanılacak motorinin fiziksel ve kimyasal özellikleri Tablo 86 da verilmiştir. Tablo 86. Kullanılacak Motorinin Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Bileşimi (% Ağırlıkça) C : %86,5 - H : %12,2 - O : %1,0 - S : %0,3 Yoğunluk (P 15 C, gr/cm 3 ) 0,86 Alt Isıl Değeri 40,4 Viskozite (10-3 Pa S/C) 79,7/80 Max. CO 2 içeriği (% hacim) 15,5 Ağır iş makineleri için EPA (Environmental Protection Agency) tarafından verilen emisyon faktörleri Tablo 87 de verilmiştir. Tablo 87. Hesaplamalarda Kullanılan Emisyon Faktörleri (560 kw'a Kadar Motorlar Için Tier 4 Emisyon Standartları-EPA) Motor Gücü Yıl CO (g/kwh) HC (g/kwh) NO x (g/kwh) PM (g/kwh) 56 kw < 130 (75 hp < 175) 130 kw 560 (175 hp 750) 2012 ve Üstü 5,0 0,19 0,40 0, ve Üstü 3,5 0,19 0,40 0,02 Tablo 87'de verilen emisyon faktörleri kullanılarak Tablo 85'de verilen makine-ekipman ve toplam güç düzeylerine göre inşaat aşamasında meydana gelecek gaz emisyonları hesaplanmış ve Tablo 88 ile Tablo 89'da sunulmuştur. Tablo 88. İş Makinelerinden Kaynaklanması Beklenilen Kirletici Değerler Kirletici Araçlar ve İş Makineleri Beklenilen Kirletici Değer (kg/saat) Ekskavatör (5 adet) Greyder (2 adet) Kamyon (20 adet) PM 0,02 g/kwh x 94 Kw x 5 adet x kg/1000 g 0,0094 NO x 0,04 g/kwh x 94 Kw x 5 adet x kg/1000 g 0,0188 CO 5 g/kwh x 94 Kw x 5 adet x kg/1000 g 2,35 HC 0,19 g/kwh x 94 Kw x 5 adet kg/1000 g 0,089 PM 0,02 g/kwh x 156 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,0062 NO x 0,04 g/kwh x 156 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,1248 CO 3,5 g/kwh x 156 Kw x 2 adet x kg/1000 g 1,092 HC 0,19 g/kwh x 156 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,059 PM 0,02 g/kwh x 235 Kw x 20 adet x kg/1000 g 0,094 NO x 0,04 g/kwh x 235 Kw x 20 adet x kg/1000 g 1,88 197

29 Kirletici Araçlar ve İş Makineleri Beklenilen Kirletici Değer (kg/saat) Arazöz (2 adet) Dozer (2 adet) Silindir (2 adet) Transmikser (4 adet) Vinç (3 adet) Yükleyici (3 adet) Kompressör (2 adet) CO 3,5 g/kwh x 235 Kw x 20 adet x kg/1000 g 16,45 HC 0,19 g/kwh x 235 Kw x 20 adet kg/1000 g 0,893 PM 0,02 g/kwh x 191 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,0076 NO x 0,04 g/kwh x 191 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,1528 CO 3,5 g/kwh x 191 Kw x 2 adet x kg/1000 g 1,337 HC 0,19 g/kwh x 191 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,0725 PM 0,02 g/kwh x 99 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,0039 NO x 0,04 g/kwh x 99 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,0792 CO 5 g/kwh x 99 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,99 HC 0,19 g/kwh x 99 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,037 PM 0,02 g/kwh x 63 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,0025 NO x 0,04 g/kwh x 63 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,0504 CO 5 g/kwh x 63 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,63 HC 0,19 g/kwh x 63 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,0239 PM 0,02 g/kwh x 280 Kw x 4 adet x kg/1000 g 0,0224 NO x 0,04 g/kwh x 280 Kw x 4 adet x kg/1000 g 0,448 CO 3,5 g/kwh x 280 Kw x 4 adet x kg/1000 g 3,92 HC 0,19 g/kwh x 280 Kw x 4 adet kg/1000 g 0,2128 PM 0,02 g/kwh x 37 Kw x 3 adet x kg/1000 g 0,0022 NO x 0,04 g/kwh x 37 Kw x 3 adet x kg/1000 g 0,0044 CO 3,5 g/kwh x 37 Kw x 3 adet x kg/1000 g 0,3885 HC 0,19 g/kwh x 37 Kw x 3 adet kg/1000 g 0,021 PM 0,02 g/kwh x 191 Kw x 3 adet x kg/1000 g 0,0114 NO x 0,04 g/kwh x 191 Kw x 3 adet x kg/1000 g 0,022 CO 3,5 g/kwh x 191 Kw x 3 adet x kg/1000 g 2,005 HC 0,19 g/kwh x 191 Kw x 3 adet kg/1000 g 0,1088 PM 0,02 g/kwh x 11 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,0004 NO x 0,04 g/kwh x 11 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,0009 CO 3,5 g/kwh x 11 Kw x 2 adet x kg/1000 g 0,077 HC 0,19 g/kwh x 11 Kw x 2 adet kg/1000 g 0,0041 Kirletici Tablo 89. İnşaat Aşamasında Oluşacak Toplam Kütlesel Debi Toplam Kütlesel Debi (kg/saat) Yönetmelik Sınır Değeri* Değerlendirme PM 0,16 1 Sınır Değerlerin Altında NO x 2, Sınır Değerlerin Altında CO 29, Sınır Değerlerin Altında HC 1, Sınır Değerlerin Altında Hesaplanan saatlik kütlesel debi (kg/saat) değeri SKHKKY Ek-2 Tablo 2.1 de verilen normal işletme şartlarında ve haftalık iş günlerindeki işletme saatleri için verilen kütlesel debi (kg/saat) (Baca dışındaki yerler) değerleri ile karşılaştırıldığında emisyon kütlesel debilerinin yönetmelikte verilen sınır değerlerin altında kaldığı görülmüştür (Bkz. Tablo 90). Bu nedenle hava kalitesine katkı değerleri hesaplanmamıştır. 198

30 Tablo 90. Hava Kirlenmesine Katkı Değerinin Hesaplanması İçin Sınır Değerler Emisyonlar Bacadan (Egzozdan) Toz 10 Karbon Monoksit (CO) 500 Kükürt Dioksit (SO 2) 60 Azot Dioksit [NO x (NO 2 Cinsinden)] 40 Toplam Uçucu Organik Bileşikler 30 Arazinin hazırlanması, inşaat ve işletme dönemlerinde; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren SKHKKY ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği" hükümlerine uyulacaktır. Proje kapsamında kullanılacak olan iş makinelerinden kaynaklı emisyonların yönetmelik sınır değerleri aşmaması için gerekli tüm önlemler alınacaktır. İnşaat aşamasında iş makinelerinden kaynaklanan emisyonun kontrol edilmesi için yeni ve bakımlı araçlar kullanılacak, ayrıca tarih ve sayılı Resmi Gazete yayınlanan Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. V.1.10 Proje kapsamındaki su temin sistemi planı, bu sistemin inşası ile ilgili işlemler, bu işlemlerde kullanılacak malzemeler; suyun temin edileceği kaynak ve kullanılacak su miktarları, içme ve kullanma suyu ve diğer kullanım amaçlarına göre miktarları, Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek işlemler sonucu oluşacak atık suların cins ve miktarları, deşarj edileceği ortamlar Projenin inşaat aşamasında personelin içme ve kullanımı ile toz bastırma gibi amaçlarla suya ihtiyaç duyulacaktır. V İçme suyu kişi için günlük içme suyu ihtiyacı ise yaklaşık 5 m 3 tür. İnşaat aşamasında çalışacak personelin içme suyu ihtiyacı damacanalarla veya tankerlerle karşılanacaktır. İnşaat aşamasındaki içme ve kullanma suyu, T.C. Sağlık Bakanlığı nın tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik hükümlerine uyularak temin edilecektir. Söz konusu yönetmelikte belirtilen periyotlarda denetim ve izlemeler yapılacak, sular, Bartın Halk Sağlığı Müdürlüğü nce verilen Tankerlerle Su Taşıma İzin Belgesi bulunan firmalar vasıtasıyla taşınacaktır. V Kullanma suyu İnşaat aşamasında kişi çalışacak olup, kişi başına su tüketiminin 150 L/gün 10 olacağı varsayılır ise personelin su ihtiyacı 375 m 3 /gün olacaktır. Personelin kullanma suyu ihtiyacı tankerlerle karşılanacaktır. 10 Prof. Dr. Dinçer TOPAÇIK ve Prof Dr. Veysel EROĞLU; Su Temini ve Atıksu Uzaklaştırması Uygulamaları İTÜ,

31 V Toz bastırma Proje kapsamında toz bastırma işlemi için de su kullanımı olacaktır. Bu miktar yaklaşık olarak 30 m 3 /gün olarak hesaplanmıştır (15 tonluk 2 adet arazöz sulama yapacaktır). Netice itibariyle; projenin inşaat aşamasında kullanılması planlanan toplam su miktarı 395 m 3 /gün olacaktır. V Atıksuların arıtılması Projenin inşaat aşamasında çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksular tesis edilecek olan paket atıksu arıtma tesisinde arıtılacaktır. Atıksu arıtma tesisi için tarih ve 2013/4 sayılı Atıksu Arıtma/Derin Deniz Deşarjı Proje Onayı genelgesi kapsamında Üniversitelerin Çevre Mühendisliği Bölümü ne ya da Çevre Merkezi ne teknik rapor hazırlatılacak olup, Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü onayına sunulacaktır. Paket atıksu arıtma tesisinde arıtılan sular, denize deşarj edilecektir. Atıksu arıtma tesisinden yapılacak deşarj SKKY Tablo 21.1 ve Tablo 23 te belirtilen kriterlere uygun olacak ve atıksu arıtma tesisi çıkış sularının deşarjı için tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik uyarınca alıcı ortama yapılacak deşarj konulu Çevre İzni Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü nden alınacaktır. V.1.11 Soğutma suyu isale hattı için zemin emniyetinin sağlanması için yapılacak işlemler (taşıma gücü, emniyet gerilmesi, oturma hesapları) V Soğutma suyu sistemi Proje kapsamında santralde kullanılacak soğutma suyunun denizden alınarak tekrar denize verilmesi planlanmaktadır. Deniz dibinde gömülü olarak bulunacak olan soğutma suyu sistemi ve inşaat tekniğine dair detaylı bilgiler Ek 18 de sunulan ve Ö. Evren VAROL ile Prof. Dr. Sedat KABDAŞLI tarafından hazırlanan Amasra Termik Santrali Soğutma Suyu Deniz Deşarj Sistemi Seyrelme Hesapları Raporu nda verilmiştir. Soğutma suyu sisteminin genel yerleşimi Şekil 77 de sunulmuştur. Şekil 77. Öngörülen Genel Yerleşim Planı 200

32 Yapımı planlanan Hema Limanı (Dolgu Alanı ve Rıhtım) Projesi içerisinde, birinci ve ikinci etap rıhtımları arasında kalan bölgede, yaklaşık 18 m su derinliği bulunan bir noktaya yerleştirilecek su alma ağzından deniz suyu alınması, alınan bu suyun filtrasyon ünitelerini takiben pompalar ile kondenserlere basılması planlanmaktadır. Pompa binasından sonra kondenserlere su taşıyan 2 adet hat mm çaplı borudan oluşacaktır. Kondenser çıkışında ısınmış olan suyun deniz deşarjına taşınması için, yükleme odasına kadar 2 adet mm çaplı boru olacaktır. Yükleme odası sonrasında ise 4 adet mm dış çaplı HDPE borular ile deniz deşarjının yapılması planlanmaktadır. İçerisine herhangi bir kirletici madde karışmayan, soğutma amacıyla denizden alınıp, sadece sıcaklığı artmış olarak denize geri verilen termal deşarjları için SKKY Tablo 23 ün sıcaklık kriteri temel tasarım parametrelerini ortaya koymaktadır. Buna göre, tasarlanan sistemin Haziran ile Eylül ayları arasındaki yaz döneminde, deşarj edildikten sonra uğrayacağı ilk seyrelme sonucunda (yakın alan karışımı) ortam sıcaklığını 1 C dan daha fazla değiştirmemesi gerekmektedir. Diğer aylarda ise bu değerin 2 C olmasına müsaade edilmektedir. Özel bir durum olarak, soğutma amacıyla kullanılan deniz suyunun doğal sıcaklığının 28 C dan daha sıcak olduğu durumlarda deşarj edilen sularda 35 C maksimum sıcaklık limiti aranmamakta ve deşarj sonrasında ortam sıcaklığında 3 C ye kadar değişimlere yol açmasına müsaade edilmektedir. Proje bölgesi Karadeniz de yer aldığından genellikle yaz aylarında bile deniz suyu sıcaklıkları 28 C'nin üzerine çıkmamaktadır. Bu nedenle SKKY Tablo 23 te belirtilen özel durumun uygulanması gerekeceği koşulların görülmesi nadiren oluşabilecektir. Yapımı planlanan santralde, soğutma suyu için denizden su alma noktasının yapımı planlanan Hema Limanı (Dolgu Alanı ve Rıhtım) Projesi içerisinde olacaktır. Tesisin yer aldığı Karadeniz gibi yüksek enerjili bir dalga iklimine sahip denizde, su alma sisteminin dalga etkisine açık bir konumda olması yapısal stabilite açısından sıkıntılar doğurduğundan yakın bögede yer alan dalgakıranın koruduğu, daha sakin bir bölgeden su almak, su alma yapısının korunması açısından büyük avantaj sağlamaktadır. Ancak bu gibi liman basenleri içerisindeki su kütlesi sakin ve durgun olduğu için bu bölgelerde, özellikle yaz aylarında deniz suyu sıcaklıklarının da yükselme eğiliminde olduğu bilinmektedir. Ayrıca su alma ağzının yerleştirileceği liman aynı zamanda bir koy içerisinde yer aldığından, bölgedeki akıntıların bu tür koylarda izlediği hareketler nedeniyle deşarj edilen sıcak su bulutunun su alma bölgesine doğru taşınması ve koy içerisinde birikim yaparak sisteme alınan suyun sıcaklığının artması riski bulunmaktadır. Bunun engellenmesi amacıyla, deşarj sistemi tasarımı yönetmeliklerin gerektirdiği en yüksek 1 C sıcaklık artışının daha altında kalacak ve deşarj edilen sıcak su bulutunun akıntılarla koy içine ve su alma bölgesine ulaşmamasını sağlayacak bir mesafede olacak şekilde tasarlanmıştır. Deşarj bölgesinin belirlenmesi için yapılan detaylı analizlerin ve hesaplamaların sonucunda, difüzörlerin kıyıdan yaklaşık m uzaklıkta, 21 m su derinliğinden başlayarak 23 m su derinliğine kadar toplamda yaklaşık 500 m uzunluğunda bir hatta yerleştirilerek deşarjın bu bölgeden yapılması uygun görülmüştür. Yapılan hidrolik hesaplamalar sonucunda, deşarj edilecek olan soğutma suyunun 4 ayrı boru hattı ile taşınmasının uygun olduğu belirlendiğinden, her bir boru hattının ucunda birer difüzör olacak şekilde, toplam 4 adet difüzör olması gerekecektir. Bu bağlamda, her bir difüzörün uzunluğu 125 m olacaktır. Difüzör deliklerinin etkin bir seyrelme sağlayabilmeleri, bununla birlikte hidrolik açıdan sistemde aşırı yük kaybına yol açmamaları için deliklerden çıkan jet hızlarının 3 m/s civarında olması hedeflenmiştir. Bu kriterler göz önüne alınarak yapılan hidrolik hesaplamalarda, difüzörlerde kullanılabilecek olan farklı delik çapı alternatifleri belirlenmiştir. 201

33 Difüzörlerdeki delik çapları küçüldükçe sağlayacakları seyrelmeler artmakta ancak sisteme getirecekleri hidrolik yük de artmaktadır. Bu nedenle difüzör delik çaplarının seçiminde hidrolik yük ve seyrelme performası açısından bir optimizasyon yapılması gerekmektedir. Delik çaplarının seçiminde delikler arasında girişim olmamasının sağlanmasına da dikkat edilmiştir. Yüzeye kadar yükselen atıksu deşarjlarında, deliklerden çıkan sıcak su jetleri arasında girişim olmaması için, delikler arasındaki mesafenin en az su derinliğinin üçte biri kadar olması gerekmektedir. Deşarj derinliğinin 21 ile 23 m arasında olduğu düşünüldüğünde, delikler arasındaki mesafenin de 7 ile 7,6 m arasında olması gerektiği görülmektedir. Bu durumda, yapılan alternatifli çalışmalar neticesinde difüzörlerde 60 cm çaplı deliklerin kullanılması uygundur. V Soğutma suyu sisteminin inşaat tekniği Planlanan proje kapsamında su alma ve deşarj yapıları deniz dibine gömülü olarak bulunacaktır. Bu durumda deniz ortamında detaylı bir dip tarama işlemi yapılmayacak olup, inşaat faaliyetleri için deniz tabanında belirli (sınırlı) bir güzergah ve dar alanda işlemler yapılacaktır. Denizden büyük miktarda bir sediman taraması ve/veya uzaklaştırılması söz konusu olmayacaktır. Planlanan santralde kullanılacak olan soğutma suyu sistemi inşaatında ihtiyaç duyulacak ancak kapsamlı olmayacak dip taraması (kanal kazımı) işlemi sırasında oluşacak malzeme, su alma ve deşarj attı boru sisteminin üzerinin kapatılması için tekrar kullanılacaktır. Su alma yapısı kıyı kenar çizgisinin karada kalan kısmında inşa edilecek olup, denizde sadece bu yapıya yeterli su gelmesini sağlayacak sınırlı bir mesafede kanal kazısı söz konusu olacaktır. Soğutma suyu alma yapısı inşası sırasında oluşabilecek etkiler arasında; kazı çalışması sırasında oluşabilecek gürültü, deniz suyunda geçici süre de olsa bulanıklık, denizdeki araç trafiğinin artışı ve deniz canlıları üzerine etkileri düşünülebilir. Bu faaliyetlerden kaynaklanacak olumsuzlukları minimum seviyeye indirgemek için denizdeki inşaat faaliyetlerinde patlayıcı madde kullanılmayacaktır. Deniz tabanındaki boru hatları, zemin özelliklerine bağlı olarak, deniz tabanında bir hendek kazılarak gömülmek suretiyle dalga ve akıntı etkilerine karşı korunmaya alınacaktır. Bahsi geçen hendeğin derinliği yaklaşık 4 m, genişliği ise hendek tabanında yaklaşık 20 m, hendek üstünde ise yaklaşık 35 m olacak şekilde tasarlanmıştır. Deniz tabanında zeminin kazıya müsaade etmeyeceği bölgelerde ise, boru hatları doğal zemin üzerine yerleştirilerek, üzerlerine uygun şekilde tasarlanmış anroşman dolgu ve gabyon veya beton bloklardan oluşan bir koruma tabakası ile dalga ve akıntı etkilerine karşı korumaya alınacaktır. Deniz deşarjı cazibe ile yapılacak olup, herhangi bir pompaj gerekmeyecektir (Bkz. Ek 18). 202

34 V.1.12 Arazinin hazırlanmasından ünitelerin faaliyete açılmasına dek sürdürülecek işler sonucu meydana gelecek katı atıkların cins ve miktarları, bu atıkların nerelere taşınacakları veya hangi amaçlar için kullanılacakları, hafriyat depo sahalarının kapasitesi, atıkların geçici depolanacağı alanların vaziyet planında gösterilmesi ve geçici depolama alanlarının özelliklerinin verilmesi (atıkların niteliği, ömürleri konusunda detaylı bilgi verilmesi, ÇED Yönetmeliği kapsamında alınan izinlerin rapor ekinde yer alması) Projenin inşaat aşamasında oluşması eklenen katı atıklar; İnşaat ve hafriyat atıkları, Evsel nitelikli katı atıklar, Atık yağlar, Bitkisel atık yağlar, Tehlikeli atıklar, Atık pil ve akümülatör, Ömrünü tamamlamış lastikler, Tıbbi atıklar. V İnşaat ve hafriyat atıkları Proje sahasında ünitelerin yerleşeceği alanlarda kazı çalışması yapılacaktır. Kazı çalışmalarında öncelikle bitkisel toprak, yüzeyden sıyrılarak, tekniğine uygun olarak depolanacak ve inşaat çalışmalarının bitiminde peyzaj çalışmalarında tekrar kullanılacaktır. Bitkisel toprak dışında sahada hafriyat malzemesi oluşacak malzemenin bir kısmı tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ne göre bertaraf edilirken, kalan kısmı da proje sahasında dolgu işlerinde kullanılacaktır. Hafriyat malzemesi depolama alanı, hafriyat ve dolgu miktarları ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.1.1 de sunulmuştur. Hafriyat malzemesi dışında proje sahasında parça demir, sac vb. inşaat atıkları da oluşacaktır. Bu atıklardan, demir, çelik, metal plaka vb. geri kazanımı mümkün olan malzemeler, diğer atıklardan ayrı olarak biriktirilecektır. V Evsel nitelikli katı atıklar İnşaat faaliyetlerinde kişinin çalışması planlanmaktadır. Buna göre oluşacak evsel nitelikli katı atık miktarı kg/gün (2.500 kişi x 1,14 11 kg/kişi/gün) olacaktır. Evsel nitelikli katı atıklar, civar belediyeler ile anlaşma yapılmak suretiyle bertaraf edilecektir. Civar belediyeler ile anlaşma sağlanamaz ise, söz konusu atıklar, proje sahası içerisinde uygun alanlara yerleştirilecek olan çöp konteynerlerinde biriktirilecek ve en yakın il/ilçede yer alan çöp toplama alanına götürülecektir. Evsel katı atıkların toplanması ve biriktirilmesi, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümleri uyarınca gerçekleştirilecektir. İnşaat aşamasında kullanılacak olan paket atıksu arıtma tesisinden kaynaklı arıtma çamuru oluşacaktır. İnşaat aşamasında kişinin çalıştığı ve arıtma tesisinde kişi başına günde yaklaşık 0,15-0,20 kg çamur (Sanin F. D., 2007) üretildiği dikkate alındığında oluşacak arıtma çamuru miktarı kg/gün olarak hesaplanmaktadır. Söz konusu çamur, tehlikesiz nitelikte olup, diğer evsel katı atıklarla birlikte bertarafı gerçekleştirilecektir. 11 TUİK, 2012 Bülten 203

35 V Atık yağlar Projenin inşaat aşamasında iş makinelerinin bakım ve onarımlarından kaynaklı atık yağ meydana gelecektir. Meydana gelecek atık yağlar, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Ek-1 de verilen parametrelere göre analizleri yaptırılarak kategorilerine göre ayrı ayrı sızdırmaz tanklarda toplanacaktır. Atık yağ depolama tankları kırmızı renkli olacak ve üzerinde ATIK YAĞ ibaresi bulunacaktır. İnşaat aşamasında araç bakımlarının proje sahasında yapılması gerekirse saha içerisinde altı sızdırmasız ve sundurma yapı ile çevrilmiş alanlarda yapılması sağlanacak ve oluşacak atık yağlar, atık yağ taşıma lisansı olan taşıyıcı firmalar tarafından tesisten özel araçlarla alınarak çevre lisanslı bertaraf tesislerine verilecektir. İnşaat aşamasında; tarih ve sayılı (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete) Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. V Bitkisel atık yağlar Projenin inşaat aşamasında çalışacak olan personelin yemekleri yemek firmalarından hazır olarak ya da proje sahasında pişirilerek karşılanacaktır. Yemeklerin proje sahasında pişirilmesi durumunda bitkisel atık yağ oluşumu söz konusu olacaktır. İnşaat aşamasında oluşması muhtemel bitkisel atık yağlar, sızdırmaz, iç ve dış yüzeyleri korozyona dayanıklı bidonlarda toplanacaktır. Söz konusu atık yağların, çevre izin ve lisanslı bitkisel atık yağ geri kazanım tesislerine verilerek geri kazanımı sağlanacaktır. Bitkisel atık yağların toplanması ve geri kazanımı konusunda; tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak (değişiklik tarih ve sayılı Resmi Gazete) yürürlüğe giren Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. V Tehlikeli atıklar İnşaat aşamasında atölyede yapılacak bakım faaliyetlerinden kaynaklı atık yağ ile kirlenmiş bez ve üstübü atıkları, flüoresan lambalar, su yumuşatma ünitesinde kullanılacak kimyasallarının atık bidonları gibi tehlikeli atıkların meydana gelmesi söz konusudur. Meydana gelecek tehlikeli atıklar, inşaat aşamasında tehlikeli atıkların geçici depolanması için ayrılmış alanda toplanacak ve taşıma lisansı olan taşıyıcı firmalar tarafından tesisten özel araçlarla alınarak çevre lisanslı bertaraf tesislerine verilecektir. Tehlikeli atıkların bertarafı konusunda tarih ve sayılı (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete) Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. V Atık pil ve akümülatörler Proje nin hazırlık ve inşaat aşamalarında çalışacak araçların bakım, onarım ve temizlik işlemleri proje sahasında yapılmayacaktır. Ancak araçların bakımlarının proje sahasında yapılmasının zorunlu olduğu durumlarda, iş makinelerinin akü değişim işlemleri sonucunda ortaya çıkan atık aküler, akü değişimi yapan yetkili firmalara verilerek dolusu ile değiştirilecektir. 204

36 İnşaat aşamasında meydana gelecek atık piller, proje sahasında uygun alanlara koyulan atık pil kumbaralarında "Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği"nin 13. maddesinde belirtilen hususlar dikkate alınarak toplanacak ve belirli aralıklarla çevre lisansı almış Atık Pil Geri Kazanım tesislerine gönderilecektir. Atık pillerin ve akülerin toplanmasında ve bertarafında tarih ve sayılı Resmi Gazete de (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. V Ömrünü tamamlamış lastikler İnşaat aşamasında meydana gelmesi muhtemel ömrünü tamamlamış lastik atıkları, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete) yürürlüğe giren Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği gereğince, taşıma lisansı almış araçlar vasıtasıyla çevre izin ve lisanslı geri kazanım tesislerine gönderilmesi sağlanacaktır. V Tıbbi atıklar İnşaat aşamasında çalışacak personelin acil durumlarda ilk yardım ve acil tedavi gibi sağlık hizmetlerinin verilmesi amacıyla revir ünitesi kurulacak ve revirde bir hekim çalıştırılacaktır. Proje kapsamında revir ünitesinden kaynaklı; yara bandı, enjeksiyon, sargı bezi, pansuman ekipmanları, vb. tıbbi atıklar meydana gelecektir. İnşaat aşamasında kurulacak revir ünitesinden kaynaklı oluşacak tıbbi atıklar, "Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği"nin 13. maddesi gereğince diğer atıklardan ayrı, özel sızdırmaz özellikteki tıbbi atık poşetlerinde biriktirilecektir. Tıbbi atıklar, lisanslı tıbbi atık bertaraf tesislerine verilecektir. Tıbbi atıkların toplanması ve bertaraftı, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin (değişiklik, tarih ve sayılı Resmi Gazete) ilgili hükümleri doğrultusunda yapılacaktır. V.1.13 Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yapılacak işler nedeni ile meydana gelecek vibrasyon, gürültünün kaynakları ve seviyesi, kümülatif değerler, Çevresel Gürültü nün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne göre akustik raporun hazırlanması, ( adresinde bulunan Akustik Formatının esas alınması) Projenin inşaat aşamasında gerçekleştirilecek faaliyetlerde kullanılacak araçlardan ve inşaat faaliyetlerinden kaynaklı gürültü meydana gelecektir tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (ÇGDYY) Madde 8.c.2 de Kurulması planlanan ve Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 ve Ek-2 sinde yer alan işletme ve tesisler ile ve 21. maddelerinde yer alan ulaşım kaynakları için hazırlanacak çevresel etki değerlendirme raporu veya proje tanıtım dosyasının gürültü ile ilgili bölümünün bu Yönetmelikte yer alan esaslar çerçevesinde hazırlanmasını sağlamakla ilgili hususlarda gerekli tedbirleri alır. hükmü yer almaktadır. Termik Santral ve Kalker Ocakları/Kırma-Eleme Tesisleri, tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan, Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 Çevreye Kirletici Etkisi Yüksek Olan Faaliyetler listesinde yer aldığı için 2013 yılında proje sahasında da dahil olmak üzere 8 ayrı noktada gürültü ölçümleri gerçekleştirilmiş, akabinde ölçüm sonuçları esas alınarak Termik 205

37 Santral ve Kalker Ocakları/Kırma-Eleme Tesisleri için Akustik Rapor hazırlanmıştır (Bkz. Ek 24). Bu nedenle planlanan tesis için inşaat aşaması gürültü hesaplamaları Akustik Rapor da yapılmıştır. Akustik Rapor'da yapılan hesaplamlarda termik santral inşaat faaliyetlerinden kaynaklı gürültünün 130 m mesafede ÇGDY Yönetmeliği'nin 23. maddesinde belirtildiği üzere 70 dba seviyesinin altında kaldığı tespit edilmiştir. Ayrıca santral alanına en yakın duyarlı yapı yaklaşık 400 m batısında yer alan Tarlaağzı Balıkçı Barınağı'dır. Yapılan hesaplamalarda 400 m de gürültü seviyesi 58,60 dba hesaplanmış olup, bu değer ÇGDY Yönetmelik sınır değerlerinin altında yer aldığı görülmüştür. Bu durumda en yakın yerleşim yerlerinin gürültüden olumsuz etkilenmeyeceği öngörülmektedir. Ayrıca Akustik Rapor'da hesaplamalar, tüm iş makinelerinin aynı yerde aynı zamanda çalışacağı varsayımına göre yapılmıştır. Gerçekte ise böyle bir uygulama pek mümkün olmamaktadır. Bu nedenle söz konusu raporda hesaplanan gürültü seviyeleri hesaplanan değerden 8-10 dba daha düşük olacaktır. Proje kapsamında planlanan kül depolama sahası inşaat faaliyetlerinden kaynaklı gürültü hesabı yapılmıştır. Kül depolama sahası inşaatında çalıştırılacak tahmini araç tür ve sayıları Tablo 91'de verilmiştir. Tablo 91. Kül Depolama Sahası İnşaatında Kullanılacak Ekipman Listesi Ekipman Adet Dozer 2 Transmikser 2 Ekskavatör 1 Kamyon 5 Yükleyici 1 Arazöz 1 Titreşimli Silindir 1 Toplam Ekipman Sayısı 13 Ekipmanların motor güçleri Tablo 92 de ayrıntılı olarak verilmiştir. Tablo 92. Kül Depolama Sahası İnşaatında Kullanılacak Ekipmanların Motor Güçleri Gürültü Kaynağı Dozer Transmikser Ekskavatör Kamyon Arazöz Titreşimi Silindir Yükleyici Motor Gücü 133 HP =99 kw 375 HP = 280 kw 126 HP = 94 kw 315 HP = 235 kw 256 HP = 191 kw 84 HP = 63 kw 125 HP = 93 kw Gürültü kaynaklarının gürültü seviyeleri; Tablo 93 te sunulan formüllerle hesaplanmıştır. 206

38 Tablo 93. Teçhizat Tipi ve Bunların Net Güç Seviyesine Uygun Olarak Tanımlanan Ses Gücü Seviyeleri Teçhizatın tipi Net kurulu güç P (kw) Elektrik gücü Pel (1) (kw) Uygulama kütlesi, m (kg) Kesme genişliği L (cm) Müsaade edilen ses gücü seviyesi db/1 pw 3 Ocak 2004 den itibaren 3 Ocak 2006 dan itibaren Sıkıştırma makineleri (titreşimli silindirler, titreştirici levhalar, titreşimli çekiçler) Paletli dozerler, paletli yükleyiciler, paletli kazıcı yükleyiciler Tekerlekli dozerler, tekerlekli yükleyiciler, tekerlekli kazıcı-yükleyiciler, damperli kamyonlar, greyderler, yükleyici tipli toprak doldurmalı sıkıştırıcılar, içten yanmalı motor tahrikli karşı ağırlıklı hidrolik kaldırmalı kamyonlar, hareketli vinçler, sıkıştırma makineleri (titreşimsiz silindirler), kaldırım perdah makineleri, hidrolik güç oluşturma makineleri Kazıcılar, eşya taşımak için yük asansörleri, yapı (konstrüksiyon) vinçleri, motorlu çapalama makineleri Elle tutulan beton kırıcıları ve deliciler P < < P < P > log P log P P < P > log P log P P < P > log P log P P < P > log P log P m < < m < log m log m m > log m log m (1) Kaynak jeneratörleri için Pel : Üretici tarafından verilen faktörün en küçük değeri için bilinen yük gerilimi ile çarpılan klasik kaynak akımı. Makinelerin Ses Gücü Seviyesinin Hesaplanması Tablo 93 te verilen formüller doğrultusunda her makinenin Ses Gücü Seviyesi aşağıda hesaplanmıştır. Ekskavatör: Proje alanında kullanılacak Ekskavatör motor gücü 126 Hp =94 kw'tır. Tablo 93 te Ekskavatör için verilen değerlendirme sonucu, P = 94 kw > 55 kw olduğundan Lw = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; Lw = log 94= 105,7 = 106 db Dozer (Paletli): Proje alanında kullanılacak dozer motor gücü 133 HP = 99 kw'tır. Tablo 93 te dozer için verilen değerlendirme sonucu, P = 99 kw > 55 kw olduğundan Lw= log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; Lw = log 99= 105,95 = 106 db Titreşimli Silindir: Proje alanında kullanılacak T.Silindir motor gücü 84 HP = 63 kw'tır. Tablo 93 te silindir için verilen değerlendirme sonucu, P = 63 kw < 70 kw olduğundan 207

39 Lw= 106 db Trasmikser: Proje alanında kullanılacak Transmikser motor gücü 375 Hp =280 kw tır. Tablo 93 te transmikser için verilen değerlendirme sonucu, P = 280 kw > 55 kw olduğundan Lw = log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; Lw = log 280= 108,9 = 109 db Kamyon (Damperli) : Proje alanında kullanılacak kamyonun motor gücü 315 HP = 235 kw'tır. Tablo 93 te kamyon için verilen değerlendirme sonucu, P =235 kw > 55 kw olduğundan Lw= log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; Lw = log 235= 108 db Arazöz: Proje alanında kullanılacak arozöz motor gücü 256 HP = 191 kw'tır. Tablo 93 te arozöz için verilen değerlendirme sonucu, P = 191 kw > 55 kw olduğundan Lw= log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; Lw = log 191= 107 db Yükleyici: Proje alanında kullanılacak yükleyici motor gücü 125 HP = 93 kw'tır. Tablo 93 te arozöz için verilen değerlendirme sonucu, P = 93 kw > 55 kw olduğundan Lw= log P formülü ses gücü hesabında kullanılmıştır; Lw = log 93= 103,6 = 104 db Proje kapsamında kullanılacak olan muhtemel gürültü kaynakları ve bu kaynakların ses gücü düzeyleri Tablo 94'te toplu halde verilmiştir. Tablo 94. Kül depolama Sahası İnşaatında Kullanılacak Olan Muhtemel Gürültü Kaynakları ve Ses Gücü Düzeyleri Gürültü Kaynağı Ses Gücü Düzeyi (db) Dozer (2) 106 Transmikser (2) 109 Ekskavatör (1) 106 Kamyon (5) 108 Arazöz (1) 107 Titreşimli Silindir (1) 106 Yükleyici (1) 104 Proje sahasında kullanılan iş makinelerinden kaynaklanacak toplam ses gücü düzeyi; her bir kaynağın ses gücü düzeyinden aşağıdaki formül yardımı ile hesaplanmıştır. L Wt = 10 log n i= 1 10 Lwi 10 L Wi = Gürültü kaynaklarının ses gücü düzeyleri (db) değerleri 208

40 L Wt = Toplam ses gücü düzeyi (Kaynak: Prof. Dr. Nevzat ÖZGÜVEN, Endüstriyel Gürültü Kontrol, Makine Mühendisi Odası Yayını) L Wt n 10 = 10 log 10 10log[(4 x /10 )+ (1 x /10 )+ (5 x /10 ) + (1 x /10 ) i= 1 + (2 x /10 )] =118,50 db Lwi Her bir frekans için ses gücü düzeyi hesaplanırken, toplam ses gücü düzeyi formülünden yaralanılır ve formülün matematiksel olarak tersi alınır. Lw frekans= 10 x Log ( 10 Lwt/10 /4) Tablo Hz Arasındaki Oktav Bandında Ses Gücü Düzeyi Gürültü Kaynağı Toplam Ses Gücü Seviyesi Ses Gücü Düzeyi (db) Toplam 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz 118,50 112,50 112,50 112,50 112,50 Oluşan ses gücü seviyelerinin her bir frekans için ses basınç değeri aşağıdaki formülle hesaplanmıştır. Frekansların ses gücü düzeyleri eşit olduğu için oktav bantında yer alan frekansların mesafelere göre ses basınç seviyeleri eşittir. Sonuçlar Tablo 96 da verilmiştir. Q Lp = Lw + 10log( ) 2 4πr L p : x Mesafedeki Gürültü Seviyesi Q : Ses Düzeyi Sabiti (1 alınmıştır.) r : x Mesafedeki Yarıçap (Kaynak: Prof. Dr. Nevzat ÖZGÜVEN, Endüstriyel Gürültü Kontrol, Makine Mühendisi Odası Yayını) Tablo 96. Kül Depolama Sahası İnşaatında Kullanılacak Ekipmanlardan Kaynaklı Gürültünün Mesafelere Göre Ses Basınç Düzeyleri (db) Mesafe r (m) Ses Basıncı Düzeyleri (db) 50 67, , , , , , , , , , , , , , , , ,99 209

41 Frekanslara göre atmosferik yutuş değerleri: Aatm = 7.4 x 10-8 x f2 x r / φ formülü ile hesaplanarak Tablo 97 de verilmiştir. Söz konusu formülde yer alan; Aatm = Atmosferik rötuş ile ses basıncı düzeyindeki düşüş (db) f = İletilen sesin frekansı r = Kaynaktan uzaklık (m) φ = Havanın bağıl nemi (bağıl nem değerlerinin ortalaması %72,4) Tablo 97. Atmosferik Yutuş Değerleri (db) Mesafe(m) Atmosferik Yutuş 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz 50 0,01 0,05 0,20 0, ,03 0,10 0,41 1, ,04 0,15 0,61 2, ,05 0,20 0,82 3, ,06 0,26 1,02 4, ,08 0,31 1,23 4, ,09 0,36 1,43 5, ,10 0,41 1,64 6, ,12 0,46 1,84 7, ,13 0,51 2,04 8, ,15 0,61 2,45 9, ,18 0,72 2,86 11, ,20 0,82 3,27 13, ,26 1,02 4,09 16, ,27 1,07 4,29 17, ,28 1,12 4,50 17, ,38 1,53 6,13 24,53 Hesaplamalara atmosferik yutuş değerleri her bir frekans için; L= L-Aatm formülünde yerine konularak devam edilir. Sonuçta çıkan değerlere Tablo 98 de yer alan düzeltme faktörü uygulanır ve A-Ağırlıklı sonuçlar hesaplanmış olur. Sonuçlar ise Tablo 100 de sunulmuştur. Tablo 98. A-Ağırlıklama Düzeltme Faktörü Oktav bant merkez frekansı 63 Hz 125 Hz 250 Hz 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz A-Ağırlıklama -26,20-16,10-8,60-3,2 0 1,2 1-1,10 Tablo 99. Net Ses Basıncı Düzeyi 8000 Hz Gürültü Kaynağı Toplam Ses Düzeyi Mesafe (m) Ses Basıncı Düzeyi Net Ses Basıncı 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz Düzeyi (db) 50 67,52 67,48 67,33 66,71 73, ,48 61,41 61,1 59, ,95 57,84 57,38 55,54 63, ,44 55,29 54,67 52,22 60, ,49 53,29 52,53 49,46 58, ,89 51,66 50,74 47,06 56, ,54 50,27 49,2 44,91 55, ,37 49,06 47,83 42,93 53, ,32 47,98 46,6 41,08 52,8 210

42 Gürültü Kaynağı Mesafe (m) Ses Basıncı Düzeyi 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz Net Ses Basıncı Düzeyi (db) ,4 47,02 45,49 39,35 51, ,79 45,33 43,49 36,13 49, ,43 43,89 41,75 33,16 48, ,25 42,63 40,18 30,37 47, ,25 40,49 37,42 25,16 44, ,81 40,01 36,79 23,91 44, ,4 39,56 36,18 22,69 43, ,61 36,46 31,86 13,46 40,7 Tablo 100. A-Ağırlıklı Toplam Net Ses Basıncı Düzeyleri Gürültü Kaynağı Toplam Ses Düzeyi Mesafe (m) Ses Basıncı Düzeyi 500 Hz 1000 Hz 2000 Hz 4000 Hz Toplam Ses Basıncı Düzeyi (dba) 50 64,32 67,48 68,53 67,71 73, ,28 61,41 62,3 60, ,75 57,84 58,58 56,54 63, ,24 55,29 55,87 53,22 60, ,29 53,29 53,73 50,46 58, ,69 51,66 51,94 48,06 56, ,34 50,27 50,4 45,91 54, ,17 49,06 49,03 43,93 53, ,12 47,98 47,8 42,08 52, ,2 47,02 46,69 40,35 51, ,59 45,33 44,69 37,13 49, ,23 43,89 42,95 34,16 47, ,05 42,63 41,38 31,37 46, ,05 40,49 38,62 26, ,61 40,01 37,99 24,91 43, ,2 39,56 37,38 23, ,41 36,46 33,06 14,46 39,7 Tablo 101. Kül Depolama Sahasındaki İnşaat Çalışmalarından Kaynaklı Gürültünün Mesafelere Göre Dağılımı Mesafe r (m) A-Ağırlıklı Net Ses Basıncı Düzeyleri (dba) 50 73, , , , , , , , , , , , ,

43 Mesafe r (m) A-Ağırlıklı Net Ses Basıncı Düzeyleri (dba) , , Lgündüz A-Ağırlıklı Ses Basıncı Düzeyleri (dba) Mesafe (m) Şekil 78. Kül Depolama Sahasındaki İnşaat Çalışmalarından Kaynaklı Gürültünün Mesafelere Göre Dağılımı ÇGDY Yönetmeliğinin Ek-7 Tablo 5 de Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri yer almaktadır. Söz konusu sınır değerler Tablo 102 de verilmiştir. Tablo 102. Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Faaliyet türü (yapım, yıkım ve onarım) Lgündüz (dba) Bina 70 Yol 75 Diğer kaynaklar 70 ÇGDY Yönetmeliğinin 23. maddesinde belirtildiği üzere inşaat faaliyetleri sırasında meydana gelecek Lgündüz gürültü düzeyi, Tablo 102 den de görüleceği üzere, çalışma alanına en yakın duyarlı yapı çevresinde 70 dba seviyesini aşmaması gerekmektedir. Tablo 101'den de görüleceği üzere 100 m mesafeden sonra gürültü seviyesi yönetmelikte verilen 70 dba'nın altında kalmaktadır. Kül\alçıtaşı depolama sahasına en yakın yerleşim yeri kuş uçuşu 1,7 km batısında yer alan Esenpınar Mahallesi dir. Ayrıca m güneydoğusunda orman bakım evi bulunmaktadır. Tablo 101 den de görüleceği üzere Kül\alçıtaşı depolama alanında yapılacak inşaat faaliyetlerinden kaynaklı Lgündüz değeri m mesafede 43,0 dba, m'de <39,7 dba olup yönetmelikte verilen 70 dba sınır değerinin altındadır. Bu nedenle Kül Depolama Alanında yapılacak inşaat faaliyetlerinden kaynaklı yerleşim yerlerinin etkilenmesi söz konusu değildir. 212

44 İnşaat aşamasında; iş makinelerinin bakımı yapılarak gürültü düzeyleri düşürülmeye çalışılacaktır. Kül depolama sahasında arazi hazırlığı ve inşaat aşamasında ÇGDYY'nin 23. Maddesi'nde belirtilen kriterlere uyulacaktır. Bu kriterler; a) Şantiye alanındaki faaliyet türlerinden çevreye yayılan gürültü seviyesi Ek-VII de yer alan Tablo-5 te verilen sınır değerleri aşamaz. b) Konut bölgeleri içinde ve yakın çevresinde gerçekleştirilen şantiye faaliyetleri gündüz zaman dilimi dışında akşam ve gece zaman dilimlerinde sürdürülemez. c) Hafta sonu ve resmi tatil günlerinde gerçekleştirilecek şantiye faaliyetlerine, konut bölgeleri ve yakın çevresinden gelen şikayetlerin yoğunluğu dikkate alınarak, İl Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile yasaklama getirilebilir. ç) Kamu yararı gerektiren baraj, köprü, tünel, otoyol, şehir içi anayol, toplu konut gibi projelerin inşaat faaliyetleri ile şehir içinde gündüz trafiği engelleyecek inşaat faaliyetleri gündüz zaman diliminde çalışmamak koşuluyla Ek-VII de yer alan Tablo-5 teki gündüz değerlerinden akşam için 5 dba, gece için 10 dba çıkartılarak elde edilen sınır değerlerin sağlanması ve bu kapsamda alınacak İl Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile sürdürülebilir. d) Şantiye faaliyeti sonucu oluşabilecek darbe gürültüsü, LC max gürültü göstergesi cinsinden 100 dbc yi aşamaz. e) Faaliyet sahibi tarafından şantiye alanında; inşaatın başlama, bitiş tarihleri ve çalışma periyotları ile büyükşehir belediyesi veya il/ilçe belediyesinden alınan izinlere ilişkin bilgiler inşaat alanında herkesin kolayca görebileceği bir tabelada gösterilir. f) Tatil beldelerinde ve turistik alanlarda gerçekleştirilen tüm şantiye faaliyetleri büyükşehir belediyesi ve/veya il/ilçe belediyesinin kararı doğrultusunda hafta sonları veya bir kaç ay süre ile tamamen durdurulabilir. Ayrıca; inşaat aşamasında ÇGDYY'nin 25. Maddesinde belirtilen titreşim kriterlerine titizlikle uyulacaktır. Arazinin hazırlanması ve inşaat aşamasında; İş makinelerinin bakımı yapılarak gürültü düzeyleri düşürülmeye çalışılacaktır. İnşaat aşamasında makine ve ekipmanlarda meydana gelecek gürültüden çalışanları koruyabilmek ve gerektiğinde; 4857 sayılı İş Kanunu hükümlerine uyulacaktır. İnşaat alanının 50 m yakınında konut, hastane ve okul bulunmamaktadır. İnşaat faaliyetlerinin tamamlanmasına kadar proje alanına en yakın duyarlı yapıda oluşması muhtemel titreşim değerlendirilecek ve titreşim oluşması durumunda ÇGDYY Madde 25 kapsamında değerlendirme yapılarak gerekli tedbirler alınacaktır. Proje nin inşaat faaliyetleri kapsamında yürütülecek çalışmalardan, gürültü seviyesini önemli ölçüde etkileyecek faaliyetler için gürültü seviyesinin periyodik olarak ölçümü yapılacak olup, ilgili mevzuatta belirtilen gürültü sınır değerlerinin aşılıp aşılmadığı sürekli olarak kontrol edilecektir. Ayrıca, proje alanında, inşaat aşamasında meydana gelecek gürültü konusunda Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği"nin Ek-7, Tablo 5 de yer alan şantiye alanları için gürültü sınır değerlerine dikkat edilecektir. İnşaat aşamasında programlı, programsız veya şikayete istinaden yapılacak denetimlerde, yetkili idarenin talebine istinaden çevresel gürültü seviyesi değerlendirme raporu hazırlatılacaktır. 213

45 İnşaat aşamasında tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren ÇGDYY hükümlerine titizlikle uyulacaktır. V.1.14 Karasal flora/fauna üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler ve alınacak önlemler Yapılması planlanan santral ve yakın çevresindeki flora ve fauna özellikleri Bölüm IV.2.15 te detaylı olarak verilmiştir. Projenin özellikle inşaat aşamasında karasal flora ve fauna üzerinde önemli etkileri olacaktır. En büyük etki, inşaat alanındaki habitat yapısı ve topografyasının bozulması ve inşa alanlarındaki doğal habitatların ortadan kalkması olacaktır. Bunun dışında, gürültü, toz ve araç trafiği gibi dolaylı etkiler de söz konusu olacaktır. Bu etkilerin azaltılması için alınması gerekli önlemler aşağıda belirtilmiştir: İnşaat faaliyetlerine çiçeklenme ve hayvanların üreme döneminde başlanmayacaktır. İnşaat faaliyetlerine başlanmadan önce arazideki mevcut bitkisel toprak sıyrılarak depolanması sağlanacak ve inşaat sonrası peyzaj alanlarına bu bitkisel toprağın yayılarak doğal bitki türlerine ait tohumların çimlenmesi sağlanacaktır. İnşaat faaliyetleri süresince, kullanım dışı alanlara, makine/ekipmanların, teçhizatlarının ve işçilerin sokulması engellenecektir. Etki altında kalacak alanların sınırları belirlenecek, koruma ve hassas alan olduğunu belirtilen tabelalar yerleştirilecektir. İnşaat faaliyetleri hayvanların alanı terk etmelerine imkan verecek şekilde tedrici olarak yapılacaktır. Gürültünün minimum düzeyde tutulması sağlanacak ve gece gürültü çıkartacak faaliyetlerden kaçınılacaktır. İnşaat faaliyetleri sırasında alanda sürekli sulama yapılmak suretiyle tozuma önlenecektir. İnşaat aşamasında çalışacak ekipmanın düzenli bakımları yapılacaktır. İnşaat faaliyetleri sırasında meydana gelecek atıklar mevzuat çerçevesinde bertaraf edilecektir. İnşaat personelinin bu konuda bilinçli davranması için faaliyet öncesi eğitimler verilecektir. Bern Sözleşmesi Ek 2 ve Ek 3 listelerine göre kesin koruma altında olan ve koruma altında olan fauna türleri için bu sözleşmenin koruma tedbirlerine ve 6. ve 7. madde hükümlerine uyulacaktır. CITES Sözleşmesi (Nesli Tehlikede Olan Yabani Bitki ve Hayvan Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme) hükümlerine riayet edilecektir. İnşaat faaliyetleri sırasında özellikle üreme ve göç dönemlerinde önlemlerin etkinliğinin fauna unsurları açısından izlenmesi ve gerekli tedbirlerin alınması için bir zoolog tarafından izleme yapılacaktır. V.1.15 Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla elden çıkarılacak tarım alanlarının büyüklüğü, bunların arazi kulanım kabiliyeti ve tarım ürünleri V Elden çıkarılacak tarım alanlarının büyüklüğü Proje sahası içinde; orman alanları, özel şahıslara ait araziler, hazineye ait araziler ile yatırımcıya ait tapulu araziler bulunmaktadır. Proje kapsamındaki tarım arazileri için 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu kapsamında Bartın Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü ne müracaat edilecektir. 214

46 V Arazi kullanım kabiliyeti ve tarım ürünleri Proje sahası ve çevresindeki arazilerin kullanım kabiliyetleri ve tarımsal ürünleri hakkında detaylı bilgiler Bölüm IV de verilmiştir. V.1.16 Arazinin hazırlanması ve inşaat alanı için gerekli arazinin temini amacıyla kesilecek ağaçların tür ve sayıları, ortadan kaldırılacak tabii bitki türleri ve ne kadar alanda bu işlerin yapılacağı (tesis alanı ve kül depolama sahaları dahil) Proje sahası ve kalker ocaklarının bir kısmı ormanlık alan üzerinde yer almaktadır. Söz konusu orman alanları için 6831 sayılı "Orman Kanunu"nun 17. Maddesi gereğince izin alınacak ve Ağaç Röleve Planı hazırlatılacaktır. Projeye ait Mescere Haritası Ek 16'da sunulmuştur. Mevcut amenajman planlarına göre, proje sahası ve kalker ocaklarındaki mescere kapalılığı daha ziyade 2 ve 3 ten oluşmaktadır. Bu nedenle kesilecek ağaç sayısı hesaplanırken emniyetli tarafta kalmak amacıyla, bölgenin kapalılığı 3 olarak kabul edilmiştir. Proje ünitelerinin mescere türü Tablo 103 te verilmiştir. Tablo 103. Planlanan Proje Kapsamındaki Orman Alanlarındaki Mescere Türleri Ünite Mescere Türü (Simgesi) Mescere Türü (Açıklama) Santral Sahası Kazı Fazlası Malzeme Depolama Sahası Kül/Alçıtaşı Depolama Sahası GnDybc3 MGnbc3-1 BGn GnKnb3 MGnb2 GnDybc3 BGn-2 GnKnbc3 Gürgen, diğer yapraklılar, sırıkılıkdireklik çağı ağaçlar, 3 kapalı Meşe, gürgen, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 ve 1 kapalılıkta Bozuk mescere gürgen Gürgen, kayın, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Meşe, gürgen, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 2 kapalılıkta Gürgen, diğer yapraklılar, sırıkılıkdireklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Bozuk mescere gürgen, 2 kapalılıkta Gürgen, kayın, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Z-2 Ziraat alanı GrKnb3 Çmbc3 Gnb3 Çmçd2/Knab3 Çmcd2/Gnab3 KnKsb3 KnGnb3 Çmç2/KnGnab3 Gürgen, kayın, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Sahil çamı, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Gürgen, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Sahil çamı, ince ağaçlık, 2 kapalılıkta / kayın, genç ağaçlar, 3 kaplılıkta Sahil çamı, ince ağaçlık, 2 kapalılıkta / gürgen, genç ağaçlar, 3 kaplılıkta Kayın, kestane, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Kayın, gürgen, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Sahil çamı, ince ağaçlık, 2 kapalılıkta / kayın, gürgen, genç 215

47 Ünite Mescere Türü (Simgesi) Mescere Türü (Açıklama) ağaçlar, 3 kaplılıkta Kalker Ocağı (Ruhsat No: ) Kalker Ocağı (Ruhsat No: ) KsKnc3 KnGnb3 GnDyc3 Kestane, kayın, ince ağaçlar, 3 kapalılıkta Kestane, kayın, sırıkılık-direklik çağı ağaçlar, 3 kapalılıkta Gürgen, diğer yapraklılar, ince ağaçlar, 3 kapalılıkta Yapılması planlanan santral ve yardımcı üniteleri için kesilecek ağaç sayısı kaba bir hesapla yaklaşık adettir. Ancak hesaplanan bu rakamlar kesin olmayıp, kesin miktarlar orman izinlerinin alınması sırasında hazırlanacak olan ağaç röleve planında yer alacaktır. V.1.17 Proje ve yakın çevresinde yeraltı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına (geleneksel kentsel dokuya, başta Amasra olmak üzere potansiyel turizm alanlarına olabilecek etkiler, arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) materyal üzerindeki etkilerinin şiddeti ve yayılım etkisinin belirlenmesi ve alınması gereken önlemler Proje sahası, 4957/2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu kapsamında Bakanlar Kurulu Kararı ile ilan edilen herhangi bir Turizm Merkezi veya Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi sınırları içerisinde kalmamaktadır (Bkz. Ek 1). Buna ilaveten Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) nın doğa koruma açısından küresel düzeyde öncelikli 200 ekolojik bölgeden biri olarak ilan ettiği Küre Dağları Milli Parkı, proje sahası dışında yer almaktadır (Bkz. Ek 1). Proje kapsamında 2863 sayılı "Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu"na göre korunması gerekli herhangi bir tabiat varlığı bulunmamaktadır (Bkz. Ek 1). Yürütülecek çalışmalarda, herhangi bir kültür varlığına rastlanması halinde, durum en yakın müze müdürlüğüne bildirilecektir. Projenin inşaat faaliyetlerinden kaynaklanabilecek en önemli etki, hafriyat çalışmalarından oluşacak toz ve gürültü emisyonu olup, bununla ilgili de arazide sulama yapılması, malzemelerin üzerinin kapatılması gibi önlemlerin alınmasıyla bu etkinin minimum düzeye indirgenmesi hedeflenmektedir. Dolayısıyla projenin yakın çevresindeki yeraltı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına herhangi bir olumsuz etkinin olması beklenmemektedir. V.1.18 Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin faaliyete açılmasına dek sürdürülecek işlerden, insan sağlığı ve çevre için riskli ve tehlikeli olanlar. (Çevre ve toplum sağlığını olumsuz etkileyecek yangın ve patlamalara karşı alınacak tedbirler hakkında bilgi verilmesi) Proje kapsamında yürütülecek tüm faaliyetlerde tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu hükümlerine harfiyen uyulacağından inşaat aşamasındaki faaliyetlerin insan sağlığı ve çevre açısından herhangi olumsuz bir etki oluşturması beklenmemektedir. Projenin inşaat aşamasında insan sağlığı ve çevre için risk taşıyabilecek faaliyetler, iş kazaları, toz ve gürültü oluşumudur. Bunları en az seviyeye indirgemek için aşağıdaki hususlara uyulacaktır: 216

48 İş kazalarının meydana gelmesini önlemek için inşaat aşamasında çalışacak personele konu ile ilgili olarak gerekli eğitimler verilecektir. Buna ilaveten, çalışma alanına uyarıcı levhalar konulacaktır. Elektrik ile ilgili çalışmalarda, elektrik çarpması gibi iş kazalarını en aza indirmek için, özellikle bu işlerde kalifiye eleman çalıştırılması yoluna gidilecek ve personel iş emniyeti konusunda bilgilendirilecektir. Şantiye ortamındaki bulaşıcı hastalıkların önüne geçebilmek için çalışanların periyodik olarak muayeneleri yapılacaktır. Mevzuat gereği, şantiyede işyeri hekimi bulundurulacaktır. Sahada bir adet revir bulundurulacaktır. İncinmeler ve hafif yaralanmalar burada tedavi edilecek, daha ciddi yaralanmalarda ise Bartın ve/veya Amasra da bulunan sağlık kurumlarına başvurulacaktır. Proje kapsamında gerçekleştirilecek faaliyetler esnasında tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ilgili hükümlerine uyulacaktır. Gürültüye maruz kalınan ortamlarda çalışanların sağlığını koruyabilmek ve faaliyetin sürekliliğini sağlayabilmek için başlık, kulaklık veya kulak tıkaçları gibi koruyucu ekipman verilecektir. Çalışma yapılan sahalar ve hafriyat topraklarının üst yüzeyi düzenli olarak sulanmak suretiyle meydana gelebilecek tozuma engellenecek, oluşacak toz emisyonu asgari seviyede tutulacaktır. V.1.19 Arazinin hazırlanmasından başlayarak ünitelerin açılmasına dek yerine getirilecek işlerde çalışacak personelin ve bu personele bağlı nüfusun konut ve diğer teknik/sosyal altyapı ihtiyaçlarının nerelerde ve nasıl temin edileceği Projenin inşaat aşamasının 4 yıl sürmesi öngörülmektedir. Bu süre içerisinde aynı anda çalışacak personel sayısı en fazla olacaktır. Söz konusu personelin inşaat faaliyetleri süresince kullanmaları için proje sahası içerisine şantiye kurulacaktır. Proje kapsamında çalışacak olan personelin her türlü teknik ve sosyal altyapı ihtiyaçları (yatakhane, yemekhane, mutfak, soyunma yeri, duş, tuvalet, lavabo, ardiye, idari ve teknik bürolar) şantiye alanında mevcut olacaktır. Proje kapsamında çalışacak personel, öncelikli olarak proje sahası ve yakın çevresindeki yerleşimlerden tercih edilecektir. Bu durumda yakın yerleşim yerlerinden gelen personel kendi imkanları ile konaklayabilecektir. V.1.20 Proje alanında, peyzaj öğeleri yaratmak veya diğer amaçlarla yapılacak saha düzenlemelerinin (ağaçlandırmalar ve/veya yeşil alan düzenlemeleri vb.) ne kadar alanda, nasıl yapılacağı, bunun için seçilecek bitki ve ağaç türleri, vb. Tesis inşaatının tamamlanması sonrasında faaliyet üniteleri etrafında gerekli arazi düzenleme ve ıslah işlemleri yapılacaktır. Hafriyat çalışmaları sırasında yüzeyden sıyrılan bitkisel toprak, peyzaj çalışmalarında kullanılmak amacıyla, gerekli görülen yerlere tekrar serilecektir. Proje sahasında yapılacak arazi düzenlemesinde kullanılacak bitki türleri, bölge özelliklerine uygun olarak seçilecektir. Proje sahasının büyük bir kısmı ormanlık arazilerden oluştuğundan, söz konusu çalışmalarda Orman Bölge Müdürlüğü Ağaçlandırma Dairesi Başkanlığı nın ilgili birimleri ile koordineli olarak çalışılacaktır. 217

49 V.1.21 Projenin inşaat faaliyetlerinden kaynaklanan trafik yükünün belirlenmesi ve etkilerinin değerlendirilmesi V İnşaat faaliyetlerinden kaynaklanacak ilave trafik yükü Proje sahasına D010 karayolu ile ulaşım mümkündür (Bkz. Şekil 79). Proje kapsamında ünitelere ulaşmak için proje sahası içerisinde servis yolları yapılacaktır. Kaynak: Şekil 79. Ulaşım Yollarını Gösteren Harita Karayolları Genel Müdürlüğü (KGM) tarafından hazırlanan Bartın 2011 Yılı Trafik Hacim Haritası Şekil 80 de verilmiştir. Kırmızı renk ile işaretlenmiş olan ölçüm noktasındaki trafik yükü; adet otomobil, 203 adet orta yüklü ticari araç, 1 adet otobüs, 271 adet kamyon ve 198 adet Kamyon+Römork, Çekici+Yan Römork olarak belirlenmiştir. Bu durumda bölgedeki mevcut trafik yükü günlük taşıttır. Projenin inşaat aşamasındaki hafriyat işleri sırasında yaklaşık olarak 45 araç çalışacaktır. Bölgedeki toplam taşıt hacmi taşıt/gün olup, söz konusu projenin inşaat aşamasında 45 taşıt/gün lük ilave yük ile toplam taşıt hacminin taşıt/gün olması beklenmektedir. Sonuç olarak; yapılması planlanan tesisin, inşaat aşamasındaki işlerden dolayı bölgedeki mevcut taşıt hacmini ihmal edilebilir seviyede arttıracaktır. Bu artış, inşaat faaliyetleri devam ettiği müddetçe geçerli olacaktır. 218

50 Kaynak: Şekil 80. Proje Sahasına Ulaşım İçin Kullanılacak Olan Yollardaki Trafik Yükünü Gösteren Harita V Etkilerin değerlendirilmesi Taşıma faaliyetleri sırasında ve şantiyeye giriş/çıkışlarda 2918 sayılı Trafik Kanunu nun ilgili maddelerine ve tarih ve sayılı Karayolu Taşıma Yönetmeliği ve aynı yönetmelikte tarih sayılı değişikliğe, tarih ve sayılı Karayolları Trafik Yönetmelik hükümlerine riayet edilecektir. Nakliye çalışmalarında mevcut yollara zarar verilmeyecek olup, taşıma faaliyetleri sırasında trafik güvenliğini tehlikeye düşürecek şekilde duman, yanmamış gaz, toz vb. maddeler yola doğru verilmeyecek, araçlara istiap haddinden fazla yükleme yapılmayacak, köy yolu üzerinde bulunan köprü, trafik levhaları, menfez, asfalt ve stabilize kaplamalarına zarar verilmeyecektir. Bu yapılara zarar verilmesi durumunda bu zarar faaliyet sahibi tarafından karşılanacaktır. Tehlikeli madde sınıfına giren malzemelerin taşınması esnasında, Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınması Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. İşletme aşamasında karayolu ağı dâhil yolların kullanılması ile ilgili olarak; 2918 sayılı "Trafik Kanunu"nun 65. Maddesinde belirtilen, araçların yüklenmesi ile ilgili ve aynı Kanunun 33. Maddesinde konu olan, özel yüklerin taşınması ile ilgili Karayolları Genel Müdürlüğü nden gerekli izinler alınacaktır. Ayrıca, nakliye sırasında karayoluna kirletici malzeme (taş, kum, çamur vb.) taşınmaması için gerekli tüm tedbirler alınacaktır. V.1.22 Diğer özellikler Bu başlık altında açıklanması gereken başka bir husus bulunmamaktadır. 219

51 V.2 Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.2.1 Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Özellikleri, Hangi Faaliyetlerin Hangi Ünitelerde Gerçekleştirileceği (Soğutma sisteminin ayrıntılı açıklanması), Kapasiteleri, Her Bir Ünitenin Ayrıntılı Proses Akım Şeması, Temel Proses Parametreleri, Prosesin Açıklaması, Faaliyet Üniteleri Dışındaki Diğer Ünitelerde Sunulacak Hizmetler, Kullanılacak Makinelerin, Araçların, Aletlerin ve Teçhizatın Özellikleri (soğutma sistemi ve diğer prosesler arasındaki farkların ayrıntılı açıklanması) V Termik santral üniteleri ve yanma prosesi HEMA Termik Santrali, ; her biri 660 MW e (Toplam 2x660=1.320 MW e ) gücünde iki üniteli bir enerji santralı olarak planlanmaktadır. Önerilen santralın brüt çevrim verimi %45 dir. Önerilen termik santralı aşağıdaki ünitelerden oluşmaktadır; Elektroklorlama ünitesi, Desalinizasyon ünitesi, Soğutma suyu sistemi, Demineralizasyon ünitesi, Pülverize Kömür Kazanı (2 adet) ve yardımcı tesisleri, Buhar Türbin-Jenaratör Seti (2 adet) ve yardımcı tesisleri, Transformatörler, Baca Gazı Desülfürizasyon (BGD) Ünitesi (2 adet), Kireç Taşı Hazırlama Ünitesi, Elektrostatik filtre (2 adet), DeNO x (SCR) (2 adet) Baca (2 adet) Arıtma tesisleri, Kömür ve Kül nakil sistemleri, Şalt Sahası, Hidrojen üretim tesisleri, Yardımcı yakıt depolama ve dağıtım tesisleri, Kömür öğütme sistemi ve yakıcılar, Yardımcı Ekipmanlar ve üniteler (Laboratuar, kazan dairesi, bunker binası, makine dairesi, kırıcı binası, tamir atölyesi, besleme suyu depolama tankları oluşturmaktadır. Kömüre dayalı bir termik santraldeki ana işlem kömürde var olan kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dönüştürülmesidir. Bu dönüşüm, esas itibarı ile büyük miktardaki kömürün kazan adı verilen yanma odasında yakılması ile elde edilen ısı ile bir dizi arıtma işlemi ile saflaştırılan suyun yüksek basınç ve sıcaklıkta buharlaştırılması ve bu buharın türbinde mekanik enerjiye, jeneratörde de elektrik enerjisine dönüştürülmesi ile gerçekleştirilmektedir. Santralde kullanılacak olan kömür, kömür stok alanında depolanacaktır. Santralde yakılmak üzere bantlarla kömür kırıcılarına, oradan da kömür değirmenlerine alınan kömür, burada öğütülerek kömür tozu haline getirilerek kazanın yanma odasına pulverize kömür tozu olarak püskürtülecektir. Santralde kullanılacak olan kazan; süperkritik basınçlı, tek kademe kızdırıcılı, tek geçişli olup, özel pulverize kömürü karşılıklı ya da teğetsel yanma sistemiyle yakmak üzere tasarlanmıştır. Bu sistem, yüksek verim sağlayan, dünyada kabul görmüş ve kullanılan bir sistem olup, bakım ve işletme gideerlerinin düşük olması sebebiyle de tercih edilmektedir. 220

52 Kazanda yanma sonucu oluşan sıcak gazların ısı enerjisi, kazanda sirküle edilen su buhar çevrimine aktarılacaktır. Buhar kazanından elde edilen yüksek basınç ve sıcaklıktaki buhar, konvansiyonel bir buhar türbininden geçirilerek türbine akuple jeneratörün elektrik üretmesini sağlayacaktır. Üretilen elektrik enerjisi, elektrik şebekesini beslenmek üzere transformatöre ve şalt sahasına iletilecektir. Türbinde iş gören buhar kondenserde yoğunlaştırılarak yeniden yüksek basınç ve sıcaklıkta buhar üretimini gerçekleştirmek üzere kazana gönderilecektir. Termik Santral Iş Akım Şeması Bölüm I (Şekil 1)'de verilmiştir. Kazan ünitesinden gelen baca gazı, atmosfere salınmadan önce birkaç aşamadan geçirilecektir. Öncelikle baca gazının sıcak enerjisi, yanma havasını yeniden ısıtmak için kullanılacaktır. Azot oksitlerin oluşumu düşük-no x yanma sistemi kullanılarak başta azaltılacak olup, bu değerleri minimuma indirmek için bir DENO x (SCR) ünitesi kurulacaktır. Baca gazındaki tozun (uçucu kül) azaltılması için baca gazı, elektrostatik filtreden geçirilecektir. Baca gazı atmosfere salınmadan önceki son aşamada, BGD tesisinde kükürtdioksitin azaltılması sağlanacaktır. Burada kükürtdioksit içeren baca gazı üzerine kireçtaşı çözeltisi püskürtülerek, reaksiyon sonunda alçıtaşı ve karbondioksit oluşması sağlanacaktır. V Termik santral üniteleri 1) KÖMÜR TEDARIK SISTEMI Kömür, aklaşık 40 m mesafedeki Kuyu 1 lokasyonundan tedarik edilecektir. Kömür madeninin tahmini yıllık üretimine ilişkin rakamlar Bölüm V.2.3'te verilmiştir. Kömür Nakil Sistemi Kömür madenine olan yakınlık nedeniyle, kömür, kapalı bant konveyörlerle Kuyu 1 lokasyonundan direkt olarak kömür stok alanına taşınacaktır. Kömür, santrale taşınmadan önce, kömür zenginleştirme tesislerinde (lavvar) yıkanarak kömür nitelikleri açısından beklenen kaliteye ulaştırılacaktır. Stok Sahasının Yerleşim Planı ve Kapasitesi Kömür stok alanının dizaynı, tahmini stok süresine, kömür kalitesine, ilgili makinelere ve mevcut alana bağlıdır. Kömür stok alanı, kömürün hızlıca naklini mümkün kılmak için her yerden kolay erişilebilir bir lkasyonda konuşlandırılmıştır. söz konusu alanın çevresinde ısı kaynağı ya da yanıcı madde bulunmayacak, yeterli miktarda yangın söndürme suyu tahsis edilmiş olacaktır. Farklı tür kömürler stok alanında birbirleri ile karıştırılmayacaktır. Sahanın topografyası izin verdiği ölçüde, hakim rüzgâr yönü, stok alanının dar kısmında olacak, böylece kömür kaybı ve kömürün oksidasyonu mümkün olduğunca azaltılmış olacaktır. Yine yangınla mücadele sebebiyle bir su püskürtme sistemi kurulacaktır. Stoklanan kömürün kendi kendine yanıcılığının minimum hale getirilmesi için taze kmür stoka alınacaktır. Stokta bulunan eski kömür ise kazana alınarak yanma işlemi gerçekleşecektir. Stokta bulunan eski kömür, kazanda yakılacak, taze kömür ise stoğa alınacaktır. Kömür nakli ve kömür park makinesinin (stacker/reclaimer) hareketi için açılan tüm koridorlar güvenli çalışma için yeterli boyutta planlanacaktır. 221

53 Kömür stok alanı yaklaşık m 2 alan kaplamakta olup, alanda ton kömür depolanabilmektedir. Bu miktar, iki üniteyi yaklaşık 15 gün maksimum yükte çalıştırmak için yeterlidir. Proje kapsamında minimum ton kömürün stok sahasında her zaman hazır bulundurulması planlanmaktadır. Bu miktar, 3 günlük çalışmaya denk gelmektedir. Stok Sahasında Kömür Hazırlığı Kömür, konveyörler ve kömür stok makineleriyle stok alanına taşınacaktır. Stok alanında, üç dikey stok bulunacaktır. Ortadaki stok, ortadan dikey olarak ikiye ayrılabilecektir. Kömür park makinesi dıştaki ve ortadaki stoklar arasındaki raylara yerleştirilir. Bu makine, stoka kömür boşaltmada ve stoktan kömür çekmede kullanılacaktır. Boşaltma işlemi sırasında makinenin stacker kısmı stoka kömürü istiflerken, makinenin reclaimer kısmı kazanı beslemek üzere gerekli miktar ve özellikteki kömürü stoktan yükleyecektir. Kömürü iki taraflı olarak (hem sağdan hem soldan) boşaltmak, kömür park makinesinin iki kısmının da her kalite kömüre ulaşmasını sağlayacaktır. Kömür stoka boşaltıldığı anda stoktan makineye geri yüklenebilir. Bu durumda, kömür yığından aşağı doğru kaymış olsa bile, stoklanan tüm kömür türleri, sahadan kazana taşınabilecektir. Park makinesinin bozulması halinde, arızalı makina by-pass konumuna alınarak kömür direk bunkerlerine alınarak devam edilebilecektir. Ayrıca ikinci makine sadece kömür stoklamak ya da sadece stoktan kömür çekmek için kullanılacaktır. Bu arıza süresince tekerlekli bir yükleyici, acil durum silolarını kullanarak kazan bunkerlerini besleyebilecektir. Kömür stok sahasında yağmur suyu drenaj sistemi ve aşırı kuruluğa ve kömür stoklarından yayılacak tozlara karşı su püskürtme sistemi bulunacaktır. Kazanın Kömür Bunkerlerine Kömür Tedariki Stok sahasındaki taşıma sistemi, kazan binasındaki kömür bunkerlerine giden konveyör hatlarından, manyetik ayırıcılardan, metal dedektörlerinden, kantardan ve numune alma ekipmanından oluşmaktadır. Proje kapsamında tek bir konveyör hattı öngörülmektedir, fakat konveyör hattında yedek bant üniteleri bulunacaktır. Kömür hazırlık sisteminin bir parçası olarak kırıcı tesisi de yapılacaktır. Kırıcı tesisi, iki elek ve iki kırıcıdan oluşmaktadır. Her elek ve kırıcının kapasitesi 30 mm ile 50 mm arasında olacaktır. Belirlenen kömür tane boyutu 50 mm yi aşmadığından, önkırıcı gerekli değildir. Fakat bazı ünitelerde zarara sebebiyet vermemek için kömür, bunker binasına girmeden elenecektir. Yapılması planlanan santraldeki kömür nakil sistemi, dünya çapında birçok santralde kanıtlanmış standartlara göre yapılacaktır. Kömür Harmanlama İşlemi Katı yakıt için yakıt ön-işleme prosesi, sabit yanma koşulu sağlamak ve pik emisyonları azaltmak için yakıtın karıştırılması ve harmanlanması anlamına gelir. Her santral ünitesinde kömür bunkerleri vardır. Her bir bunker, sadece bir yakıcı sırasını besleyen öğütücüye/değirmene hizmet verir. 222

54 Kömür stok alanı, santrale beslenen kömürün, Kuyu 1'den gelen kömür tedarikindeki olası bir aksamadan etkilenmemesi ve madenden gelen farklı karakterdeki kömürleri harmanlamak için kullanılır. Eşit yakıt kalitesi elde etmek için kömür, stok alanından stok yığınları, dört sıra halinde stoklanması planlanmaktadır. Böylece harmanlama işleminin gerçekleşmesi için stacker/reclaimer iki sıra halinde birbirinden bağımsız olarak çalışabilecektir. Harmanlama şu şekilde gerçekleşecektir; her kömür yığınında farklı özellikteki kömür seviyeleri bulunacak, böylece reclaimer kömürü alırken, kömür kendiliğinden harmanlanmış olacaktır. Farklı türde kömürleri stoklamak için, stok sahasında belirli bir düzen sağlanacak olup, yukarıda da bahsedildiği üzere farklı özellikteki kömürler, stok sahasında birbirinden ayrı yığınlar halinde stoklanacaktır. Kömür Bunkerleri Kömür bunkerleri kısa dönemli kömür stoku sağlar ve değirmenleri sürekli olarak kömürle besler. Kömür hazırlama (kırıcılar) tesislerinden alınan kömür, buradan kazan bunkerlerine verilecektir. Santralde bunker dizaynı, optimum çalışma için bunker içinde hiçbir tıkanıklık olmayacak ve devamlı kömür akışını sağlanacak şekilde yapılacaktır. 2) KAZAN Kazan Santralde Benson12 kazanı kullanılacaktır. Basınç bölümleri (duvarlar ve ısıtma yüzeyi) tamamen kaynaklanmış ve destekleyici çelik yapı ile askıya alınacaktır. Yakma sistemi, Pülverize bitümlü kömür (PC) yakma olacaktır. Kömürün yakılmasıyla ortaya çıkan ısı, uygun süperkritik buhar basınç ve sıcaklıklarındaki tek geçişli kazanın içinde yüksek basınçlı buhar üretir. Bu ısı transferi sisteminin emre amadeliği yıllardır Türkiye dâhil, dünyanın birçok ülkesinde kanıtlanmıştır. Kazan, minimum %40 kapasitede destekleyici yanma (yardımcı yakıt) olmadan güvenli çalışmanın sağlanabileceği şekilde olacaktır. Santral dizaynı ile paralel olarak kazan % yük aralığında değişken basınçla çalıştırılabilecektir. Hava ve baca gazı sistemleri, bir çift taze hava fanı, bir çift rejeneratif hava ön ısıtıcısı, bir çift cebri çekme fanı ve bir çift de birincil hava fanından oluşmaktadır. Kazan, yıllık saat buhar üretecek şekilde dizayn edilecektir. Kazan Teknoloji Seçimi Büyük, pulverize kömür yakıtlı termik santrallerde kazan teknolojileri kritikaltı (subcritical), süperkritik (supercritical) ve ultra süperkritik (ultrasupercritical) olarak adlandırılırlar. Kritikaltı santrallerde, buhar basıncı 190 Bar dan daha azdır. Bu santrallerde genellikle domlu kazanlar kullanılır. Buhar, kazanda sıvı ve gaz fazlarında karışık haldedir ve genellikle dom tipli kazanlar kullanılır (Bkz. Şekil 81). 12 Harcanan buhar miktarına eşit su dolanımı sağlanan kazan 223

55 Şekil 81. Kritikaltı ve Süperkritik Buhar Kazanı Süperkritik santraller 221 Bar ın üzerinde buhar basıncıyla çalışırlar ve tek geçişlidir (Bkz. Şekil 81). 221 Bar basınç ve 374,15 C sıcaklıkta su kritik noktadadır. Kritik noktada, su ve buharın özkütlesi aynıdır. Bu noktadan sonra gizli ısı sıfırdır, yani buhar-su fazı karışık değildir. Kritik parametrelerin altında buharı sudan ayıran bir kazan domu yoktur. Süperkritik kazan teknolojisi, termik santrallerde kritikaltı kazan teknolojisinden daha verimli olduğundan, gelişmiş ülkelerdeki elektrik endüstrisinde standart haline gelmiştir. Planlanan tesisin fizibilite aşamasında yukarıda değinilen hususlar göz önüne alınmış ve söz konusu projede nominal ana buhar basıncı 254 Bar (türbin girişi 248 Bar), nominal ana buhar sıcaklığı 560ºC, nominal tekrar kızdırılmış buhar basıncı 43,8 Bar, nominal tekrar kızdırılmış buhar sıcaklığı 580ºC olan süperkritik kazan seçilmiştir. 3) BUHAR JENERATÖRÜ Klasik dikey tek geçişli, süper kritik buhar jeneratörü ünitesi, Şekil 82'de gösterilmiştir. Buhar jeneratörü iki kısımlıdır, birinci kısım dikey su duvarlarından oluşur. İkinci kısımda gaz aşağı akarken baca gazından tekrar ısı kazanımı sağlanır. Değirmenler Santralde bir değirmen hizmet dışıyken (n-1 konsepti), tam yükte çalışabilmek için gerekli boyut ve kalitede kömürü hazırlama kapasitesine sahip olan değirmenlerin kullanılması planlanmaktadır. Değirmenler, kömürü kömür bunkerinin çıkışından alarak kömür boruları, pulverize kömürü yakıcılara taşır. Kömür Yakıcılar Minimum NO x salınımıyla verimli yakıt yanmasını sağlamak için, düşük NO x li pülverize kömür yakıcıları gerekir. Yakıcılar yanma odası içinde farklı seviyelere yerleştirilir. Belirli sayıda yakıcı, bir değirmene bağlıdır. Eğer bir değirmen çalışır ya da durursa, ona bağlı yakıcı grubu da çalışır ya da kapatılır. 224

56 Şekil 82. Klasik Tek Geçişli Dikey Süperkritik Buhar Jeneratörü Üst Yakma Havası Sistemi NO x emisyonunu daha da azaltmak için, her bir yakıcının üstünde üst yakma havası sistemi olacaktır. Taban Külü Toplama Yanan kömür, yanma odasının altındaki, su dolu hazneye (cüruf teknesi) düşer. Bu cüruf teknesi, taban külünü hazneden alarak ıslak kül bunkerine taşır. Ekonomizer Besi suyu, baca gazından tekrar ısı kazanımı sisteminin altında yer alan ekonomizer aracılığıyla üniteye verilir. Buharlaştırıcı Yanma odasının alt kısmında dikey ve spiral tüp su duvarı bulunmaktadır. Yanma odasının etrafında dairesel ısı soğurulmasında değişiklikler olabilmesi için, yanma odasının etrafındaki tüpün boyutu ve konumu doğal sirkülasyon akışı özelliği sağlayacak şekilde dizayn edilecektir. Son buharlaştırıcı kısım, yanma odasının burun kısmında planlanmaktadır. 225

57 Süper Kızdırıcı (Superheater) Buhar/su ayrıştırıcılardan gelen buhar, yanma odasının tavanını, ısı tekrar kazanım bölümünü ve yan duvarların bir kısmını da kapsayan kızdırıcı devreden geçer. Sprey su sıcaklığı ayarlayıcılar, son ana buhar sıcaklık kontrolü için, kızdırıcıların üst kısmına yerleştirilir. Süper kızdırıcılar, kazanın arka kısmındaki düşük sıcaklık süper kızdırıcısı, üst bölümdeki orta sıcaklık süper kızdırıcısı ve kazanın burun kısmındaki yüksek sıcaklık süper kızdırıcısı olacak şekilde üç farklı kademede yerleştirilmiştir. Temel olarak süper kızdırılmış buhar sıcaklığı kömür/su oranıyla ayarlanır. Buna ilaveten ana buhar sıcaklığının kontrolü amacıyla iki farklı kademede spreyleme sistemi yerleştirilmiştir. Birinci kademe spreyleme düşük ve orta sıcaklık ultra süper kızdırıcılarının arasına, ikinci kademe spreyleme ise orta sıcaklık ultra süper kızdırıcıları ve yüksek sıcaklık ultra süper kızdırıcıları arasına yerleştirilir. Tekrar Kızdırıcı (Reheater) Tekrar kızdırıcı tüpler, baca ısısı yeniden kazanımında olup, buradan son ana tekrar kızdırma buharı sıcaklık kontrolü için girişe doğru uzatılacaktır. Tekrar kızdırıcı, kazanın arka geçişinin ön kısmındaki düşük sıcaklık tekrar kızdırıcısı ve yatay geçiş kısmındaki nihai tekrar kızdırıcısı olmak üzere iki kademede yerleştirilmiştir. Tekrar kızdırılmış buharın sıcaklığının kontrolü amacıyla kazana baca gazı damperleri yerleştirilmiştir. Buna ek olarak yük değişimleri esnasında tekrar kızdırılmış buharın sıcaklığının kontrolü için düşük sıcaklık tekrar kızdırıcısı ve final tekrar kızdırıcısı arasında acil durum sıcaklık kontrol spreylemesi mevcuttur. Kurum Üfleyiciler Buhar jeneratörü çalışırken, buharla çalışan otomatik bir kurum üfleme ekipmanı, kazanın yanma odasını ve baca gazı geçişlerini temizleyecektir. Bu, buhar jeneratörünün ısı tekrar kazanım bölümündeki su ya da buhara, neredeyse daimi ısı transferini garantiler. Yalıtım Termal yalıtım (tuğla ve gerekli malzemelerle yapılacak katmanlar), yanma odası duvarlarında ve sıcak baca gazı borularında aşırı ısı kaybını önleyecektir. Taze Hava Fanı (FD Fan) Hava ortamdan alınır ve kazan duvarlarını çevreleyen hava kutuları (kanalı) vasıtasıyla sıkıştırılır. Birincil hava yakıcılar için; ikincil hava ise yakıcılar ve NO x azaltımı amacıyla yanma odasındaki sıcaklık kontrolü için gereklidir. Hava Ön Isıtıcısı Hava, taze hava fanından sonra, baca gazından alınan ısıyla yatay pervanede ısıtılır. Sistem, baca gazı kısmına hava sızıntısını azaltmak için dizayn edilecektir. 226

58 Cebri Çekişli Fan (ID Fan) Baca gazı, buhar jeneratörü, döner hava ön ısıtıcısı, baca gazı desülfürizasyonu ve baca filtresi vasıtasıyla yanma odasından çekilir. Cebri çekme fanı, elektrostatik filtreden sonraki kısma yerleştirilir. Tüm çalışma koşullarında yanma odasının basınç altında olması cebri çekme fanı ile sağlanır. Bu konuda farklı avantaj ve dezavantajları olan iki seçenek mevcuttur. Birincisi tek cebri çekme fanıdır. Tek cebri çekme fanı seçeneğinde maliyet optimize edilmiştir ve işletme aşaması daha kolaydır. İkincisi ise çift cebri çekme fanıdır. Çift cebri çekme fanı daha esnek bir çalışma seçeneği sunar ve bir fanın arızalanması durumunda ünite yarı yükte çalışmaya devam edebilir. Aynı kapasitedeki kömür yakıtlı termik santrallerde bu iki sistem de yaygın olarak kullanılır; fakat son zamanlarda çift fan seçeneği daha çok tercih edilmektedir. Her iki durumda da ekipmanların uzun süreli devre dışı kalmasını engellemek için, stokta yedek parça bulundurulmalıdır. Cebri çekme fanı ve taze hava fanı normal şekilde dizayn edilmiş olup, basınç düşmesi ve akış hacmi için yeterli rezervi (%110 akış hacmi, %121 basınç kaybı) sağlayacaktır. Çalışmayı başlatmak (start-up) ve durdurmak için bir fuel oil ya da doğal gaz sistemi kurulacaktır. Yardımcı yakıt tedarik sistemi, yeterli bir depolama (60 saatlik fuel oil yakma) kapasitesi sağlayacaktır. Kömür yakıtlı kazanın devreye alınması sırasında gereken buhar (fuel oil atomizasyonu, besi suyu ön ısıtması vb. için buhar beslemesi), fuel oil yakıtlı bir yardımcı kazan ile sağlanacaktır. 4) TÜRBIN VE YARDIMCI SISTEMLERI Buhar Türbini Bir buhar türbini, genel olarak yatay ekseni etrafında dönen bir rotor, bu rotor üzerine monte edilmiş ve rotorla beraber dönen hareketli kanatlar, türbin gövdesi, bu gövde içinde bulunan iç gövde, sabit kanat taşıyıcıları ve sabit kanatlardan meydana gelir. Rotor, her iki tarafından radyal yataklarla yataklanacaktır. Kazanda üretilen yüksek basınçlı buhar, buhar türbinine gönderilerek basıncı düşürülür. Bu basınç değişiminde ortaya çıkan enerji mekanik olarak jeneratöre aktarılır ve elektrik üretimi gerçekleştirilir. Buhar, faydalı enerjisini kanatlar yardımıyla rotora verdikten sonra çürük buhar kondenseye dökülür. Yapılması planlanan santral kaspamında iki buhar türbini jeneratör setinin her biri 660 MW e brüt güç üretmek üzere tasarlanmıştır. Buhar türbini 1 yüksek basınç (HP), 1 orta basınç (IP) ve 2 alçak basınç (LP) türbininden meydana gelmektedir. LP çift akışlı olup, iki LP türbinin çıkışında, sıralı olarak soğutulan iki adet paralel kondenser vardır. Her bir türbin gövdesi tek bloktan meydana gelmekte olup, türbinlerin milleri ise flanşlarla sıkıca birbirlerine bağlanacaktır. Her türbin arasında rotor milini sağlam şekilde destekleyen beş yatak bulunmaktadır. Yatak, türbinin dış kaplaması üzerinde olup, dış kaplamanın giriş ucu, yatak desteği ile sabit bir pozisyonda desteklenmektedir. Kaplamanın diğer ucu, kaplamanın termal genleşmesine olanak sağlayan esnek ayaklar ile desteklenmektedir. Türbin kaplaması, baskı yatağını tutar. Yatak muhafazası yatay olarak ayrılmış olup, türbinin dış kaplamasından ayrı yapılmıştır. 227

59 Ana buharı kesme vanaları, türbinin dış kaplamasının entegre bir parçası olan buhar giriş kasası içinde olacaktır. Kesme vanaları, hidrolik olarak açılıp, arıza durumunda yay gücüyle ani kapatma kabiliyetine sahiptir. Kontrol vanaları, ana buharın türbine akışını düzenler. Üç vana grubu vardır. Bir vana grubu, vana milleriyle birbirine bağlanmış iki kontrol vanasından ve hidrolik çalıştırıcılı bir kaldıraç sisteminden oluşur. Kontrol vanaları, buhar giriş borularında yer alır, vana konileri doğrudan vana millerine bağlıdır. Kontrol vanalarını, çalıştırıcı harekete geçirir. Hidrolik testlerin yalıtım vanaları kızdırıcı giriş ve çıkışında olacaktır. HP türbin şaftının torkunu IP ve LP türbin şaftlarına iletmek için, dişli tip kaplin kullanılır. Kaplin, aksiyel mil hareketlerini ve bir miktar da dairesel mil uyuşmazlıklarını alır. Normal çalışma sırasında güç transferi, birbirine kenetli cıvatalarla harekete geçirilen flanş yüzleri arasındaki sürtünme bağlantılarıyla gerçekleşir. Her kaplinin, herhangi bir personelin ekipmanın çalışması sırasında tehlikeli bölgeye ulaşmasını önlemek için kaplin ile mili yeterli ölçüde birbirine yaklaştıran koruması bulunmaktadır. Santralde kullanılacak buhar türbinine ait ana buhar verileri Tablo 104 te verilmiştir. Tablo 104. Buhar Türbini İçin Ana Parametereler Ana Parametreler Birim Veri Net Güç Çıkışı (her birim için) MW 660 Ana Buhar Basıncı (Türbin girişi) Bar 248 Kazan Ve Reheat Buhar Sıcaklıkları 0 C Reheat Buhar Basıncı bar 43,8 Türbin yağlama sistemi Yağlama ünitesi, türbinin alt kısmında yer almaktadır. Ortak yağlama sistemi (2x%100 elektrikli motorla çalışan ana yağlama pompası, 1x%100 acil durum yağlama pompası), buhar türbini ve jeneratör parçaları için yağlama ve soğutma sağlar. Ayrıca yağlama sistemi, düşük hızlarda rotor milini desteklemek için kaldırma yağı ihtiyacını (1x%100 kaldırma yağı pompası) karşılar ve hidrolik döndürme tertibatını çalıştıran araç olarak hizmet görür. Yağ tankının üzerinde, yağ seviyesini görebilmek için cam bir kısım, bunun dışında yağ pompaları için kapaklar ve bağlantılar, yağ buhar ayrıştırıcı, yağ arıtma istasyonu, enstürmantasyon ve ısıtıcı bulunur. Yağ soğutucuları (2x%100), yağı yağlama yağı noktalarından girmeden önce soğutur. Soğutucular, silindir soğutma hazneleri olan yatay tüp ısı değiştirme sistemleri şeklinde dizayn edilmiştir. Yağlama yağı sisteminde yağ basıncını sağlamak için hidrolik akü bulunmaktadır. Bu akü, çalışan pompanın arızalanması halinde, ikinci ana yağ pompası gerekli basınca ulaştırmak için gereklidir. Yağlama yağı, yağ tankı üzerine monte edilmiş bir transfer vanası barındıran ikili bir yağ filtresi vasıtasıyla filtrelenir. Yağlama yağı ayrıştırıcısı, yağlama yağı çevrimine paralel olarak çalışan sistem içinde kullanılır ve suyun ayrılması için santrifüj vazifesi görür. Kontrol yağı sisteminde, açılıp kapanabilen iki bölümlü yağ filtresi bulunmaktadır. 228

60 HP basınç kontrol yağı tedarik sistemi, yüksek basınç kontrol yağı olan türbin jeneratör seti sağlar. Yüksek basınçlı yağ, kontrol vanalarını konumlandırmak, trip yağı çevrimi sağlamak ve kapalı ana vanaları açmak için kullanılır. Kondenser Kombine yoğuşturucu (kondenser) ve vakum sisteminin amacı, türbinden çıkan buharı yoğuşturmak, buhardaki yoğuşmayan gazları ayırmak, çıkış basıncını düşürerek buharın entalpi düşüşünü arttırmak ve kondensatı kazanın besleme sistemine geri döndürmektir. Proje kapsamında ünite başına iki adet su soğutmalı kondenser tasarlanmıştır. Dizayn sıcaklığında sıcaklık yükselişi, soğutma suyu girişindeki miktardan 8 C-10 C artar. Buharın yoğuşması işleminde ortaya çıkan ısı, soğutma suyu tüpleri vasıtasıyla soğutma suyuna transfer edilecektir. Kondenserler genel olarak boyun, ısı transfer yüzeyi, su haznesi, türbin çıkışı genleşme bağlantısı gibi elemanlardan oluşur. Her kondenser ısı transfer yüzeyinin alt orta kısmında bir adet sabit zemin desteği bulunmaktadır. Bu kondenserler, iki uçta su haznesi olan tek akışlı kutu tüp yüzey kondenserleridir. Kondenser tüpleri titanyumdan, su hazneleri ise deniz suyunun korozif etkisinden korunması için kauçukla astarlanmış karbon çelikten yapılır. Yarım daire şeklinde ve huni tipinde tasarlanan su haznelerinde, iki giriş, iki çıkış, iki de arka su haznesi bulunmaktadır. Kondenserde su çemberli pompalar (3x%50) bulunmaktadır. Bu pompalar, yoğuşmayan gazı (oksijen ve azot) kondenserden almak ve gerekli vakumu oluşturmak için kullanılır. Türbin trip olduğunda Kondenser vakumunu kesmek için, Kondenser üzerinde türbinin rölanti zamanını azaltabilen bir set vakum kırıcı vana olacaktır. Buhar, kondensat ve besi suyu tesisatları Düşük basınç türbini çıkışından gelen buhar, kondenserin hot well kısmında toplanır ve 2x%100 kondensat pompalarıyla gland steam kondenser kısmına, daha sonra 4 adet LP besi suyu ısıtıcısına, oradan da karbon çelikten yapılmış degazöre gönderilir. Besi suyu depolama tankında, çözünmüş oksijen ve yoğunlaştırılamayan gazları kondensattan ayırmak için degazör bulunmaktadır. Besi suyu tankı, hava ile temasının kesilmesi için degazöre verilen buhar ile artı basınçta tutulur. Besi suyu pompaları tüm besi suyunu, üç adet yüksek basınç besi suyu ısıtıcısı vasıtasıyla kazana iletir. Besi suyunu ısıtmak için, 4 adet LP besi suyu ısıtıcısı ve üç adet HP besi suyu ısıtıcısı türbinlerden çıkan buharla çalışır. Tüm ısıtıcılarda güvenlik vanası, manometre, termometre ve seviye ölçümü bulunacaktır. Kazan çıkışı buhar parametreleri, türbin gereksinimlerini sağlamadığında, kazandan gelen buhar, soğuk tekrar kızdırma (cold reheat) hattı vasıtasıyla HP türbinden bypass edilecek ve tekrar kızdırıcılardan gelen buhar, LP bypass sistemi ile de kondensere gönderilecektir. 229

61 5) JENERATÖRLER Proje kapsamında çift kutuplu, hidrojen soğutmalı turbo jeneratörler kullanılacaktır. Jeneratör sistemleri IEC 34-1 ve IEC 34-3 e uygun olarak dizayn edilecektir. Jeneratörün genel teknik verileri Tablo 105 te verilmiştir. Tablo 105. Jeneratör Ile Ilgili Teknik Veriler Açıklama Nominal güç Veri 776,5 MVA Güç faktörü 0,85 Nominal Voltaj Nominal Hız Frekans Frekans Aralığı Yalıtım Sınıfı 20 kv±% rpm 50 Hz 47,5-51,5 Hz F, sıcaklık B ye göre yükselir Verim ~%98,5 Uyartım Statik/iki devre Kısa Devre Oranı 0,5 Sargı Bağlantısı Yıldız bağlantılı Türbin ve jeneratörün nominal değerleri birbirine uyacaktır. Jeneratörün 776,5 MVA olan nominal gücü, 0,85 güç faktöründe türbinin 660 MW lık brüt güç çıktısına karşılık gelmektedir. Jeneratörler, Türk Şebeke Yönetmeliği ve Elektrik İletim Koordinasyonu Birliği (UCTE) gerekliliklerine göre çalıştırılacaktır. Güç sistemi stabilizatörünün fonksiyonu uyarım regülatörüne dâhil olacaktır. Her ünitenin jeneratörü, izoleli bara vasıtasıyla jeneratör transformatörüne ve ünitenin yardımcı transformatörüne bağlanacaktır. 6) SANTRALIN ELEKTRIK SISTEMI ve ŞALT SAHASI Yapılması planlanan santralin işletilmesiyle birlikte yıllık üretilecek brüt enerji miktarı kwh/yıl (9.768 GWh/yıl) mertebesinde olacaktır. Üretilecek elektrik enerjisi, transformatörler yardımıyla gerilimin ayarlanması için şalt sahasına iletilecektir. Şalt sahasında gerilimi ayarlanan elektrik enerjisi iletim hattına bağlanacaktır. Proje kapsamında üretilecek enerji, TEİAŞ ile yapılacak bağlantı anlaşmasına göre Hema Entegre Termik Santrali 380 kv şalt merkezinden, Eren Termik Santrali (Zetes) 380 kv Şalt Tesisine çift devre 380 kv luk enerji iletim hatlarıyla bağlanacaktır. Hema Termik Santrali iletim hattı projesi bu rapor kapsamında incelenmemiş olup, ÇED Yönetmeliği hükümlerince daha sonra TEİAŞ'ın uhdesinde olan EİH Projesi için ÇED süreci başlatılmış olup, hali hazırda süreç devam etmektedir. Şalt Sahası Özellikleri ve Ekipmanları Santralde, 380 kv Gaz İzoleli Şalt Sahası (GIS), santral sahasında kurulup, transfer noktasında çift bara düzenlemesi olacak ve aşağıdaki şalt besleyicileri besleyecektir: 2 Yüksek akım hattı besleyicisi (Zonguldak Eren Termik Santrali 380 kv trafo merkezinden beslenecektir) 2 Transformatör besleyici (arttırıcı transformatörler için) 230

62 1 Bas bağlantısı besleyici GIS binasındaki her HV besleyici için birer adet lokal kontrol hücresi olacaktır. İletim hattı GIS e kablolarla bağlanacaktır. İlgili hat GIS binasının çıkışına gerekli izolasyon yapılarak bağlanacaktır. İzolasyondan sonra uygun bir yüksek gerilim bağlantısı için sisteme dalgalanma önleyiciler ilave edilecektir. Şalt sahasında koruma amaçlı şu koruma röleleri uygulanacaktır: Numerik bara koruma rölesi, Her hat için birbirinden ayrı iki koruma rölesi (çeşitlik yaratmak amacıyla farklı tiptedir) Tansformatör besleyici koruma röleleri, aşırı akım ve transformatör diferansiyeli korumalı Yükseltici Transformatörler Jeneratörün çıkış voltajını, şebeke bağlantı voltaj seviyesi olan 380 kv ye yükseltmek için iki adet yükseltici transformatör kullanılacaktır. Yükseltici Transformatörün genel teknik verileri Tablo 106 da verilmiştir. Tablo 106. Yükseltici Transformatör İle İlgili Teknik Veriler Açıklama Konum Kademe Nominal Oran Frekans Yüksüz Oran Kademe Değiştirici Soğutma Tipi Veri Bina Dışında 3 Kademe 780 MW 50 Hz 380/20 kv 380±12x1,25%/20 kv Yüklü Kademe Değiştirici ODAF Vektör Grubu Ynd 11 Yıldırım Ani Voltajı Islak Güç Frekansı Dayanım Voltajı Nötr 1425 kv/170 kv 630 kv/95 kv Doğrudan Nötr Topraklama Için Uygun Jeneratör transformatörlerinin yüksek voltaj buşingi, yüksek gerilim iletkeni vasıtasıyla 380 kv HV şalt sahasına bağlanacaktır. Ünite Yardımcı Transformatörü Start-up gücü, jeneratör transformatörü vasıtasıyla beslenir. Ünitenin yardımcı transformatörü ise 380 kv şebekesinden beslenecektir. Ünitenin yardımcı transformatörü, yüksek akım değerlerine göre standart şalt sahası ekipmanlarını kullanabilmek adına, akımı 6,3 kv seviyesinde bölmek için üç sargı tipindedir. Yardımcı transformatör, bir ünite için öngörülen ünite yardımcı gücünü, bütün istasyon hizmetini ve gerekirse duraklama ya da bakım sırasında ikinci ünitenin yardımcı üretimini sağlayacaktır. Yardımcı Transformatörün genel teknik verileri Tablo 107'de verilmiştir. 231

63 Tablo 107. Yardımcı Transformatör ile İlgili Genel Veriler Açıklama Konum Kademe Nominal Kapasite Birincil Voltaj İkincil Voltaj Kademe Değiştirici Soğutma Tipi Vektör Grubu Veri Bina Dışında 3 Kademe 75/38/38 MVA 20 kv 6,3/6,3 kv 200±2x%1,25 Yüksüz Kademe Değiştirici ONAN/ONAF Dyn1yn1 Eğer ünitenin yardımcı transformatörlerinden biri arızalarınsa, o ünitenin güvenli şekilde devre dışı kalması için gerekli gücü diğer ünite sağlayacaktır. Jeneratör Devre Kesici Jeneratör devre kesicisi, devre kesici olarak SF6 kullanan faz izoleli tip şeklinde tedarik edilecek olup, IEEE C e uygun olacaktır. Devre kesici, buhar türbini jeneratörü ana çıkış lokasyonuna yerleştirilecektir. Devre kesici, jeneratörün maksimum yükünü taşıma kapasitesine sahip ve bir saniyede maksimum sistem hata akımını sağlayacaktır. Jeneratör devre kesiciye ait genel teknik verileri Tablo 108'de verilmiştir. Tablo 108. Devre Kesici ile İlgili Genel Veriler Açıklama Veri Konum Bina içinde Nominal Voltaj4 ka 2 Nominal Akış 24 ka Nominal Kısa Devre Akım 170 ka İzoleli Bara Jeneratör ve jeneratör ana devre kesici ile jeneratörün yükseltici transformatörü, ünite yardımcı transformatörü ve uyartım transformatörü arasındaki bağlantılar için izoleli bara kullanılacaktır. Ana jeneratör baraları, kendinden soğutmalı, tamamen kapalı, minimum dış manyetik alanlı olacaktır. Koruma Ekipmanları Tesisin koruması 660 MW jeneratörleri, jeneratör yükseltici transformatörleri ve ünite yardımcı transformatörlerini kapsayacaktır. Koruma ekipmanı havalandırmalı elektronik odalarında bulunacaktır. Ünitenin korunması, mikro işlemci tipi olacaktır. Tesis koruma şeması uyartım transformatörleri ve jeneratörü kapsayacaktır. 232

64 Her jeneratör-transformatör grubu için, elektriksiz koruma (örneğin bucholz, aşırı iç basınç, sargı, yağ seviyesi, soğutma arızaları vb.) dışındaki tesis koruma şemaları tedarik edilecektir. Yardımcı Tedarik Sistemi Yardımcı elektrik tedarik sistemi olarak, biri 6,3 kv, diğeri 400/230 V olmak üzere iki voltaj seviyesi olacaktır. 6,3 kv, 250 kw üzerindeki büyük motorları ve düşük voltajlı (LV) yük transformatörlerini besleyecektir. 6,3 kv şalterde dört ayrı elektrik paneli bulunmaktadır. Farklı ünite yardımcı transformatörlerden beslenen iki tedarik sisteminde de, tek hat diagramında (Bkz. Ek 25) görülebileceği gibi kaplin devre kesiciler bulunmaktadır. Diğer sistemler LV şalterlerinden beslenecektir. Orta Gerilim Şalteri Şalter, IEC standartlarına uygun, metal kaplı, bağımsız ve ark hatası içeren tipte ve voltaj seviyesi 6,3 kv olacaktır. Her şalter metal kaplama ve çekmeceli tip olup, vakum devre kesici ya da HV sigorta kontağı içerecektir. Orta gerilim şalteri verileri Tablo 109'da verilmiştir. Tablo 109. Orta Gerilim Şalteri ile İlgili Genel Veriler Açıklama Konum Voltaj Veri Bina içinde 6,3 kv Kademe 3 Frekans Akım Oranı Kontrol Voltajı 50 HZ 400 A 220 VDC Düşük Gerilim Şalteri (LV) Şalter, IEC standartlarına uygun olacaktır. Düşük voltaj 400 V güç merkezi, motor kontrol merkezini ve büyük alt dağıtıcıları besler. Yüklere yakın yerde bulunan motor kontrol merkezi (MCC), daha az güç gereksinimi olan tüketicileri besler. Düşük voltaj şalteri ile ilgili veriler Tablo 110'da verilmiştir. Tablo 110. Düşük Gerilim Şalteri ile İlgili Genel Veriler Açıklama Konum Voltaj Veri Bina İçinde/Dışında 400 V Kademe 3 Frekans Akım Oranı Kontral Voltajı 50 HZ Yüke bağlı olarak belirlenecektir. 220 VDC yada 230 VAC Yardımcı elektrik sistemlerinin dizaynı (n-1) prensibine göre yapılacak, yani LV şalterinde ve ilgili transformatörlerde ana güç tedarik sistemleri için 2 x %100 yedekleme sağlanacaktır. 233

65 LV transformatörler kuru tip olacaktır. Düşük yükler 230 VAC la karşılanacaktır. Elektrik Motorları Tüm AC motorlar, ilgili voltajda doğrudan kendiliğinden çalışan sincap kafesli indiksiyon tipli olacaktır. Motorlarda, F Sınıfı yalıtım olacak, fakat sıcaklık yükselişi B Sınıfını geçmeyecektir. Tüm motorlara, beklenen hata akımı için uygun şekillerde topraklama yapılacaktır. DC ve Acil Güç Sistemleri AC acil durum güç sistemi Acil durum AC güç kaynağı olarak, bir set dizel jeneratör ünitesi ve tesis için 400/230 V acil durum barası kurulacak, böylece tesis 380 kv şebekesinden trip olduğunda, tesis çalışmayı güvenli bir şekilde durduracaktır. Dizel jeneratör üniteleri ve ilgili ekipmanlar ile çıkış devre kesici, kontrol paneli ve senkronizasyon aletini de içeren acil durum gücü (400 V) kurulacaktır. Eğer dizel acil durum barası arızalanırsa, dizel ünite otomatik olarak devreye alınacaktır. DC sistemi Biri 220 VDC, diğeri 24 VDC olmak üzere iki DC sistemi olacaktır. 220 VDC sistemi, DC pompalarını, şalterlerin kontrol voltajlarını ve acil durum aydınlanma sistemlerini besleyecektir. 24 VDC sistemi santrali, ünite kontrol sistemlerini ve ilgili ekipmanları besleyecektir. 220 VDC sistemi iki batarya ve iki batarya şarjından beslenecektir. 24 VDC sistemi, VDC sistemden DC/DC değiştiriciyle beslenecektir. AC gücünün tamamen kesilmesi halinde her bataryanın, bir saatlik deşarj zamanı için yeterli acil durum yükünü tedarik edecek kadar kapasitesi olacaktır. Tüm önemli DC yükleri, dekuplaj diyotları vasıtasıyla çift beslemeye tabi tutulacaktır. Tüm bataryalar vana ayarlı kurşun-asit tipli olacaktır. Batarya şarjları, boyuta uygun olan ve belirlenen çalışma koşullarına göre tasarlanmış ayarlanabilir yüksek frekans tipli olacaktır. UPS sistemi Kesintisiz AC gücüne ihtiyaç duyan tüm sistemler, UPS ten beslenecektir. UPS için ayrı batarya hücreleri kurulacak ve inverterler vasıtasıyla AC ye dönüştürülecektir. Normal tesis AC akımından bir bypass bağlantısı olacaktır. Normalde sistem inverterlerden beslenecek olup, bir problem oluşması halinde sistem normal tesis AC akımından beslenecektir. 234

66 Kablolama Santralde 4 tip kablo olacaktır. MV Kablolar (6,3 kv, XLPE tipi) LV Güç Kabloları (400/230 VAC, 220 VDC, PVC tipi) Kontrol Kabloları (enstürmantasyon, kontrol sistemi ve PVC yalıtımlı örgülü bakır kondüktörler) İletişim Kabloları (telefon, veri ağı) Kullanılacak kablolarda IEC standartları uygulanacaktır. 7. ENSTÜRMANTASYON VE KONTROL SİSTEMİ Enstürmantasyon ve kontrol sistemi, kazan, türbin jeneratör ünitelerinin yardımcı sistemleriyle beraber güvenli ve verimli bir şekilde çalışmasına imkân sağlayacaktır. Bu sistem, maksimum emre amadelik, güvenilirlik, işletme ve bakım kolaylığı ve büyütülebilirlik kriterlerine göre tasarlanacaktır. Kazan ile kazanın, türbinin ve jeneratörün yardımcı sistemleri DCS tarafından kontrol edilecektir. DCS, çeşitli çalışma şartlarının gerekliliklerini karşılamak ve ünitenin güvenli ve verimli şekilde çalışmasını sağlamak için ana kontrol yöntemi olarak görev yapacaktır. Kül boşaltma, kondensat son arıtma ve kömür hazırlık tesisleri gibi santralin genel yardımcı sistemleri, ayrı PLC sistemleriyle kontrol edilecektir. Santral, merkez kontrol odasından kontrol edilecektir. Merkez kontrol odasında, ünitenin merkezi görüntüleme kontrolü ve entegre operasyon yönetimi (analog değer arşivleri, alarm ve operasyon logları vb.) gerçekleştirilecektir. Merkez kontrol odasında, gerekli bilgileri operatöre verimli ve anlamlı şekilde vermek için bir operatör arayüz alanı olacaktır. Söz konusu odada santral ekipmanlarını görüntülemek ve denetlemek için monitörler olacaktır. DCS ve diğer kontrol sistemlerinin dolapları elektronik odasında olacaktır. Santralin tehlikeli bölgelerine yerleştirilecek enstürmantasyon ve kontrol ekipmanları vasıtasıyla insan ve ekipman güvenliği sağlanacaktır. 8. ANA SOĞUTMA SİSTEMLERİ Yanma ile açığa çıkan enerjinin yalnızca bir kısmı elektrik üretiminde kullanılabilir. Bu nedenle enerjiye çevrilemeyen atık ısı, prosesin önemli bir kısmını oluşturmaktadır. Kondenser içindeki basınç milibar seviyesindedir ve buhar çevrimini etkiler. Ne kadar düşük kondenser basıncı elde edilebilirse tesis verimi o kadar artar. En iyi verim, genellikle tek geçişli soğutma sistemleri ile sağlanır. Bu sistemlerde, büyük miktarda su akışı gerekir, bu yüzden birçok santral büyük nehirlerin kıyılarında ya da denize yakın yerlerde kurulur. Yapılması planlanan santralde de tek geçişli soğutma sistemi kullanılacaktır. Tek geçişli açık soğutma sistemi su alma yapısı, kondensere su basmak için gerekli pompa istasyonu ve ısı değiştirme sisteminden oluşur (Bkz. Şekil 83). 235

67 Şekil 83. Tek Geçişli Açık Soğutma Sistemi Su borulara ve kondensere girmeden önce, mekanik olarak temizlenir ve filtrelenir. Klorlama işlemi, ekipmanlarda biyolojik kirlilik oluşumunu önler. Ana soğutma suyu pompalarındaki herhangi bir arıza durumunda, hasar riskini en aza indirmek için yardımcı sistemlerin soğutma suyu, kondenser soğutma suyundan ayrı olarak pompalanacaktır. Isınmış soğutma suyu ısı değiştirme sistemi ve kondenserden geçtikten sonra doğrudan Karadeniz e boşaltılacaktır. Tek geçişli soğutma sisteminde soğutma suyu ihtiyacı toplam ton/saat olacaktır. Yardımcı sistemlerin soğutulması için kapalı soğutma çevrimi kurulacak, bu sistemin suyu, ilave iki ısı değiştiricide deniz suyuyla tekrar soğutulacaktır. 9) BACA GAZI ARITMA ÜNİTELERİ Santralde kömürün yakılması durumunda başlıca şu emisyonlar oluşacaktır: Karbon oksitler, Azot oksitler, Kükürt oksitler, Toz Yanma sonucu oluşan gazların içerdiği uçucu küllerin, atmosfere atılarak çevre kirliliğine neden olmasını önlemek için yüksek verimli ''Elektrostatik Filtreler (EF)" kullanılacaktır. 236

68 Önerilen santralde, kömür yakıldığında oluşacak SO 2 konsantrasyonunu "Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği"inde belirlenen sınır değerlerin altına çekebilmek için iki adet Baca Gazı Desülfürizasyon (BGD) tesisi kurulacaktır. Ayrıca baca gazındaki NO x emisyonlarının da yönetmelik sınır değerlerin altında kalması için düşük-no x brülörler kullanılacak ve kazan ön hava ısıtıcısı ve ekonomizer arasına Baca Gazı Azot Oksitleri Giderme sistemi-deno x (SCR- Selective Catalytic Reactor) yerleştirilecektir. Elektrostatik Filtreler (EF) Elektrostatik filtre (EF), en basit tanımı ile kömür yakan endüstri kazanlarında yanma sonrası oluşan sıcak gaz içerisindeki tozun tutulmasını sağlayan ekipmandır (Bkz. Şekil 84). Şekil 84. Tipik Elektostatik Filtre Sistemi Elektrostatik filtreler, baca gazındaki külü ayırmak için elektrostatik kuvvetleri kullanır. Bir dizi yüksek voltajlı doğru akım tahliye elektrotları topraklama bağlantılı toplama elektrotlarının arasına yerleştirilmiştir. Kül içeren baca gazı bu tahliye ve toplama elektrotlarının arasından geçer. Elektrostatik filtreler iyonik hava temizleyicileri ile aynı prensipte çalışırlar. Uçuşan partiküller, elektrotlar arasındaki iyonik alandan geçerken negatif yük alırlar. Bu yüklü parçacıklar topraklanmış ya da pozitif yüklü elektrotlar tarafından çekilir ve yapışırlar. Elektrotlar üzerinde toplanan kül, elektrotların belirli aralıklarla silkelenmesi sonucu elektro filtre altındaki kül bunkerlerine dökülmektedir. Kül bunkerlerinde biriken kül, genel olarak, basınçlı hava (pnömatik olarak) ile kül silosuna taşınacaktır. Elektrostatik filtre ile kül tutma işlemi baca gazı akışında herhangi bir kesintiye yol açmaz. Yapılması planlanan santralde her üniteye ikişer adet elektrostatik filtre kurulacaktır. Planlan EF üniteleri ihtiyacı karşılayacak şekilde dizayn edilecektir. Projede kömürünün yakılması durumunda EF sistemi için; baca gazındaki toz içeriğinin 10 mg/nm³'ü aşmaması garanti edilmektedir. 237

69 Elektrostatik filtreler hava ısıtıcıları ile cebri çekme fanları arasına yerleştirilecektir. Böylece baca gazının içerdiği uçucu küllerin, gaz kanalları ve fan kanatlarında oluşturabileceği aşınmalar da önlenebilecektir. Elektrostatik filtreler düşük basınç kayıplarında küçük tanecik boyutları için yüksek verime sahiptirler. Elektrostatik filtrelerde tutulabilen kül oranı baca gazı oranı ile orantılıdır. Bu hız 1-3 m/s dolaylarında olmalıdır. Elektrostatik filtrelerdeki çekiş kayıpları yalnızca 2-4 mmss'dir. Ayrıca bu metotla tutulabilen kül oranı %99 un üzerine çıkabilmektedir (EPA, 1998). Baca Gazı Desülfürizasyon (BGD) Ünitesi Yaklaşık olarak SO 2 emisyonlarının %80 i fosil yakıt yanması sonucu oluşmaktadır. (Wark, K., vd. 1998). Yanma SO 2 emisyonlarını azaltmak için kullanılan yöntemler genel olarak üç aşamada gerçekleştirilmektedir: 1. Yakıt Bazında İyileştirme, a) Mevcut yakıtı düşük kükürtlü yakıtla değiştirmek: b) Desülfürize edilmiş (kükürdü giderilmiş) kömür ve petrol kullanmak 2. Yanma sırasında Desülfürizasyon, 3. Yanma sonucunda oluşan atık gazlardan kükürt giderimi. Yapılması planlanan santralde kömürün yakılmasından kaynaklı SO 2 emisyonu meydana gelecektir. Tesiste düşük kükürt içeren yakıt kaynağı kullanılması ile beraber baca gazındaki SO 2 'yi uzaklaştırmak için desülfürizasyon (BGD) tekniği uygulanacaktır. Desülfürizasyon işleminin temeli baca gazında bulunan SO 2 nin baca gazı üzerine püskürtülen bir absorban maddeye bağlanarak katı halde ortamdan uzaklaştırılmasıdır. Baca gazının SO 2 'ten arındırılması amacıyla 200'ün üzerinde proses geliştirilmiştir. Bu 200'ü aşkın prosesten bir kısmı ekonomik ve teknik nedenlerle bırakılmış, bir kısmı ise, uygulamaya geçmemiş, araştırma ve geliştirme safhasında olan proseslerdir. Tablo 111'de, dünyada yaygın olarak uygulanmakta olan bacagazı desülfürizasyon prosesleri gösterilmektedir (Wark, K., vd. 1998). Bu prosesler, ıslak-kuru ve aktif maddenin atıldığı-geri kazanıldığı sistemler olmak üzere iki şekilde gruplandırılabilirler. Tablo 111. Yaygın Olarak Uygulanmakta Olan Baca Gazı Desülfürizasyon Prosesleri Proses Aktif Madde Ürün Kireçtaşı CaCO 3 (atılıyor) CaSO 3 / CaSO 4 /CaSO 3 Kireç Ca(OH) 2 (atılıyor) CaSO 4 (atılıyor) ISLAK SİSTEMLER Çift Alkali Na 2 SO 3 (Geri Kazanılıyor) CaSO 3 / CaSO 4 Sodyum Karbonat Na 2 CO 3 /Na 2 SO 3 (Na 2 CO 3 /Na 2 SO 3 Geri kazanılıyor) CaSO 3 / CaSO 4 Mag-Ox MgO (Geri Kazanılıyor) SO 2 238

70 Proses Aktif Madde Ürün Wellman-Lord Na 2 SO 3 (Geri Kazanılıyor) H 2 SO 4 Kireçtaşı CaCO 3 (atılıyor) CaSO 4 Kireç Ca(OH) 2 (atılıyor) CaSO 4 KURU SİSTEMLER Trona (Na 2 CO 3 - NaHCO 3 ) (atılıyor) Na 2 SO 4 Püskürtmeli Kurutma Kireç, Kireçtaşı, soda (trona) Kuru CaSO 3 veya NaSO 3 Islak kireçtaşı prosesine dayalı sistemde kükürt tutma verimi %80-%95+'dir (EPA,1998). Planlanan santralde, elektrostatik filtrelerde tozundan arındırılmış olan baca gazı içeriğindeki SO 2 nin tutulup uzaklaştırılması için baca gazı, desülfürizasyon ünitelerinden geçirilecektir. Proje kapsamında ıslak kireçtaşı prosesine dayalı BGD ünitesinin kurulması planlanmıştır. BGD Ünitesinde, baca gazı kireçtaşı çözeltisi ile yıkanarak başta SO 2 olmak üzere diğer kirleticilerden arındırılacaktır. Her bir kazanın elektrostatik filtresinden sonra da cebri çekme fanından gelen baca gazı, cebri oksidasyonlu ıslak kireçtaşı işlemi kullanan püskürtme kulesinde desülfürize edilecektir. Islak gaz yıkama kulesinde SO 2, sulandırılmış kireç sütü çözeltisinde neredeyse stoikiyometrik olarak ayrılıp, yıkama kulesinde CaSO 3 oluşturur. Yıkama kulesi, yoğuşma noktası sıcaklığına yakın değerlerde (yük durumuna bağlı olarak C arasında) en iyi şekilde çalışmaktadır. Islak yıkama kulesi olarak dizayn edilecek olan BGD, genel olarak şu üniteleri içerir: Kireçtaşı öğütme, Kireçtası çözeltisi hazırlama sistemi, Yıkayıcı kule (absorber), Emici madde sirkülasyonu, Vakumlu bant filtreler ve konveyörle alçı taşının kurutulması, Atık tankı. BGD ünitesinde kireçtaşı, kireçtaşı değirmenlerinde öğütülerek toz hale getirilerek su ile elde edilen kireçtaşı çözeltisi (kireç sütü) absorpsiyon kulesinin (yıkayıcı kule) üst bölgesinden baca gazı üzerine farklı seviyelerden püskürtülerek reaksiyona girmesi sağlanmaktadır. Reaksiyona girmemiş olan CaCO 3 ın fazlası geri dönüşüm pompalarıyla çekilerek tekrar baca gazı üzerine gönderilir ve böylece CaCO 3 ın tamamı reaksiyona girer. Sorbent olarak kireçtaşının kullanıldığı prosesde, kükürt dioksitin su tarafından absorpsiyonu sonucunda, HSO 3 -, SO 3-2 ve SO 4-2 iyonları, bu iyonların kireçtaşı ile tepkimesi sonucunda kalsiyum sülfit ve kalsiyum sülfat meydana gelmektedir. Gerçekleşen oksidasyon sonucu oluşan bu ürün alçıtaşı susuzlaştırma sistemine gönderilecektir. 239

71 Alçıtaşı susuzlaştırma ünitesi, hidrosiklonlar ile vakum belt filtreden oluşmaktadır. Hidrosiklon sisteminde ortaya çıkan su yeniden yıkayıcı kuleye gönderilirken, daha yoğun hale gelen alçıtaşı suyu tamamen giderilmek üzere vakum belt filtreye gönderilecektir. %10 civarında nem içeren alçı taşı, bu filtrelerden sonra alçı taşı silolarına aktarılacaktır. Islak tip BGD işlemini anlatan genel bir akış diyagramı Şekil 85 te verilmiştir. Şekil 85. Tipik Islak Arıtma Baca Gazı Desülfürizasyon Sistemi Baca gazı desülfürizasyonu ve alçıtaşı oluşum reaksiyonları aşağıda verilmiştir. Kireç taşının ayrışması CaCO 3 + CO 2 + H 2 O Ca(HCO 3 ) 2 SO 2 ile reaksiyon Ca(HCO 3 ) 2 + 2SO 2 Ca(HSO 3 ) 2 + 2CO 2 Oksidasyon Ca(HSO 3 ) 2 + CaCO 3 + O 2 2CaSO 4 + CO 2 + H 2 O Alçıtaşı oluşumu CaSO 4 + 2H 2 O CaSO 4.2H 2 O Net reaksiyon: CaCO 3 + SO 2 + ½ O 2 + 2H 2 O CaSO 4.2H 2 O + CO 2 DeNO x Ünitesi Yakıcıdaki nitrojen oksitlerin (NO x ) oluşumu aşağıdaki faktörlerle bağlıdır: Yüksek sıcaklıkta yanma, 240

72 Fazla oksijen beslemesi, Yanma işlemine giren partiküllerin ortamda uzun süre kalmasıdır. Hava içerisindeki oksijen O 2 (hacim olarak %21) ile azot N 2, yüksek sıcaklık altında reaksiyona girerek azot oksitleri (NO x ) meydana getirir. Endüstriyel emisyonlara (kirliliğin entegre biçimde önlenmesi ve denetlenmesine) ilişkin tarih ve 2010/75/EU Sayılı Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Yönergesi Madde 30 (3) kapsamında yakma tesisleri için öngörülen NO x emisyonu limit 150 mg/nm 3 değeri, birincil ve ikincil önlemler sayesinde sağlanabilir. Birincil önlem olarak, uygun yakma teknikleri kullanılarak NO x oluşumu azaltılabilir. İkincil önlemler ise baca gazı içerisindeki azot oksitleri (NO x ), azot ile reaksiyona girecek bir çözelti spreylemesi (amonyak spreylemesi) sayesinde çökeltme metodudur. Yapılması planlanan santralden kaynaklı NO x emisyonlarının düşük düzeyde olmasını sağlamak için kazan yakma tekniği, yanma sıcaklığı ve basıncı uygun şekilde tasarlanacaktır. Bu amaçla düşük-no x burner olarak isimlendirilen özel tasarlanmış brülörler kullanılacaktır. Ayrıca, baca gazındaki azot oksitlerin giderilmesi için santralde DeNO X Ünitesi kurulacaktır. DeNO x sistemi için Selective Katalitik Reaksiyon (SCR) yöntemi uygulanacaktır. DeNO x sistemi için kazan çıkışına Selective Katalitik Reaksiyon (selektif katalitik reaktör sistemi) monte edilerek baca gazı içindeki NO x emisyonunun giderimi sağlanacaktır. SCR sisteminde (Bkz. Şekil 86), reaktif olarak kullanılacak sulu amonyak ya da üreden elede edilmiş sulu amonyak çözeltisi baca gazına özel teknikle püskürtülecektir. Baca gazıyla karışan amonyak katalizör yatağında baca gazındaki azot oksitleri kimyasal reaksiyonla azota ve su buharına dönüştürecek ve çevresel etkilerin minimum seviye getirilmesini sağlayacaktır. Şekil 86. Tipik SCR Sistemi 241

73 SCR sisteminde, NO x gazı aşağıdaki reaksiyon zinciri sonucunda azot gazı (N 2 ) ve suya dönüşecektir: Amonyak Kullanılması Durumunda 2NH 3 + 2NO + ½ O 2 2N 2 + 3H 2 O Üre Kullanılması Durumunda CO (NH 2 ) 2 + 2NO + ½ O 2 2N 2 + CO 2 + 2H 2 O Katalizörler hidrokarbonları da ortadan kaldırdığı için SCR, normalde VOC ve PCDD/F leri de (poliklorinatlı dibenzodioksinler) azaltır. Düşük NO x brülörler ile birlikte DeNO x sisteminde NO x giderim verimi %85-95'dir (EPA, 1998). 10) KÜL BOŞALTMA SİSTEMİ Yanan kömür, yanma odasının altındaki, içi su dolu hazneye (cüruf teknesi) düşer. Bu cüruf teknesi (kül soğutma teknesi), taban külünü hazneden alarak ıslak kül bunkerine taşınacaktır. Daha küçük tane boyutuna sahip küller (uçucu kül) ise elektrostatik filtrelerde tutulduktan sonra yine pnömatik olarak taşınarak kül silolarında toplanacaktır. Planlanan projede, 13,74 ton/saat kazan altı külü, 77,86 ton/saat uçucu kül olmak üzere toplam 91,6 ton/saat kül oluşması beklenmektedir. Toplanan kül, kül sahasına taşınırken ve yayılırken tozumaya neden olmaması amacıyla, kül bandına alınmadan önce ağırlıkça %10-%15 oranında suyla nemlendirilecektir. Bu amaçla, kullanılacak suyun büyük bir bölümü santralın atık sularından karşılanacaktır. Santralde kül bunkerlerinden toplanan ve yukarıda tanımlandığı şekilde nemlendirilen küller, tamamen kapalı bant konveyörlerle kül stok alanına taşınacaktır. Bahsi geçen önlemler nedeniyle külün, kül stok alanına taşınması sırasında tozuma ve kaçak olmayacaktır. Taşıma işlemi günde iki vardiya (16 saat) boyunca yapılacaktır. Yatak külü, kazandaki basınca göre yanma odasının tabanındaki oyuktan otomatik olarak deşarj edilecektir. Yatak külü sistemi her kazanda kül soğutucu ve her bir kül soğutucuda Yatay Valf le donatılmış olacaktır. 11) SU TEDARIKI SISTEMI Santral için gerekli proses suyunun tamamı Karadeniz den temin edilecektir. Su tedariki: Soğutma suyu sistemi İşlenmemiş su sistemi, Hizmet suyu sistemi Yangın söndürme sistemi BGD için proses suyu Su-buhar çevrimi ve kondensat arıtımı için demineralize su, 242

74 Deniz suyu tedarik sistemiyle sağlanacak su, Çapak Koyu açıklarından denize yerleştirilen borularla çekilecektir. Personel içme suyu dışarıdan hazır damacanalarla temin edilmesi planlanmaktadır. Santralde ihtiyaç duyulacak kondenser ve yardımcı soğutma suyu miktarı m 3 /saat olup, denizden alınan su klorlama ünitesinden geçirilerek direkt olarak soğutmada kullanılacaktır. Santralde diğer proses suları denizden, deniz suyu pompası vasıtasıyla çekilecek elektro klorlama ünitesinden geçirilerek ham su depolama tankında depolanacaktır. Elektro klorlama, deniz suyu proses sistemlerinde çamur, midye ve yosun oluşumunu engeller. Ham su depolama tankından alınan sular, önce elek ve filtreler barındıran ön arıtma ünitesinden (kum filtre) geçirilerek sudaki büyük parçaların su arıtma ünitelerine geçişi önlenecektir. Ön arıtmadan geçirilen sular, daha sonra desalinasyon (tuzsuzlaştırma) ünitesinden geçirilerek Toplam Çözünmemiş Madde değeri 10 ppm den daha düşük arıtılmamış su üretilecektir. Desalinasyon ünitesinde arıtılan (tuzsuzlaştırılan) deniz suyu daha sonra deminezalize su ünitesinde tekrar arıtılarak saf su (demi su) elde edilecektir. Deniz Suyu Ön Arıtma Tesisi ve Elektro Klorlama Ünitesi Soğutma suyu sistemlerinin su alma yapılarında balçık oluşumu ve midye gibi sucul organizmaların büyümesi gibi problemler oluşmaktadır. Sistem içerisinde oluşan organizmalar sualma yapılarındaki kapasiteyi düşürmektedir. Bu problemlerin önüne geçebilmek için deniz suyu arıtma ön arıtma işleminin ardından kullanma suyu klorlanacaktır. Deniz suyu, 3x%50 deniz suyu pompası vasıtasıyla çekilir. Su, elektro klorlama sistemine girmeden önce, otomatik olarak kendi kendini temizleyen bir üniteden geçirilecektir. Daha sonra elektro klorlama ünitesinde kolrlamaya tabi tutulan sular soğutma suyu ve proses suyu olarak kullımak üzere tesise beslenecektir. Elektro kolarlama işlemine tabi tutalan m 3 /saat su direk santralde soğutma suyu olarak kullanılacaktır. Elektro kolarlama işlemine tabi tutalan yaklaık 732 m 3 /saat su ise proses suyu olarak kullanılmak üzere m 3 'lük ham su havuzuna alınacaktır. Ham su havuzuna alınan sular ön arıtma sisteminde geçirilecektir. Ham su, ön arıtma işleminden sonra desanilasyon ve demineralizasyon işleminden geçirilerek proseslerde kullanılacaktır. Bu amaçla ham su, ön arıtma ünitesine gönderilerek kum filtreleri ve/veya çoklu ortam filtresi yardımıyla askıda katı madde içeriği iyice azaltılacaktır. Ön arıtmadaki fitreler ile suda bulunan veya bulunması muhtemel tortu, AKM ve bulanıklığın alınmasını, dolayısıyla suyun berrak bir görünüm kazanmasını sağlar. Böylece işlevlerinde suyu kullanan makine ve teçhizatın da korunması temin edilir. Ön arıtmada kullanılması öngörülen kum filtresi farklı dane boyutundan oluşan kum katmanlarından suyun geçirilmesi ile yapılan fiziksel arıtma işlemidir. Kum filtre sistemlerinde en ideal durum, en kaba malzeme en üstte iken en ince malzemenin en altta yer almasıdır. Filtreye giren ham suda bulunan partikül ve askıda katı maddeler filtreleyici kumlar tarafından tutulur. Filtre edilen su filtre altından işletmeye (kondenser soğutma suyu) verilir. Kum filtreleri filtre edilmiş basınçlı su ile dakika kadar ters yıkama yapılarak temizlenir. 243

75 Ön arıtmada çoklu ortam filtresi de kullanılabilir. Ön arıtma sisteminde geçecek olan 732 m 3 /saat suyun 14 m 3 /saat'i filtre yıkamada geri kullanılacaktır. Desalinasyon Ünitesi (Tuzsuzlaştırma) Desanilasyon deniz suyu tuzsuzlaştırma ünitesidir. Desalinasyon, ters ozmosla (RO) yapılacaktır. Ön arıtmadan geçirilen sular, desalinasyon (tuzsuzlaştırma) ünitesinden geçirilerek toplam çözünmemiş madde değeri 10 ppm den daha düşük su üretilecektir. Desalinasyon tek aşamada (2x%100) gerçekleşecektir. Desanilasyon ünitesinde üretilen su aşağıdaki amaçlar için kullanılacaktır. BGD tesisi, Hizmet suyu, Kömür hazırlama ve boşlatma, Demineralizasyon ünitesi Ters Ozmos Prosesi Ozmos, binlerce yıldır bilinen doğal bir prosestir ve ters ozmosun temelini oluşturur. Yaşayan hücre duvarları doğal yarı geçirgen membranlardır. Hücre zarı dışında bulunan örneğin; yüksek miktarda su; hücre zarından süzülerek geçer ve zarın iki tarafındaki yoğunluğu ve basıncı eşitlemeye çalışır. Ters ozmos (RO) ise ozmos işleminin tersi olup, yarı geçirgen bir membranla ayrılmış konsantrasyonları farklı iki çözelti arasındaki doğal ozmatik basınçtan oluşan akış yönü, konsantrasyonu yoğun olan çözelti tarafına ozmatik basınçtan daha büyük bir basınç uygulamasıyla ters çevrilmesidir (Bkz. Şekil 87). Kısaca ters ozmos, yüksek basınçta yarı geçirgen membran arasından tuzlu su veya atıksu içinde çözünür halde bulunan maddeleri belli basınç altında geçirilerek sudaki istenmeyen maddeleri filtre etme işlemidir. Şekil 87. Ters Ozmos Akım Şeması 244

76 Çözünmüş tuzların ve küçük partiküllerin ayrılması için, membran sistemleri konvansiyonel partikül filtrasyonlarından ayrı bir metot olarak kullanılmaktadır. Membran filtrasyonuna dayanan RO sistemleri, membran yüzeyine paralel olacak şekilde basınçlandırılmış akış ile beslenir. Bu akışın bir bölümü membrandan geçme eğilimi gösterir. Membrandan geçemeyen partikül ve çözünmüş mineraller geride derişik bir solüsyon bırakır. Derişik solüsyon, membranın yüzeyine paralel olarak akar. Böylece çözünmüş minerallerin ve partiküllerin membran üzerinde yığılması engellenmiş olur (Bkz. Şekil 88). Şekil 88. Ters Ozmos Akım Şeması RO membranları, tüm çözünmüş tuzlar, inorganik moleküller ve molekül ağırlığı yaklaşık 100'den daha büyük olan organik moleküllere karşı bariyer görevini görür. Su molekülleri, başka deyişle membrandan serbestçe geçebilen moleküller, arıtılmış üretim akışını oluşturur. RO sistemlerinin çözünmüş tuzlardan su moleküllerini ayırma verimi %95- %99 aralığındadır. Membrandan geçen suyun debisi, membrandan suyun transferi için gerekli net çalışma basıncı (membrandaki hidrolik basınç farkı-membrandaki ozmotik basınç farkı) ile orantılıdır. Membrandan geçemeyen ve konsantre çözeltinin debisi, membrandaki tuz konsantrasyonu farkı ile doğru orantılıdır. Çözünmüş mineral ve suyun farklı kütle transferleri olduğu için membran çözünmüş minerallerin geçmesine izin vermemektedir. Operasyon basıncı arttırıldığında, konsantre akış debisinde değişme olmaksızın, membran; çözünmüş minerallerin bir kısmını geçirmek için zorlanmış olur ve süzülme verimi azalır. Dolayısıyla istenilen kalitede üretim suyu elde etmek için RO sisteminin verimini etkileyen faktörlerin bilinmesi ve bu kriterlere göre dizayn edilmesi gerekmektedir. Ters osmos ile arıtılacak sularda en önemli parametre şüphesiz toplam çözünmüş katı (TDS) değeridir. Proje kapsamında arıtılması planlanan deniz suyunun TDS değeri mg/l ile mg/l arasında değişmektedir. Proje kapsamında 2x359 m 3 /saat (718 m 3 /saat) kapasiteli işletilecek ters ozmos ünitesi sonucunda 2x170 m 3 /saat (340 m 3 /saat) desaline su elde edilecektir. Membrandan geçemeyen konsantre atıksu miktarı da 2x189 m 3 /saat (378 m 3 /saat) olacaktır. 245

77 Mebranlardan geçemeyen toplam 378 m 3 /saat konsansantre deniz suyu ön arıtma ünitesinden gelen filtre yıkama suları ile birlikte geri yıkama suyu toplama havuzuna gönderilecektir. Geri yıkama suyu havuzunda toplanan suların 56 m 3 /saat'i BGD ünitesinde kireç sütü hazırlama prosesinde kullanılacaktır. Geri kalan 336 m 3 /saat'i ise konsantre deniz suyu içeriğinde olduğu için herhangi bir işleme tabii tutmadan tekrar denize deşarj edilecektir. RO Temel Bileşenleri Besleme suyu sağlama ünitesi, Kendi kendini temizleyen filtre, Ultrafiltrasyon aleti (UF) Güvenlik filtresi, Yüksek basınçlı pompa ünitesi Membran ünitesi Kontrol ünitesi Süzme ve depolama ünitesi Ayrıca proje kapsamında kullanılması planlanan RO tesisinde; otomatik giriş valfi, emniyet valfleri, drenaj ayar vanaları, auto-flush kontrol sistemi, debi ölçer, iletkenlik ölçer, ph ölçer, basınç göstergeleri yer alacaktır. Proje Kriterleri RO sistemine giriş yapacak ham deniz suyu özellikleri Tablo 112 de verilmiştir. Tablo 112. Ham Deniz Suyu Özellikleri Parametre Birim Ham Su Kaynağı Toplam Çözünmüş Madde mg/l Bulanıklık NTU 1 Renk Pt-Co 1 Askıda Katı Madde (AKM) mg/l 1 Organik Madde mg/l KMnO 4 < 1 Serbest Klor mg/l Yok Kalsiyum mg/l 386 Magnezyum mg/l Potasyum mg/l 200 Baryum mg/l 0,05 Stronsiyum mg/l 10 Sodyum mg/l Sülfat mg/l Amonyak mg/l 0.0 Nitrit mg/l 0.0 Klorür mg/l Bikarbonat mg/l 150 Silika mg/l 10 ph

78 Ters ozmos (RO) sistemi dizayn kriterleri Tablo 113 te verilmiştir. Tablo 113. RO Sistem Çıkış Suyu Özellikleri Dizayn Su Sıcaklığı RO Ürün Suyu TDS Değeri 20 o C < 375 mg/l RO Ürün Suyu Ph Değeri* 6,3 ± 1,0 Maksimum Besleme Suyu SDI < 4 Maksimum Besleme Suyu Bulanıklık Mangan, Aluminyum. Serbest Klor, Oksidan Madde Hidrokarbonlar, Yağ Ve Gres Hidrojen Sülfür KOI Ve Organik Madde Mikrobiyolojik Kontaminasyon < 1 NTU < 0,05 mg/l Yok Yok Yok Eser Yok Demineralizasyon Ünitesi Demineralizasyon'un anlamı su içerisindeki minerallerin yani katyon ve anyon iyonlarının giderilmesi yani H 2 O (saf su) haline getirilmesi işlemidir. Desalinasyonun ardından su, demineralizasyon tesisinde tekrar arıtılarak demi suyu (saf su) üretilecektir. Santralde m³ lük iki depolama tankı ve iki üniteye demineralize su ile beslemek için 3x%50 su pompası kullanılması öngörülmektedir. Demineralizasyon ünitesi; besleme pompaları, demineralizasyon sistemi, çoklu ortam filtreleri, katyon, anyon ve/veya karışık yatak iyon değiştiricileri, H 2 SO 4 tank ve pompaları, NaOH tank ve pompaları içerecektir. Demineralizasyon ünitesinde, içerisinde reçine dolgusu bulunan iyon değiştiriciler vasıtası ile yapılır. Katyon iyonlarının giderildiği üniteye katyon değiştirici, anyon iyonlarının giderildiği üniteye de anyon değiştirici denir. Her iki cins reçineyi bir arada bulunduran hem katyonik, hem de anyonik iyonların giderildiği üniteye de karma iyon değiştirici (Mixed Bed) denir. Bu sistemde suyun katyon tutucu ve anyon tutucu kolonlardan sıra ile geçirilmesiyle anında saf su üretimi gerçekleşir. Demineralize ünitesi iki kolondan oluşmaktadır. Birinci kolonda katyonik reçine bulunmakta ve normal yumuşatma prosesinde olduğu gibi pozitif yüklü metal iyonlarını uzaklaştırır. Ancak yumuşatma prosesinden farklı olarak sistem rejenerasyonunu tuz yerine asitle (HCI) yapmakta ve reçineyi sodyum yerine hidrojen iyonları (+H) ile yenilemektedir. Yüklü iyonlar, değişim materyaline yapıştıklarında yükleri kadar hidrojen iyonu bırakılır. Hidrojen iyonlarının artması yüzünden çözeltideki asit miktarı artar. Bu noktada deiyonizasyon prosesinin yarısı tamamlanmıştır. Pozitif yüklü metal iyonları arıtılmakla birlikte çözeltide, hidrojen iyonları ve anyonlar bulunmaktadır. İkinci kolonda ise anyonik reçine bulunmaktadır ve çözeltideki negatif iyonları absorbe etmektedir. Reçine doyduğunda ise (çıkış suyundaki iletkenlik değerinden hemen anlaşılabilir) rejenerasyon işlemi baz (NaOH-Sodyum Hidroksit-%48) ile yapılmaktadır. Burada da rejenerasyon sonucunda hidroksit (-OH) reçineye bırakılır. Bu durumda çözeltide birinci aşamadan kalan H + ve ikinci aşamada ortaya çıkan OH - iyonları bulunmaktadır. Bunlar birleşerek su molekülü oluştururlar. Sonuç olarak, bu proses sonunda mineralsiz bir su elde edilir. Demineralize su ünitesi iş akım şeması Şekil 89'da verilmiştir. 247

79 Şekil 89. Demineralize Su Ünitesi İş Akış Şeması İletkenliğin ve silisin daha düşük değerlere düşürülmesi gerektiğinde Karma Yatak (Mixed Bed) tankları kullanılacaktır. Sistem kapasitesi İki ünitedeki toplam kayıp dikkate alındığında, su arıtma sistemi için yaklaşık 166 ton/saat kapasite yeterli olacaktır. Su arıtma sistemi iki set halinde olacak, bir set çalışırken diğeri yedek olarak bekleyecektir. Demi Suyu Kalitesi Demineralizasyon ünitesi ile elde edilecek besleme suyu kalitesi Tablo 114'te verilmiştir. Tablo 114. Tek Geçişli Kazan İçin Besleme Suyu Kalitesi Parametre Birim Tek Geçişli Kazan İçin İşletme Yöntemi AVT OT Ph µg/l 9,2-9,5 8,4-9,0 O 2 µg/l SiO 2 µg/l <5 <5 Fe µg/l <5 <5 Na µg/l <2 <2 248

80 Parametre Birim Tek Geçişli Kazan İçin Cu µg/l 0 0 Asit İletkenliği µs/cm <0,1 <0,1 İletkenlik(sadece amonyak ile) µs/cm 4,3-8,5 0,7-2,8 DOC mg/l <0,2 <0,2 V.2.2 Proje Ünitelerinde Üretilecek Mal ve/veya Hizmetler, Nihai ve Yan Ürünlerin Üretim Miktarları, Nerelere, Ne Kadar ve Nasıl Pazarlanacakları, Üretilecek Hizmetlerin Nerelere, Nasıl ve Ne Kadar Nüfusa ve/veya Alana Sunulacağı Hema Elektrik Üretim A.Ş. tarafından planlanan santralin işletilmesiyle birlikte yıllık üretilecek brüt enerji miktarı kwh/yıl (9.768 GWh/yıl) mertebesinde olacaktır. Proje kapsamında üretilecek enerji, TEİAŞ ile yapılacak bağlantı anlaşmasına göre Hema Entegre Termik Santrali 380 kv şalt merkezinden, Eren Termik Santrali (Zetes) 380 kv Şalt Tesisine çift devre 380 kv luk enerji iletim hatlarıyla bağlanacaktır. Planlanan santralin iletim hattı projesi bu rapor kapsamında incelenmemiş olup, ÇED yönetmeliği hükümlerince daha sonra TEİAŞ'ın uhdesinde olan EİH Projesi için ÇED süreci başlatılmıştır. Santralin işletilmesi sırasında yan ürün niteliğinde; Kömürün yanması sonucunda uçucu kül ve kazan altı külü, BGD ünitesinden kaynaklı alçıtaşı oluşacaktır. Termik santralde kömürün yanmasından kaynaklı ton/yıl=91,6 ton/saat (kömürün kül oranı maksimum %20 kabul edilmiştir) kazan altı külü ve uçucu kül meydana geleceği öngörülmektedir. Kömürün yanması sonucunda uçucu kül ve kazan altı külü, çimento, hazır beton, briket, ateş tuğlası ve sanayi gibi değişik sektörlerde kullanılabilmektedir. Bu bağlamda santralden kaynaklı küllerin geri dönüşümü sağlanmaya çalışılacak olup; yanma sonucunda oluşan külün; bahsedilen konularda kullanılmak üzere ilgili sektörlere satışı yapılacaktır. Ayrıca, külün ekonomik olarak yukarıdaki şekilde ifade edildiği gibi yerüstünde değerlendirilmesinin yanı sıra yeraltında yapılacak hazırlık ve üretim sonucu oluşacak olan boşluklara dolgu (mekanize uzun ayaklarda taban yoluna şerit dolgu-ramble) malzemesi olarak kullanılması da planlanmaktadır. Konu ile ilgili İTÜ Maden Mühendisliği Fakültesi tarafından yapılan çalışmada Amasra B kömür sahasında kömür üretim faaliyetleri sonucu boşalan yeraltı galerilerinde ramble malzemesi olarak kullanılabileceği ortaya koyulmuştur. Yapılan çalışmada Amasra B sahası Batı ve Doğu panolarında toplam m 3 dolgu yapılması öngörülmektedir (Bkz. Ek 26). BGD tesisinin işletilmesinden kaynaklı 33,4 ton/saat ( ton/yıl) alçıtaşı meydana geleceği öngörülmektedir. BGD ünitesinin atık ürünü (alçıtaşı) susuzlaştırılarak alçıpan üretimi yapan fabrikalara değerlendirmek üzere satışı planlanmaktadır. Santralden kaynaklı küllerin ve alçıtaşının satışının yapılmasından sonra arta kalan kül ve alçıtaşı olması durumunda ve acil/ beklenmedik durumlarda kül ve alçıtaşı tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürülüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre dizayn edilecek olan kül/alçıtaşı depolama sahasında depolanacaktır. 249

81 V.2.3 Proje İçin Gerekli Hammaddenin Nereden ve Nasıl Sağlanacağı (Bölgenin Kömür Rezervleri Kullanılacağına Dair Taahhüt ve İlgili Kamu Kurum Görüşlerinin Değerlendirmesi), Özellikleri, Görünür ve Muhtemel Rezerv Miktarları, 1/ Ölçekli Haritada Gösterimi, Taşınımları, Depolanmaları, Taşınma ve Depolanması Sırasındaki Etkileri (Tozuma, Yanma Riski, Sızıntı Suları Vb), Kullanılacak Ulaşım Tipi ve Araçlar, Bu Araçların Miktarları ve Kapasiteleri, Depolama ve Kırma- Eleme İşleminin Nerede-Ne Şekilde Gerçekleştirileceği, Oluşacak Toz Miktarı ve Alınacak Tedbirler, Kömürün Kısa ve Elementel Analizi, Isıl Değeri, Kömürün Kullanımı Öncesinde (Zenginleştirme-Lavvarlama Aşamasında) Ortaya Çıkacak Atık Miktarı ve Bertarafı V Proje için gerekli hammaddenin nereden ve nasıl sağlanacağı Yatırımı planlanan projede yakıt olarak taşkömürü kullanılacaktır. Tesiste kullanılacak taşkömürü; yatırımcı firmanın da bağlı olduğu Hattat Holding iştiraki olan Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş.'nin TTK ile yapılan rödövans anlaşması çerçevesinde taşkömürü çıkartma hakkı elde edilmiş olduğu sahadan (Amasra-B Sahası) temin edilecektir yılında TTK ile Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş. arasında imzalanan anlaşma sonucu, Bartın İli, Amasra İlçesi sınırlarında söz konusu Amasra-B sahasının işletilmesi için ruhsat uhdesi TTK bünyesinde kalmak şartıyla rödevans karşılığında süreli olarak Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş. ye transfer edilmiştir. İşletme izni verilen toplam 50 km 2 büyüklüğündeki maden sahasının yer teslimi Mayıs 2006 da gerçekleştirilmiştir. Projenin ilk aşaması, 8 m çapında ve m derinliğinde, sırasıyla Gömü Köyü, Kazpınarı Köyü ve Amasra İlçesi yakınlarında üç adet kuyunun açılması işlemleri ile tamamlanmıştır. Proje nin ikinci aşamasına geçilmiş ve yeraltındaki kuyuları birbirine bağlayan galeriler açılmaya başlanmıştır. Rödövans anlaşması çerçevesinde, Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş.'nin taşkömürü çıkarma hakkı elde ettiği sahada açtığı üç adet kuyu (Gömü Kuyu-1, Kazpınarı Kuyu-2 ve Amasra- 3 Nolu Kuyu) yeri Ek 2'de verilen 1/ ölçekli Topografik Harita'da verilmiştir. Harita'dan da görüleceği üzere Kuyu-1 santral alanına 40 m mesafede yer almaktadır. Yeraltı kömür işletmesi, yatırımcı firmanın da bağlı olduğu Hattat Holding Grubu Şirketi olan Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş.'nin sorumluluğundadır. Amasra-B sahası kömür işletme ruhsatı 1993 yılı öncesi ait olduğu için Amasra B bölgesinden yeraltı kömür işletme faaliyetleri ÇED Yönetmeliği kapsamı dışında yer almaktadır. Konuya ilişkin (mülga) Bartın İl Çevre ve Orman Müdürlüğü nün tarih ve 1378 sayılı yazısı EK 1'deki Resmi Belgelerde verilmiştir. V Görünür ve muhtemel rezerv miktarları Bölgede çeşitli kurumlar tarafından arama ve rezerv tespit çalışmaları yapılmıştır yılında havzanın TTK tarafından bilinen kömür varlığı 117 milyon tondur. Bu yıldan sonra MTA ve Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş. tarafından yapılan sondajlarla sahanın kömür rezervinin arttığı tespit edilmiştir. Tarihler ve kurumlar itibarıyla yapılan çalışmalar Tablo 115'te verilmiştir. Tablo 115. Havzada Yapılan Rezerv Çalışmaları Yıl Kurum Hesaplanan Toplam Rezerv (Milyon Ton) 1985 Türkiye Taş Kömürü Kurumu Kopex Joint Stock Company İstanbul Teknik Üniversitesi

82 Yıl Kurum Hesaplanan Toplam Rezerv (Milyon Ton) 1992 Maden Tetkik Arama Datong Coal Company Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş UK Coal Mining Group SLR Consulting Ltd. 573 MTA Genel Müdürlüğü yılları arasında havzada 144 etüt ve sondajlı arama faaliyetleri yapmış, bu faaliyetler 1990 Nisan ayında son bulmuştur yılı sonuna kadar yapılan 144 sondajın değerlendirilmesiyle, MTA, ton toplam rezerv ortaya çıkarmıştır (Bulut, Vd.,1992). Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş., 2005 yılında Amasra B sahasını uluslararası ihale ile TTK dan kiraladıktan sonra 2006 yılında sondajlı arama ve rezerv geliştirme çalışmalarına başlamış ve bugüne kadar 54 derin sondaj yapmıştır. Bu sondajların hepsi kömür kesmiş ve ilave rezerv tespit edilmiştir. SLR Consulting Ltd., HEMA tarafından yapılan 54 sondajdan 2009 yılına kadar yapılmış olan 20 sondaj ve daha önce MTA tarafından yapılan sondajları değerlendirmeye almış ve sahada toplam 573 Mt rezerv (muhtemel + mümkün rezerv) hesaplamıştır. Sahada sondajlı arama çalışmaları devam etmekte ve yapılan sondajların tümünün kömür kesmiş olması yeni sondajlarla rezerv miktarının artacağını göstermektedir. HEMA tarafından yapılan 54 adet derin sondajın verilerinin değerlendirilmesiyle sahadaki rezervin yaklaşık 600 Mt olarak tespit edildiği öngörülmüş olup sahalarda yeni sondaj çalışmalarına devam edilmektedir. Yukarıda verilen ve çeşitli kurumlar tarafından hesaplanan rezerv rakamları incelendiğinde, sahada rezerv açısından bir sıkıntı olmadığı ve istenen üretimin yapılabilmesi için yeterli rezerv olduğu sonucu çıkmaktadır. V Yeraltı üretim sahalarının planlanması Amasra B işletme sahası 50 km² alan olup, Hattat Enerji ve Maden Tic. A.Ş. işletme sahasının 12 km² alanında -400,00 kotunun altında, 35,6 km² alanında ise yerüstünden en derin kotlara kadar çalışacaktır. Üretim projesi hazırlanmış olan alan, Tuna fayının güneyinde 13 km² alan içersinde üç bölgeye ayrılmıştır (Doğu sahası, Batı sahası ve Güneydoğu sahası). Damar kalınlığı üretim bölgelerinde değişken olduğundan kömür kazı ve yükleme işi için şartlara göre kesici yükleyici veya saban, tahkimat olarak ise kazıcılara uygun yürüyen tahkimat sistemi kullanılacaktır. Kömür kalınlığı 2 m olan panoda, üretim m ayaklarda 0,70 metrelik kesme derinliği olan tamburlu kesici ile 7,29-12,34 m/gün arasında ilerleme planlanmaktadır. Dört vardiyalık çalışma düzeninde üç vardiya üretim ve bir vardiya bakım yapılarak kesici yükleyici ile ton/gün, saban ile ton/gün tüvenan üretim yapılacaktır. Amasra B kömür sahasında, yeraltı kömür işletim sistemi geri dönümlü arka göçertmeli, uzunayak üretim yöntemi uygulanacaktır (Bkz. Şekil 90, Şekil 91, Şekil 92 ve Şekil 93). Üretim panosundaki üst taban yolu göçmeye terk edilirken, alt taban yolu bir alttaki panonun üst taban yolu olacağından ayak içine doğru 4-8 m genişliğinde ve kazılan kömür yüksekliğinde şerit dolgu ile tahkim edilecektir. 251

83 Şekil 90. Uzunayak Madenciliği nde Genel Kömür Üretim Şekli Şekil 91. Tam Mekanize Uzunayak Madenciliği nde Kömür Üretim Şekli 252

84 Şekil 92. Uzunayak Madenciliği nde Kömür Üretimi İş Akış Şeması Şekil 93. Uzunayak Madenciliği nde Kesici-Yükleyici ve Yürüyen Tahkimat Sisteminden Genel Görünüm Doğu, Batı ve Güneydoğu sahasında uzun ayak madenciliği ile yıllar itibariyle üretilecek kömür miktarı Tablo 116 ve Şekil 94'te verilmiştir. 253

85 Tablo 116. Amasra B Sahasında Yıllar İtibarıyla Üretilecek Kömür Miktarları Yılık Kömür Yıllık Ramble Yıllar Yılık Kömür Üretimi (ton) Yıllar Üretimi (ton) Miktarı (m 3 ) TOPLAM NOT:Üretim hesabına tüm damarlar dahil edilmemiştir. NOT: Kömürün üretim hesapları 50 km 2 lik ruhsat alanının 12 km lik bölümüne ait işletme projesi hazırlanacak şekilde düşünülerek çıkartılmıştır.alandaki sondajlar devam etmekte ve yeni işletme projeleri tuhsatlı alanda çalışılmaktadır. Kömürün üretim miktarı ve ramble ihtiyacı miktarı bu çalışmalara göre artacaktır. Şekil 94. Amasra Taşkömürü Projesi Üretim Grafiği (üretim hesabına tüm damarlar dahil edilmemiştir) 254

86 V Kömür özellikleri, kömürün kısa ve elementel analizi, ısıl değeri Amasra tüvenan kömürünün özellikleri Tablo 117 de verilmiştir. Tablo 117. Amasra Tüvenan Kömürünün Karakteristik Özellikleri Amasra Tüvenan Kömürünün Karakteristik Özellikleri Boyut (mm)/içerik Nem % 2,90 3,75 4,25 Kül % 38,10 44,24 42,93 Uçucu Madde % - 24,27 24,32 Sabit Karbon % - 27,74 28,50 Üst Isı Değeri (kcal/kg) Alt Isı Değeri (kcal/kg) Tüvenan kömür termik santrale beslenmeden önce lavvarda zenginleştirilecek ve sonra termik santrale beslenecektir. Lavvarda zenginleştirilecek kömürün lavvar çıkışındaki özellikleri Tablo 118'de gösterilmiştir. Santralde kullanılacak kömür tüvenan değil lavvarlanmış (yıkanmış) olarak ısıl değeri yaklaşık (+/-200) yani ortalama Kcal/kg, ortalama kül oranı %12-15, maksimum kül oranı %20 ve yanıcı kükürt oranı ise %0,5 olacaktır. Tablo 118. Amasra Lavvar Kömürünün Karakteristik Özellikleri Amasra Lavvar Kömürünün Karakteristik Özellikleri Boyut (mm)/içerik Nem% 3±1 4±1 6±1 14±2 Kül % 15±2 14±2 14±2 12±2 Uçucu madde % 35±2 35±2 34±2 32±2 Sabit Karbon % 47±2 46±2 45±2 41±2 Üst Isı Değeri (kcal/kg) Alt Isı Değeri (kcal/kg) V Kömürün taşınması ve depolanması sırasındaki etkileri (tozuma, yanma riski, sızıntı suları vb), kullanılacak ulaşım tipi ve araçlar, bu araçların miktarları ve kapasiteleri, depolama ve kırma-eleme işleminin neredene şekilde gerçekleştirileceği, oluşacak toz miktarı ve alınacak tedbirler Üretilen kömür ton/saat kapasiteli aktarma konveyörüne dökülecek ve konveyör üzerinde kurulu kırıcı ile istenilen boyuta indirgenerek aktarma konveyörünün döküş bölgesinden yeryüzüne kadar konveyör bantla taşınacaktır. Yeraltı galerilerinden bant konveyörler ile skip yükleme cebine beslenen kömürler, kuyu içersindeki skip kovalarına otomatik doldurularak yerüstüne çıkarılacaktır. Kuyulardan yeryüzüne çıkarılan kömür, kömür sahasında planlanan lavvar tesisinde işlenecektir. Lavvar tesisinde işlenen kömür kapalı bat konveyörle santralde planlanan kömür stok alanına taşınacaktır. Bu nedenle kömürün taşınması sırasında toz emisyonu oluşumu söz konusu olmayacaktır. Kömür stok alanından kömürün kendiliğinden yanma riskine karşı sahasında depo yığınları çok yüksek yapılmayacak ve kömür yığınları sahada uzun süre bekletilmeyecektir. 255

87 Kömür stok alanında yığın sıcaklığı ve karbonmonoksit ölçümleri sürekli yapılacaktır. Kömür yığınına tozlanmayı engellemek için su püskürtülecektir. Kömür yığınlarının sulanması kömürün kendiliğinden yanma özelliği de azaltacaktır. Ayrıca stok alanında yangınla mücadele sebebiyle bir su püskürtme sistemi kurulması planlanmaktadır. Aşırı kuruluğa ve kömür stoklarından yayılacak tozlara karşı su püskürtme sistemine ilave olarak stok alanı çevresinde yağmur suyu drenaj sistemi yapılacaktır. Kömür stokundan gelen sızıntı suları ve yağmur suyu, toplama havuzunda toplanacak ve kömür hazırlığındaki toz bastırma sisteminde tekrar kullanılacaktır. Stok alanından alınan kömürler kazan bunkerlerine kömür beslenimi için kömür kırıcılarına gönderilecektir. Kömür kırıcı tesisi kapalı ortamda olacak olup, iki elek ve iki kırıcıdan oluşacaktır. Kırıcı ünitesi kapalı ortam içerisinde planlandığı için kömürün kırılmasından kaynaklı meydana gelecek tozların çevreye yayılması söz konusu olmayacaktır. Kömür kırıcı tesisinden alınan kömür, buradan kazan bunkerlerine verilecektir. Kömür stok alanı ve kömür kırıcı binasının yeri Ek 3'te verilen Genel Vaziyet Planı'nda işlenmiştir. V Kömürün kullanımı öncesinde (zenginleştirme-lavvarlama aşamasında) ortaya çıkacak atık miktarı ve bertarafı Kuyulardan yeryüzüne çıkarılan kömür, kömür sahasında planlanan lavvar tesisinde işlenecektir. Kömür sahasında planlanan lavvar tesisi; 500 t/saat kapasiteli, 100 mm -10 mm arsında yıkanan tamburlu ayırıcı modül ve 10 mm-0,5 mm arasında yıkanan siklon modülden oluşan 4 ünite bulunacaktır. Lavvar tesisi; 500 t/saat kapasiteli, 100 mm-10 mm arasında yıkanan tamburlu ayırıcı modül ve 10 mm-0,5 mm arasında yıkanan siklon modülden oluşan 4 ünite bulunacaktır. Lavvar tesisi; birbirine eş dört ayrı üniteden oluşup; İri yıkama İnce yıkama Spiral (Şlam kazanım) Manyetit kazanım Su kazanım (tikiner) devrelerine sahiptir. Saatte 500 ton yıkama kapasitesine sahip olan lavvar tesisi kömür üretim sahasında planlanmaktadır. Lavvar tesislerinden kaynaklı atıksu çok miktarda şist ve az miktarda kireçtaşı, kumtaşı ve kömür kırıntıları içermekte olup, bu atıksular önce ince ızgardan geçirilerek katı parçalardan ayrılır daha sonra süzüntü suyu kömür üretim sahasında planlanan atıksu arıtma tesisinde arıtılarak bertaraf edilecektir. Izgarada tutulan katı atıklar (kömür kırıntıları, şist vb.) ise ramble malzemesi olarak kullanılabilecektir. Lavvar tesisinden kaynaklanacak atıklar, işbu kapsamıda olmayıp, ayrı bir ÇED süreci kapsamında değerlendirilecektir. Lavvar tesisi kömür depolama sahasında planlanmakta olup, lavvar tesisi işbu ÇED Raporu kapsamında yer almamaktadır. Bu nedenle lavvar tesisi için ileride ayrı bir ÇED Raporu hazırlatılacaktır. Tüvenan ve lavvar tesisinde işlenmiş kömür miktarları yıllar itibarıyla Tablo 119'da verilmiştir. 256

88 Yıllar Tablo 119. Tüvenan ve Lavvar Tesisinde Işlenmiş Kömür Miktarları Tüvenan Üretim (Ton) Satılabilir Üretim (Ton) Yıllar Tüvenan Üretim (Ton) Satılabilir Üretim (Ton) V.2.4 Faaliyet Ünitelerinde Kullanılacak Suyun Hangi Prosesler İçin Ne Miktarlarda Kullanılacağı, Kullanılacak Suyun Proses Sonrasında Atık Su Olarak Fiziksel, Kimyasal ve Bakteriyolojik Özellikleri, Atık Su Arıtma Tesislerinde Bertaraf Edilecek Maddeler ve Hangi İşlemlerle Ne Oranda Bertaraf Edilecekleri, Arıtma İşlemleri Sonrası Atık Suyun Ne Miktarlarda, Hangi Alıcı Ortamlara, Nasıl Deşarj Edileceği V Su kullanım miktarları Proje kapsamında; 1) Personel içme-kullanma suyu, 2) Soğutma Suyu (Kondenser ve yardımcı sistem soğutma suları) 3) Kazan Katma (Besleme) Suyu (Demineralize su) 4) Servis Suyu-Yıkama Suları (Hava Isıtıcıları ve Luvo yıkama suları), 5) Yangın Suyu, 6) BGD Tesisin İçin Proses Suyu, 7) Kül Nemlendirmede ve Kömür Stok Sahasında yapılacak sulamada su kullanımı söz konusudur. 1) Personel İçme-Kullanma Suyu Miktarı İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı su tüketim miktarı, kişi başına günlük ortalama su tüketimi 150 litre kabulü ile aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. Çalışan sayısı : 500 kişi Birim katı atık miktarı : 150 Litre/kişi/gün Su tüketim miktarı : 500 x 150= 75 m 3 /gün'dür. 257

89 Kalker (Kireçtaşı) ocaklarında çalışacak personelden kaynaklı meydana gelecek su miktarı; Çalışan Sayısı : 15 kişi Birim katı atık miktarı : 150 Litre/kişi/gün Katı atık miktarı : 15 x 150= 2,25 m 3 /gün'dür. Termik santral ve kalker ocağının işletilmesi aşamasında çalışacak toplam 515 kişinin içme-kullanma suyu ihtiyacı 77,25 m 3 /gün'dür. Personel içme suyu ihtiyacı dışarıdan hazır damacanalarla temin edilecektir. Personel kullanma suyu ise desanilasyon ünitesinden geçirilmiş deniz suyundan karşılanacaktır. 2) Soğutma Suyu Termik santral için tek geçişli soğutma sistemi kullanılacaktır. Santralde kondenser soğutma suyu ihtiyacı iki ünite için yaklaşık m³/saat olarak öngörülmektedir. Soğutma suyu denizden temin edilecektir. Denizden alınan su elektroklorlama ünitesinden geçirilerek direk soğutmada kullanılacaktır. 3) Kazan Katma (Besleme) Suyu (Demineralize Su) Kazanda buhar üretimi için kapalı sistemde kullanılmak üzere demineralize su kullanılacak olup, bir ünite için kazan besleme suyu 55 m 3 /saat olup, toplam kazan besleme suyu miktarı 110 m 3 /saat'tir. Ayrıca santralde diğer kapalı çevrim soğutma suları için katma suyu, kondenat son arıtma, kazan ön ısıtıcı kurum üfleyici kaybı ve diğer kullanımlarla birlikte 132 m 3 /saat demi suyuna ihtiyaç vardır. Demi suyu kullanacak üniteler ve tüketim miktarları Tablo 120 de verilmiştir. Tablo 120. Demi Suyu Kullanacak Üniteler ve Tüketim Miktarları Ünite Su/Buhar çevrim kayıpları için ilave Kapalı yardımcı soğutma suyu Kazan ön ısıtıcı kurum üfleyici Kondensat son arıtma Diğer Toplam Tüketim Miktarı 2 x 55 m 3 /saat 2 x 4 m 3 /saat 2 x 3 m 3 /saat 2 x 1 m 3 /saat 2 x 3 m 3 /saat 2 x 66 m 3 /saat 132 m 3 /saat demi suyu elde edebilmek için demi suyu ünitesine 166 m 3 /saat su ilave edilecektir. 166 m 3 /saat suyun 34 m 3 /saat i demi suyu ünitesinde rejenerasyon (geri yıkama) işlemi sırasında kullanılacaktır. Kazan besleme suyu (demi suyu) denizden temin edilecektir. Denizden temin edilecek su demi suyu olarak kullanılmak üzere, önce desanilasyon ünitesinde sonra demineralize su ünitesinde arıtılacaktır. Santralde 2x83 m 3 /saat kapasiteli iki adet demineralize su ünitesi kullanımı planlanmaktadır. 258

90 4) Servis Suyu - Yıkama Suları (Hava Isıtıcıları ve Luvo yıkama suları), Santralde baca gazının ısı enerjisinden, yakma havasının ısıtılması amacıyla yararlanılmakta olup, bu işlem, baca gazı kanallarına elektrostatik filtrelerden önce yerleştirilen hava on ısıtıcıları (Luvo) aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Yanma gazlarının içinde bulunan uçucu kül nedeniyle zamanla kirlenen ısıtıcıların zaman zaman su ile yıkanarak temizlenmesi gerekmektedir. Yıkama seyreltik NaOH ile gerçekleştirilecektir. Hava ısıtıcıları, yılda bir ya da iki kez yıkanacaktır. Santral servis suyu ve yıkama suları Desalinasyon ünitesinden temin edilecek olup, servis suyu miktarı 100 m 3 /saat'dir. 5) Yangın Suyu Santralde yangın söndürme amacıyla yangın su deposu olacaktır. Yangın su deposu hacmi m³ olacaktır. Yangın suyu denizden temin edilecektir. 6) BGD Tesisin İçin Proses Suyu Santralde BGD ünitesinde kireç sütü çözeltisi hazırlamak için her bir ünitede 111 m 3 /saat olmak üzere toplam 222 m 3 /saat su tüketimi söz konusudur. BGD ünitesinde kullanılacak su demineralizasyon ve desalinasyon ünitesinden kaynaklı atıksular ile desanalisyon ünitesinden geçirilmiş sulardan karşılanacaktır. 7) Kül Nemlendirme ve Kömür Stok Sahası Sulama Suyu Santralde kül nemlendirmede kullanılacak sular kazan blöf suları ve BGD ünitesinden kaynaklı arıtılmış atık sular olacaktır. Kül nemlendirme için ayrıca su tüketimi söz konusu olmayacaktır (Bkz. Tablo 121). Tablo 121. Kullanılacak Su Miktarları Kullanim Amacı Miktar Temin Şekli Personel İçme Suyu - Hazır Damacana Persoenl Kullanma Suyu 77,25 m 3 /gün Desalinasyon Ünitesi Soğutma Suyu (kondenser + yardımcı soğutma suları) m 3 /saat Deniz Demi Suyu Kullanımları +rejenerajyon 132 m 3 /saat + 34 m 3 /saat = 166 m 3 /saat Desalinasyon + Demineralizayon Ünitesi Servis-Yıkama Suyu 100 m 3 /saat Desalinasyon Ünitesi Yangın Suyu (yangın du deposu) m 3 Hamsu Tankı (- İhtiyaç döneminde) BDG Ünitesi Proses Suyu Kül Nemlendirme ve Kömür Stok Sahası Yağmurla Sistemi 222 m 3 /saat 120 m 3 /saat (öngörü) Desalinasyon Ünitesi ve Desanilasyon ile Demineralizasyon Ünitesi Atıksuları Kimyasal Arıtma (BGD Arıtma) Tesisi Çıkış Suları ve Blöf Suları, 259

91 Tablo 121'den de görüleceği üzere santral için ihtiyaç duyulan tüm proses suları denizden temin edilecektir. Santralde ihtiyaç duyulacak kondenser ve yardımcı soğutma suyu miktarı m 3 /saat olup, denizden alınan su elektro klorlama ünitesinden geçirilerek direk soğutmada kullanılacaktır. Planlanan proje için ihtiyaç duyulan diğer proses suları için (soğutma suyu hariç) denizden çekilecek su miktarı 732 m 3 /saat'tir. Kondenser soğutma suyu hariç diğer proses suları aşağıda verilen su arıtma ünitelerinden geçirilerek kullanılacaktır. Deniz suyu ön arıtma tesisi, Desalinasyon tesisi, Demineralizasyon ve Kondensat Arıtma Tesisi, Santralde diğer proses suları denizden, deniz suyu pompası vasıtasıyla çekilecek elektro klorlama ünitesinden geçirilerek ham su depolama tankında depolanacaktır. Elektro klorlama, deniz suyu proses sistemlerinde çamur, midye ve yosun oluşumunu engeller. Ham su depolama tankından alınan sular, önce elek ve filtreler barındıran ön arıtma ünitesinden (kum filtre) geçirilerek sudaki büyük parçaların su arıtma ünitelerine geçişi önlenecektir. Ön arıtmadan geçirilen sular, daha sonra desalinasyon (tuzsuzlaştırma) ünitesinden geçirilerek Toplam Çözünmemiş Madde değeri 10 ppm den daha düşük arıtılmamış su üretilecektir. Desalinasyon ünitesinde arıtılan (tuzsuzlaştırılan) deniz suyu daha sonra deminezalize su ünitesinde tekrar arıtılarak saf su (demi su) elde edilecektir. Su temin sistemine ilişkin detay bilgi Bölüm V.2.1'de verilmiştir. V Atıksu oluşumu Santralın işletme aşamasında; santralda çeşitli proseslerden ve işletmede çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksu oluşumu söz konusu olacaktır. Santralin işletme aşamasında oluşacak atıksular; İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksu, Kazan blöf suları, Filtre geri yıkama suları, Desanilasyon ünitesinden kaynaklı atıksu, Yıkama Suları (Luvo, Hava Ön Isıtıcıları yıkama suları), BGD tesisinden kaynaklı atıksu, Proseslerden kaynaklı yağlı atıksu, Su analizlerinden kaynaklı atıksu, Kömür stok sahasından kaynaklı sızıntı suları, Kömür stok sahası yağmur suları Demineralize su sisteminde rejenerasyon işleminden kaynaklı atıksu, Diğer proseslerden (kondensat son arıtma, diğer kapalı çevrim soğutma suları, oluşumu söz konusudur. Kazan altında yer alan kül taşıma konveyörleri ceket tipi soğutucu konveyörler olduğundan kül ile su arasında direk bir temas söz konusu olmadığından bu sistemde atıksu oluşması söz konusu değildir. 260

92 Proje kapsamında oluşacak atıksuların kaynakları ve atıksuların bertarafı ile ilgili bilgiler aşağıda verilmiştir: a) Evsel Nitelikli Atıksu İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı atıksu evsel nitelikli olacaktır. Evsel atıksular askıda, koloidal ve çözünmüş halde organik ve inorganik maddeler içerir. Kişi başına günlük ortalama su tüketimi 150 litre (İTÜ, 1998) ve personel tarafından kullanılan suyun %100 ünün atıksu olarak geri döneceği kabulü ile atıksu miktarı ve atıksudan kaynaklanan kirlilik yükü aşağıda hesaplanmıştır. Hesaplamalarda kişi başına günlük ortalama su tüketimi 150 litre kabul edilmiştir. Termik Santralde çalışacak personelden kaynaklı meydana gelecek atıksu miktarı; İçme suyu ihtiyacı = kişi x ort. su tüketimi = 500 x 150 = 75 m 3 /gün Atıksu miktarı = içmesuyu ihtiyacı x intikal yüzdesi = 75 x100/100 = 75 m 3 /gün olmaktadır. Toplam kirlilik yükü = 500 x 54 = g BOI/gün KOI = 1,9 x = g KOI/gün Toplam Organik Karbon = 1 x = g TOC/gün AKM = 500 x 220 = g/gün Klorür = 500 x 8 = g/gün Toplam N = 500 x12 = g/gün Serbest Amonyak = 0,6 x = g/gün Toplam P = 500 x 4,5 = g /gün İnorganik = 0,7 x 2250 = g/gün Kalker (Kireçtaşı) Ocaklarında çalışacak personelden kaynaklı meydana gelecek atıksu miktarı; İçme suyu ihtiyacı = kişi x ort. su tüketimi = 15 x 150 = 2,25 m 3 /gün Atıksu miktarı = içmesuyu ihtiyacı x intikal yüzdesi = 2,25 x100/100 = 2,25 m 3 /gün olmaktadır. Toplam kirlilik yükü = 15 x 54 = 810 g BOI/gün KOI = 1,9 x 810 = g KOI/gün Toplam Organik Karbon = 1 x 810 = 810 g TOC/gün AKM = 15 x 220 = g/gün Klorür = 15 x 8 = 120 g/gün Toplam N = 15 x12 = 180 g/gün Serbest Amonyak = 0,6 x 180 = 108 g/gün Toplam P = 15 x 4,5 = 67,5 g /gün İnorganik = 0,7 x 67,5 = 47,25 g/gün İşletme aşamasında çalışacak personelden kaynaklı evsel nitelikli atıksu meydana gelecek olup, söz konusu bu atıksular proje kapsamında işletilmesi planlanan paket atıksu arıtma tesisine verilecektir. Kalker ocaklarında çalışacak personel için kalker sahalarında sızdırmaz fosseptik inşa edilecek olup, atıksular bu fosseptiklerde toplanacak ve vidanjörlerle santralde işletilecek olan paket atıksu arıtma tesisine taşınacaktır. Fosseptik planları, tarih ve sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik kapsamında ilgili mercilerce onaylanacaktır. Sızdırmaz Fosseptik Planı Ek 27 de verilmiştir. 261

93 Paket biyolojik atıksu arıtma tesisi özellikleri Söz konusu proje kapsamında en az 80 m 3 /gün kapasiteli paket biyolojik atıksu arıtma tesisi kullanılacak olup, paket arıtma tesisi; Ön Çöktürme Havuzu Dengeleme Havuzu Biyolojik Reaktör ünitelerinden oluşacaktır. Arıtma Tesisi Genel Bilgileri Atıksular içinde bulunan organik maddelerin mikroorganizmalar yardımıyla karbondioksit, su ve yeni mikroorganizma hücrelerine dönüştürülmesi işlemlerine biyolojik arıtma denilmektedir. Atıksu içinde bulunan ve çevreye verilmeleri durumunda kirletici olarak değerlendirilecek olan organik maddeler, mikroorganizmalar tarafından besin maddesi olarak kabul edilmekte ve bu maddeleri canlı faaliyetleri için kullanabilen mikroorganizmalar bu şekilde atıksuyu temizlemektedir. Biyolojik arıtma için mikroorganizmaların temel ihtiyaçları olan besin maddeleri ve oksijenin sisteme verilmesi gereklidir. Besin maddeleri atıksu içinde mevcut olduğundan dışarıdan sadece oksijen verilmesi yeterli olmaktadır. Oksijen sisteme hava verilmesi ile temin edilir. Hava verilmesi aynı zamanda atıksu ile mikroorganizma karışımının homojen olmasına ve reaksiyonlarının tank içinde üniform olarak gerçekleşmesine yardımcı olur. Yeterli süre havalandırılan mikroorganizma-atıksu karışımı durgun şartlarda kendi halinde bırakıldığında mikroorganizma topluluğu dibe çökerken arıtılmış su üstte kalır. Kirletici maddeler reaksiyon süresince mikroorganizmanın faaliyetleri sonucunda karbondioksit ve su olarak ortamı terk eder veya yeni mikroorganizma kütlesi olarak sistemde kalır. Ortamdaki mikroorganizma sayısını sabit tutabilmek için sistemden sürekli veya belli aralıklar ile mikroorganizma kütlesinin uzaklaştırılması gereklidir. Biyolojik paket arıtma, aktif çamur esasına göre çalışan bir biyolojik arıtma sistemidir. Biyolojik arıtmanın gerçekleştiği reaktör, havalandırma, çökeltme ve çamur stabilizasyonu işlemlerinin ardışık olarak düzenlendiği bölümdür. Bu bölmeye giren atıksudaki organik maddeler havalandırma safhasında aktif çamur kütlesi tarafından karbondioksit, su ve diğer metabolik ürünler ile yeni aktif çamur mikroorganizmalarına çevrilecektir. Gerekli olan basınçlı hava, Blower tarafından sağlanmakta olup, dağıtımı tank tabanındaki difüzörler vasıtasıyla mümkün olmaktadır. Su ve aktif çamur karışımı çökeltim evresinde birbirinden ayrılmaktadır. Üstteki duru su klorlama bölmesinde klorlanmaktadır. Arıtılmış su alıcı ortamlara emniyetle deşarjı veya ihtiyaç varsa sulama suyu olarak kullanılması mümkündür. Çöktürme havuzu tabanında toplanan çamur stabilizasyon havuzuna alınarak hava ile stabilize edilirler. Daha sonra çamur kurutma yatağına alınarak kurutulur. Izgarada tutulan katı maddeler "Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği"ne göre bertaraf edilir. Kurutulmuş olan çamurun ise analizi yaptırılarak Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine ya da Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliğine göre bertaraf edilir. 262

94 Arıtma tesisi üniteleri Terfi (dengeleme) havuzu Dengeleme havuzlarının amacı atıksu karakteristiklerindeki değişiklikleri minimize ederek arıtım kademelerinde optimum şartları sağlamaktır. Dengeleme havuzunun boyutu atıksuyun miktarı ve değişimi ile ilgilidir. Evsel atıksu arıtma tesislerinde atıksuyun karakteri sürekli aynı olacağından şok yüklemelere ve değişken ph değerlerine karşı sistemin korunması için yüksek bekletme sürelerine gerek olmamaktadır. Terfi havuzunun boyutlandırmasında ortalama maksimum debide 3-4 saatlik bekletme süreleri yeterli olmaktadır. Dengeleme havuzuna gelen atıksu ilk önce sepet ızgaradan geçtiği için içerisinde çökelebilecek maddeler bulunmayacaktır. Dengeleme havuzunun amacı sadece şok yüklemelere karşı havalandırma havuzunun rejimini korumaktır. Dolayısıyla dengeleme havuzu hiçbir zaman çöktürme havuzu niteliğinde tasarlanmamaktadır. Bu havuzun periyodik olarak temizlenmesine gerek olmamakla birlikte yapılacak kontroller sırasında gerek görülürse temizlenebilecektir. Biyolojik arıtma Biyolojik arıtma atıksuyun içinde bulunan askıda ve çözünmüş organik maddelerin bakterilerce parçalanması ve çökebilen biyolojik floklarla sıvının içinde kalan veya gaz olarak atmosfere kaçan sabit inorganik bileşiklere dönüşmesidir. Biyolojik arıtmanın esası organik kirleticilerin doğada yok edilmeleri için oluşan proseslerin kontrolü ile optimum şartlarda tekrarlanmasıdır. Biyolojik arıtma sistemleri aerobik ve anaerobik olarak sınıflandırılabilir. Bu sistemler kullanılan mikroorganizmaların sistemdeki durumunda göre askıda veya sabit film (biyofilm) prosesleri olarak sınıflandırılabilirler. Biyolojik arıtmanın amacı, atıksudaki çökelmeyen koloidal katıları pıhtılaştırarak gidermek ve organik maddeleri kararlı hale getirmektir. Evsel atıksu arıtımında organik madde içeriğinin yanı sıra azot ve fosfor gibi besi maddeleri de biyolojik arıtımda giderilir. Aktif Çamur Prosesi Aerobik (havalı) atıksu arıtma proseslerinde atıklar sentez ve oksidasyon yolu ile yok olmaktadır. Diğer bir deyimle organik maddelerin bir kısmı yeni hücrelere dönüşürken (sentez) geri kalan kısmı gerekli enerjiyi üretmek için oksidasyona tabi tutulur. Organik maddeler yok olmaya başlayınca biyolojik hücrelerin bir kısmı gerekli enerjiyi sağlamak amacıyla kendi kendini oksitler (içsel solunum). Aerobik biyolojik oksidasyon reaksiyonları genel olarak aşağıdaki şekilde ifade edilebilmektedir: Organik madde + O 2 + N + P Hücre + CO 2 + H 2 O + biyolojik olarak parçalanamayan çözünebilir maddeler Hücre + O 2 CO 2 + H 2 O + N + P + parçalanmayan hücresel kalıntılar 263

95 Bu biyolojik parçalanma olayı tüm havalı biyolojik arıtma sistemlerinde yer almaktadır. Aşağıda biyolojik reaksiyon 3 adımda gösterilmektedir: 1. Adım: Biyokütlenin üretimi ve organik maddenin oksidasyonu 8(CH 2 O) + N 3 + 3O 2 C 5 H 7 NO 2 + 3O 2 + 6H 2 O + enerji 2. Adım: Biyokütlenin solunumu C 5 H 7 NO 2 + 5O 2 5CO 2 + NH 3 + H 2 O + enerji 3. Adım: Nitrifikasyon NH 3 + 2O 2 HNO 3 + H 2 O + enerji Çöktürme havuzu Havalandırma havuzlarında mikroorganizma faaliyetleri sonucu oluşan flokların çöktürülerek sudan ayrıldığı havuzlardır. Çamur çürütücü (stabilizasyon) havuzu Tesiste oluşan organik çamurların biyolojik stabilizasyonu için kullanılan bir prosestir. Havasız çürütmeye alternatif olarak, atık aktif çamur havalı olarak da çürütülebilir. Atık aktif çamur ayrı bir tank içine alınır ve birkaç gün süre ile havalandırılır. Böylece çamur içindeki uçucu katı maddeler biyolojik olarak stabilize olur. Stabilizasyon havuzunda havalandırma delikli boru ile sağlanacaktır. Delikler boruların alt tarafında kalacak şekilde delineceği için çamurun deliklerinin tıkama riski bulunmayacaktır. Boru hattı tabana çok yakın yapılacağından dolayı havuzun içindeki tüm çamuru karıştıracaktır. Stabilizasyon havuzu 2 3 ayda bir periyodik olarak su ile temizlenecektir. Böylece havuz içinde çamurun kuruması engellenmiş olacaktır. Bu işlem sırasında havuzun içerisindeki tüm çamur kurutma yatağına boşaltılacak ve havuzun temizliği yapılacaktır. Stabilizasyon havuzu temizleme suları dengeleme havuzuna verilecektir. Çamur kurutma yatağı Stabilizasyondan çıkan çamurun kurutulması için kullanılmaktadır. Çürütücüden çamur bir boru hattı ve üzerinde bulunan bir vana ile kurutma yatağına alınacaktır. Kurutma yatağının üzeri açık olacağı için hava ile temas ederek çamurun kuruması sağlanacaktır. Kurutma yatağının tabanında dereceli çakıl bulunacaktır. Bu sayede çamurun içerisindeki su süzülerek tabanda bulunan boruların üzerindeki delikler vasıtasıyla alınarak dengeleme havuzuna geri gönderilecektir. Dereceli çakıl süzüntü suyunun sistemden alınmasını sağlarken çamurun kurutma yatağında kalmasını sağlamaktadır (Bkz. Şekil 95). 264

96 Şekil 95. Arıtma Tesisi İş Akım Şeması Arıtma Tesisi Proje Onayı Atıksu arıtma tesisi için tarih ve 2013/4 sayılı Atıksu Arıtma/Derin Deniz Deşarjı Proje Onayı genelgesi kapsamında Üniversitelerin Çevre Mühendisliği Bölümü ne ya da Çevre Merkezi ne teknik rapor hazırlatılacak olup, Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü onayına sunulacaktır. Arıtma tesisi çıkış suları kalitesi İşletme aşamasında işletilecek olan evsel nitelikli paket atıksu arıtma tesisi tarihli ve sayılı Resmi Gazete'de (değişiklik tarih ve R.G.) yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde verilen Tablo 21.2 de Evsel Nitelikli Atıksuların Alıcı Ortama Deşarj Standartları nı, tarih ve sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği Ek 6 da Atıksular için verilen deşarj sınır değerlerini ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Tablo 22'de Derin Deniz Deşarjı Için Izin Verilecek Atıksu Özelliklerini sağlayacak şekilde işletilecektir (Bkz. Tablo 122, Tablo 123 ve Tablo 124). Tablo 122. Sektör: Evsel Nitelikli Atık Sular (Tablo 21.2) PARAMETRE BİRİM KOMPOZİT NUMUNE 2 SAATLİK KOMPOZİT NUMUNE 24 SAATLİK (Sınıf 1: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak Kg/Gün Arasında, Nüfus = )* (SKKY Tablo 21.1) Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOİ 5) (mg/l) Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/l) Askıda Katı Madde (AKM) (mg/l) ph *Köyler için tabloda verilen deşarj limitleri yada parametreler için en az %60 arıtma verimi uygulanacaktır. Tablo 123. Su Ürünleri Yönetmeliği Ek-6 Deşarj Değerleri Parametre Birim SÜY, EK-6 Parametre Birim SÜY, EK-6 BOI mg/l 50 BOI mg/l 50 KOI mg/l 170 KOI mg/l

97 Parametre Birim SÜY, EK-6 Parametre Birim SÜY, EK-6 Askıda katı madde mg/l 200 Askıda katı madde mg/l 200 Yağ ve gres mg/l 30 Yağ ve gres mg/l 30 Fenoller mg/l 5 Fenoller mg/l 5 Serbest siyanür mg/l 0.06 Serbest siyanür mg/l 0.06 Toplam siyanür mg/l 0.3 Toplam siyanür mg/l 0.3 Serbest klor mg/l 0.5 Serbest klor mg/l 0.5 Toplam sülfür mg/l 1 Toplam sülfür mg/l 1 Nitrat azotu mg/l 5 Nitrat azotu mg/l 5 Toplam fosfor mg/l 1 Toplam fosfor mg/l 1 Amonyak azotu mg/l 0.2 Amonyak azotu mg/l 0.2 Florür mg/l 20 Florür mg/l 20 Civa mg/l 0.01 Civa mg/l 0.01 Kadmiyum mg/l 0.05 Kadmiyum mg/l 0.05 Kurşun mg/l 0.5 Kurşun mg/l 0.5 Arsenik mg/l 0.5 Arsenik mg/l 0.5 Toplam krom mg/l 0.5 Toplam krom mg/l 0.5 Bakır mg/l 0.5 Bakır mg/l 0.5 Nikel mg/l 0.5 Nikel mg/l 0.5 Çinko mg/l 2 Çinko mg/l 2 ph - ph - Tablo 124. Derin Deniz Deşarjına İzin Verilebilecek Atıksuların Özellikleri (SKKY, Tablo 22) Parametre Sınır Düşünceler ph Sıcaklık 35 C - Askıda katı madde (mg/l) Yağ ve gres (mg/l) 15 - Yüzer maddeler Bulunmayacaktır - 5 günlük biyokimyasal oksijen ihtiyacı, BOİ 5 (mg/l) Kimyasal oksijen ihtiyacı, KOİ (mg/l) Toplam azot (mg/l) 40 - Toplam fosfor (mg/l) 10 - Metilen mavisi ile reaksiyon veren yüzey aktif maddeleri(mbas) (mg/l) Diğer parametreler 10 Biyolojik olarak parçalanması Türk Standardları Enstitüsü standartlarına uygun olmayan maddelerin boşaltımı prensip olarak yasaktır. 31/12/2005 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelikte bu parametreler için verilen sınır değerlere uymalıdır. 266

98 Arıtılmış atıksu bertarafı Proje kapsamında işletilecek olan atıksu arıtma tesisi çıkış suları SKKY Tablo 21.1 de verilen sınır değerleri, SKKY Tablo 22 de verilen derin Deniz Deşarj sınır değerlerini ve tarih ve sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği Ek 6 da verilen sınır değerleri sağlayacak şekilde işletilecek olup, arıtma tesisi çıkış suları tarih sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliğin Madde 22.'de verilen sınır değerleri sağladığı taktirde santral alanında yeşil alanların sulanması (geri dönüşümlü kullanılmak üzere) arazözle amacıyla kullanılması planlanmaktadır. Yeşil alanların sulanmasına ihtiyaç olmadığı dönemlerde arıtılmış atıksular, arıtılmış atıksu toplama havuzunda toplanacak ve projede kapsamında kül nemlendirmede, kömür stok sahasında yağmurlama sulama sisteminde geri kullanılacaktır. Artan su olması durumunda arıtılmış sular soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek soğutma suyularıyla birlikte Karadeniz'e derin deşarj edilecektir. Proje kapsamında işletilecek olan evsel nitelikli paket atıksu arıtma tesisi işletme alındıktan sonra arıtma tesisinden alınacak numuneler analiz yaptırılarak ve deşarj standartlarına (SKKK Tablo 20.2, SKKY Tablo 22, Su Ürünleri Kanunu Ek-6) uygunluğu kontrol edilecektir. Atıksu arıtma tesisi çıkış sularının denize derin deşarjı için SKKY 42. Maddesi hükümlerine göre Deşarj İzni alınacaktır. Derin deniz deşarj projesi, tarih ve 2013/4 sayılı Atıksu Arıtma/Derin Deniz Deşarjı Proje Onayı genelgesi kapsamında Üniversitelerin Çevre Mühendisliği Bölümü ne ya da Çevre Merkezi ne hazırlatılacak olup Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü onayına sunulacaktır. İnşaat aşamasında meydana gelecek evsel nitelikli atıksuların bertarafında; tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne (Değişiklik Sayılı Resmi Gazete, tarih ve sayılı Resmi Gazete ve tarih ve sayılı R.G.) tarih sayılı R.G. de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü, Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği, tarih sayılı R.G.'de yayımlanan Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği, tarih ve 2013/4 sayılı Atıksu Arıtma/Derin Deniz Deşarjı Proje Onayı Genelgesi, tarihli sayılı Su Ürünleri Yönetmeliği ne uygun olarak bertaraf edilecektir. Proses atıksuları Soğutma Suları Termik santral için tek geçişli soğutma sistemi kullanılacaktır. Santralde kondenser soğutma suyu ihtiyacı yaklaşık m³/saat olarak öngörülmektedir. Soğutma suyu denizden temin edilecektir. Soğutma suyu denizden alındıktan elektro klorlama ünitesinden geçirilerek direk soğutmada kullanılacaktır. Soğutma suları kullanıldıktan sonra dengeleme havuzuna alınarak buradan tekrar aynı miktarda denize derin deşarjı yapılacaktır. 267

99 Soğutma suyu, türbinden gelen buharı yoğuştururken ısınır. Soğutma suyu SKKY Tablo 22 ve Tablo 23'de verilen deşarj standartlarına uygunluğu kontrol edildikten sonra denize deşarj edilecektir (Bkz. Tablo 124 ve Tablo 125). Tablo 125. Derin Deniz Deşarjları İçin Uygulanacak Kriterler (SKKY, Tablo 23) Parametre Sıcaklık En muhtemel sayı (EMS) olarak toplam ve fekal koliformlar Katı ve yüzen maddeler Diğer parametreler Limit Deniz ortamının seyreltme kapasitesi ne olursa olsun, denize deşarj edilecek suların sıcaklığı 35 C yi aşamaz. Sıcak su deşarjları difüzörün fiziksel olarak sağladığı birinci seyrelme (S 1) sonucun da karıştığı deniz suyunun sıcaklığını Haziran-Eylül aylarını kapsayan yaz döneminde 1 C den, diğer aylarda ise 2 C den fazla arttıramaz. Ancak, deniz suyu sıcaklığının 28 0 C nin üzerinde olduğu durumlarda, soğutma amaçlı olarak kullanılan deniz suyunun deşarj sıcaklığına herhangi bir sınırlama getirilmeksizin alıcı ortam sıcaklığını 3 0 C den fazla artırmayacak şekilde deşarjına izin verilebilir. Derin deniz deşarjıyla sağlanacak olan toplam seyrelme sonucunda insan teması olan koruma bölgesinde, zamanın % 90 ında, EMS olarak toplam koliform seviyesi 1000 TC/100 ml ve fekal koliform seviyesi 200 FC/100 ml den az olmalıdır. Difüzör çıkışı üzerinde, toplam genişliği o noktadaki deniz suyu derinliğine eşit olan bir şerit dışında gözle izlenebilecek katı ve yüzer maddeler bulunmayacaktır. Tablo 4'te verilen limitlere uyulacaktır. b. Blöf suları Kazanda buhar üretimi için kapalı sistemde kullanılmak üzere demineralize su kullanılacak olup, bir ünite için kazan besleme suyu 55 m 3 /saat olup, toplam kazan besleme suyu miktarı 110 m 3 /saat'tir. Kazan besleme suyu kadar kazandan blöf yapılacaktır. Ayrıca santralde diğer kapalı çevrim soğutma suları için katma suyu, kondenat son arıtma, kazan ön ısıtıcı kurum üfleyici kaybı ve diğer kullanımlarla birlikte 132 m 3 /saat demi suyuna ihtiyaç vardır. 132 m 3 /saat demi suyu elde edebilmek için demi suyu ünitesine 166 m 3 /saat su ilave edilecektir. 166 m 3 /saat suyun 34 m 3 /saat i demi suyu ünitesinde rejenerasyon işlemi sırasında kullanılacaktır. Kazan Blöfü ve Kazan Blöf Suyu: Blöf, kazan suyu içinde buharlaşma sonucu konsantrasyonu artan çözünmüş ya da askıda kalmış katı madde miktarını kazan için belirlenen limitlere çekebilmek amacıyla kazan suyunun bir kısmının sistemden atılması işlemidir. Kazana besleme suyu ile akıda katı maddeler buhara geçemeyeceğinden kazan suyunda kalır ve zamanla derişimi artar. Eğer blöf ile kazan suyu ayarlanmazsa buhar kalitesi bozulur ve belirli bir zaman sonra tehlike arzeder ve hatta kazan çalışamaz hale gelir. Kazan blöfünün faydaları aşağıda özetlenmiştir. Daha saf ve temiz buhar elde edilir. Kazandibinde birikinti oluşması ve birikintinin neden olacağı korozyon ve ısı kaybı önlenir. Kazan suyunun köpürmesi ve buhar hattına taşınması engellenir. Kazan suyundaki çözünmüş katı madde ve askıda madde miktarı kontrol altına alınmış olur. 268

100 Sonuç olarak blöf; kazan suyunda birikinti oluşumu, korozyon ve sürüklenme eğilimini en düşük seviyeye indiren önemli ve zorunlu bir işlemdir. Santralde kazan suyu blöfü yapılacaktır. Kazan blöf suları saf su özelliğinde olup, ph ı 9-10 arasında olacaktır. Blöf suları BGD ünitesinde, kül nemlendirmede ve kömür sahasında toz bastırma sisteminde yağmurlama suyu olarak geri kullanılacaktır. c.filtre geri yıkama suyu Santralde kullanılacak proses suları ön arıtmadan (kum filtrelerinden) geçirilecektir. Kum filtrelerinden geçirilen suyun 14 m 3 /saat i geri yıkamada kullanılacaktır. Filtreye giren ham suda bulunan partikül ve askıda katı maddeler filtreleyici kumlar tarafından tutulur. Filtre edilen su filtre altından işletmeye (desalinasyon ünitesine) verilir. Kum filtreleri 2-3 günde bir filtre edilmiş basınçlı su ile dakika kadar ters yıkama yapılarak temizlenecektir. AKM konsantrasyonu fazla olan filtre geri yıkama suları, desalinasyon ünitesinden kaynaklı atıksularla birlikte geri yıkama suyu toplama havuzuna gönderilecektir. Geri yıkama suyu havuzunda toplanan 392 m 3 /saat suyun [14 m 3 /saat'i filtre geri yıkama suyu m 3 /saat'i desalinasyon ünitesinden kaynaklı konsantre deniz suyu] 56 m 3 /saat'i BGD ünitesinde kireç sütü hazırlama prosesinde kullanılacaktır. Geri kalan 336 m 3 /saat'i ise konsantre deniz suyu özelliğinde olduğu için herhangi bir işleme tabii tutmadan soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek buradan soğutma suları ile birlikte denize deşarj edilecektir. d. Desanilasyon ünitesinden kaynaklı atıksu Desalinasyon, ters ozmosla (RO) yapılacaktır. Proje kapsamında kullanılması planlanan RO sistemine günlük 718 m 3 /saat deniz suyunun giriş yapacak olup bu miktarın ortalama olarak yarısı membranlardan geçerek arıtılabilecektir. Mebranlardan geçemeyen toplam 378 konsansantre deniz suyu, ön arıtma ünitesi filtre geri yıkama suları (14 m 3 /saat) ile birlikte Geri Yıkama Havuzunda toplanacaktır. Geri yıkama suyu havuzunda toplanan 392 m 3 /saat suyun [14 m 3 /saat'i filtre geri yıkama suyu +378 m 3 /saat'i desalinasyon ünitesinden kaynaklı konsantre deniz suyu] 56 m 3 /saat'i BGD ünitesinde kireç sütü hazırlama prosesinde kullanılacaktır. Geri kalan 336 m 3 /saat'i ise konsantre deniz suyu özelliğinde olduğu için herhangi bir işleme tabii tutmadan soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek buradan soğutma suları ile birlikte denize deşarj edilecektir. e. Yıkama suları (luvo, hava ön ısıtıcıları yıkama suları) Santralde baca gazının ısı enerjisinden, yakma havasının ısıtılması amacıyla yararlanılmakta olup, bu işlem, baca gazı kanallarına elektrostatik filtrelerden önce yerleştirilen döner hava ön ısıtıcıları (Luvo) aracılığıyla gerçekleştirilmektedir. Yanma gazlarını içinde bulunan uçucu kül nedeniyle zamanla kirlenen ısıtıcıların zaman zaman su ile yıkanarak temizlenmesi gerekmektedir. Yıkama seyrettik NaOH ile gerçekleştirilecek olup, saatte 100 m 3 /saat su kullanılacaktır. Çıkış suyu hattı üzerinde bulunan ph metre ile atık suyun ph'ı 6-9 arasında olacak şekilde NaOH dozajı otomatik olarak ayarlanacaktır. Hava ısıtıcıları, iç ekipmanda birikebilecek uçucu küllerin ve kurumların temizlenmesi icin yılda 2-3 kez yıkanma yapılması öngörülmektedir. Söz konusu atıksular bazik özellikte olup proses atıksuları için planlanan (nötralizasyon tesisi) atıksu arıtma tesisine gönderilerek arıtılacaktır. 269

101 Nötralizasyon ünitesi çıkış suları arıtılmış su toplama havuzuna alınacak ve kül nemlendirme sisteminde ve kömür sahasında toz bastırma sisteminde yağmurlama suyu olarak geri kullanılacaktır. Artan su olması durumunda arıtılmış sular soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek soğutma suyularıyla birlikte Karadeniz'e derin deşarj edilecektir. f. BGD tesisinden kaynaklı atıksu BGD Ünitesinde Absorbent olarak kireçtaşı kullanılacak olup, BGD ünitesinde yan ürün olarak ortaya çıkacak olan CaSO 4.2H 2 O başka sanayilerde alçıtaşı olarak kullanılabilmektedir. Ancak, reaksiyon sonucunda oluşan yan ürünün suyundan uzaklaştırılması ve yıkanması gerekmektedir. Alçıtaşı susuzlaştırma sonrası elde edilen filtrat, yıkayıcı kule içerisindeki klorür (Cl - ) ve sülfat (SO 4 2- ) iyonları gibi çözünmüş tuzların konsantrasyonunun sabit kalması ve dengenin bozulmaması için baca gazı arıtma ünitesinde tekrar kullanılamaz ve atık su olarak sistemden uzaklaştırılır. Planlanan projeden kaynaklı her bir BGD ünitesinden 6 m 3 /saat olmak üzere toplam 12 m 3 /saat atıksu meydana gelecektir. Söz konusu bu atıksu yüksek oranda katı madde ve çözünmüş iyonlarla beraber ağır metalleri de içermektedir. Baca gazı desülfürizasyonu sonrası açığa çıkan atıksuda bulunan katı maddeler; Alçıtaşı (CaSO4.2H 2 O) Kalsiyum karbonat (CaCO 3 ) Magnezyum karbonat (MgCO 3 ) Kalsiyum florür (CaF 2 ), Kireçtaşında bulunan safsızlıklar, Elektrostatik çöktürücüde tutulamamış olan uçucu küldür. Atıksuda bulunan çözünmüş iyonlar ise ağırlıklı olarak klorür (C l- ) iyonu, magnezyum (Mg2 +) iyonu ve sülfat (SO 4 2- ) iyonudur. Kömürün yapısında eser olarak bulunan As, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Sn ve Zn gibi ağır metaller de yine baca gazı arıtma ünitesinden çıkan atıksuya geçerler. Bu nedenle bu suyun deşarj edilmeden önce kirleticilerinden arındırılması gerekmektedir (ICON, 2000). Alçıtaşı filtrasyonu sonrası ortaya çıkan atık suda ağır metal ve diğer kirleticilerin arıtılması için kimyasal arıtıma yapılacaktır. BGD atıksuyu için öngörülen Kimyasal arıtma sistemi; suda çözünmüş veya askıda halde bulunan maddelerin fiziksel durumunu değiştirerek çökelmelerini sağlamak üzere uygulanan arıtma proseslerini içerecektir. Kimyasal arıtma işleminde, uygun ph değerinde atıksuya kimyasal maddeler (koagülant, polielektrolit vb.) ilave edilmesi sonucu, uzaklaştırılmak istenen kirletici maddeler çökeltilerek çamur halinde sudan ayrılacaktır. Arıtım işlemi nötralizasyon, koagülasyon ve flokülasyon (yumaklaştırma) olmak üzere üç ana aşamadan oluşur. Nötralizasyon; asidik ve bazik karakterdeki atıksuların uygun ph değerinin ayarlanması amacı ile yapılan asit veya baz ilavesi işlemidir. Koagülasyon; koagülant maddelerin uygun ph da atıksuya ilave edilmesi ile atıksuyun bünyesindeki kolloidal ve askıda katı maddelerle birleşerek flok oluşturmaya hazır hale gelmesi işlemidir. 270

102 Flokülasyon atıksuyun uygun hızda karıştırılmasıyla koagülasyon işlemi ile oluşturulmuş küçük taneciklerin, birbiriyle birleşmesi ve kolay çökebilecek flokların oluşturulması işlemidir. Tipik bir ıslak sistem baca gazı arıtma ünitesine bağlı atıksu arıtma tesisi Şekil 96 da şematik olarak gösterilmiştir. Şekil 96. BGD Ünitesi Atıksu Arıtma Tesisi Termik santral baca gazı arıtma ünitesi atıksularında ağır metal kirliliği bilinen bir gerçektir (Enoch ve ark., 1994, Lefers ve ark., 1987). Asidik özellik gösteren bu tarz atıksulardan ağır metallerin bir miktar giderilmesi için kullanılan en basit ve etkin yöntem, atıksuya baz ekleyerek ortam ph ının 7 nin üstüne çekilmesi ve asidik ortamda çözünebilir bazı ağır metallerin, çözünmeyen metal hidroksitleri şeklinde sudan uzaklaştırılmasıdır. Bu nedenle, termik santral baca gazı arıtma ünitesi atıksularında ilk aşamada alkali eklenmesi bir zorunluluktur. Bu amaçla kullanılan en yaygın bazlar sodyum hidroksit (NaOH) ve kalsiyum hidroksit (Ca(OH) 2 ) tir. Proje kapsamında baz olarak NaOH kullanılması planlanmaktadır. Koagülasyon ve Flokülasyon Baca gazı arıtma ünitesinden çıkan atıksular, tüm diğer atıksular gibi kendiliğinden çökelmeyen kolloidal ve askıda katı maddeler içerir. Çeşitli organik ve/veya inorganik kimyasallar ekleyerek (koagülant) kolloid parçacıkların durağan hallerinin bozulması ve sonuçta tek başına çökmeyen bu parçacıkların bir araya gelerek kolayca çökebilen kümeler haline dönüşmesi işleminin bütünü koagülasyon ve flokülasyon olarak tanımlanır. Proje kapsamında koagülant olarak FeCI 2 (demir 2 klorür) ve organo-sülfide (Na 2 S) kullanılması planlanmaktadır. Kolloidler, tanecik yapıyı oluşturan moleküllerin uç kısmında bulunan reaktif grupların ayrışması veya su ortamında bulunan iyonların tanecik yüzeyinde adsorplanması ile meydana gelen ve birincil yük olarak adlandırılan bir elektriksel yüke sahiptir. Atıksu arıtımında karşılaşılan kolloidlerin çoğunun birincil yükü negatiftir. İçinde kolloid parçacıkların bulunduğu bir su kütlesinin net bir elektrik yükü yoktur. Bu nedenle (-) yüklü kolloid parçacıklar su kütlesi içerisindeki (+)yüklerle dengelenmektedir. Bu denge nedeniyle, kolloidler birbirlerine yaklaşamaz ve durağan halde kalırlar. 271

103 Koagülasyon işlemi, parçacıkların birbirlerinden uzak durmasını sağlayan bu kuvvetlerin nötralize edilmesiyle kolloid stabilizasyonunun bozulmasıdır. Katyonik koagülantlar atıksu ortamında pozitif elektrik yükü sağlayarak kolloidler üzerindeki negatif yükü (zeta potansiyeli) azaltırlar. Sonuçta, kolloid parçacıklar flok olarak adlandırılan daha büyük parçacıklar oluşturmak üzere çarpışırlar. Koagülasyon işleminin kontrolünde en önemli parametreler ph, sıcaklık, karıştırma hızı ve temas süresidir. Negatif kolloidleri gidermede optimum ph aralığı suyun yapısına bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Koagülasyon işlemi, atıksu arıtma tesislerinin en önemli aşamasıdır ve sadece kolloidlerin destabilizayonunu değil, aynı zamanda bazı ağır metallerin ve florürün uzaklaştırılmasını da sağlar (Ali ve Jain, 2005). Koagülasyon sonucu destabilize olmuş taneciklerin birbirlerine bağlanarak daha büyük ve çökebilir floklar haline gelmesi işlemi flokülasyon olarak tanımlanmaktadır. Flokülasyon işleminin kısa sürede tamamlanması için atıksuya flokülant ilave edilir. Flokülant olarak genellikle uzun zincirli ve moleküler ağırlıkları 10 milyon kg/kmol den fazla olan organik veya sentetik makromoleküller (polimerler) kullanılır. Polielektrolit ilavesiyle flokülasyon işleminde kullanılan polimerler, floklar arasında köprü görevi görür ve partikülleri birbirlerine bağlayarak topaklanma ve yığın oluşumunu meydana getirir. Polimer molekülünde bulunan uyumlu uçlar süspanse tanecikle temas ettiğinde tanecik yüzeyine adsorblanır. Polimerin bir başka serbest ucu diğer bir uyumlu tanecik ile temas ederse bu uç da yüzeyde tutulur ve köprü oluşur. Anyonik bir polielektrolit pozitif yüklü süspanse maddelerle reaksiyona girerek adsorbe olur ve köprü oluşumu veya yük nötrallenmesi vasıtasıyla partikülün destabilizasyonu sağlanır. Süspanse taneciklerin birbirlerine bağlanmasıyla oluşan flokların yoğunluğu ile suyun yoğunluğu arasındaki fark yüksek olduğu için, floklar kolaylıkla sedimentasyon yoluyla sudan uzaklaşırlar. Flokülasyon için polielektrolit kullanımı, taneciklerin boyutunun büyümesiyle daha hızlı çökmesini sağlamakla beraber, flokların fiziksel yapısını değiştirerek jelatinimsi olmasını ve su molekülleriyle etkileşimlerini azaltarak sudan daha kolay ayrılmasını da sağlar Çökelme Sudan daha fazla yoğunluğa sahip askıda katı madde içeren atıksu, durağan koşullara sahip olduğu zaman bünyesindeki tanecikler yerçekimi etkisi ile çökelir. Askıda katı maddelerin atıksudan uzaklaştırılmasında kullanılan en yaygın işlem yerçekimi ile çökelmedir. Koagülant ve flokülant ilavesi yapılmış olan atıksu, oluşan flokların çökerek sudan uzaklaşabilmeleri için çökelme tanklarına gönderilirler. Bu tanklarda, floklar kütleler halinde çökelirler. Çökelme gerçekleştikçe kütlenin üzerinde nispeten temizlenmiş bir sıvı hacmi meydana gelir ve sıvı-katı ara yüzeyi belirgin şekilde ortaya çıkar. Üstte kalan arıtılmış berrak su, diğer arıtılmış proses suları ile birlikte arıtılmış su toplama havuzuna alınacak ve kül nemlendirme sisteminde ve kömür sahasında toz bastırma sisteminde yağmurlama suyu olarak geri kullanılacaktır. Artan su olması durumunda arıtılmış sular soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek soğutma suyularıyla birlikte Karadeniz'e derin deşarj edilecektir. Atıksu arıtma tesisi sonrasında atıksudan çöktürülerek giderilen maddeler koagülasyon çamuru olarak adlandırılır. Arıtma ünitesinden çıkan çamurlar çok miktarda su içermektedir ve atık depo alanında depolanabilmesi için öncelikle susuzlaştırılması gerekmektedir. Bu amaçla arıtma çamurları, filtre kumaşları arasında preslenerek filtrasyon işlemine tabi tutulur. 272

104 Filtrasyon sonrası yaklaşık %40 oranında su içeren katı çamur elde edilirken, filtrelenen su tekrar atıksu arıtma tesisi girişine gönderilecektir. Tipik bir ıslak sistem BGD ünitesi atıksu arıtma tesisinden çıkan filtrasyon çamurunun kuru bazda yaklaşık %60 ı alçıtaşıdır (Davutoğlu, 2008). Bu nedenle BGD atıksu arıtma tesisinden kaynaklı oluşacak olan arıtma çamurlarının tehlikesi atık olacağı öngörülmektedir. Ancak santral işletmeye geçtiğinde BGD atıksu arıtma tesisinden kaynaklı oluşacak olan arıtma çamurları, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliği Ek-2 ye göre analizleri yaptırılarak tehlikeli atık olup, olmadığı belirlenecektir. Analiz sonuçlarına göre atık çamurlarının tehlikeli atık çıkmaması durumunda arıtma çamurları; Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümleri doğrultusunda II. Sınıf düzenli depolama alanı kriterlerine göre inşa edilecek olan kül depolama sahasında alçıtaşı için ayrılmış bölümde alçıtaşları ile birlikte depolanacaktır. Tasarım çalışmaları yapılan kül/alçıtaşı depolama sahası 2 lot olarak tasarlanmış olup, 1. bölüm alçıtaşı, 2. bölüm kül ve cüruf depolama alanı olarak kullanılacaktır. Tehlikeli atık çıkma durumunda ise tarih ve sayılı Resmi Gazete de (değişiklik: tarih ve sayılı Resmi Gazete) yayımlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nin ilgili hükümleri uyarınca çevre izin ve lisanslı tehlikeli atık geri kazanım veya bertaraf tesislerine verilerek bertaraf edilecektir. Arıtma tesisi çıkış suları kalitesi tarihli ve sayılı Resmi Gazete de (değişiklik tarih ve R.G.) yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde verilen Tablo 20.2 de Endüstriyel Nitelikli Diğer Atıksuların (Hava Kirliliğini Kontrol Amacıyla Kullanılan Sulu Filtrelerin Çıkış Suları ve Benzerleri) Alıcı Ortama Deşarj Standartları verilmiştir. BGD ünitesinden kaynaklı atıksuların kimaysal arıtma tesisinde arıtılmasından sonra arıtılmış suda bulunmasına izin verilen maksimum kirletici konsantrasyonları Tablo 126 da verilmiştir. Ayrıca, tarih ve sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği Ek 6 da Atıksular için verilen deşarj sınır değerleri Tablo 123'de, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinde Derin deniz deşarjı için izin verilecek atıksu özellikleri Tablo 23'de verilmiştir. Tablo 126. Sektör: Endüstriyel Nitelikli Diğer Atıksular (Hava Kirliliğini Kontrol Amacıyla Kullanılan Sulu Filtrelerin Çıkış Suları ve Benzerleri) Parametre Birim Kompozit Numune 2 Saatlik Kompozit Numune 24 Saatlik Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/l) Askıda Katı Madde (AKM) (mg/l) Sülfat (SO 4 2 ) (mg/l) Balık Biyodeneyi (ZSF) - 10 Sıcaklık ( C) Proje kapsamında işletilecek olan Kimyasal arıtma tesisi çıkış suları SKKY Tablo 20.2 de verilen sınır değerleri, SKKY Tablo 22 de verilen derin Deniz Deşarj sınır değerlerini ve tarih ve sayılı Resmi Gazete yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği Ek 6 da verilen sınır değerleri sağlayacak şekilde işletilecektir. 273

105 Arıtılmış atıksu bertarafı Proje kapsamında işletilecek olan kimyasal atıksu arıtma tesisi işletme alındıktan sonra kimyasal atıksu arıtma tesisinden alınacak numuneler analiz yaptırılarak ve deşarj standartlarına (SKKK Tablo 20.2, SKKY Tablo 22, Su Ürünleri Kanunu Ek-6) uygunluğu kontrol edilerek diğer proses suları ile birlikte arıtılmış su toplama havuzuna gönderilecektir. BGD ünitesinden kaynaklı atıksular kimaysal atıksu arıtma tesisinde arıtıldıktan sonra tesisteki arıtılmış su havuzuna alınacak ve gerekmesi durumunda kül nemlendirme de ya da kömür sahasında toz bastırma sisteminde kullanılacaktır. Artan su olması durumunda arıtılmış sular soğutma suyu dengeleme havuzuna verilerek soğutma suyularıyla birlikte Karadeniz'e derin deşarj edilecektir. g. Proseslerden kaynaklı yağlı atıksu Santralde tüm ünitelerden kaynaklı takribi 14 m 3 /saat yağlı atıksu oluşacağı öngörülmektedir. Bu sular ayrı bir toplama sistemi ile toplanarak önce yağ seperatöründen geçirilecek daha sonra BGD atıksuları hariç diğer proses sularının verileceği nötralizasyon havuzuna verilecektir. h. Su analizlerinden kaynaklı atıksu Faaliyet kapsamında kurulacak laboratuarda yapılacak su analizlerinden kaynaklı 2 m 3 /saat atıksu oluşacağı öngörülmektedir. Faaliyet kapsamında kurulacak laboratuvarda yapılacak su analizlerinden kaynaklanacak atıksular, asit ve baz nitelikteki kimyasalların yıkama ve temizleme yoluyla gelmesinden dolayı asidik ve bazik özellikte olacaktır. Bu nedenle laboratuardan kaynaklı atıksular BGD atıksuları hariç diğer proses sularının verileceği nötralizasyon havuzuna verilecektir. i. Kömür stok sahalarından kaynaklı sızın suyu ve yağmur suyu Kömür Stok Alanında, tozumayı önlemek üzere otomatik su spreyleme sistemi bulunacaktır. Kömür stok sahasında spreyleme sistemiyle yapılacak sulama sonucunda meydana gelecek sızıntı suları, stok sahası çevresinde planlanan yağmur suyu drenaj kanallarına ulaşacaktır. Söz konusu sahaya düşen yağmur suları ile birlikte bu sızıntı suları, ayrı bir drenaj sistemi ile bir çökeltme havuzuna aktarılacak ve bu sular tekrar kömür stok sahasında toz bastırma için tekrar kullanılacaktır. j. Demineralize su sisteminde rejenerasyon işleminden kaynaklı atıksu Demineralize su eldesinde kullanılacak anyon-katyon değiştirici reçinelerin rejenerasyonu sırasında bir miktar asidik ve bazik atıksu meydana gelecektir. Demineralize su ünitesinde rejenerasyon işleminden kaynaklı meydana gelecek atıksu miktarı 34 m 3 /saat olup, bu atıksular tesiste yapılacak nötralizasyon havuzuna gönderilecektir. Ayrıca kondensat son arıtma tesisinden gelen atıksular ve diğer kapalı çevrim sistemi blöf suları vb. kullanımlardan kaynaklı asidik ve bazik karakterde olan takribi 20 m 3 /saat atıksu oluşması beklenmektedir. Bu atıksularda proje kapsamında planlanan nötralizasyon havuzuna verilecektir. 274

106 Nötralizasyon Havuzu: Demineralize su ünitesinde rejenerasyon işleminden kaynaklı atıksular, seperatörden geçirilen yağlı atıksular, kapalı çevrim sistemi blöf suları, kondensat son arıtma atıksuları, luvo yıkama suları, laboratuar atıksuları tesiste yapılacak nötralizasyon havuzuna gönderilecektir (Bkz. Şekil 97). Nötralizasyon, ayarlanabilir zaman röleleri ve ph-metre vasıtasıyla otomatik olarak yapılacaktır. Yeterli miktardaki sirkülasyondan sonra ph-metreden alınacak sonuca göre asit veya baz ilavesi yapılacaktır. Böylece burada suyun ph ayarı (tam karışımlı reaktörde asit ya da baz ilavesi) yapılacaktır. Şekil 97. Nötralizasyon Havuzu (Tankı) Şematik Gösterimi tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren "Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği"nde Madde 31 (p) de verilen su yumuşatma, demineralizasyon ve rejenerasyon, aktif karbon yıkama, rejenerasyon tesisleri için arıtılmış suda bulunmasına izin verilen maksimum kirletici konsantrasyonları Tablo 127 de ve Madde 31 (e) kömür hazırlama işleme ve enerji üretimi sektörü; taş kömürü ve linyit kömürü hazırlama, kok ve havagazı üretimi, termik santraller, nükleer santraller, jeotermal santraller, soğutma suyu ve benzerleri, kapalı devre çalışan endüstriyel soğutma suları, fuel-oil ve kömürle çalışan buhar kazanları ve benzeri tesisler için arıtılmış suda bulunmasına izin verilen maksimum kirletici konsantrasyonları Tablo 128'de verilmiştir. Tablo 127. Sektör: Su Yumuşatma, Demineralizasyon ve Rejenerasyon, Aktif Karbon Yıkama ve Rejenerasyon Tesisleri (SKKY Tablo 20.7) Parametre Birim Kompozit Numune Kompozit Numune 2 Saatlik 24 Saatlik Klorür (Clˉ) (mg/l) Sülfat (SO 4 2 ) (mg/l) Demir (Fe) (mg/l) 10 - Balık Biyodeneyi (ZSF) ph Tablo 128. Sektör: Kömür Hazırlama, İşleme ve Enerji Üretme Tesisleri (Termik Santraller ve Benzerleri) (SKKY, Tablo 9.3) Parametre Birim Kompozit Numune 2 Saatlik Kompozit Numune 24 Saatlik Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOİ) (mg/l) Askıda Katı Madde (AKM) (mg/l) Yağ ve Gres (mg/l)

107 Parametre Birim Kompozit Numune 2 Saatlik Kompozit Numune 24 Saatlik Toplam Fosfor (mg/l) 8 - Toplam Siyanür (CN ) (mg/l) Sıcaklık ( C) - 35 ph Yukarıda verilen bilgiler ışığında atıksular ve atıksuların bertaraf şekli Tablo 129'da, su kütle bilançosu Şekil 98'de verilmiştir. Tablo 129. Atıksular ve Atıksuların Bertarafı Atıksu Kaynağı Personelden Kaynaklı evsel Nitelikli Atıksu Debisi (m 3 /saat) Bertaraf Şekli 77,25 Evsel Nitelikli Atıksu Arıtma Tesisi Soğutma Suyu Soğutma Suyu Dengeleme Havuzu + Denize Derin Deşarj Blöf suları 110 BGD + Kül Nemlendirme + Kömür Stok Sahasında Geri Kullanımı Filtre Geri Yıkama Suları Desanilasyon Ünitesi Atıksuyu BGD Ünitesinde Geri Kullanım + Artan su olması durumunda desanilasyon ünitesinden kaynaklı konsantre deniz suyu ile birlikte denize deşarj BGD Ünitesinde Geri Kullanım + Artan su olması durumunda denize tekrar deşarj Yıkama Suları 100 Nötralizasyon Havuzu BGD Atıksuları 12 BGD Atıksu Arıtma Tesisi Yağlı Atıksu 14 Yağ Seperatörü + Nötralizasyon Havuzu Laboratuar Atıksuları Rejenerasyon Atık Suyu Diğer Atıksular (Kondensat son arıtma, kapalı çevrim sistemi blöf suları vb.) Kömür Stok Sahasından Kaynaklı Atıksu 2 Nötralizasyon Havuzu 34 Nötralizasyon Havuzu 20 Nötralizasyon Havuzu - Çökeltim havuzu + Geri kullanım 276

108 Şekil 98. Santral Su Kütle Akış Diyagramı 277

109 V.2.5 Soğutma Sistemine İlişkin Bilgiler, Faaliyet Ünitelerinde Kullanılacak Kazan ve/veya Soğutma Sularının Ne Miktarlarda Kullanılacakları, Bu Suların Hangi İşlemlerden Sonra Hangi Alıcı Su Ortamlarına Nasıl Verileceği ve Verilecek Suların Özellikleri Termik santral için tek geçişli soğutma sistemi kullanılacaktır. Santralde kondenser soğutma suyu ihtiyacı iki ünite için yaklaşık m³/saat'tir. Soğutma suyu denizden temin edilecektir. Denizden alınan su elektroklorlama ünitesinden geçirilerek direk soğutmada kullanılacaktır. Soğutma suyu, türbinden gelen buharı yoğuştururken ısınır. Soğutma suyu tekrar denize deşarj edilmeden önce deşarj suyu dinlendirme havuzlarında dinlendirildikten sonra ve SKKY Tablo 22 ve Tablo 23'de verilen deşarj standartlarına uygunluğu kontrol edildikten sonra tekrar denize deşarj edilecektir. Konuya ilişkin detay bilgi Bölüm V.2.4'de verilmiştir. V.2.6 Proje kapsamında kullanılacak kireçtaşının miktarı, nereden ve nasıl sağlanacağı (Hangi sahalardan temin edileceğinin belirlenmesi ve bu sahaların raporda ve ekindeki topoğrafik haritada yer verilmesi), karakteristikleri (reaktivitesi ve diğer özellikleri) Santralda kullanılacak yakma teknolojisi gereği, kömürünün kireçtaşı ile birlikte yakılması ve böylelikle baca gazı arıtma sistemine (desülfürizasyon) gerek duyulmadan kömür içindeki kükürtdioksit (SO 2 ) emisyonlarının tutulması planlanmaktadır. Proje kapsamında kullanılacak olan kalker sahalarının koordinatları Tablo 9 da verilmiştir. V Kireçtaşının miktarı Yapılması planlanan proje için gerekli kireçtaşı miktarı 25,5 ton/saat ( ton/yıl) olarak hesaplanmıştır. Proje kapsamında kullanılacak olan her bir kalker ocağında yıllık olarak tonluk üretim yapılacaktır. Kullanılacak olan numaralı II (A) grubu ruhsatlı Kalker (Kireçtaşı) Ocağı nın 9,86 ha lık kısmında işletme faaliyetleri yürütülecektir. Benzer şekilde proje kapsamında kullanılacak olan numaralı II (A) grubu işletme ruhsatlı Kalker (Kireçtaşı) Ocağı nın 9,43 ha lık kısmı işletilecektir. V Kireçtaşının nereden ve nasıl temin edileceği Proje kapsamında desülfürizasyon amacıyla kazanda kömürle birlikte yakılacak kireçtaşı, ruhsatlı kalker sahalarından temin edilecektir. Söz konusu sahalara ait ruhsatlar Ek 1 de sunulmuştur. Kalker ocaklarında üretim işlemleri açık işletme yöntemiyle gerçekleştirilecek olup, malzeme alımı sırasında patlatma yapılacaktır. Kalker ocaklarından alınacak malzemeler, ocak sahası içerisinde kurulacak olan kırma-eleme tesisinde kırılıp elendikten sonra termik santrale nakledilecektir. 278

110 Kullanılacak olan numaralı II (A) grubu işletme ruhsatlı Kalker (Kireçtaşı) Ocağı, santral sahasına kuş uçuşu 900 m mesafede olup, numaralı II (A) grubu arama ruhsatlı Kalker (Kireçtaşı) Ocağı ise santral sahasına 2,5 km (kuş uçuşu) mesafededir. Kalker ocaklarının yeri ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm II de verilmiştir. V Kalker ocaklarının işletme yöntemi Sahada kalker cevheri üzerinde yaklaşık 20 cm üst örtü tabakası yer almaktadır. Üretim faaliyetlerine başlamadan önce üst örtü tabakasının dekapajı yapılacaktır. Proje sahasından kalker üretimi iş makineleri ve patlayıcı madde kullanılarak yapılacaktır. Sahada maden işletmesi açık işletme yöntemlerinden biri olan basamaklarda delme-patlatma şeklinde üretim yapılacaktır. Kalker ocaklarındaki iş akım şeması Şekil 99 da verilmiştir. Şekil 99. Kalker Ocaklarındaki Iş Akım Şeması Sahada açık işletme yöntemi ile kalker üretimi yapılması planlanmakta olup, bu işletme yöntemine göre makine ve teçhizat seçimi yapılmaktadır. Buna göre kullanılacak makine ve teçhizat listesi Tablo 130 da verilmiştir. 279

111 Tablo 130. Kullanılacak Makine ve Ekipman Listesi Makine Kamyon 3 Kompresör 1 Loder 1 Kırıcılı Ekskavatör 2 WagonDrill 1 Kırma-Eleme Tesisi 1 Adet Üretim yapılacak alandaki cevher kalınlığı yer yer değişmekle birlikte 20 m civarındadır. Üretimin cevher kalınlığının değişimine göre yeterli sayıda basamak oluşturulacak şekilde devam etmesi planlanmaktadır. Basamak genişliklerinin iş makinelerinin rahatlıkla hareket edebileceği genişlikte ve basamak yüksekliklerinin de kepçe bom yüksekliğini geçmeyecek şekilde olmasına özen gösterilecektir. Sahada nihai durumda basamak yüksekliklerinin 10 m, basamak uzunluklarının ise 200 m ile 300 m arasında değişmesi ve 3 basamak da üretim yapılması öngörülmektedir. Ayrıca nihai durumda, sahada basamak şev açılarının 60 0 ve basamak genel şev açısının 30 0 civarında olmasına özen gösterilecektir. Açık işletme yönteminde basamaklar oluşturularak ilerleme sağlanacaktır. Basamak genişliği kullanılacak olan iş makinelerinin manevra kabiliyetlerine göre projelendirilir. Taş ocağı açık işletmelerinde kullanılacak olan kamyonların geri ve ileri manevra yapabileceği ve dönüşlerde rahat ve emniyetli bir şekilde hareket edebileceği bir basamak genişliği yeterli olmaktadır. Basamak yüksekliği ise kullanılacak olan iş makinesinin bom yüksekliği ile orantılı olarak projelendirilir. Kullanılacak olan makine ekskavatör ise basamak yüksekliği bom uzunluğu kadar, paletli veya lastikli yükleyici ise maksimum kova yüksekliğinin 1,5 katı kadar basamak yüksekliği düşünülür. Açık işletmelerde yaşanan en büyük problemlerden biri şev duraylılığının sağlanmasıdır. Bu bakımdan basamak şev açıları ve ocak genel şev açısının çok iyi planlanması gerekmektedir. Söz konusu faaliyette basamak şev açısı 60 0, genel ocak şev açısı ise 30 0 planlanmıştır. Saha geneli itibari ile, gerek yamaç molozu, gerek hafriyat ve gerekse ekonomik olmayacak malzeme göz önünde bulundurularak işletme verimi %80 olarak belirlenmiştir. Yatak üzerinden kaldırılan örtü tabakası, pasa, cüruf vb. malzeme işletme ve topografya koşullarına uygun bir yerde toplanacak, üretim çalışmaları sona erdiğinde topografya ve çevreye uygun olarak düzenleme yapılacaktır. Üretim çalışmaları sırasında belirli zaman aralıklarında, gerekli izinler alınmak kaydı ile patlatma yapılacak ve kayaç bu şekilde yerinden sökülecektir. Yapılacak olan patlatma işlemleri galeri usulü patlatmadan ziyade gevşetme patlatması niteliğinde olacaktır. Patlatma çalışmalarının yapılabilmesi için gerekli olan patlayıcı madde ruhsatı üretim çalışmalarına başlanmadan önce alınacak ve patlamalar ehliyetli kişilerce ve gerekli emniyet tedbirleri alındıktan sonra yapılacaktır. Faaliyet alanında patlayıcı madde olarak ANFO ismiyle adlandırılan Amonyum Nitrat ve Motorin karışımından oluşan madde kullanılacaktır. Bu patlayıcı jelatinit tipi dinamit ve kapsüller yardımıyla patlatılacaktır. Üretimi planlanan kalker malzemesi, proje sahasının içerisinde yer alan kırma eleme tesisinde boyutlandırıldıktan sonra üzeri kapalı kamyonlar vasıtasıyla proje sahasına taşınacaktır. 280

112 Kalker ocaklarının işletilmesi sırasında 3213 sayılı Maden Kanunu hükümlerine uyulacaktır. V Kalker ocaklarında uygulanacak patlatma paterni Kalker malzeme ocaklarında yıllık üretim miktarı aynı olup, her iki ocakta uygulanacak patletma paterni aynıdır. Bu nedenle aşağıda tek bir patlatma paterni verilmiş olup, değerlendirmeler her iki ocak sahası için ayrı ayrı yapılmıştır. Kalker ocaklarında patlatmada uygulanacak patlatma paterni aşağıda verilmiştir. Tablo 131. Patlatmada uygulanacak Basamak Yüksekliği ve Delik Çapı Bilgileri H Basamak yüksekliği 10 m D Delik Çapı 0,89 mm Ld Dinamit Kolonu Boyu 0,25 m Delik düzeni = şeş-beş Kullanılacak kapsül cinsi = milisaniye gecikmeli kapsül Atlas Power Company e göre dilim kalınlığı hesabı; B : Dilim Kalınlığı = 19,7 x d 0,79 = 19,7 x 0,089 0,79 = 2,914 m S : Delikler Arası Mesafe = 1,25 x B = 1,25 x 2,914 = 3,642 T : Delik Taban Payı = 0,3 x B = 0,3 x 2,914 = 0,874 m L : Delik Boyu = H+T = ,874 = 10,874 h s : Sıkılama Boyu = B = 2,914 m Anon Bağlantısına Göre Delik Tipi Şarj Yüksekliği hesabı; h d : Delik dibi şarj yüksekliği = (0,3 x 0,5) x (B+T) = 0,4 x (B+T) = 0,4 x (2,914+0,874) = 1,515 m h k : Delik kolon şarj yüksekliği = L- (hd + hs) = 10,874 - (1, ,914) = 6,445 m Q d : Delik dibine konulacak Patlayıcı şarj Konsantrasyonu (kg/m) = d 2 /1000 = (89) 2 /1000= 7,921 kg/m Q hd : Delik dibine konulacak patlayıcı miktarı (kg) = Qd x hd = 7,921x1,515 = 12,002 kg Q k : Delik Kolonu Şarj Konsantrasyonu = (0,4 x 0,5 ) x Qd= 0,5 x Qd = 0,5x7,921 = 3,96 kg/m Q hk : Delik Kolonuna Konulacak Patlayıcı miktarı (kg) = Qk x hk = 3,96 x 6,445 = 25,5 kg Q T : Deliğe konulacak patlayıcı miktarı = Qhd+ Qhk = 12,002+25,5 37,5 kg Kalker malzeme ocağında malzemenin ortalama yoğunluğu 2,7 m 3 /tondur. Bir delikten elde edilecek malzeme miktarı= BXSXH = 2,914 x 3,642 x 10 = 106,13 m 3 = 106,13 m 3 x 2,7 ton/m 3 =286,5 ton/delik Q : Özgül Şarj = Q T /BXSXH = 37,5 / (2,914*3,642*10) = 0,353 kg/m 3 Yıllık elde edilecek malzeme miktarı ton kayadır. 281

113 Faaliyet kapsamında haftada bir (ayda 4 patlatma) yapılacaktır. Buna göre; Bir patlatmada elde edilmesi gereken malzeme miktarı = ton/ay / 4 patlatma/ay = ton/patlatma Bir patlatmadaki delik sayısı =5.500 ton/patlatma/286,5 ton/delik =19,2 20 delik/patlatma Yılda yapılacak patlatma sayısı = 768 delik/yıl / 20 delik/patlatma Bir deliğe konulacak patlayıcı miktarı 37,5 kg olup; =38,4 39 patlatma/yıl Yıllık toplam patlayıcı miktarı: 37,5 kg x 20 adet delik/patlata x 39 patlatma/yıl= kg (28,8 ton)dır. Şekil 100. Delme-Patlatma Dizaynı Faaliyet kapsamında yapılacak patlatmada; Patlatma delikleri oluşturulduktan sonra, deliklerin patlayıcı ile doldurulması işlemi gerçekleşmektedir. Patlatma deliklerine, kapsül, yemleyici (dinamit), çoğunlukla anfo, gerek duyulduğu takdirde emulite 150 kullanılacak ve sıkılama malzemesi yerleştirildikten sonra ateşleme işlemi yapılacaktır. Ateşlemede çevresel etkileri azaltmak ve iş güvenliğini artırmak amacıyla Nonel (elektriksiz ateşleme sistemi) kullanılmaktadır. Ateşlemede delikler tek tek patlatılarak delikler arasında gecikme verilmektedir. ANFO nun orta kısmına 1 kg ağırlığında, 0,25 m boyunda dinamit yerleştirilecek, her patlatmada 20 delik patlatılacak olup, delikler önde 10, arkada 10 delik olacak şekilde 2 sıra halinde şeşbeş düzende delinecektir. Deliklere ortadan yemleme yapılacak olup 1 adet 500 ms gecikmeli elektriksiz nonel kapsül kullanılacaktır. Sıradaki delikleri birbirine bağlamak ve deliklerin aynı anda patlamasını önlemek amacı ile her deliğe ms'lik yüzey gecikmeli bağlantı elemanı kullanılacaktır. 282

114 Delikler arası bağlantıyı sağlamak amacı ile bağlama payı da dahil olmak üzere her delik için 5 metre infilaklı fitil kullanılacaktır. Arka sıradaki deliklerin aynı anda patlamasını engellemek üzere delikler 5 deliklik gruplar halinde ayrılarak aralarına gereken gecikmeyi sağlayacak şekilde 25 ve 42 ms'lik gecikme rölesi kullanılacaktır. Ön ve arka sıralar baş ve sonundan 1'er adet yüzey gecikmeli bağlantı elemanı ile bağlanacaktır. Patlamanın sağlanması için kullanılacak elektrikli kapsül ön sıraya bağlanacak olup, ateşleme sonrasında öncelikle delik içi nonel kapsüllerin ve yüzey bağlantıları sağladığı gecikmeye bağlı olarak sıralı şekilde ön delikler patlayacak, daha sonra gecikme röleleri ile sağlanan gecikmeye bağlı olarak arka delikler patlayacaktır. Patlatmalardan kaynaklı sarsıntı ölçümlerinin sismograf cihazıyla ilk patlatmada ve yılda bir periyodik olarak ve yapılacak ve sonuçlar cihaz çıktıları ile birlikte rapor halinde Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü'ne sunulacaktır. Kalker Ocağı sahasında yılda 10 ay çalışılacak olup, haftada bir patlatma yapılacaktır. Patlatmalar kesinlikle Pazar günü yapılmayacaktır. Patlatmalar sabah 8 akşam 17 arasında yapılacaktır. Kalker Ocağında uygulanacak patlatma paterni Tablo 132'de verilmiştir. Tablo 132. Kaya Ocağı Patlatma Paterni İşlemler 283 Patlatma Dizaynı Kayaç Yoğunluğu 2,7 ton/m 3 Yıllık Çalışma Süresi Yıllık Üretim Miktarı Aylık Üretim Miktarı Aylık Üretim Miktarı Günlük Üretim Miktarı Günlük Üretim Miktarı Kaç Günde Bir Patlama Yapılacak Aylık Patlatma Sayısı Yıllık Patlatma Sayısı Delik Çapı Delik Eğimi Basamak Yüksekliği Dip Delgi Delik Paterni 260 gün/yıl ton/yıl ton/ay 8148 m 3 /ay 846,15 ton/gün 313,4 m 3 /gün Haftada bir gün patlatma yapılacak (7 günde bir) 4 patlatma/ay 39 patlatma/yıl 89 mm 80 derece 10 m 0,874 m Delik Boyu 10,874 Sıkılama Boyu Yük Mesafesi (Dilim Kalınlığı) Delikler Arası Mesafe Sıralar Arası Mesafe 2,914 m 2,914 m 3,642 m Sıra Sayısı 2 Bir Delikteki Yüzey/Delik İçi Gecikme Süresi Sıralar Arası Gecikme Süresi Bir delikten Elde Edilecek Teorik Hacim 3 m 25 ms/475 ms ms 106,13 m 3 /delik

115 İşlemler Patlatma Dizaynı Bir delikten Elde Edilecek Teorik Hacim 286,5 ton/delik Bir Deliğe Konacak Patlayıcı Madde Miktarı Ana Şarj (Anfo) Miktarı 37,5 kg Yemleyici (Dinamit) Miktarı 1 kg Elektriksiz Kapsül Miktarı 1 adet Bir Delikte Toplam Patlayıcı Miktarı 38,5 kg Birim Tüketimler ANFO 0,353 kg/m 3 Yemleyici (Dinamit) 0,0094 kg/m 3 Elektriksiz Kapsül 0,00848 adet/m 3 Elektrikli Kapsül 0,00094 adet/m 3 Sıralar Arası Gecikme Kapsülü 0,00848 adet/m 3 Fitil (sadece ön kesme uygulamaları için) 0,047m/m 3 Delgi 0,01 m/m 3 Bir Atımdaki Tüketimler Bir Atımdaki Üretim 2.122,6 m 3 /atım ANFO 750 kg/atım Dinamit 20 kg/atım Elektriksiz Kapsül 18 adet/atım Elektrikli Kapsül 2 adet/atım Sıralar Arası Gecikme Kapsülü 18 adet/atım Fitil (sadece ön kesme uygulamaları için) 100 m/atım Bir Atımda Delinmesi Gereken Delik Sayısı Delik Sayısı 20 adet/atım Projenin Toplam Patlayıcı Madde Miktarı ANFO kg/yıl Dinamit 780 kg/yıl Elektriksiz Kapsül 702 adet/yıl Elektrikli Kapsül 78 adet/yıl Sıralar Arası Gecikme Kapsülü 702 adet/yıl Fitil (sadece ön kesme uygulamaları için) 3900 m/ayıl Patlatma işlemlerinde dikkat edilecek unsurlar; Faaliyet alanı çevresindeki atımlardan etkilenebilecek yakın çevredeki köylere patlatmaların yapılacağı tarih ve saat bildirilecektir. Ateşleme sahasına yetkililerden başkası kesinlikle girmeyecektir. Patlamayan delikler içindeki patlayıcı madde gerekli emniyet tedbirleri alındıktan sonra etkisiz hale getirilecektir. Patlayıcı malzemelerin ateşleme yerine getirilmesinde bu iş için yetişmiş yetenekli personel görevlendirilecektir. Patlatma işlemi ateşleme ehliyetine sahip kişilerce yapılacak. Dinamit ve kapsüllerin ayrı ayrı taşınmasına itina gösterilecektir. Ateşleme yapıldıktan sonra bölgenin sorumlu nezaretçisi gerekli kontrolü yapacak ve iş makinelerini tehlikeye sokacak bloklar, basamak şevinde askıda kalmış ise önlemi alınacaktır. 284

116 Faaliyet alanında yapılacak delme- patlatma işlemi wagon- drill ile deliklerin delinmesi ANFO nun hazırlanması, sıkılanması ve patlatılması sırasıyla yapılacaktır. Delikler şeşbeş düzende 80 derecelik eğimle ve 89 mm. genişlikte delinecektir. Daha sonra deliklere ANFO tatbik edilecek ve delikler sıkılanacaktır. Patlatmada milisaniye gecikmeli kapsüller kullanılacaktır. Deliklerdeki kırıntının dışarı atılmasını ve delici ucun soğutulmasını sağlayacak basınçlı hava ise, sabit ve elektrik tahrikli bir kompresör sayesinde elde edilecektir. Patlayıcı maddelerin kullanımı ile ilgili olarak 29 Eylül 1987 tarih ve sayılı Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle, Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi Usul ve Esasları tüzük hükümlerine uyulacaktır. Patlatmalar esnasında kapsül kablolarına ilave edilecek uzatma kablolarının bağlantıları itina ile yapılacak ve izole edilecektir. Ateşleme devresi kablolarının manyetoya bağlanmadan önce direnç kontrolü yapılacak, ateşleme yapılmadan önce siren, alarm vb şekillerde önlemler alınarak patlatma alanına giriş ve çıkışlar kontrol altına alınacaktır. Ateşleme kablosu uygun uzaklıkta kurulacak barikat arkasına kadar uzatılıp zaman kaybetmeden ateşleme yapılacaktır. Hava şartlarına bağlı olarak özellikle yağışlı havalarda statik elektrik göz önüne alınıp, gerektiğinde ateşlemeler iptal edilecektir. Ateşleme sahasına yetkili kişilerden başka kimsenin girmesi kesinlikle önlenecektir. Patlamayan delikler usullerine uygun şekilde etkisiz hale getirilecektir. Deliklerin oluşturulması, doldurulması ve patlatılması sırasında ve sonrasında gerek Çalışma Bakanlığı İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği tedbirlerine ve gerekse 5177 sayılı Maden Kanunu hükümlerine bağlı kalınacaktır. Hava Şoku Patlatmalı kazı çalışmalarında patlatmanın asıl amacının kayayı kırarak gevşetmektir. Burada kırma işlemini yerine getiren şok dalgası, sağlam kayaç içerisinde sismik dalgalar şeklinde yayılmaktadır. Sismik dalgaların enerjileri tükeninceye kadar yayılmaya devam edecekleri bir gerçektir. Enerji sönmesinin iki nedeni vardır. Bunlardan birincisi kaya yapısının gerek fiziksel, gerekse jeolojik olarak gösterdiği direnç, ikincisi ise geometrik olarak sismik dalganın kaynağından uzaklaştıkça daha geniş bir alana yayılmasıdır. Bu enerji, patlatma kaynağından uzaklaşarak sönümleninceye kadar uzun bir mesafe kat edecektir. Bu zaman sürecinde, kaya yapılarında ve binalarda hasarlara ve yerleşim yeri sakinlerinin tedirgin olmasına neden olabilmektedir. Buradaki çevresel problemler patlayıcı madde enerjisinin tamamının parçalanma için kullanılmadığının bir göstergesidir. Patlatmadan kaynaklanan etkiler, patlatma sırasında açığa çıkan enerjinin parçalama ve öteleme işlemlerinden arta kalan kısmının, kaya içerisinde veya atmosferdeki hareketlerinden meydana gelmektedir. Bu durum dikkate alındığında çevresel etkilerden arındırılmış bir patlatma tasarımı aynı zamanda patlayıcı enerjisinin de en iyi şekilde kullanıldığı tasarımdır. Patlatma anında yaratılan titreşimin uzak noktalara kadar ilerlemesi de patlatılan delik şarjı ve bina arasındaki kaya yapısının ve jeolojisinin bir fonksiyonudur. Homojen yapılarda dalga daha rahat ilerleme imkanı bulacak kırıklı yapılarda da veya fay tabakalarında ise dalganın bir kısmı geri yansıyacaktır. Sert zeminlerde yapılacak patlatmayla oluşturulan titreşimim çevre yapılara etkisi Devine bağıntısı (Devine et al, 1966) ile tespit edilmektedir. v D = k W

117 Devine Bağıntısı ; v = Kayaç içinde yayılan titreşim hızı (inç/sn) k = Kayaç türüne bağlı katsayı (26-260) D = Patlatma noktası ile çevre yerleşim birimleri arasındaki etkili mesafe (feet) W= Bir gecikme aralığındaki patlayıcı miktarı (libre) Yukarıda verilen formül ile kayaç içinde yayılan titreşim hızı olan V(mm/sn) değeri hesaplanır. Patlatmadan kaynaklı vibrasyonun en yakın bina temelinde meydana gelen titreşim hızı olan Vo (mm/sn) değeri için; Vo=(1/2V-1/5V) (Forssland, 1981) Formülü kullanılarak hesaplamalar yapılabilmektedir. K katsayısı kayacın titreşimi iletme kapasitesi olarak alınmaktadır. Patlatma kaynağı ile hassas nokta arasındaki birimlerin değişkenliği, kırık, fay, çatlak gibi süreksizliklerin yoğunluğu k katsayısını etkilemektedir. Homojen birimlerde katsayı 260 sayısına yaklaşırken, tektonik etkilerin yoğunluğu ve geçilen her farklı birim katsayıyı 26 sayısına yaklaştırmaktadır. Hesaplamalarda k katsayısı birimlerin homojen ve kırıksız olduğu varsayımından hareketle 260 olarak alınmıştır. Aşağıda proje kapsamında işletilecek olan kaya malzeme ocaklarında yapılacak patlatmalara bağlı olarak meydana gelecek vibrasyon hız değerleri hesaplanmıştır. Tablo 133. W=38,5 kg Alınarak Hesaplanan Mesafeye Göre Titreşim Hızı Değerleri K(sabit) D(metre) W(kg) V (mm/sn) 1/5*V (mm/sn) 1/2*V (mm/sn) Vo (mm/sn) ,5 865,49 173,10 432,74 259, ,5 285,50 57,10 142,75 85, ,5 149,23 29,85 74,62 44, ,5 94,18 18,84 47,09 28, ,5 65,90 13,18 32,95 19, ,5 49,23 9,85 24,61 14, ,5 38,47 7,69 19,23 11, ,5 31,07 6,21 15,53 9, ,5 25,73 5,15 12,87 7, ,5 21,74 4,35 10,87 6, ,5 11,36 2,27 5,68 3, ,5 3,75 0,75 1,87 1, ,5 2,37 0,47 1,18 0, ,5 1,66 0,33 0,83 0, ,5 1,24 0,25 0,62 0, ,5 0,97 0,19 0,48 0, ,5 0,78 0,16 0,39 0, ,5 0,65 0,13 0,32 0, ,5 0,55 0,11 0,27 0, ,5 0,18 0,04 0,09 0,05 1 feet = m 1 libre = kg 1 inç = 25.4 mm Tabloda; 286

118 V = mm/sn mesafeye göre değişen titreşim hızı Vo= Bina temelindeki titreşim hızı Patlatmadan kaynaklı vibrasyonun en yakın bina temelinde meydana gelen titreşim hızı olan Vo (mm/sn) değeri için; Vo=(1/2V-1/5V) (Forssland, 1981) Formülü kullanılarak hesaplamalar yapılabilmektedir. Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Ek-7, Tablo 6 da verilen Maden ve Taş Ocakları ile Benzeri Alanlarda Patlama Nedeniyle Oluşacak Titreşimlerin En Yakın Çok Hassas Kullanım Alanının Dışında Yaratacağı Zemin Titreşimlerinin İzin Verilen En Yüksek Değerleri tablosunda titreşim frekansı 1-4 Hz için verilen en yüksek titreşim hızı 5 mm/sn dir. Yönetmelik sınır değerleri Tablo 134 te verilmiştir. Ayrıca yöre köylerindeki en hassas yapının Tablo 135 (b) tipi binalar olduğu kabul edilirse Vo hızının 5 mm/sn nin üzerine çıkmaması gerekmektedir. Tablo 134. Maden ve Taş Ocakları ile Benzeri Alanlarda Patlama Nedeniyle Oluşacak Titreşimlerin En Yakın Çok Hassas Kullanım Alanının Dışında Yaratacağı Zemin Titreşimlerinin İzin Verilen En Yüksek Değerleri Titreşim Frekansı (Hz) İzin Verilen En Yüksek Titreşim Hızı (Tepe Değeri-mm/s) (1 Hz- 4 Hz arasında 5 mm/s den 19 mm/s ye; 10 Hz- 30 Hz arasında 19 mm/s den 50 mm/s ye, logaritmik çizilen grafikte doğrusal olarak yükselmektedir) Tablo 135. Bina Temeli Titreşim Hızı (Vo) Değerlerine Bağlı Olarak Patlatma Nedeniyle Hasar Görebilecek Bina Türleri (Forssbland, 1981). Bina Türü Vo (mm/sn) a- Yıkılmaya yüz tutmuş çok eski tarihi binalar 2 b- Sıvalı briket, kerpiç, yığma tuğla evler 5 c- Betonarme binalar 10 d- Fabrika gibi çok sağlam yapıda endüstriyel binalar Tablo 133'te verilen değerler incelendiğinde 38,5 kg lık şarjın etkisi ile oluşan titreşim hızı patlatma noktasından itibaren 150 m sonra 5 mm/sn nin altına inmektedir. Proje kapsamında kalker malzeme ocağına en yakın yerleşim yeri mesafeleri ve bu mesafeler için hesaplanan titreşim hızı Tablo 136'da verilmiştir. Tablo 136. Kalker Ocaklarına En Yakın Duyarlı Yapı Mesafeleri ve Bu Mesafeler Için Hesaplanan Titreşim Hızları En Yakın Yerleşim Yeri-Duyarlı Yapı Mesafesi Vo (mm/sn) Ruhsat No: m < 0,16 Ruhsat No: m 0,23 287

119 38,5 kg lık patlayıcının bina temelindeki titreşim hızın (Vo) maksimum etki mesafesi 150 m hesaplanmış olup, bu mesafe patlatma yapılacak noktalara en yakın yerleşimleri mesafesi (150 m de 3,41 m/sn) altında kalmaktadır. Bu nedenle proje kapsamında yapılacak patlatmalardan dolayı en yakın yerleşimlerin ve duyarlı yapıların olumsuz etkilenmeyeceği öngörülmektedir. Bu mesafeden sonra maksimum anlık şarj (38,5 kg) ile yapılan patlatmalar sonucu oluşan vibrasyonun yerleşim birimlerine (Tablo 135 (b) tipi binalar) olumsuz etkisinin olmayacağı ortaya çıkmaktadır. Binalardaki hasarların titreşim genliği yönünden incelenmesi Patlatma sonucu oluşan titreşimlerin genliği aşağıdaki bağıntıdan hesaplanmaktadır. (Armac Printing Company). A = K W D A = Patlatma sonucu oluşan titreşimlerin azami genliği (mm) W= Bir gecikme aralığında ateşlenen patlayıcı miktarı (kg) D = Patlatma kaynağı ile çevre yerleşim birimleri arasındaki etkili mesafe (m) K = Kayaç türüne bağlı katsayısı Patlatma yapılan kaya türü ve bina temeli altındaki kayaç türüne bağlı olarak değişim gösteren K katsayısı asgari ve azami değerleri (Armac Printing Company). Tablo 137. Temel Kayaç Türü ne Bağlı K Katsayı Değerleri Patlatma Yapılan Birim Temel Altı Kayaç Türü K Katsayısı Minimum Maksimum 1-Kaya Kaya 0,57 1,15 2-Kaya Kil (Toprak) 1,15 2,30 3-Kil (Toprak) Kaya 1,15 2,30 4-Kil (Toprak) Kil (Toprak) 2,30 3,40 Genlik değerinin 0,05 mm nin altında olması durumunda binalarda hasar olmadığı bilindiğinden (Armac Printing Company) maksimum patlayıcı miktarı (38,5 kg) ile yapılan atımlarda etki mesafesi; D = (K W) / A = (1,15 38,5) / 0,05 = 142,75 m Şiddetli etki zonu : D< 5 W Orta şiddetli etki zonu : 5 W< D< 10 W Hafif etki zonu :10 W <D< 15 W formüllerinden; D=Etkili zon ağırlığı (m) W=Bir gecikme aralığında atılan patlatıcı madde miktarı (anlık şarj) (kg) Patlatma sırasında 38,5 kg patlayıcı madde kullanılacağından; Şiddetli etki zonu Orta şiddetli etki zonu Hafif etki zonu : 0 31 m : m : m dir. Patlatma sırasında kullanılacak olan 38,5 kg lık patlayıcı maddenin patlatılması sonrası ortaya çıkacak olan hava şoku 0-31 metrede şiddetli, metrede orta şiddetli ve metrede ise hafif şiddetli olacaktır. 288

120 Patlatma sırasında kullanılacak olan 38,5 kg lık patlayıcı maddenin maksimum etki mesafesi ise 142,75 m hesaplanmış olup, bu mesafe patlatma yapılacak noktalara en yakın yerleşimleri mesafesi (800 m) altında kalmaktadır. Bu nedenle numaralı işletme ruhsatlı kalker ocağında uygulanan yöntemler ve yapılan hesaplamalar numaralı işletme ruhsatlı kalker ocağı için de geçerli olup, yapılacak patlatma faaliyetlerinden, vibrasyondan ve titreşimden, en yakın yerleşim yeri olan Tarlaağzı Köyü'nün olumsuz yönde etkilenmesi beklenmemektedir. Kaya Fırlaması Patlatma işlemi sırasında patlayıcı madde kaya kütlesi içinde yeterince hapsedilemezse reaksiyon sonucu oluşan yüksek basınçlı gazlar atmosfere erken deşarj olur. Bu yüksek hızlı gaz boşalımının etkisiyle bazı kayaç parçaları kaya kütlesinden ayrılır ve çok uzak mesafelere savrulabilir. Savrulan taş parçaları insan yaralanmalarına ve yapılarda ciddi hasarlara neden olabilir (Bilgin, 1999). Kalker ocaklarında yapılacak patlatmalar delme-patlatma yöntemiyle yapılacaktır. Patlatmalarda açılacak delik çapı maksimum 0,89 mm olacaktır. Patlatma sırasında taş savrulma mesafesinin tahmini için literatürde çeşitli ampirik modeller mevcuttur. Aşağıda İsveç Detonik Araştırma Kurumu (SVEDEFO) tarafından geliştirilen eşitlik kullanılarak bir ön tahmin hesaplaması yapılmıştır. Bu eşitlik yoluyla maksimum taş savrulma mesafesi ve savrulan kaya parçalarının boyutu öngörülebilir. Taş Sıçramam Mesafesi L m = 260 x d 2/3 L m = Maksimum taş savrulması D = Delik çapı = 89 mm = 0,089 m L m = 260 x (0,089) 2/3 = 51,8 m (maksimum taş savrulması) Taş Parça Boyutu Ø=0,1 x d 2/3 Ø= Patlama nedeniyle fırlayan taş parçalarının boyutu (m) d = Delik çapı Ø=0,1 x (0,089 m) 2/3 Ø=0,019 m = 19 mm (patlatma sonucu fırlayacak kayaç parçacıklarının boyutu) Patlatma sırasında ortaya çıkacak taş maksimum 51,8 metreye kadar savrulacaktır. Bu mesafe içerisinde gerekli güvenlik önlemleri alınacak ve canlılar yaklaştırılmayacaktır. V Kireçtaşının karakteristikleri Kalker ocaklarındaki kireçtaşının başlıca minerali kalsittir (CaCO 3 ). Yoğunluğu 2,7 ton/m 3 olup, sertliği 3 tür (Bkz. Tablo 138). 289

121 Tablo 138. Kalkerin Özellikleri Parametre Açıklama Cevherin Ortalama Yoğunluğu 2,7 gr/cm 3 Cevher Kütlesinin Şekli Cevherleşmeyi Kontrol Eden Faktörler Cevher Kütlesinin Tipi Cevher Kütlesinin Yaşı Tabakalı Denizel ortamlarda CaCO 3 çökelerek diyajeneze uğraması, ısı, basınç Sedimanter Eosen V.2.7 Proje kapsamında kullanılacak ana yakıtların ve yardımcı yakıtın hangi ünitelerde ne miktarlarda yakılacağı ve kullanılacak yakma sistemleri, Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-4 üne göre hesaplanan tesis baca yüksekliği, emisyonlar, azaltıcı önlemler ve bunların verimleri, ölçümler için kullanılacak aletler ve sistemler, modelleme çalışmasında kullanılan yöntem, modelin tanımı, modellemede kullanılan saatlik meteorolojik veriler (yağış, rüzgar, atmosferik kararlılık, karışım yüksekliği vb.) V Kullanılacak ana ve yardımcı yakıt Santralde kullanılacak olan taşkömürünün kalorifik değeri (+/-200) kcal/kg civarında olacaktır. Söz konusu kömür, Kuyu 1 sahasından temin edilecektir. Proje kapsamında her bir ünitede 229 kg/saat olmak üzere toplam 458 ton/saat kömür yakılacaktır. Çalışmayı başlatmak (start-up) ve durdurmak için bir fuel oil ya da doğal gaz sistemi kurulacaktır. Yardımcı yakıt tedarik sistemi, yeterli bir depolama (60 saatlik fuel oil yakma) kapasitesi sağlayacaktır. Start-up (işletmeye alma) aşamasında kullanılacak yardımcı yakıt her bir ünite için ton civarında fuel-oil veya doğalgaz kullanılacaktır. Start-up aşaması her bir ünite için yılda 6-8 olarak planlanacaktır. Santralın işletmeye alma (commissioning ) safhasında toplam ton civarında fuel oil tüketilecektir. V Tesisin Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 Kapsamında Değerlendirilmesi ve Kütlesel Emisyon Hesaplamaları Tesiste doğalgaz yakma sonucunda baca gazı olarak başlıca NO X, SO2, PM, CO, HCI ve HF emisyonları meydana gelecektir. Santral kömür yakılmasından kaynaklı meydana gelecek kütlesel debiler baca gazı debisi kullanılarak aşağıda hesaplanmıştır. Her bir bacadan salınacak kütlesel debiler Tablo 139'da hesaplanmıştır. Tablo 139. Santralden Kaynaklı Meydana Gelecek Emisyonlar ve Kütlesel Debileri Parametre Tasarım Değerleri* BYTY (mg/nm 3 ) SO mg/nm 3 (kuru, %6 O 2) IPPC Taslak BREF (2013 versiyonu) Kılavuz Değerleri (mg/nm 3 ) Hesaplanan Kütlesel Debiler ,14 kg/saat NO x CO 100 mg/nm 3 (kuru, %6 O 2) 50 mg/nm 3 (kuru, %6 O 2) ,40 kg/saat ,70 kg/saat 290

122 Parametre Tasarım Değerleri* BYTY (mg/nm 3 ) Toz 10 mg/nm 3 (kuru, %6 O 2) IPPC Taslak BREF (2013 versiyonu) Kılavuz Değerleri (mg/nm 3 ) Hesaplanan Kütlesel Debiler 30 < 5 18,74 kg/saat HCl 5 mg/nm 3 (kuru, %6 O 2) 100 < 1 5 9,37 kg/saat HF Baca gazı debisi Baca gazı çıkış sıcaklığı 2 mg/nm 3 (kuru, %6 O 2) Nm 3 /saat (kuru) m 3 /saat (baca şartları) 15 < 0,1 2 3,75 kg/saat o C Baca gazı çıkış hızı 23,22 m/s Baca çıkışı iç çapı 6 m Baca yüksekliği 220 m * Değerler, bir ünite için firma tarafından verilmiş olup, Kalker Ocakları ve Kül Depolama Sahası Projesi'nde iki ünite bulunacaktır. Yukarıda tek bir bacadan kaynaklı emisyon miktarları verilmiştir. Santralden kaynaklı emisyonlar atmosfere 2 bacadan verileceği için kümülatif kütlesel debiler aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. SO 2 Kütlesel Toplam Debi SO 2 = 2 x 206,14 kg/saat= 412,28 kg/saat NO 2 Kütlesel Toplam Debi NO x = 2 x 187,40 kg/saat = 374,8 kgsaat Bacadan atılacak NO 2 cinsinden NO x emisyonu 374,8 kg/saat tir. Buna göre, bacadan atılacak gazın mol cinsinden değeri; 374,8 kg/saat X g/kg / 46 g NO 2 /mol = 8.147,8 mol/saat olarak hesaplanmaktadır. Bacadan atılan gazın bacadan çıktığı sırada tamamının NO olduğu düşünüldüğünde; 8.147,8 mol/saat NO; yani 8.147,8 mol/saat X 30 g NO/mol / g/kg = 244,4 kg/saat NO nun atmosfere salındığı hesaplanmaktadır. SKHKKY nin ilgili hükmü göz önüne alındığında, azotdioksitin kütlesel debisi; NO 2 = 244,4 kg/saat X 0,92 = 224,9 kg/saat olarak hesaplanmaktadır. CO Kütlesel Toplam Debi CO= 2 x 93,7 kg/saat = 187,4 kg/saat 291

123 PM Kütlesel Toplam Debi PM= 2 x 18,74 kg/saat = 37,48 kg/saat HCI Kütlesel Toplam Debi HCI = 2 x 9,37 kg/saat =18,74 kg/saat HF Kütlesel Toplam Debi HF = 2 x 3,75 kg/saat =7,5 kg/saat Tablo 140. Santralden Kaynaklı Emisyonların Kütlesel Debileri Emisyon Hesaplanan Kütlesel Debi Yönetmelik Sınır Değeri SKKY (Tablo 2.1) SO 2 412,28 kg/saat 60 kg/saat NO 2 224,9 kg/saat 40 kg/saat CO 187,4 kg/saat 500 kg/saat PM 37,48 kg/saat 10 kg/saat HCI 18,74 kg/saat 20 kg/saat HF 7,5 kg/saat 2 kg/saat Tablo 140'tan da görüleceği üzere; hesaplanan saatlik kütlesel debi (kg/saat) değeri Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-2 Tablo 2.1 de verilen Normal işletme şartlarında ve haftalık iş günlerindeki işletme saatleri için verilen kütlesel debi (Bacadan) değerleri ile karşılaştırıldığında santralin tamamından (bacaların toplamı) yayılan saatlik kütlesel debiler yönetmelikte verilen sınır değerleri aşmaktadır. Bu nedenle hesaplanan kütlesel debiler kullanılarak hava kalitesi modellemesi yapılmış olup, modelleme çalışması Ek 21 de verilmiştir. V Modelleme çalışmasında kullanılan yöntem Proje kapsamında gerçekleştirilen hava kalitesi modelleme raporunda (Bkz. Ek 21) Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği (BYTY) ve Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) dikkate alınmıştır. Çalışmada santral sahasındaki hava kirlenmesine katkı değeri ile hava kalitesi değerleri hesaplanmış ve ilgili mevzuatta belirtilen sınır değerler ile karşılaştırılmıştır. Proje kapsamında uluslararası platformda kabul gören AERMOD sistemi kullanılmıştır. AERMOD, zaman içerisinde değişen gerçek zaman verilerini baz alarak saatlik, günlük ve yıllık YSK değerlerini tahmin edebilen en gelişmiş bilgisayar modellerinden birisidir. İzole bacalardan kaçak kirleticilere kadar değişik (nokta, hacim, alan) pek çok farklı yayılım modeli hesaplamasını bünyesinde barındırmakta, ayrıca herhangi bir endüstri bölgesindeki kaynaklardan çıkan kirleticilerin uğrayabileceği aerodinamik dalgalar, türbülans ve benzeri olayları da göz önüne almaktadır. AERMOD, kullanıcı tarafından tanımlanan bir ağ sisteminde çalışmakta, hesaplar ağ sistemini oluşturan her bir alıcı ortam elemanının köşe noktaları için yapılmaktadır. Modelin kullanıldığı ağ sistemi, polar veya kartezyen olarak tanımlanabilmekte, ayrıca ağ sistemi dışında da ayrık alıcı noktalar belirlenerek, bu noktalarda daha detaylı hesaplar yapılabilmektedir. Yayılım hesaplarında Pasquill kararlılık sınıfı, Bowen Ratio, Albedo ve Yüzey Pürüzlülüğü kullanılmaktadır. Model engebeli araziyi de göz önüne almaktadır. AERMOD aşağıda belirtilen üç değişik veri türünü kullanmaktadır: 292

124 Meteoroloji Verileri: Yüzey istasyonu ve üst atmosfer (atmosferik sondaj) verileridir. Yüzey istasyonunda ölçülen; rüzgar yönü, rüzgar hızı, sıcaklık, bulutluluk ve bulut taban yüksekliği değerlerini ve AERMET ile hesaplanan Pasquill kararlılık sınıfını dikkate almaktadır. Üst atmosfer verisi olarak ise her bir katmandaki basınç, sıcaklık, rüzgar hızı, rüzgar yönü ve nem verileri ile AERMET ile hesaplanan albedo, bowen ratio ve yüzey pürüzlülüğü (surface roughness) sabitlerini dikkate almaktadır. Alıcı ortam olarak tanımlanan ağ sistemindeki her bir elemanın koordinatları, yüksekliği ve hill height scale değerleri Kullanıcı tarafından tespit edilen bir başlangıç noktasına göre belirlenen kaynak koordinatları, kaynak yüksekliği, çapı, kirletici hızı, sıcaklığı ve debisini içeren kaynak verileri Model çıktıları, inceleme alanının bütünü için dağılım haritaları hazırlanmasına olanak tanıyacak yapıdadır. Böylelikle, yörenin hava kalitesini değişik senaryolar (ör. değişik arıtma koşulları, farklı kirletici kaynaklar veya değişen mevsimsel şartlar) altında değerlendirmek mümkün olmaktadır. Gaz ve toz halindeki kirleticilerin ortam havasındaki konsantrasyonlarının matematiksel hesaplamalar yoluyla tahmin edilmesini sağlayan modelleme çalışması aşağıdaki basamaklardan oluşmaktadır: Kaynaklara ait Dağılım Bölgesi belirlenir. Bu dağılım bölgesi 250 m 250 m ebadında karelere ayrılır; enlem, boylam, yükseklik bilgileri ve hill height scale değerleri temin edilir. Karelerin köşe noktaları, tepe noktalarıdır. Kirletici kaynaklara ait bilgiler belirlenir. Temsili bir yıla ait saatlik meteoroloji verileri temin edilir. Yukarıda sıralanan işlemlerin programa aktarılması sonrasında modelleme programının çalıştırılmasıyla, kirleticilerin ortam havasındaki saatlik, günlük ve yıllık yer seviyesi konsantrasyon değerleri tahmin edilebilmektedir. V Modelleme Alanının Belirlenmesi SKHKKY Ek-2 de modelleme çalışmaları için tanımlanan etki alanı, baca yüksekliğinin 50 katı yarıçapına sahip bir alandır. Buna göre, Planlanan projede bulunacak bacaların yüksekliğinin 220 m olduğu dikkate alınırsa, yönetmelikçe tanımlanan etki alanı (22 km x 22 km) büyüklüğünde bir alandır. Model çalışması, yönetmelikçe belirlenen etki alanı da kapsayacak şekilde (30 km x 30 km) ebatlarında bir çalışma alanında gerçekleşebilecek kirletici dağılımı 250 m aralıklarla belirlenen alıcı ortam noktaları için irdelenmiştir. V Modelleme çalışmasında kullanılan meteorolojik veri seti Modelleme çalışmaları için gerekli olan uzun dönemli meteorolojik veriler, yöredeki mevcut meteoroloji istasyonlarından sağlanmaktadır. AERMOD modeli için Klima, sinoptik ya da otomatik tip istasyonlarda ölçülen saatlik yüzey istasyonu verileri ve ravinsonde tip istasyonlarında ölçülen meteorolojik sondaj verisi gerekmektedir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü ile yapılan görüşmelerde, gerekli saatlik meteorolojik veri setlerinin, proje alanına en yakın istasyon olan AMASRA Meteoroloji ( ,75N, 32,38E) İstasyonu ndan, temin edilmesi uygun görülmüştür. Amasra Meteoroloji İstasyonu nda, üst atmosfer verileri ölçülemediğinden, Proje sahasına yakın konumda bulunan ve iklimsel özelliği temsil edebilecek yetiye sahip olan Göztepe ve Samsun Meteoroloji İstasyonu atmosferik sondaj verileri kullanılarak bir atmosferik model yardımıyla Prof. Dr. Orhan ŞEN (İTÜ Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi Meteoroloji Mühendisliği Bölümü) tarafından proje sahası için üst atmosfer verileri hesaplanmıştır (Bkz. Ek 9). 293

125 AERMOD modeli bir yıllık meteorolojik veri kullanmaktadır. Bu nedenle modelde kullanılacak meteorolojik verinin yıl seçiminin yapılması gerekmektedir. Bölgenin rüzgâr profilini temsil eden yılın meteorolojik verisini kullanmak, modelleme çalışmasının doğruluğunu arttırmaktadır. Modelleme çalışmalarında, Amasra Meteoroloji İstasyonu nda yılları arasında elde edilen verileri içeren uzun yıllar meteoroloji bülteninden yararlanılarak bölgenin rüzgâr profili çıkarılmıştır. Son 10 yıla ait ( ) yıllık rüzgâr profilleri incelenmiş ve uzun yıllara eşleşen yıl, 2010 yılı olarak belirlenmiştir (Bkz. Tablo 141 ve Şekil 101). Tablo 141. Uzun Yıllar ve Yılları Rüzgar Esme Sayıları Tablosu Yıl/Yön Uzun Yıllar SSE ENE S ESE WSW W E SE SSW NE WNW SW NW NNE NNW N Hava kalitesi dağılım modellemesi çalışmasında Amasra Meteoroloji İstasyonu'nun 2010 yılı; Saatlik ortalama nem Saatlik rüzgâr hızı ve yönü Saatlik toplam yağış Saatlik basınç Saatlik bulut taban yüksekliği Saatlik bulut kapalılık oranı Saatlik sıcaklık verileri kullanılmıştır. 294

126 Şekil 101. Yıllara ve Uzun Yıllara Göre Rüzgar Diyagramları 295

127 V Model Sonuçları Hava kalitesi modelleme çalışmaları SO 2, NO 2, PM 10, CO, HCl, HF ve çöken toz YSK değerleri Tablo 142'de sunulmuştur. Tablo 142. Modelleme Çalışması Sonuçları Parametre Periyot YSK Değerleri (µg/m 3 ) Sınır değerler* (µg/m 3 ) Saatlik (%99,73) 188 (447500, ) 350 SO 2 Günlük (%99,10) 26 (445250, ) 125 Yıllık 2,71 (447500, ) 20 Saatlik (%99,79) 187 (447750, ) 200 NO 2 Günlük (maks.) 46 (445250, ) - Yıllık 2,46 (447500, ) 40 PM 10 Günlük (%90,41) Yıllık 19 (442500, ) 10 (442250, ) CO Günlük 8 Saatlik Ortalama (maks.) 69 (445250, ) HCl Günlük Yıllık 69 (445250, ) 3 (447250, ) HF Saatlik (maks.) Günlük 22 (445250, ) 0,9 (445250, ) 30 5 Çöken Toz** Aylık (maks.) Yıllık 82 (442500, ) 43 (442250, ) * HCl, HF ve Çöken Toz parametrelerine ait sınır değerler SKHKKY Ek-2 de, diğer parametrelere ait sınır değerler ise HKDYY Ek-1 de belirtilen sınır değerlerdir. ** Çöken toz değerleri mg/m 2.gün cinsinden ifade edilir. Tablo 142'den de görüldüğü gibi, santralin işletme aşamasında atmosfere salınacak SO 2, NO 2, toz, CO, HCl ve HF emisyonlarının yer seviyesinde münferiden meydana getirebileceği konsantrasyon değerleri HKDDY de belirtilen ilgili saatlik, günlük ve yıllık sınır değerlerin oldukça altındadır. Ek-24'te verilen Hava Kalitesi Dağılım Modelinde yer alan dağılım haritaları ve modelleme sonuçları dikkate alındığında, santralin işletme aşamasında oluşabilecek YSK değerleri HKDYY de belirtilen sınır değerlerin altında olup, santralın çevresinde ve yerleşim alanlarında önemli boyutlarda etki yaratmayacağı öngörülmektedir (Bkz. Ek 21)

128 V Tesisin Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-4 Kapsamında Değerlendirilmesi a) Baca Gazı Hızı Atık gazlar serbest hava akımı tarafından, engellenmeden taşınabilecek biçimde dikey çıkışla atmosfere verilmelidir. Söz konusu tesisin anma ısıl gücü 500 kw ın üzerinde olduğu için, gazların bacadan çıkış hızları en az 4 m/s olmalıdır. Prosesten kaynaklanan atık gazlar serbest hava akımı tarafından, engellenmeden taşınabilecek biçimde atmosfere verilmelidir. Bu amaçla baca kullanılmalı, gazların bacadan çıkış hızları, cebri çekişin uygulanabildiği tesislerde en az 4 m/s, uygulanmadığı hallerde 3 m/s olmalıdır. Tesisinüretim şekli ve üretim prosesi gereği; baca çapının daraltılamadığı ve cebri çekişin uygulanamadığı ve bu durumun bilim kuruluşundan alınacak bir raporla onaylandığı hallerde baca gazı hızı en az 2 m/s olmalıdır. Söz konusu tesiste baca gazı hızı ve yüksekliği, Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek-4 de verilen sınır değerlere uygun olacaktır. Baca Gazı Hızı Hesabı Tesis bacasından atmosfere verilen atık gazın bacadan çıkış hızının hesabında aşağıdaki formüller kullanılmıştır. Baca Gazı Hızı = Gerçek Baca Gazı Debisi (m 3 /sn) / Baca Kesit Alanı (m 2 ) Baca Kesit Alanı (m 2 ) = π x Baca Çapı 2 / 4 Baca Gazı Hızı = 656,5 m 3 /sn / ( 3,14 x 6 m 2 / 4 ) Baca Gazı Hızı=23,2 m/sn Hesap edilen baca gazı hızı 4 m/sn den yüksek olup, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek 4 ünde yer alan hüküm sağlanmaktadır. b) Baca yüksekliği Proje kapsamında her bir ünite için 6 m çapında ve planlanmaktadır. 220 m yüksekliğinde baca Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinde Anma ısıl gücü 1,2 MW ve üzerinde olan tesislerde baca yüksekliği aşağıda verilen esaslara göre ve Abak kullanılarak belirlenir. Abaktan hacimsel debi değerinin (R), Q/S (kg/saat) değerini kesmediği ve abaktan baca yüksekliğinin belirlenemediği durumlarda, tesis etki alanında engebeli arazi veya mevcut ya da yapımı öngörülen bina ve yükseltiler bulunmuyorsa (J değeri sıfır olarak belirlenmişse) fiili baca yüksekliğinin tabandan en az 10 m ve çatı üstünden yüksekliği ise en az 3 m olması yeterlidir. J değeri sıfırdan farklı ise H 10 alınır ve Abak kullanılarak baca yüksekliği belirlenir. denilmektedir. Çatı eğimi 20 0 ün altında ise baca yüksekliği hesabı çatı yüksekliği 20 0 lik eğim kabul edilerek yapılır. Abak yüksekliğinde verilen değerler, H' [m] : Abak kullanılarak belirlenen baca yüksekliği, d [m] : Baca iç çapı veya baca kesiti alanı eşdeğer çapı, 297

129 t [ o C] : Baca girişindeki atık gazın sıcaklığı, R [Nm 3 /h] debisi, : Nemsiz durumdaki atık baca gazının normal şartlardaki hacimsel Q [kg /h] : Emisyon kaynağından çıkan hava kirletici maddelerin kütlesel debisi, S : Baca yüksekliği belirlenmesinde kullanılan faktörü (Tablo 4.1, Tablo 4.2 deki S değerleri kullanılacaktır.) Söz konusu tesis mevcut olmadığı için Tablo 4.1 de verilen S değerleri kullanılmıştır. Tablo 41 değerleri Tablo 143'te verilmiştir. Tablo 143. Yeni Tesisler İçin S Değeri Emisyonlar S Değerleri Havada Asılı Toz 0,08 Hidrojen klorür ( Cl olarak gösterilmiştir. ) 0,1 Klor 0,09 Hidrojen florür ve gaz biçiminde inorganik flor bileşikleri (F olarak gösterilmiştir.) 0,0018 Karbon monoksit 7,5 Kükürt dioksit 0,14 Hidrojen Sülfür 0,003 Azot dioksit 0,1 Tablo 1.1 deki maddeler: Sınıf 0,02 Sınıf II 0,1 Sınıf III 0,2 Kurşun : 0,005 Kadmiyum : 0,0005 Civa : 0,005 Talyum : 0,005 Tablo 1.2 deki maddeler: Sınıf I 0,05 Sınıf II 0,2 Sınıf III 1,0 Tablo 1.3 deki maddeler: Sınıf I 0,0001 Sınıf II 0,001 Sınıf III 0,01 Baca yüksekliğinin belirlenmesinde belirleyici olarak NO x baz alınmış olup, yapılan hesaplamalar ve sonuçlar aşağıda verilmiştir. R = Nm 3 /h t = 50 O C d = 6 m NO 2 kirletici kütlesel debisi, Q NO2 = 224,9 kg/saat Q/S = 224,90 / 0,10 (S değeri yönetmelikten 0,10 olarak alınmıştır.) = 2249 kg/saat = 2,249 x 10 3 kg/saat 298

130 Şekil 102. NO 2 için Abak Hesabı Abak kullanılarak belirlenen baca yüksekliği (H ) 50 m dir. 10H (500 m) yarıçapındaki engebeli arazinin tesis zemininden ortalama yüksekliği veya imar planına göre tespit edilmiş azami bina yüksekliklerinin 10H yarıçapındaki bölge içindeki tesis zeminine göre yükseklik ortalaması 80 (J ) m alınmıştır. J /H (80/50) 1,6 olarak hesap edilmiş olup aşağıdaki şekil yardımı ile J/J değeri 1 olarak bulunmuştur. 299

131 J/J I = 1 J = 1 x J J = 80 Düzeltilmiş baca yüksekliği; H = H I + J = 50 m + 80 m = 130 m olarak bulunur. Şekil 103. J/J I Degeri Hesabı için Kullanılan Abak Proje kapsamında yer alacak bacaların yüksekliği 220 metredir, tablodan hesaplanan yükseklik ise 130 metre olduğundan yönetmelik standart değerlerini sağlamaktadır. V Yakma sistemi, emisyonlar, azaltıcı önlemler ve ölçüm sistemleri Tesiste temiz kömür yakma teknolojilerinden pulvarize kömür yakma teknolojisi kullanılacaktır. Santralde kullanılacak olan bacadan kaynaklı emisyonların (toz ve gaz) tutulması için en iyi mevcut teknikler kullanılacaktır. Bu doğrultuda yapılması planlanan santralde EF, BGD ve DeNO x sistemleri bulunmaktadır. Islak Kireçtaşı Prosesine dayalı sistemde kükürt tutma verimi %80-%95+, Low NO x brülörler ile birlikte DeNO x ile birlikte NO x giderim verimi %85-95'dir ve elektroststik filtreler ile kül tutma oranı %99 dur. (EPA, 1998). Bu sistemler sayesinde bacadan atmosfere verilecek olan toz ve gaz emisyonları minimum seviyelerde tutulacaktır. Buna ilaveten santral bacasında sürekli emisyon izleme sistemi mevcut olacaktır. Bu sistem online online olarak Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ile bağlantılı olacaktır. 300

132 V.2.8 Bölgenin tesis kurulmadan önceki hava kalitesi değerleri, model girdileri, kötü durum senaryosu da dikkate alınarak model sonuçları, muhtemel ve bakiye etkiler, önerilen tedbirler, Modelleme sonucunda elde edilen çıktıların arazi kullanım haritası üzerinde gösterilmesi ve mevcut hava kalitesi verileri ile tablosal karşılaştırma yöntemi V Hava kalitesi ölçüm sonuçları Proje kapsamında 2 dönem olacak birer aylık süre ile hava kalitesi ölçüm çalışmaları gerçekleştirilmiş olup, ilk döneme ait analiz sonuçları Tablo 144 te verilmiştir. İkinci döneme ait analiz çalışmaları hali hazırda devam etmektedir. Tablo 144.Ölçüm Sonuçları NO 2 Örneklemesi Ölçüm Sonuçları Nokta Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Sonuçlar (μg/m 3 ) , , , , , , , ,80 SO 2 Örneklemesi Ölçüm Sonuçları Nokta Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi Sonuçlar (μg/m 3 ) <LOD* <LOD* <LOD* <LOD* <LOD* <LOD* <LOD* <LOD* * Tayin limitlerinin altındadır, bu nedenle analiz yapılamamıştır. V Hava kalitesi modelleme çalışması Hava kalitesi modelleme çalışmaları, USEPA tarafından önerilen ve lisanslı kullanılan BREEZE AERMOD programı vasıtasıyla gerçekleştirilmiştir. Modelleme çalışmalarında, Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) uyarınca, söz konusu santralin merkezde bulunduğu 30 km x 30 km lik bir dağılım alanı değerlendirilmiştir. Planlanan tesisin bacalarından atmosfere salınan emisyonların atmosferin üst tabakalarındaki dağılımını elde edebilmek için AERMOD, üst atmosfer verilerine ihtiyaç duymaktadır. DMİ nin talebi üzerine, üst atmosfer verilerinin meteorolojik model yardımıyla uzmanlar tarafından hesaplanmış ve modelleme çalışmalarında kullanılmıştır. Hava kalitesi modelleme çalışmasında 220 m lik baca yüksekliği esas alınarak hesaplamalar yapılmıştır. SO 2 parametresi için model sonucunda hesaplanan değer 110 μg/nm 3, NOx için hesaplanan değer 100 μg/nm 3, CO için hesaplanan değer 50 μg/nm 3, PM10 için 10 μg/nm 3, HCI için 5 μg/m 3 ve HF için 2 μg/nm 3 tür. Hesaplanan tüm bu emisyon dğerleri SKHKKY de belirtilen sınır değerlerin altındadır (Bkz. Ek 21). 301

133 V.2.9 Tesisin Faaliyeti Sırasında Oluşacak Külün Analizi, Miktarı ve Özellikleri, Oluşabilecek Ağır Metaller İle İlgili Varsa Bir Ön Çalışma, Ağır Metal Miktarı ve Özellikleri, Kül Erime Sıcaklıkları, Depolama/Yığma, Bertaraf İşlemleri, Aktarmadan Önce Saha İçinde Depolanıp Depolanmayacağı, Saha İçerisinde Geçici Depolama Yapılacaksa (1/ lik Vaziyet Planında Gösterilmesi) Depolama Şartları ve Alınacak Önlemler, Bu Atıkların Nerelere ve Nasıl Taşınacakları, Alternatif Yol Güzergahları veya Hangi Amaçlar İçin Yeniden Değerlendirilecekleri V Kül miktarı Proje kaspamında kömürün yanmasından kaynaklı 13,74 ton/saat kazan altı külü, 77,86 ton/saat uçucu kül olmak üzere toplam 91,6 ton/saat ( ton/yıl) kül oluşması öngörülmektedir. V Kül özellikleri Modern termik santrallerde en önemli atık malzeme; toz kömürün yanmasıyla meydana gelen, baca gazlarıyla sürüklenen çok ince kül parçacıklarıdır. Bu ince kül parçacıkları elektrostatik yöntemlerle elektro filtrelerde ve siklonlarda yakalanmakta ve baca gazları ile atmosfere çıkışları önlenmektedir. Uçucu kül tanecikleri genellikle küresel yapıda olup büyüklükleri l-200 µm arasında değişmektedir. Siklonlarda toplanan küller, elektro filtrelerde toplananlardan daha iri tanelidirler. V Kül analizi Proje kapsamında 2013 yılında Segal Çevre Ölçüm ve Analiz Laboratuarı ve TAEK tarafından kül analizi yapılmıştır. Tablo 61 de sunulan kül analiz sonuçlarına göre; küller inert ya da tehlikesiz atık kategorisinde yer almaktadır. V Kül depolama/yığma işlemleri Tasarım çalışmaları yapılan kül/alçıtaşı depolama sahası 2 lot olarak tasarlanmış olup, 1. bölüm alçıtaşı, 2. bölüm kül ve cüruf depolama sahası olarak kullanılacaktır. Kül, cüruf ve alçıtaşı santralden kuru olarak çıkmaktadır. Bu kuru atıkların tozuma yapmaması ve kapalı boru sistemiyle atık depolama sahasına iletilmesi için santralin çıkışında belli bir oranda sulandırılmaktadır. Sulandırılmış külün palyeli olarak depolanamayacağı için atık içerisindeki suyun ayrıştırılması gerekmektedir. Bu nedenle sulu atık ilk olarak sulu kül biriktirme havuzunda ve alçıtaşı biriktirme havuzlarında ayrı ayrı toplanmaktadır. Burada fiziksel ayrıştırma (filtre sistemiyle) 1. aşama ayrıştırma yapılmaktadır. Bu aşamadan sonra 2. fiziksel ayrıştırma ile atık su depolama havuzunda su biriktirilmektedir. Sulu kül biriktirme havuzundan ve atık su biriktirme havuzuna girmeden önce filtre edilen katı atık iş makineleri ile palyeli olarak dizayn edilecek atık depolama alanına taşınarak projede belirtilen geometride depolanacaktır. Katı atıktan sızan sular ve yağış sularının katı atık sahasının sedde arkasında birikecektir. Burada biriken sular sızıntı suyu toplama havuzuna kontrollü olarak aktarılır. Sızıntı suyu havuzu sedde önünde ve projenin vaziyet planında gösterilen lokasyonda inşa edilecektir. Sızıntı suyu havuzuna sızıntı suyu dışında ayrıca atık suyu depolama havuzundan kontrollü olarak su aktarılacaktır. Burada biriken sular termik santralde katı atıkları sulandırmak üzere iletilecektir. İletim elektronik kumanda sistemiyle yapılacak olup, kuru katı atıkları sulandırmak için gerektiği miktarda su iletilecektir. Bu şekilde külden sızan sular çevreye yayılmadan bir döngü halinde sistem içerisinde kullanılmış olacaktır. 302

134 V Külün bertaraf işlemleri Kömürün yanması sonucunda uçucu kül ve kazan altı külü, çimento, hazır beton, briket, ateş tuğlası ve sanayi gibi değişik sektörlerde kullanılabilmektedir. Bu bağlamda santralden kaynaklı küllerin geri dönüşümü sağlanmaya çalışılacak olup; yanma sonucunda oluşan külün; bahsedilen konularda kullanılmak üzere ilgili sektörlere satışı yapılacaktır. Kömürün yanması sonucu oluşacak külün geri kazanımı için çimento, briket, tuğla fabrikalarına gönderilinceye kadar geçici olarak kül silolarında depolanacaktır. Kül silolarının yeri Ek 3'te verilen Genel Vaziyet Planı'nda gösterilmiştir. Elektrofiltre ile toplanan uçucu kül pnömatik sevk sistemi ile kül depolama silosuna aktarılacaktır. Sistemde gerekli basınçlı hava, hava pompaları yardımıyla sağlanacaktır. Siloda toplanan kül, silobas dolum körüğü yardımıyla silobaslara veya kamyon dolum körüğü yardımıyla kamyonlara doldurulacaktır. Dolum körükleri sayesinde kül dolumu sırasında ortama toz yayılmayacaktır (Bkz. Şekil 104). Şekil 104. Külün Silolara Pnömatik Aktarımı ve Silolardan Silobaslara Dolum Körüğü İle Aktarımı Ayrıca, külün ekonomik olarak yukarıdaki şekilde ifade edildiği gibi yerüstünde değerlendirilmesinin yanı sıra yeraltında yapılacak hazırlık ve üretim sonucu oluşacak olan boşluklara dolgu (mekanize uzun ayaklarda taban yoluna şerit dolgu-ramble) malzemesi olarak kullanılması da planlanmaktadır. Proje kapsamında toplam m 3 külün ramble malzemesi olarak kullanılması planlanmaktadır. Santralden kaynaklı küllerin satışının yapılmasından sonra arta kalan kül olması durumunda ve acil/ beklenmedik durumlarda kül, tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre dizayn edilecek olan kül/alçıtaşı depolama sahasında depolanacaktır. V Külün depo alanına taşınımı ve depolama şartları ve alınacak önlemler Silolarda geçici olarak depolanan küllerin satışının yapılamaması durumunda üstü kapalı konveyör bant sistemi ile kül depolama alanına nakledilecektir. Külün depolama sahasına nakli sırasında oluşması muhtemel toz emisyonu oluşumunu önlemek için, külün depolama sahasına kapalı konveyör ile nakledilmesi ve nakil öncesinde külün su ile nemlendirilmesi sağlanacaktır. 303

135 Kül depolama sahasında, külün üzerine su spreyleme sistemi ile su püskürtülerek kül sürekli nemli tutulacak ve tozuması engellenecektir. Bu bağlamda, Kül/alçıtaşı depolama sahasında sızıntı suyu toplama, drenaj suyu toplama sistemleri ile toplanan sızıntı ve yağmur suları külün üzerine püskürtülecektir. V.2.10 Kül Depolama Tesisinin Koordinatları, Kapasitesi, Mülkiyet Durumu, En Yakın Yerleşim Yerine Mesafesi, Tasarımı, Drenaj Sistemi, Zemin Sızdırmazlığının Sağlanması İçin Yapılacak İşlemler, Kontrol Yöntemleri ve Alınacak Önlemler, Kullanılacak Olan Geçirimsiz Tabakanın Tüm Teknik Özellikleri, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Depolama Alanına Ait Her Bir Hücre İçin Üst Örtü ve Zemin Suyu Drenaj Tabakası Plan ve Kesit Bilgileri, Üst Yüzey Geçirimsizlik Tabakasının Teşkili, Ömrü, Depolama Alanının Yol Açacağı Bitkisel Toprak Kaybı ve Rehabilitasyonu V Kül depolama sahası yeri, mülkiyeti ve koordinatları Kül\alçıtaşı depolama sahası yeri santral alanının yaklaşık 3,5 km güneybatısında yer almaktadır. Kül\alçıtaşı depolama sahası takribi m 2 alan kaplamakta olup, kül\alçıtaşı depolama sahası koordinatları Tablo 9'da verilmiştir. Kül\alçıtaşı depolama sahasına en yakın yerleşim yeri kuş uçuşu 1,7 km batısında yer alan Esenpınar Mahallesi dir. Söz konusu saha orman arazisi olup, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Orman Kanunu nun 17 ve 18. maddelerinin Uygulama Yönetmeliği gereğince gerekli izinler alınacaktır. V Kül depolama sahası tasarımı Proje kapsamında santralde kömürün yakılmasından kaynaklı oluşacak küllerin geri dönüşümü sağlanmaya çalışılarak çimento, hazır beton, briket, ateş tuğlası ve sanayi gibi değişik sektörlere satışı apılacaktır. Ayrıca küllerin yeraltı madenciliğinde mekanize uzun ayaklarda taban yoluna şerit dolguda ramble malzemesi olarak kullanımı planlanmaktadır. BGD ünitesinin atık ürünü (alçıtaşı) susuzlaştırılarak alçıpan üretimi yapan fabrikalara değerlendirmek üzere satılacaktır. Santralden kaynaklı küllerin ve alçıtaşının satışının yapılması ve külün ramble malzemesi olarak kullanımından sonra arta kalan kül olması durumu ve acil/beklenmedik durumlar göz önünde bulundurularak proje kapsamında küllerin ve alçıtaşının yerüstünde çevreye zarar vermeden depolanması amacıyla tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre kül/alçıtaşı depolama sahası projelendirilmiştir. Bu bağlamda kül/alçıtaşı depolama sahası için avan proje hazırlanmıştır (Bkz. Ek 28) Kül depolama alanı tasarlanırken Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümleri dikkate alınmıştır. Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliği Ek-2'de verilen kriterler doğrultusunda santralden kaynaklanacak küllün analizi yapılmış ve külün II. sınıf düzenli depolama tesisleri için verilen kriterlere uygun olduğu tespit edilmiştir. Bu bağlamda kül/alçıtaşı depolama sahası tasarlanırken yer seçiminde anılan yönetmeliğin; 15. Maddesinde "II. Sınıf Düzenli Depolama Tesisleri, yerleşim birimlerine minimum 250 m uzaklıkta olmalıdır." hükmü dikkate alınarak kül depolama alanı yer seçimi yapılmıştır. 304

136 Kül/alçıtaşı depolama sahası, dolgu palyeli olarak tasarlanmış olup, palyelerde yol genişliği 8 m, palyelerin eğimi 39,8 0, palye genel eğimi ise yaklaşık olarak 26,5 0 olarak planlanmıştır. Söz konusu sahası için 35 m'lik sedde planlanmakta olup, sedde homojen killi toprak dolgu planlanmıştır. Seddenin tasarlanan geometrik yapısı Şekil 105'te verilmiş Şekil 105. Sedde En Kesiti ve Boyutu Normal durumda (Depremsiz) yapılan duraylılık analizinde güvenlik faktörü (Fs) 1,832 olarak belirlenmiştir. Fs= 1,712> 1,5 olup, normal durumda atık geometrisi güvenli durumdadır. Depremli durumda elde edilen Fs 1.1,117>1,1 olup, bu durumda da palyenin duraylı olabileceğini göstermektedir. V Kül depolama alanı ömrü Kül depolama alanının depolama hacmi aşağıdaki gibi hesaplanmıştır. Sedde Yüksekliği: H S1 = 35 m Saha Alanı: A S1 = m 2 Kesit Alanı: A K1 = m 2 Kesit Genişliği: L K1 =475 m Kapasite (V1): = A K1 x L K1 x 2/3 V1= x 2/3 =22,69 x 10 6 m 3 NetCAD Programı ile sayısal haritalardan ve kesitlerden elde edilen 3 boyutlu analiz sonucuna göre sahanın dolum kapasitesi; V1= 26, m 3 ' dür. Bu iki değerin yaklaşık olarak aynı çıkmış olması her iki yönteminde sağlıklı olarak kullanılabileceğini göstermektedir. Sahanın ömür hesaplarında sahanın nihai kapasitesi 22,00 x 10 6 m 3 olarak hesaplanmıştır. Bu miktarın 5,5 x 10 6 m 3 lük kısmında alçıtaşı, 15,5 x 10 6 m 3 lük kısmında ise kül ve cüruf depolanacaktır. V Kül ve alçıtaşı miktarı Proje kapsamında işletilmesi aşamısında yıllık meydana gelecek kül ve alçıtaşı miktarıları aşağıda verilmiştir. Kül Üretimi: W kül = ton/yıl Kül Birim hacim Ağırlığı: ɣ kül = 1,5 ton/m 3 Bir Yıllık Kül Hacmi: Vkül= W kül /ɣ kül = /1,5 ton/m 3 = m 3 Alçıtaşı Üretimi: W alçı = ton/yıl Alçıtaşı Birim hacim Ağırlığı : ɣ alçı =1,75 ton/m 3 (Yaklaşık Bir Değer) Bir Yıllık Alçı Taşı Hacmi: V alçı = Walçı/ɣalçı= /1,75 ton/m 3 = m 3 ƩV hema = V kül + V alçı = m m 3 305

137 ƩV hema == m 3 /yıl Bir Yıllık Toplam Alçıtaşı ve Kül Ağırlığı : ƩV hema = m 3 /yıl alındığında kül/alçıtaşı depolama sahasının ömrü aşağıdaki hesaplanmıştır. Dolum Ömrü (Lot 1): Bir yıllık alçıtaşı hacmi: V alçı = W alçıtaşı /Ɣ alçıtaşı = /1,75 ton/m 3 = m 3 Alçıtaşı dolum sahası (Lot 1) = m 2 Dolum Ömrü (Lot 1)= Q1/ ƩV alçıtaşı= 5,5 x 10 6 m 3 / m 3 /yıl = 37,8 yıl olarak hesaplanmıştır. Dolum Ömrü (Lot 2): Bir yıllık kül hacmi: V kül = W kül /Ɣ kül = /1,5 ton/m 3 = m 3 Kül ve cüruf dolum sahası (Lot 2) = m 2 Dolum Ömrü (Lot 2)= Q1/ ƩV kül= 16,5 x 10 6 m 3 / m 3 /yıl = 36,5 yıl olarak hesaplanmıştır. V Zemin geçirimsizliği Kül Depolama Alanı, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmeliğin 16. Maddesinde "II. Sınıf Düzenli Depolama Tesisleri için depo tabanının teşkilinde depo tabanının asgari geçirgenlik ve kalınlık özelliği: K 1,0 x 10-9 m/sn; kalınlık 1 m veya eşdeğeri" olarak verilmiştir. Bu bağlamda proje kapsamında planlanan Kül Depolama Alanının tabanında, sızıntı sularının yeraltı suyuna karışmasını önleyecek şekilde geçirimsizlik tabaka ile sızdırmazlık sistemi oluşturulacaktır. Tasarlanan saha II. Sınıf Katı Atık Depolama Alanı olduğu için geçirimsizlik sınırı K 1,0 x 10-9 m/sn'dir. Alanın tabanına; Sıkıştırılmış kalınlığı en az 50 cm ve geçirgenliği K 10-9 m/sn olacak geçirimsiz tabaka (kil) serilecektir. Geçirimsizlik tabakasının fiziksel, kimyasal, mekanik ve hidrolik özellikleri; depolama alanının toprak ve yeraltı suları için oluşturacağı potansiyel riskleri önleyecek nitelikte ve teknik özellikleri bakımından Türk Standartları Enstitüsü standartlarına uygun olacaktır. Atık depolama alanının yapımına tabanın hazırlanması ile başlanacak ve sedde nihai yüksekliğine aşamalı bir şekilde ulaşılacaktır. Depolama tabanında uygulanacak sızdırmazlık tabanına ilişkin kesit Şekil 106'da verilmiştir. Şekil 106. Depo Tabanı ve Depo Yan Yüzeyleri Kaplama Özellikleri 306

138 V Yağmur suyu drenajı Kül\alçıtaşı depolama sahasına, yağmur sularının girmesini engelleyerek, dışarıda kalmasını sağlamak amacıyla kül depolama alanı çevresinde drenaj kanalları planlanmıştır. Drenaj kanalı hesaplarında, kül depolama alanı çevresinde havzalar dikkate alınmıştır. En şiddetli akışın meydana geleceği havzaya ait parametrelerin kullanılması ile drenaj kanalı hidrolik boyutlandırması yapılmıştır. Hesaplanan drenaj kanalı boyutları Tablo 145 ve Şekil 107'de verilmiştir. Tablo 145. Hidrolik Hesap Tablosu Şekil 107. Hidrolik Tip Enkesiti V Sızıntı suyu drenajı ve bertarafı İşletme aşamasında, kül\alçıtaşı depolama sahasında depolanacak olan kül ve alçıtaşı gibi malzemelerden herhangi bir toksik maddenin sızıntı suyu ile yüzey ve yeraltı su kaynaklarına karışmasını engellemek için alanda uygun bir sızıntı suyu drenaj sistemi teşkil edilecektir. Sızıntı suyu, ağırlıklı olarak yağışa bağımlı olarak oluşmaktadır. Bu oluşumu etkileyen bir diğer önemli meteorolojik faktör de buharlaşmadır. Sızıntı suyu ile ilgili detay hesaplamalar, Ek 28 deki Hema Termik Santrali Kül Depolama Alanı İnşaat Projesi Raporu nda verilmiştir. Tasarlanan sızıntı suyu toplama havuzunun hacmi, 100 yıl tekerrürlü yağış dikkate alındığında m 3 olarak belirlenmiştir. V Sahanın rehabilitasyonu Kül\alçıtaşı depolama sahasının ömrü dolduğunda, depolama sahasının üzeri kapatılacaktır. Son örtü sisteminin belirlenmesinde, tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanmış olan "Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik" Madde 17 de ifade edilmiş olan yükümlülükler dikkate alınacaktır. Bu doğrultuda depolama işlemi sonrasında dolma işlemi tamamlanan bölümlere Şekil 108'de verilen kesit uygulanacaktır. 307

139 Şekil 108. Depolama Sonrası Atık Üzerinin Kapatılması Kesiti V.2.11 Tesiste Oluşacak Kül Atıklarının Yer Altında Üretim (Kömür) Sonucu Oluşturulacak Boşluklarda Dolgu (Ramble) Malzemesi Olarak Kullanılması Durumunda Bu Sisteme Ait Detaylı Bilgiler, Yer Altı Sularına Kirlilik Bulaşmasını Önlemek Amacıyla Alınacak Önlemler, Kirlilik İzlenmesine Yönelik Yapılacak Çalışmalar ve Tüm Bunları İçeren Bilgilerin Acil Eylem Planına Aktarılması Ülkemizde ve diğer ülkelerde enerji üretimi amacı ile çalışan termik santraller, çalışmaları sırasında büyük miktarda uçucu kül ve kazan altı cürufu adı verilen atıklar açığa çıkarmaktadırlar. Uçucu küllerin, teknik, ekonomik ve çevresel şartlarda göz önüne alındığında, inşaat sektöründe değerlendirilmesi artık bir zorunluluk haline gelmiştir. Küllerin en önemli kullanma yerleri aşağıdadır: 1 - Çimentoya katkı 2 - Kül karıştırılarak tuğla ve kiremit imali 3 - Briket ve delikli beton blok imali 4 - Dolgu maddesi 5 - Yol inşaatı 6 - Açık İşletmelerin Rehabilitasyonu 7 - Yeraltı Maden İşletmelerinde Ramble Malzemesi Bu nedenle planlanan santralden kaynaklı meydana gelecek küllerin başta inşaat sektörü olmak üzere çimento, hazır beton, briket, ateş tuğlası ve sanayi gibi değişik sektörlerde kullanılmak üzere şatışı planlanmaktadır. Ayrıca, külün ekonomik olarak yukarıdaki şekilde ifade edildiği gibi yerüstünde değerlendirilmesinin yanı sıra yeraltında yapılacak hazırlık ve üretim sonucu oluşacak olan boşluklara dolgu (mekanize uzun ayaklarda taban yoluna şerit dolgu-ramble) malzemesi olarak kullanılması da planlanmaktadır. Proje kapsamında toplam m 3 külün ramble malzemesi olarak kullanılması planlanmaktadır. Santral küllerinin yeraltı işletmelerinde ramble malzemesi olarak kullanılması uzun zamandır uygulanan bir yöntemdir. Normal çimento yerine kül kullanılmasının bazı önemli avantajları vardır. Kül ile yapılan ramble malzemesi akıcılığı, pompalanabilirliği fazla, dolgu özelliği daha iyi, dayanımı daha fazla, çevre kirliliğini azaltma, hafif, ucuz olması nedeniyle tercih edilmektedir. 308

140 Kullanılan ramble malzemesi: %80 uçucu kül + %20 taban külü + bağlayıcı kimyasal (%3-7) + su'dan teşekkül etmektedir. Uçucu kül ve taban külünün içine %3-7 oranında kimyasal katılmakta ve macun kıvamına gelene kadar su ilave edilmektedir. Çimento ve kum kullanılması sonucu elde edilen ramble malzemesinin maliyeti m 3 ramble başına 20 $ olurken kül kullanılmasıyla bu maliyet 9,5 $'a kadar düşürülebilmektedir. Bağlayıcı kimyasal yerine 300 kg kül başına 50 kg çimento katılmak suretiyle de ramble malzemesi yapılabilmektedir. HEMA, Amasra B sahası mekanize uzun ayaklarda çalışan panonun taban yolu bir sonra çalışacak pano tavan yolu olacağı için bu pano ömrü boyunca da stabil olarak korunmak zorundadır. Bunun yapılabilmesi için mekanize uzun ayaklarda taban yoluna şerit dolgu yapılmakta ve taban yolu korunmaktadır. HEMA Amasra B sahasında Pano boyları oldukça uzun olduğu için 4 metrelik bir şerit dolgu yapılması uygun olacaktır. Amasra B sahasında tüm panolarda şerit ramble uygulaması yapılacaktır. Batı, Doğu ve Güneydoğu panolarında ton kömür rezervi içeren panolarda toplam m 3 şerit ramble yapılması gerekmektedir. Ek 13'te de sunulan Amasra-Gömü (Çapak Koyu) Santral Yeri İçin Hidrojeolojik Yapının İncelenmesi Rapporu'nda değinildiği üzere; Çapak Koyu içerisinde herhangi bir su kaynağı bulunmamaktadır. Yapılan incelemeler neticesinde; Paleozoik yaşlı seri, çatlaklı çok zayıf ve zayıf akifer özelliğindedir. Kreatese yaşlı kırıntılılar da çok zayıf akiferdir. Dolayısıyla, ramble malzemesinin yeraltı sularına karışma ihtimali bulunmamaktadır. V.2.12 Baca Gazı Arıtma İşlemi Sonucunda Açığa Çıkacak Atıkların Bertaraf Yöntemi, Proje Kapsamında Oluşacak Küllerin ve Baca Gazı Arıtımından Kaynaklanacak Atıkların Satışının Yapılamaması Durumunda, Depolama Sahasının Kapasitesi Projelendirilirken Yapılabilecek Minimum Satışın Göz Önünde Bulundurulacağı BGD ünitesinde sorbent olarak kireçtaşı kullanılacak olup, proseste kükürt dioksitin su tarafından absorpsiyonu sonucunda, HSO 3 -, SO 3-2 ve SO 4-2 iyonları, bu iyonların kireçtaşı ile tepkimesi sonucunda yan ürün olarak alçı taşı meydana gelecektir. Proses sonucu oluşan ve susuzlaştırılan alçıtaşı, alçıpan üretimi yapan fabrikalara değerlendirmek üzere satılacaktır. Ancak en kötü senaryo göz önüne alınarak BGD ünitesinden kaynaklı alçıtaşının ekonomik olarak değerlendirilmemesi durumunda, alçıtaşı da kül depolama sahasında depolanacaktır. Kül\alçıtaşı depolama sahası tasarımı yapılırkan depolama hacmi, santralden kaynaklı kül, alçıtaşı ve cüruf depolayabilecek kapasitede projelendirilmiştir. Buna göre projesi yapılan sahanın 2 lot olacak şekilde tasarımı yapılmıştır. Birinci lot alçıtaşı depolama için, ikinci lot da kül ve cüruf depolama için kullanılacaktır. Yapılan hesaplamalar sonucunda alçıtaşı depolama sahasının dolum ömrü (lot 1) 37,8 yıl, kül ve cürufun depolanacağı lot 2 nin depolama ömrü ise 36,5 yıl olarak hesaplanmıştır. V.2.13 Drenaj sisteminden toplanacak suyun miktarı, sızıntı suyu toplama havuzunun toplama karakteristiği, arıtılma şekli, arıtma sonucu ulaşılacak değerler, arıtılan suyun hangi alıcı ortama nasıl deşarj edileceği, deşarj limitlerinin tablo halinde verilmesi, tesiste oluşacak sızıntı suyu ile ilgili değerlendirmenin şiddetli yağış analizlerine göre yapılması, Depo alanı yüzey drenaj suları ve sızıntı sularının kontrolü ve kirlilik unsuru içermesi durumunda nasıl temizleneceği, alınacak izinler Proje kapsamındaki ünitelerin drenaj sistemleri ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.1.3'te verilmiştir. 309

141 Projenin arazi hazırlık ve inşaat çalışmaları sırasında yağmur sularının ve yüzey akışlarının sahadan uzaklaştırılması için bir çevre drenajı sistemi yapılacaktır. Yapılacak olan drenaj sistemi kalıcı olarak inşa edilecek ve işletme aşamasında da yağmur sularının uzaklaştırılmasında kullanılacaktır. Drenaj sisteminin tasarımında bölgedeki en şiddetli yağış analizleri ve taşkın riskleri göz önüne alınacaktır. Proje kapsamında yer alacak olan kömür stok alanı, yağmur suyu almayacak şekilde betonlanacaktır. Bu önlemlere rağmen kömür stok alanında olabilecek sızıntı sularını toplamak amacıyla, sular drenaj kanalında toplanacaktır. Drenaj kanalında toplanan sular, çökeltme havuzunda biriktirilecek, katı madde içeriği çökeltildikten sonra üst fazdaki durultulmuş su, uygun olması halinde külün ıslatılmasında kullanılacaktır. Suyun uygun nitelikte olmaması durumunda ise deşarj standartları kontrol edildikten sonra diğer sularla birlikte deşarj edilecektir. Kül/alçıtaşı depolama sahasında, sızıntı suyunun zemine ve yeraltı suyuna karışmasını önlemek için taban izolasyonu yapılacaktır. Kül/alçıtaşı depolama sahasında, külün üzerine su spreyleme sistemi ile su püskürtülerek kül sürekli nemli tutulacak ve tozuması engellenecektir. Bu bağlamda, kül/alçıtaşı depolama sahasında sızıntı suyu toplama, drenaj suyu toplama sistemleri ile toplanan sızıntı ve yağmur suları külün üzerine püskürtülecektir. Böylelikle sızıntı suları saha içerisinde tekrar kullanılmış olacaktır. Kül/alçıtaşı depolama sahasındaki drenaj sistemi ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.2.10 da verilmiştir. Proje sahasında, ekipman ve saha yıkama gibi işlemlerden kaynaklanacak yıkama suları, drenaj sistemi ile toplanacaktır. Bu suların yağlı kısmı yağ ayırma ünitesinden geçirildikten sonra endüstriyel nitelikli atıksu arıtma tesisinde arıtılacaktır. V.2.14 Tesisin faaliyeti sırasında oluşacak diğer katı atık miktar ve özellikleri, bertaraf işlemleri, bu atıkların nerelere ve nasıl taşınacakları veya hangi amaçlar için yeniden değerlendirilecekleri, alıcı ortamlarda oluşturacağı değişimler, muhtemel ve bakiye etkiler, alınacak önlemler Proje nin işletme aşamasında meydana gelecek en önemli katı atıklar; uçucu kül, kazan altı külü ve alçıtaşıdır. Bu atıklar Bölüm V.2.11 ve Bölüm V.2.12 de detaylı olarak değerlendirilmiştir. Bu bölümde yukarıda bahsi geçen uçucuk kül, kazan altı külü ve alçıtaşı haricindeki diğer katı atıklar değerlendirilmiştir. Evsel nitelikli katı atıklar İşletme aşamasında termik santralde çalışacak yaklaşık 500 kişiden kaynaklı ve kalker ocaklarında çalışacak 15 kişiden kaynaklı evsel nitelikli katı atık meydana gelecektir. Evsel nitelikli katı atık miktarı; 1,14 kg değeri kullanılarak aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır. Termik Santralde çalışacak personelden kaynaklı meydana gelecek katı atık miktarı; Çalışan Sayısı : 500 kişi Birim katı atık miktarı : 1,14 kg/kişi/gün Katı atık miktarı : 500 x 1,14 = 570 kg/gün'dür. Kalker (Kireçtaşı) Ocaklarında çalışacak personelden kaynaklı meydana gelecek katı atık miktarı; Çalışan Sayısı : 15 kişi Birim katı atık miktarı : 1,14 kg/kişi/gün Katı atık miktarı : 15 x 1,14 = 17,1 kg/gün'dür. 310

142 Evsel nitelikli katı atıklar, civar belediyeler ile anlaşma yapılmak suretiyle bertaraf edilecektir. Civar belediyeler ile anlaşma sağlanamaz ise, söz konusu atıklar, proje sahası içerisinde uygun alanlara yerleştirilecek olan çöp konteynerlerinde biriktirilecek ve en yakın il/ilçeye götürülecektir. Evsel katı atıkların toplanması ve biriktirilmesi, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği uyarınca gerçekleştirilecektir. Arıtma çamurları İşletme aşamasında kullanılacak olan atıksu arıtma tesisinden kaynaklı arıtma çamuru oluşacaktır. İşletme aşamasında 500 kişinin çalıştığı ve arıtma tesisinde kişi başına günde yaklaşık 0,15-0,20 kg çamur (Sanin, F., D., 2007) üretildiği dikkate alınarak; Çalışan kişi sayısı Kişi başına günlük çamur üretimi Toplam arıtma çamuru = 500 kişi = 0,15-0,20 kg/kişi.gün = 500 kişi x 0,15 kg/kişi.gün = 75 kg/gün atıksu arıtma çamuru oluşacağı düşünülmektedir. Söz konusu çamur, tehlikesiz nitelikte olup, diğer evsel katı atıklarla birlikte bertarafı gerçekleştirilecektir. Tehlikeli atıklar Proje kapsamında oluşacak tehlikeli atıklar, lisanslı firmalarca alınacak ve tehlikeli atık kabul eden tesislere gönderilecektir. İnşaat aşamasında, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne uyulacaktır. Atık pil ve akümülatörler İnşaat döneminde olduğu gibi, işletme faaliyetlerden kaynaklanacak atık pil ve akümülatörler de, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği uyarınca toplanıp değerlendirilecektir. Atık yağ Proje kapsamında, araç ve makinelerin bakım ve onarım işlemleri proje sahsı dışında yapılacak olup, işletme aşamasında taşıt ve yük araçlarından kaynaklı bir atık yağ oluşumu beklenmemektedir. Olası acil durumlarda yağ değişimleri, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği uyarınca ve herhangi bir kontaminasyona mahal vermeden yapılacaktır. Tıbbi atıklar Proje kapsamında tesis edilecek revirde tıbbi atık oluşumu meydana gelecektir. Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan ve Tıbbi Atık 2010 Yılı Durum Raporu na göre; Bartın İli için geçerli tıbbi atık miktarı (205 ton/yıl) esas alındığında, projenin işletme aşamasında oluşması muhtemel tıbbi atık miktarı ton/yıl olacaktır. Revir kaynaklı tıbbi atıklar, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği uyarınca ayrı olarak toplanıp, uygun bir şekilde ve yine ayrı olarak biriktirilerek tıbbi atık taşıma lisansı sahibi bir firma ile anlaşma sağlanmak suretiyle bertaraf edilecektir. 311

143 V.2.15 Proje kapsamında meydana gelecek vibrasyon, gürültü kaynakları ve sevileri, bakiye etkiler, alınacak önlemler, Çevresel Gürültü nün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne göre akustik raporun hazırlanması, (her bir tesis için ayrı ayrı hazırlanacak) V Gürültü kaynakları ve seviyeleri Proje kapsamında santral sahasındaki ünitelerin çalışmasından kaynaklanacak gürültü meydana gelecektir. Buna ilaveten işletme aşamasında kalker ocaklarının işletilmesi sırasında yapılacak patlatma faaliyetlerinden dolayı geçici süreli gürültü meydana gelecektir. Kalker ocaklarındaki patlatmaya faaliyetleri ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.1.5'te verilmiştir. Projenin işletme aşamasında santral ünitelerinin çalışmasından kaynaklanacak gürültü seviyeleri ve bu doğrultuda hazırlanan Akustik Rapor Ek 24'te sunulmuştur. V Akustik raporun değerlendirilmesi Projenin işletme aşamasında ünitelerden kaynaklanacak makine/ekipmanın meydana getirdiği gürültü seviyesi Ek 24 te sunulan Akustik Rapor kapsamında değerlendirilmiş olup, ÇGDYYde belirtilen sınır değerlerin aşılmadığı tespit edilmiştir (Bkz. Ek 24). Projenin işletme aşamasında buhar türbin binası, kazan ünitesi, pompa tesisleri ve diğer yardımcı tesislerden kaynaklı gürültü oluşumu söz konusu olacaktır. Santralde yer alacak ana gürültü kaynaklarının gürültü seviyeleri Tablo 146 da verilmiştir Tablo 146. Tesis İşletme Aşamasında Proje Sahasında Çalıştırılacak Makine Ekipman Listesi Makine Cinsi Adet Lw (dba) Buhar Türbin Binası Kazan Ünitesi Jeneratör Seti Start-up Trafosu Su Pompası + Kazan Besleme Suyu Pompası vd Santraldeki Diğer Elektrikli ve Dizel Motorları : Ayrıca, proje kapsamında tesis edilecek olan BGD ünitesinde işletme aşamasında kullanılmak üzere kalker ocaklarının ve kalker ocaklarından temin edilen malzemenin boyutlandırılması için, ocak sahaları ile aynı sınırlar içerisinde kırma-eleme tesislerinin işletilmesi planlanmaktadır. Kalker ocaklarının içerisinde kullanılması planlanan makine ve ekipmanlar, adetleri ve ses gücü düzeyleri Tablo 147 de verilmiştir. Tablo 147. Her Bir Kalker Ocağında Çalıştırılacak Makine Ekipman Listesi Makine Cinsi Adet Ses Gücü Düzeyleri (db) Kamyon Kompresör 1 97 Yükleyici Ekskavatör WagonDrill (Kaya Delici) Kırma-Eleme Tesisi Arazöz

144 Santral sahasına en yakın duyarlı yapı 400 m mesafedeki Balıkçı Barınağı dır. Endüstri Tesisleri için verilen sınır değerler; L gündüz 65 dba, L akşam 60 dba ve L gece 55 dba dır. Santral için hesaplanan L gündüz, L akşam, L gece değerleri tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Ek-7, Tablo 4 te belirtilen sınır değerlere göre kıyaslandığında; L gündüz cinsinden standart değer olan 65 dba yı 100 m de sağlamaktadır. L akşam cinsinden standart değer olan 60 dba yı 150 m de sağlamaktadır. L gece cinsinden standart değer olan 55 dba yı 250 m de sağlamaktadır. Dolayısıyla 400 m mesafede gürültü değeri 50,4 dba seviyesinde olup, yönetmelikte verilen L gündüz, L akşam, L gece değerlerinin altındadır. Ancak santral için gürültü hesaplamaları yapılırken gürültü kaynaklarının açık alanda olduğu varsayılmıştır. Oysaki gürültü kaynakları kapalı ortamda olacak olup, gerekli izolasyon bina içerisinde yatırımcı tarafından yapılacaktır. Bu nedenle gerçekte meydana gelecek gürültü seviyesi hesaplanan gürültü seviyesinden dba kadar daha düşük olacaktır. Kalker sahasının yerleşim birimlerine yakın olduğu kısımlarda, ocak işletilmesi sırasında meydana gelecek L gündüz gürültü düzeyi, çalışma alanına en yakın duyarlı yapı çevresinde 65 dba seviyesini aşmaması gerekmektedir. Yapılan hesaplamalar sonucunda L gündüz değeri oaln 65 dba, 150 m mesafede sağlamaktadır. Kalker ocakları için hesaplanan L gündüz, L akşam, L gece değerleri tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Ek-7, Tablo 4'te belirtilen sınır değerlere göre kıyaslandığında; L gündüz 65 dba değeri 150 m de sağlanmaktadır ruhsat nolu kalker ocağına en yakın duyarlı yapı m doğusunda yer alan Tarlaağzı Köyü ne bağlı konuttur. Yapılan hesaplamalarda m de gürültü seviyesi < 40,3 dba olup, bu değer yönetmelikte verilen L gündüz değerlerinin altındadır. Bu durumda en yakın yerleşim yerlerinin gürültüden olumsuz etkilenmesi beklenmemektedir ruhsat nolu kalker ocağına en yakın duyarlı yapı 800 m kuzey doğusunda yer alan Tarlaağzı Köyü'ne bağlı konuttur. Yapılan hesaplamalarda 800 m de gürültü seviyesi 47,0 dba olup, bu değer yönetmelikte verilen L gündüz değerlerinin altındadır. Bu durumda en yakın yerleşim yerlerinin gürültüden olumsuz etkilenmesi beklenmemektedir V Gürültüye karşı alınacak önlemler Projenin işletme aşamasında ünitelerde oluşacak gürültü seviyesinin azaltılmasına yönelik olarak aşağıda belirtilen önlemler de alınacaktır. Açık havada çalışacak teçhizat dizaynlarının gürültüyü minimuma indirecek şekilde yapılacaktır. Tesiste gürültüyü dışarı en az iletecek yalıtım teknikleri kullanılacaktır. Türbin ve jeneratörler gürültü emici bir muhafaza altına alınacaktır. Santral sınırı boyunca bitkilendirme yapılacaktır. V.2.16 Radyoaktif Atıkların Miktar ve Özellikler, Gürültü Kaynakları ve Seviyeleri, Muhtemel ve Bakiye Etkiler ve Önerilen Tedbirler Radyoaktivite, bazı maddelerin atomlarının bozunarak parçacık veya enerji yaymasıdır. Dış etki olmaksızın kendi kendine bir parçalanma sonucu durmadan şuâ (ışın, radyasyon) şeklinde enerji veren maddelere radyoaktif madde denilmektedir. 313

145 Doğada kendiliğinden radyoaktif olan bazı elementler vardır, bunlar dört grupta ele alınır: Radyum grubu: Bu grup uranyum 238 ile başlar ve art arda parçalanmalarla kararlı kurşun 206'ya dönüşür. Aktinyum serisi: Bu seri uranyum 235 ile başlar ve kurşun 207'ye dönüşerek biter. Toryum serisi: Adını aldığı toryum 232 ile başlar ve kurşun 208 ile son bulur. Neptünyum serisi: Neptünyum 237 ile başlayıp, bizmut 209 ile biter. Radyoaktif maddeler yaydıkları ışınlar, alfa (a), beta (ß) ve gamma (y) ışınlarıdır. α (Alfa) ışıması: İki Nötron ve iki protondan meydana gelen, +2 yüklü bir Helyum çekirdeği yaymaktır. Bu ışımayı yapan radyoaktif elementin kütlesi 4, atom numarası 2 azalır. Bu tanecikler +2 yüklü oldukları için elektromanyetik çekime de yakalanırlar. Bu ışımaların durdurulması çok kolaydır. Alfa ışınlarının hızı, yayınlayan atoma tâbi olarak, ışık hızının 1/10-1/15 i kadardır. Alfa ışınları iyonlaştırıcı özelliğe sâhip olduğu hâlde bir maddeye giriciliği beta ışınına nazaran azdır. Birkaç cm havadan veya milimetrenin birkaç yüzde biri kadar kalınlıktaki alüminyum plâkadan geçebilir. β (Beta) ışıması: Bu ışınlar elektrondan ibâret olup (1-) yüklüdür. Elektriki ve manyetik alanda sapar. Hızları ışık hızına yakın olup, Beta ışımaları alfa taneciklerine göre daha hızlıdır. Yâni daha giricidir. Bu ışınlar da iyonlaştırıcı özelliğe sâhiptir. Bu ışıma sonunda radyoaktif elementin kütlesi değişmez, atom numarası (z) bir artar. γ (Gamma) ışıması: Kısa dalga boylu elektromanyetik ışınlardır. Bir çekirdeği uyarılmış bir halden, daha az uyarılmış veya kararlı hale getiren bir foton yayımıdır. Foton olduğu için ışık hızında ilerler. Kuvvetli nüfuz eder. Durdurulması çok güçtür. Yüksüz olduğu için manyetik alanda sapma göstermez. Foton olduğu için bir etkin kütlesi vardır ve bu kütle sayesinde kütle çekimine yakalanır. Röntgen ışınlarının özelliklerine sâhip olan gamma ışınları, fotoğraf plâklarına etki eder ve flüoresan meydana getirir. Yapılması planlanan santralde pülverize kömür yakma teknolojisi, yakıt olarak yerli kömür kullanılacaktır. Santralde kullanılacak kömür ve kömürün yanmasından kaynaklı meydana gelecek külün içeriğinde radyoaktivitenin tespit edilmesi amacıyla Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK)'na analizler yaptırılmış olup, analiz sonucu EK 19'da verilmiştir. TAEK e yaptırılan analiz sonucuna göre kömür ve külün ortalama düzeyde radyoaktivite içerdiği tespit edilmiştir. Ancak planlanan tesiste bulunan elektrostatik filtreler sayesinde kömürün yanması sonucunda baca gazlarında bulunan çok az miktardaki radyoaktif maddelerin tutunduğu parçacıklar da büyük ölçüde tutacaktır. V.2.17 Proje Ünitelerinde Üretim Sırasında Kullanılması Muhtemel Tehlikeli, Toksik, Parlayıcı ve Patlayıcı Maddeler, Taşınımları ve Depolanmaları, Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları, Kullanımları Sırasında Meydana Gelebilecek Tehlikeler ve Alınabilecek Önlemler V Termik santral Santralde kimyasal olarak; DeNO x ünitesinde amonyak çözeltisi (NH 4 OH), su yumuşatma ve atıksu tesviyesinde kimyasal olarak; sodyum hidroksit (NaOH), Sodyum Sülfür (Na 2 S), polielektrolit, kalsiyum hidroksit (Ca(OH) 2,hidroklorik asit (HCI) ya da H 2 SO 4, Demir 3 klorür (FeCI 3 ) ya da Demir 2 klorür (FeCI 2 ) ve kazan suyu şartlandırma için nötralize 314

146 amin kullanılacaktır. Santralde kullanılacak kimyasallar ve kullanım alanları Tablo 148 de verilmiştir. Tablo 148. Santralde Kullanılacak Kimyasallar Kimyasal Maddeler Kullanılacağı yer Risk Depolama Şekli Amonyum hidroksit (NH 4OH) %25 DeNOx ünitesi Korroziftir. Cilde değidiğinde ciddi tahriş eder. Suda çözünür. Paslanmaz çelik ya da polietilen tanklarda Sodyum Hidroksit (NaOH) %48 Demineralizasyon Atıksu arıtma tesisi BGD atıksu arıtımı Aşındırıcı, Ciddi yanıklara neden olur. Paslanmaz çelik ya da polietilen tanklarda Hidroklorik Asit (HCl) %30- %38 Demineralizasyon Atıksu arıtma tesisi BGD atıksu arıtımı Korroziftir. Cilde değidiğinde ciddi tahriş eder. Yanıklara neden olur. PVC gibi plastik veya ebonit kaplı çelik tanklarda Organo Sulfide (Sodyum Sülfür (Na 2S)(60% - 62%) BGD atıksu arıtımı Tehlikeli madde değildir Ağzı sıkıca kapatılmış varil yada kutularda Demir Klorür (FeCl 3) ya da (FeCI 2) %40 BGD atıksu arıtımı Atıksu arıtma tesisi Aşındırıcı Paslanmaz çelik ya da polietilen tanklarda Poli Eloktrolit (PE) BGD atıksu arıtımı - - Kalsiyum Hidroksit (Ca (OH) 2 (NaOH yerine) BGD atıksu arıtımı Tahriş edici Ağzı sıkıca kapatılmış varil yada kutularda Biyosit Soğutma Suyu Şartlanırma Yanıklara neden olabilir. Polietilen Bidon Nötralize Amin Kazan Suyu Şartlandırma Yanıklara neden olabilir. Polietilen Bidon Söz konusu kimyasal maddeler, santral sahasına, ilgili mevzuata uygun olarak silobas tipi kara tankerleri ve/veya kamyonlar ile taşınacaktır. Proje kapsamında kullanılacak kimyasallar proje alanına ambalajlı (bidon, varil vb.) getirilecek olup, tesiste sızdırmasız zemin üzerinde depolanacaktır. Santralde kullanılacak her bir kimyasal üstü kapalı ve havalandırmalı ölçüm tanklarına aktarılacak ve buradan da cazibeyle çözelti hazırlama ve besleme tanklarına aktarılacaktır. Santralde kullanılacak olan kimyasallar kimyasal depo tanklarında diğer kimyasallarla temas etmeden depolanacak olup, depoma aşamasında sızmalara karşı kimyasal tankların etrafında sızdırmaz betonarme seddeler yapılacaktır. Proje kapsamında taşımada kullanılacak araçlar Tehlikeli Atıkların Kontrol Yönetmeliği nin 13. maddesine göre tehlikeli atık madde taşıma lisanslı olacak olup, araçlarda taşıdığı maddeye göre Tehlikeli Maddelerin Karayolu ile Taşınmasına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR) kodları ile gerekli uyarıcı semboller bulundurulacak ve sızdırmazlığı sağlanmış olacaktır. 315

147 Proje kapsamında tehlikeli atık ya da kimyasalların taşınmasında tarih ve sayılı Resmi Gazete'de (değişiklik: 10 Temmuz 2009 tarih ve sayılı Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmeliği" ve 14 Mart 2005 tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun yapılması sağlanacaktır. Proje kapsamında kullanılacak kimyasalların kazara dökülmesi durumunda gerekli tedbirler alınarak, dökülen bölge hemen sıvı emici meteryaller kullanılarak örneğin; gözenekli minerallerden veya sentetik kopolimerlerden yapılmış Chemizorb bezlerle temizlenecektir. Ya da sıvıyı emen talaş, vermikulit vb. maddeler kimyasalın döküldüğü alan üzerine dökülüp daha sonra bu alan süpürülerek temizlenecektir. Kimyasallarla kontamine olan temizlik materyallerinin bertarafı ise tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun yapılacaktır. Kimyasal Yönetim Planı Proseslerde kullanılacak kimyasalların depolandığı alana görevli olmayan kişilerin girmesi engellenecektir. Proseslerde kullanılacak kimyasallarla temas eden kişiye malzeme güvenlik formunda verilen talimatlar uygulanarak, derhal tıbbi destek alınması sağlanacaktır. Proseslerde kullanılacak kimyasalların kazara dökülmesi durumunda malzeme güvenlik bilgi formundaki bertaraf yöntemleri uygulanarak dökülen alan temizlenecektir. Kimyasalların kazara dökülmesi durumunda; Döküntünün veya sızıntının oluştuğu bölgenin etrafında bent oluşturarak, döküntü veya sızıntı sınırlandırılacaktır. Gerekliyse, dökülen malzeme uygun bir malzemeyle nötralize edilecektir. Dökülen malzeme vermikulit, talaş, emici yastıklar vs. gibi uygun malzeme ile emdirilip toplanacaktır. Kimyasalların toprak ve su kaynaklarını kirletmesi engellenecektir. Olayı sınırlamak veya etkisini azaltmak için pratikte yapılması mümkün olan her şey yapılacaktır. Toplanan malzemenin bertarafı uygun bir şekilde yapılacaktır. İşletme aşamasında, parlayıcı, patlayıcı ve tehlikeli maddelerin kullanımı sırasında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük hükümleri doğrultusunda hareket edilecektir. İnşaat ve işletme aşamasında çevreye herhangi bir kirletici madde atılmasına izin verilmeyecektir. Proje kapsamında kimyasalların taşınmasında tarih ve sayılı Resmi Gazete de (değişiklik: tarih ve sayılı Resmi Gazete) yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Maddelerin Karayoluyla Taşınması Hakkında Yönetmeliği" ve tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun yapılması sağlanacaktır. 316

148 Kimyasallarla kontamine olan temizlik materyallerinin bertarafı ve kimyasal malzeme ambalajları ise tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe giren "Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun yapılacaktır. Tehlikeli ve zararlı maddelerin depolanması, taşınması ve kullanılmasına ilişkin faaliyetler, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Maddelerin ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmeliği, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmeliği, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren (değişiklik tarih ve sayılı Resmi Gazete) Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği nde belirtilen ilgili maddelere göre yapılacaktır. V Kalker ocakları Proje kapsamında işletilecek olan kalker malzeme ocağında üretim işlemleri sırasında patlatma yapılacaktır. Kalker ocaklarında patlayıcı madde olarak ANFO ismiyle adlandırılan Amonyum Nitrat ve Motorin karışımından oluşan madde kullanılacaktır. Bu patlayıcı jelatinit tipi dinamit ve kapsüller yardımıyla patlatılacaktır. ANFO ve dinamit kalker ocaklarında depolanmayacak olup, kullanılacak ANFO ve dinamit günlük olarak jandarmadan temin edilecek ve patlatmalar jandarma kontrolünde yapılacaktır. Kalker ocağında yapılacak patlatmaya ilişkin bilgiler Bölüm V.2.6'da verilmiştir. Proje kapsamında patlayıcı olarak dinamit ve ANFO nun kullanımı için valilikten gerekli izinler alınacaktır. İnşaat sırasında kullanılacak olan parlayıcı ve patlayıcı maddelerin güvenli bir şekilde nakledilmesi ve kullanılması faaliyet sahibinin yükümlülüğünde olacak ve "Patlayıcı, Parlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışacak iş Yerlerinde Alınacak Tedbirler Hakkındaki Tüzük" ve 29 Eylül 1987 gün ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşınması, Saklanması, Depolanması, Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi, Usul ve Esaslarına ilişkin Tüzük'te belirtilen esaslara uygun olarak yapılacaktır. V.2.18 Proje etki alanında yeraltı ve yerüstünde bulunan kültür ve tabiat varlıklarına (geleneksel kentsel dokuya, başta Amasra olmak üzere potansiyel turizm alanlarına olabilecek etkiler, arkeolojik kalıntılara, korunması gerekli doğal değerlere) materyal üzerindeki etkilerinin şiddeti ve yayılım etkisinin belirlenmesi ve alınması gereken önlemler Proje sahasında 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamına giren herhangi bir kültür ve tabiat varlığı ile 4957/2634 Sayılı Turizm Teşvik Kanunu kapsamında herhangi bir Turizm Merkezi veya Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi bulunmamaktadır (Bkz. Ek 1). Bölgede bulunan Küre Dağı Milli Parkı ise, proje sahası sınırları içerisinde bulunmamaktadır. Dolayısıyla projeden olumsuz yönde etkilenmesi beklenmemektedir. Projenin işletme aşamasında deniz ortamında sadece su alma ve deşarj yapıları bulunacaktır. Denizden alınan su, sıcaklığı sadece 1 0 C yükselmiş olarak deniz ortamına geri verilecektir. Kimyasal madde olarak sadece klorun bulunacağı deşarj hattı sistemi, deniz ortamındaki mevcut ekosisteme olumsuz yönde bir etkide bulunmayacaktır. Dolayısıyla, proje ile deniz ortamına herhangi ilave bir yük getirilmeyeceği için turizm ve balıkçılık faaliyetlerinin tesisten olumsuz yönde etkilenmesi beklenmemektedir. 317

149 Buna ilaveten tesis bacasından kaynaklanacak emisyonlar, yönetmelik sınır değerlerini aşmayacağı için hava kalitesi üzerine olumsuz bir etki meydana gelmesi beklenmemektedir. Dolayısıyla baca gazı emisyonlarının da turizm potansiyeli, arkeolojik kalıntılara ve korunması gereken doğal değerlere etkisi söz konusu olmayacaktır. V.2.19 Deniz ortamına olabilecek etkiler ve alınacak tedbirler (voli sahaları, deniz suyu kalitesi, su ürünleri, deniz içindeki mevcut kültürel varlıklar ve diğer sucul faaliyetler dikkate alınarak gerçekleştirilecek etki değerlendirmesi) V Voli sahasına etkiler Proje sahasının yer aldığı bölgede, Ek 1 de sunulan Bartın Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nün görüşüne göre voli sahası bulunmaktadır. Söz konusu sahalar ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm IV te verilmiştir. Bölüm IV te değinildiği üzere, voli sahaları deniz ve iç sularda su ürünleri istihsaline elverişli, sahile bitişik ve sınırları belli su sahaları olarak tanımlanmaktadır. Yapılması planlanan santral sahasının denizde tesis edilecek tek ünitesi su alma ve deşarj yapılarıdır. Söz konusu yapılar, deniz dibine gömülü olarak bulunacaktır. Su alma yapısı planlanan Hema Limanı (Dolgu Alanı ve Rıhtım Projesi) bölgesinden temin edilirken, deşarj yapısı ise kıyıdan yaklaşık m mesafede bulunacaktır. Dolayısıyla, voli sahası olarak adlandırılan alanların, projeden olumsuz yönde etkilenmeler söz konusu olmayacaktır. V Deniz suyu kalitesi üzerine etkiler Proje kapsamında tesis edilecek olan su alma ve deşarj hattı yapıları deniz suyunun kimyasal yapısına etki etmeyecektir. Deşarj yapısı, kıyıdan m ötede deniz ile buluşacaktır. SKKY Tablo 23 te verilmiş olan sıcaklık kriteri gereğince ilk seyrelme sonrasında sıcaklık artışının 1 C'den daha düşük olması gerektiğinden, deşarj hattı tasarım çalışmalarında bu husus göz önüne alınmıştır. Buna göre, öngörülen difüzör sistemi 21 m su derinliğinden başlayarak yaklaşık 500 m toplam boy ile 23 m su derinliğinde bitecektir. Her biri 125 m uzunluğunda olan ve üzerlerinde 60 cm çaplı 12 adet delik bulunan 4 adet difüzör yapımı tasarlanmıştır. Öngörülen difüzör tasarımı ile yapılan seyrelme hesapları sonucunda, difüzörlerin deliklerinin sağlayacağı seyrelme değerlerinin deliklere göre değişmekle birlikte yaklaşık olarak 30 ile 35 arasında değişeceği ve bu seyrelmeler sonucunda ortamda oluşacak sıcaklık artışının ise 0,24 C ile 0,28 C arasında olacağı belirlenmiştir. Sonuç olarak, yapılan seyrelme hesapları göstermişti ki, deşarj hattı sisteminden çıkacak soğutme suyu, SKKY Tablo 23 te verilmiş olan sıcaklık kriterleri sağlamakta olup, deniz suyu kalitesi üzerine herhangi bir olumsuz etki yaratmayacaktır. Buna ilaveten deşarj hattı sisteminden denize verilecek olan soğutma suyunun içerisinde zararlı organizma üretimini engellemek için sadece klor bulunacaktır. Dolayısıyla, soğutma suyu sisteminden denize verilecek olan su içerisinde klor dışında başka bir kimyasal madde bulunmayacağından, mevcut deniz suyu kalitesini olumsuz yönde etkilemeyecektir. V Su ürünlerine ve balıkçılık faaliyetleri üzerine etkiler Yukarıdaki bölümlerde de değinildiği üzere, yapılması planlanan santral tesisinin deniz suyu kalitesine ve voli sahasına olumsuz etkisinin olması beklenmemektedir. Santralın işletmeye geçmesiyle, deniz suyu kalitesi ve habitatı değişmeyecektir. Sistemde kullanılacak olan soğutma suyu alma giriş ağzının tasarımı su canlılarının, su alma yapısına çarpması ve içeri girmesini azaltacak şekilde planlanmıştır. Bunun için su alma yapısının ağzı kısmına elekler konulacaktır. Bu elekler sayesinde balıklar, özellikle de balık larvaları su alma yapısı içerisine girmeyecektir. 318

150 Yapılan araştırmalar; 5 x 5 mm ebadındaki bir elek gözünün soğutma suyu çıkışında sıkışmaktan kurtulan balık sayısının 2 x 2 mm ebadındaki elek gözünden kurtulanların yaklaşık iki katı civarında olduğunu göstermiştir. Çünkü balık larvalarının birbiri üzerine yığılarak ölme oranı sıkışarak ölme oranından daha yüksektir (KEMA, 1972 ve Hadderigh, 1978). Dolayısıyla, yapılması planlanan proje işletmeye geçtiğinde, su ürünleri ve balıkçılık faaliyetlerine herhangi bir olumsuz etkisinin olması beklenmemektedir. V.2.20 Karasal flora/fauna üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler Projenin işletme aşamasında çevredeki karasal flora ve fauna üzerinde farklı etmenlerin farklı etkileri görülecektir. Tesisin işletme faaliyetleri sırasında karasal flora ve fauna üzerine etki edebilecek faaliyetler; baca gazı emisyonları, gürültü, soğutma suyu sistemi ve araç trafiğinden kaynaklanacaktır. V Baca gazı emisyonları SO 2 nin etkisi SKHKKY nde, kirletici emisyonları için belirtilen sınır değerler arasında hassas hayvanların, bitkilerin ve nesnelerin korunması için sınır değer ayrıca verilmiştir. Bu nedenle, modelleme sonucu elde edilen SO 2 yıllık ortalama yer seviyesi konsantrasyonu, SKHKKY nde belirtilen hassas hayvanların, bitkilerin ve nesnelerin korunması içinbelirlenen sınır değeri ile karşılaştırılmıştır. Yapılan mukayese sonucunda SO 2 emisyon değerinin (110 μg/nm 3 ) sınır değerin altında olduğu belirlenmiştir. Dolayısıyla tesis faaliyette iken, hassas hayvanların, bitkilerin ve nesnelerin korunması için belirlenen sınır aşılmamaktadır. Bu sebeple, baca gazından kaynaklanacak SO 2 nin, çevredeki mevcut flora ve fauna üzerinde önemli bir etkisinin olmayacağı öngörülmektedir. NO 2 nin etkisi Proje kapsamında yapılan hava kalitesi modelleme raporuna göre baca gazından kaynaklanacak NO 2 nin konsantrasyonu 100 μg/nm 3 tür. Bu değer HKDYY de belirtilen sınır değerin altındadır. Bu sebeple, baca gazından kaynaklanacak NO 2 nin, çevredeki mevcut flora ve fauna üzerinde önemli bir etkisinin olmayacağı öngörülmektedir. Toz etkisi Proje kapsamında tesisin işletme alınması ve kömürün yanması sonucunda oluşacak toz, bitkiler üzerinde birtakım etkiler meydana getirebilmektedir. En bariz etki stomaların kapanarak, bitkinin gaz alış-verişinin engellenmesi ve bunun sonucunda da gelişmede yavaşlama ve ürün kaybı ortaya çıkmaktadır. Ancak, yapılan modelleme sonuçları baca gazından kaynaklanacak toz emisyonlarının yer seviyesi konsantrasyonlarının 10 μg/nm 3 seviyesinde olduğunu göstermiştir ki bu değer yönetmelikte verilen kabul edilebilir aralıktadır. Bu sebeple, baca gazından kaynaklanacak toz emisyonlarının çevredeki mevcut flora ve fauna üzerinde önemli bir etkisinin olmayacağı öngörülmektedir. V Gürültü Santral ünitelerinde tasarım değerleri gürültü seviyesini minimum düzeyde tutacak şekilde belirlenmiştir. Böylelikle, santralın işletme aşamasında oluşacak gürültü seviyeleri ÇGDYY nde belirtilen sınır değerlerinin altında olacaktır. Bu nedenle, proje etki alanı içerisinde bulunan faunanın projeden kaynaklanacak gürültüden olumsuz yönde etkilenmesi söz konusu olmayacaktır. 319

151 V Soğutma suyu sistemi Santralin işletme aşamasında ihtiyaç duyulacak soğutma suyu Karadeniz den temin edilecek ve kullanıldıktan sonra tekrar Karadeniz e deşarj edilecektir. Konuyla ilgili gerekli tedbirler alınmadığı takdirde denizde oluşması muhtemel termal kirlilik bazı türlerin popülasyonlarının artmasına, tür çeşitliliğinin ise azalmasına neden olabilecektir. Bu nedenle, deşarj işlemlerinde tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Ürünleri Yönetmeliği hükümlerine uyulacak ve soğutma suyu deşarjının alıcı ortamda oluşturacağı etkiler mevzuat hükümlerince belirlenen izleme periyodu, sıklığı ve sayısına göre izlenecektir. Proje kapsamında yapılan detaylı deşarj modellemeleri, Karadeniz e deşarj edilecek soğutma suyu sıcaklığının sadece 0,24 0 C-0,28 0 C arasında değişeceğini göstermiştir. Bu değerler SKKY Tablo 23 te verilmiş olan 1 0 C limitini sağlamaktadır. Buna ilaveten su alma borularının deniz ile temas ettiği noktada, planktonik organizmalar ve yavru balıkların su alma yapısına girmelerini önlemek için ızgara sistemi kullanılacaktır. V Araç trafiği Santralde yakıt olarak kullanılacak olan kömür, Kuyu-1 sahasından lavvar tesisine buradan da proje sahasına kapalı bant konveyör sistemi ile taşınacağından, herhangi bir karayolunun kullanımı söz konusu değildir. Bu sebeple, santralin işletme aşamasında oluşacak trafik yükü, personel, işletme malzemeleri ve yan ürünleri taşımak amacıyla oluşacaktır. Saha dışındaki bu tür taşımalar, ana yollar üzerinden yapılacak olup, araçların çevre arazilere girişleri yasaklanacak, tesisi çevreleyecek tel örgü vasıtasıyla fauna türlerinin tesis alanına girerek hareket halindeki araçlardan zarar görmeleri engellenecektir. V Alınacak tedbirler Faaliyetin inşaat şamasında olduğu gibi işletme aşamasında da çevredeki doğal ortamlarından faaliyet alanına gelebilecek olan fauna türlerine herhangi bir zarar verilmemesi konusunda personele gerekli uyarılar yapılacaktır. Faaliyet süresince 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu na, Av Dönemi Merkez Av Komisyonu Kararları na ve önlemlerine faaliyet sahibi tarafından aynen uyulacaktır. Bern Sözleşmesi Ek-2 ve Ek-3 listesinde bulunan karasal fauna türleri ile ilgili olarak Bern Sözleşmesi koruma tedbirlerine ve bu sözleşmedeki 6. ve 7. madde hükümlerine uyulacaktır. Faaliyetin işletme aşamasında çevredeki doğal ortamlarından faaliyet alanına gelebilecek olan memeli ve kuş türleri ile ilgili olarak Bern Sözleşmesi Ek-4 de (Yasaklanan Av Metod ve Araçlar İle Diğer Yasak İşletme Şekilleri) belirtilen hususlara aynen uyulacaktır. V.2.21 Orman alanları üzerine olası etkiler ve alınacak tedbirler, orman yangınlarına karşı alınacak tedbirler (Orman alanı dışında olması halinde en yakın orman alanlarına mesafesi ve mesafeye bağlı olarak orman yangınlarına karşı alınacak önlemler) Proje sahasının büyük bir kısmı ormanlık araziler üzerinde yer almaktadır. Santralin işletme aşamasında orman alanları üzerine olabilecek etkiler, inşaat aşamasında meydana gelebilecek etkilerden daha azdır. 320

152 Proje kapsamında kullanılacak olan baca gazındaki SO 2 ve NO 2 miktarları, yönetmelik sınır değerlerini sağlamaktadır (Bkz. Ek 21). Dolayısıyla baca gazı emisyonlarının orman alanlarına olumsuz yönde etki etmesi beklenmemektedir. Proje kapsamında kullanılacak olan kömür stok alanında, kömürün savrulmaması için düzenli olarak spreyleme işlemi yapılmak sureyle kömür ıslatılacaktır. Böylece, kömürün savrularak orman habitatına olumsuz etki etmesi söz konusu olmayacaktır. Kül/alçıtaşı depolama sahasının zemininde sızdırmazlık yönünden en gelişmiş teknolojiler uygulanmak suretiyle, sızdırmazlık sağlanacaktır. Dolayısıyla kül/alçıtaşı depolama sahasında depolanan malzemelerin toprağa karışma riski bulunmamakta, böylece orman habitatının oluşmasına olanak sağlayan toprak örtüsü de niteliğini kaybetmemiş olmaktadır. Planlanan santalin işletme aşamasında meydana gelecek katı atıkların bertarafı, yönetmelik hükümleri gereğince yapılacak olup, hiçbir katı atığın ormanlık alanlarda depolanmasına ve bertaraf edilmesine müsaade edilmeyecektir. V Orman yangınlarına karşı alınacak tedbirler Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de orman varlığını tehdit eden faktörlerin başında orman yangınları gelmektedir. Ülkemiz Akdeniz iklim kuşağına yer almaktadır. Orman yangınları bu kuşağın kaçınılmaz olgusudur. Her yıl dünyada ortalama 4 milyon ha, Akdeniz kuşağında ise ortalama ha orman yanmaktadır. Proje sahası ve çevresi, bulunduğu bölge itibariyle orman yangınlarının az görüldüğü bir bölgedir (Bkz. Şekil 109). Kaynak: Şekil 109. Türkiye Yangına Hassaslık Derecesine Göre Dağılım Haritası Proje sahasında, çıkabilecek herhangi bir yangına karşı yeterli sayıda yangın söndürme ekipmanı (kazma, kürek, balta, su kovası vs.) bulundurulacak olup, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiş olan İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü nün 5. Kısım, 1. Bölüm İş yerlerinde Yangına Karşı Alınacak Güvenlik Tedbirleri ile ilgili madde hükümlerine uyulacaktır. 321

153 Yangın çıkması durumunda olabilecek etkiler ve yapılacak görevler için tesis personeli eğitilecektir. Yangın olasılığı durumunda diğer yakın kuruluşlara haber verilecektir. Yangının fark edilmesi ve alarm verilmesini takiben, belirli lokasyonlarda hazır bulundurulan yangın ile mücadele kaynaklarından yararlanarak sorunun derhal ortadan kaldırılmasına çalışılacak ve aşağıdaki hususlar yerine getirilecektir. V.2.22 Projenin Tarım Ürünlerine ve Toprak Asitlenmesine Olan Etkileri, Toprak Asitlenmesinin Tahmininde Kullanılan Yöntemler ve Alınacak Tedbirler Toprak asitlenmesi genel anlamda toprağın asiditesinin artması olarak tanımlanmaktadır. Toprak asitliliği yanma sonucu çıkan kükürt ve azot oksitlerinin yağmurlarıyla (asit yağmurları) tekrar yeryüzüne dönmesi ile meydana gelir. Normalde yağmur suyu asit özelliğindedir, ph sı 5,5 5,6 arasında değişir. Bu, atmosferde bulunan karbon dioksitin (CO 2 ) yağmur suyuyla etkileşime girerek karbonik asit (H 2 CO 3 ) meydana getirmesinden kaynaklanır. H 2 O(s) + CO 2 (g) H 2 CO 3 (s) ph sı normal yağmur suyunun sahip olduğu 5,5-5,6 lık ph düzeyinin altında olan yağmurlar asit yağmuru olarak tanımlanır. Asit yağmuru, doğal ve antropojenik (insan kaynaklı) kaynaklardan gelen kükürt dioksit (SO 2 ) ve azot oksit (NO x ) gazlarının bulutlardaki su damlacıkları içinde çözünerek daha sonra yağış olarak yeryüzüne inecek olan bu su kütlelerinin asitliğini artırması sonucu oluşur. Bu gazların atmosferde su, oksijen ve asit özelliğindeki birtakım kimyasallarla tepkimeye girmesi sonucunda sülfürik asit (H 2 SO 4 ) ve nitrik asit (HNO 3 - ) oluşur. Asit yağmurları aslında daha genel bir olgu olan asit birikimi ve taşınımının sonuçlarından biridir. Asit birikimi, ıslak birikim ve kuru birikim şeklinde olabilir. Islak birikim asit özelliği gösteren maddelerin bulutlardaki su kütlelerine nüfuz etmesiyle oluşur, ph sı 5,6 nın altında olan asit özelliğindeki sular atmosferden yağmur, kar, sulusepken ve dolu vasıtasıyla yeryüzüne taşınır. Asit özelliği taşıyan aerosollerin, parçacıkların ve gazların atmosferde ve atmosfer yoluyla daha sonra karada birikimi ise kuru birikim olarak adlandırılır. Özellikle rüzgar daha asit reaksiyonlu parçacıkları taşır ve bunların karada birikmesine neden olur. Asit yağmurları, toprağın kimyasal ve biyolojik özelliklerini etkilemektedir. Atmosferde biriken kükürt ve azot bileşikleri yağışlarla toprağa geçerek, topraktaki aktif hidrojen iyonlarının yoğunluğunu arttırarak toprak ph nın düşmesine neden olmaktadırlar. Miktarı artan H+ iyonları, toprağın kolloidal kompleksleri olan kil minarelleri ve humus kolloidleri tarafından tutulmakta olan başta Ca++ olmak üzere K+, Mg++ ve Na+ gibi bitki besin elementlerinin yerine geçerek, onların topraktan taban suyuna karışmak üzere yıkanmalarına neden olmaktadır. Dolayısıyla düşük toprak ph sında Ca, Mg ve K gibi elementler yıkanarak topraktan uzaklaşmaktadır. Toprak ph sı düştükçe (ph<5) topraktaki ağır metallerin (Fe, Mn, Zn, Cu, Al vs.) çözünürlükleri ve dolayısıyla toprak çözeltisindeki Al, Fe ve Mn konsantrasyonu hızla artmaktadır. Asit yağmurları, toprakların asitleşmesine ve asit topraklarda besin elementleri dengesinin bozulmasına neden olmaktadır. Asit toprakların verimliliğini sınırlandıran unsurlar P, Ca ve Mg noksanlığı ile Fe, Mn ve Al toksititesidir. Bu unsurlar, toprağın verimliliğinin azalmasına dolayısıyla tarımsal üretimin düşmesine sebep olmaktadır (Aydın ve Sezen, 1990; Nuhoğlu ve ark., 1995). Bacalardan atmosfere atılan SO 2 gazı, doğal kükürt, çevrimine girmekte ise de, çok az bir kısmı özümlenebilmekte, en büyük kısmı şiddetli asit reaksiyonu yapan sülfürik asit gibi maddelere ve en sonunda da sülfatlara dönüşerek uzun süre havada etkili olabilmektedir. Asit yağışı ile veya katı partiküller içerisinde yaş ve kuru sülfat çökelmesi şeklinde toprak üzerine düşen sülfatlar, toprak tabakalarına olumsuz etki yapabilmektedir. 322

154 Bacalardan atmosfere atılan NO x gazları atmosferde doğalgaz çevrimine girerek, nitrik asit (HNO 3 ) oluşumuyla sonuçlanan zincirleme reaksiyonları tamamlarlar. Atmosferdeki HNO 3 oluşumu ise asit yağışının oluşmasını etkiler. Asit yağmurları toprağın yavaş yavaş asitlenmesine yol açarak, ağaçların ve bitkilerin topraktan beslenmesine engel olur. Ayrıca topraktaki katyonların yıkanarak yer altı suyuna karışmasına neden olur. Hema Termik Santralının işletme aşamasında oluşacak baca gazı emisyonları arasında asitlenmeye neden olabilecek başlıca kirletici SO x ve NO x emisyonlarıdır. Bununla birlikte, hava kalitesi modellemesinden de görüleceği üzere santralden kaynaklı oluşması tahmin edilen yer seviyesi NO x ve SO x emisyonlarının çok düşük olması ve baca gazı emisyonlarının BYTY de ve Endüstriyel Emisyonlar Direktifi 2010/75/EC'de belirtilen sınır değerleri sağlayacak şekilde santralın işletilecek olması nedeniyle, santralden kaynaklanacak NO x ve SO x birikiminin bölgedeki topraklarda asitlenmeye neden olması söz konusu değildir. Ayrıca proje işletme döneminde her yıl proje etki alanı içerisinde kalan en az 2 noktadan toprak numuneleri alınıp analiz ettirilerek, bölgedeki toprakların kirliliği ve asitliliği izlenecektir. V.2.23 Yeraltı ve yüzey suyun (mevcut su kaynaklarına) etkiler ve alınacak tedbirler Proje sahası ve çevresinde tespit edilmiş yeraltı su kaynağı bulunmadığından, böylesi bir kaynağın da proje ile kirlenme ihtimali bulunmamaktadır. Proje kapsamında piyasaya satılamayan kül veya alçıtaşının depolanması için tesis edilecek olan kül/alçıtaşı depolama sahasının zemini, sızdırmazlık sistemi ile güçlendirilecektir. Böylece, depolanan malzemenin yeraltı suyuna karışma ihtimali ortadan kaldırılmış olacaktır. kullanılacak olan kömür, stok alanında durduğu müddetçe spreyleme yapılmak suretiyle nemlendirilecektir. Böylece kömür tozları savrulmayacak ve proje sahası civarındaki yüzeysel su kaynaklarına karışmayacaktır. Benzer şekilde, kömür stok alanının çevresindeki drenaj sistemi ile yüzeysel akışlar da kontrol altına alınacaktır. Tesisin işletme aşamasında meydana gelecek atıksular, gerekli deşarj kriterleri sağlandıktan sonra denize deşarj edilecek olup, deniz ortamında herhangi bir olumsuz etki oluşmayacaktır. Benzer şekilde işletme aşamasında meydana gelecek katı atıkların, yüzeysel su kaynaklarına karışması önlenecektir. Santralde kullanılacak olan soğutma suyunun deniz ortamına olası etkileri ise Bölüm V.2.19 da detaylı olarak irdelenmiştir. V.2.24 Santralın olası etkilerinin (canlılar, hava, su ve toprak gibi alıcı ortama) bölgenin mevcut kirlilik yükü ve aynı bölgede bulunan ve kurulması planlanan diğer termik santral ile kümülatif olarak değerlendirilmesi Santral sahasının da bulunduğu çevrenin mevcut kirlilik yükünün tespit edilmesi için yörede, gürültü, hava kalitesi, toz ölçümleri, yüzey suyu, yeraltı suyu, deniz suyu, toprak, sediman ve kül analizleri yapılmıştır. Söz konusu analiz sonuçları, Bölüm IV.2.21 de detaylı olarak irdelenmiştir. Yapılması planlanan tesisin, yörenin mevcut kirlilik yükü üzerine olası etkilerini irdelemek amacıyla, proje kapsamında bir dizi modelleme çalışması yapılmıştır. Termik santral projesinin inşaat ve işletme aşamasında meydana gelecek gürültü seviyeleri Bölüm V.1.13, Bölüm V.2.15 ile Ek 24 te sunulan Akustik Rapor da verilmiştir. Söz konusu rapordan da görülebileceği gibi, planlanan tesisin hem inşaat hem de işletme aşamasında makine/ekipmandan kaynaklanacak gürültü seviyesi ÇGDYY de belirtilen sınır değerlerin oldukça altındadır. 323

155 Yapılması planlanan termik santral projesi ile yöredeki diğer emisyon kaynakları göz önüne alınarak bir Hava Kalitesi Modelleme Çalışması hazırlanmıştır (Bkz. Ek 21). Söz konusu raporda, SO 2, NO x, HCI, HF, PM 10 ve CO değerlerinin saatlik ve yıllık değerleri hesaplanmıştır. Model sonuçları; SO 2 ve NO x değerlerinin, SKHKKY de belirtilen sınır değerlerin altında kaldığını göstermiştir. kapsamında, tesisin işletmeye geçmesiyle birlikte, mevcut su kaynakları üzerine etkileri Bölüm V.2.19 ve Bölüm V.2.23, toprak kalitesi üzerine etkileri ise Bölüm V.2.22 de detaylı olarak irdelenmiştir. V.2.25 Termik Santralin Verimi, Açığa Çıkan Atık Isının Nasıl Değerlendirileceği, Enerji Kaybından (Yakıtın Tamamının Enerjiye Dönüştürülememesinden Kaynaklanan) Dolayı Atmosfere Verilecek Isının Meteorolojik Koşulları (Bağıl Nem, Sıcaklık, Basınç vs) Nasıl Etkileyeceğinin Bir Model Çalışmasıyla Ortaya Konması, Model Sonuçları ve Alınacak Önlemler V Termik santral verim hesabı 2 ünite elektrik üretimi : 2 x 660 MW = 1320 MW Bürüt Isıl Verim : 1320 MW /2.982,9 MWt = %44,3 İç ihtiyaç elektrik tüketimi (%1,5) : 1320 MW x (%1,5) = 19,8 MW Net elektrik üretimi : 1320 MW 19,8 MW = 1300,2 MW Net Isıl verimi : 1300,2 MW / 2.982,9 MWt = % 43,6 V Atık ısının değerlendirilmesi Santralde kömürün yanması sonucu oluşan sıcak gazların ısı enerjisi, kazanda sirküle edilen su buhar çevrimine aktarıldıktan sonra, egzoz gazları elektrostatik fitre, DeNO x ve BGD ünitelerinden geçirilmek suretiyle atmosfere verilecektir. Bacadan çıkan gazın sıcaklığı yaklaşık 50 0 C civarında olacak olup, atık ısının herhangi bir şekilde değerlendirilmesi planlanmamaktadır. V Atık ısının atmosferik etkileşimi Planlanan projenin bacasından salınacak olan atık ısının atmosferik etkileşimi hesaplanması için İTÜ, Uçak ve Uzay Bilimleri Fakültesi öğretim üyelerinden Prof. Dr. Fırat Oğuz EDİS ve Prof. Dr. Orhan ŞEN tarafından bir model çalışması yapılmıştır. Yapılan çalışma Ek 29'da sunulmuştur. Yapılan çalışmasında öncelikle proje sahasına en yakın olan Amasra Meteoroloji İstasyonu verileri kullanılarak rüzgar analizi yapılmıştır. Rüzgar analizi sonucunda maksimum rüzgar şiddetinin ENE (12,72 m/sn) ve SSE (10,92 m/sn) yönünde estiği tespit edilmiş ve modellemede bu yönler için yapılmıştır. Analizlerde, topoğrafya modele katılmıştır. Modellemede havacılık ve uzay sanayinde uzun yıllardır kullanılan akışkanlar dinamiği (Computational Fluid Dynamics) yöntemi kullanılmıştır. Bacadan çıkan ısının taşınımla çevreye yayılmasını incelemek üzere sonlu hacimler yöntemi yardımıyla simülasyonlar gerçekleştirilmiştir. Simülasyonlarda baca geometrik bilgilerinden ve baca gazı sıcaklığı ile debisinden yararlanılmıştır. Rüzgâr hızı olarak 10 m yükseklikte ortalama ENE yönünde 12,72 m/s ve SSE yönünde 10,92 m/s hızlar esas alınarak atmosferik sınır tabaka içerisinde artan yükseklikle hızın artacağı hesaba katılmıştır. Belirtilen 10 m hızlarına karşılık, baca çıkış seviyesinde hava hızları ENE yönünde 18 m/s ve SSE yönünde 16 m/s olarak alınmıştır. Atmosferik sınır tabakadaki türbülansın karışmayı arttıracağı gözönünde bulundurularak simülasyonlarda k-e türbülans modeli kullanılmıştır. Model çalışmalarında ortam sıcaklığı 15 0 C olarak kabul edilmiştir. 324

156 Yapılan çalışmalar sonucunda; Yapılan araştırmalar sonunda bacadan yayılan sıcak gazların yatayda ve yukarı doğru hareket ettikleri ve belirli bir mesafeden sonra sıcaklıkların ortam sıcaklığına düştüğü tespit edilmiştir. Yapılan simülasyonlar sonucunda elde edilen sonuçlara göre gaz sıcaklığının ortam sıcaklığından 1 o C daha yüksek olduğu (16 o C) noktalardan geçen bir yüzey tanımlanmış ve gazın daha sıcak olduğu bölgeler Şekil 105'te gösterilen beyaz yüzeyin içinde kaldığı tespit edilmiştir. ENE doğrultusunda esen rüzgarda 1 o C ve daha fazla sıcaklık artışı olan bölge Şekil 105 te sunulmuştur. Sıcak bölge bacadan batıya doğru 583 m ve güneye doğru 224 m uzanmaktadır. Sıcak bölgenin bacaya en uzak noktası denizden 350 m yüksekliktedir. SSE yönünden esen rüzgarda 1 o C ve daha fazla sıcaklık artışı olan bölge Şekil 106'da sunulmuştur. Sıcak bölge bacadan batıya doğru 213 m ve kuzeye doğru 467 m uzanmaktadır. Sıcak bölgenin bacaya en uzak noktası denizde 333 m yüksekliktedir. Baca gazının atmosfere verdiği ilave ısı sadece baca huzmesi seklinde gösterilen hacim (Beyaz bölge) içerisinde geçerli olduğu ve atmosfere enjekte edilen ilave ısının geniş alanlara yayılmasının olası olmadığı belirtilmiştir. Zira bacanın hemen çıkışında yüksek olan baca gazı sıcaklığı kısa sürede ve kısa mesafede çevre sıcaklığına yaklaşmaktadır. Sıcak baca gazları yeryüzüne yaklaştıklarında çevresel etkileri önem kazanabilir. Baca yüksekliğinden dolayı sıcak gazın yeryüzüne yaklaşmaları beklenmemektedir. Yapılan çalışmada SSE yönünden esen rüzgarda sıcak gazların yeryüzüne veya deniz yüzeyine yaklaşmadıkları görülmüştür. ENE yönündeki rüzgarda da, gaz sıcaklıkları Güney-Batı yönündeki yükseltiye ulaşmadan önce azalmaktadır. Bu nedenle, bu santralde sıcak gazların yakın çevre yer yüzeyinde ısıl etkisinin olmadığı belirtilmiştir. Şekil 110. ENE Rüzgarı İçin Bacadan Çıkan Gazın Ortamdan Daha Sıcak Olduğu Bölge (Kuzeyden Görünüş) 325

157 Şekil 111. SSE Rüzgarı İçin Bacadan Çıkan Gazın Ortamdan Daha Sıcak Olduğu Bölge (Kuzeydoğudan Görünüş) V.2.26 Proje kapsamında yapılacak bütün tesis içi ve tesis dışı taşımaların trafik yükünün ve etkilerinin değerlendirilmesi Projenin işletme aşamasında meydana gelecek trafik yükünün kaynakları aşağıda listelenmiştir: İşletme aşamasında çalışacak personelin proje sahasına taşınması, Külün taşınması (piyasaya satış), Alçıtaşının taşınması (piyasaya satış) Kalkerin proje sahasına taşınması, Arıtma çamurlarının taşınması. Personelin taşınması: Projenin işletme aşamasında toplam 500 kişinin vardiyalı olarak çalıştırılması planlanmaktadır. Ayrıca kalker ocaklarında 15 kişinin çalıştırılması planlanmaktadır. Çalışanların bir kısmı ilçe merkezinde konaklayacak olup, ilçe merkezinden proje sahasına ulaşım için minibüsler kullanılacaktır. Bu durumda Bölüm V.2.28 de de belirtildiği üzere personelin proje sahasına taşınmasında günlük 8 adet otobüs, 4 adet minibüs kullanılması yeterli olacaktır. Personelin taşınması sırasında oluşabilecek trafik, mevcut trafik yüküne önemli bir artış getirmeyecektir. Külün taşınması: Tesiste oluşacak kül, kül/alçıtaşı depolama sahasına kapalı bant konveyör sistemi ile kül/alçıtaşı depolama sahasına taşınacaktır. Kül/alçıtaşı depolama sahasında depolanmayacak olan ve satışı yapılıacak olan küller ise silobaslar yardımıyla taşınacaktır. Kül\alçıtaşı depolama sahası tasarımı yapılırkan depolama hacmi, santralden kaynaklı kül, alçıtaşı ve cüruf depolayabilecek kapasitede projelendirilmiştir. Buna göre projesi yapılan sahanın 2 lot olacak şekilde tasarımı yapılmıştır. Birinci lot alçıtaşı depolama için, ikinci lot da kül ve cüruf depolama için kullanılacaktır. Yapılan hesaplamalar sonucunda alçıtaşı depolama sahasının dolum ömrü (lot 1) 37,8 yıl, kül ve cürufun depolanacağı lot 2 nin depolama ömrü ise 36,5 yıl olarak hesaplanmıştır. 326

158 Tesiste üretilen kül miktarı yaklaşık 91,6 ton/saat ( ton/yıl) tir. Tesiste kömürün yanması sonucu ortaya çıkacak küllerin tamamının satılması durumunda, 40 ton luk taşıma kapasitesine sahip silobaslardan sahaya girmesi beklenen araç sayısı günde takribi 47 olacaktır. Alçıtaşının taşınması: Yapılması planlanan santralin işletme aşamasında üretilecek alçıtaşı miktarı 33,4 ton/saat tir ( ton/yıl). Tesis bünyesinde oluşacak alçıtaşının tamamının piyasaya satıldığı durumda, 40 ton kapasiteli 17 araç proje sahasına giriş yapacaktır. Kalkerin taşınması: Proje kapsamında yaklaşık 612 ton/gün olarak kullanılacak kalkerin, proje sahasına nakli sırasında 20 ton kapasiteli 31 adet kamyon kullanılacaktır. Kimyasal maddelerin taşınması: Projenin işletme aşamasında kullanılacak olan kimyasallar için aylık olarak proje sahasına 3 adet tanker girişi olacaktır. Kömürün taşınması: Proje kapsamında kullanılacak olan kömür, proje sahasına yaklaşık 40 m mesafedeki Kuyu-1 sahasından kapalı bant konveyör sistemi ile kömür stok alanına nakledilecektir. Dolayısıyla, söz konusu kömürün proje sahasına nakli sırasında herhangi bir karayolu veya deniz yolunun kullanılması söz konusu değildir. Netice itibariyle, planlanan tesisin işletme aşamasındaki toplam taşıt yükü 107 taşıt/gün civarında olacaktır (Bkz. Tablo 149). Tablo 149. İşletme Aşamasında Meydana Gelecek Trafik Yükü Trafik Yükü Kaynağı Araç Sayısı Personelin taşınması 8 adet otobüs/gün 4 adet minibus/gün Külün taşınması 47 adet silosbas/gün Alçıtaşının taşınması 17 adet silobas/gün Kalkerin taşınması 31 adet kamyon/gün Kimyasal maddelerin taşınması 3 adet tanker/ay Kömürün taşınması - V.2.27 Tesisin Faaliyeti Sırasında Çalışacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde ve Nasıl Temin Edileceği Projenin işletme aşamasında toplam 500 kişinin vardiyalı olarak çalıştırılması planlanmaktadır. Ayrıca kalker ocaklarında 15 kişinin çalıştırılması planlanmaktadır. Çalışacak personel mümkün oldukça bölge halkından temini planlanmaktadır. İşletme aşamasında çalışacak personel civardaki mahalle ve köylerden ya da Amasra İlçe merkezinden ve Bartın İl merkezinden geliş gidiş yapacaktır. Bu nedenle personelin konaklamaları için konut, lojman inşa edilmeyecektir. Personel tesise servislerle geliş gidiş yapacaktır. Santral alanı içerisinde çalışacak personel için sosyal ve idari tesis yapılacaktır. İşletme aşamasında çalışacak personelin sağlık durumlarının denetlenmesi ve acil tedavi gibi sağlık hizmetleri için revir ünitesi kurulacaktır. Gerektiği durumlarda Amasra İlçe merkezinde ve Bartın İl merkezinde yer alan hastanelerden faydalanılacaktır. 327

159 V.2.28 Faaliyetler İçin Gerekli Hammadde, Yardımcı Madde ve Personel Ulaşımının Nasıl Sağlanacağı, Kullanılacak Ulaşım Tipi ve Araçlar, Bu Araçların Miktarları ve Kapasiteleri V Hammadde ve yardımcı maddenin taşınması Santralin işletilmesi için gerekli olan hammaddeler kömür, kalker ve sudur. Santralde, Amasra B bölgesinde açılan üretim kuyularından yeryüzüne çıkartılan ve kömür sahası içerisinde işletilecek olan lavvar tesislerinde zenginleştirilen kömür kullanılacaktır. Kömür, lavvar tesisinden kömür stok sahasına kadar konveyör bant sistemi ile taşınacaktır. Santralde kullanılacak kalker, proje kapsamında işletilmesi planlanan kalker ocaklarından temin edilecektir. Kalker ocaklarından alınan malzeme, üzeri kapalı kamyonlar aracılığı ile santralde yer alan kalker stok sahasına taşınacaktır. Santralin işletilmesi aşamasında günlük 612 ton/gün kalkere ihtiyaç duyulmaktadır. Taşımada 20 ton'luk kamyonlar kullanılacağı varsayımıyla santralin günlük kalker ihtiyacının karşılanması amacıyla 31 araç kullanılacaktır. Santralın işletilmesi aşamasında ihtiyaç duyulan soğutma ve proses sularının tamamı Karadeniz'den temin edilecektir. Personel içme suyu ise dışarıdan hazır damacanalarla temin edilecektir. V Yan ürünlerin taşınması Santralin işletilmesinden kaynaklı meydana gelecek olan ve yan ürün niteliğinde olan kül ile alçıtaşının öncelikle piyasaya satışı planlanmaktadır. Küllerin piyasaya satışı damperli silobaslar ile yapılacaktır. Santralin işletilmesi aşamasında yıllık ton/yıl kül meydana gelecektir. Külün taşınmasında gerekli olacak araç sayısının hesaplamasında külün tamamının satışının yapılacağı ve taşımada 40 ton'luk silobasların kullanılacağı varsayılmıştır. Bu durumda külün piyasaya taşınmasında günlük 47 adet damperli silobas aracının kullanılması yeterli olacaktır. Alçıtaşı da damperli silobaslarla piyasaya satışı yapılacaktır. Santralin işletilmesi aşamasında ton/yıl alçıtaşı meydana gelecektir. Alçıtaşının taşınmasında gerekli olacak araç sayısının hesaplamasında alçıtaşının tamamının satışının yapılacağı ve taşımada 40 ton'luk silobasların kullanılacağı varsayılmıştır. Bu durumda alçıtaşının piyasaya taşınmasında günlük 17 adet damperli silobas aracının kullanılması yeterli olacaktır. V Personel taşınması Projenin işletme aşamasında toplam 500 kişinin vardiyalı olarak çalıştırılması planlanmaktadır. Ayrıca kalker ocaklarında 15 kişinin çalıştırılması planlanmaktadır. Çalışacak personel mümkün oldukça bölge halkından temini planlanmaktadır. İşletme aşamasında çalışacak personel civardaki mahalle ve köylerden ya da Amasra ilçe merkezinden ve Bartın İl merkezinden geliş gidiş yapacaktır. Santralde çalışan personelin proje sahasına ulaşımında servis araçları [minibüsler (20 kişilik) ve otobüsler (50 kişilik)] kullanılacaktır. Personelin taşınmasında gerekli olacak araç sayısının hesaplamasında 20 kişilik minibüs ve 50 kişilik otobüslerin kullanılacağı ve 35 personelin de kendi araçları ile proje sahasına geldiği varsayılmıştır. Bu durumda personelin proje sahasına taşınmasında günlük 8 adet otobüs, 4 adet minibüs kullanılması yeterli olacaktır. 328

160 V.2.29 Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetlerden İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Olanlar Projenin işletilmesi aşamasında elektrik üretimi ve üretilen elektriğin iletimi esnasında gerekli önlemler alınmadığı taktirde insan sağlığı ve çevre açısından tehlike olabilecektir. İşletme aşamasında insan sağlığı ve çevre için risk taşıyabilecek hususlar arasında, baca gazlarından kaynaklı hava kirliliği, hava kirliliğine bağlı asit yağmurları ve toprak asitliliği, atıksuların arıtılmadan alıcı ortama deşarjına bağlı su kaynaklarının kirlenmesi, kömürün stok sahasında kendiliğinden yanması, kömürün ve külün nakli aşamasında ve külün depolanması aşamasında toz, külün depolanması aşamasında yeraltı sularının kirlenmesi, iş kazaları sayılabilir. Santralda insan sağlığı ve çevre açısından tehlike olabilecek faaliyetler için aşağıdaki önlemler alınacaktır. Santralde çalışanların dışında kimsenin girmesine izin verilmeyecektir. Santralde çalıştırılacak personele elektrik güvenliği, yangınla mücadele ve ilk yardım gibi konuları içeren eğitimler düzenlenecektir. Tüm personele gerekli baret, yalıtkan eldiven, yalıtkan bot gibi personel koruyucu ekipmanlar sağlanacak ve bu ekipmanlar düzenli olarak kontrol edilerek gerektiğinde yenilenmeleri sağlanacaktır. Santralde gerekli yerlere, gerekli uyarı levhaları konulacaktır. Santralde Elektrik Kuvvetli Akım Tesisleri Yönetmeliği nde belirlenen yangın güvenliği esaslarına göre kurulacak, merkezdeki cihazlar düzenli olarak kontrolden geçirilerek, gerekli bakım, onarım ve yenileme çalışmaları yapılacaktır. Santralde elektrik sistemi ana kumanda merkezinde bulunan kaçak akım rölesi ile kontrol altında tutulacak ve en ufak bir elektrik kaçağında tüm sistemin elektriği anında kesilecektir. Santralde bütün ünitelerin verimli çalışması ve güvenlik için bakım ve onarım işlemleri yapılacaktır. Bakım ve onarım işlemlerinin mevcut altyapı tesislerine herhangi bir etki veya zararı olmayacaktır. Santralde yanma sonucunda oluşacak küllerin tutulması için elektrostatik filtreler kullanılacaktır. Santralde kaynaklı atmosfere salınacak gazlar baca gazı kükürt giderme (BGD) ve baca gazı azot oksit giderme (DeNO x ) ünitelerinden geçirilerek atmosfere verilecektir. Böylece yönetmelik sınır değerlerin altında kalacak şekilde santral faaliyet gösterecek olup, ayrıca bacada sürekli online emisyon ölçüm cihazı bulundurulacaktır. Santralden kaynaklı meydana gelecek olan tüm atıklar (katı atık ve sıvı atıklar) yönetmeliklerle belirlenmiş çevresel standartlara uyacak ve insan sağlığını tehdit etmeyecek şekilde geri kazanımı ya da bertarafı sağlanacaktır. Bu bağlamda santralde çalışan personelden kaynaklı meydana gelecek atıksular evsel nitelikli paket atıksu arıtma tesisinde, proses atık suları ise kimyasal atıksu arıtma tesisinde arıtılarak bertaraf edilecektir. Tüm katı atıklar ise atık türüne göre santralde toplanıp mevzuata uygun bertarafı ya da geri kazanımı sağlanacaktır. Santralde kullanılacak kömür ve kömürün yanması sonrasında oluşacak külün taşınması sırasında tozumanın olmaması için kömür ve kül tamamen kapalı konveyör bant sistemi ile taşınacaktır. Kül depolama sahasında depolanacak küller yağmurla sistemiyle sulanarak tozuması önlenecek. Santralden kaynaklı küllerin depolanması amacıyla planlanan Kül Depolama Alanı, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik hükümlerine göre geçirimsizliği sağlanacak şekilde dizayn edilmiştir. Böylece kül depolama alanında külün depolanmasından kaynaklı toprak ve yeraltı sularının kirlenmesi öngörülmemektedir. Buna ilaveten yapılan çalışmalar neticesinde söz konusu alanda herhangi bir yeraltı suyu kaynağı bulunmamaktadır. Kömür stok sahasında kömürün kendiliğinden yanma riskini önlemek için depo sahasında depo yığınları çok yüksek yapılmayacak ve kömür yığınları sahada uzun süre 329

161 bekletilmeyecektir. Yığın sıcaklığı ve karbonmonoksit ölçümleri sürekli yapılacaktır. Kömür yığınına tozlanmayı engellemek için su püskürtülecektir. Kömür yığınlarının sulanması kömürün kendiliğinden yanma özelliği azaltacaktır. Santralde meydana gelecek olası yangınlar için yangın ihbar ve söndürme sistemi kurulacak olup, sistemin bakımı belirli periyotlarda yapılacaktır. Her türlü iş kazasının önlenmesi için çalışma alanlarına uyarıcı levhaları konulacak, çalışanlara kişisel (çizme, eldiven, maske, gözlük vb.) giymesi ya da takması sağlanacaktır. Santral alanında yeterli aydınlanma sağlanacak, İşçilerin çalışma süreleri 3 vardiya 8 saat ile sınırlandırılacak, çalışma süresi içerisinde kısa molalar verilerek ortaya çıkabilecek konsantrasyon azalmasına bağlı iş kazalarının oluşma riskleri azaltılacaktır. Santrale malzeme taşınan yollarda yayalar için yeterli güvenlik mesafesi bırakılacaktır. Proseslerde kullanılacak kimyasalların depolandığı alana ve tehlikeli alanlara, görevli olmayan kişilerin girmesi engellenecektir. Tehlikeli alanlara girme yetkisi olan kişilerin korunması için uygun önlemler alınacak, bu alanlar açıkça belirlenecektir. Proseslerde kullanılacak kimyasallarla temas eden kişiye malzeme güvenlik formunda verilen talimatlar uygulanarak, derhal tıbbi destek alınması sağlanacaktır. Proseslerde kullanılacak kimyasalların kazara dökülmesi durumunda malzeme güvenlik bilgi formundaki bertaraf yöntemleri uygulanarak dökülen alan temizlenecektir. Proje kapsamında su ve toprak kaynaklarının kirlenmemesi için gereli tüm tedbirler faaliyet sahibi tarafından alınacaktır. Bu doğrultuda tarih ve sayılı Resmi Gazete'de Tehlikeli Maddelerin Su ve Çevresinde Neden Olduğu Kirliliğin Kontrolü Yönetmeliği nde belirlenen hususlara uyulacaktır. İşletme aşamasında çevre ve toplum sağlığını olumsuz etkileyecek hususlar karşı gerekli tedbirler faaliyet sahibi tarafından alınacaktır. Her türlü önleme rağmen meydana gelecek iş kazalarına karşı, çalışanların sağlığı, ilk yardım ve iş güvenliği konusunda hizmet içi eğitim sağlanacaktır. Bu konu ile ilgili kanun, yönetmelik ve tüzüklere uyulacaktır. İşletme aşamasında "Umumi Hıfzıssıhha Kanunu" ve bu kanuna istinaden çıkarılan tüzük ve yönetmelikler, işçi sağlığı ve güvenliği konusunda 4857 sayılı "İş Kanunu", tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan "İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü", tarih ve sayılı Resmi Gazete'de yayımlanan "İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulları Hakkında Yönetmelik", tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan "İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Yönetmeliği", tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren "İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu" ve ilgili tüzük ve yönetmelikler çerçevesinde işçi sağlığı ve iş güvenliği açısından gerekli önlemler alınacaktır. Santralın işletilmesi esnasında çalışan personelin güvenliği için gerekli kişisel koruyucular sağlanacak ve kullandırılacaktır. Bunun yanında işçi güvenliği için gerekli yasal uyarı levhaları, lüzumu olan yerlere dikkat çekecek biçimde asılacaktır. Kalker Ocaklarında Yapılacak Patlatmaların İnsan Sağlığı Ve Çevre İçin Oluşturacağı Riskler Proje kapsamında işletilecek kalker ocaklarında üretim işlemleri sırasında patlatma yapılacaktır. Proje kapsamında patlayıcı olarak anfo ve dinamit kullanılacaktır. Patlatma yapılacağı önceden duyurulacak, patlatma yapılacak alana kimse alınmayacaktır. Patlatma öncesi anonslarla yöre halkı uyarılacaktır. Proje kapsamında yapılacak patlatma faaliyetleri ve diğer faaliyetler sırasında oluşabilecek tehlike ve riskleri önlemek amacıyla; 330

162 Ateşleme yapmadan önce siren ile alarm verilecek ve ayrıca flamalı gözcüler önemli noktalara dikilecektir. Patlatma işlemi uzman kişiler tarafından yapılacaktır. Patlayıcı maddeler ateşleme yerine özel bir araçta getirilecek, dinamit ve kapsüller ayrı ayrı araçlarda nakledilecektir. Patlamayan delikler için gereken emniyet tedbirleri alınacak ve usulüne uygun olarak zararsız hale getirilecektir. Patlatmalar kesinlikle galeri yöntemiyle yapılmayacaktır. Patlayıcı maddelerin sahaya taşınması, kullanımı ve depolanması ilgili olarak 29 Eylül 1987 tarih ve sayılı Tekel Dışı Bırakılan Patlayıcı Maddelerle, Av Malzemesi ve Benzerlerinin Üretimi, İthali, Taşıması, Saklanması, Depolanması Satışı, Kullanılması, Yok Edilmesi, Denetlenmesi, Usul ve Esasları Tüzüğü hükümlerine uyulacaktır. Kazı ve Patlatma Sırasında Maden ve Taş Ocakları İşletmelerinde ve Tünel Yapımında Alınacak İsçi Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerine İlişkin Tüzük ve Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde Alınacak Tedbirler Hakkındaki Tüzük te belirtilen hususlara kesinlikle uyulacaktır. V.2.30 Proje Alanında Peyzaj Öğeleri Yaratmak veya Diğer Amaçlarla Yapılacak Saha Düzenlemeleri Proje kapsamında peyzaj onarımı; tahrip edilmiş alanların verimliliğinin ve ekolojik, ekonomik ve estetik değerlerinin yeniden kazandırılmasına yardımcı olacaktır. Proje ünite alanlarında yapılacak kazı çalışmalarında üst katmanda bulunan bitkisel toprak ayrı olarak depolanıp, inşaat sonrasında peyzaj onarımı yapılacak alanlara serilecektir. Proje kapsamında santral alanı çevresinde, kalker ocaklarında rehabilitasyon aşamasında yapılacak olan ağaçlandırmada bölgenin iklim ve ekolojisine uygun olarak yapılacaktır. Proje konusu faaliyette ünitelerin çevresinde, yapılacak peyzaj çalışmaları Avrupa Peyzaj Sözleşmesi uyarınca, doğal vejetasyon yapısına uygun olarak yapılacak olup, proje kapsamında yapılacak olan peyzaj çalışmaları için daha sonra peyzaj projeleri hazırlatılacaktır. V.2.31 Sağlık Koruma Bandı İçin Önerilen Mesafesi Proje kapsamında yer alan Termik Santral Projesi, proje kapsamında işletilmesi planlanan kalker ocakları ve kül depolama sahası; tarih ve Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren "İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik" hükümleri uyarınca 1. Sınıf Gayrisıhhi Müessese kapsamındadır. "İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmeliği"nin 16. Maddesi gereği Sanayi Bölgesi, Organize Sanayi Bölgesi ve endüstri bölgeleri ile bu bölgeler dışında kurulacak birinci sınıf gayrisıhhi müesseselerin etrafında, sağlık koruma bandı konulması mecburidir. Sağlık koruma bandı, inceleme kurulları tarafından tesislerin çevre ve toplum sağlığına yapacağı zararlı etkiler ve kirletici unsurlar dikkate alınarak belirlenir tarih ve 6359 sayılı Çevre ve Toplum Sağlığını Olumsuz Etkileyebilecek Gayrisıhhi Müesseselerin Etrafında Bırakılacak Sağlık Koruma Bandı Mesafesi Belirlenmesi Hakkında Yönerge esas alınarak yapılan risk değerlendirmesi hesaplarına göre; proje kapsamındaki termik santral, kül depolama sahası ve kalker ocak sahaları için 20 m, şalt sahasının santral ünitelerinin olmadığı kuzey, güney ve batı yönünde 50 m sağlık koruma bırakılması planlanmaktadır. 331

163 ÇED sürecini takiben, tesis için tarih ve Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik hükümleri doğrultusunda İşyeri Açma ve Çalışma Ruhsatı alınacaktır. İş Yeri Açma ve Çalışma Ruhsatı alma aşamasında gerekli bilgi ve belgeler ilgili kuruma eksiksiz olarak sunulacaktır. Tesis işletmeye geçmeden önce ilgili tüm kamu kurum ve kuruluşlarından gerekli olan tüm izinler alınacaktır. Proje ünitelerin çevresinde bırakılacak olan sağlık koruma bandı mesafesi imar planına işlenecek ve bu mesafeler ilgili İmar Müdürlüğü veya ilgili kurumca korunacaktır. Proje yeri, başka bir tesisin Sağlık Bakanlığınca onaylanmış sağlık koruma bandı içinde kalmamaktadır. V.2.32 Diğer Faaliyetler Bu başlık altında belirtilecek herhangi bir husus bulunmamaktadır. V.3 Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri V.3.1 Proje ile gerçekleşmesi beklenen gelir artışları; yaratılacak istihdam imkânları, nüfus hareketleri, göçler, eğitim, sağlık, kültür, diğer sosyal ve teknik altyapı hizmetleri ve bu hizmetlerden yararlanılma durumlarında değişiklikler vb. Proje nin inşaat ve işletme aşamalarında çalışacak personelin bir kısmı, niteliklerine göre yöre halkından temin edileceğinden, yörenin gelirinde artış olması beklenmektedir. Buna ilaveten, yatırımcı firma söz konusu proje kapsamında gerekli olabilecek bir takım malzeme ve hizmetleri (konaklama, yakıt vb.) bölgeden temin etme yoluna gidecektir. Bu da söz konusu yörenin gelirinde önemli miktarlarda artışa imkân verecektir. İnşaat aşamasında santralde yaklaşık kişinin çalışacağı tahmin edilmektedir. İşletme aşamasında ise, yaklaşık 500 kişiye istihdam sağlanması planlanmaktadır. Yaratılacak istihdam sayesinde yöredeki göçlerin azalması beklenmektedir. V.3.2 Çevresel fayda-maliyet analizi Fayda-maliyet analizi, yatırım projelerini etkinlik yönünden değerlendirmeye yarayan, topluma en yüksek faydayı sağlayacak olan projelerin seçiminde veya öncelik sırasının tespit edilmesinde yararlanılan bir tekniktir. Aynı şekilde yatırımlarda israf ve savurganlıkların ortadan kaldırılmasında fayda-maliyet analizinin uygulanması son derece önem taşımaktadır. Bu doğrultuda, yapılması planlanan söz konusu proje kapsamında hazırlanan fayda-maliyet analizi Tablo 150 de sunulmuştur. Tablo 150. Fayda-Maliyet Analizi Parametre Açıklama Elektrik Üretimi Yılda net elektrik üretimi yaklaşık GWh Fayda Enerji Eldesi Südürülebilir enerji temini Fayda Ulusal girdi Enerjide dışa bağımlılık azalacaktır Fayda 332

164 Parametre Açıklama Teknoloji İstihdam Göç Hareketleri Pulverize kömür yakma sistemi uluslar arası ölçekte kabul görmüş ve çevresel etkileri minimum düzeye indirgemeyi hedeflemiş bir sistemdir Yerel iş ve hizmet imkânlarında artış gibi doğrudan ve dolaylı etkiler Doğrudan ve dolaylı olarak yaratılacak iş imkanları neticesinde göçün önüne geçmesi Fayda Fayda Fayda Su, Hava ve Toprak Kalitesi Kabul edilebilir oranda etki Maliyet Orman Alanları Proje kapsamında orman alanlarında kayıp Maliyet Habitat Trafik Yöredeki flora türlerinden saha içinde yer alan birey sayısında azalma Yerel kamyon ve otobüs trafiğinde inşaat süresince geçici artış Maliyet Maliyet Planlanan projenin genel olarak sağlayacağı ekonomik ve sosyal etkiler göz önüne alındığında, santralin yörede olumlu bir etkisinin olacağı düşünülmektedir. V.3.3 Projenin gerçekleşmesine bağlı olarak sosyal etkilerin değerlendirilmesi.(proje Alanı ve Etki Alanındaki tarım, hayvancılık, balıkçılık, arıcılık, turizm vb. faaliyetlere etkileri, projenin inşası ve işletmesi aşamasında çalışacak insanlar ile yerel halk ilişkileri, bunların insan yaşamı üzerine etkileri ve Sosyo-Ekonomik Açıdan Analizi, uygulamaya geçirilecek sosyal sorumluluk projeleri.) (Projenin yapımı dolayısıyla etkilenecek yöre halkı ile görüşmeler yapılarak sosyolojik etkinin ortaya konulması) V Tarımsal faaliyetler Proje sahası sınırları içerisinde herhangi bir tarımsal faaliyet yapılmamaktadır. Buna ilaveten bölgedeki tarımsal faaliyetler ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm IV.3.2 de sunulmuştur. V Hayvancılık faaliyetleri Proje sahası sınırları içerisinde herhangi bir hayvancılık faaliyeti yapılmamaktadır. Buna ilaveten bölgedeki hayvancılık faaliyetleri ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm IV.2.16 da verilmiştir. V Balıkçılık faaliyetleri Proje sahası sınırları içerisinde herhangi bir balıkçılık faaliyeti yapılmamaktadır. Buna ilaveten bölgedeki balıkçılık faaliyetleri ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm IV.2.16 da verilmiştir. V Arıcılık faaliyetleri Yörede sabit (modern) arıcılık yapılmakta olup, arı kolonisi tespit edilmiştir. Arıcılıkla uğraşan aile sayısı ise dur yılında Bartın Arı Yetiştiricileri Birliği kurulmuş ve şu an 65 üyesi bulunmaktadır. Birliğe üye olabilmek için arıcıların en az 50 kovana sahip olmaları şart koşulmuştur (Bkz. EK 14). 333

165 Bartın ın Karasu, Eskiemirler, Akbaş ve Aydınlar Köylerinde, Bartın İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü ve Halk Eğitimi Merkezi Müdürlüğü işbirliğiyle bölge arıcılığı geliştirmek amacıyla Mayıs 2013 tarihinde 4 adet Teknik Arıcılık Kursu düzenlenmiştir. Bu kurs ile bölgedeki 128 vatandaşa eğitim verilmiştir. İl genelinde arıcıları ve ilk defa arıcılık yapmak isteyenler için düzenlenen bu kurs sayesinde, bölge arıcılığı ve genel arıcılık konularında teorik ve pratik dersler anlatılmıştır. Teorik eğitimlerde; arı çeşitleri, ırkları, türleri, kovan seçimi ve kovan düzeni, koloni yaşamı, arıların görevleri ve yaşamları, bal yapım aşamaları ve bal hasadı, ana arı üretimi, arı hastalık ve zararlıları gibi konularda eğitimler verilmiş, daha sonra arıcılıkla ilgili anlatılan tüm konular kovan başında uygulamalı olarak da tatbik ettirilmiştir ( Proje kapsamında hazırlanan ve Ek 14 te sunulan Bartın İli, Amasra İlçesi,Gömü Köyü,Tarlaağzı Mevkiinde Bulunan Termik Santrallerin İşletmesine Dair Ekolojik Rapor unda yöredeki arıcılık faaliyetleri de incelenmiştir (Bkz. Fotoğraf 9) Fotoğraf 9. Amasra İlçesi ndeki Arıcılık Faaliyetlerinden Görünüm Zengin bitki örtüsü ve uygun iklim koşullarıyla Bartın, arıcılık yapmaya uygun yörelerimizden biridir. Bal arısında görülen bazı zararlılar her yıl yüzlerce koloninin sönmesine ve dolayısıyla bal üretiminde kayıplara neden olmaktadır. Bu nedenle zararlıları tanımak ve onlarla mücadele etmek arıcılar için bir zorunluluk olmaktadır. Bu amaca hizmetle yapılan araştırmada Bartın yöresinde bal arısında zarar yapan 10 tür tespit edilmiştir. Bunlar: Varroa akarı Varroa jacobsoni Oudemans, Büyük Balmumu Güvesi Galleria mellonella L., Eşekarıları Vespa crabro (L.), Karıncalar, Sarıca Arı (Polistes gallicus L.), Kulağakaçan (Forficula auricularia L.), Arı Kuşu (Merops apiaster L.), Fareler, Su kurbağası (Rana esculenta L.), Boz ayı (Ursus arctos L.) olduğu yapılan anket ve arazi çalışmaları sonucunda ortaya çıkmıştır. Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında bazı türlerin sahayı terk etmeleri muhtemeldir. Projenin arazi hazırlık ve inşaat aşamasında sahayı terk edeceği düşünülen türlerin, işletme aşamasında alanda oluşacak (ve oluşturulacak) olan yeni habitatlara tekrar geri gelmesi ve yerleşmesi beklenmektedir. Bu türler arasında lokal düzeyde endemik ve nadir olan türler bulunmamaktadır. Arıcılık açısından yapılan değerlendirme sonucunda ise, yapılacak faaliyetin arıcılık populasyonu etkileyecek boyutta olmayacağı düşünülmektedir (Bkz. Ek 14). 334

166 V Turizm aktiviteleri Bölgedeki turizm faaliyetleri ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm IV.3.2 de verilmiştir. Yatırımcı firma tarafından planlanan proje çerçevesinde bir Turizm Destek Planı geliştirecektir. Bu planın ana unsurları aşağıdaki başlıkları kapsayacaktır: Tarlaağzı ve Gömü Köylerindeki pansiyonculuğun korunması ve teşvik edilmesi konusunda girişimcilere destek verilebilir. Santral mimarisinin vadi içine gömülü olacak tarzda tasarlanmış olması, santralin Amasra dan ve çevredeki köylerden görünme ihtimali ortadan kaldırmakta, böylelikle görüntü kirliliği tehdidi ortadan kalkmaktadır. Santralin görünür tek müştemilatı bacası olacaktır. Bu görüntünün yaratacağı imajın giderilmesi için çevreyle uyumlu bir baca mimarisi geliştirilmesi için çalışmaların yapılması. Köy içlerindeki ve çevresindeki rekreasyon alanlarının (piknik alanları, kamping alanları, plajlar) korunmasına, geliştirilmesine ve yeni alanların planlanmasına destek verilebilir. Amasra turizmi günümüze kadar daha çok hafta sonu konaklaması veya günübirlik ziyaret biçiminde, kısa süreli konaklama üzerine yapılanmıştır. Bunun ana nedeni Amasra da daha uzun zaman geçirecek faaliyet alanlarının ve rekreasyon imkânlarının kısıtlı oluşudur. Bu nedenle uzun-zamanlı konaklamaya zemin teşkil edecek yeni mecraların araştırılması ve bundan elde edilecek sonuçlara bağlı yeni bir tanıtım konseptinin geliştirileceği bir çalışma başlatılabilir. V Sağlık hizmetleri Tesiste meydana gelebilecek kaza ve yaralanmalara karşı, proje sahasında bir revir tesis edilecektir. Revirde müdahale edilemeyecek boyuttaki ciddi yaralanmalarda ise Bartın ve Amasra daki sağlık kuruluşlarından faydalanılacaktır. Dolayısıyla, inşaat ve işletme aşamalarında yöredeki sağlık imkânlarının kullanılmasıyla, mevcut sağlık birimlerinin yükünde bir miktar artış meydana gelmesi söz konusu olacaktır. Proje kapsamında 30 Haziran 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu na uyulacaktır. Bölgedeki sağlık hizmetleri ve bunlardan yararlanılma durumları ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm IV.3.4 de verilmiştir. V Sosyal etki değerlendirmesi çalışması Söz konusu proje kapsamında Prof. Dr. Suavi AYDIN tarafından sosyal etki değerlendirme çalışması yapılmış olup, Ek 17 de sunulmuştur. Söz konusu raporda yapılması planlanan tesisin yöre halkı üzerinde oluşturduğu algı ve endişeler şu şekilde açıklanmaktadır: Santralin söylendiği gibi Çapak Koyu na açılan Zel Sırtı nın altındaki vadiye değil, daha geniş bir alana yapılacağı ve buna bağlı olarak istimlaklerin köylere ve köylerin bağ ve bahçelerine doğru yayılacağı endişesi, Bu havzada çıkarılan kömürün termik santrali işletmeye yetmeyeceği, bu nedenle santralin esasen ithal kömüre dayanacağı, yapılacak limanın asıl sebebinin bu olduğu, bu yüzden ocağın da zaman içinde bir iş alanı olmaktan çıkacağı endişesi, Termik santral için planlanan alanın kapalı bir havza içinde bulunduğu, bu nedenle santralin dumanının havza içinde kalacağı, dumanın havza içine çökeceği ve köylerin soluduğu havanın kalitesini bozacağı endişesi, 335

167 Mevcut ocak işletmesine ait havalandırma fanlarının istirahat saatlerinde de çalıştırılması yüzünden ciddi bir gürültü emisyonunun olduğu, termik santral yapıldıktan sonra da bu kez termik santralin soğutma türbinlerinin gürültüyü daha da arttıracağı endişesi, Mevcut ocak işletmesinden çıkarılan taşkömürünün taşınması sırasında ağır tonajlı vasıtaların hareketliliği yüzünden yolların bozulacağı endişesi, Arıcılığın termik santral işletmeye alındıktan sonra tamamen sona ereceği endişesi,. Şu ana kadar 100 dönüm civarında arazinin HEMA A.Ş. tarafından satın alındığı ve termik santral yapıldığı takdirde el değiştiren bu arazinin daha da artacağı, dahası orman arazisine tecavüz edeceği endişesi, HEMA A.Ş. nin kömür işletmesinde Çinli işçilerin çalıştırıldığı ve daha ucuz maliyeti olduğu için bu istihdam politikasının geçici değil, kalıcı olduğu; Çinli işçi sayısının termik santralle birlikte daha da artacağı ve yerel istihdamın buna paralel olarak yavaş yavaş azalacağı endişesi, Yatırımıcının şu ana kadar şantiye disiplininde başarısız olduğu ve Çinli işçilerin bağ ve bahçelere girerek izinsiz şekilde meyve ağaçlarına zarar verdiği, bu yüzden bağ ve bahçelere gidip gelen köy sâkini kadınların korktuğu; termik santralle birlikte Çinli işçi sayısı arttıkça bu durumun önüne geçilmez bir hal alacağı endişesi, Santralden kaynaklanacak toz, duman ve gürültü emisyonunun çevredeki yaşantıyı etkileyeceği, doğanın zarar göreceği; özellikle Tarlaağzı köyünün özel bir ürünü olan asma yaprağı ile kestane ürününün çok değerli olduğu ve bunların tamamen ortadan kalkacağı endişesi, Termik santral yüzünden sağlığın bozulacağı endişesi (sakat doğumlar, radyasyon nedeniyle kanser vakalarının artacağı vb.), Kömür ocağına ilişkin sondajlar nedeniyle kullanma ve içme suyunun kirlenmesi ve bu durumun tekrarı halinde suların içilmez ve kullanılmaz hale geleceği endişesi, Turizmin tamamen sekteye uğrayacağı endişesi, Balıkçılığın tamamen biteceği endişesi, Yapılan sosyal etki değerlendirme çalışmaları sonucunda yöre halkının endişelerini gidermeye yönelik olarak yatırımcı firma tarafından aşağıda belirtilen hususlara hassasiyetle yaklaşılacaktır: Projenin her aşamasında yöre halkına bilgilendirme yapılacaktır. Özel nitelikler istemeyen (yarı-kalifiye veya vasıfsız) işlerde istihdam için yöreden eleman temini birinci öncelik olacaktır. İstihdam sırasında göz önünde tutulacak öncelik sırası şöyledir: Birinci öncelik: İstimlak ve inşaat faaliyetleri sonucunda mağdur duruma düşen ya da geçim faaliyetleri aksayan kişiler (bu kişilerin saptanması için yerinde tespitler yapılacak ve muhtarlarla istişare edilecektir). İkinci öncelik: Etki alanındaki köy ve mahallelerde (öncelik sırasına göre Tarlağzı, Gömü, Kazpınarı ve Kaman köyleri ve mahallelerinde) yaşayan işsiz veya muhtaç kişiler (bu kişilerin saptanması için muhtarlarla işbirliği yapılacaktır). Üçüncü öncelik: Etki alanı sınırları içinde kalan İlçede (Amasra ilçesi) yaşayan işsiz ve muhtaç kişiler (bu kişilerin tespiti için ilgili ilçelerin kaymakamlıkları ile Sosyal Dayanışma ve Yardımlaşma Vakfı temsilcilikleri ve varsa ilçedeki İş- Kur Müdürlüğü ile işbirliği yapılacaktır). Dördüncü öncelik: Etki alanı, sınırları içinde kalan İlde (Bartın ili) yaşayan işsiz ve muhtaç kişiler (bu kişilerin tespiti için valilik ile ildeki Sosyal Dayanışma ve Yardımlaşma Vakfı temsilciliği ve İş-Kur İl Müdürlüğü ile işbirliği yapılacaktır). Beşinci öncelik: İşin yapıldığı İle (Bartın İli) mücavir illerde (Zonguldak ve Karabük İlleri) yaşayan işsiz ve muhtaç kişiler (bu kişilerin tespiti için ilgili valilikler ile ildeki Sosyal Dayanışma ve Yardımlaşma Vakfı temsilcilikleri ve ilgili illerin İş-Kur İl Müdürlüğü ile işbirliği yapılacaktır). 336

168 Santralde çalışacak personel yakın çevrede yaşayanlara saygılı davranacak, onlarla hiyerarşik veya laubali ilişkiler kurmayacaktır. Bunu sağlamak için sosyal işlerle ilgili görevli, yöre sâkinlerinin hassasiyetlerini ve beklentilerini belirleyecek; hiyerarşik veya laubali ilişki kurulması durumunda, bunu gözlemleyerek ilgili kişilerin ikaz edilmelerini sağlayacaktır. İlgili görevli, yöre sâkinlerinin hassasiyet ve beklentileriyle ilgili olarak, personele yönelik bilgilendirme toplantısı düzenleyecektir. Bu toplantılar, öncelikle bölge kültürü ve mevcut kültüre yönelik davranış eğitimi konularında düzenlenecektir. Santral çalışanaları, etki alanındaki yerleşimlerden hediye alınması veya ücretsiz taleplerde bulunulmayacaktır. Böyle durumlarda ilgili görevli bunu raporlayarak, raporları HEMA A.Ş. yönetimine aktaracaktır. Personelin çevrede avlanması, balık tutması, tarlalardan ve bahçelerden mahsul ve meyve toplaması yasak olacaktır. Gereken durumlarda belirli mahsul ve meyvelerin alımı için mahsul ve bahçe sahiplerinden izin alınacak ve bedelleri ödenecektir. Bu tür istenmeyen davranışlarda bulunan personel tespit edilecek ve gereken işlem yapılacaktır. Personelin özel taşıtlarla, gerekmeyen hallerde köy ve mahalle içlerinde dolaşmaları engellenecektir. Bu tür davranışlar sergileyen personel tespit edilecek ve haklarında gerekli işlem yapılacaktır. Bu husus bilgilendirme toplantılarında vurgulanacaktır. İş saatlerine ilişkin sınırlamaların uygulanması sağlanacak ve bu durum izlenecektir. Bütün çalışanlar güvenli ve gösterilmiş bulunan geçiş yollarını kullanacaktır. Özel izinli haller dışında bu hususa uyulması sağlanacak ve izlenecektir. Şantiye giriş kapısından ve işletme sahasının belirlenmiş girişlerinden sadece izinli tedarik araçlarının geçişine müsaade edilecek, şantiye kapısında alış-veriş yapılması önlenecektir. Bu durum izlenecektir. Şantiye sosyal tesislerinin kullanım kuralları ve kullanım saatleri belirlenecek, bunlara uyulması sağlanacaktır. Bunun için vardiya usulünde yetkili personel görevlendirilecektir. Her türlü uygunsuz ve istenmeyen durum için önceden belirlenmiş bir ceza ve caydırma sirküleri belirlenip yayınlanacak, bu sirkülerin uygulanmasında titizlik gösterilecektir. Şantiye dışındaki faaliyetler için çıkan ekipler ve araçlar, önceden köy tüzel kişiliklerine bildirilecek; bu ekipler dışında faaliyet engellenecektir. Akşam saatlerinde, gerekli haller ve çevreden temin edilmiş personelin evlerine dönmeleri dışında, şantiye dışına çıkışlar izne bağlıdır. Bu tür durumlarda şantiye dışına çıkışlarda izin prosedürü uygulanacaktır. Şantiye ve inşaat sahasında belirlenmiş özel hız sınırları uygulanacak, şantiye ve inşaat sahası dışında ulusal karayolu hız limitlerinin %10 eksiğindeki hızlarla seyir temin edilecek; özel durumlarda ise yeni hız sınırlamaları geliştirilerek bunlara uyulup uyulmadığı teknik destekle denetlenecektir. Çevrede altyapı bakımından hassasiyet içeren yerler, yollar, köprü ve menfezler ile sosyal açıdan riskli alan ve güzergâhlar haritalanacak ve bu haritalar, üzerinde özel hız limitleri ve hassasiyet durumları işaretlenmiş bir şekilde, özellikle ulaştırma görevlilerinin her an görebilecekleri yerlere asılacaktır. V Sosyal sorumluluk projeleri Hattat Holding iştiraklerinden Hema Elektrik Üretim A.Ş. nin, bölgedeki iyi komşuluk ilişkilerini geliştirmeye ve sosyal sorumluluk politikası çerçevesinde görev edinmiş olduğu misyonları yerine getirmek amacıyla Bartın ve Amasra da bir takım projeler gerçekleştirmektedir. Bu çalışmalar kapsamında Amasra Belediyesi ne Hattat marka traktör hediye edilmiş ve böylece Amasra Kalesi nin restorasyon çalışmaları ile Amasra nın alt yapı çalışmalarına destek sağlanmıştır. Buna ilaveten yatırımcı firma, bölgedeki spor faaliyetlerini desteklemek üzere, Bartın Spor a sponsor olmuştur. 337

169 BÖLÜM VI İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER

170 BÖLÜM VI : İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER VI.1 Rehabilitasyon ve Reklamasyon Çalışmaları İşletme faaliyete kapandıktan sonra yapılacak olan rehabilitasyon ve reklamasyon çalışmaları santral sahası, kömür stok alanı ve kül/alçıtaşı depolama sahalarında yürütülecektir. Tesisin inşaat faaliyetleri başlamadan evvel yüzeyden sıyrılacak olan bitkisel toprak, saha içerisinde ayrı bir yerde depolanacaktır. Bu sırada bitkisel toprağın özelliğini kaybetmemesi için özen gösterilecek olup, depolama işlemi tekniğine uygun şekilde yapılacaktır. Sahadaki çalışmaların sona ermesinden sonra, bitkisel toprak yeniden yüzeye serilecek ve yöreyi temsil eden bitki örtüsü ile yeşillendirilecektir. Ağır iş makinelerinden dolayı bozulan yollar eski standartlarına getirilerek iyileştirilecektir. Arazi hazırlık, inşaat ve işletme dönemlerinde yağışlar ile oluşabilecek yüzey akışının proje sahasında ve kül/alçıtaşı depolama sahasında birikmesini önlemek için gerekli yerlere drenaj kanalları ve hendekleri açılacaktır. Kül/alçıtaşı depolama sahasında yapılacak rehabilitasyon ve reklamasyon çalışmaları Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik Madde 17 kapsamında gerçekleştirilecektir. Buna göre; atık depolama işlemi tamamen bittikten sonra depolama alanında üst örtü teşkil edilmeden önce, alan normal kazı toprağı örtüsü ile tesviye edilecektir. Kapatma işlemine başlamadan önce; atıkların veya yapının kayma ve çökme riskine karşı depolanan atık kütlesinin yeterince oturduğu tespit edilecektir. Düzenli depolama tesisi sınıflarına göre, tesisin kurulduğu bölgenin yağış özelliklerinden dolayı kapatma sonrası süreçte sızıntı suyunun oluşumunun engellenmesi ve depoda oluşacak gazların toplanması için depo üst örtüsü drenaj örtüsü ile örtülür. VI.2 Mevcut Su Kaynaklarına Etkiler Projenin inşaat faaliyetleri sırasında personelden ve inşaat işlerinden kaynaklanması muhtemel sıvı ve katı atıklar yönetmeliklerde belirilen şekilde bertaraf edileceğinden, mevcut yeraltı ve yer üstü su kaynaklarına herhangi bir olumsuz etki söz konusu olmayacaktır. Benzer şekilde faaliyet sona erdikten sonra yapılması planlanan proje kapsamında herhangi bir proses suyunun arıtılmadan herhangi bir alıcı ortama deşarjı söz konusu değildir. Dolayısıyla bölgedeki mevcut yüzeysel ve yeraltı su kaynaklarının kalitesinin olumsuz bir şekilde etkilenmesi beklenmemektedir. Projenin işletme aşamasında denizden alınması planlanan soğutma suyu, sualma ve deşarj boruları vasıtasıyla temin edilecektir. Söz konusu borulama sistemi, deniz dibine gömülü olarak bulunacağından işletme faaliyete kapandıktan sonra da sökülmeyecektir. Böylece ekonomik ömrü 30 yıl olan işletmenin faaliyet süresince deniz ortamında yaratılmış olan habitat, işletme faaliyete kapandıktan sonra da mevcut durumunu koruyacaktır. 338

171 VI.3 Olabilecek Hava Emisyonları Planlanan tesis faaliyete kapandıktan sonra herhangi bir hava emisyonunun meydana gelmesi söz konusu değildir. VI.4 Kül Depolama Sahasının Nihai Durumu Proje kapsamında piyasaya arz edilemeyen kül ve alçıtaşının depolanabilmesi için bir alan belirlenmiştir. Sözkonusu alan belirlenirken depolama kapasitesi, alan büyüklüğü, zemin geçirimsizliği, jeolojik faktörler vb. göz önüne alınmıştır. Bu kapsamda hazırlanan Amasra Hema Termik Santrali Kül Depolama Alanı İnşaat Projesi Raporu Ek 28 de sunulmaktadır. Söz konusu rapora göre; Kül\alçıtaşı depolama sahası tasarımı yapılırkan depolama hacmi, santralden kaynaklı kül, alçıtaşı ve cüruf depolayabilecek kapasitede projelendirilmiştir. Buna göre projesi yapılan sahanın 2 lot olacak şekilde tasarımı yapılmıştır. Birinci lot alçıtaşı depolama için, ikinci lot da kül ve cüruf depolama için kullanılacaktır. Yapılan hesaplamalar sonucunda alçıtaşı depolama sahasının dolum ömrü (lot 1) 37,8 yıl, kül ve cürufun depolanacağı lot 2 nin depolama ömrü ise 36,5 yıl olarak hesaplanmıştır Depolama sahasının yağışlardan ve çevre sularından etkilenmemesi için hidrolojik verilerden yararlanılarak hidrolojik ve hidrolik hesaplamalar yapılmıştır. Depolama sahasının tabanında, sızıntı sularının yeraltı suyuna karışmasını önleyecek şekilde geçirimsizlik tabaka ile sızdırmazlık sistemi oluşturulacaktır. Depolama sahası olarak kullanılması planlanan saha, ikinci sınıf katı atık depolama sahası olduğundan geçirimsizlik katsayısı K<10-9 m/sn dir. Sahanın tabanına; sıkıştırılmış kalınlığı en az 50 cm ve geçirgenliği K<10-9 m/sn olacak geçirimsiz tabaka (kil) serilecektir. Geçirimsizlik tabakasının fiziksel, kimyasal, mekanik ve hidrolik özellikleri; depolama sahasının toprak ve yeraltı suları için oluşturacağı potansiyel riskleri önleyecek nitelikte ve teknik özellikleri bakımından Türk Standartları Enstitüsü (TSE) standartlarına uygun olacaktır. Depolama sahasının yapımına tabanın hazırlanması ile başlanacak ve sedde nihai yüksekliğine aşamalı bir şekilde ulaşılacaktır. Depolama işlemi sonrasında dolma işlemi tamamlanan bölümlere Bölüm V.2.10'da detayları verilen kesit uygulanacaktır. Depolama sahası için sedde ve atık palyeleri için duraylılık analizi yapılmıştır. Yapılan analizlerde hem sedde hem de atık palye geometrisinin duraylı olduğu saptanmıştır. Depolama sahası ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.2.10'da sunulmuştur. 339

172 BÖLÜM VII PROJENİN ALTERNATİFLERİ

173 BÖLÜM VII: PROJENİN ALTERNATİFLERİ (BU BÖLÜMDE YER SEÇİMİ, TEKNOLOJİ, ALINACAK ÖNLEMLER GİBİ ALTERNATİFLERİN KARŞILAŞTIRILMASI YAPILACAK VE ÇIKAN SONUÇLAR TERCİH SIRALAMASI BELİRTİLECEKTİR.) Yer seçimi alternatifi Herhangi bir termik santral için yer seçiminde göz önüne alınacak kriterlerin başında, özellikle yatırımın fizibilitesi açısından, santral için seçilecek yerin hammaddeye olan mesafesi gelmektedir. Bunun başlıca nedeni, kömür nakliyesinin işletme sürecinin en önemli maliyet kalemlerinden biri olmasıdır. Büyük miktarlardaki kömürün taşıma mesafesi arttıkça maliyet de o ölçüde artmaktadır, öte yandan milyonlarca ton kömür nakliyesinin yaratacağı trafik ve çevresel etkiler en önemli olumsuzluklardır. Bu nedenle söz konusu termik santralin yer seçimde kömür havzasına göre konum dikkate alınmış ve yatırımcı firmanın TTK ile yapmış olduğu rödevans anlaşması çerçevesinde taşkömürü çıkartma hakkı elde etmiş olduğu Amasra-B Sahası içerisinde santral yeri seçilmiştir. Kömür havzasına göre konum dışında termik santral sahası yer seçiminde topografik ve jeolojik koşullar, iklim özellikleri, ekolojik kısıtlar vb. kriterler ön planda tutulmuştur. Buna ilaveten; Hema Elektrik Üretim A.Ş. tarafından 2009 yılı içerisinde söz konusu proje için ÇED Başvuru Dosyası hazırlanmış ve mülga Çevre ve Orman Bakanlığı na sunularak proje için ÇED süreci başlatılmıştır. Süreç içerisinde mülga Çevre ve Orman Bakanlığı ile yapılan toplantılarda Kızçıkan Koyu Mevkii ve Çapak Koyu Mevkii için ret kararı verilmiş, ÇED Başvuru Dosyası nda belirtilen Tarlaağzı ve Gömü lokayon alternatif alanlarının yer seçimi açısından uygun olmadığı, bu alanların ÇED süreci dışına çıkartılması ve ana alternatif olarak düşünülmemesi gerektiği, ÇED çalışmasının ise Delikliburun Mevkii veya Filyos Vadisi Mevkiine odaklanmasının Çevre Düzeni Planı kapsamında daha uygun olacağı hususları gündeme gelmiş ve ÇED süreci durdurulmuştur. Bu süre zarfında Delikliburun Mevkii kapsamında yapılan mühendislik çalışmaları sonucunda zemin açısından problemli olan dolin ve yeraltı boşlukları ile karşılaşılmış ve söz konusu alanın santral yapılması için uygun olmadığına karar verilmiştir. Bununla birlikte 2009 yılında yapılan münazaralarda gündeme gelen Filyos lokasyonun seçilmesi hususu ise Ek 1 de sunulan Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın yazısından da anlaşılacağı üzere Endüstri Bölgeleri Mevzuatı gereği yapılması gereken, bölgedeki kamulaştırma çalışmalarının tamamlanması, altyapı için gerekli etüt, plan ve projelerin yaptırılması vb. Iş ve işlemler devam ettiğinden dolayı şu aşamada üretim veya yatırım için kesin yer tahsisi yapılmadığından bahisle söz konusu alan için yapılan müracaat Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından değerlendirilememiştir. Dolayısıyla yukarıda açıklanan tüm bu sebeplerden dolayı, söz konusu projenin işbu na konu Çapak Koyu Mevkii nde yapılması planlanmıştır. Hammadde (kömür) alternatifi 2005 yılında Hattat Grubu iştiraklerinden olan Hattat Enerji ve Maden Ticaret A.Ş., yapılan uluslararası ihaleyi kazanarak TTK ile Amasra kömürleri için rödevans sözleşmesi imzalamıştır. Bu bölgede 3 adet taşkömürü sahası bulunan firma, işbu na konu proje kapsamında Kuyu-1 sahasından çıkartılacak olan taşkömürünü kullanmayı planlamaktadır. Hem taşkömürü sahasının rödevans hakkının yatırımcı firmaya ait olması hem de santral sahasına yakınlığından (yaklaşık 40 m) dolayı, tesiste kullanılacak olan taşkömürünün, söz konusu kuyudan temin edilmesi planlanmıştır. 340

174 Teknoloji alternatifi Yapılması planlanan proje kapsamında temiz kömür yakma teknolojilerinden olan pulverize kömür teknolojisi nin kullanılması planlanmaktadır. Pulverize kömür teknolojisi AB nin Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Yönetmeliği için 2006 yılında yayınlanan referans dokümanda (European Integrated Pollution Prevention and Control Reference Document on Best Available Techniques for Large Combustion Plants July, 2006) büyük yakma tesisleri kapsamında kömürden elektrik üretimi için önerilen en iyi mevcut tekniklerdir (best available techniques). Bu tür santrallerde daha az kömür yakılarak daha yüksek verimde elektrik enerjisi üretilebilmektedir. Buna ilavaten bu tür santralede daha az kömür yakıldığından baca gazı emisyonları ve çıkan kül miktarları daha az olmaktadır. Soğutma suyunun temin edileceği kaynağın alternatifi Proje kapsamında kullanılması planlanan soğutma suyu denizden temin edilecektir. Proje sahasının yakın çevresinde bulunan yüzeysel ve yeraltı su kaynaklarının debisi, gerekli soğutma suyunun temini için yeterli kapasiteye sahip değildir. Tüm bu hususlar göz önünde bulundurulduğunda, tesisin işletme aşamasında kullanılacak olan soğutma suyunun denizden temin edilmesi planlanmıştır. Kullanılacak kireçtaşı sahalarının alternatifi Proje kapsamında BGD ünitesinde kullanılmak üzere rezervi yeterli olan 3 adet kireçtaşı sahası belirlenmiştir. Sözkonusu sahalar, rezerv miktarlarının yeterli olması ve santral sahasına yakınlıklarından dolayı tercih edilmiştir. Kül/alçıtaşı depolama sahasının alternatifi Planlanan termik santral projesi kapsamında meydana gelecek küllerin ve alçıtaşının depolanması amacıyla 5 adet alternatif kül/alçıtaşı depolama sahası belirlenmiş, söz konusu sahalar üzerinde çeşitli bilgisayar programları ve yazılımlar kullanılmak suretiyle hesaplamalar yapılmıştır. Buna göre; projesi yapılan sahanın 2 lot olacak şekilde tasarımı yapılmıştır. Birinci lot alçıtaşı depolama için, ikinci lot da kül ve cüruf depolama için kullanılacaktır. Yapılan hesaplamalar sonucunda alçıtaşı depolama sahasının dolum ömrü (lot 1) 37,8 yıl, kül ve cürufun depolanacağı lot 2 nin depolama ömrü ise 36,5 yıl olarak hesaplanmıştır. Söz konusu saha, 5 adet alternatif saha içerisindeki jeolojik koşulları, topografik yapısı, hidrolojik ve hidrojeolojik özellikleri, dolum kapasitesi, zemin geçirimsizlik özellikleri en iyi olan sahadır. 341

175 BÖLÜM VIII ÇEVRE YÖNETİM PLANI, İZLEME PROGRAMI ACİL EYLEM PLANI

176 BÖLÜM VIII: ÇEVRE YÖNETİM PLANI, İZLEME PROGRAMI ACİL EYLEM PLANI VIII.1 Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen Çevre Yönetim Planı ve İzleme Programı İle Faaliyetin İşletmesi ve İşletme Sonrası İçin Önerilen Çevre Yönetim Planı, İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı VIII.1.1 İnşaat aşaması izleme programı VIII Hava kalitesi İnşaat aşamasında yapılacak faaliyetlerden kaynaklanacak toz emisyonlarının izlenebilmesi için ayda bir kere PM 10 ölçümü yapılacaktır. Ölçüm sonuçları raporlanacak ve gerektiğinde yetkililere göstermek üzere şantiyede muhafaza edilecektir. Buna ilaveten belirlenecek olan 8 adet noktada yaz ve kış mevsimlerinde olmak üzere üçer aylık periyotlar halinde difüzyon tüpleri yardımı ile ölçüm ve analiz çalışması yapılacaktır. VIII Su kalitesi Projenin inşaat aşamasında sadece personelden kaynaklanacak atıksu oluşu söz konusu olacak olup, endüstriyel nitelikli atıksu oluşumu söz konusu olmayacaktır. İnşaat aşamasında oluşacak evsel nitelikli atıksuların arıtılması için bir paket atıksu arıtma tesisi kurulacaktır. Paket atıksu arıtma tesisinde arıtılan sular, denize deşarj edilecektir. İnşaat döneminde tesis edilecek olan paket atıksu arıtma tesisi için, ayda bir defa olmak üzere, SKKY Tablo 21.1 deki parametrelerin ölçümleri yapılacaktır. Yapılacak izleme çalışmaları kapsamında, söz konu paket atıksu arıtma tesis için gerekli izin ve ruhsatların da alınıp alınmadığı da denetlenecektir. VIII Gürültü İnşaat aşamasındaki iş makinelerinin çalışması sonucu oluşacak gürültü seviyesinin kontrol edilebilmesi için üç ayda bir ekipmanlar denetlenecek ve proje sahasına en yakın yerleşimde yine üç ayda bir olmak üzere gürültü ölçümü yapılacaktır. VIII Toprak kalitesi Proje sahasındaki inşaat faaliyetleri başlamadan evvel yapılacak olan arazi hazırlık döneminde yüzeydeki bitkisel toprak sıyrılacaktır. İnşaat çalışmaları sırasında yüzeyden sıyrılan bitkisel toprağın proje sahası içerisinde tekniğine uygun olarak depolanıp depolanmadığı izlenecektir. Buna ilaveten işletme aşamasında, faaliyetin toprak kalitesi üzerine etkisinin olup olmadığının değerlendirilmesi için, işletme faaliyetleri başlamadan evvel mevcut durumdaki toprak kalitesinin belirlenmesi için mevsimsel olarak toprak örnekleri alınarak analizleri yapılacaktır. VIII.1.2 İşletme dönemi için izleme programı VIII Baca gazı emisyonları ve hava kalitesinin takibi İşletme aşamasında hava kirleticileri için bacada Sürekli Emisyon İzleme Sistemi (SEÖS) 13 uygulanacak, böylece bacadan çıkacak atık gazdaki kirletici konsantrasyonunun sınır değerlere yaklaşıp yaklaşmadığı takip edilebilecektir. 13 SEÖS, Emisyonların sürekli izlenebilmesi için kurulan ölçüm sistemidir. 342

177 SEÖS ile, CO, SO 2, NO 2, PM 10, HCI, HF, rüzgar hızı ve yönü, sıcaklık, basınç ve çöken toz gibi hava kirleticilerinin yer seviyesi konsantrasyonları sürekli olarak izlenebilecektir. Buna ilaveten baca içerisinde de SO 2, NO 2, PM 10, CO, O 2, HCI, HF, hacimsel debi, sıcaklık ve nem gibi emisyon parametreleri izlenecektir. SEÖS kapsamında elde edilen izleme çalışmalarına ait sonuçlar, Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ne rapor edilecektir. VIII Soğutma suyunun takibi Planlanan santral devrede iken, soğutma suyunun sıcaklığı (yoğuşturucuların giriş ve çıkışında) ile klor miktarı (yoğuşturucunun çıkışında) sürekli olarak ölçülecektir. VIII Atıksu deşarjlarının takibi Planlanan tesisin işletme aşamasında atıksu arıtma tesisinde arıtılan sular, soğutma suyu ve yağmur suyu drenaj sisteminden gelen sular, dengeleme havuzunda biriktirildikten sonra SKKY de belirtilen deşarj standartlarını sağlamak koşulu ile denize deşarj edilecektir. Dengeleme havuzunun çıkışındaki deşarj suyunun, periyodik olarak SKKY Tablo 22 ve Tablo 23 e göre analizleri yapılacaktır. Buna ilaveten, santral sahasının yakın çevresindeki yüzey su kaynaklarının kalitesinde herhangi bir değişiklik olup olmadığının tespit edilebilmesi için mevsimsel olarak söz konusu yüzeysel su kaynaklarında ph, elektriksel iletkenlik, bulanıklık, yağ-gres, KOİ, BOİ, sülfat, sodyum, demir, kurşun, bakır, krom, çinko, kadmiyum, kobalt, arsenik, florür, nikel, fosfor, siyanür, nitrit azotu, nitrat azotu, amonyum azotu, toplam ve fekal koliform ölçümleri yapılacaktır. Tesis faaliyete geçtikten sonra santralde kömürün yakılması sonucunda oluşacak kül ile BGD ünitesinden arta kalan alçıtaşının depolanabilmesi için belirlenmiş olan kül/alçıtaşı depolama sahalarının memba ve mansabında (iki noktada) gözlem kuyuları açılacaktır. Bu kuyulardan belirli aralıklarla su numuneleri alınarak SKKY Tablo 1 de belirtilen analizler yapılmak suretiyle yeraltı sularının kalitesinde herhangi bir değişiklik olup olmadığının tespiti yapılacaktır. VIII Toprak Proje kapsamında topraktaki değişimlerin izlenmesi için 3 yılda bir ağır metal ölçümü, 5 yılda bir de agregat stabilitesi tespiti yapılacaktır. VIII Gürültü Tesis, işletme faaliyetine başladıktan sonra, 6 ayda bir defa olmak üzere hem proje sahası sınırları içerisinde hem de santral sahasına en yakın hassas alıcı ortamda gürültü ölçümleri yapılacaktır. VIII Denizel ekosistem Deniz ortamındaki değişimlerin belirlenebilmesi için mevsimsel olarak izleme çalışmaları yürütülecektir. 343

178 VIII.1.3 İşletme sonrası için izleme programı Santralin kapatılmasından sonra yüzeysel veya yeraltı sularına herhangi bir etki söz konusu olmayacaktır. Aynı şekilde, faaliyetin sona ermesinden sonra herhangi bir emisyon kaynağı bulunmayacağından mevcut hava kalitesinin olumsuz yönde etkilenmesi de söz konusu olmayacaktır. Dolayısıyla, tesis işletmeye kapatıldıktan sonra herhangi bir izleme programı öngörülmemektedir. VIII.1.4 Acil müdahale planları Proje kapsamında tesiste meydana gelebilecek beklenmedik aksiliklerin önüne geçilebilmesi ve bu gibi durumlarda yapılması gerekenleri içeren bir acil durum müdahale planı hazırlanacaktır. Bu planın amacı, yangın, su baskını, deprem, kimyasal tehlikeler ve sabotaj gibi acil durumlarda yönetimin süratli ve doğru karar almasını sağlayacak verilerin toplanması, çalışma planının oluşturulması, can ve malı koruyacak önlemlerin alınması, hasar tespit, acil müdahale ve kurtarma ekiplerinin faaliyetlerinin organize edilmesidir. Proje kapsamında hazırlanacak olan acil müdahale planı, 30 Haziran 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu da belirtilen risk faktörleri göz önüne alınarak hazırlanacaktır. Hazırlanacak olan bu planda, dikkate alınması ve belirlenmesi gerekli ana hususlar ile alınacak önlemler belirlenecek, çalışanlara bu konularda gerekli eğitimler verilerek acil müdahale planlarına uymaları ve bu plana göre hareket etmeleri sağlanacaktır. Bahsi geçen Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu da İşveren; Çalışma ortamı, kullanılan maddeler, iş ekipmanları ve çevre şartlarını da dikkate alarak meydana gelebilecek acil durumları önceden değerlendirerek, çalışanları ve çalışma çevresini etkilemesi mümkün ve muhtemel acil durumları belirler ve bunların olumsuz etkilerini önleyici ve sınırlandırıcı tedbirleri alır. Acil durumların olumsuz etkilerinden korunmak üzere gerekli ölçüm ve değerlendirmeleri yapar, acil durum planlarını hazırlar. Acil durumlarla mücadele için işyerinin büyüklüğü ve taşıdığı özel tehlikeler, yapılan işin niteliği, çalışan sayısı ile işyerinde bulunan diğer kişileri dikkate alarak; önleme, koruma, tahliye, yangınla mücadele, ilk yardım ve benzeri konularda uygun donanıma sahip ve bu konularda eğitimli yeterli sayıda kişiyi görevlendirir, araç ve gereçleri sağlayarak eğitim ve tatbikatları yaptırır ve ekiplerin her zaman hazır bulunmalarını sağlar. Özellikle ilk yardım, acil tıbbi müdahale, kurtarma ve yangınla mücadele konularında, işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlayacak gerekli düzenlemeleri yapar. 30 Haziran 2012 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlü olup; Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dahil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar. İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar. Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır. Çalışlara görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır. Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır. 344

179 İşveren, bu yükümlülüklerini yerine getirirken; risklerden kaçınmak, kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek, risklerle kaynağında mücadele etmek, teknik gelişmelere uyum sağlamak, tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek, toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek, işin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek ve teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek gibi ilkeleri göz önünde bulundurmakla yükümlüdür. Tesiste meydana gelecek olan herhangi bir acil durum anında; Sakin olunmalı ve ne olduğunu anlamak için meydana gelen durum çok iyi bir şekilde analiz edilmelidir. Varsa Acil Durum Alarmı nı çalıştırmalıdır. Acil durum tahliye planında belirtilen şekilde, acil durum toplanma bölgesine gidilecektir. Bulunulan mahal terk edilirken; elektrik şalteri (yangın ve su baskınında) kapatılmalıdır. Asansörler kullanılmamalıdır. Kriz masası tarafından verilecek bilgilere göre hareket edilmelidir. Planlanan tesis kapsamında acil durumlarla mücadele etmek için Tablo 151 de belirtilen hususlar göz önüne alınacaktır. İLK YARDIM-ACİL TIBBİ YARDIM Tablo 151. Acil Durum Planı İlkyardım/Acil tıbbi yardım ihtiyacı olanı gören kişi İşveren / İşveren vekili Görevli/Eğitimli çalışan İşyerinde bulunan diğer çalışanlar Paniğe kapılmaz, durumu işverene/çalışanlara haber verir. İşyeri dışındaki ilk yardım ve acil tıbbi yardım yapacak sağlık kuruluşunu arar. İlk yardım çantasını ve acil tıbbi yardım ekipmanını alır ve olay yerine gider. Eğitimi doğrultusunda müdahale eder. İlk yardım ve acil tıbbi yardıma ihtiyacı olan kişiyi en yakın sağlık kuruluşuna nakil için gerekli hazırlığı yapar. İlk yardım ve acil tıbbi yardımı yapan kişiye yardım etmek üzere hazır olur. Sağlık kuruluşlarından gelecek ilkyardım/acil tıbbi yardım ekiplerine adres bildirerek, tarif ederek vb. ulaşımı kolaylaştırır. İlkyardım ve acil tıbbi yardıma ihtiyacı olan kişinin tahliyesini sağlayacak kapı ve çıkış yollarındaki engelleri kaldırır. YANGIN Yangını gören ilk kişi Durumun devam etmesi halinde gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanlar işlerine devam etmezler. Paniğe kapılmaz. İşveren ve çalışanlara yüksek sesle yangını ve yerini bildirir. Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak acil durum toplanma alanına gider. 345

180 Acil durum sirenini çaldırır. İşveren / İşveren vekili Güvenlik görevlisine haber verir. Yangınla mücadele konusunda işyeri dışındaki kuruluşlarla irtibatı sağlar. Gerekiyorsa itfaiyeye, polis, ilkyardım, acil tıbbi yardım ekiplerine haber verir. Görevli / Eğitimli çalışan Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak acil durum toplanma alanına gider. Kendini tehlikeye atmadan en yakın yangın tüpünü alarak yangına müdahale eder. İşyerinin elektriğini/doğal gazını keser. İşyerindeki makine, ekipman, alet ve cihazları kapatır. Kimyasalların (varsa) güvenliğini sağlar. Yangın bölgesine giderek itfaiyeye gerek olup olmadığına bakar. Gerekiyorsa itfaiyeye haber verir. İşverenle irtibat halinde olur. Güvenlik görevlisi İşyerinde bulunan diğer çalışanlar Acil Durum Ekibi Sızıntıyı fark eden ilk kişi Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak acil durum toplanma alanına gider. Yangını haber alınca talimatlar doğrultusunda acil çıkış yollarını açık tutar. Asansörü acil çıkış olarak kullanmazlar. Acil durum ekipleri ihtiyaç durumunda görev tanımları doğrultusunda hareket ederler. Paniğe kapılmaz. İşveren ve çalışanlara yüksek sesle gaz kaçağı sızıntısını bildirir. Doğal gazı ana vanadan keser ya da gaz sızıntısının bulunduğu hattın vanasını kapatır. SIZINTI-GAZ KAÇAĞI İşveren/ İşveren vekili Görevli/ Eğitimli çalışan Güvenlik görevlisine haber verir. Bina dışından bir telefonla uzman firmayı çağırır. Bina dışından bir telefonla İGDAŞ'a haber verir. Sızıntı bölgesini inceler. Elektriği/doğal gazı keser. Sızıntı yakınında bulunan elektrikli makine, ekipmanı, cihazı ve kıvılcım çıkaracak her türlü aracı kapatır. Eğitimi doğrultusunda talimatlara uygun müdahale eder. Hiç kimse elektrik düğmelerini, elektrikli cihaz ve ekipmanları asansör, kapı zili ve telefonları kullanmaz. Sigara içilmez. İşyerinde bulunan diğer çalışanlar Bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak acil durum toplanma alanına giderler. Acil Durum Ekibi Durumun devam etmesi halinde gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanlar işlerine devam etmez. Acil durum ekipleri ihtiyaç durumunda görev tanımları doğrultusunda hareket ederler. 346

181 Acil durum sirenini çaldırır. Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak acil toplanma alanına gider. Önceden belirlenmiş yaşam üçgenine sığınır. İşveren /İşveren vekili Deprem bittikten sonra gerek varsa ve olanaklı ise itfaiye, polis, ilkyardım ve acil tıbbi yardım ekiplerine AKUT, Sivil Savunma'ya haber verir. Deprem Sonrası yangın sızıntı vb. kontrolleri yapar. İşyerinin elektrik, doğal gaz ve suyunu kapatır. DEPREM Görevli/ eğitimli çalışan Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak acil durum toplanma alanına gider. Önceden belirlenmiş yaşam üçgenine sığınır. İşyerinde bulunan diğer çalışanlar İşveren/Çalışanlar Acil Durum Ekibi Deprem Sonrası elektrik, su, doğal gaz hatlarında sağlamlık ve kaçak kontrolü yapar. Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak, acil durum toplanma alanına giderler. Önceden belirlenen yaşam üçgenine sığınırlar. Deprem bitse de asansörü kullanmazlar, deprem bitene kadar merdivenleri kullanmazlar. Balkona, apartman boşluklarına çıkmazlar. Acil durum ekipleri ihtiyaç durumunda görev tanımları doğrultusunda hareket ederler. Acil durum sirenini çaldırır. İşveren/ İşveren vekili Güvenlik görevlisini uyarır. Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak acil durum toplanma alanına gider. İşyerinin elektrik, doğal gaz, suyunu keser. Makine ve ekipmanları, alet ve cihazları kapatır. Kimyasalların güvenliğini sağlar. PATLAMA Görevli/ Eğitimli Çalışan İşyerinde bulunan diğer çalışanlar Gerekli önlemleri alarak patlama bölgesine gider. Gerekiyorsa itfaiye, polis, ilkyardım ve acil tıbbi yardım ekiplerine haber verir. Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak acil durum toplanma alanına gider. Bulundukları yerdeki makine ve ekipmanların alet ve cihazlarını kapatır. Gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanlar işlerine devam etmezler. Güvenlik görevlisi Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak acil durum toplanma alanına gider. Gerekli önlemleri alarak talimatlar doğrultusunda apartman kapılarının ve acil çıkış yollarının açık olmasını sağlarlar. Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak acil durum toplanma alanına gider. 347

182 Acil Durum Ekibi Sabotajı fark eden ilk kişi İşveren/ İşveren vekili Acil durum ekipleri ihtiyaç durumunda görev tanımları doğrultusunda hareket ederler. Paniğe kapılmaz. İşveren, çalışan ve hastalara haber verir. Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak, acil durum toplanma alanına gider. Acil durum sirenini çaldırır. İtfaiye, polis, ilkyardım ve acil tıbbi yardım ekiplerine haber verir. Güvenlik görevlisine haber verir. SABOTAJ Görevli/ Eğitimli Çalışan Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak, acil durum toplanma alanına gider. Acil durum sirenini çaldırır. İşyerinin elektrik, su, doğal gazını keser. Makine ve ekipmanları, alet ve cihazları kapatır. Kimyasalların güvenliğini sağlar. İşyerinde bulunan diğer çalışanlar Güvenlik görevlisi Acil Durum Ekibi Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak acil durum toplanma alanına gider. Kişi ya da kişilere yaklaşmaz, müdahale etmezler. Emniyetli bir alana geçerler. Seyirci olmazlar. Gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanlar işlerine devam etmezler. Sabotajı haber alınca talimatlar doğrultusunda apartman kapılarını ve acil çıkış yollarını açık tutarlar. Acil durum ekipleri ihtiyaç durumunda görev tanımları doğrultusunda hareket ederler Acil durum sirenini çaldırır. İşveren/ İşveren vekili Belediye, itfaiye, ilkyardım ve acil tıbbi yardım ekiplerine haber verir. Gerekiyorsa polisi arar. Görevli/ Eğitimli Çalışan Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak, acil durum toplanma alanına gider. Acil durum sirenini çaldırır. İşyerinin doğal gaz ve elektriğini keser. Makine ve ekipmanları, alet ve cihazları kapatırlar. SEL Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak, acil durum toplanma alanına gider. Makine ve ekipmanları, alet ve cihazları kapatırlar. Kimyasalların güvenliğini sağlarlar. İşyerinde bulunan diğer çalışanlar Bulunduğu bölgeye ait acil çıkıştan çıkarak, acil durum toplanma alanına gider. Gerekli donanıma sahip ve özel olarak görevlendirilenler dışındaki çalışanlar işlerine devam etmezler. 348

183 Acil Durum Ekibi Acil durum ekipleri ihtiyaç durumunda görev tanımları doğrultusunda hareket eder. Buna ilaveten aşağıdaki konularda da gerekli tedbirler alınacaktır. Yıldırım Düşmesi: Yıldırım oluşmasında meteorolojik şartların yanı sıra yer yüzeyinin durumu da çok önemlidir. Yüksek binalar, ağaçlar ve metalik eşyalar gibi iyonlaştırıcı malzemeler yıldırım oluşumu için uygun koşullar hazırlarlar. Yıldırım düşmesi sonucunda santral tesisinin kontrol ve kumanda merkezinin doğrudan zarar görmesi tesisteki temel elektrik ünitesinin servis dışı kalmasına yol açacaktır. Bu durumda işletme operatörü derhal uzman elektrikçi ile temas kuracak, onarım çalışmalarının mümkün olduğunca çabuk oluşturulması için gerekli birimlerle temasa geçecektir. Can ve mal kaybını en aza indirebilmek için aşağıda belirtilen hususlar dikkate alınmalıdır: Yüksek bina ve yapılarda (minare gibi) paratoner (yıldırımsavar) kullanılacak, Açık arazide yere çömelerek oturulacak, kesinlikle yere yatılmayacak, Su üzerinde iseniz derhal karaya çıkmaya çalışılacak, Şemsiye gibi sivri metal içeren eşyalar kullanılmayacak, Açık arazide gruplar halinde durulmamasına özen gösterilecek. Heyelan: Heyelan tehlikesi olan yerlere setler yapılarak, yamaçlar ağaçlandırılacaktır. Toprağa/yüzey sularına kimyasal madde dökülmesi-sızıntı: İnşaat alanlarına, nakliye yollarına yağ, akaryakıt ve boya gibi kimyasal maddeler döküldüğünde uygulanacak işlemler aşağıda sıralanmıştır. Sızıntı kaynağı tespit edilmesi, Sızıntı yayılmasının önlenmesi için sızıntı kaynağının etrafı kum torbalarıyla çevrilecek, Büyük sızıntılarda, zemin eğimi de dikkate alınarak sızıntının akış aşağısına küçük bir kanal açılarak emme kabiliyeti yüksek maddeler ile doldurulmak suretiyle, sızıntı sonucu çevreye yayılan maddenin toplanarak yeraltı suyuyla karışması engellenecek, Kirletici madde, kullanılmış absorban madde ve toprak uygun boyut ve dayanıklılığa sahip torbalara koyularak etiketlenecek, Büyük bir sızıntı ve/veya dökülme durumu derhal şantiye şefine haber verilecektir. Yüzey suyu kaynaklarına akaryakıt, yağ ve diğer kimyasalların sızması durumunda kimyasal maddelerin su yüzeyine dağılmaması için sızıntının büyüklüğüne ve akarsu debisine göre dubalar kullanılacaktır. Bu dubaların iç kısımları absorban özellikli lifli malzeme ile doldurulacaktır. Kimyasal maddelerin toprak ya da yüzey suyu kaynaklarına dökülmesi durumunda; Kuru kum ile yollara ve toprağa dökülen kirleticiler etkili şekilde absorbe edilebilir. Talaş kullanılarak yollara ve toprağa dökülen maddelerin yayılması önlenebilir. Sızıntı maddelerinin temizlenmesinde kullanılan dubalar, Absorban yastıklar, Plastik eldiven, özel kıyafetler ve kişisel koruma ekipmanı, Vakum pompası, Kimyasal maddeye dirençli variller, Sert plastik torbalar, gibi ekipmanlar kullanılacaktır. 349

184 Fırtına ve Hortum: Fırtınalar kuvvetli rüzgarlar sonucunda meydana gelen doğal olaylardır. Yağış ile birlikte esen şiddetli rüzgarlar tufan, kurak ve yağışsız esenler ise tayfun olarak isimlendirilmektedir. Bu kuvvetli rüzgarlar esnasında hortum tabir edilen helezonik girdaplar ve deniz veya göllerde yüksek dalgalar ve taşmalar meydana gelmektedir. Fırtına ve hortumdan korunmak için; işyerinde acil ikaz sistemi bulunacaktır. Bloklar halinde ve sağlam monte edilmiş parçalardan oluşan çatılar yapmak, kalın cam kullanmak, dış yüzeylerde fazla aksesuar kullanmamak ve çevreyi ağaçlandırmak fırtına ve hortuma karşı alınacak önlemler arasındadır. VIII.2 ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği nde Yeterlik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri Başlığının da Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi İle İlgili Program Söz konusu projenin, işletme ve işletme sonrası aşamaları için önerilen izleme programı Bölüm VlIl.1 de sunulmuştur. Proje için, ÇED Olumlu Belgesi nin alınması durumunda, nu hazırlayan kuruluş, Nihai nda belirtilen yatırımın başlangıç ve inşaat dönemlerine ait (yatırımın işletmeye geçişine kadar) taahhütlerin yerine getirilip getirilmediğini incelemek üzere, Yeterlik Tebliği Ek-4 te yer alan Nihai İzleme Raporları Formu nu İnceleme ve Değerlendirme Komisyonu (İDK) Toplantısı sırasında belirlenecek periyotlarla (3 veya 6 aylık periyotlar) doldurularak T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na sunacaktır. 350

185 BÖLÜM IX HALKIN KATILIMI

186 BÖLÜM IX: HALKIN KATILIMI (PROJEDEN ETKİLENMESİ MUHTEMEL YÖRE HALKININ NASIL VE HANGİ YÖNTEMLERLE BİLGİLENDİRİLDİĞİ, PROJE İLE İLGİLİ HALKIN GÖRÜŞLERİNİN VE KONU İLE İLGİLİ SORULARIN VE AÇIKLAMALARIN ÇED RAPORUNA YANSITILMASI) Proje kapsamında, işbu na konu faaliyet ile ilgili olarak tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği nin 9. maddesi gereğince, ÇED sürecine halkın katılımını sağlamak, faaliyet hakkında bilgilendirmek, görüş ve önerilerini almak amacıyla tarihinde, Tarlaağzı Köyü İlkokulu ve Bahçesi nde saat de ÇED Sürecine Halkın Katılımı Toplantısı gerçekleştirilmiştir (Bkz. Ek 1). Söz konusu toplantıya yöre halkı, resmi kurum ve kuruluşların, yerel yönetimlerin katılımlarının sağlanabilmesi için, söz konusu toplantı tarihi, saati ve yeri, bir ulusal (Star Gazetesi) bir de yerel (Hergün Gazetesi) gazetede yayımlattırılmıştır. Bartın Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Başkanlığında yapılan Halkın Katılımı Toplantısı na; yatırımcı firma temsilcileri, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı yetkilileri, ÇED Mühendislik Hizmetlerini yürüten firma olan MGS Proje Müş. Müh. Tic. Ltd. Şti. yetkilileri ile çok sayıda yöre halkı ve sivil toplum örgütleri katılmıştır. Yöre halkı projeye karşı olduklarını, kendi yörelerinde söz konusu termik santralin yapılmasını istemediklerini protesto ederek göstermişlerdir (Bkz. Fotoğraf 10, Fotoğraf 11 ve Fotoğraf 12). Fotoğraf 10. Halkın Katılımı Toplantısından Görüntüler-1 351

187 Fotoğraf 11. Halkın Katılımı Toplantısından Görüntüler-2 Fotoğraf 12. Halkın Katılımı Toplantısından Görüntüler-3 352