İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ İŞLETME BÖLÜMÜ 1955 ten bugüne yüksekögretimde bir gelenek Dünya Borsaları ve Endeksler Prof. Dr. Ahmet AKSOY 2 Fon Akımının Gerçekleşmesi Sermaye Piyasalarının Ekonomiye Katkıları İç Tasarrufları Artırıcı Fonksiyonu Yatırım Hacmini Artırıcı Fonksiyonu Kaynakların Verimli Kullanılmasına Katkı Sağlama Fonksiyonu Yatırımlara Likidite Kazandırma Fonksiyonu Riski Azaltıcı Fonksiyonu Faiz Oranlarını Düşürücü ve Bölgesel Farklılıkları Giderici Fonksiyonu İşlem Maliyetlerini Düşürücü Fonksiyonu 3 4 1
Sermaye Piyasalarının Ekonomiye Katkıları İMKB den Borsa İstanbul 1981 Sermaye Piyasası Kanunu 1985 İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) 2013 Borsa İstanbul Anonim Şirketi (BİAŞ)? 1866 Dersaadet Tahvilat Borsası 5 6 Dünya Borsalarının Dönüşümü Gelişmiş Borsalar Bölgesel Borsalar Ulusal Borsalar ABD İNGİLTERE JAPONYA Uluslar Üstü Borsalar 7 8 2
Birleşme, Satın Alma, Stratejik Ortaklık İMKB den Borsa İstanbul Avrupa nın İlk Borsa Birligi Euronext N.V. (2000); Paris, Brüksel, Amsterdam, Lizbon Borsalarının birleşmesi ile kuruldu. Londra Borsa Grubu (LSEG) (2007); Londra Borsası, İtalya Borsasını bünyesine katarak LSEG oluşmuştur. İlk Küresel Kıtalar Arası Borsa NYSE-Euronext (2007); Euronext N.V. ile NYSE nin (New York Borsası) birleşmesi ile kuruldu. Küresel Kıtalar Arası Borsa NASDAQ OMX Grubu(2007); NASDAQ; bünyesine Stockholm, Kopenhag, Vilnius, İzlanda, Oslo, Helsinki, Tallin, Riga ve Ermenistan Borsaları bulunan OMX Grubunu almıştır. Japonya Borsası Grubu (Japan Exchange Group) (2013); Tokyo Borsa Grubu rakibi Osaka Borsasıyla birleşmiştir. Borsa İstanbul (2013-2014); Bakü, Kırgız, Saraybosna, Karadag Borsalarına ortak olmuştur. NASDAQ OMX Group arasında stratejik ortaklık başlatılmıştır. 1981 Sermaye Piyasası Kanunu 1866 Dersaadet Tahvilat Borsası 1985 İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) 2013 Borsa İstanbul Anonim Şirketi (BİAŞ) Halka Açılma! 9 10 Borsaların Karşılaştırılması Dünya Hisse Senedi Piyasaları Büyüklük Şirket Sayısı Borsa Kapitilizasyon Değeri Likidite Derinlik 11 12 3
Borsa İstanbul Kapitalizasyon Değeri Bazı Şirketlerin Piyasa Değeri (18.04.2015) Şirket Milyar $ Apple Inc. 760.5 Exxon Mobil Corp 367.8 Google Inc 376.1 Facebook 225.8 Twitter 27.6 13 14 Borsa İstanbul Borsa İstanbul da Piyasalar Pay Piyasası Gelişen İşletmeler Piyasası Borçlanma Araçları Piyasası Vadeli İşlemler ve Opsiyon Piyasası Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar 15 16 4
Borsa İstanbul Pay Piyasası Borsa İstanbul Pay Piyasası Halka arz kavramı, sermaye piyasası araçlarının satın alınması için her türlü yoldan yapılan genel bir çağrıyı ve bu çağrı devamında gerçekleştirilen satışı ifade etmektir. Halka Açılma, halka kapalı bir anonim şirket tarafından ilk defa yapılan halka arzı ifade etmektir. Sermaye Piyasa Kanunun 16. maddesine göre; hisse senetleri borsada işlem gören şirketler ile pay sahibi sayısı beş yüzü aşan şirketlerin hisse senetleri halka arz olunmuş sayılmaktadır. Dolayısıyla, payların borsalar veya teşkilatlanmış diğer piyasalarda devamlı işlem görmesi de halka arz tanımına girmektedir Temel finansal yönetim kitaplarında halka açılma genel açıdan değerlendirilmekte ve şirketlerin gelişmesi ve büyüyebilmesi için gereken bir aşama olarak ele alınmaktadır. Ancak bir şirketin başarılı bir şekilde varlığını sürdürebilmesi ve sağlıklı bir biçimde büyüyebilmesi için halka açılma zorunluluğu yoktur. Halka açılma, şirketin tecrübe etmesi gereken bir aşamadan ziyade bir seçim olarak çıkmaktadır. 2012 yılında, ISO-1000 içinde yer alan sadece 127 şirket, Borsa İstanbul da işlem görmektedir. Diğer ülkelerde de benzer şirketlere rastlamak mümkündür. Sonuç olarak halka açılma kararı; şirketin tüm politikalarını etkileyen, seçim niteliğinde olan, stratejik bir karardır. Şirketi halka açılma kararı vermeye yönlendiren birbirinden farklı koşullar bulunmaktadır. Halka açılmanın avantajları ve dezavantajları dikkate alınarak bir karara varılabilir. 17 18 Borsa İstanbul Pay Piyasası Pay Piyasası Pazarları İlk Kotasyon Sonunda Bünyesinde İşlem Görülecek Pazarlar Ulusal Pazar : 217 Şirket Borsa İstanbul kotasyon koşullarını tümüyle karşılayan şirketlerin paylarının işlem gördüğü pazardır. Kurumsal Ürünler Pazarı: 62 Menkul kıymet yatırım ortaklıkları, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları hisse senetleri ile borsa yatırım fonları katılma belgelerinin işlem gördüğü pazardır. İkinci Ulusal Pazar: 93 Şirket Ulusal Pazar için geçerli kotasyon ve işlem görme koşullarını sağlayamayan şirketler, büyüme potansiyeli taşıyan küçük ve orta ölçekli şirketler ve Ulusal Pazardan geçici veya sürekli olarak çıkartılan şirketlerin paylarının işlem gördüğü pazardır. Gözaltı Pazarı: 29 Şirket Gözaltı Pazarı, belirli koşulların ortaya çıkması sonucunda, şirketlerin izleme ve inceleme kapsamına alınması durumlarında sürekli gözetim, denetim ve izleme ortamında, yatırımcıların devamlı ve zamanında bilgilendirilmesini sağlayacak önlemlerle birlikte, hisse senetlerinin Borsa İstanbul bünyesinde işlem görebileceği pazardır. 19 20 5
Borsa İstanbul Pay Piyasası Borsa Endekslerin Kullanım Alanları Endeksler, hisse senedi piyasasının performansını ortaya koyarlar. Piyasa portföyünün veriminin hesaplanmasında endekslerden yararlanılır. Endeksler, hisse senedi piyasasındaki gelişmeler ile genel ekonomik göstergelerdeki değişmeler arasında karşılaştırma yapma imkanı sağlarlar. Endekslerden yararlanarak, endekse dayalı opsiyon ve future sözleşmeleri ile yatırım fonları gibi yeni yatırım araçları geliştirilebilir. Alternatif yatırım araçlarının getirilerinin karşılaştırılmasında endeksler yatırımcılara faydalı bilgiler sağlar. 21 22 Endekslerin Temel Kriterleri Borsa Endekslerinin Hesaplama Yöntemleri Amaç Veriler ve Verilerin Karşılaştırabilirliği Eşit Ağırlıklı Hesaplama Fiyat Ağırlıklı Hesaplama Kapsama Alınacak Örneklerin Seçimi Baz Döneminin Tespiti Hesaplama Yöntemi Piyasa Değeri Ağırlıklı Hesaplama 23 24 6
Endeks Hesaplama Diğer Borsa Endeksleri Endeks Ülke Borsa Kapsamı Hesaplama / Ağırlık Nasdaq 100 ABD NASDAQ 100 Şirket Piyasa Değeri A. S&P 500 ABD NASDAQ ve NYSE 500 Şirket Piyasa Değeri A. İki hisse senedine ait çeşitli bilgiler verilmiştir. Kapsamında iki hisse senedi ve baz değeri 100 olan bir endeks olduğu düşünülerek; a) Fiyat ağırlıklı yönteme göre b) Piyasa değeri ağırlıklı yönteme göre Hesaplayınız. NYSE Composite ABD NYSE Tüm Şirketler Piyasa Değeri A. Dow Jones Endeksi (DJIA) ABD NASDAQ ve NYSE 30 Şirket Fiyat Ağırlıklı DAX Almanya Frankfurt Borsası 30 Şirket Piyasa Değeri A. S&P/ASX 200 Avustralya Avustralya Borsası 200 Şirket Piyasa Değeri A. Shanghai Composite Çin Şanghay Borsası Tüm Şirketler Piyasa Değeri A. CAC 40 Fransa Paris Borsası (Euronext) 40 Şirket Piyasa Değeri A. BSE SENSEX Hindistan Bombay Borsası 30 Şirket Piyasa Değeri A. Hang Seng (HSI) Hong Kong Hong Kong Borsası 50 Şirket (Değişken) Piyasa Değeri A. FTSE 100 İngiltere Londra Borsası 100 Şirket Piyasa Değeri A. Nikkei 225 Japonya Tokyo Borsası 225 Şirket Fiyat Ağırlıklı TOPIX Japonya Tokyo Borsası Tüm Şirketler Piyasa Değeri A. IPC Meksika Meksika Borsası 35 Şirket Piyasa Değeri A. RTS Rusya Moskova Borsası 50 Şirket Piyasa Değeri A. 25 26 Karşılaştırılabilir Uluslararası Endeksler Karşılaştırılabilir Uluslararası Endeksler MSCI Tüm Ülkeler Dünya Endeksi MSCI Dünya Endeksi MSCI Yükselen Piyasalar Endeksi Amerika Kanada ABD Gelişmiş Piyasalar Avrupa & Ortadoğu Avusturya Belçika Danimarka Finlandiya Fransa Almanya Yunanistan İrlanda İsrail İtalya Hollanda Norveç Portekiz İspanya İsveç İsviçre İngiltere Pasifik Avustralya Hong Kong Japonya Yeni Zelanda Singapur Amerika Brezilya Şili Kolombiya Meksika Peru Yükselen Piyasalar Avrupa, Ortadoğu & Afrika Çek Cumhuriyeti Mısır Macaristan Fas Polonya Rusya Güney Afrika Türkiye Asya Çin Hindistan Endonezya Kore Malezya Filipinler Tayvan Tayland 27 28 7
Borsa İstanbul da Endeksler BİST-100 Endeksinin Hesaplanması 29 30 BİST-100 Endeksinin Hesaplanması BİST-100 Endeksinin Hesaplanması (16.04.2014) KOD PAY TOPLAM PAY SAYISI FİYAT FİİLİ DOLAŞIMDAKİ PAY ORANI (FDPO) TOPLAM PİYASA DEĞERİ (TL) FDP KATSAYILI PİYASA DEĞERİ (TL) AĞIRLIK (%) 1 GARANTİ BANKASI 4,200,000,000 8.74 0.48 36,708,000,000 17,619,840,000 9.79 2 AKBANK 4,000,000,000 8.11 0.52 32,440,000,000 16,868,800,000 9.37 Fiili Dolaşımdaki Payların Piyasa Değeri = Toplam Piyasa Değeri x Fiili Dolaşımdaki Pay Oranı Düzeltme Nedeni Düzeltme Zamanı Nakit Karşılığı Sermaye Artırımı i) Rüçhan hakkı kullanarak Rüçhan hakkı başlama tarihi ii) Rüçhan hakkı kullanmayarak Satış işleminin bitiş tarihi 3 TURKCELL 2,200,000,000 12.25 0.35 26,950,000,000 9,432,500,000 5.24 4 BİM MAĞAZALAR 303,600,000 50.2 0.6 15,240,720,000 9,144,432,000 5.08 5 SABANCI HOLDİNG 2,040,403,931 10.03 0.44 20,465,251,428 9,004,710,628 5.00 96 TEKNOSA İÇ VE DIŞ TİCARET 110,000,000 8.02 0.11 882,200,000 97,042,000 0.05 Endekse Yeni Hisse Alınması Endekse Hisse Çıkarılması Fiili Dolaşımındaki Pay Oranın değişmesi Şirketlerin Birleşmesi Şirketlerin Bölünmesi ÇağrıYoluyla Hisse Toplanması Alındığı gün Çıkarıldığı gün Dönemsel İhraç edilen hisselerin dağıtım tarihi İhraç edilen hisselerin dağıtım tarihi Çağrı sonucunun Günlük Bülten de yayınlanmasını takip eden ikinci gün 97 NET TURİZM 350,000,000 1.22 0.22 427,000,000 93,940,000 0.05 98 ANADOLU ISUZU 25,419,707 22.95 0.16 583,382,265 93,341,162 0.05 99 HÜRRİYET GZT. 552,000,000 0.77 0.21 425,040,000 89,258,400 0.05 100 MENDERES TEKSTİL 250,000,000 0.69 0.46 172,500,000 79,350,000 0.04 Endeks Değeri = 180,035,902,177 = 86,209.46 2,088,354.33 31 32 8
Borsa İstanbul da Bazı Endeksler Borsa İstanbul da Bazı Endeksler İMKB 50 Endeksi: Ulusal Pazar da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları arasından seçilen 50 hisse senedinden oluşmakta olup, İMKB 30 endeksine dâhil hisse senetlerini de kapsar. Kodu XU050 olan endeks 1999 tarihinde 15.208,78 değeriyle başlamıştır. İMKB 30 Endeksi: Ulusal Pazar da işlem gören şirketlerle, Kurumsal Ürünler Pazarı nda işlem gören gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve girişim sermayesi yatırım ortaklıkları arasından seçilen 30 hisse senedinden oluşur. Kodu XU030 olan endeks 1996 tarihinde 976 değeriyle başlamıştır. İMKB 10 Banka Endeksi: Ulusal Pazar da işlem gören bankalar arasından seçilen 10 hisse senedinden oluşur. Endeks 2009 yılında 119.536,52 değerinde işlem görmeye başlamıştır. İMKB 100-30 Endeksi: İMKB 100 endeksine dahil olup, İMKB 30 endeksinde yer almayan 70 hisse senedinden oluşur. Endeks 2008 yılında 26.864,07 değerinde işlem görmeye başlamıştır. İMKB Ulusal Endeksi: Ulusal Pazar da işlem gören şirketlerin hisse senetlerinden oluşur. 31.12.2010 tarihinde başlanmış olup, başlangıç değeri 65.912,91 dir. İMKB İkinci Ulusal Endeksi: İkinci Ulusal Pazar da işlem gören şirketlerin hisse senetlerinden oluşur. 27.12.1996 tarihinde başlanmış olup, başlangıç değeri 976 dir. İMKB Tüm Endeksi: Menkul Kıymet Yatırım Ortaklıkları hariç olmak üzere, İMKB pazarlarında işlem gören şirketlerin paylarından oluşur. Endeksin hesaplanmasına 1996 yılında başlanmış olup, başlangıç değeri 976 dır. İMKB Tüm-100 Endeksi: İMKB Tüm endeksine dâhil olup, İMKB 100 endeksinde yer almayan hisse senetlerinden oluşur. Endeksin hesaplanmasına 31.12.2008 tarihinde başlanmış olup, başlangıç değeri 26.864,07'dir. 33 34 36 Borsa İstanbul da Bazı Endeksler KODU ENDEKS BAŞLANGIÇ XUSIN İMKB SINAİ 31.12.1990 = 32,56 XGIDA İMKB GIDA, İCECEK 27.12.1996 = 1.046 XTEKS İMKB TEKSTİL, DERİ 27.12.1996 = 1.046 XKAGT İMKB ORMAN, KAĞIT, BASIM 27.12.1996 = 1.046 XKMYA İMKB KİMYA, PETROL, PLASTİK 27.12.1996 = 1.046 XTAST İMKB TAŞ, TOPRAK 27.12.1996 = 1.046 XMANA İMKB METAL ANA 27.12.1996 = 1.046 XMESY İMKB METAL EŞYA, MAKİNA 27.12.1996 = 1.046 XUHIZ İMKB HİZMETLER 27.12.1996 = 1.046 XELKT İMKB ELEKTRİK 27.12.1996 = 1.046 XULAS İMKB ULAŞTIRMA 27.12.1996 = 1.046 XTRZM İMKB TURİZM 27.12.1996 = 1.046 XTCRT İMKB TİCARET 27.12.1996 = 1.046 XILTM İMKB İLETİŞİM 24.07.2000 = 13.719,88 XSPOR İMKB SPOR 31.03.2004 = 20.190,83 XUMAL İMKB MALİ 31.12.1990 = 32,56 XBANK İMKB BANKA 27.12.1996 = 914 XSGRT İMKB SİGORTA 27.12.1996 = 914 XFINK İMKB FİNANSAL KİR. FAKTORİNG 27.12.1996 = 914 XHOLD İMKB HOLDİNG VE YATIRIM 27.12.1996 = 914 XGMYO İMKB GAYRİMENKUL Y.O. 28.12.1999 = 21.180,77 XUTEK İMKB TEKNOLOJİ 30.06.2000 = 14.466,12 XBLSM İMKB BİLİŞİM 30.06.2000 = 14.466,12 Ars.Gör.Y.Erdem ÇEVİK Isletme Bölümü 230 nolu Oda erdemcevik@gazi.edu.tr http://websitem.gazi.edu.tr/site/erdemcevik TESEKKÜRLER 35 9