II LYS EDEBİYAT LYS EDEBİYAT Liselere Yardımcı Ders Kitabı 978-605-4459-69-8 ÖN SÖZ EDİTÖR Turgut MEŞE YAZAR Hakan KAMAÇ 2012 Baskı Dönemi Tüm hakları DATA Yayınları na aittir. Yayıncının izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, çoğaltılması ve dağıtımı yapılamaz. BU KİTAP T.C. KÜLTÜR BAKANLIĞI NIN BANDROLÜ İLE SATILMAKTADIR. Sertifika No: 16199 SAYFA TASARIMI Data Dizgi KAPAK TASARIMI Data Grafik BASKI VE CİLT Özbaran Matbaacılık Ankara Sevgili Öğrenciler, Hayatınızın dönüm noktası olabilecek bir hazırlık dönemini sizlerle paylaşmaktan mutluluk duyuyoruz. Elinizdeki kitap LYS Edebiyat Bilgileri bu hazırlık döneminde en güvenilir yardımcılarınızdan biri olacaktır. Yeni sınav sisteminde Edebiyat geçmiş yıllara göre daha çok önemli bir hale geldi. Sınavın ikinci bölümünde yer alan Edebiyat testinde 56 edebiyat sorusu yer alıyor. Edebiyat konularını sistematik bir düzen içinde, dönemler hakkında geniş bilgileri vererek, dönemleri ve sanatçıları görsel unsurlarla karşınıza getirerek sizlere sunmaya çalıştık. Elinizdeki kitabın bir diğer özelliği ise konuyla ilgili örnek soruların, etkinliklerin bulunması, kulağa küpe başlığı adı altında önemli notlar vererek ve edebiyat karın doyurmaz çay içirir başlığı altında ilginç edebiyat bilgilerini sizlerle paylaşarak edebiyatı zevkli ve ilginç bir hale getirmeye çalıştık. Edebiyatta öğrenme kadar gerekli olan diğer unsur da akılda tutma dır. Bu nedenle öğrendiklerinizi yazarak kalıcı hale getirmeli, soru çözerek pekiştirmeli, belirli aralıklarla tekrar edip canlı tutmalısınız. Kitabın yayımlanma sürecinde emeği geçen, titiz, özverili, sabırlı çalışmasıyla işimizi kolaylaştıran Turabi Meşe ve Adem Güneş e gönülden teşekkür ediyoruz. Hakan KAMAÇ Zübeyde Hanım Mah. 635. Sok. No: 12/A Altındağ (İskitler) /ANKARA (Evliya Çelebi İlköğretim Okulu Yanı) Tel: 0 312 384 29 95-0 505 925 57 81 Fax: 0312 342 23 58 bilgi@datayayinlari.com bilgi@datayayinlari.com
LYS EDEBİYAT III İÇİNDEKİLER...1 ŞİİR BİLGİSİ...9 SÖZ SANATLARI...13 İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI...25 HALK EDEBİYATI...31 DİVAN EDEBİYATI...45 EDEBİYAT AKIMLARI...61 BATI EDEBİYATI...71 TANZİMAT EDEBİYATI...87 III SERVET-İ FÜNUN EDEBİYATI...97 FECR-İ ATİ EDEBİYATI...105 MİLLİ EDEBİYAT...107 CUMHURİYET DÖNEMİ EDEBİYATI...119 ROMAN ÖZETLERİ...181 KAYNAKÇA...194
Aşağıdaki eserlerin türlerini yazınız. 1 ANLATMAYA BAĞLI 1. HİKÂYE (ÖYKÜ) 2. ROMAN 3. MASAL 4. FABL 5. MESNEVİ, EFSANE, HALK HİKAYESİ 6. DESTAN SANATSAL (EDEBİ) TÜRLER GÖSTERMEYE BAĞLI 1. TİYATRO Trajedi Komedya Dram GAZETE VE DERGİ ETRAFINDA GELİŞEN TÜRLER 1. MAKALE 2. DENEME 3. FIKRA 4. ELEŞTİRİ 5. RÖPORTAJ ÖĞRETİCİ TÜRLER YAŞAMA DAYALI TÜRLER 1. OTOBİYOGRAFİ 2. BİYOGRAFİ 3. SÖYLEV (Nutuk) 4. SÖYLEŞİ (Sohbet) 5. ANI (Hatıra) 6. GÜNLÜK 7. GEZİ YAZISI 8. MEKTUP SÖZLÜ TÜRLER 1. MÜNAZARA 2. SEMPOZYUM 3. KONFERANS 4. AÇIK OTURUM 5. PANEL 6. FORUM 7. SUNUM 8. SEMİNER Babürname:... Bir Kadın Düşmanı:... Çankaya:... Decameron:... Demdeme:... Deniz Aşırı:... Don Kişot:... Frankfurt Seyahatnamesi:... Genç Werther in Acıları:... Handan:... Harname:... 1 Kırk Yıl:... Küçük Şeyler:... Letaif-i Rivâyât:... Mecalis-ün Nefais:... Miratül Memalik:... Saray ve Ötesi:... Seyahatname:... Şair Evlenmesi:... Şikâyetname:... Taaşşuk-u Talat-ı Fitnat:... Tahribi Harabat:... Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi :...... Zemzeme:... Aşağıdakilerden hangisi bilgi aktarımına yönelik tür değildir? A) Fıkra B) Makale C) Röportaj D) Deneme E) Eleştiri Yanıt (D)
2 KULAĞA KÜPE SANATSAL (EDEBİ) TÜRLER I. ANLATMAYA BAĞLI TÜRLER Türk edebiyatında ilk hikâye örneği Ahmet Mithat Efendi nin Letaif-i Rivâyât adlı eseridir (Söylenegelen Güzel Hikâyeler). Batılı anlamda ilk hikâyeyi ise Sami Paşazade Sezai yazmıştır. (Küçük Şeyler) 1. HİKÂYE (ÖYKÜ) Olmuş ya da olması mümkün olayları yer, zaman ve kişilere bağlı kalarak anlatan kısa yazılara denir. Hikâye türünün ilk örneğini Decameron adlı eseriyle İtalyan sanatçı Boccacio vermiştir. Roman türü için aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Olmuş veya olması muhtemel olayları anlatılır. B) Anlatım sadece birinci tekil kişi tarafından yapılır. C) Roman, öyküye oranla daha geniş bir çevre sunar D) Olay, kişi, yer ve zaman kavramlarıyla birlikte verilir. E) Serim, düğüm ve çözüm bölümlerinden oluşur. Hikâyenin üç türü vardır: 1. Olay Hikâyesi: Bu tür öyküler olay ağırlıklıdır. Olaylar serim-düğüm-çözüm bölümleriyle yansıtılır. Hikâyeler şaşırtıcı bir sonla biter. Dünya edebiyatında temsilcisi Maupassant, Türk edebiyatında Ömer Seyfettin dir. 2. Durum Hikâyesi: Kahramanlara ya da olaylara önem vermeyen, belli bir insanlık durumunu yansıtan hikaye türüdür. Serim-düğüm-çözüm bölümleri bulunmaz. Dünya edebiyatında temsilcisi Çehov, Türk edebiyatında Sait Faik Abasıyanık ve Memduh Şevket Esendal dır. 3. Modern Hikaye: İnsanların her gün gördükleri fakat düşünemedikleri bazı durumların gerisindeki gerçekler, hayaller ve birtakım olağanüstülüklerle gösterilir. Dünya edebiyatındaki temsilcisi Franz Kafka, Türk edebiyatındaki temsilcisi Haldun Taner dir. Yanıt (B) Aşağıdakilerden hangisi hikâyeyi romandan ayıran en önemli özelliktir? A) Olay anlatmaları, anlattığı olayın gerçeğe uygun olması. B) Kişilerin gerçeğe uygun olması. C) Olayın belli bir yerde geçmiş bulunması. D) Zamanın belli olması. E) Olay kurgusunun birbiriyle bağlantılı ve karmaşık olması. Yanıt (E) 2. ROMAN Olmuş ya da olması mümkün olayları yer zaman ile kişilere bağlı kalarak anlatan uzun yazılardır. Dünya edebiyatında ilk roman örneği Rabelais in Gargantua adlı eseridir. İspanyol yazar Cervantes ise Dünya edebiyatında ilk modern roman örneğini Don Kişot adlı eseriyle ortaya koymuştur. Romanlar konularına göre macera romanı, tarihsel roman, polisiye roman, tezli roman, biyografik roman, sosyal roman, psikolojik roman, belgesel roman ve bilim kurgu romanı olmak üzere çeşitli dallara ayrılmaktadır. İlk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa Telemak İlk yerli roman Taaşşuk-u Talat-ı Fitnat Şemsettin Sami İlk edebi roman Namık Kemal İntibah İlk tarihi roman Namık Kemal Cezmi İlk realist roman Recaizade Mahmut Ekrem Araba Sevdası İlk psikolojik roman Mehmet Rauf Eylül İlk köy romanı Nabizade Nazım Karabibik İlk tezli roman Zehra Nabizade Nazım İlk batılı roman Halit Ziya Uşaklıgil Mai ve Siyah
8 Bir konunun dinleyiciler önünde sohbet havası içinde birkaç kişi tarafından tartışılmasıdır. Amaç bir konuyu çeşitli yönleriyle aydınlatmak, görüşleri ortaya koymak ve böylece seyircilerin konu hakkında görüş sahibi olmalarını sağlamaktır. Tartışmanın düzenli yürümesi için bir başkan bulunur. Konuşmalar, açık oturumda olduğu gibi başkanın verdiği sıraya ve süreye göre yapılır. Tartışmanın sonunda dinleyiciler soru sorabilirler. Bu parçada sözü edilen tür aşağıdakilerden hangisidir? A) Münazara B) Sempozyum C) Seminer D) Panel E) Açık Oturum Yanıt (D) Toplumsal bir sorunun geniş bir dinleyici kitlesi önünde, ayrıntılı biçimde ele alınıp görüşüldüğü toplantılardır. Bu toplantılarda amaç belli kararlara varmak değil, konuyu değişik anlayışlarla, farklı boyutlarıyla ortaya koymaktır. Toplantıyı yönetecek bir başkan olmalıdır. Başkan öncelikle toplantının konusuna genel bir çerçeve çizmeli, süreyi belirlemeli, söz hakkı alanlara eşit sürede ve eşit sayıda söz vermelidir. Toplantıda söz alan dinleyiciler, konuyla ilgisi olmayan özel sorunlarına değinmemelidir.sorular kısa, açık ve net olmalı, toplantı saygı kuralları içerisinde olmalıdır. Yukarıda özellikleri verilen sözlü tür aşağıdakilerden hangisidir? A) Açık Oturum B) Konferans C) Panel D) Seminer E) Forum Yanıt (E) 5. PANEL 6. FORUM 7. SUNUM 8. SEMİNER Toplumu ilgilendiren bir konunun, dinleyiciler önünde sohbet havası içinde uzmanlar tarafından ele alındığı tartışmalara panel denir. Panelde amaç, bir konuda karara varmaktan ziyade sorunu çeşitli yönleriyle aydınlatmak, farklı görüşlerle farklı anlayışları ortaya koymaktır. Panelde de bir başkan bulunur. Konuşmacı sayısı 3 ile 6 arasında değişebilir. Panelin sonunda, dinleyiciler panel üyelerine soru sorabilirler. Tartışma dinleyicilere de geçerse o zaman tartışma, forum şekline dönüşür. Konuşmacılar, uzmanı oldukları konunun ayrı birer yönünü ele alırlar. Konuşmalar, açık oturumda olduğu gibi başkanın verdiği sıraya ve süreye göre yapılır. Bir başkanın yönetiminde, toplumu ilgilendiren bir konuda, farklı gruplardan oluşan dinleyicilerin söz sırası alarak konuşma kuralları içerisinde yaptıkları tartışmalara forum denir Forum, panelin devamında yapılacaksa başkan, panelin süresini bir saat; forumun süresini de yarım saat olarak sınırlandırılabilir. Forumu yönetmek panel ve açık oturumdan daha zordur. Forumda amaç belli kararlara varmak değil, konuyu değişik anlayışlarla, farklı boyutlarıyla ortaya koymaktır. Forumda söz alan dinleyiciler, konuyla ilgisi olmayan özel sorunlarına değinmemelidir. Sorular kısa, açık ve net olmalı, tartışma saygı kuralları içerisinde, samimi bir hava içerisinde yapılmalı, tartışmadan beklenen amaca yardımcı olunmalıdır Bilgileri yenileyen, pekiştiren, hatırlatan, bir çalışma sonucunu açıklayan, laboratuvar araştırmaları sunan, anket sonuçlarını ifade eden konuşmalara sunum denir. Sunumda görsellik önemlidir. Konuşma ile slayt gösterileri eş zamanlı olmalıdır. Sunumu yapan konuşmacı, sunumdan sonra dinleyicinin soru sormasına müsaade etmelidir. Sunumu yapan kişi sorulan soruları açık ve net bir şekilde cevaplandırmalıdır. Herhangi bir konuyla ilgili yapılan bir araştırmanın sonuçları hakkında bilgi vermek ve bu bilgiler üzerinde tartışma amacıyla birkaç yetkilinin yönetimi altında düzenlenen toplantılara seminer denir. Süre, konuya göre değişebilir. Genellikle akademik özellik taşır.