Gemi Mühendisliği ve Sanayimiz Sempozyumu, 24-25 Aralık 2004 İSTANBUL BOĞAZININ İKİ YAKASINI BİRLEŞTİRME ÖNERİLERİNİN İRDELENMESİ Prof. M. Seyfettin SARACOĞLU 1 ÖZET Bu bildiride dile getirilmek istenen; kara, deniz, hava ulaşımını genelde ve bu arada özellikle İstanbul boğazının bir yakasından diğerine, deniz ulaşımının engellenmemesine özen göstererek, ele almaktır. Geçmişten bu yana insanoğlu doğanın çeşitli ortamlarında birinden diğerine yer değiştirme gereksinmesi ile karşılaşmış ve bunu gerçekleştirmek amacıyla çeşitli olanaklar düşünmüş, onları kendisine en uygun düşecek durum ve konuma getirmek için çaba harcamıştır. Bu bildiride yer alan öneri ve çözümler deniz ulaşımını göz önünde bulundurarak konuyu, irdeleme ve eleştiriye açık tutmaktır. Anahtar kelimeler: İstanbul boğazı, ulaşım, kara ulaşımı 1. Giriş Kara ulaşımı açısından İstanbul boğazının iki yakasını birleştirme önerilerinde İstanbul boğazının iki yakasında kara ulaşımının kesintisiz sürdürülebilmesi için son yıllarda önerilen tüp geçit ve dubalar üzerinde oluşturulacak kara yolu. ( Transmar ) İki yakayı kara ulaşımıyla kesintisiz birleştirme önerileri öncelikle deniz ulaşımı düşünülerek değerlendirilmelidir. Ancak gördüğümüz o ki; özellikle üniversite deney havuzunda, deneyler sonucu: yazılı basın aracılığı ile en uygun tek çözüm diyerek topluma duyurulan sonuç, zıddına en uygunsuz çözüm önerisidir. Çünkü deniz ulaşımı hiç mi hiç dikkate alınmamıştır. 1 Tel :0212 2195118 Faks: 0212 2413137 E/Mail : denkltd@superonline.com 268
Halbuki deniz ulaşımı açısından en uygun çözüm asma köprüdür. Çünkü bu çözüm uygulamasında diğer bazı sakıncaları bir yana deniz ulaşımı aksamamaktadır. Sonra gelen ise tüp geçit önerisidir. Ancak anılan bu son öneride de deniz ulaşımının sıkıntıları uygun çözümler üretilerek, önlenmeye çalışılmalıdır. Konu, tüm öğeleri ile ele alınıp ayrıntılara inildiğinde ve sonra bu öğeler akılcı ve bilimsel yollardan bir araya gelip gün ışığına taşındığında görevimiz sona erecektir. 2. İstanbul Boğazı İstanbul Boğazı girintisi ve çıkıntısı, bol akıntısı, sözüm ona gizemli(!) deniz araçları ulaşım trafiği yoğun uluslar arası suyolu geçitidir. Geçit kapalı bir denizi Karadeniz Marmara ve Ege denizleri aracılığı ile Akdeniz ve Cebeli Tarık boğazı aracılığı ile de okyanuslara ulaştırır. Konumuzda söz edilen su yolu geçiti işte bu dar su yolu geçitidir. Karşılıklı iki kara ulaşımı daha ayrıntılı olarak ele alındığında kara ve deniz yolunun bir yakadan diğerine geçit sağlayacak olan ve önerileri tüm olanaklar yakından ve tüm yönleri ile incelenmelidir. Her iki yakadan birinden diğerine kara ve demiryolu aracı taşıyan gemiler artık geçmişte kalmıştır. Uzağa araba taşıyan gemiler ( Ro Ro ) bir yana iki sahil arası çalışan araba gemileri (Ferry boat) dönemi artık sona ermiştir. Böylece bu seçenek dışlandığında geriye 1. Asma köprü 2. Tüp geçit 3. Dubalar üzerine kara ulaşımı (Transmar) Her ne kadar yukarıda anılan üç seçenekten 1.seçenek asma köprü koşullarda deniz araçlarının geçişlerini engelleyip kısıtlamasa da raylı kara araçlarının ulaşımında sakıncalar bulunduğundan başka seçenekler ortaya konulmakta ve bunlar üzerinde öncelikle durulmaktadır. Konuya değinmeden önce yukarıda sıralanan son iki seçenekten sondaki öneriye bir göz atalım (Transmar). 3. Dubalar Üzerinde Kara Ulaşımı Önerilen su üstü karayolu (Transmar), yıllar boyu uygulana gelinen Haliç sahili kıyısı Karaköy-Eminönü kara ulaşımı örneğinin somut deneyimleri ortada durup durur iken kilometrelerce uzanan dubalar üzeri karayolunun İTÜ deney havuzunda modelinin denenerek, en uygun çözüm açıklamasının yapılarak topluma duyurma çabasına şaşmamak, 269
hele yoğun deniz trafiğine yol vermek amacıyla kara trafiğini kilitlemek ve de kara trafiğine yol vermek için deniz ulaşımının zincirlenmesine ne gerek var diye düşünüyorum. Ayrıca, kilitlenme ve zincirlenme aşamalarında biriken araçların yığınak ortamlarının önceden düşünülüp saptanmaları gerekir. Bu öneri de akılcıl yoldan böylece dışlandığında geriye ne kaldı: Tüp geçit. Şimdi de bu olanağı ele alalım. Tüp geçit önerisi böylece en uygun çözüm olarak ortaya çıktı. Tek olumlu seçenek olarak önümüzde duran tüp geçit önerisini irdeleme olasılığı yolu açıldı. İrdelememizi tüpün içinde değil yolun dış çevresi su ortamında sürdüreceğiz. 4. İstanbul Boğazı Doğası Boğaz, girintisi ve çıkıntısı daralarak genişleyerek uzanan kıyısı ile uluslararası bir suyoludur. Bu yol boyunca oluşan yüksek basınç/kaynak (+) ve de alçak basınç/kuyu (-) bölgeleri gemilerin varlığı ile karmaşık bir etkileşme ve dengeleşme olgusu oldukça dikkat çekicidir. İşte size bilinmeyen deniz kazalarının gizemi. 4.1 Boğazda Akıntı İstanbul boğazında oluşan zıt yönlü iki tür sıkıntının çizgisel betimlemesi EK-1 de yer almıştır ( Şekil-1 ). Bu betimlemede, yüzey akımı orta ipciğinden geçen düşey düzlem ile ona dik düşey düzlemin ara kesit doğrusu eksen olarak alınmıştır. 4.2 Tüp Geçidin Varlığının Etkisi Anılan etkinin incelenmesine geçmeden önce yüksek öğretim yıllarında edinilen bilgileri anımsayalım. Ancak, oluşum ve olguların fiziksel doğasını anımsama konusuna girişmeden önce güncelleşen bir gerçeği gözler önüne serelim: İstanbul boğazında gerçek akıntı düzeni, zıt yönlü iki tür askıntının varlığından oluşmaktadır. (Bak. Ek-1 Şek-1) Burada akıntının v-hız değişimi betimlenmiştir. Basınç değişimi incelemesini okurlarıma bırakıyorum. Ek-1 Şekil-2 sınırsız su ortamında yol almakta olan geminin yakın çevresiyle etkileşmesi betimlenerek anlam kazandırılmıştır. Ek-II Şekil-1 de İstanbul boğazında örneğin üst akıntı yönünde yol almakta olan bir geminin, üst basınç ( + kaynak ) ve alt basınç ( - kutu/girdap ) bölgelerinin varlığı nedeniyle yakın çevre etkisi betimlenmiştir. 270
Ek-II Şekil-2 de yol almakta olan gemi, sığ su olayına yakalanmakta ve bu etkinin özellikle Marmara ya çıkış bölgesinde artış göstereceği doğaldır. Bu bölgede bağıl hız dip akıntı hızına eklendiğinde basınç daha da düşecek ve böylece geminin çökerek dibi bulması, koşullar elverdiğinde dibe oturması (squat) kaçınılmaz koşulu ulaşmaktadır. Durgun su basınç dağılım eğrisinden giderek, etkileşme sonrası basınç dağılımının saptamasını denemelerini okurlarıma öneririm. 5. Sonuç Buraya kadar inceleme konumuz öneriler incelenip irdelenerek ağırlıklı sakıncaları ortaya konularak dışlanmış ve uygulanması yeğlenen Tüp Geçit önerisi incelemeye alınmıştır. İnceleme böylesi bir uygulamanın getireceği sakıncaların önceden bilinmesi ve ona göre önlem düşünülmesi üzerinde yoğunlaştırılması ortaya konulmuştur. Hiç kuşkusuz bu inceleme ve değerlendirme. Bilimsel açıdan kişisel görüşü yansıtmaktadır. Bu değerlendirme zıt görüşler ve eleştirilerle zenginleştirilmeli, sakıncalar önceden saptanıp önlemler düşünülmeli ve alınmalıdır. Bunu için de kimse katkıda bulunmaktan kaçınmamalıdır. Gerçekler fikirlerin çarpışmasından ortaya çıkar. Kaynaklar Denizcilik Yüksek Okulu 50 ve 60 lı yılları Gemi İnşaat II ders notlarından alıntılar bugünün Türkçe sine uyarlanmıştır. 271
Ek 1. İstanbul Boğazı 272
Ek 2 Akıntı ortamında gemi yakın çevre etkileşmesi 273