EKONOMİK GELİŞMELER Nisan

EKONOMİK GELİŞMELER Nisan - 2009 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU

İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)...2 İSTİHDAM... 2 İSTİHDAMIN YAPISI... 2 İŞSİZLİK... 3 İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI... 3 İŞGÜCÜ DIŞINDA OLANLAR... 4 İŞGÜCÜ HAREKETLERİ... 4 YAPTIĞI İŞTEN DOLAYI SOSYAL GÜVENLİK KURULUŞUNA KAYITLI OLMAYANLAR... 4 İTHALAT İHRACAT VE DIŞ TİCARET AÇIĞI... 5 DIŞ TİCARET AÇIĞI... 6 TURİZM GELİRİ ve GİDERİ... 6 TÜKETİCİ FİYATLARI ENDEKSİ (TÜFE)... 7 ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE)... 7 DÖVİZ KURLARI... 8 GRAFİKLER Grafik 1 : Dış Ticaret Grafiği... 5 TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 1

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) 2008 yılı üçüncü döneme ilişkin hesaplanan gayri safi yurtiçi hasıla değeri bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla % 0.5 artış göstermiştir. Üretim yöntemi ile hesaplanan gayri safi yurtiçi hasıla tahmininde, 2008 yılı üçüncü üç aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre cari fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla %13.7 lik artışla 266 474 Milyon YTL olmuştur. 2008 yılının üçüncü üç aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla % 0.5 lik artışla 27 934 Milyon YTL olmuştur. 2008 yılının ilk dokuz aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre cari fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla %15.6 lık artışla 731 277 Milyon YTL olmuştur. 2008 yılının ilk dokuz aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla % 3.0 lık artışla 77 547 Milyon YTL olmuştur. İstihdam Tarım dışı istihdam 184 bin kişi azalmıştır. 2009 yılı Ocak döneminde istihdam edilenlerin sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 75 bin kişi artarak, 19 milyon 873 bin kişiye yükselmiştir. Bu dönemde tarım sektöründe çalışan sayısı 259 bin kişi artarken, tarım dışı sektörlerde çalışan sayısı ise 184 bin kişi azalmıştır. Ocak 2009 döneminde istihdam edilenlerin % 21,8'i tarım, % 20,7 si sanayi, % 5 i inşaat, % 52,5'i ise hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektörünün istihdam edilenler içindeki payının 1,2 puan, hizmetler sektörünün payının 0,7 puan arttığı, buna karşılık sanayi sektörünün payının 1,7 puan, inşaat sektörünün payının ise 0,2 puan azaldığı görülmektedir. İstihdamın Yapısı Bu dönemde istihdam edilenlerin; % 73,8'i erkek nüfustur. % 58,3'ü lise altı eğitimlidir. % 60,8'i ücretli, maaşlı ve yevmiyeli, % 27,9'u kendi hesabına ve işveren, % 11,3'ü ücretsiz aile işçisidir. % 57,6'sı "1-9 kişi arası" çalışanı olan işyerlerinde çalışmaktadır. % 2,6'sının ek bir işi vardır. % 4,2'si mevcut işini değiştirmek veya mevcut işine ek olarak bir iş aramaktadır. Ücretli olarak çalışanların % 91,8'i sürekli bir işte çalışmaktadır. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 2

İşsizlik İşsizlik oranı % 15.5 iken, tarım dışı işsizlik oranı % 19 dur. Türkiye genelinde işsiz sayısı geçen yılın aynı dönemine göre 1 milyon 59 bin kişi artarak 3 milyon 650 bin kişiye yükselmiştir. İşsizlik oranı ise 3,9 puanlık artış ile % 15,5 seviyesinde gerçekleşmiştir. Kentsel yerlerde işsizlik oranı 4,2 puanlık artışla % 17,2, kırsal yerlerde ise 3,4 puanlık artışla % 11,8 olmuştur. Türkiye'de tarım dışı işsizlik oranı geçen yılın aynı dönemine göre 5,3 puanlık artışla % 19 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu oran erkeklerde geçen yılın aynı dönemine göre 5,3 puanlık artışla % 18,2, kadınlarda ise 5 puanlık artışla % 21,8 olmuştur. Bu dönemdeki işsizlerin; % 74,4'ü erkek nüfustur. % 61,5'i lise altı eğitimlidir. % 22,1 i bir yıl ve daha uzun süredir iş aramaktadır. İşsizler sıklıkla (% 31,8) "eş-dost" vasıtasıyla iş aramaktadır. % 90'ı (3 milyon 284 bin kişi) daha önce bir işte çalışmıştır. Daha önce bir işte çalışmış olan işsizlerin % 42,6'sı "hizmetler", % 26,5 i "sanayi", % 19,9 u "inşaat", % 8,8 i "tarım" sektöründe çalışmış, % 2,2 si ise 8 yıldan önce işinden ayrılmıştır. İşsizlerin % 30,1 ini çalıştığı iş geçici olup işi sona erenler, % 23 ünü işten çıkarılanlar, % 13,5 ini kendi isteğiyle işten ayrılanlar, % 8,5 ini işyerini kapatan/iflas edenler, % 7,7 sini ev işleriyle meşgul olanlar, % 7,1 ini öğrenimine devam eden veya yeni mezun olanlar oluşturmaktadır. İşgücüne Katılma Oranı Ocak 2009 döneminde işgücüne katılma oranı % 45.8 dir. 2009 yılı Ocak döneminde, Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı, geçen yılın aynı dönemine göre 1,4 puanlık artışla % 45,8 olarak gerçekleşmiştir. Erkeklerde işgücüne katılma oranı geçen yılın aynı dönemine göre 1 puanlık artışla % 69,1, kadınlarda ise 1,9 puanlık artışla % 23,5 tir. Kentsel yerlerde işgücüne katılma oranı 1,2 puanlık artışla % 44,7, kırsal yerlerde ise 1,9 puanlık artışla % 48,4 seviyesinde gerçekleşmiştir. İşgücünün eğitim ve yaş dağılımları ise; Toplam işgücünün % 17,9'unu 15-24 yaş grubundakiler oluşturmaktadır. Lise altı eğitimlilerde işgücüne katılma oranı % 43,7 iken, yükseköğretim mezunlarında bu oran % 77 dir. Lise altı eğitimlilerde erkeklerin işgücüne katılma oranı % 67,8 iken, kadınlarda % 18,8 dir. Lise ve dengi okul mezunlarında erkeklerde işgücüne katılma oranı % 72,3 iken, kadınlarda % 33,3 tür. Yükseköğretim mezunlarında erkeklerde işgücüne katılma oranı % 82,1 iken, kadınlarda % 69,9'dur. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 3

İşgücü Dışında Olanlar İşgücü dışında olanların % 46,3'ü daha önce bir işte çalışmıştır. Ocak 2009 döneminde işgücü dışında olup, daha önce bir işte çalışanların % 22,1'i tarım", % 12,2'si "sanayi", % 3,9'u "inşaat", % 19,5'i "hizmetler" sektöründe çalışmış, % 42,3 ü ise 8 yıldan önce işten ayrılmıştır. Daha önce bir işte çalışıp, söz konusu dönemde işgücü dışında olanların (12 milyon 876 bin kişi); % 10,5 i emeklilik, % 12,6'sı mevsim gereği, % 7,7'si sağlık nedeniyle, % 4,1 i eşinin isteği ve evlilik, % 4,8 i işten çıkartılma/işyerinin kapanması, % 3,3'ü işinden memnun olmama, % 14,7 si diğer nedenlerle en son çalıştıkları işten ayrılmışlardır. İşgücü Hareketleri Ocak 2009 döneminde 1 milyon 30 bin kişi işe yeni başlamış veya iş değiştirmiş olup, bunun toplam istihdam içindeki oranı % 5,2'dir. İşe yeni başlayan veya iş değiştirenlerin % 30,4'ü 25-34 yaş grubundadır. Bu dönemde işe başlayan veya iş değiştirenlerin % 20,3'ü "sanayi", % 45,3'ü "hizmetler", % 21,3'ü "inşaat" sektöründe, % 13,1'i ise "tarım" sektöründe işe başlamıştır. Mevcut işsizlerin % 14,4'ünü (527 bin kişi) bu dönemde işten ayrılanlar oluşturmaktadır. Yaptığı İşten Dolayı Sosyal Güvenlik Kuruluşuna Kayıtlı Olmayanlar Yaptığı işten ötürü herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmadan çalışanların oranı, önceki yılın aynı dönemine göre 0,1 puanlık artışla % 40,8 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, geçen yılın aynı dönemine göre tarım sektöründe sosyal güvenlikten yoksun çalışanların oranı % 85,9 dan % 84,5'e, tarım dışı sektörlerde % 28,9 dan % 28,6 ya düşmüştür. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 4

İthalat İhracat ve Dış Ticaret Açığı EKONOMİK RAPOR - NİSAN 2009 Türkiye İstatistik Kurumu ve Gümrük Müsteşarlığı işbirliği ile oluşturulan geçici dış ticaret verilerine göre; 2009 yılı Mart ayında; 2008 yılının aynı ayına göre ihracat %28,4 azalarak 8 178 Milyon Dolar, ithalat %37,5 azalarak 10 503 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde dış ticaret açığı %56,8 azalarak 5 385 Milyon Dolardan, 2 326 Milyon Dolara gerilemiştir. 2008 Mart ayında %68 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2009 Mart ayında %77,9 a yükselmiştir. AB ye ihracat %40,6 azalmıştır. 2008 Mart ayında %50,5 olan Avrupa Birliği nin (AB) ihracattaki payı 2009 Mart ayında %42 ye gerilemiştir. AB ye yapılan ihracat, 2008 yılının aynı ayına göre %40,6 azalarak 3 432 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. 2009 Mart ayında en fazla ihracat yapılan ülke Almanya olmuştur. Bu ülkeye yapılan ihracat 2008 Mart ayına göre %35,6 azalarak 748 Milyon Dolar olurken, Almanya yı sırasıyla İsviçre (709 Milyon Dolar), Irak (456 Milyon Dolar) ve İtalya (414 Milyon Dolar) takip etmiştir. İthalatta ise Rusya Federasyonu ilk sırada yer almıştır. Bu ülkeden yapılan ithalat %41,6 azalarak 1 456 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Rusya yı sırasıyla Almanya (1 204 Milyon Dolar), Çin (833 Milyon Dolar) ve ABD (718 Milyon Dolar) izlemiştir. İhracatta altın ve değerli metal ürünleri ilk sırada yer almıştır. 2009 Mart ayında fasıllar düzeyinde en büyük ihracat kalemi, çoğunluğu altın olmak üzere inci, kıymetli taş ve metal mamülleri (1 000 Milyon Dolar) olurken; bu fasılı kara taşıtları ve bunların aksam, parçaları (987 Milyon Dolar), demir ve çelik (756 Milyon Dolar), makinalar, mekanik cihazlar, kazanlar ve aksam-parçaları (623 Milyon Dolar), örme giyim eşyaları (504 Milyon Dolar) ve elektrikli makina ve cihazlar (462 Milyon Dolar) izlemiştir. Aynı ayda; en yüksek ithalatı olan fasıl mineral yakıtlar, mineral yağlar (2 349 Milyon Dolar) olmuştur. Bu fasılı; makinalar, mekanik cihazlar, kazanlar ve aksamparçaları (1 278 Milyon Dolar), elektrikli makina ve cihazlar (899 Milyon Dolar) ve demir-çelik (774 Milyon Dolar) izlemiştir. Grafik 1. Dış Ticaret Grafiği Milyon Dolar 2008-2009 Mart Ayı Dış Ticareti 18 000 16 812 16 000 14 000 12 000 11 427 10 503 10 000 8 178 8 000 6 000 4 000 2 000 Milyon Dolar 2008-2009 Ocak-Mart Dış Ticareti 60 000 49 177 50 000 40 000 33 136 28 625 30 000 24 507 20 000 10 000 2008 2009 2008 2009 İhracat İthalat 2008 2009 İhracat 2008 2009 İthalat TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 5

Turizm Geliri ve Gideri Turizm geliri geçen yılın aynı dönemine göre % 11,2 düşmüştür. EKONOMİK RAPOR - NİSAN 2009 Çıkış Yapan Ziyaretçiler Anketi sonuçlarına göre 2009 yılı I. Dönem Turizm Geliri, geçen yılın aynı dönemine göre % 11,2 oranında azalarak 2 466 573 727 $ olmuştur. Bunun 1 790 860 681 $ ı yabancı ziyaretçilerden, 675 713 046 $ ı ise yurt dışında ikamet eden vatandaş ziyaretçilerimizden elde edilmiştir. Ziyaretçiler seyahatlerini kişisel olarak veya paket tur ile gerçekleştirmektedir. Turizm gelirinin 2 258 656 662 $ ı kişisel, 207 917 065 $ ı ise paket tur harcamalarından oluşmaktadır. Ocak, Şubat ve Mart aylarından oluşan I. Dönemde en yüksek turizm geliri 945 578 361 $ ile Mart ayında gerçekleşmiştir. Ocak ayında 798 687 484 $, Şubat ayında ise 722 307 882 $ gelir elde edilmiştir. Ocak - Mart döneminde kişi başı ortalama harcama yabancılarda 608 $, vatandaşlarda ise 975 $ dır. Çıkış yapan ziyaretçi sayısı geçen yılın aynı dönemine göre %2,4 azalmıştır. Ocak, Şubat ve Mart aylarında toplam çıkış yapan ziyaretçi sayısı 3 636 464 kişidir. Bunun 2 943 175 kişisini yabancı ziyaretçi, 693 289 kişisini ise yurt dışında ikamet eden vatandaşlarımız oluşturmaktadır. I. Dönemde en fazla ziyaretçi 1 426 537 kişi ile Mart ayında gerçekleşmiştir. Ocak ayında 1 151 951, Şubat ayında ise 1 057 976 kişi ülkemizi ziyaret etmiştir. Turizm gideri geçen yılın aynı dönemine göre % 11,3 artmıştır. Giriş Yapan Vatandaş Ziyaretçiler Anketi sonuçlarına göre 2009 yılı I. Dönem Turizm Gideri, geçen yılın aynı dönemine göre % 11,3 oranında artarak 896 610 492 $ olmuştur. Bunun 851 050 373 $ ı kişisel, 45 560 119 $ ı ise paket tur harcamalardan oluşmuştur. I. Dönemde en yüksek turizm gideri 326 603 864 $ ile Mart ayında gerçekleşirken, Şubat ayında 287 901 482 $, Ocak ayında ise 282 105 147 $ turizm gideri gerçekleşmiştir. Ocak - Mart döneminde kişi başı ortalama harcama 746 $ dır. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 6

Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) TÜFE de aylık değişim %0,02 olarak gerçekleşmiştir. EKONOMİK RAPOR - NİSAN 2009 2009 yılı Nisan ayında 2003=100 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksi nde bir önceki aya göre %0,02, bir önceki yılın Aralık ayına göre %1,07, bir önceki yılın aynı ayına göre %6,13 ve on iki aylık ortalamalara göre %9,98 artış gerçekleşmiştir. Ana harcama grupları itibariyle bir ay önceye göre en yüksek artış %10,95 ile giyim ve ayakkabı grubunda gerçekleşmiştir. Nisan ayında endekste yer alan gruplardan sağlıkta %2,20, eğlence ve kültürde %1,10, lokanta ve otellerde %0,41, haberleşmede %0,28, eğitimde %0,10, alkollü içecekler ve tütünde %0,02 artış, gıda ve alkolsüz içeceklerde %-0,35, konutta %-1,04, ulaştırmada %-1,70, ev eşyasında %-2,31, çeşitli mal ve hizmetlerde %-2,55 düşüş gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı ayına göre TÜFE de en yüksek artış %14,44 ile konut grubunda gerçekleşmiştir. Lokanta ve oteller (%10,60), eğlence ve kültür (%9,65), çeşitli mal ve hizmetler (%9,50) artışın yüksek olduğu diğer harcama gruplarıdır. Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ÜFE de aylık değişim %0,65 olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılı Nisan ayında 2003=100 Temel Yıllı Üretici Fiyat Endeksi nde bir önceki aya göre %0,65, bir önceki yılın Aralık ayına göre %2,35 artış, bir önceki yılın aynı ayına göre %-0,35 düşüş ve on iki aylık ortalamalara göre %10,65 artış gerçekleşmiştir. Aylık değişim tarım sektöründe %3,27, sanayi sektöründe %0,08 olarak gerçekleşmiştir. Tarım sektörü endeksinde, bir önceki yılın Aralık ayına göre %5,40 artış, bir önceki yılın aynı ayına göre %-1,82 düşüş ve on iki aylık ortalamalara göre %5,44 artış gerçekleşmiştir. Sanayi sektörü endeksinde ise Aralık ayına göre %1,70, bir önceki yılın aynı ayına göre %0,03 ve on iki aylık ortalamalara göre %11,91 artış gerçekleşmiştir. ÜFE sonuçları sanayinin alt sektörleri bazında değerlendirildiğinde en yüksek aylık artış %20,09 ile ham petrol ve doğalgaz çıkarımı alt sektöründe gerçekleşmiştir. Sanayinin üç sektöründen madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %0,75, imalat sanayi sektöründe %0,48 artış, elektrik, gaz, su sektöründe %-4,25 düşüş gerçekleşmiştir. Bir önceki aya göre endekslerin en fazla artış gösterdiği alt sektörler, ham petrol ve doğalgaz çıkarımı (%20,09), kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı (%5,29), basın ve yayım (%4,13), motorlu kara taşıtları imalatı (%1,77), mobilya imalatı (%1,30), metal eşya sanayi (%1,11), elektrikli makine ve cihazları (%1,01) alt sektörleridir. Buna karşılık elektrik, gaz üretimi ve dağıtımı (%-4,83), büro makineleri imalatı (%-3,47), metal cevheri (%-3,31), taşocakçılığı ve diğer madencilik ürünleri (%-3,23), plastik ve kauçuk ürünleri imalatı (%-2,10) bir ay önceye göre endekslerin en fazla gerilediği alt sektörler olmuştur. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 7

01.04.2009-30.04.2009 TARİHLERİ ARASI DOLAR VE EURO DÖVİZ KURLARI DOLAR ŞUBAT 2009 EURO ŞUBAT 2009 ALIŞ SATIŞ ALIŞ SATIŞ TARİH TARİH (YTL) (YTL) (YTL) (YTL) 30.04.2009 1.5840 1.6020 30.04.2009 2.1000 2.1230 29.04.2009 1.5850 1.6050 28.04.2009 1.6120 1.6300 27.04.2009 1.6100 1.6250 25.04.2009 1.6030 1.6160 24.04.2009 1.6050 1.6170 23.04.2009 1.6330 1.6500 22.04.2009 1.6270 1.6450 21.04.2009 1.6350 1.6550 20.04.2009 1.6390 1.6570 18.04.2009 1.6010 1.6180 17.04.2009 1.6000 1.6170 16.04.2009 1.5920 1.6100 15.04.2009 1.5930 1.6100 14.04.2009 1.5750 1.5900 13.04.2009 1.5670 1.5850 11.04.2009 1.5650 1.5800 10.04.2009 1.5660 1.5800 09.04.2009 1.5670 1.5820 08.04.2009 1.5880 1.6080 07.04.2009 1.5900 1.6100 06.04.2009 1.5750 1.5950 04.04.2009 1.5730 1.5930 03.04.2009 1.5850 1.6050 02.04.2009 1.5950 1.6200 01.04.2009 1.6230 1.6430 29.04.2009 2.1100 2.1330 28.04.2009 2.1070 2.1300 27.04.2009 2.1130 2.1350 25.04.2009 2.1220 2.1400 24.04.2009 2.1250 2.1430 23.04.2009 2.1230 2.1500 22.04.2009 2.1130 2.1380 21.04.2009 2.1200 2.1450 20.04.2009 2.1150 2.1400 18.04.2009 2.0850 2.1090 17.04.2009 2.0860 2.1100 16.04.2009 2.0980 2.1220 15.04.2009 2.1000 2.1250 14.04.2009 2.0870 2.1100 13.04.2009 2.0850 2.1100 11.04.2009 2.0600 2.0820 10.04.2009 2.0550 2.0760 09.04.2009 2.0600 2.0850 08.04.2009 2.1000 2.1300 07.04.2009 2.1110 2.1410 06.04.2009 2.1130 2.1430 04.04.2009 2.1190 2.1460 03.04.2009 2.1260 2.1520 02.04.2009 2.1430 2.1780 01.04.2009 2.1460 2.1760 TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 8