İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM BAĞIMSIZ DENETİM VE DENETÇİNİN AMAÇLARI 1.1. DENETİM KAVRAMI... 1 1.2. DENETİM TÜRLERİ... 2 1.2.1. Faaliyet Denetimi... 2 1.2.2. Uygunluk Denetimi... 3 1.2.3. Finansal Tablo Denetimi... 3 1.3.DENETÇİ KAVRAMI... 5 1.3.1.İç Denetçi... 5 1.3.2.Kamu Denetçisi... 5 1.3.3. Dış Denetçiler veya Bağımsız Denetçiler... 6 1.4. MUHASEBE DENETİMİ İHTİYACINI DOĞURAN NEDENLER... 7 1.5. BAĞIMSIZ DENETÇİNİN GENEL AMAÇLARI... 9 1.6.DÜNYA DA MUHASEBE DENETİMİNİN GELİŞİMİ... 10 1.7.TÜRKİYE DE MUHASEBE DENETİMİNİN GELİŞİMİ... 11 1.7.1 Sermaye Piyasası Kurulu nun yapmış olduğu düzenlemeler... 12 1.7.2. 3568 sayılı Serbest Muhasebeci, Serbest Muhasebeci Mali Müşavir ve Yeminli Mali Müşavirlik Kanunu kapsamında yapılan düzenlemeler... 13 1.7.3. Bankacılık ile İlgili Mevzuatta Muhasebe Denetimi Düzenlemeleri... 14 1.7.4. Yeni Türk Ticaret Kanunu nda Muhasebe Denetimi ile İlgili Düzenlemeler... 14 1.7.5. Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu nun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname Kapsamında Yapılan Düzenlemeler... 15 OKUMA PARÇASI 1: AA ARTHUR ANDERSEN İN ÇÖKÜŞÜ VE ENRON... 17
viii İKİNCİ BÖLÜM GENEL KABUL GÖRMÜŞ DENETİM STANDARTLARI VE MESLEK AHLAKI 2.1. GENEL KABUL GÖRMÜŞ DENETİM STANDARDI KAVRAMI... 21 2.2. GENEL KABUL GÖRMÜŞ DENETİM STANDARTLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ... 22 2.3. GENEL KABUL GÖRMÜŞ DENETİM STANDARTLARI... 23 2.3.1.Genel Standartlar... 24 2.3.1.1.Mesleki Eğitim ve Yeterlilik Standardı... 24 2.3.1.2.Bağımsızlık Standardı... 25 2.3.1.3.Mesleki Dikkat ve Özen Standardı... 26 2.3.2.Çalışma Alanı Standartları... 26 2.3.2.1.Planlama ve Yardımcıların Gözlenmesi Standardı... 27 2.3.2.2.İç Kontrolün İncelenmesi Standardı... 27 2.3.2.3.Kanıt Toplama Standardı... 28 2.3.3.Raporlama Standartları... 29 2.3.3.1.GKGMİ ne Uygunluk Standardı... 29 2.3.3.2. GKGMİ yi Uygulamada Değişmezlik Standardı (Tutarlılık Standardı)... 30 2.3.3.3. Yeterli Açıklama Standardı... 30 2.3.3.4. Görüş Bildirme Standardı... 31 2.4. BAĞIMSIZ DENETİMDE MESLEK AHLAKI... 32 2.4.1. Dünya da Denetim Ahlakıyla İlgili Gelişmeler... 32 2.4.1.1. Genel Ahlak İlkeleri... 33 2.4.1.2. Özel Davranış Kuralları... 33 2.4.2. Türkiye de Denetim ve Muhasebe Meslek Etiğiyle ilgili Düzenlemeler... 34 2.5. BAĞIMSIZ DENETİMDE KALİTE KONTROL... 35
ix ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TÜRKİYE BAĞIMSIZ DENETİM STANDARTLARI 3.1. BAĞIMSIZ DENETÇİNİN GENEL AMAÇLARI VE BAĞIMSIZ DENETİMİN BAĞIMSIZ DENETİM STANDARTLARINA UYGUN OLARAK YÜRÜTÜLMESİ... 37 3.2. BAĞIMSIZ DENETİM SÖZLEŞMESİNİN ŞARTLARI ÜZERİNDE ANLAŞMAYA VARILMASI... 39 3.3. FİNANSAL TABLOLARIN BAĞIMSIZ DENETİMİNDE KALİTE KONTROL... 41 3.4. BAĞIMSIZ DENETİMİN BELGELENDİRİLMESİ... 41 3.5. FİNANSAL TABLOLARIN BAĞIMSIZ DENETİMİNDE BAĞIMSIZ DENETÇİNİN HİLEYE İLİŞKİN SORUMLULUKLARI... 42 3.6. FİNANSAL TABLOLARIN BAĞIMSIZ DENETİMİNDE İLGİLİ MEVZUATIN DİKKATE ALINMASI... 44 3.7.ÜST YÖNETİMDEN SORUMLU OLANLARLA KURULACAK İLETİŞİM... 45 3.8. İÇ KONTROL EKSİKLİKLERİNİN ÜST YÖNETİMDEN SORUMLU OLANLARA VE YÖNETİME BİLDİRİLMESİ... 45 3.9. FİNANSAL TABLOLARIN BAĞIMSIZ DENETİMİNİN PLANLANMASI... 46 3.10. İŞLETME VE ÇEVRESİNİ TANIMAK SURETİYLE ÖNEMLİ YANLIŞLIK RİSKLERİNİN BELİRLENMESİ... 47 3.11.BAĞIMSIZ DENETİMİN PLANLANMASINDA VE YÜRÜTÜLMESİNDE ÖNEMLİLİK... 48 3.12. BAĞIMSIZ DENETÇİNİN DEĞERLENDİRİLMİŞ RİSKLERE KARŞI YAPACAĞI İŞLER... 49 3.13. HİZMET KURULUŞU KULLANAN BİR İŞLETMENİN BAPIMSIZ DENETİMİNDE DİKKATE ALINACAK HUSUSLAR... 49 3.14. BAĞIMSIZ DENETİMİN YÜRÜTÜLMESİ SIRASINDA BELİRLENEN YANLIŞLIKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ... 50 3.15. BAĞIMSIZ DENETİM KANITLARI... 50 3.16. BAĞIMSIZ DENETİM KANITLARI-BELİRLİ KALEMLER İÇİN DİKKATE ALINMASI GEREKEN ÖZEL HUSUSLAR... 51 3.17. DIŞ TEYİTLER... 51 3.18. İLK BAĞIMSIZ DENETİMLER-AÇILIŞ BAKİYELERİ... 51
x 3.19. ANALİTİK PROSEDÜRLER... 52 3.20. BAĞIMSIZ DENETİMDE ÖRNEKLEME... 52 3.21. GERÇEĞE UYGUN DEĞERE İLİŞKİN OLANLAR DÂHİL MUHASEBE TAHMİNLERİNİN VE İLGİLİ AÇIKLAMALARIN BAĞIMSIZ DENETİMİ... 53 3.22. İLİŞKİLİ TARAFLAR... 54 3.23. BİLANÇO TARİHİNDEN SONRAKİ OLAYLAR... 54 3.24. İŞLETMENİN SÜREKLİLİĞİ... 55 3.25.YAZILI AÇIKLAMALAR... 57 3.26. ÖZEL HUSUSLAR-TOPLULUK FİNANSAL TABLOLARININ BAĞIMSIZ DENETİMİ (TOPLULUĞA BAĞLI BİRİM DENETÇİLERİNİN ÇALIŞMALARI DÂHİL)... 57 3.27. İÇ DENETÇİ ÇALIŞMALARININ KULLANILMASI... 58 3.28. UZMAN ÇALIŞMALARININ KULLANILMASI... 59 3.29. FİNANSAL TABLOLARA İLİŞKİN GÖRÜŞ OLUŞTURMA VE RAPORLAMA... 60 3.30. BAĞIMSIZ DENETÇİ RAPORUNDA OLUMLU GÖRÜŞ DIŞINDA BİR GÖRÜŞ VERİLMESİ... 60 3.31. BAĞIMSIZ DENETÇİ RAPORUNDA YER ALAN DİKKAT ÇEKİLEN HUSUSLAR VE DİĞER HUSUSLAR PARAGRAFLARI... 61 3.32. ÖNCEKİ DÖNEMLERE AİT KARŞILIK GELEN BİLGİLER VE KARŞILAŞTIRMALI FİNANSAL TABLOLAR... 62 3.33. BAĞIMSIZ DENETÇİNİN DENETLENMİŞ FİNANSAL TABLOLARI İÇEREN DOKÜMANLARDAK DİĞER BİLGİLERE İLİŞKİN SORUMLULUKLARI... 64 3.34. ÖZEL HUSUSLAR ÖZEL AMAÇLI ÇERÇEVELERE GÖRE HAZIRLANAN FİNANSAL TABLOLARIN BAĞIMSIZ DENETİMİ... 65 3.35. ÖZEL HUSUSLAR TEK BİR FİNANSAL TABLONUN BAĞIMSIZ DENETİMİ İLE FİNANSAL TABLOLARDAKİ BELİRLİ UNSURLARIN, HESAPLARIN VEYA KALEMLERİN BAĞIMSIZ DENETİMİ... 65 3.36. ÖZET FİNANSAL TABLOLARA İLİŞKİN RAPOR VERMEK ÜZERE YAPILAN DENETİMLER... 66
xi DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DENETİM SÜRECİ VE DENETİMİN PLANLANMASI 4.1. GENEL OLARAK DENETİM SÜRECİ... 71 4.2. MÜŞTERİNİN SEÇİLMESİ VE İŞİN KABUL EDİLMESİ... 72 4.3. DENETİMİN PLANLANMASI... 81 4.3.1. Müşteri İşletme Hakkında Bilgi Toplama... 82 4.3.2. Denetim Çalışmalarının Bölümlendirilmesi ve Denetim Amaçlarının Belirlenmesi... 83 4.3.3. İç Kontrol Sistemi Hakkında Bilgi Toplama ve Kontrol Riskinin Değerlemesi... 84 4.3.4. Önemlilik Düzeyinin Belirlenmesi... 85 4.3.5.Denetim Riskinin Belirlenmesi... 87 4.3.6.Denetim Programı Taslağının Yazılması... 93 4.3.7.Denetim Programında Zaman Planlaması... 94 4.3.8. Denetim Programında Personelin Görevlendirilmesi... 95 4.4. DENETİMİN YÜRÜTÜLMESİ... 95 4.5. DENETİM RAPORUNUN HAZIRLANMASI... 97 BEŞİNCİ BÖLÜM DENETİM KANITLARI VE DENETİMİN BELGELENDİRİLMESİ 5.1. DENETİM KANITLARI... 99 5.1.1. Denetim Kanıtlarının Sınıflandırılması... 99 5.1.2. Denetim Teknikleri... 100 5.1.2.1. Tetkik... 100 5.1.2.2. Gözlem... 101 5.1.2.3. Dış Teyit (Doğrulama)... 102 5.1.2.4. Yeniden Hesaplama... 103 5.1.2.5. Yeniden Uygulama... 103 5.1.2.6. Analitik Prosedürler... 104 5.1.2.7. Soruşturma... 104
xii 5.1.3. Denetim Kanıtlarının Uygunluğu ve Yeterliliği... 105 5.2. ÇALIŞMA KAĞITLARI... 108 5.2.1. Çalışma Kağıtlarının Sağladığı Yararlar... 108 5.2.2. Çalışma Kağıtlarının Sınıflandırılması... 109 5.2.3. Çalışma Kağıtlarına Yansıtılması Gereken Konular... 112 ALTINCI BÖLÜM MÜŞTERİ İŞLETMENİN ÇEVRESİ VE İÇ KONTROLÜNÜN TANINMASI 6.1. İŞLETME VE ÇEVRESİNİN TANINMASI... 115 6.2. İÇ KONTROL TANIMI... 116 6.2.1. İç Kontrol İşletme Amaçlarına Ulaşmak İçin Oluşturulur... 117 6.2.2. İç Kontrol İşletme Amaçlarına Ulaşmak İçin Makul Bir Güvence Verebilir... 117 6.2.3. İç Kontrol Tüm İşletme Çalışanları Tarafından Başarılır... 118 6.2.4. İç Kontrol Bir Süreçtir... 119 6.3. İÇ KONTROLÜN AMAÇLARI... 119 6.3.1. Faaliyetlerle İlgili Amaçlar... 119 6.3.2. Finansal Raporlama İle İlgili Amaçlar... 120 6.3.3. Uygunluk İle İlgili Amaçlar... 120 6.4. İÇ KONTROLUN BİLEŞENLERİ (UNSURLARI)... 121 6.4.1. Kontrol Çevresi (veya Ortamı)... 122 6.4.2. Risk Değerleme... 125 6.4.3. Kontrol Eylemleri... 126 6.4.4. Bilgi ve İletişim... 129 6.4.5.İzleme... 130 6.5. DENETÇİNİN İÇ KONTROL BİLEŞENLERİNİ ANLAMASI... 131 OKUMA PARÇASI 2: PARMALAT ŞİRKETİ NİN KONTROL ORTAMI... 133
xiii YEDİNCİ BÖLÜM KONTROL RİSKİNİN BELİRLENMESİ VE DENETİM TESTLERİ İLİŞKİSİ 7.1.KONTROL RİSKİNİN BELİRLENME SÜRECİ... 135 7.1.1.Olası Hata ve Hilelerin Belirlenmesi... 135 7.1.2.İç Kontrolün Tasarlanma Biçiminin Değerlendirilmesi... 136 7.1.2.1. İç kontrol Soru Kâğıdı... 136 7.1.2.2. Akış Şemaları... 138 7.1.2.3. Not Alma Yöntemi... 140 7.1.3.Kontrol Riskinin Başlangıç Belirlemesinin Yapılması... 142 7.1.4.İç Kontrolün İşleyişinin Değerlendirilmesi... 143 7.1.5.Kontrol Riskinin Son Belirlemesinin Yapılması... 144 7.2.KONTROL TESTLERİ... 144 7.2.1.İç Kontrolün Tasarlanış Etkinliğini Değerleyen Kontrol Testleri... 144 7.2.2. İç Kontrolün İşleyiş Etkinliğini Değerleyen Kontrol Testleri... 145 7.3.MADDİ DOĞRULUK PROSEDÜRLERİ... 145 OKUMA PARÇASI 3: WORLDCOM UN İÇ KONTROL UNSURLARI... 148
xiv SEKİZİNCİ BÖLÜM DENETİMDE ÖRNEKLEME 8.1. DENETİMDE ÖRNEKLEME UYGULAMASININ GEREKLİLİĞİ... 153 8.2. ÖRNEKLEMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR... 154 8.3. MUHASEBE DENETİMİNDE ÖRNEKLEME SÜRECİ... 159 8.4. ÖRNEKLEM SEÇİM YÖNTEMLERİ... 160 8.4.1.İstatistiksel Olmayan Örneklem Seçim Yöntemleri... 161 8.4.1.1.Kolay Örnekleme... 161 8.4.1.2. Yargısal Örnekleme... 162 8.4.1.3. Gelişigüzel Örnekleme... 162 8.4.2. İstatistiksel Örneklem Seçim Yöntemleri... 163 8.4.2.1.Basit Tesadüfi Örnekleme... 163 8.4.2.2.Sistematik Örnekleme... 164 8.5. MUHASEBE DENETİMİNDE ÖRNEKLEME YAKLAŞIMLARI... 166 8.5.1. Kontrol Testleri ve Örnekleme... 166 8.5.1.1.Nitelik Örneklemesi ve Özellikleri... 168 8.5.1.2. Nitelik Örneklemesinde Örnekleme Riskinin Belirlenmesi... 169 8.5.2. Maddi Doğruluk Prosedürleri ve Örnekleme... 172 8.5.2.1. Parasal Birim Örneklemesi ve Genel Özellikleri... 173 8.5.2.2. Parasal Birim Örneklemesinde Örnekleme Riskinin Belirlenmesi... 173 8.5.2.3. Örneklem Büyüklüğünün Belirlenmesi ve Örneklem Birimlerinin Seçimi... 174
xv DOKUZUNCU BÖLÜM DENETİMİN TAMAMLANMASI VE DENETİM RAPORU 9.1. DENETİMİN TAMAMLANMASI... 179 9.1.1. İşletmenin Sürekliliği ile İlgili Önemli Belirsizliklerin Araştırılması... 181 9.1.2. Bilanço Tarihinden Sonraki Önemli Olayların Araştırılması... 182 9.1.3. İşletme Yönetiminden Yazılı Açıklama (Beyan Mektubu) Alınması... 183 9.1.4. Çalışmaların Gözden Geçirilmesi ve Son Değerlendirmeler... 186 9.2. DENETİM RAPORUNUN HAZIRLANMASI... 186 9.2.1. Olumlu Görüş... 188 9.2.2. Olumlu Görüş Dışındaki Görüş Türleri... 191 9.2.2.1. Sınırlı Olumlu Görüş Bildirme... 192 9.2.2.1. Olumsuz Görüş Bildirme... 193 9.2.2.3.Görüş Bildirmekten Kaçınma... 194 9.2.3.Denetim Raporuna Dikkat Çekilen Hususlar Paragrafı veya Diğer Hususlar Paragrafı Eklenmesi... 195 OKUMA PARÇASI 4: PEKSTOKLAR A.Ş. NİN DENETİM RAPORU... 198
xvi ONUNCU BÖLÜM FİNANSAL TABLO KALEMLERİNİN DENETİMİ 10.1.BİLANÇO KALEMLERİNİN DENETİMİ... 199 10.1.1.Varlıklara Yönelik Denetimler... 200 10.1.1.1.Hazır Değerler Grubunun Denetimi... 200 10.1.1.2. Alacaklar Grubunun Denetimi... 203 10.1.1.3. Stoklar Grubunun Denetimi... 207 10.1.1.4. Maddi Duran Varlıklar Grubunun Denetimi... 209 10.1.2.Yabancı Kaynakların Denetimi... 210 10.1.2.1.Mali Borçlar Grubunun Denetimi... 211 10.1.2.2.Ticari ve Diğer Borçlar Grubunun Denetimi... 212 10.2. GELİR TABLOSUNUN DENETİMİ... 212 Kaynakça... 215