ĠÇĠNDEKĠLER SANAYĠ VE TĠCARET BAKANI SAYIN NĠHAT ERGÜN ÜN MESAJI. 3 I GĠRĠġ.. 5 II EVRENSEL TÜKETĠCĠ HAKLARI 6 III BĠLĠNÇLĠ ALIġVERĠġ ĠLKELERĠ....... 9 A-ALIġVERĠġĠN PLANLANMASINDA DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR.. 10 B-ALIġVERĠġ SIRASINDA ĠZLENMESĠ GEREKEN ADIMLAR 11 C-ALIġVERĠġ SONRASINDA YAPILMASI GEREKENLER 13 IV-KONUT KREDĠSĠ KULLANIREN DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR 14 V-KREDĠ KARTI ALIRKEN VE KULLANIRKEN DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR 15 VI GĠYECEK ALIRKEN DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR 16 VII AYAKKABI ALIRKEN DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR.. 17 VIII ELEKTRĠKLĠ EV ALETLERĠ SATIN ALIRKEN DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR. 18 IX MOBĠLYA ALIRKEN DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR.. 19 X OTOMOBĠL ALIRKEN DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR.. 20 - ĠKĠNCĠ EL OTOMOBĠL ALIRKEN DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR 20 XI- ENERJĠNĠN VERĠMLĠ KULLANILMASI ĠÇĠN DĠKKAT EDĠLMESĠ GEREKEN HUSUSLAR..22 XII- SUYUN VERĠMLĠ KULLANILMASI ĠÇĠN DĠKKAT EDĠLMESĠ GEREKEN HUSUSLAR... 25 XIII SATIN ALINAN MAL VEYA HĠZMETLE ĠLGĠLĠ BĠR SORUNLA KARġILAġILDIĞINDA NE YAPILMALIDIR?... 26 XIV TÜKETĠCĠLER ġġkayetlerġnġ NERELERE YAPABĠLĠR?.. 28 2
Saygıdeğer Tüketiciler; Ekonomik faaliyetlerin nihai amacı, tüketici ihtiyaçlarının maliyet, kar ve toplumsal fayda gibi unsurlar gözetilerek karģılanmasıdır. Rekabet koģullarının son derece zorlaģtığı günümüzde bu hedefe ulaģmanın yolu, tüketici mutluluğunu en üst düzeyde tutarak onların güvenini kazanmaktan geçmektedir. Bu nedenle, baģta geliģmiģ batı toplumları baģta olmak üzere, bugün birçok ülkede tüketici haklarının korunması, hem kamu idarelerinin hem de özel giriģimlerin öncelikli ve temel politikalarından biri haline gelmiģtir. Tüketicinin korunmasıyla ilgili yapılan çalıģmalar, bir toplumun ekonomik ve sosyal yönden kalkınması, ülkede üretilen mal ve hizmetlerin kalitesinin yükselmesi ve rekabet ortamının sağlanmasıyla yakından ilgilidir. Bu bağlamda, sadece bu çalıģmalarda payı bulunan taraflara değil, ekonomik faaliyetlere taraf olan biz tüketicilere de çok önemli sorumluluklar düģmektedir. Yasaların bizlere tanıdığı hakları kullanmaktan çekinmemeli ve hak arandıkça haksızlıkların azalacağını daima aklımızda tutmalıyız. Unutmamalıyız ki, sorumluluk bilincinin geliģmediği toplumlarda verilen hakların değeri anlaģılamamakta ve sonuç olarak da bu haklar layıkıyla hayata geçirilememektedir. Hak aramak hukukun yolunu açmak, sorunları çözmektir. AlıĢveriĢlerinde bilinçli hareket etmeye baģlayan tüketicilerimiz, üreticilerimizi dünya standartlarında üretim yapmaya mecbur kılacak ve bu durum ekonomimizin bel kemiği olan sanayicilerimize dünya markalarıyla rekabette avantajlar sağlayacaktır. Dolayısıyla pazardaki değiģimlere zamanında uyum sağlamak suretiyle, tüketicinin istek ve ihtiyaçları ile ilgilenen Tüketici Memnuniyeti merkezli politikaları benimseyen dürüst üreticiler korunmuģ olacaktır. Piyasa ekonomisinin temeli tüketici egemenliği, tüketicinin talep ve tercihlerine göre mal ve hizmet üretmektir. Günümüzde artık yeniçağı da tüketiciler belirlemektedir. Ayrıca tüketicilerin alıģveriģlerinde hak ve yükümlülüklerini yerine getirmeleri ile kayıt dıģı ekonominin kayıt altına alınmasına da katkı sağlanacaktır. Bugünün rekabetçi ortamında pazarda yer almak isteyen iģletmeler, ürünlerde, hizmetlerde, iletiģim çabalarında ve dağıtım sistemlerinde değer yaratan farklılıklar, yenilikler, değiģikliklerle tüketicilerin karģısına çıkacaklardır. Böylelikle, Türk ekonomisinin uluslararası pazarlarda rekabet edilebilirlik gücü, akılcı hareket eden, haklarının ve sorumluluklarının farkında olan, aģırı duygusallığa dayalı karar vermekten çekinen, eğitimli ve bilinçli tüketicilerin piyasada mevcut 3
olan mal ve hizmetleri kalite, sağlık, güvenlik, çevre ve fiyat kriterlerine göre değerlendirerek alıģveriģ etmeleri ile büyüyecektir. Tüketicinin korunması ile ilgili yasalar toplumun tümünü yakından ilgilendirmekte ve günlük yaģamın parçası olan sorunlara çözüm getirmektedir. Tüketiciler, öncelikle sahip oldukları haklar ve bu haklara esas oluģturan yasalara iliģkin yeterli bilgiye sahip olmalıdır. Ülkemizde tüketicileri korumaya yönelik ilk yasal düzenleme olan 4077 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun 1995 yılında yürürlüğe girmiģtir. 2003 yılında da 4077 sayılı Kanunda, 4822 sayılı Kanun ile önemli değiģiklikler yapılmıģtır. 4077 sayılı Kanun üretici, satıcı ve sağlayıcıların tüketicilere karģı haklarını ve sorumluluklarını düzenlemektedir. Ancak tüketici haklarının korunmasında yasal düzenlemeler tek baģına yeterli olmamaktadır. Ne kadar mükemmel yasal düzenlemeler hazırlanırsa hazırlansın, haklarını ve yükümlülüklerini bilmeyen satıcı, üretici ve tüketicilerin var olduğu piyasalarda bu yasaları tam anlamıyla uygulamak mümkün değildir. Günlük yaģamın bir parçası olan tüketici sorunlarının çözümü bilinçli tüketimden geçmektedir. Dünyada yaģanan hızlı değiģim süreci üretim ve tüketim kalıplarını sürekli yenilemekte, yenilenen durumlara göre tüketici problemleri de biçim değiģtirmektedir. Bakanlık olarak ticari hayatın ve sanayinin dinamizmini ve teknolojik kapasitesini artırmaya çalıģırken, aynı zamanda tüketicilerin çıkarlarını da korumaya yönelik çabalarımızı gerek yeni yasal düzenlemelerle gerekse eğitim, tanıtım ve bilinçlendirme faaliyetleri gibi diğer çalıģmalarla devam ettirmekteyiz. Hedefimiz; haklarımızı koruyabileceğimiz, hatta onun da ötesine geçerek davranıģlarımızın sosyal maliyetini hesap etme sorumluluğunu duyacağımız, yurttaģlık bilinci, çevre duyarlılığı ve tüketici bilincinin geliģmesi, sosyal sorumluluk duygusu ve toplumun yaģam kalitesini iyileģtirecek bir ortam oluģturmaktır. Ülkemiz, tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarına uygun, kaliteli, sağlıklı, güvenli ve çevre dostu mal ve hizmet geliģtirmede katılım sağlayabilen, onların güvenini ve sadakatini kazanmıģ iģletmelerimiz ile tüketirken tükenmeyen, bilinçli, mutlu ve huzurlu tüketicilerimiz sayesinde kalkınacaktır. Bu amaçla hazırlanan elinizdeki kitapçıkta, evrensel olarak kabul görmüģ tüketici haklarına ve alıģveriģ öncesinde, esnasında ve sonrasında yapılması gereken birçok temel bilgiye, konut kredisi alırken ve kredi kartı kullanırken, giyim eģyası, ayakkabı, elektrikli ev aleti, mobilya ya da otomobil alırken dikkat edilecek hususlara, enerjinin ve suyun verimli kullanılmasına ve bir tüketici uyuģmazlığı yaģanması halinde baģvuru yapılacak yerlere iliģkin bilgiler bulunmaktadır. Tüketicinin bilinçlendirilmesi amacına hizmet doğrultusunda hazırlanan bu çalıģmanın siz tüketicilerimize faydalı ve yol gösterici olmasını temenni eder, hazırlanmasında emeği geçen herkese teģekkür ederim. Nihat ERGÜN Sanayi ve Ticaret Bakanı Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Üreticinin ve Tüketicinin hizmetindedir. 4
I- GĠRĠġ YaĢı, cinsiyeti, eğitim durumu, meslek, statü ve gelir grubu ne olursa olsun toplum bireylerinin her biri tüketici olup, tüketicinin eğitimi toplumdaki her bireyin bilinçli bir tüketici hatta vatandaģ olabilmesi için hazırlanan eğitim programlarını ve araçlarını kapsamaktadır. Diğer bir ifade ile tüketici eğitimi; bireyin ekonomik faaliyetlerini yönlendirme, ihtiyaçlarını giderme, kaynaklarını verimli kullanma, temel haklarını öğrenme, pazarı etkileme gücünü artırmayı hedef alan eğitim ve bilgilendirme yatırımı olarak tanımlanmaktadır. Dünyada teknolojik geliģmelere paralel olarak yaģam standardı hızla yükselmektedir. Ancak tüketicinin mal ve hizmetler arasında seçim yapabilmesi giderek zorlaģmaktadır. Tüketici eğitiminin verilmesi; tüketicilerin gelirlerini en iyi Ģekilde kullanmalarına yardımcı olmak, piyasadaki mal ve hizmetler hakkında bilgisini artırarak akılcı kararlar verebilme kapasitesini geliģtirmek, ekonomiyi ve değiģen ekonomik Ģartları anlamasına imkan tanımak, aile ve ülke kaynaklarının daha iyi kullanılmasını sağlamak, talebi düzenleyerek enflasyonu önlemek, devletin tüketiciyi koruma amacına yönelik harcamalarının düģmesini sağlamak açısından büyük önem taģımaktadır. Ġyi planlanmıģ tüketici eğitimleri tüketicinin pazardaki mal ve hizmetlerin özelikleri konusunda doğru ve tam olarak bilgilenmesini ve bunlar arasında bilinçli bir seçim yapabilmesini sağlayacak, böylece mal ve hizmet alımlarında tüketicilere hak ve yükümlülüklerini kullanma yeteneği kazandırılmıģ olacaktır. Dünyada geliģmiģ ve geliģmekte olan ülkelerin çoğunda olduğu gibi ülkemizde de tüketiciyi korumaya yönelik yasal altyapı mevcut olup, 1982 yılında kabul edilen Anayasamızın 172 nci maddesinde yer alan Devlet tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirler alır, tüketicilerin kendilerini koruyucu giriģimlerini teģvik eder hükmü ile tüketicinin korunması konusu anayasal güvence altına alınmıģtır. Ülkemizde de tüketicinin korunmasında ve bilinçlenmesinde en önemli hususlardan birisi Tüketicinin Eğitimi olup, toplum bireylerine daha bilinçli bir tüketici olma yollarının öğretilmesiyle tüketicilerin kendilerini korumalarının sağlanacağı düģünülmektedir. Tüketicilerin sahip oldukları yasal haklardan haberdar edilmesi ve bu sayede hak arama bilincinin oluģturulması, hak arama sürecinin basitleģtirilmesiyle ve baģvuru maliyetinin düģük tutulmasıyla tüketicilerin haklarını koruma konusunda teģvik edilmesi ve sonuçların kısa sürede alınmasının mümkün olduğu bir ortamın oluģturulması tüketicinin korunmasında en etkin yöntemdir. Hakkını arayan, aynı zamanda sorumluluğunu bilen, mal ve hizmetleri ekonomik yönden ve karģılaģtırarak en uygununu seçen, diğer tüketicilerin haklarına saygılı, topluma ve çevreye duyarlı, sosyal sorunlarla ilgilenme istekliliğini gösteren tüketicilerin topluma kazandırılması ile bilinçli tüketici ve bilinçli tüketim anlayıģının geliģtirilmesi ve yaygınlaģtırılması kamu kurum ve kuruluģlarının, eğitim kurumlarının, özel kuruluģların, tüketici örgütlerinin ve basın yayın kuruluģlarının iģbirliği ve desteği ile çok daha hızlı ve baģarılı bir Ģekilde gerçekleģtirilecektir. 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun tüketiciyi korur, haksız rekabeti önler. 5
II- EVRENSEL TÜKETĠCĠ HAKLARI BirleĢmiĢ Milletler Genel Kurulu nda Uluslararası Tüketici Birlikleri Örgütü nün önerisi ve oybirliği ile 1985 yılında kabul edilen, Türkiye nin de imza atmıģ olduğu tüketicilerin uluslararası anayasası niteliğindeki Tüketicilerin Korunması Ġlkeleri Rehberi ni oluģturan ve daha sonra Uluslararası Tüketici Birlikleri Örgütü tarafından geliģtirilen evrensel tüketici hakları 8 baģlık altında toplanmıģtır. Tüketici Hakları Evrensel Beyannamesi olarak da adlandırılan bu Deklarasyonun 2 nci maddesinde Hükümetler, aģağıda belirtilen ilkeleri göz önünde tutarak, güçlü bir tüketiciyi koruma politikası geliģtirip kuvvetlendirmeli ve sürdürmelidir. Bunu yaparken her hükümet, tüketicilerin korunması ve sosyal Ģartları ile halkın ihtiyaçları doğrultusunda ve önerilen tedbirlerin sonuçlarını ve yararlarını kavrayarak kendi önceliklerini belirlemelidir. ifadesine yer verilmiģtir. Evrensel tüketici haklarını sağlamak temel hedefimizdir. 1- Tüketicilerin Temel Ġhtiyaçlarının KarĢılanması Hakkı Ġnsanın insan olmaktan doğan ve hayatını devam ettirebilmesi için gereken asgari ihtiyaçlarını karģılayabileceğini belirten bu hak, tüketicinin en temel hakkıdır. GeliĢen ve değiģen dünya Ģartları içerisinde; beslenme, barınma, giyim, temizlik, ısınma, aydınlanma, içecek su bulma, ulaģım, haberleģme gibi ihtiyaçlar tüketicinin en temel haklarıdır. 2- Sağlık ve Güvenliğin Korunması Hakkı Sağlık ve güvenliğin korunması hakkı, tüketicinin tehlikeli ve riskli mal ve hizmetlere karģı korunmasını, tüketiciye sunulan her türlü mal ve hizmetin yaģam ve sağlık açısından tüketicilere zarar vermeyecek kalite ve nitelikte olmasını ifade eder. Mal ve hizmetlerin güvenilir ve kaliteli olmadığı hallerde, tüketici bu mal ve hizmetin kendisini zehirlemesi, sakatlaması, yaralaması ve hatta öldürmesi tehlikesi ile karģı karģıyadır. Bu hak tüketicilerin doğrudan doğruya hayat ve sağlıkları ile ilgilidir. 3- Ekonomik Çıkarların Korunması ( Mal ve Hizmetlerin Serbestçe Seçilmesi ) Hakkı Ekonomik çıkarların korunması hakkı, tüketicilerin çeģitli mal ve hizmetler arasında gelir düzeylerine göre kendi ihtiyaçlarını karģılayabilmesi, istedikleri mal ve hizmetleri ucuz ve kaliteli olarak alabilmesi için seçeneklerin sunulmasını ifade eder. Bu hak dikkate alınarak, reklamlar, kapıdan satıģlar, kredili ve taksitli satıģlar, haksız Ģartlar içeren sözleģmeler, tüketici kredileri, satıģ sonrası hizmetler, fiyatlar, çeģitli kamu hizmetleri gibi konularda tüketicilere daha iyi ve uygun koģullarda mal ve hizmet sunulmasının sağlanması ile bu konularda tüketicilerin aldatılmamaları, zarar görmemeleri ve mağduriyetlerinin önlenmesi, tüketicilerin yaģam düzeylerinin yükseltilmesine iliģkin yasal, idari, teknik, sosyal ve ekonomik önlemler alınması gerekmektedir. 6
4- Bilgi Edinme Hakkı Bilgi edinme hakkı, tüketicilerin doğrudan kararlar almasına yardımcı olacak bilginin sağlanmasını, satın alacağı tüm mal ve hizmetler ile bu mal ve hizmetleri üreten, satan kuruluģlara ait bilgilerin doğru, tutarlı ve eksiksiz olarak zamanında tüketicilere verilmesini ifade eder. Bu hak kapsamında mal ve hizmetlerin özellikleri, kullanım, bakım koģulları ile tehlikeleri ve risklerine iliģkin tüketicilerin doğru ve eksiksiz olarak bilgilendirilmesi gerekmektedir. 5- Eğitilme Hakkı Tüketicinin eğitimi bireyin ekonomik faaliyetlerini yönlendirme, ihtiyaçlarını karģılama ve pazarı etkileme gücünü artırmayı hedef alan eğitim ve bilgilendirme yatırımı olarak tanımlanabilir. Tüketicinin eğitimi hem tüketicilerin korunması hem de bilgilendirilmesi açısından önem arz etmektedir. Eğitim programlarının temel amacı, tüketiciye ihtiyaç duyduğu bilgileri nerede ve nasıl bulacağını, bilgiyi nasıl değerlendireceğini ve kullanabileceğini öğretmektir. Bunun yanında tüketicinin mal ve hizmetleri satın alma ve kullanma becerisini geliģtirmek, üretim ve bölüģüm Ģartlarının sorgulanmasını sağlamak, bir bütün olarak çevre bilincini oluģturmak, üretimin olduğu gibi Tüketicinin korunmasında en etkin yöntem tüketicinin eğitilmesidir. tüketiminde niteliğini belirleyen ekonomik ve toplumsal tercihlerde taraf olmayı öğretmektir. Kısacası tüketicilerin tüketici bilincine sahip olmaları, hak ve sorumluluklarını öğrenebilmeleri açısından eğitilmeleri gerekmektedir. 6-Tazmin Edilme ( Zararların KarĢılanması ) Hakkı Satın alınan mal ya da hizmetlerin öngörülen nitelikte olmaması, yani ayıplı çıkması durumunda; ayıplı malın geri alınması, değiģtirilmesi, ayıplı hizmetin yeniden görülmesi ve bunun gibi ayıpların ve neden oldukları her türlü maddi, hukuki ve ekonomik zararların karģılanmasıdır. Tüketici, üretici ya da satıcı tarafından zararın karģılanmadığı hallerde, karar süreçlerinin uzun olmadığı, tüketicilerin katlanacağı masrafların yüksek olmadığı yargı yollarına baģvurabilmelidir. 7
7-Temsil edilme ( Sesini Duyurma ) Hakkı Temsil edilme hakkı, tüketicilerin haklarını alabilmeleri ve koruyabilmeleri için bir araya gelerek güç birliği oluģturabilmeleri, hak ve çıkarlarıyla doğrudan ya da dolaylı olarak kendilerini Tüketici dernek ve ilgilendiren yasal, idari, teknik, ticari, ekonomik, sosyal ve vakıfları tüketicilerce politik her konuda düģünce ve görüģlerini belirtmeleri, kamuoyu desteklenmelidir. oluģturabilmeleri ve çeģitli kuruluģlarca alınan kararlara örgütleri aracılığı ile demokratik biçimde katılabilmelerini ifade eder. 8- Sağlıklı bir çevrede yaģama hakkı Sağlıklı bir çevrede yaģama hakkı, yaģam kalitesini artıracak bir fiziksel çevreye sahip olma, çevreden gelecek tehlikelerden korunma, sağlık Ģartlarına uygun, ekolojik dengenin bozulmadığı, temiz hava, yeterli ve temiz su, daha çok yeģil alan, sağlıklı ve kaliteli alt yapı hizmetlerinin bulunduğu bir yaģama ortamının tüketicilere ve gelecek nesillere sağlanmasını ifade eder. 8
III- BĠLĠNÇLĠ ALIġVERĠġ ĠLKELERĠ Tüketicinin istek ve ihtiyaçlarına karģılık kaynakları sınırlıdır. Bu sebeple tüketici her istediği mal ve hizmeti satın alamaz. Dolayısıyla tüketiciler gelir durumlarına göre aynı ihtiyaca karģılık veren çok çeģitli mal ve hizmetler arasından seçim yapmak zorundadır. Tüketici aldanmadan ve yanılmadan, akılcı alıģveriģ etmenin yollarını, satın almayı ve satın aldığı malı doğru kullanma tekniklerini, planlı alıģveriģi, bilinçli tüketimi, tüketicinin hak ve yükümlülükleri ile üretici ve satıcının yükümlülüklerini de bilinçli alıģveriģ yapabilmek için öğrenmelidir. BilinçlenmiĢ bir tüketici istikrarlı ekonominin temelidir. Bilinçli alıģveriģ tekniğinde amaç; heyecan ve dıģ etkilerle hareket Bilinçli tüketici etmeden akılcı davranmak, planlı alıģveriģ etmek, sağlıklı, sağlıklı ekonominin güvenli, topluma ve çevreye duyarlı, kaliteli mal ve temelidir. hizmetleri satın almak ve sonuçta da sağlık, refah, huzur ve mutluluğu artırmak suretiyle daha iyi bir yaģam standardına ulaģmaktır. Bilinçli alıģveriģ için; Öncelikle alıģveriģin dikkatli bir Ģekilde planlanması, AlıĢveriĢ sırasında birtakım kuralların takip edilmesi ve AlıĢveriĢ sonrasında bir değerlendirme yapılması tavsiye edilmektedir. En pahalı olan ürünü değil, ihtiyacınız olan ürünü tercih ediniz. 9
A- AlıĢveriĢin Planlanmasında Dikkat Edilecek Hususlar 1. Ġstek ve ihtiyaçların seçimi, alıģveriģin planlanmasında ilk adımdır. AlıĢveriĢe çıkmadan önce ihtiyaçların dengeli bir Ģekilde giderilmesi ve akıllı harcama yapılması amacıyla, gerçek ihtiyaçlarımız arasında bizim için en önemlisinden baģlayarak bir sıralama yapılması gerekmektedir. Kira, elektrik, su, telefon, doğalgaz, kredi kartı gibi zorunlu giderler için gerekli paralar ayrıldıktan sonra ihtiyaçlar belirlenmeli ve harcama planı yapılmalıdır. AlıĢveriĢe çıkmadan önce ihtiyaçlarınızı belirleyiniz. 2. AlıĢveriĢte ön bilgi ve davranıģ para kadar önemli bir unsurdur. Bu nedenle satın alınacak malların ve hizmetlerin kalitesi, sağlık ve güvenliği ile çevreye duyarlılığı, fiyatı, bakım ve kullanım özellikleri, yedek parça ve satıģ sonrası servis ağı gibi unsurlar göz önünde bulundurularak piyasadaki ürün çeģitleri, yeni çıkan marka ve modeller araģtırılmalıdır. Katalog, broģür gibi yayınlardan, internetten ve satıcılardan bilgi edinilmelidir. Kısacası iyi bir piyasa araģtırması yapılmalı ve fiyatlar takip edilmelidir. 3. AlıĢveriĢ için ayrılan zaman, alınacak mal ve hizmeti iyi incelemeye yeterli olmalıdır. AlıĢveriĢ aceleye getirilmemeli, en uygun zaman belirlenmeli, eğer mümkünse alıģveriģ yerlerinin tenha olduğu gün ve saatler seçilmelidir. Ayrıca alıģveriģ gününü ayın baģı yerine ayın sonuna, hafta sonu yerine hafta ortasına ya da talebin ve yoğunluğun az olduğu zamanlara kaydırmanın, mal ve hizmeti seçim Ģartları ve fiyat açısından avantaj sağlayabileceği unutulmamalıdır. 4. Mutlaka bir alıģveriģ listesi hazırlanmalıdır. AlıĢveriĢ listeleri, hangi ürünlerin ne miktarda satın alınacağını gösterdiği için plan dıģı satın almayı önler. Dolayısıyla, kaynak ve zamandan tasarruf sağlanır. 5. Yabancı mal veya hizmetlerle aynı kalitede olanlar arasından yerli olanın tercih edilmesi, sizin ekonomik çıkarınız olduğu kadar, yeni iģ ve yatırım imkânları yaratarak ülke sanayisinin geliģmesine, kaynakların verimli bir Ģekilde kullanılmasına, böylece ülke ekonomisinin güçlenmesine katkı sağlayacağı unutulmamalıdır. 6. Uluslararası markayı taģıyan her malın kaliteli olduğu yanlıģ bir önyargıdır. Yerli Malı almak yerine ithal mal hayranlığı ve yabancı marka özentisi sonucu özellikle genç tüketicilerin zaman zaman kalitesiz mallar satın almaları, sonradan piģman olmalarına yol açmaktadır. Bu konuda özellikle çocukların ve gençlerin eğitimi ve bilinçlendirilmesi büyük önem arz etmektedir. 10
B- AlıĢveriĢ Sırasında Ġzlenmesi Gereken Adımlar 1. Plan dıģı harcama yapmamak için alıģveriģe aç, yorgun, hasta ya da üzgünken çıkılmamalıdır. 2. Satıcının davranıģlarına dikkat edilmeli ve alıģveriģ Alacağınız malların sırasında uyanık ve bilinçli hareket edilmelidir. etiketini ve ambalajını Satıcının ve birlikte alıģveriģe çıkılan kiģiler mutlaka okuyunuz. varsa bunların sözleri temkinle karģılanmalıdır. Satıcının söylediklerinden ziyade kendi araģtırmanız sonucu edindiğiniz bilgiye itibar ederek alıģ veriģ yapınız. 3. Satın alınacak malların çeģidine göre markası, kalitesi, kullanım ve bakım özellikleri yanında maldan beklenen fayda ve hizmet de daima ön planda tutulmalıdır. 4.SatıĢ sonrası servis ve bakım gerektiren mallarda yaygın servis ağı bulunanlar tercih edilmelidir. 5. CE iģareti; bir ürünün amacına uygun olarak kullanılması halinde; insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki yaģam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından asgari güvenlik koģullarına uygun olduğunu gösterir. Oyuncaklarda; buzdolabı, çamaģır makinesi gibi elektrikli ev aletlerinde; cep telefonu, bilgisayar gibi elektronik aletlerde; çimento, pencere gibi inģaat malzemelerinde; ocak, fırın gibi gaz ile çalıģan aletlerde; asansörlerde; takım tezgâhları gibi makinelerde; kan kitleri, gebelik testleri gibi tıbbi malzemelerde, düdüklü tencere gibi patlayabilir basınçlı kaplarda CE iģareti aranmalıdır. 6. Malın etiketinde ve fiyat listesinde yazan fiyatın dıģında, nakliye ya da servis hizmeti adı altında ek ödemeler yapıp yapmayacağınızı sorunuz. Fiyatı uygun olan mallar arasından; Türkçe tanıtma ve kullanma kılavuzu, garanti belgesi, teknik düzenlemelere uygunluk belgesi, standartlara uygunluk belgesi; TSE belgesi, ISO Belgesi vb. belgeleri olanlar tercih edilmelidir. 7. Perakende satıģa sunulan mal ve hizmetlerin üzerinde veya ambalajında o malın vergiler dahil fiyatını belirten etiket olması, hizmetlerde ise tarife ve fiyatları gösteren liste asılması gerekmektedir. Satın alınan malların etiket veya listelerindeki fiyat ile kasa fiyatı karģılaģtırılmalıdır. Fiyatlarda farklılık olması durumunda tüketici lehine olan fiyat geçerlidir. 8. Satıcının ölçü ve tartı aletlerini doğru Ģekilde kullanıp kullanmadığına dikkat ediniz. Mümkünse bu aletlerin ölçü ve ayarlarının yapılıp yapılmadığını kontrol ediniz. 9. Satın alacağınız mal ve hizmetin üretim, satıģ, tüketim veya kullanma safhalarında çevre dostu olmasına özen gösteriniz. 10. Satın alınan mal ve hizmetlerin mutlaka satıģ fiģi veya faturası alınmalıdır. Böylece kayıt dıģılık ve vergi kaçağı önleneceği gibi, ayıplı çıkan bir mal veya hizmete karģı seçimlik haklarınızı kullanırken problem yaģamazsınız. Ayrıca, alıģveriģ sırasında alınan peģinat, fatura, irsaliye, satıģ fiģi, nakliye makbuzu, servis fiģi ve taksit ödeme belgesi gibi belgeler de saklanmalıdır. Para ödemelerinde ve mal tesliminde mutlaka imzalı kâğıt alınmalıdır. 11. Büyük mağaza ve marketlerin indirim günleri takip edilmelidir. Ancak indirimli satıģlarda malın; modeli eski, serisi bitmiģ ya da ayıplı olabileceği de göz önünde bulundurulmalıdır. 11
Ġndirimli satıģ yapılan yerlerde etiket ve listelerde malın indirimli satıģ fiyatının indirimden önceki satıģ fiyatı ile birlikte gösterilmesi gerekmektedir. 12. Satın alınan mallar mümkün olduğunca mağazada kontrol edilmeli, görülen ayıplar hemen satıcıya bildirilmelidir. 13. Kredi kartı ile alıģveriģ yapılırken daha dikkatli davranılmalı, ayın baģında harcama tutarının hepsinin birden ödenip ödenmeyeceği ile geri ödeme planı dikkate alınarak harcama yapılmalıdır. 14. AlıĢveriĢi, tekrar geriye dönmeden, hafif malları önce, ağır malları en sona bırakacak Ģekilde planlayınız. Bakliyat, makarna, deterjan, sabun ve kiģisel bakım ürünlerini toptan alınız. Peynir, et, meyve ve sebze gibi çabuk bozulabilen ürünleri ise ihtiyacınız kadar alınız. 15. Gıda satıģı yapılan yerlerin temizlik kurallarına uygun olup olmadığına dikkat ediniz. Gıdaları, ilaçları ve bozulabilen malları satın alırken üretim ve son kullanma tarihlerine, raf ömürlerine, kullanım Ģekillerine ve saklama Ģartlarına bakınız. 16. AlıĢveriĢlerinizde ambalajlı ürünleri tercih ediniz. Ambalaj malzemeleri; ürünleri hasardan, bozulmaktan, kirlenmekten ve benzeri durumlardan korur. Ayrıca ambalajların sağlıklı ve geri dönüģümlü olmasına özen gösteriniz. 17. Ambalajlı gıda ürünleri satın alırken ambalajı bozulmuģ, bombaj yapmıģ, ĢiĢmiĢ, delinmiģ, sızıntı yapmıģ veya çökmüģ gıda ürünleri risk taģıyabileceğinden satın alınmamalıdır. 18. Ambalajlar içinde satılan her türlü gıda ve temizlik maddelerinin etiketlerinde net ağırlıklarının veya hacimlerinin satıģ fiyatları ile birlikte, kilogram, litre gibi birim fiyatlarının da yazılması gerekmektedir. 19. Sonradan teslim gerektiren veya stokta bulunmayan bir mal sipariģ edildiğinde mutlaka yazılı bir sözleģme yapılmalıdır. 20. Her türlü mal ve hizmet alımı ile ilgili satıģ sözleģmeleri mutlaka iyice okunduktan sonra imzalanmalıdır. SözleĢmelerin okunabilir, açık ve anlaģılır olması ve sözleģmelerde tüketici aleyhine dengesizliğe neden olacak haksız Ģartlar içeren hükümler bulunmaması gerekir. Hukuki terimlerin anlamını öğrenmeden sözleģme imzalanmamalıdır. 21. Kapıya gelen satıcıya karģı temkinli davranılmalı ve evet demeden önce aynı malın çarģıdaki fiyatı ve kalitesi araģtırılmalıdır. Hediye, çekiliģ kuponu vb. vaatlere kanmayınız. Kapıdan alıģveriģ yaparsanız satıcıdan kapıdan satıģ yetki belgesini isteyiniz. Kapıdan satıģlarda sözleģme yapınız, sözleģme tarihini kendiniz yazıp imzalayınız. Cayma hakkınızı ve bu hakkın nasıl kullanılacağını öğreniniz. Malın tesliminden itibaren cayma süresi içerisinde satıcıya ödeme yapmayınız ve senet imzalamayınız. 22. Taksitli satıģlarda sözleģme yapınız. Taksit Ģartlarını, vadeleri inceleyeniz. Bütün taksitler için tek bir senet imzalamayınız, senetlerinizin her bir taksit için ayrı ayrı olacak Ģekilde ve adınıza düzenlenmesini isteyiniz. Kesinlikle sonradan doldurulabilecek boģ senet verilmemeli ve her taksit ödenince senedi alınmalıdır. Vadesinden önce yapılan ve bir taksitten az olmayan ödemelerde faiz indirimi istenmelidir. 12
23. Kampanyalı satıģlarda sözleģme yapmadan önce kampanya düzenleyen firmaların reklam ve ilanlarını inceleyiniz. SözleĢmedeki kampanya Ģartlarını, ön ödeme ve teslim süresini, kampanya bitiģ tarihi ve malın teslim tarihi ve Ģeklini inceledikten sonra sözleģme yapınız. 24. Mesafeli satıģ olarak adlandırılan yazılı, görsel, telefon ve elektronik ortamda ve diğer iletiģim araçları kullanılarak ve tüketicilerle karģı karģıya gelinmeksiniz yapılan satıģlarda; ön bilgilendirme ve Kapıdan ve mesafeli satıģlarda cayma hakkınız olduğunu unutmayınız. sözleģme yapılması gerekmektedir. Mesafeli satıģlarda malın teslimi, hizmet sunumunda ise sözleģmenim imzalandığı tarihten itibaren cayma hakkınız olduğunu unutmayınız ve bu hakkın nasıl kullanılacağını öğreniniz. C- AlıĢveriĢ Sonrasında Yapılması Gerekenler Alınan malların bilgilendirici etiketleri, ambalajlar üzerinde yer alan bilgileri ve Türkçe tanıtma ve kullanma kılavuzları mutlaka okunmalı ve kullanım sırasında aynen uygulanmalıdır. Ayrıca, yapılan alıģveriģin değerlendirilmesi aģamasında daha sonraki alıģveriģlerden sağlanacak faydayı artırmak için bazı sorular sorularak gerçekçi bir değerlendirme yapılmalıdır. Satın alınan mal ya da hizmete gerçekten ihtiyaç var mıydı? Tasarlanan amaca hizmet etti mi? Ġhtiyaç ve istekler yeterli ölçüde tatmin edildi mi? Ġhtiyaca uygun kalite seçilebildi mi? Malın satın alınmasında kullanılabilecek tüm bilgilerden faydalanıldı mı? Aldığınız ürünü kullanmadan önce mutlaka kullanma kılavuzunu okuyunuz. Satın alınan malın kullanımı ve bakımı istenen Ģekilde gerçekleģebiliyor mu? KiĢisel ve piyasa imkânları göz önüne alınarak alıģveriģ için en uygun zaman seçilebildi mi? Bu sorulara Evet cevabını veriyorsanız alıģveriģinizi en uygun Ģekilde gerçekleģtirmiģsiniz demektir. 13
IV- KONUT KREDĠSĠ KULLANIRKEN DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR DüĢen kredi faiz oranları ile birlikte kira ödemek yerine ev sahibi olma düģüncesi ön plana çıkmıģ ve bu durum halk arasında mortgage olarak adlandırılan konut kredilerinin yaygınlığının gün geçtikçe artmasına yol açmıģtır. Genellikle uzun vadeli ve yüksek tutarlarda kullanılan konut kredilerinde birçok alternatifin yer alması çoğu zaman tüketicilerde tereddütlere yol açmakta ve neticede tüketiciler bütçelerine uygun olmayan kredileri tercih edebilmektedir. Konut kredileri kullanılırken kredi faizi oranı, vade süresi, komisyon ve masraflar gibi göz önünde bulundurulması gereken belli baģlı hususlar bulunmaktadır. Daha iyi bir konut almak her insanın içindeki bir arzu olmakla birlikte, bu konuda gerçekçi davranmak çok önemlidir. Gelecekte ödeme zorluğu yaģamamak adına ödeme imkânlarınızı aģan kredi kullanımından kaçınılmalıdır. Alınacak eve karar verildikten sonra konut kredisi için olabildiğince kendi kaynaklarınızı kullanmaya çalıģınız. Ayrıca, bankalardan önce eğer imkânınız varsa yakınlarınıza TL geliriniz varsa TL olarak, döviz geliriniz varsa döviz olarak borçlanmak üzerinizdeki faiz yükünü azaltacağından sizin için daha avantajlı olacaktır. Kredi kullanımından önce aylık bütçenize iliģkin hesaplamalar dikkatle yapılmalıdır. Bir yıl öncesine kadar yapmıģ olduğunuz harcamalarınızı çıkartmanız, gözden kaçabilecek birçok gideri ortaya çıkaracaktır. Kira, elektrik, su, telefon, doğal gaz, otomobile iliģkin kasko ve trafik sigortası gibi harcamalar, çocuklarınızın eğitimi için ödenen tutarlar gibi düzenli giderlerinizin belirlenmesi suretiyle ortalama aylık giderinizi hesap edebilir ve geliriniz de sabit ise yaklaģık olarak konut kredisi için aylık ayırabileceğiniz tutara karar verebilirsiniz. Bankalara yapacağınız aylık ödemelerin, aylık hane gelirinizin üçte birini geçmemesi geçim sıkıntısı yaģamamanız açısından önem arz etmektedir. Varsa daha önceden alınmıģ krediler ve yakınlardan alınan borçlar da hesaba katılmalıdır. Bankaların sunduğu öneriler arasında kıyaslama yaparken sadece faiz oranlarına değil, ödenen komisyon ve masrafları da içeren yıllık maliyet oranına dikkat edilmesi gerekmektedir. Kredi vadesinin uzamasının, toplam maliyeti artırdığı unutulmamalıdır. Bu nedenle faiz oranı, komisyon gibi kriterlerin yanında uygun vade süresi de belirlenmelidir. Geri ödeme için ayrılan tasarruf tutarının her zaman düģebileceği akılda tutulmalıdır. Geri ödeme miktarı ile ayrılan bütçenin ucu ucuna denkleģtiği durumlardan kaçınılmalıdır. Konut Kredilerinde faizin yanında ödenecek komisyon ve masrafları da dikkate alınız. 14
V- KREDĠ KARTI ALIRKEN VE KULLANIRKEN DĠKKAT EDĠLECEK HUSUSLAR Kredi kartı limiti gelir düzeyi dikkate alınarak belirlenmelidir. Kredi kartı alırken yıllık üyelik ücreti göz önünde bulundurularak seçim yapılmalıdır. Kredi kartı alırken kredi kartı sözleģmesi okunmalı ve kredi limiti, yıllık kart ücreti, asgari ödeme miktarı, kredi faizi gibi terimlerin ne anlama geldiğine dikkat edilmelidir. Kredi kartı üyelik sözleģmesinin bir nüshası tüketiciye verilmek zorundadır. Kredi kartına iliģkin otomatik ödeme talimatı verilmiģ ise söz konusu talimatın, borcun asgari tutarını mı yoksa tamamını mı kapsadığına dikkat edilmelidir. Kredi kartlarının internet ortamında hukuka aykırı kullanımı, kartın internet ve telefon kullanımına kapatılması ile engellenebilir. Kredi Kartı Kullanırken Kredi kartının arkasındaki imza bandı, teslim alındıktan hemen sonra imzalanmalıdır. AlıĢveriĢlerde kredi kartının pos makinelerinden yanınızda geçirilmesine dikkat edilmelidir. Bu sayede, kredi kartlarının manyetik alanlarının kopyalanması engellenebilir. Kredi kartı sliplerindeki tutar kontrol edilmelidir. AlıĢveriĢ sonrası verilen slipler hesap özeti gelene kadar saklanmalı ve hesap özetindeki harcama kalemleri ile slipler tüketicinin bilgisi dıģındaki harcamalara karģı önlem olarak karģılaģtırılmalıdır. Kayıp/çalıntı durumunda vakit kaybetmeden bankaların çağrı merkezlerine kayıp/çalıntı bildirimi yapılmalıdır. Aynı zamanda bu durum, yazılı olarak da bankaya bildirilmelidir. Ġnternet üzerinden yapılan alıģveriģlerde kredi kartının tüm güvenlik bilgileri kullanıldığından, alıģveriģ yapılacak sitelerin güvenilir olmasına özen gösterilmelidir. Site güvenliğinin, internet sitelerinin güvenliğini sağlayan uluslararası kuruluģlar tarafından korunup korunmadığına dikkat edilmelidir. Tüketici son ödeme tarihinde hesap özetinde yer alan borç miktarını ödeyemeyecek ise en azından asgari tutarı ödemelidir. Böylelikle ödenmeyen borca akdi faiz uygulanacaktır. Kredi kartı Ģifreleri kolaylıkla ulaģılabilecek yerlerde bulundurulmamalıdır. Kredi kartından harcama yaparken borçlandığınızı unutmayınız. 15