BÖLÜM 6 Artvin in Ballı Bitkileri Özgür EMİNAĞAOĞLU, Hayal AKYILDIRIM BEĞEN, Güven AKSU Ballı bitkiler, balarısının bal üretmek için ziyaret ettiği çiçekli bitkilerdir. Arılar çiçeklerden polen taneleri ile nektar alır, bunların kalitesi bal üretiminde önemlidir. Dünya için Türkiye, arıcılık açısından ne kadar özel ve önemli bir ülke ise, Türkiye için de Artvin ili ve ilçeleri o kadar önemli ve özel bir yere sahiptir. Artvin ili nüfusuna oranla en fazla arıcı sayısına sahip ilimizdir. Artvin, arıcılık sektöründe Kafkas ırkını koruyan ve barındıran en değerli gen merkezlerinden biridir. Ana arı ve bal üretimi açısından ise Türkiye nin ilk 10 ili arasında yer almaktadır. Arıcılık sektöründe Kafkas ırkını barındıran ve koruyan en değerli gen merkezlerinden biridir. Artvin ili genelinde 8 ilçesinde de aktif olarak arıcılık ile uğraşılmakta olup, 1193 arıcı 112.411 koloni (kovan) bulunmaktadır. Zengin biyoçeşitliliğe sahip Artvin ilinde ballı bitkiler üzerine yapılan literatür ve arazi çalışmaları sonucunda 260 bal bitkisi türü tespit edilmiştir. Bu bitkilerden en yoğun olarak yayılış gösterenler; Castanea sativa, Cistus salviifolius, Cornus sanguinea,diospyros lotus, Centaurea macrocephala, Echium vulgare, Crataegus microphylla, Rhododendron caucasicum ve R. ungernii türleridir. Artvin de üretilen balın çok kaliteli olması, yöreye özgü çok zengin bitki çeşitliliğinden ve yörede Saf Kafkas Arı ırkının bulunmasından kaynaklanmaktadır. Artvin deki Polen ve Nektar Veren 260 adet ballı bitkiden en önemli olan 51 i tanıtılmıştır. Bu bitkilerin Çiçeklenme Dönemi, Polen veya Nektar Kapasiteleri verilmiştir. 100 gram bal içerisinde; polen veya nektar miktarı >= 45 gram ise nektar veya polen potansiyeli Dominant (****), 16-45 gram ise nektar veya polen potansiyeli Sekonder(***), 3-15 gram ise nektar veya polen potansiyeli Minör(**), <3 gram ise nektar veya polen potansiyeli Eser(*) olarak kabul edilmiştir. Ballı bitkiler tanıtılırken; Çiçeklenme Dönemi ÇD, Polen Üretim Potansiyeli PÜP, Nektar Üretim Potansiyeli ise NÜP olarak kısaltılmıştır. 87
ARTVİN İN DOĞAL BİTKİLERİ Acer campestre ; Ova Akçaağacı ÇD: Nisan-Mayıs Acer platanoides ; Çınar Yapraklı Akçaağaç ÇD: Mart-Mayıs Arbutus andrachne; Sandal Ağacı ÇD:Mart-Mayıs Castanea sativa; Anadolu Kestanesi ÇD: Haziran-Temmuz Centaurea solstitialis; Zerdali dikeni ÇD:Haziran-Ağustos Cirsium arvense ; Devedikeni köygöçüren ÇD: Mayıs-Ekim Centaurea triumfettii; Peygamber Çiçeği ÇD: Mayıs-Ağustos Cistus sp.; Güneşgülü, Laden ÇD: Mayıs-Haziran 88 Cornus mas; Kızılcık ÇD: Nisan-Mayıs
Artvin in Ballı Bitkileri Cotoneaster sp.; Dağ muşmulası ÇD: Nisan-Temmuz Crataegus monogyna ; Adi Alıç Crataegus orientalis; Alıç, Yemişen Crataegus microphylla; Adi Alıç Daucus carota; Yabani Havuç ÇD: Haziran-Eylül Diospyros kaki ; Büyük Meyveli Trabzon hurması ÇD: Haziran Diospyros lotus; Küçük Meyveli Trabzon hurması ÇD: Mayıs-Haziran Echium italicum; Engerekotu ÇD: Mayıs-Ağustos 89 Echium plantagineum; Sığırkuyruğu ÇD: Mart-Eylül
ARTVİN İN DOĞAL BİTKİLERİ Eleagnus angustifolia; İğde Epilobium angustifolium; Yakıotu, ÇD: Haziran-Ağustos Fagus orientalis; Doğukayını ÇD: Mayıs Hedera helix; Duvar sarmaşığı, ÇD: Ağustos-Eylül Junglans regia; Ceviz ÇD: Mayıs Lamium amplexicaule; Ballıbaba ÇD: Şubat-Kasım Laurocerasus officinalis; Karayemiş Laurus nobilis; Defne ÇD: Mart-Mayıs 90 Lonicera caucasica; Hanımeli
Artvin in Ballı Bitkileri Lythrum salicaria; Aklarotu ÇD: Haziran-Temmuz Marrubium astracanicum subsp. astracanicum; Bozot ÇD: Mayıs-Eylül Medicago sativa; Yonca ÇD: Nisan-Eylül Origanum vulgare; Kekikotu, ÇD: Mayıs-Ekim Paliurus spina-christi; Karaçalı Phlomis armeniaca; Şalba ÇD: Haziran-Ağustos Pyracantha coccinea; Ateş Dikeni Pyrus elaeagnifolia subsp. elaeagnifolia; Ahlat ÇD: Nisan-Mayıs Rhododendron ponticum subsp. ponticum; Orman gülü ÇD: Mart-Ağustos 91
ARTVİN İN DOĞAL BİTKİLERİ Rosa canina; Kuşburnu Rubus canescens; Ahududu ÇD: Mayıs-Ağustos Rubus idaeus; Ahududu ÇD:Mayıs-Temmuz Salix sp.; Söğüt ÇD: Şubat-Mayıs Salvia sp.; Adaçayı ÇD: Mart-Ağustos Satureja hortensis; Kaya kekiği ÇD: Haziran-Eylül Solidago virgaurea subsp. virgaurea; Altınbaşak ÇD: Temmuz-Eylül PÜP Tamarix smyrnensis; Ilgın ÇD: Nisan-Ağustos 92 Teucrium polium; Mayasıl otu ÇD: Haziran-Eylül
Artvin in Ballı Bitkileri Thymus praecox; Kekik ÇD: Mayıs-Ağustos Tilia rubra subsp. caucasica; Kafkas ıhlamuru ÇD: Temmuz Vaccinium myrtillus; Yabanmersini Vicia sativa: Fiğ ÇD:Mart-Haziran Xeranthemum annuum; Dağ karanfili, ÇD: Haziran-Eylül Ziziphus jujuba; Hünnap, Çiğde, ÇD: Mart-Mayıs Dominant Sekonder Minör Eser Yok KAYNAKLAR Eminağaoğlu, Ö., Akyıldırım Beğen, H., Yüksel, E. & Aksu, G., 2015. Artvin İlinin Ballı Bitkileri, II. Ulusal Botanik Kongresi, Afyonkarahisar, 25-28 Ağustos 2015, 89. Ocak, A., 2010. Eskişehir Çatacık Florası,Eskişehir Büyükşehir Belediyesi, Eskişehir. Özhatay N, Koçyiğit M., Bona M., 2012, İstanbul un Ballı Bitkileri, BAL-DER. Sorkun, K., 2007. Türkiye nin Nektarlı Bitkileri Polenleri ve Balları,Palme Yayınevi, Mayıs 2007, Ankara. URL-1. http://tubives.com (18 Temmuz 2015, 14:00) URL-2. http://artvinari.org /?pnum=15&pt=ana+arı+üretim+izni (18 Temmuz 2015, 14:30) URL-3. http:// forestryimages.org/plants.cfm (19 Temmuz 2015, 09:30) URL-4. http:// ogm.gov.tr/ekutuphane/dokumanlar/forms/dispform.aspx?id=115 (25 Temmuz 2015, 11:00) 93