Bilgisayar Öğretmeni Adaylarının Okul ve Bilgisayar Öğretmeni Kavramlarına İlişkin Zihinsel İmgeleri *

Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 11(1) Kış/Winter 423-446 2011 Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Bilgisayar Öğretmeni Adaylarının Okul ve Bilgisayar Öğretmeni Kavramlarına İlişkin Zihinsel İmgeleri * Aslıhan SABAN a Selçuk Üniversitesi Öz Olgubilim deseninde yürütülen bu çalışmada, son sınıf bilgisayar öğretmeni adaylarının okul ve bilgisayar öğretmeni kavramlarına ilişkin zihinsel imgeleri metaforlar aracılığıyla incelenmiştir. Çalışmaya, 2009-2010 öğretim yılında Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri programından mezuniyet aşamasında olan toplam 45 öğrencinin tamamı katılmıştır. Katılımcılardan tecrübe ettikleri veya ideallerindeki okul için bir ve tecrübe ettikleri veya ideallerindeki bilgisayar öğretmeni için bir olmak üzere toplamda iki adet metafor üretmeleri (gerekçeleriyle birlikte) istenmiştir. Elde edilen veriler içerik analizi tekniği kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın bulgularına göre, bilgisayar öğretmeni adayları okul kavramına ilişkin olarak toplam 33 adet geçerli metafor üretmiştir. Bu metaforların 16 sı onların tecrübe ettikleri okulları yansıtırken, geri kalan 17 si de ideallerindeki okulları temsil etmektedir. Katılımcıların geliştirdikleri 33 metafor 9 kategori altında toplanmıştır (disiplin merkezi, şekillendirme yeri, çalışma merkezi, çağa ayak uyduramayan bir mekân, aydınlanma yeri, geleceğin umudu, olgunlaşma yeri, dayanışma yeri, hoş bir yer). Benzer şekilde, katılımcılar bilgisayar öğretmeni kavramına ilişkin olarak toplam 21 adet geçerli metafor üretmiştir. Bu metaforların 10 u onların tecrübe ettikleri bilgisayar öğretmenlerini yansıtırken, geri kalan 11 i de ideallerindeki bilgisayar öğretmenini temsil etmektedir. Katılımcıların geliştirdikleri 21 metafor 6 kategori altında toplanmıştır (süper otorite figürü, şekillendirici, bilgi sağlayıcı, tedavi edici, yol gösterici, demokratik lider). Buna göre, katılımcılar tecrübe ettikleri okulları ve bilgisayar öğretmenlerini yansıtmak amacıyla sadece öğretme-merkezli metaforlar üretirken, ideallerindeki okulları ve bilgisayar öğretmenlerini yansıtmak için hem öğretme-merkezli hem de öğrenme-merkezli metaforlar kullanmışlardır. Anahtar Kelimeler Bilgisayar Öğretmeni Adayları, Okula İlişkin Metaforlar, Bilgisayar Öğretmenine İlişkin Metaforlar, Nitel Araştırma. * Bu çalışma Selçuk Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri (BAP) Koordinatörlüğü tarafından desteklenmiştir. a Dr. Aslıhan Saban. Eğitim Programları ve Öğretim alanında Doktordur. Çalışma konuları arasında okul teknoloji planlaması ve koordinasyonu, bilgisayar öğretmeni adaylarının metaforik algıları, çevrimiçi ders materyalleri ve değerlendirme, nitel araştırma yer almaktadır. İletişim: Selçuk Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi, Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi Bölümü, 42090 Meram, Konya/Türkiye. Elektronik posta: aslihansaban@yahoo.com. Tel: +90 332 323 8220 Fax: +90 332 323 8225.. Metafor, yüksek düzeyde soyut ve karmaşık bir olgunun anlaşılmasında ve açıklanmasında işe koşulan güçlü bir zihinsel modeldir (Saban, Koçbeker ve Saban, 2006). Bu yönüyle metafor, bir bireyin dünyayı kavrayış sistemini simgeleyen bir düşünme veya görme biçimi anlamına gelmektedir. Shuell in (1990, s. 102) de vurguladığı üzere: Eğer bir resim 1000 kelimeye bedelse, bir metafor da 1000 resme bedeldir. Çünkü, bir resim sadece durağan bir imge sunarken, bir metafor bir olgu hakkında düşünmek için zihinsel bir çerçeve sunmaktadır. Metafor kavramı Yunanca metaphora kelimesinden türetilmiş olup, bir yerden başka bir yere götürmek anlamına gelmektedir. Buna göre metafor, bir kavram, olgu veya olayın başka bir kavram, olgu veya olaya benzetilerek açıklanmasıdır (Oxford ve ark., 1998). Lakoff ve Johnson a (1980, s. 5) göre, metaforun özü bir tür şeyi başka bir tür şeye göre anlamak ve tecrübe etmektir. Böylece metafor, X olgusunun Y olgusu gibi olduğunun açık veya örtük bir biçimde belirtilmesiyle oluşur. İşte metaforu bir zihinsel araç olarak güçlü kılan şey de budur; onun iki benzeşmez olgu arasında bir ilişki 423

K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ kurulmasını sağlaması veya belli bir zihinsel şemanın başka bir zihinsel şema üzerine yansıtılmasına olanak vermesidir (Saban, 2008a, s. 460). Forceville ye (2002) göre, herhangi bir metafor ilişkisinde, en az üç temel öğe vardır: (1) metaforun konusu, (2) metaforun kaynağı ve (3) metaforun kaynağından metaforun konusuna atfedilmesi düşünülen özellikler. Benim için okul bir hayvanat bahçesi gibiydi. Çünkü şu ana kadar gittiğim okullar bir hayvanat bahçesi gibi bizleri hep kısıtladı. Farklı yeteneklerimizi ve özelliklerimizi kaybettirdi. Tıpkı oradaki hayvanlar gibi yeteneklerimizi göstermemizi engelleyen kafeslerin içine bizleri koydu. O kafeslerin dışına çıkmaya çalışınca ise şiddetle uyarıldık ve engellendik. Dolayısıyla, herhangi bir metafor ilişkisinde, metaforun kaynağı, metaforun konusunu farklı bir bakış açısıyla anlamada ve açıklamada zihinsel bir filtre veya süzgeç işlevi görmektedir (Saban ve ark., 2006). Aslında, bir metaforik açıklamada gibi kelimesi pek kullanılmaz. Gibi (İngilizcede like veya as ) kelimesi daha çok bir benzetme veya mecaz (İngilizcede simile ) üretirken kullanılır. Bu çalışmadaki metafor ilişkisinde gibi kelimesi, katılımcıların iki olgu arasında daha kolay bir analojik ilişki kurabilmelerine yardımcı olmak amacıyla kullanılmıştır. Bu yönüyle metafor, Quale (2002, s. 447) tarafından şu şekilde tanımlanmaktadır: Metafor, betimsel bir analojidir; bu analojiyi çok iyi bilmediğimiz A olgusunu aydınlatmak amacıyla, A olgusu ile hâlihazırda çok iyi anladığımızı düşündüğümüz B olgusu arasında belli ilişki örüntüleri tespit ederek oluştururuz. Burada, metafor asimetriktir; yani B olgusunun, A olgusu bağlamında açıklanabilmesi için, hâlihazırda çok iyi biliniyor olduğu varsayılır. Bu analojide, B olgusuna ait (ve çok iyi bilindiği varsayılan) bazı özellikler (hepsi değil), A olgusunun çok iyi anlaşılmayan bazı özelliklerini açıklamak için kullanılır. Bu çalışmada, ayrıca, çünkü kavramı kullanılarak katılımcıların kendi ürettikleri metaforlara bir gerekçe veya mantıksal dayanak oluşturmaları istenmiştir (Saban ve ark., 2006). Son yıllarda, ulusal ve uluslararası alan yazında farklı konularda metafora dayalı çalışmalar artış göstermiştir. Bu çalışmalardan bazıları, öğretmen (Guerrero ve Villamil, 2002; Saban ve ark., 2006); öğrenci (Bozlk, 2002; Saban, 2010a); okul (Saban, 2008a); bilgi (Saban, 2008b); müfettişlik (Töremen ve Döş, 2009); internet (Saban, 2010b) gibi olguları incelemek üzere yürütülmüştür. Öğretmen Metaforları: Guerrero ve Villamil (2002) farklı mesleki tecrübeye sahip 22 öğretmenden kendi rollerini nasıl algıladıklarına ilişkin metafor üretmelerini istemiştir. Bu süreç sonunda elde edilen 28 metafor 9 kategori altında toplanmıştır: (1) işbirlikçi lider (teknik direktör), (2) bilgi aktarıcı (güneş), (3) değişim ajanı (aslan terbiyecisi), (4) bireysel gelişimi destekleyici (bahçıvan), (5) yenilikçi (kaşif), (6) teçhizatçı (materyal sağlayıcısı), (7) sanatçı (çömlekçi), (8) tedavi edici (zihin tamircisi) ve (9) jimnastik eğitmeni (aerobik öğretmeni). Saban ve arkadaşları (2006) ise 1,222 öğretmen adayının öğretmen kavramına ilişkin sahip oldukları metaforları incelemiştir. Katılımcılar tarafından üretilen toplam 111 metafor 10 kategori altında toplamıştır: (1) bilgi sağlayıcı (kitap), (2) şekillendirici (heykeltıraş), (3) tedavi edici (doktor), (4) süper otorite figürü (çoban), (5) değişim ajanı (senaryo yazarı), (6) eğlendirici (komedyen), (7) karakter gelişimcisi (yol arkadaşı), (8) bireysel gelişimi destekleyici (bahçıvan), (9) yol gösterici (deniz feneri) ve (10) demokratik lider (orkestra şefi). Öğrenci Metaforları: Bozlk (2002) eğitimle ilgili bir dersi alan 49 birinci sınıf üniversite öğrencisinden kendilerini bir öğrenci olarak nasıl algıladıklarına ilişkin metafor üretmelerini istemiştir. Bu süreç sonunda elde edilen 35 metafor 4 kategori altında toplamıştır: (1) hayvan metaforları (eşek), (2) nesne metaforları (sünger), (3) insan metaforları (Alzheimer hastası) ve (4) eylem metaforları (ağaca tırmanma). Saban (2010a) ise 2,847 öğretmen adayının öğrenci kavramına ilişkin sahip oldukları zihinsel imgeleri incelemiştir. Katılımcılar tarafından üretilen toplam 98 metafor 12 kategori altında toplanmıştır: (1) hammadde (oyun hamuru), (2) gelişen bir varlık (fidan), (3) boş bir zihin (beyaz sayfa) (4) değerli bir varlık (maden cevheri), (5) itaatkâr bir varlık (kukla), (6) pasif bilgi alıcısı (anten), (7) bilgi yansıtıcısı (ayna), (8) kendi bilgisinin inşacısı (bal arısı), (9) özürlü bir varlık (sokak çocuğu), (10) sosyal katılımcı (karınca), (11) bilgi taşıyıcı (hamal), (12) sosyal sermaye (doğal kaynak). Okul Metaforları: Saban (2008a) ilköğretim birinci kademe öğrenci (n=1,204), öğretmen (n=85) ve öğretmen adaylarının (n=420) okul kavramına ilişkin sahip oldukları metaforları incelemiştir. Katılımcılar tarafından üretilen toplam 74 metafor 10 kategori altında toplanmıştır: (1) sevgi ve dayanışma yeri (aile), (2) bilgi ve aydınlanma yeri (internet), (3) şekillendirme yeri (torna atölyesi), (4) büyüme ve olgunlaşma yeri (meyve bahçesi), (5) 424

SABAN / Bilgisayar Öğretmeni Adaylarının Okul ve Bilgisayar Öğretmeni Kavramlarına İlişkin Zihinsel İmgeleri hoş ve güzel bir yer (lunapark), (6) gelişim aracı (merdiven), (7) geleceğin umudu ve güvencesi (sihirli lamba), (8) iş ve çalışma merkezi (arı kovanı), (9) disiplin ve kontrol merkezi (hapishane) ve (10) yol gösterici ve yönlendirici (pusula). Bilgi Metaforları: Saban (2008b) ilköğretim birinci kademe öğretmen (n=105) ve öğrencilerinin (n=1,248) bilgi kavramına ilişkin sahip oldukları metaforları incelemiştir. Katılımcılar tarafından üretilen toplam 106 metafor 12 kategori altında toplanmıştır: (1) başvuru kaynağı (ansiklopedi), (2) değerli bir varlık (akıl), (3) yol gösterici (harita), (4) zorunlu bir gereksinim (oksijen), (5) dinamik bir olgu (düşünce), (6) kişisel gelişim aracı (kalem), (7) sonsuz bir olgu (kum tanesi), (8) mutluluk kaynağı (oyun), (9) koruyucu/iyileştirici (ilaç), (10) beyin için besin kaynağı (elma), (11) depolanması gereken bir olgu (defter), (12) güç/kontrol aracı (ateş). Müfettiş Metaforları: Töremen ve Döş (2009) 418 ilköğretim öğretmeninin müfettiş kavramına ilişkin algılarını metaforlar aracılığıyla incelemiştir. Araştırmanın bulgularına göre, katılımcılar müfettiş kavramına ilişkin olarak toplam 116 metafor üretmiştir. Bu metaforlar ağırlıklı olarak olumsuz nitelendirilen benzetmelerden oluşmuş ve aşağıdaki 4 kategori altında toplanmıştır: (1) olumsuz/eleştiri boyutlu metaforlar (at gözlüğü takmış biri), (2) hem olumlu hem olumsuz yönleri olan metaforlar (kayınvalide), (3) müfettişlere gerek olmadığını vurgulayan metaforlar (taş plak) ve (4) olumlu düzeyde anlam yüklenen metaforlar (dost). İnternet Metaforları: Saban (2010b) 45 son sınıf bilgisayar öğretmeni adayının internet hakkındaki zihinsel imgelerini incelemiştir. Katılımcılar tarafından üretilen 25 metafor 7 kategori altında toplanmıştır: (1) bir sistem (örümcek ağı), (2) bilgiye erişim aracı (balık ağı), (3) bağımlılık yapan bir olgu (dijital uyuşturucu), (4) hem faydalı hem de zararlı bir olgu (nükleer enerji), (5) günlük yaşantımızın vazgeçilmez bir parçası (oksijen), (6) cazip bir mekân (fuar) ve (7) sonu belirsiz bir olgu (kara delik). Açıkça görüleceği üzere, farklı kademelerdeki eğitimcilerin ve öğrencilerin belli eğitimsel olgulara ilişkin sahip oldukları metaforları ortaya çıkarmayı amaçlayan birçok ulusal ve uluslararası çalışma bulunmaktadır. Ancak, bu çalışmaların hiçbiri bilgisayar öğretmeni adaylarının tecrübe ettikleri ve ideallerindeki hem okul hem de bilgisayar öğretmeni imgelerini birlikte ele almamıştır. Bu yönüyle bu araştırma, alan yazındaki bu boşluğa önemli bir katkı getirme çabası taşımaktadır. Gerekçe ve Amaç Bilgisayar öğretmeni olmak için eğitim fakültelerine gelen adaylar, aynı zamanda, öğrencilik yılları süresince edindikleri tecrübelerine bağlı olarak belli eğitimsel olgulara ilişkin geliştirdikleri çeşitli kişisel fikirlerini de beraberlerinde getirirler. Bu açıdan bakıldığında, bilgisayar öğretmeni adaylarının kendi okul yaşantılarına ait tecrübelerini nasıl algıladıklarını ve onların okulların nasıl olması gerektiğine ilişkin görüşlerinin neler olduğunu irdelemek biz eğitimciler açısından büyük önem arz etmektedir. Yaklaşık 22 yıl önce, Clark (1988, s. 7) bu noktada şu görüşü dile getirmiştir: Öğretmen adayları başarılı bir öğretmen olmak için ne gerektiğine dair kendi kişisel fikir ve inançları ile öğretmen eğitimi programlarına başlamaktadır. Bu önyargılar, onların yaklaşık 15 yıla ait iyi ya da kötü öğretmenlerle ilgili edindikleri binlerce saatlik gözlemleri sonucunda oluşur. Kuşkusuz, öğrencilerin öğretim hakkındaki kavramsallaştırmaları eksiktir, çünkü onlar sınıftaki öğretimin sadece performans boyutunu görmektedir. Bu bakış açısıyla, mantıklı bir öğretmen eğitimcisi kendine şu soruyu sormalıdır: Öğrenme ve öğretme olgularına ilişkin öğrencilerimiz tarafından sahip olunan kalıp yargılar nelerdir? İşte bu çalışma da bu gerekçeye dayalı olarak gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmanın amacı, mezuniyet aşamasındaki bilgisayar öğretmeni adaylarının tecrübe ettikleri veya ideallerindeki okul ve bilgisayar öğretmeni olgularına ilişkin sahip oldukları zihinsel imgelerini metaforlar aracılığıyla ortaya çıkarmaktır. Araştırmada şu sorulara cevap aranmıştır: (1) Bilgisayar öğretmeni adaylarının tecrübe ettikleri veya ideallerindeki okula ilişkin sahip oldukları metaforlar nelerdir? (2) Bu metaforlar ortak özellikleri bakımından hangi kavramsal kategoriler altında toplanabilir? (3) Bilgisayar öğretmeni adaylarının tecrübe ettikleri veya ideallerindeki bilgisayar öğretmenlerine ilişkin sahip oldukları metaforlar nelerdir? (4) Bu metaforlar ortak özellikleri bakımından hangi kavramsal kategoriler altında toplanabilir? (5) Okula ve bilgisayar öğretmenine ilişkin olarak üretilen metaforların öğretmen eğitimi açısından doğurguları nelerdir? 425

K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ Araştırma Deseni Yöntem Bu çalışma, nitel araştırma desenlerinden biri olan Olgubilim (fenomenoloji) deseninde yürütülmüştür. Olgubilim çalışmalarında genellikle belli bir olguya ilişkin bireysel algıların veya perspektiflerin ortaya çıkarılması ve yorumlanması amaçlanır (Yıldırım ve Şimşek, 2005). Bu çalışmada, bilgisayar öğretmeni adaylarının tecrübe ettikleri ve ideallerindeki okul ve bilgisayar öğretmeni algıları birlikte incelenmiştir. Katılımcılar Araştırmaya 2009-2010 öğretim yılında Selçuk Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Bilgisayar ve Öğretim Teknolojileri Eğitimi (BÖTE) programından mezuniyet aşamasında olan toplam 45 öğrencinin (23 erkek ve 22 kız) tamamı katılmıştır. Verilerin Toplanması Katılımcılardan tecrübe ettikleri veya ideallerindeki okul imgesi için bir ve tecrübe ettikleri veya ideallerindeki bilgisayar öğretmeni imgesi için bir olmak üzere toplamda iki adet metafor üretmeleri (gerekçeleriyle birlikte) istenmiştir. Sahip oldukları okul imgesini yazmaları için katılımcılardan Benim için okul gibiydi, çünkü veya Bana göre okul gibi olmalıdır, çünkü ifadelerinden sadece birini seçmeleri ve bilgisayar öğretmeni imgesi için de Bilgisayar öğretmenim gibiydi, çünkü veya Bilgisayar öğretmeni gibi olmalıdır, çünkü ifadelerinden sadece birini seçmeleri istenmiştir. Katılımcıların ürettikleri bu metaforlar bu araştırmada temel veri kaynağı olarak kullanılmıştır. Bu çalışma, öğretmen adaylarının bu araştırmacıdan aldıkları Okul Teknoloji Planlaması ve Koordinasyonu adlı seçmeli ders için bir ev ödevi projesi niteliğinde gönüllülük esası gözetilerek gerçekleştirilmiştir. Öğretmen adaylarına fikirlerini kapsamlı olarak ele alabilmeleri için bir haftalık süre verilmiş ve düşüncelerini bilgisayar ortamında yazarak elektronik posta yoluyla araştırmacının e-posta adresine göndermeleri istenmiştir. Bu projenin bilimsel bir çalışmaya veri sağlamak amacıyla yapılmakta olduğu katılımcılara açıklanmış olup, bu araştırmaya katılmalarının onların ders geçme notlarını herhangi bir şekilde etkilemeyeceği kendilerine hatırlatılmıştır. Verilerin Analiz Edilmesi Katılımcıların ürettikleri metaforlar içerik analizi (Yıldırım ve Şimşek, 2005) yoluyla aşağıdaki dört aşamada analiz edilmiştir. Kodlama ve Ayıklama Aşaması: Bu aşamada katılımcılar tarafından üretilen metaforlar kodlanmış (hayvan terbiyecisi, pusula, vb.) ve üretilen bir metafora ilişkin herhangi bir gerekçe (mantıksal dayanak) sunulmayan imgeler elenmiştir. Örnek Metafor İmgesi Derleme Aşaması: Bu aşamada okul ve bilgisayar öğretmeni kavramlarıyla ilgili kodlanan metaforlar için birer örnek metafor listesi hazırlanmıştır. Bu listelerin oluşturulmaları esnasında, tek bir katılımcı tarafından geliştirilen metafor imgesi olduğu gibi korunmuştur. Ancak birden fazla katılımcı tarafından üretilen metafor imgeleri için, onların arasından, belli bir metaforu en iyi temsil ettiği varsayılan bir imge örnek olarak seçilmiştir. Ayrıca, bir metafor imgesinin kime ait olduğunu göstermek amacıyla, söz konusu metafor ifadesinin hemen ardındaki parantez içinde kız (K) veya erkek (E) olduğu belirtilmiştir. Kategori Geliştirme Aşaması: Bu aşamada katılımcılar tarafından üretilen metafor imgeleri okul ve bilgisayar öğretmeni kavramlarına ilişkin sahip oldukları ortak özellikler bakımından her bir kavram için oluşturulan örnek metafor listesi temel alınarak irdelenmiştir. Bu amaç için, katılımcılar tarafından üretilen her metafor imgesi (1) metaforun konusu, (2) metaforun kaynağı ve (3) metaforun konusu ile kaynağı arasındaki ilişki bakımlarından analiz edilmiştir. Daha sonra her metafor imgesi, ilgili kavrama (okul veya bilgisayar öğretmeni) ilişkin sahip olduğu perspektif bakımından analiz edilerek ve belli temalarla ilişkilendirilerek her bir kavram için kavramsal kategoriler oluşturulmuştur. Geçerlik ve Güvenirliği Sağlama Aşaması: Araştırma sonuçlarının geçerliğini sağlamak amacıyla veri analiz süreci (temalara nasıl ulaşıldığı) detaylı bir şekilde açıklanmış (Yıldırım ve Şimşek, 2005) ve elde edilen metafor imgelerinin tümüne bulgular kısmında yer verilmiştir. Araştırmanın güvenirliğini sağlamak içinse uzman görüşüne başvurulmuştur. Bu amaç için metafor konusunda daha önce çalışma yapan bir öğretim üyesine okul ve bilgisayar öğretmeni kavramlarıyla ilgili ikişer liste verilmiştir; (a) örnek metafor imgelerinin alfabetik sıraya göre dizili olduğu bir liste ve (b) kavramsal kategorilerin adlarının ve özelliklerinin yer aldığı bir liste. Uzmandan, araştırmacı tarafından 426

SABAN / Bilgisayar Öğretmeni Adaylarının Okul ve Bilgisayar Öğretmeni Kavramlarına İlişkin Zihinsel İmgeleri Tablo 1. Okul Kavramına İlişkin Üretilen Metafor İmgeleri Kategori adı Disiplin ve kontrol merkezi Şekillendirme ve biçimlendirme yeri İş ve çalışma merkezi Çağa ayak uyduramayan bir mekân Bilgi ve aydınlanma yeri Geleceğin umudu Büyüme ve olgunlaşma yeri Sevgi ve dayanışma yeri Hoş ve eğlendirici bir yer Kategorideki - Katılımcı f (%) - Metafor f (%) - 12 (26,6) - 10 (30,3) - 13 (28,8) - 7 (21,2) - 4 (8,8) - 2 (6) - 3 (6,6) - 2 (6) - 4 (8,8) - 4 (12,1) - 1 (2,2) - 1 (3) - 3 (6,6) - 2 (6) - 3 (6,6) - 3 (9) - 2 (4,4) - 2 (6) Tecrübe edilen okulu yansıtan metafor imgeleri Cezaevi (1E), Dipsiz kuyu (1K), Gemi (1K), Hara (1E), Hayvanat bahçesi (1K), Hipodrom (1E), Kışla (1E, 1K), Korku tüneli (1E), Trafik (1K) Akvaryum (1E, 1K), Ders kitabı (1K), Fabrika (2E, 1K), Marangozhane (2E) İşyeri (1E, 2K) İnterneti olmayan bilgisayar (1K), Verimsiz toprak (1E, 1K) ----- İdealdeki okulu yansıtan metafor imgeleri İşlemci (2E) Değirmen (2E, 1K), Ekmek pişirme makinesi (1E), Fırın (1E) Arıkovanı (1E) ----- Alışveriş merkezi (1E), Çeşme (1E), Kaynak (1E), Kütüphane (1K) ----- Dilek ağacı (1K) ----- ----- Çiçek bahçesi (1K), Tarla (1E, 1K) Aile (1E), Gençlik kulübü (1K), Spor kulübü (1E) ----- Lunapark (1K), Sirk (1K) derlenen örnek metafor imgelerini yine araştırmacı tarafından geliştirilen kavramsal kategorilerle (hiçbir metafor imgesini dışarıda bırakmayacak şekilde) eşleştirmesi istenmiştir. Daha sonra, uzmanın yaptığı eşleştirmeler araştırmacınınkiyle karşılaştırılmıştır. Karşılaştırmalarda görüş birliği ve görüş ayrılığı sayıları tespit edilerek araştırmanın güvenirliği Miles ve Huberman ın (1994, s. 64) formülü (Güvenirlik = görüş birliği / [görüş birliği + görüş ayrılığı] X 100) kullanılarak hesaplanmıştır. Miles ve Huberman a (1994) göre, nitel çalışmalarda, uzman ve araştırmacı değerlendirmeleri arasındaki uyumun %70 ve üzeri olduğu durumlarda arzu edilen düzeyde bir güvenilirlik sağlanmış olur. Bu araştırmaya özgü olarak gerçekleştirilen güvenirlik çalışmasında okul kavramına ilişkin olarak %91 oranında ve bilgisayar öğretmeni kavramına ilişkin olarak da %90 oranında bir uzlaşma sağlanmıştır. Ancak, görüş ayrılığı olan eşleştirmelerde düzeltmelere gidilerek tam bir uzlaşma sağlanmaya çalışılmıştır. Bulgular Tecrübe Edilen ve İdealdeki Okulları Yansıtan Metafor İmgeleri Bilgisayar öğretmeni adayları okul kavramına ilişkin olarak toplam 33 adet geçerli metafor üretmiştir. Bu metaforların 16 sı (%48,5) onların tecrübe ettikleri okulları yansıtırken, geri kalan 17 si de (%51,5) ideallerindeki okulları temsil etmektedir. Tablo 1 e göre, katılımcıların tecrübe ettikleri okulları yansıtan metafor imgeleri toplam 4 kategori altında toplanmıştır. Bu kategoriler ve onları temsil eden metaforlar şunlardır: (1) disiplin ve kontrol merkezi (cezaevi, dipsiz kuyu, gemi, hara, hayvanat bahçesi, hipodrom, kışla, korku tüneli, trafik), (2) şekillendirme ve biçimlendirme yeri (akvaryum, ders kitabı, fabrika, marangozhane), (3) iş ve çalışma merkezi (işyeri) ve (4) çağa ayak uyduramayan bir mekân (interneti olmayan bilgisayar, verimsiz toprak). Katılımcıların ideallerindeki okulları yansıtan metafor imgeleri ise toplam 8 kategori altında toplanmıştır. Bu kategoriler ve onları temsil eden metaforlar şunlardır: (1) disiplin ve kontrol merkezi (işlemci), (2) şekillendirme ve biçimlendirme yeri (değirmen, ekmek pişirme makinesi, fırın), (3) iş ve çalışma merkezi (arı kovanı), (4) bilgi ve aydınlanma yeri (alışveriş merkezi, çeşme, kaynak, kütüphane), (5) geleceğin umudu (dilek ağacı), (6) büyüme ve olgunlaşma yeri (çiçek bahçesi, tarla), (7) sevgi ve dayanışma yeri (aile, gençlik kulübü, spor kulübü) ve (8) hoş ve eğlendirici bir yer (lunapark, sirk). 427

K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ Kategori 1. Disiplin ve Kontrol Merkezi Olarak Okul: Bu kategoriyi toplamda 12 katılımcı (%26,6) ve 10 metafor (%30,3) temsil etmektedir. 10 adet metaforun 9 u katılımcıların tecrübe ettikleri okulları yansıtırken, sadece 1 i ideallerindeki okulları yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforların temel özellikleri şunlardır: - Okul, güç ve otoritenin simgesidir. Benim için okul kışla gibiydi. Çünkü okul çevresine çekilmiş bir metre duvar ve bu duvarın üzerine çekilmiş bir metrelik tel örgünün üzerinde sadece Askeri alan girilmez yazısı eksikti. Nasıl ki kışlada her şey komutanlar tarafından yönetilirse, okullarımızda da öğretmen ve müdür kuralları vardı. (K) - Öğrenci, tutsak bir varlıktır. Benim için okul bir hayvanat bahçesi gibiydi. Çünkü şu ana kadar gittiğim okullar bir hayvanat bahçesi gibi bizleri hep kısıtladı. Farklı yeteneklerimizi ve özelliklerimizi kaybettirdi. Tıpkı oradaki hayvanlar gibi, bizleri, yeteneklerimizi göstermemizi engelleyen kafeslerin içine koydu. O kafeslerin dışına çıkmaya çalışınca ise şiddetle uyarıldık ve engellendik. (K) - Okul işlerinin yürütülmesinde belli bir düzen söz konusudur. Bana göre okul bilgisayardaki işlemci gibidir. Çünkü işlemcinin görevi kendisine gelen verileri işlemek sonra da gerekli yerlere göndermektir. Okulun da kendisine gelen bireyi işleyen sonra da gerekli yerlere gönderen bir işlevi vardır. Nasıl ki bilgisayar işlemcisinde veriler belli bir şemaya göre işleniyorsa, okulda verilen eğitim de belli bir sistem ve düzen üzere yürür. (E) - Okul üyeleri arasında belli bir iş bölümü söz konusudur. Benim için okul bir gemi gibiydi. Bilgi okyanusunda durmadan yol alan bir gemi. Kapısından adım atılır atılmaz her şeyi planlanmış, gideceği güzergâhı belli, bütün personelinin iş bölümü yapılmış, tıpkı tayfasından kaptanına kadar vazifesi belli kocaman bir gemi. (K) - Okul kurallarına itaat zorunludur. Benim için okul trafik gibiydi, öğrenciler de trafikteki arabalardı. Nasıl ki trafiğin kuralları varsa okulun da kuralları vardı. Okullardaki öğretmenler de trafik polisleri gibiydi. Ne zaman ki bir araç fazla hız yaparsa, trafik polisleri onu uyarır veya engeller. Eğer yanlış davranışlar sergileyen bir öğrenci olursa, öğretmenler de onu uyarır veya engeller. (K) - Okul kurallarına uymayan öğrenciler cezalandırılır. Benim için okul bir cezaevi gibiydi. Çünkü öğrencilik yaşantım boyunca çoğu zaman okula gitmek istemezdim. Okula gittiğim zaman sanki bir suç işlemiş gibi hissediyordum kendimi ve o suçun cezasını çekmek için gidiyordum. Okulda tek işimiz vardı, o da sırada oturup hiç ses çıkarmadan öğretmeni dinlemek. Dinlerken de konuşmak yasak, ayağa kalkmak yasak, bir tek ceza serbest. (E) - Okul, bir an önce terk edilmesi gereken bir ortamdır. Benim için okul dipsiz bir kuyu gibiydi, okula başlama yaşına gelince içine atıldığın ve yıllarca içinden çıkmak için uğraştığın karanlık bir kuyu. Çünkü sonunun ne olduğunu, nereye ve ne şekilde gideceğini asla göremiyorsun. Yanında öğretmenin, arkadaşların olsa da tek başına yaşadığın bir düşme ve yukarı çıkmak için uğraşma süreci. Kuyuda tutsak kalmamak için sürekli çabalamak zorundasın. (K) Benim için okul bir korku tüneli gibiydi. Çünkü okul yaşamımız sürekli endişeyle geçiyordu ve önümüzü hiçbir zaman göremiyorduk. Tabii ki ders hocaları da bu korku tünelinin figüranları idi. Sürekli insanın psikolojisini bozan, bizleri hayal kırıklığına uğratan sözler sarf ediyorlardı. (E) - Öğrenme, diğer öğrencilerle yarışmaktır. Benim için okul hara gibiydi. Çünkü okula başladığımızdan itibaren hepimiz yarış atı gibi yetiştiriliyoruz. (E) Okul benim için hipodrom gibiydi. Çünkü okul hayatım hep bir yarış içinde geçti. Evde veliler, okulda öğretmenler bizi kamçılıyorlardı. (E) Kategori 2. Şekillendirme ve Biçimlendirme Yeri Olarak Okul: Bu kategoriyi toplamda 13 katılımcı (%28,8) ve 7 metafor (%21,2) temsil etmektedir. 7 adet metaforun 4 ü katılımcıların tecrübe ettikleri okulları yansıtırken, 3 ü de ideallerindeki okulları yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforların temel özellikleri şunlardır: - Okul, toplumdaki kültür birliğini sağlamada önemli bir araçtır. Benim için okul bir akvaryum gibiydi. İlgilenenleri yani eğiticileri vardı. Belli zamanlarda suyuyla, yemiyle, havasıyla ilgilenirlerdi ama bireysel farklılıklar dikkate alınmazdı. Herkes aynı dönemde aynı yemi yerdi veya aynı iklime maruz kalırdı. Tıpkı bunun gibi, okullarda da aynı öğretim programıyla bütün çocuklar eğitilmekteydi. (K) 428

SABAN / Bilgisayar Öğretmeni Adaylarının Okul ve Bilgisayar Öğretmeni Kavramlarına İlişkin Zihinsel İmgeleri Benim için okul bir ders kitabı gibiydi. Fakat ders kitaplarının çeşitli sınırlılıkları vardır çünkü kitaplar içinde yazılanın dışına çıkamaz. İçindeki bilgiler kesin ve nettir, bize ne verirlerse bizden cevap olarak da onu isterler. Farklı olmaya hakkımız yoktur. Okul da böyleydi işte, tıpkı kitap gibi planlanmış bilgileri olan, öğrenci farklılıklarını göz önüne almayan bir yapı. (K) - Okul, her öğrenciyi toplumsal açıdan faydalı bir birey olarak yetiştirir. Okul bir ekmek pişirme makinesi gibidir. Ekmek pişirme makinesi içine konulan malzemeleri karıştırıp bize faydalı hale yani ekmeğe dönüştürdüğü gibi okullar da öğrenciyi sistemleri içerisine alır ve topluma faydalı hale getirir. (E) Benim için okul bir marangozhane gibiydi, çünkü marangozhaneye gelen ağaç parçaları istenilen şekilde usta ellerce işlenir ve sonuçta beğeniler doğrultusunda bir ürün oluşturulur. Okulları marangozhaneye, öğretmenleri de marangozlara benzetecek olursak öğretmenler tarafından hepimiz bu marangozhanelerde işlendik ve toplumun istediği bir şekil aldık. (E) - Okul, öğrencileri önceden belirlenmiş bir kalıba sokar. Okul bir değirmene benzer ve o değirmene farklı insanlar tarafından yetiştirilmiş mahsuller gelir. İyi yetişmiş, kötü yetişmiş, ayıklanması gereken her türlü mahsul. Yani bir değirmene farklı buğdaylar gelir. Hepsi un olarak çıkar. İşte okul da böyledir. Çocuklar okul hayatında buğday misali öğütülerek yaşama hazır hale gelir. (K) Bana göre okul fırın gibidir. Çünkü okuldaki öğrenciler fırında şekillenmeyi bekleyen hamur gibilerdir. (E) Benim için okul hammaddesi insan olan fabrika gibiydi. Nasıl ki bir fabrikaya hammadde gelir işlenir ve ürün ortaya çıkarsa günümüzdeki okulların işlevleri de bu fabrikalar gibi öğrenci giriyor, belirlenen bir süre işleniyor ve neticede hepsinden aynı nitelikleri beklediğimiz ürünler ortaya çıkıyor. (E) Kategori 3. İş ve Çalışma Merkezi Olarak Okul: Bu kategoriyi toplamda 4 katılımcı (%8,8) ve 2 metafor (%6) temsil etmektedir. 2 adet metaforun 1 i katılımcıların tecrübe ettikleri okulları yansıtırken, 1 i de ideallerindeki okulları yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforların temel özellikleri şunlardır: - Okul, bir iş yeri konumundadır ve öğrenciler okul etkinliklerine zorunlu olarak katılır. Öğrencilik yaşantıma bağlı olarak edindiğim okul imgesi bir işyeri gibiydi. Herkesin bir görevi vardı. Öğretmen ders anlatır, öğrenci dinler; öğretmen ödev verir, öğrenci yapar. Okula gitmek zorunludur, çünkü bu bir görevdir. Öğrencilik mesleğinden men edilmek istemiyorsak çalışmalıyız. Çalışan kişi iyi maaş (puan) alır. (K) - Öğrenciler okulda birlikte çalışır ve öğrenir, birbirlerinden bağımsız olarak değil. Bana göre okul bir arı kovanı gibi olmalıdır. Kovanın içerisindeki herkes tıpkı arılar gibi üzerlerine düşen görevi layıkıyla yerine getirmeli, sosyal hayatla bütünleşerek her çiçekten bal almalı ve sonuçta en verimli eğitim öğretim sürecini meydana getirmek için çaba sarf etmelidir. (E) Kategori 4. Çağa Ayak Uyduramayan Bir Mekân Olarak Okul: Bu kategoriyi toplamda 3 katılımcı (%6,6) ve 2 metafor (%6) temsil etmektedir. 2 adet metaforun 2 si de katılımcıların tecrübe ettikleri okulları yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforların temel özellikleri şunlardır: - Okul, güncellenmesi gereken bir kurumdur. Benim için okul interneti olmayan bir bilgisayar gibiydi. Çünkü okul hiçbir zaman gerekli bilgiye anında ulaşabileceğimiz ya da çeşitli materyal ve donanımlarla öğrenme faaliyetimizi kolaylaştırabileceğimiz bir mekân olmadı. (K) - Okul, öğrenmek için elverişli bir ortam değildir. Benim için okul verimsiz toprak gibiydi. Nasıl ki bir toprak iyi verim vermesi için bazı kriterler gerekiyorsa, okul da bazı özelliklere sahip olmalıdır. Sağlıklı bir ağacın yetişmesi için toprağın yeterli miktarda gübre, su, vitamine sahip olması gerekir. (E) Kategori 5. Bilgi ve Aydınlanma Yeri Olarak Okul: Bu kategoriyi toplamda 4 katılımcı (%8,8) ve 4 metafor (%12,1) temsil etmektedir. 4 adet metaforun 4 ü de katılımcıların ideallerindeki okulları yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforların temel özellikleri şunlardır: - Okul, bilginin temel kaynağıdır. Bana göre okul kütüphane gibi olmalıdır. Çünkü biz öğrenciler birçok bilgiyi edinmek için bir kütüphaneye ihtiyaç duyarız. Okul bütün bilgilerin, bütün doğruların, bütün yanlışların gösterildiği bir yer olmalıdır. (K) - Okulun birincil görevi, öğrencilere bilgi sunmaktır. 429

K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ Okul alışveriş merkezi gibidir. Çünkü insanlar alışveriş merkezlerine ihtiyaçlarından ötürü gitmektedirler. Bir okulun da benim gözümdeki durumu buna benzer. İnsanlar okula bilgi ihtiyacını gidermek için giderler. (E) - Okul, bilgisiyle çocukların dünyasını aydınlatır. Okul bir kaynak gibidir, bir bilgi kaynağı. İnsan nasıl suyu içip susuzluğunu gideriyorsa, okul da insanın bilgi açlığını giderir. (E) - Okulun bilgiyi sunması, öğrencilerin talebi doğrultusunda gerçekleşir. Bana göre okul çeşme, bilgi de su gibidir. Bilgiye susamışsan, çeşmeyi açar ve o suyu içersin. (E) Kategori 6. Geleceğin Umudu Olarak Okul: Bu kategoriyi toplamda 1 katılımcı (%2,2) ve 1 metafor (%3) temsil etmektedir. Bu metafor katılımcının idealindeki okulu yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforun temel özelliği şudur: - Okul, insan yaşamı için bir umut kaynağıdır. Bana göre okul dilek ağacı gibidir. Nasıl dilek ağacına insanlar isteklerini sembolleştirerek asarlar, benim için de okul isteklerimi gerçekleştirmem için umudumu bağladığım bir semboldür. (K) Kategori 7. Büyüme ve Olgunlaşma Yeri Olarak Okul: Bu kategoriyi toplamda 3 katılımcı (%6,6) ve 2 metafor (%6) temsil etmektedir. 2 adet metaforun 2 si de katılımcıların ideallerindeki okulları yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforların temel özellikleri şunlardır: - Okul, çocukların bireysel ilgi ve ihtiyaçlarını karşılamalıdır. Bence okul, çiçek bahçesi gibi olmalı. İçinde binlerce çeşit çiçeği yetiştiren ve hepsinin ihtiyacı olan iklimi sunan, öğrenciyi kendine çeken bir yer olmalı okul. (K) - Okul ortamı, öğrencilerin sağlıklı gelişimi için elverişli olmalıdır. Okul bir tarlaya, öğretmenlerimiz çiftçiye, öğrenciler ise fidana benzemektedir. Çiftçi fidanları için uygun şartları sağlar. Fidanlarına yeterli miktarda su ve ilaç verir. Ama bu işlemleri gerçekleştirirken bilinçli bir şekilde zamanına ve miktarına göre yapar. Bir öğretmen de aynı şekildedir. İnsanların belli zaman dilimlerinde belli becerileri kavramaları öğrenmeleri daha kolaydır. Bir öğretmen de bu zaman dilimlerini iyi bilip ona göre belli beceri ve öğretileri kazandırmalıdır. Öğretmen de çiftçi gibi sabırla ve emek vererek çalışmalıdır. (K) Kategori 8. Sevgi ve Dayanışma Yeri Olarak Okul: Bu kategoriyi toplamda 3 katılımcı (%6,6) ve 3 metafor (%9) temsil etmektedir. 3 adet metaforun 3 ü de katılımcıların ideallerindeki okulları yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforların temel özellikleri şunlardır: - Okul, öğrencilerin sevgi ve aidiyet duygusunu geliştirir. Bana göre okul bir aile gibi olmalıdır. Öğrenci okulda kendisini ailesi içindeymiş gibi hissetmelidir. Öğretmenler adeta birer anne ve baba gibi öğrencilere ilgi göstermeli ve onları kendi çocuklarından ayırt etmemelidir. (E) - Okul, öğrencilerin işbirliği ve dayanışma içinde olmalarını sağlar. İdealimdeki okul bir gençlik kulübüne benzer. Sosyal aktivitelerin bol olduğu ve öğrencilerin ilgi ve yeteneklerini sergileyebileceği bir ortam. Öğrenciler okula zorunlu oldukları için değil, kendi istekleri için gelmeli. (K) Okul bir spor kulübü gibidir. Öğrenciler birer sporcu, öğretmenler de onlara yol gösteren, ipucu veren, onları her açıdan destekleyen antrenörlerdir. (E) Kategori 9. Hoş ve Eğlendirici Bir Yer Olarak Okul: Bu kategoriyi toplamda 2 katılımcı (%4,4) ve 2 metafor (%6) temsil etmektedir. 2 adet metaforun 2 si de katılımcıların ideallerindeki okulları yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforların temel özellikleri şunlardır: - Okul, birey için sevinç ve mutluluk kaynağıdır. Okul lunapark gibidir. Çünkü lunapark her çocuğun içinde bulunmaktan mutluluk duyacağı bir yerdir. Sürekli gitmek isteyeceği, gittiğinde zevk alacağı bir yerdir lunapark. Öğretmenler lunaparktaki görevliler, öğrenciler de lunaparktaki oyuncakların müşterileri olmalı. (K) - Okul, öğrenciler için zevkli ve eğlenceli bir ortamdır. Okul bir sirke benzer. Sirkte her hayvanın yapabileceği görevler bellidir. Mesela bir tavşan aslan gibi kükreyemez, ama onun da kendi çapında farklı yetenekleri vardır. Eğiticisi de onu yeteneği doğrultusunda eğitir. Bir tavşan en fazla ne yapabilirse onu yapabilmesi için eğitilir, eğitilirken de zevk alır. Okulda da böyle olmalıdır. Öğrenciler yetenekleri doğrultusunda eğitilmelidir, eğitilirken de eğlenmelidir. (E) 430

SABAN / Bilgisayar Öğretmeni Adaylarının Okul ve Bilgisayar Öğretmeni Kavramlarına İlişkin Zihinsel İmgeleri Tablo 2. Bilgisayar Öğretmeni Kavramına İlişkin Üretilen Metafor İmgeleri Kategori adı Süper otorite figürü Şekillendirici ve biçimlendirici Bilgi sağlayıcı Tedavi edici ve onarıcı Yol gösterici ve yönlendirici Kategorideki - Katılımcı f (%) - Metafor f (%) - 11 (24,4) - 4 (19) - 10 (22,2) - 4 (19) - 11 (24,4) - 8 (38) - 2 (4,4) - 1 (4,7) - 10 (22,2) - 3 (14,2) İşbirlikçi ve demokratik lider - 1 (2,2) - 1 (4,7) Tecrübe edilen bilgisayar öğretmenini yansıtan metafor imgeleri Denetim masası (4E, 2K), Ejderha (1K), Hayvan terbiyecisi (2E, 1K), Tren rayı (1E) Berber (1E), Robot (1E, 5K) CD (1E), Matbaacı (1E), Papağan (2K), Eski zaman radyosu (1E, 1K) ----- ----- İdealdeki bilgisayar öğretmenini yansıtan metafor imgeleri ----- Aşçı (1K), Çömlekçi (2K) Canlı internet (1K), Kitap (1E), Trafo (2E), Web sitesi (1K) Anti-virüs programı (1E, 1K) Kullanım kılavuzu (2E, 5K), Pusula (2K), Yol haritası (1K) ----- Opera şefi (1E) Tecrübe Edilen ve İdealdeki Bilgisayar Öğretmenini Yansıtan Metafor İmgeleri Bilgisayar öğretmeni adayları, bilgisayar öğretmeni olgusuna ilişkin olarak toplam 21 adet geçerli metafor üretmiştir. Bu metaforların 10 u (%47,6) onların tecrübe ettikleri bilgisayar öğretmenlerini yansıtırken, geri kalan 11 i de (%52,4) ideallerindeki bilgisayar öğretmenlerini temsil etmektedir. Tablo 2 ye göre, katılımcıların tecrübe ettikleri bilgisayar öğretmenlerini yansıtan metafor imgeleri toplam 3 kategori altında toplanmıştır. Bu kategoriler ve onları temsil eden metaforlar şunlardır: (1) süper otorite figürü (denetim masası, ejderha, tren rayı), (2) şekillendirici ve biçimlendirici (berber, hayvan terbiyecisi, robot) ve (3) bilgi sağlayıcı (CD, matbaacı, papağan, eski zaman radyosu). Katılımcıların ideallerindeki bilgisayar öğretmenlerini yansıtan metafor imgeleri ise toplam 5 kategori altında toplanmıştır. Bu kategoriler ve onları temsil eden metaforlar şunlardır: (1) şekillendirici ve biçimlendirici (aşçı, çömlekçi), (2) bilgi sağlayıcı (canlı internet, kitap, trafo, web sitesi), (3) tedavi edici ve onarıcı (anti-virüs programı), (4) yol gösterici ve yönlendirici (kullanım kılavuzu, pusula, yol haritası) ve (5) işbirlikçi ve demokratik lider (opera şefi). Kategori 1. Süper Otorite Figürü Olarak Öğretmen: Bu kategoriyi toplamda 11 katılımcı (%24,4) ve 4 metafor (%19) temsil etmektedir. 4 adet metaforun 4 ü de katılımcıların tecrübe ettikleri bilgisayar öğretmenlerini yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforların temel özellikleri şunlardır: - Öğretmen, sınıfta olup biten her şeyi kontrol etme yetkisine ve otoritesine sahiptir. Bilgisayar öğretmenlerim bir ejderha gibiydi. Hani masallarda kaleleri koruyan ejderhalar vardır ya, işte benim gördüğüm bilgisayar öğretmenleri de ejderhaların kaleyi koruması gibi bilgisayarları bize karşı koruyorlardı. Bizim onların korudukları kaleleri harap edecek düşmanlar olduğumuzu düşünüyorlardı. Bu yüzden bize karşı sert bir tutum içinde bulunuyorlardı. (K) - Öğretmen, sınıfta neyi nasıl öğreteceğine karar veren tek otoritedir. Tecrübe ettiğim bilgisayar öğretmeni denetim masası gibiydi. Denetim masası bilgisayarın kontrol işlerinin yapıldığı bir yerse, bilgisayar öğretmeni de okuldaki öğrencilerin kontrolünü yapan kişi konumundadır. (K) - Öğrenciler, öğretmenin otoritesini sorgulamadan ona itaat etmek zorundadır. Bilgisayar öğretmenim bir tren rayı gibiydi. Çünkü öğrenciler bilgiye ulaşmak için tek bir yola sahipti. Başka alternatifleri yoktu. Öğretmen ne diyorsa, ne anlatıyorsa o her zaman doğrudur. (E) - Öğretmen otoritesine karşı çıkan öğrenciler cezalandırılır. Bilgisayar öğretmenlerim hayvan terbiyecisi gibiydi. Çünkü bazı öğretmenlerimiz bizleri eğitilmeye programlanmış olarak görüyorlardı. Onlar ne söylerse, ne isterse koşulsuz yapmak zorundaydık. 431

K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ Yapmadığımızda ise ceza olarak bir tokat gelebilirdi. (K) Kategori 2. Şekillendirici ve Biçimlendirici Olarak Öğretmen: Bu kategoriyi toplamda 10 katılımcı (%22,2) ve 4 metafor (%19) temsil etmektedir. 4 metaforun 2 si tecrübe edilen bilgisayar öğretmenlerini yansıtırken, diğer 2 si idealdeki bilgisayar öğretmenlerini yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforların temel özellikleri şunlardır: - Öğretmen, öğrenciye şekil ve biçim veren bir ustadır. Bana göre öğretmen çömlekçi gibidir. Çünkü kil hamurunu ayakla çevrilen eski tip tornada elleriyle şekillendirir. Öğretmen de öğrencilerinin hayatını biçimlendirir. (K) - Öğrenci, öğretmenin şekil ve biçim verdiği bir hammaddedir. Bilgisayar öğretmeni bir aşçıya benzer. Bir aşçı elde ettiği hammaddeleri yani mercimek, nohut, sebze, et, süt gibi ürünleri alıp, çeşitli yöntem ve tekniklerle pişirerek insanlara sunar. (K) - Öğretmenin en önemli görevi, öğrencileri önceden belirlenmiş bir kalıba sokmaktır. Benim için bilgisayar öğretmenleri önceden programlanmış bir robot gibiydi. Nasıl ki robotlar belirli programlara dayalı çalışıyorlarsa, öğretmenler de robot gibi Milli Eğitim Bakanlığı nca hazırlanan müfredata göre mesleklerini yerine getiriyorlar. (K) - Öğretmen ve öğrencilerin takip etmesi gereken standart bir öğretim programı vardır. Tecrübe ettiğim bilgisayar öğretmeni berbere benzer. Elde belli bir müfredat var ve öğrenciler yalnızca bunu öğrenmek zorundalar. Bunu da bir berberin yalnızca belli bir saç modelini yapabilmesine benzetebiliriz. Müşterinin isteğinin hiçbir önemi yoktur. Tek tip saç modeli vardır ve her müşteri sadece bu modelden yaptırabilir. (E) Kategori 3. Bilgi Sağlayıcı Olarak Öğretmen: Bu kategoriyi toplamda 11 katılımcı (%24,4) ve 8 metafor (%38) temsil etmektedir. 8 metaforun 4 ü katılımcıların tecrübe ettikleri bilgisayar öğretmenlerini yansıtırken, 4 ü de ideallerindeki bilgisayar öğretmenlerini yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforların temel özellikleri şunlardır: - Öğretmen, bilginin kaynağıdır. Bana göre öğretmen kitap gibidir, çünkü kitaplar sayesinde bilgilenmekte, aradığımız konu hakkında bilgi sahibi olmaktayız. Öğretmenler de öğrencilerin gözünde her şeyi bilen bir kitap gibidirler. (E) - Öğretmenin bilgisi sonsuzdur. Bana göre bir bilgisayar öğretmeni canlı internet gibi olmalıdır. Yani öğrencilerin her sorusuna bir cevap verebilmelidir. Çünkü internet gibi muazzam bir bilgi kaynağından sonra sordukları her sorunun cevabını anında almaya alışkın olan öğrenciler için bir bilgisayar öğretmeni daha fazlası olmalıdır. (K) Bana göre bir bilgisayar öğretmeni çocuklara yönelik bir web sitesi gibi olmalı. En başta kendini çocuklara doğru ve uygun bilgiyi sunmak için güncellemeli, kolay ulaşılabilir olmalı. (K) - Öğrenci, bilginin pasif alıcısıdır. Benim için öğretmen bir papağan gibiydi, çünkü sürekli ezbere bir şeyler anlatırdı. Bu yüzden bilgilerimiz kalıcı olmaz ve sınav sistemi yüzünden bilgilerimiz sadece yazılı kâğıdında kalır ve hayatımıza hiçbir şey katmazdı. (K) - Bilgi, öğrenciden bağımsız olarak var olan (öğretmenin kaynaklık yaptığı) bir olgudur. Bilgisayar öğretmenleri trafo gibidir. Öğrencileri ise o trafodan elektrik alan birer ev. Böyle düşünüldüğünde her öğrencinin beynine giren bilginin ana kaynağı öğretmendir. (E) - Öğretmenin en temel görevi, öğrencilere bilgi aktarmaktır. Tecrübe ettiğim bilgisayar öğretmeni sadece okunma özelliği olan bir CD gibiydi. Çünkü sadece var olan bilgilerini bize aktarırdı. Nasıl ki sadece okunma özelliği olan bir CD nin üzerine bir şeyler yazamıyorsak, öğretmenimizle de bir etkileşim içerisinde olamıyorduk. Yani öğretmenimiz geliyor ve sadece dersini anlatıyor. Öğrencilerle bir etkileşim içerisine girerek onların da bir konu hakkındaki görüşlerini almıyordu. (E) - Öğrenme, öğretmen tarafından sunulan bilgilerin öğrenciler tarafından olduğu gibi alınmasıyla gerçekleşir. Benim tecrübe ettiğim bilgisayar öğretmenleri matbaacı gibiydi, çünkü hep basmakalıp müfredat bilgileri aktarıyorlardı. (E) - Öğretmenin sunduğu bilgilerin doğruluğu tartışılamaz. Tecrübe ettiğim bilgisayar öğretmeni eski zaman radyosu gibiydi. Çünkü eski radyolar sadece TRT yayınlarını çekerdi. Bilgiler tek yerden alınmakta ve doğruluğu tartışılmamaktaydı. (E) 432

SABAN / Bilgisayar Öğretmeni Adaylarının Okul ve Bilgisayar Öğretmeni Kavramlarına İlişkin Zihinsel İmgeleri Kategori 4. Tedavi Edici ve Onarıcı Olarak Öğretmen: Bu kategoriyi toplamda 2 katılımcı (%4,4) ve 1 metafor (%4,7) temsil etmektedir. Bu metafor katılımcının idealindeki bilgisayar öğretmenini yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforun temel özelliği şudur: - Öğretmenin görevi, öğrencilerin tutum ve davranış bozukluklarını teşhis ve tedavi etmektir. Bana göre bilgisayar öğretmeni anti-virüs programı gibi olmalıdır. Çünkü genel anlamda anti-virüs programlarının çalışma sistemleri, kurulduğu ortama alınacak şeyleri elekten geçirmek, temizlenen bilgileri zararlı şeylerden korumak, zararlı şeylerin ulaşmalarını engellemek ve sürekli kendini güncellemektir. (E) Kategori 5. Yol Gösterici ve Yönlendirici Olarak Öğretmen: Bu kategoriyi toplamda 10 katılımcı (%22,2) ve 3 metafor (%14,2) temsil etmektedir. 3 adet metaforun 3 ü de katılımcıların ideallerindeki bilgisayar öğretmenlerini yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforların temel özellikleri şunlardır: - Öğretmen, öğrenme-öğretme sürecinde bir rehber veya kılavuzdur. Bana göre bilgisayar öğretmeni çok kullanışlı, anlaşılabilir ve kullanıcının beklentilerini karşılayan, onun hayatını kolaylaştıran bir kullanma kılavuzu gibi olmalıdır. (K) - Öğrenci, bilgiyi anlamlandırmaya çalışan aktif bir birey konumundadır. Bilgisayar bir labirent, bilgisayar öğretmeni de bir pusula gibidir. Eğer bilgisayarı kullanamıyorsak birçok uygulamanın içinde kaybolur ya da bulunduğumuz yerde öylece kalırız. Hal böyle olunca bilgisayar öğretmenimiz bir pusula görevini görür ve bizi yönlendirir. (K) - Öğretmenin en önemli görevi, öğrencilere rehberlik ederek öğrenmelerini kolaylaştırmaktır. Bana göre bir bilgisayar öğretmeni yol haritasına benzer. Hedefimize en kısa, en uygun yolu tespit eden, sesli ve görsel yönlendirmelerle hedefe doğru bir şekilde ulaşmamıza yardım eden kişidir. (K) Kategori 6. İşbirlikçi ve Demokratik Lider Olarak Öğretmen: Bu kategoriyi toplamda 1 katılımcı (%2,2) ve 1 metafor (%4,7) temsil etmektedir. Bu metafor katılımcının idealindeki bilgisayar öğretmenini yansıtmaktadır. Bu kategoriyi oluşturan metaforun temel özelliği şudur: - Öğretmen, öğrencilerle birlikte çalışır ve hareket eder, onlardan bağımsız olarak değil. Bence bilgisayar öğretmeni bir opera şefi gibi olmalıdır. Çünkü öğrenciler birer müzisyen, bilgisayarlar onların kullandığı ya da kullanmaya çalıştığı enstrümanlar gibidir. Öğretmen, öğrencilerine neyi nasıl bulacaklarını, bilgiye ulaşmak için neler yapacaklarını gösterir. Onlara müzik aletlerini nasıl tutmaları gerektiğini, nerede durup nerede devam edeceklerini söyler. (E) Tartışma Bu çalışmada, mezuniyet aşamasındaki bilgisayar öğretmeni adaylarının tecrübe ettikleri veya ideallerindeki okul ve bilgisayar öğretmeni olgularına ilişkin ürettikleri metaforlar incelenmiştir. Bu araştırmanın sonuçları aşağıdaki birkaç önemli noktaya dikkat çekmektedir. Birincisi, öğretmen adayları tecrübe ettikleri ve ideallerindeki okulları yansıtmak amacıyla farklı metaforlar kullanmışlardır. Okulla ilgili öğrencilik yaşantısına bağlı olarak oluşturulan metaforlar toplam 24 katılımcı tarafından geliştirilmiş olup, en çok disiplin/kontrol merkezi (n=10) ve şekillendirme/biçimlendirme yeri (n=8) kategorilerinde ve geri kalan da iş/çalışma merkezi (n=3) ve çağa ayak uyduramayan bir mekân (n=3) kategorilerinde kümelenmiştir. İdealdeki okulları yansıtan metaforlar ise toplamda 21 katılımcı tarafından geliştirilmiş olup, 8 kategori altında eşit şekilde bir dağılım göstermiştir. Buna göre, katılımcılar tecrübe ettikleri okulları yansıtmak amacıyla sadece öğretme-merkezli metaforları kullanırken, ideallerindeki okulları yansıtmak içinse hem öğretme-merkezli hem de öğrenme-merkezli metaforları kullanmışlardır. Katılımcılara göre, idealdeki okullar birer disiplin, şekillendirme ve iş merkezleri olabileceği gibi, aynı zamanda, öğrencilerin aydınlanmalarını, olgunlaşmalarını, başkalarıyla dayanışma içinde olmalarını, eğlenmelerini ve geleceklerini güvence altına almalarını sağlayacak kurumlar da olabilmelidir. İkincisi, öğretmen adayları tecrübe ettikleri ve ideallerindeki bilgisayar öğretmenlerini yansıtmak amacıyla farklı metaforlar kullanmışlardır. Bilgisayar öğretmeni ile ilgili öğrencilik yaşantısına bağlı olarak oluşturulan metaforlar toplam 24 katılımcı tarafından geliştirilmiş olup, en çok süper otorite figürü (n=11) kategorisinde ve geri kalan da şekillendirici/biçimlendirici (n=7) ve bilgi sağlayıcı (n=6) kategorilerinde kümelenmiştir. İdealdeki bilgisayar öğretmenlerini yansıtan metaforlar ise top- 433

K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ lamda 21 katılımcı tarafından geliştirilmiş olup, en çok yol gösterici/yönlendirici (n=10) kategorisinde ve geri kalan da şekillendirici/biçimlendirici (n=3), bilgi sağlayıcı (n=5), tedavi edici/onarıcı (n=2) ve işbirlikçi/demokratik lider (n=1) kategorilerinde kümelenmiştir. Buna göre, katılımcılar tecrübe ettikleri bilgisayar öğretmenlerini yansıtmak amacıyla sadece öğretme-merkezli metaforlar kullanırken, ideallerindeki bilgisayar öğretmenlerini yansıtmak içinse hem öğretme-merkezli hem de öğrenme-merkezli metaforlar kullanmışlardır. Katılımcılara göre, idealdeki bilgisayar öğretmenlerinin öğrencileri şekillendiren, onlara bilgi sağlayan ve onların tutum ve davranışlarını tedavi eden bireyler olmaları gerektiği gibi, aynı zamanda, öğrenciler için birer yol gösterici ve demokratik lider konumunda olmaları gerekir. Üçüncüsü, okul ve bilgisayar öğretmeni olgularının bir bütün olarak açıklanabilmesi için çok sayıda metafora ihtiyaç vardır. Örneğin, okul bir disiplin merkezi olarak algılanabileceği gibi, aynı zamanda, bir dayanışma yeri olarak da görülebilmektedir. Aynı şekilde, bilgisayar öğretmeni bir süper otorite figürü olabileceği gibi, aynı zamanda, bir demokratik lider olarak da düşünülebilmektedir. Bunun en temel nedeni ise, Weade ve Ernst in (1990, s. 133) de dikkat çektiği üzere, Metaforlar seçmecidir ve tanımlamaya çalıştıkları olgunun sadece bir parçasını temsil ederler, tümünü değil. Bu durum, eğitimle ilgili kavramların çok boyutlu olarak ele alınması ve irdelenmesi gerektiğini vurgulamaktadır. Nitekim bu çalışmada oluşturulan her tema ve o temaya ilişkin katılımcılar tarafından üretilen her metafor, açıklamaya çalıştıkları okul ve bilgisayar öğretmeni olgularının farklı boyutlarına vurgu yapmıştır. Örneğin, okul olgusu hakkında öğretmen adayları tarafından üretilen kışla ve cezaevi metaforları okulun bir güç ve otorite simgesi olduğuna, aile ve gençlik kulübü metaforları okulun temel işlevinin öğrencilerde sevgi ve dayanışma duygusunu geliştirmek olduğuna, lunapark ve sirk metaforları ise okulun öğrenciler açısından zevkli ve eğlenceli bir ortam olması gerektiğine vurgu yapmaktadır. Benzer durum bilgisayar öğretmeni imgesi için de söz konusudur. Yine, bilgisayar öğretmeni olgusu hakkında öğretmen adayları tarafından üretilen çömlekçi ve berber metaforları öğretmenin öğrenciye şekil ve biçim veren bir usta olduğuna, kitap ve web sitesi metaforları öğretmenin bilginin temel kaynağı olduğuna, pusula ve yol haritası metaforları ise öğretmenin öğrenme-öğretme sürecinde bir rehber veya kılavuz olması gerektiğine vurgu yapmaktadır. Dördüncüsü, bu çalışmanın sonuçları, alan yazındaki diğer çalışma sonuçlarıyla paralellik göstermekle beraber, bilgisayar öğretmeni adaylarının bakış açısıyla alan yazına yeni katkılar da getirmektedir. Örneğin, okul kavramına ilişkin olarak bilgi/aydınlanma yeri, disiplin/kontrol merkezi, iş/çalışma merkezi, büyüme/olgunlaşma yeri, hoş/eğlendirici bir yer kategorileri Cerit (2006) ve Saban (2008a) tarafından gerçekleştirilen araştırmalarda yer alan kategorilerle benzerlik arz ederken, çağa ayak uyduramayan bir mekân kategorisi ve bu kategoriyi temsil eden iki metafor (interneti olmayan bilgisayar, verimsiz toprak) sadece bu çalışmada üretilmiştir. Verimsiz toprak metaforunu geliştiren erkek bilgisayar öğretmeni adayı, tecrübe ettiği okulları öğrenmek için elverişsiz ortamlar olarak tanımlamaktadır. Benzer şekilde, tecrübe ettiği okulları interneti olmayan bir bilgisayara benzeten kız bilgisayar öğretmeni adayı da artık bu okulların çağın teknolojik altyapısıyla güncellenmesi gerektiğine dikkat çekmektedir. Son olarak, öğretmen adayları öğretmen eğitimi esnasında öğrencilik tecrübelerine bağlı olarak oluşturdukları bir kısım algılarını korumaya devam ederken bir kısım algılarını da değiştirmektedirler. Levin ve He ye (2008) göre, öğretmen adaylarının belli eğitimsel olgulara ilişkin algıları temelde üç farklı kaynağa bağlı olarak oluşur: (1) aile özgeçmişi/öğrencilik tecrübeleri (%35), (2) öğretmen eğitimi esnasında alınan dersler (%30) ve (3) okul deneyimi/öğretmenlik uygulaması (%35). Örneğin, bu çalışmaya katılan öğrencilerin büyük çoğunluğu tecrübe ettikleri okulları ve bilgisayar öğretmenlerini bilgi sağlama ve şekillendirme araçları olarak algılamıştır. Katılımcıların dört yıllık öğretmen eğitimine bağlı olarak oluşturdukları ideal okul ve bilgisayar öğretmeni imgeleri ise ağırlıklı olarak öğrenci merkezli temalarda kümelenmiştir. Literatürde de öğretmen adaylarının algılarının aldıkları eğitim sonucunda değiştiğini vurgulayan araştırmalara rastlamak mümkündür. Örneğin, Leavy, McSorley ve Bote (2007) 124 giriş düzeyindeki İrlandalı ve Amerikan öğretmen adayından (dönem başında ve sonunda olmak üzere) iki farklı zamanda öğrenme-öğretme sürecine ilişkin metafor üretmelerini istemiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre, katılımcıların dönem sonunda ürettikleri metaforlarda yapılandırmacı yaklaşım kategorisine ilişkin olarak artış gözlenirken, davranışçı yaklaşım temasında ise azalma olmuştur. 434

Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 11(1) Winter 435-446 2011 Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Prospective Computer Teachers Mental Images about the Concepts of School and Computer Teacher * Aslıhan SABAN a Selçuk University Abstract In this phenomenological study, prospective computer teachers mental images related to the concepts of school and computer teacher were examined through metaphors. Participants were all the 45 seniors majoring in the Department of Computer and Instructional Technologies at Selcuk University, Ahmet Kelesoglu Faculty of Education during the 2009-2010 academic year. They were asked to produce one metaphor for their either experienced or ideal school image and one metaphor for their either experienced or ideal computer teacher image. Collected data were analyzed by using the content analysis technique. According to the findings, participants produced 33 valid metaphors about the school. While 16 of these metaphors reflected their past schooling experiences, 17 of them reflected their ideal schools. Based on their common characteristics, all the 33 metaphors were grouped into 9 categories (a disciplinary center, a shaping place, a work center, an outdated place, a place of enlightenment, a place of hope, a place of growth, a place of solidarity and a fun place). In the same way, participants produced a total of 21 valid metaphors about the computer teacher. While 10 of these metaphors reflected their past computer teachers, 11 of them represented their ideal computer teachers. Based on their common characteristics, all the 21 metaphors were grouped into 6 categories (superior authority figure, shaper, information provider, curer, guide and democratic leader). It appears that while participants produced only teaching-focused metaphors to reflect their school experiences and computer teachers, they developed both teaching- and learning-focused metaphors to reflect their ideal schools and computer teachers. Key Words Computer Teacher Candidates, Metaphors about School, Metaphors about Computer Teacher, Qualitative Research. Metaphor provides a powerful mental model in understanding and explaining high-level abstract or complex phenomena (Saban, Koçbeker, & Saban, 2006). In this regard, metaphor acts as a means of thinking and visualization and it symbolizes one s perception of the world and reality. As Shuell (1990, p. 102) stated: If a picture is worth 1,000 words, a metaphor is worth 1,000 pictures. For a picture provides only a static image while a metaphor provides a conceptual framework for thinking about something. * was supported by the Bilimsel Arastirma Projeleri (BAP) Koordinatorlugu of Selcuk University. a Correspondence: Aslıhan Saban, PhD., Selcuk University, Ahmet Kelesoglu Faculty of Education, Department of Computer and Instructional Technologies, 42090 Meram-Konya / Turkey. E-mail: aslihansaban@yahoo.com The concept of metaphor is derived from the Greek word metaphora, which means taking from one place to another place. Hence, metaphor is used to explain a complex phenomenon or event by likening it to another phenomenon or event (Oxford et al., 1998). According to Lakoff and Johnson (1980, p. 5), for example, metaphor involves understanding and experiencing one kind of thing in terms of another. Thus, a metaphor is formed by referring the X phenomenon as the Y phenomenon openly or implicitly. That is why a metaphor is a powerful mental tool; it provides a relationship between two dissimilar domains to transfer ideas by using a mental scheme to reflect another (Saban, 2008a, p. 460). According to Forceville (2002), in any metaphorical relationship, there are at least three basic elements: (1) the metaphor topic, (2) the metaphor vehicle, and (3) the features which are attributed 435

E D U C A T I O N A L S C I E N C E S : T H E O R Y & P R A C T I C E from the source of metaphor to the topic of metaphor. For example: For me school was like a zoo because the schools I have been so far restricted us all the time as if we were in a zoo. They made us lose our skills and different characteristics. Just like the animals in the cages, we were blocked and could not show our skills in schools. And, when we tried to get out of those cages, we were fiercely warned and stopped. Hence, in any metaphorical relationship, the metaphor vehicle acts as a mental filter or a strainer to understand or explain the topic of the metaphor in a different perspective (Saban et al., 2006). As Quale (2002, p. 447) also explains: It is a descriptive analogy, serving to illuminate whatever phenomenon A is being considered, by drawing lines of association to some other phenomenon B that we feel we already understood. The qualification already understood is essential here: the metaphor is asymmetric, in the sense that in the context of explaining A, the referent phenomenon B is assumed to be understood! Thus, some (not all) characteristics of B are used to explain some corresponding characteristics of A. In recent years, studies of metaphor in both national and international literature have increased considerably. Some of these studies were carried out to explore such phenomena as teacher (Guerrero & Villamil, 2002; Saban et al., 2006), student (Bozlk, 2002; Saban, 2010a), school (Saban, 2008a), knowledge (Saban, 2008b), inspector, (Töremen and Döş, 2009) and internet (Saban, 2010b). Metaphors about Teacher: Guerrero and Villamil (2002) asked 22 teachers (with various experiences) to provide the images with which they were most readily associated. The 28 teacher metaphors produced by the participants were then grouped into 9 categories: (1) cooperative leader (coach), (2) knowledge provider (sun), (3) challenger (lion tamer), (4) nurturer (gardener), (5) innovator (explorer), (6) tool provider (tool carrier), (7) artist (potter), (8) repairer (mechanic of the mind) and (9) gym instructor (aerobics teacher). Likewise, Saban et al. (2006) examined 1,222 prospective teachers images of teaching. The 111 teacher metaphors produced by the participants were then grouped under 10 categories: (1) knowledge provider (book), (2) molder (sculptor), (3) curer (doctor), (4) superior authority figure (shepherd), (5) change agent (scriptwriter), (6) entertainer (comedian), (7) counselor (companion), (8) nurturer (gardener), (9) facilitator (lighthouse) and (10) democratic leader (conductor). Metaphors about Learner: Bozlk (2002) examined 49 freshman students perceptions of self. The 35 learner metaphors produced by the participants were then grouped into 4 categories: (1) animal metaphors (donkey), (2) object metaphors (sponge), (3) human metaphors (a person with Alzheimer s disease) and (4) action metaphors (tree climbing). Similarly, Saban (2010a) investigated 2,847 teacher candidates conceptions of studentship. The 98 learner metaphors produced by the participants were then grouped under 12 categories: (1) raw material (play dough), (2) developing organism (seedling), (3) empty vessel (white page), (4) significant being (mine), (5) absolute compliant (puppet), (6) knowledge recipient (antenna), (7) knowledge reflector (mirror), (8) knowledge constructor (honeybee), (9) defective being (street kid), (10) social participant (ant), (11) knowledge carrier (porter) and (12) social capital (natural resource). Metaphors about School: Saban (2010a) examined a total of 1,709 primary school students, teachers and teacher trainees conceptions of schooling. The 74 school metaphors produced by the participants were then grouped into 10 categories: (1) a place of love/solidarity (family), (2) a place of knowledge/enlightenment (internet), (3) a shaping/molding place (workshop), (4) a place of growth/maturation (fruit garden), (5) a fun/enjoyment place (amusement park), (6) a place of development (stairs), (7) a place of hope (magic lamp), (8) a work center (beehive), (9) a discipline center (prison) and (10) a place of guidance (compass). Metaphors about Knowledge: Saban (2008b) examined primary school teachers (n=105) and their students (n=1,248) conceptions of knowledge. The 106 knowledge metaphors produced by the participants were then grouped into 12 categories: (1) resource (encyclopedia), (2) a significant thing (mind), (3) guide (map), (4) necessity (oxygen), (5) a dynamic thing (thought), (6) a vehicle (pen), (7) an eternal thing (sand), (8) a source of joy (play), (9) protector/savior/healer (medicine), (10) nutrition for brain (apple), (11) something to be deposited (notebook) and (12) a means of power (fire). Metaphors about Inspector: Töremen and Döş (2009) examined 418 elementary teachers perceptions of inspection. The 116 inspector metaphors produced by the participants were then grouped into 4 categories: (1) metaphors indicating criticism (a blinkered person), (2) metaphors having both positive and negative meanings (mother-inlaw), (3) metaphors indicating no need for inspec- 436

SABAN / Prospective Computer Teachers Mental Images about the Concepts of School and Computer Teacher tion (gramophone record) and (4) metaphors having positive meanings (friend). Metaphors about Internet: Saban (2010b) examined 45 senior computer teacher candidates images of internet. The 25 internet metaphors produced by the participants were then grouped into 7 categories: (1) a system (spider web), (2) a knowledge vehicle (fishing net), (3) an addictive entity (digital drug), (4) a useful and harmful entity (nuclear energy), (5) an indispensable part of daily life (oxygen), (6) an attractive location (fair) and (7) an uncertain entity (black hole). As it is clear from the above mentioned references, many worldwide studies have been conducted to examine the metaphorical images of educators and students about various educational concepts. However, none of the above-mentioned studies examined computer teacher candidates experienced and ideal images of both school and computer teacher together. Therefore, this study aims to contribute to this gap in the literature. Rationale and Purpose More than twenty two years ago, Clark (1988) pointed out that: Students begin teacher education programs with their own ideas and beliefs about what it takes to be a successful teacher. These preconceptions are formed from thousands of hours of observation of teachers, good and bad, over the previous fifteen or so years. Undoubtedly, students conceptions of teaching are incomplete, for they typically see and hear only the performance side of classroom teaching. With this in mind, a thoughtful teacher educator might ask: What are the preconceptions about teaching and learning held by our students? (p. 7). This study was conducted based on this understanding. The purpose of this study was to reveal the mental images of senior computer teacher candidates about their experienced or ideal schools and computer teachers through metaphors. Specifically the following questions guided the study: (1) What metaphorical images do computer teacher candidates use in order to describe their experienced or ideal schools? (2) What conceptual themes (about schools) can be derived from these metaphorical images? (3) What metaphorical images do computer teacher candidates use so as to describe their experienced or ideal computer teachers? (4) What conceptual themes (about computer teachers) can be derived from these metaphorical images? (5) What are the implications of participants metaphorical images for teacher training? Research Design Method This study used the phenomenological research design to examine senior prospective computer teachers images of experienced or ideal school and computer teacher. Participants Participants were all 45 senior teacher candidates (23 male and 22 female) majoring in the Department of Computer and Instructional Technologies at Selcuk University, Ahmet Kelesoglu Faculty of Education during the 2009-2010 academic year. Data Collection Participants were asked to produce metaphors for their experienced or ideal school and computer teacher images by using the following prompts: For me the school was/is like because and For me the computer teacher was/is like because For this purpose, a one-week time duration was given to the participants. Participants were asked to focus on only one metaphor for each concept (i.e. school and computer teacher ) and then to type their thoughts on the computer and later to send them in a file by e-mail to the researcher. These metaphors were used as the main data sources in the study. Data Analysis The metaphors produced by the participants were analyzed through the content analysis technique (Yıldırım & Şimşek, 2005) in the following four phases. Coding and Elimination Phase: At this stage, metaphors produced by the participants were simply coded (animal trainer, compass, etc.) and the metaphors that did not have a logical basis or a rationale were eliminated. 437

E D U C A T I O N A L S C I E N C E S : T H E O R Y & P R A C T I C E Sample Metaphorical Images Compilation Phase: At this stage, for the coded metaphors related to each concept (i.e. school and computer teacher ), a sample metaphor list was prepared. While forming these lists, the metaphorical images that were developed by only one participant were originally preserved. However, for the metaphorical images produced by more than one participant, the one that was assumed to be the best representative of a particular metaphor was selected as a sample. Also, to identify the person who produced a metaphorical image, male (M) or female (F) remarks were noted down in brackets next to the so-called metaphor expression. Category Development Phase: At this stage, the metaphorical images produced by the participants regarding school and computer teacher were examined according to their common features based on the sample metaphor lists for each concept. For this purpose, each metaphorical image produced by the participant was analyzed regarding (1) the metaphor topic, (2) the metaphor vehicle and (3) the relationships between them. Then, conceptual categories were formed for each concept by analyzing the produced metaphorical images in terms of their perspectives and by relating them with certain themes. Establishing Reliability and Validity Stage: To ensure the validity of the research results, the data analysis process (how the conceptual categories were reached) is described in detail (Yıldırım & Şimşek, 2005) and all the metaphorical images obtained in the study are given in the findings section. To ensure the reliability of the research, expert opinion has been asked. For this purpose, two lists for each concept have been given to an instructor who has done and published studies about metaphors: (1) a list of the sample metaphorical images that are indexed in alphabetical order and (2) a list of the names of the conceptual categories with their common characteristics. Then, the expert was asked to match the sample metaphorical images, which were compiled by the researcher, with the conceptual categories which were again developed by the researcher. Later, the expert s matching was compared with the researcher s. In the comparisons, agreement and disagreement scores were calculated and the reliability of the research was checked by using Miles and Huberman s (1994, p. 64) formula (i.e., Reliability = agreement / [agreement + disagreement] X 100). In qualitative studies, when the concordance between the expert s and the researcher s evaluation is 70% and above, a desirable level of reliability is ensured. In the present study, an agreement of 91% regarding school and an agreement of 90% regarding computer teacher have been obtained. However, revisions were made in the placement of the disagreed metaphors in order to reach a reliability of 100%. Findings The Metaphorical Images Reflecting the Participants Experienced and Ideal Schools Computer teacher candidates produced 33 validmetaphors about school. While 16 of these metaphors (48.5%) reflect the participants experienced schools, the remaining 17 metaphors (51.5%) represent their ideal schools. According to Table 1, the participants metaphorical images representing their experienced schools (n=16) were grouped into 4 conceptual categories. These categories and the metaphors representing them include the following: (1) a discipline/control center (barracks, bottomless well, hippodrome, horror tunnel, prison, ship, stud, traffic, zoo), (2) a shaping/ molding place (aquarium, carpenter s shop, factory, textbook), (3) a work center (office) and (4) an outdated and dysfunctional place (computer without internet, barren land). Likewise, the participants metaphorical images representing their ideal schools (n=17) were grouped into 8 conceptual categories. These categories and the metaphors representing them include the following: (1) a discipline/control center (processor), (2) a shaping/molding place (bread maker, mill, bakery), (3) a work center (beehive), (4) a place of knowledge/enlightenment (fountain, library, spring, shopping center), (5) a place of hope (wish tree), ( 6) a place of growth/maturation (field, garden), (7) a place of love/solidarity (family, sports club, youth club) and (8) a fun/joyful place (amusement park, circus). Category 1. School as a Discipline and Control Center: 12 participants (26.6%) and 10 metaphors (30.3%) represent this category in total. Out of 10, nine metaphors represent the participants experienced schools while only one metaphor reflects their ideal schools. The basic features of the metaphors that make up this category are as follows: - The school is a symbol of power and authority. For example: For me school was like a barracks. Because school was surrounded with walls and over the walls there was a fence surrounding it as in the military zones, 438

SABAN / Prospective Computer Teachers Mental Images about the Concepts of School and Computer Teacher Table 1. Metaphorical Images about School Category name A discipline and control center A shaping and molding place A work and study center An outdated and dysfunctional place A place of knowledge and enlightenment A place of hope A place of growth and maturation A place of love and solidarity A fun and joyful place Within the category - Participant f (%) - Metaphor f (%) - 12 (26,6) - 10 (30.3) - 13 (28,8) - 7 (21.2) - 4 (8,8) - 2 (6) - 3 (6,6) - 2 (6) - 4 (8,8) - 4 (12.1) - 1 (2,2) - 1 (3) - 3 (6,6) - 2 (6) - 3 (6,6) - 3 (9) - 2 (4,4) - 2 (6) Metaphorical images reflecting the participants experienced school Barracks (1M, 1F), Bottomless well (1F), Hippodrome (1M), Horror tunnel (1M), Prison (1M), Ship (1F), Stud (1M), Traffic (1F), Zoo (1F) Aquarium (1M, 1F), Carpenter s workshop (2M), Factory (2M, 1F), Textbook (1F) Office (1M, 2F) Computer without the internet (1F), Barren land (1M, 1F) ----- Metaphorical images reflecting the participants ideal school Processor (2M) Bread maker (2M), Mill (2M, 1F), Bakery (1M) Beehive (1M) ----- ----- Wish tree (1F) Fountain (1M), Library (1F), Spring (1M), Shopping center (1M) ----- Field (1M, 1F), Garden (1F) ----- Family (1M), Sports club (1M), Youth club (1F) ----- Amusement park (1F), Circus (1F) the only missing thing was the sign of Forbidden Zone. As in the barracks commanders managing everything, in schools we have the rules of the teachers and directors. (F) - Students are captive beings. For example: For me school was like a zoo because the schools I have been so far restricted us all the time as if we were in a zoo. They made us lose our skills and different characteristics. Just like the animals in the cages, we were blocked and could not show our skills in schools. And when we tried to get out of those cages we were fiercely warned and stopped. (F) - When it comes to run school business, there is a certain order. For example: For me school is like the processor in a computer since the processor processes the given data and then sends it to the necessary places. School has also the duty of cultivating the individuals studying there and then sending them to the necessary places. Just as a particular data is processed according to a specific system on the computer, the education provided in schools is also given according to a certain layout. (M) - There is a certain division of labor among the members of the school. For example: For me school was like a ship, sailing non-stop in the ocean of information. From its captain to its crew, all the staff members of the ship are a part of the trip, everything is planned and it is a huge ship following a certain route. (F) - It is necessary to obey all the rules of the school. For example: For me school was like traffic, and the students were like the cars in the traffic. Just as the traffic has its rules, the school has also its rules. The teachers at schools are like the traffic police. Whenever a vehicle is speedy, the police warn that driver or stop him/her for speeding. Similarly, when there is a student behaving badly, teachers are there to warn or stop him/her from behaving badly. (F) - Students who do not obey the school rules are punished. For example: For me school was like a prison. Because most of the times throughout my school life I did not want to go to school. During the times I went, I was feeling as if I did something wrong so I went to school to pay the penalty. We had only one thing to do at school and that was sitting at our desk quietly and listening to the teacher. And while listening, speaking and standing up were forbidden, only punishment was allowed. (M) 439

E D U C A T I O N A L S C I E N C E S : T H E O R Y & P R A C T I C E - School is a place that should be abandoned as soon as possible. For example: For me school was like a bottomless well because when the time comes, you start school and after that you try to get out of it for years. You never know its end, where you are going and how you will go there. Even though you have friends and teachers around, you are still alone while you are trying to climb up and struggling by yourself. You need to fight all the time not to be a prisoner in this well. (F) School was like a horror tunnel to me because our school life was passing with worries and we could never see the future. Of course, teachers were the figurants of this horror tunnel. Constantly it affected our psychology and disappointed us. (M) - Learning is to compete with other students. For example: School was like a stud to me because since we started school we have been brought up like race horses. (M) For me school was like a hippodrome. My school life always passed as if I were in a race. Parents whipped us at home while teachers did the same at school. (M) Category 2. School as a Shaping and Molding Place: 13 participants (28.8%) and seven metaphors (21.2%) represent this category in total. Out of nine, four metaphors represent the participants experienced schools while the remaining three metaphors reflect their ideal schools. The basic features of the metaphors that make up this category are as follows: - School is an important vehicle for providing cultural unity in the society. For example: For me school was like an aquarium. There were people who were taking care of it. They were taking care of its water, its food and air at certain times but never taking the individual differences into consideration. Everybody was eating food at the same time or was exposed to the same climate. Just like this, at schools students were educated through the same curriculum. (F) For me school was like a textbook. However, textbooks have some limitations because they cannot go beyond the given information. Their information is firm and clear; whatever they teach us, that will be the only thing they ask for as an answer. We have no right to be different. School was like this too, giving students a structured body of knowledge without considering their individual differences. (F) - School produces students as socially useful products. For example: We can think of school like a bread baking machine. Just as the machine converts the mix into bread, school also takes a student into its system and makes him/her to become a good member of the society. (M) For me school was like a carpenter s workshop because the wood pieces coming there are crafted and in the end there is something that people appreciate. If we consider schools as a carpenter s workshop and teachers as carpenters, we are all crafted in their hands and took the shape that the society asked for. (M) - School shapes students into a prescribed mold. For example: School is like a mill and different people bring products to that mill. Well-grown products and bad ones, all kinds of products needed to be sorted out. That is to say, different kinds of wheat come to the mill but they all come out as flour. And that s what school is like too. There children are grained like wheat and become ready for life. (F) School is like a bakery to me because students are like dough waiting to be shaped in schools. (B) For me school is like a factory whose raw material is the human being. Just as a raw material first comes to a factory, then is processed and later comes out as a product, schools work like that too. Their functions resemble to the factories in that students first enter schools, then are processed for a while and later come out as products with the same characteristics. (M) Category 3. School as a Work and Study Center: Four participants (8.8%) and two metaphors (6%) represent this category in total. Out of two, one metaphor represents the participants experienced schools while the other metaphor reflects their ideal schools. The basic features of the metaphors that make up this category are as follows: - School is a workplace and students participate actively in its activities. For example: Depending on my student life I see school as an office. Everyone has a duty. The teacher teaches and the students listen to him/her; the teacher assigns homework and the students do it. Going to school is an obligation because it is the student s duty. If we do not want to be fired from the occupation of studentship, we should study. And the person who works gets the better salary (scores). (F) 440

SABAN / Prospective Computer Teachers Mental Images about the Concepts of School and Computer Teacher - Students study and learn together at school, not isolated from each other. For example: For me school should be like a beehive. Everyone in the hive should be doing his/her part properly and integrate with the social life. S/he should take some nectar from each flower to produce his/her best honey and try to do his/her best to complete his/her studies in the very best way. (M) Category 4. School as an Outdated and Dysfunctional Place: Three participants (6.6%) and two metaphors (6%) represent this category in total. Both of the metaphors reflect the participants experienced schools. The basic features of the metaphors that make up this category are as follows: - School is an institution that needs to be updated. For example: For me school was like a computer without the internet because school was not the place where we could get the necessary information when we needed, or it was not the place that made it easier to learn with various materials and equipment. (F) - School does not have an appropriate environment for learning. For example: To me school was like a barren land. Just as soil needs a set of criteria to be productive, schools should also have some qualifications. A tree needs enough manure, water and vitamins for growing healthy. (M) Category 5. School as a Place of Knowledge and Enlightenment: Four participants (8.8%) and four metaphors (12.1%) represent this category in total. All the four metaphors reflect the participants ideal schools. The basic features of the metaphors that make up this category are as follows: - School is the main source of knowledge. For example: For me school should be like a library because we as students, are in great need of a library to get information. School should be a place where all the information, all the rights and wrongs are shown. (F) - School s primary mission is to provide information to students. For example: For me school is like a shopping center because people are going there to buy what they need. So school is the same; people go to school to get the information they need. (M) - School illuminates children s world with the information it provides. For example: School is like a source, the source of information. Like a person drinking water when s/he is thirsty, school is the place where s/he gets the information s/he needs and stops his/her hunger for knowledge. (M) - The way school presents information is parallel with what students demand. For example: For me school is like a fountain and knowledge is like water. If you long for knowledge, then you turn on the tap and drink that water. (M) Category 6. School as a Place of Hope: Only one participant (2.2%) and only one metaphor (3%) represent this category. This metaphor reflects the participant s ideal school. Its basic feature that makes up this category is as follows: - School is the source of hope throughout a person s life. For example: For me school is like a wish tree. Just as the people hanging symbols on a tree reflecting their wishes, school is also like a symbol to me and there I can make my wishes come true. (F) Category 7. School as a Place of Growth and Maturation: Three participants (6.6%) and two metaphors (6%) represent this category in total. Both of the metaphors reflect the participants ideal schools. The basic features of the metaphors that make up this category are as follows: - School should meet children s individual interests and needs. For example: For me school should be like a flower garden. It should be a place where there are thousands of different flowers and it should provide each of them the type of climate they need, a kind of place that attracts the student. (F) - School should have the suitable environment for the students healthy development. For example: School is like a field, teachers are like farmers and students are like young trees. The farmer provides the convenient conditions for the young trees. The farmer gives his/her young trees adequate water and medication. However, while doing this, s/he is careful about the time and amount, just like a teacher. Children are better in understanding some skills at certain times, and a teacher should know this time period and help the students acquire these skills. Teachers should work like farmers with patience and great effort. (F) Category 8. School as a Place of Love and Solidarity: Three participants (6.6%) and three metaphors (9%) represent this category in total. All the three metaphors reflect the participants ideal schools. 441

E D U C A T I O N A L S C I E N C E S : T H E O R Y & P R A C T I C E Table 2. Metaphorical Images about Computer Teacher Name of Category Superior authority figure Shaper and molder Information provider Healer and repairer Guide and pathfinder Cooperative and democratic leader Within the category - Participant f (%) - Metaphor f (%) - 11 (24,4) - 4 (19) - 10 (22,2) - 4 (19) - 11 (24,4) - 8 (38) - 2 (4,4) - 1 (4,7) - 10 (22,2) - 3 (14,2) - 1 (2,2) - 1 (4,7) Metaphorical images reflecting the participants experienced teacher Animal tamer (2E, 1K), Control panel (4E, 2K), Dragon (1K), Railway (1E) Barber (1E), Robot (1E, 5K) CD (1E), Presser (1E), Parrot (2K), Old fashioned radio (1E, 1K) Metaphorical images reflecting the participants ideal teacher ----- Cook (1K), Potter (2K) Active internet (1K), Book (1E), Transformer (2E), Web site (1K) ----- Anti-virus program (1E, 1K) ----- User s guide (2E, 5K), Compass (2K), Road map (1K) ----- Conductor (1E) The basic features of the metaphors that make up this category are as follows: - School helps students to develop their sense of love and belonging. For example: For me school should be like a family. Students should feel as if they are in their own homes. Teachers should be caring like a parent and consider them as their own children. (M) - The school allows students to be in cooperation and solidarity. For example: Ideally, my school is similar to a youth club. It is an environment where students can find lots of social activities and meet their interests and skills. So this will make them come to school willingly. It will no more be an obligation. (F) School is like a sports club. Students are athletes and teachers are the trainers who guide them by giving them strategies and supporting them in every way. (M) Category 9. School as a Fun and Joyful Place: Two participants (4.4%) and two metaphors (6%) represent this category in total. Both of the metaphors reflect the participants ideal schools. The basic features of the metaphors that make up this category are as follows: - School is the source of joy and happiness. For example: School is like an amusement park where every child would feel happy. It is a place that the child would always like to go and have a lot of fun. Teachers are the employees of the amusement park and the students are the customers of the toys there. (F) - School is an entertaining environment for students. For example: School is like a circus. Each animal in the circus knows its part. For example, a rabbit cannot roar like a lion but it has its own skills. And the trainer trains it with its capacity. The rabbit is trained to do what it is capable of and enjoys its training. It should also be like this at schools. Students should be educated according to their abilities and should have fun while they are learning. (M) The Metaphorical Images Reflecting the Participants Experienced and Ideal Computer Teachers Computer teacher candidates produced 21 validmetaphors about the concept of the computer teacher. While 10 of these metaphors (47.6%) reflect the participants experienced computer teachers, the remaining 11 metaphors (52.4%) represent their ideal computer teachers. According to Table 2, the participants metaphorical images representing their experienced schools were grouped into three conceptual categories. These categories and the metaphors representing them include the following: (1) super authority figure (animal tamer, control panel, dragon, railway), (2) shaper and molder (barber, robot) and (3) information provider (CD, old fashioned radio, presser, parrot). Likewise, the participants metaphorical images representing their ideal schools were grouped into five conceptual categories. These categories and the metaphors representing them include the following: (1) shaper and molder (cook, potter), (2) information provider (active internet, book, transformer, web site), (3) healer and repairer (anti-virus program), (4) guide and pathfinder (compass, road map, user s guide) and (5) cooperative and democratic leader (conductor). 442