Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 53, Eylül 2017, s

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 53, Eylül 2017, s. 151-164 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 16.07.2017 19.09.2017 Yrd. Doç. Dr. Buket ÖZDEMİR IŞIK Avrasya Üniversitesi, Mimarlık Bölümü ozdemirbuket@gmail.com Yağmur KABLAN Avrasya Üniversitesi, Mimarlık Bölümü,Yük. Lisans Öğr yagmurkablan@gmail.com Çağla SAYİTOĞLU Avrasya Üniversitesi, Mimarlık Bölümü,Yük. Lisans Öğr caglasayitoglu@gmail.com Delal NASİN Avrasya Üniversitesi, Mimarlık Bölümü,Yük. Lisans Öğr delalnsn@gmail.com Göksu Selin ODACI Avrasya Üniversitesi, Mimarlık Bölümü, Yük. Lisans Öğr g.selinodaci1@gmail.com KULLANICILARIN KENT DONATILARININ KULLANILIRLIĞINA ETKİSİ Öz Kent parkları, kentliler için serbest zamanlarını geçirebilecekleri açık yeşil alanlardır. İnsanların psikolojik açıdan dinlenmelerine olanak tanırken, sosyo-kültürel açıdan da etkileşimlerini arttırır. Aynı zamanda geniş açıklıklara sahip oldukları için rekresyonel açıdan alternatif mekanların oluşmasına da olanak tanı, böylece insanlar arasındaki etkileşimin artmasına da yardımcı olur. Parkların kullanılırlığı düşünüldüğünde, sosyalleşmenin de artacağı kaçınılmazdır. Park alanlarındaki kent donatıları fonksiyonel açıdan değerlendirildiğinde, kullanıcıların kent donatılarını kullanım sıklıkları, donatının kalitesi, güvenirliği ve fonksiyonel etkisi mekansal kullanım açısından önemlidir. İnsan rahat olduğu yeri, rahat olduğu donatıyı tercih

eder. Bu bağlamda kent içi parklarındaki donatı elemanlarının kullanıcıları tarafından işlevsel ve fonksiyonel açıdan değerlendirilmesi yapılmıştır. Trabzon kent içi üç farklı park (Fatih Parkı, Meydan Parkı, Atapark ) uygulama alanı olarak seçilmiştir. Parklar, donatı elemanları açısından analiz edilmiş, veriler SPSS istatistik programı ile değerlendirilmiştir. Çalışmada kent donatılarının planlanırken, daha çok malzeme ve konfor açısından dikkat edilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Ayrıca kullanıcı potansiyeline bağlı olarak donatı eleman sayısındaki yeterlilik düzeyinin kullanıcı taleplerine doğrultusunda değerlendirilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. Anahtar kelimeler: Park, kent pakı, kent donatısı, serbest zaman, rekreasyon. USERS IMPACT ON UTILITY OF URBAN FURNITURES Abstract Urban parks are open green areas where urban folk can spend leisure time. These areas not only allow individuals to rest psychologically but also improve their interaction socio-culturally. Moreover, the parks serve as alternative places for recreational activities because they have wide spaces so that they are so helpful to improve interpersonal interaction. It is quite obvious that socialization will increase in parallel with utility of parks. Frequency of use by users, quality, reliability and functional impacts are important from the standpoint of spatial use when considering urban furnitures founded in park fields in terms of their functions. Individuals prefer furnitures and places that make them feel good. In this regard, operational and functional use of urban park furnitures by users is analysed. 3 urban parks in Trabzon (Fatih Park, Meydan Park, Atapark) are selected as application areas. The parks are analysed based on the furnitures and the data is evaluated through SPSS statistical program. It is concluded that attention must be paid to urban park furnitures while being planned especially in terms of material and comfort, and also qualification level of furnitures in number depending on users potential needs analysing in accordance with users demands. 152 Keywords: Park, urban park, urban furnitures, leisure time, recreation 1.GİRİŞ Kamusal bir alan olan kent, kentsel yaşam ile kamusal yaşam biçimi olarak ifade edilmekte olup (Arendt, 1969; Çınar, 2008), öncelikle bir insanoğlu ürünü olmakla birlikte, en geniş ölçekli mimarlık ürünüdür (Bulat vd., 2014). Başka bir tanıma göre ise zaman, mekân ve karakter fonksiyonlarıyla uyumlu ideal çevre ya da ekonomik, sosyo-kültürel ve politik aktivitelerin yaşandığı bir kültür merkezi olarak tanımlamaktadır (Simonds, 1961; Polat, 2001). Kentler, sürekli olarak gelişen fiziksel mekanlar oldukları için kentlerin oluşumunda süreklilik sağlayan yatay ve düşey elemanların değişimi ve yoğunlaşması söz konusudur (Kurter 2007). Kent yaşamının yoğun olduğu bölgelerde insanlar, psikolojik açıdan dinlenme ihtiyacı duymaktadırlar. İnsanların rekreasyonel faaliyetler de bulunup, sosyo-kültürel açıdan gelişimleri sağlayan açık yeşil alanlar (Etli, 2002), kentin rahatlayabileceği serbest alanlar olup, yeşil alan planlarına verilen önem günümüzde açık alanlarda gerçekleşen faaliyetlerin daha çok tercih edilir olmasına olanak tanımaktadır (Demir, 2004).

Tarihsel açıdan değerlendirildiğinde, kent merkezleri insanların serbest zamanlarını geçirecekleri, stresten uzak alanlar olarak planlamaya çalışılmaktadır. Tarihsel çevre için planlama esaslarının, kültürel, sosyal ve ekonomik yönleriyle ele alınması gerekmektedir. Korumanın en önemli amacı yeni kentsel işlevler kazandırma yolu ile tarihsel çevreyi canlı olarak yaşatabilmektir (Arabacıoğlu ve Aydemir, 2007). 1.1. Park İnsan eliyle şekillendirilmiş, yapı kriterleri arasında yer alan genellikle günü birlik kullanımlara olanak sağlayan arazilerin genel adına park denir. Parklar aynı zamanda mimari elemanların minimum açık yeşil alanların maksimum seviyede kullanıldığı peyzaj alanlar olup, toplumun her kesimine hitap eden ve kullanım olanağı sağlamaktadır (Bilgili, 2001). Parklar çeşitli pasif ve aktif rekreasyon gereksinimlerini, dinlenme, eğlenme, meditasyon serbest zaman geçirebilecekleri vb. olanakları karşılayan yeşil alan türüdür. (Akdoğan 1974; Çelik, 2013). İnsanlar psikolojik olarak kendilerini konforlu ya da mekanda durmak ve oyalanmak için yeterince ilişki içinde hissetmelidir(carmona,2010). Kent içi yapılı çevre ile yeşil alan dengesini kurmasının yanı sıra, toplumsal rolü yüksek ortak kullanım alanlardır (Bektaş, 2010). Kent parkları, çeşitli etnik gruplara ait insanların günübirlik olayları paylaşabileceği birbirleriyle iletişim kurabilecekleri mekân olanağı sağlayabilmektedir (Peters vd. 2009; Çelik, 2013). Daha önceki zamanlarda kent merkezinin dışındaki yeşil alanların kent merkezine taşınmasıyla, kent insanının iletişim ve sosyalleşmesi amaçlanmıştır. Bu nedenle parklar sadece yeşil alanlar değil, sosyal yaşamın ve insanlar arasındaki iletişiminde gerçekleşmesine yardımcı olur. (Özdemir, 2009). Şehir merkezlerindeki parklar kentsel yaşam kalitesini yükseltir ve yerel çevrenin gelişmesinde önemli rol oynamaktadır (Tajima, 2003). 1.2. Kent Parkı İnsanların yerleşik hayata geçmesiyle başlayan ve günümüze kadar şekillenen, kentsel açık alanların tarihi, yerleşim birimleri kadar eskidir. Kent içi yaşamını sürdürmeye başlayan insanların daha güzel kentler ve yaşanabilir alanlar yaratma girişimlerinin nedeni, her dönemde doğa ile baş başa kalarak ruhsal ve psikolojik ihtiyaçlarını karşılamayı istemeleri olmuştur (Karl, 2002)..Kent içindeki parkları, huzur verici ve estetik mekanlardır. Doğal ve kültürel özellikleriyle farklı yaşlardaki insan gruplarına kullanım olanağı sağlayacak şekilde planlanarak toplumsal yaşamı düzenler. (Özdemir, 2013). 19. yüzyılın ortalarında başlayan kentsel parkların gelişiminin sonuçlanması Avrupa ve Kuzey Amerika da peyzaj mimarlığının ortaya çıkması ile olmuştur. Gelişen parklar ile batı şehir karakterinde ön görülmüş iki önemli değişiklik vardır. Bunlardan ilki Avrupa da gelişen şehirlerde halka açık hale getirilen büyük alanlar önemli rol oynamıştır. İkincisi ise tarımsal olmayan kent içlerinde bitkisel manzaralar oluşturulması etken olmuştur (Tate, 2003). Değişen kentler ile birlikte 21.yüzyıl kent parkları yeni içerikler kazanmıştır. İnsanların bir arada olmasını sağlayabilmek için kent parkları çağdaş yaşamın donanımlarını barındırması gerekmektedir (Gündüz, 1998). Ülkemizdeki kent parkları 1860 yıllarında batılılaşma sürecindeki İstanbul ile başlamıştır. Bu dönemlerde parklar harekâtından etkilenerek; Taksim, Tepebaşı ve Çamlıca Millet Parkları oluşturulmuştur. Anadolu nun iç kesimlerinde küçük yerleşim yeri olan Ankara da Türkiye Cumhuriyeti nin başkenti ilan edildiği 13 Ekim 1923 de başlayan modernleşme ile planlı kent düzenlemeleri ve bu düzenleme ile birlikte Kent Parkı kavramının da gündeme gelmesi ile sonuçlanmıştır (Zaloğlu, 2006). Kent parkları 400 dekar veya daha büyük 30-60 dakikalık yürüyüş mesafesinde yer alan, her yaş grubunun kullanıldığı, çeşitli rekreasyon olanağı bulunan aktif yeşil alanlardır (Yorulmaz, 2006). Olmsted in tanımına göre; kent parkları koruluk veya orman 153

kadar yeşil dokuya sahip olmamalı, konut bahçeleri kadar da sade yapıya sahip olmamalıdır. Buna göre kent parkları yapay kompozisyonlar yerine doğal elemanlar ile insan zihninde yer etmelidir (Özdemir, 2009). Kent parkları küçük ölçekli mahalle parklarından farklı olarak kent halkının tamamına fiziksel, sosyal, psikolojik ve sağlık yönünden hizmet eden elemanlara sahip büyük yeşil alanlar olarak tanımlamaktadır (Yıldızcı, 1982; Bektaş, 2010). Kent parklarını değerli kılan en önemli özellik günlük yaşam içindeki şehir stresinden, yoğunluğundan kaçılabilecek, sosyal ve çevresel fonksiyonlara hizmet eden alan olmasıdır. Bu nedenle kullanıcı için estetik görünüşler sağlamak, gürültüyü azaltmak, havayı temizlemek, mikro klima etkisi ve kirlilik kontrolü gibi faydalarıyla kent parklarının ne kadar önemli olduğu ortadadır (Lam ve ark. 2005; Wong ve Domroes, 2005). Kent parklarının plan şeması ve yapılan tasarımları kullanıcıların rahatı ve huzur veren dinlenme ortamı ile birebir bağlantılıdır (Özdingiş, 2007). Toplumun yoğun ve sıkıcı etkisinden insanları uzaklaştıran ve çeşitli rekreasyonel olanaklar sağlayan yeşil alanlarıdır (Zaloğlu, 2006). 1.3. Kent Donatısı Kent kavramı ile birlikte donatılar bir süreç sonucunda kullanıcıların gelişen ve değişen ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik ürünlerden oluşan sistemdir. Donatı elemanları, kente ait tüm açık alanlarda, kullanıcısının belirsiz olduğu, çeşitli açık alan işlevlerine yönelik, çoğunlukla sabit hizmet ekipmanları ve yapıları olarak tanımlanmaktadır (Hacıhasanoğlu, 1991). İnsanların ilgisini çeken şey diğer insanlardır ve bu da mekâna canlılık ve aktivite katar. Bu tarz ilişkiler genellikle bir çeşme, bank ya da yürüyüş yolları ile oturulabilir alanlar olan ve yaya akışının izlendiği yerlerdir (Whyte, 1980). Donatı elamanları, insanın kent dokusu içindeki bireysel ve toplumsal yaşamını kolaylaştıran, bireyler arası iletişimi sağlayan, mekâna işlevsel ve estetik açıdan belirli bir anlam kazandıran, değişik nicelik ve nitelikleri olan, mekânı tanımlayan ve tamamlayan niteliklerdir (Bayrakçı, 1991). Kamusal alanlara yerleştirilen objeler, kullanıcı ve ziyaretçiler için referans noktalarıdır. Aynı zamanda, toplum ve toplulukların kültürel özellikleri tarafından kavramsallaştırılan mekandaki görsel dil kimliğini oluştururlar. Kente kimlik kazandıran donatı elemanları, parklara da kimlik kazandırmaktadır. Bu nedenledir ki onun ayırıcı öğelerinden biri olan ve destekleyen bir sistemin parçası olarak bu elemanların hem teknik hem de görsel açıdan park sistemi içerisinde süreklilik göstermesi zorunludur. Kentlerdeki görsel karmaşa içerisinde çöp kutusundan, oturma gruplarına kadar her çeşit kent mobilyasında uyumsuzluk söz konusudur. Bilinçsizce seçilen renk, malzeme ve sistem kullanımı, tutarsız tasarımlar büyük vakit kaybına yol açmaktadır (Polatlı, 2008). Tasarım elementlerinin düzenleme şekilleri sosyal etkileşimi sağlamaktadır. Bu elementler kamu sanat eserleri, oyun ekipmanları, sokak mobilyaları, heykeller, çeşmeler ve merdivenler gibi toplanma alanı haline gelen küçük ölçekli parçalarda olabilir (Carmona,2010). Parkı yaşanabilir ve algılanabilir kılan donatı elemanlarının her biri kullanıcılar ve park açısından farklı bir anlama ve öneme sahiptir. (Bayraktar ve Ark., 2008). Donatı elemanları kamusal alan tasarımlarında doğru bir şekilde entegre edilirse, bir kimlik ve bir mekân algısı oluşturur (Transport & Regional Affairs, 2000). Kent mobilyası kavramı kentsel donatı elemanları, çevre donatı elemanları, kent aksesuarları, çevre düzenleme ögeleri, peyzaj elemanları vb. terimlerle ifade edilebilirler. Ancak bu terimler kapsamları nedeniyle farklılıklar gösterebilir (Aksu, 2012) ve kentte farklı roller oynar. Kent mobilyalarının, mimari mekânın karakteristiği ile bağlı hale getirmek, kullanıcıların ulaşabilirliği ve beğenmesi açısından önemlidir. Harmonik olarak tasarlanıp bir araya getirildiğinde 154

oturma birimleri, çöp kutuları, işaret levhaları, aydınlatma elemanları ve benzer mobilyalar kentte pozitif görsel etki yapar. İyi tasarlanmış ve kenti yaşatan kent mobilyaları zamanla sembol haline gelir (Güremen, 2011, Güneş, 2005, Bulut, Y. ve Atabeyoğlu, Ö., 2007) Parkı yaşanabilir ve algılanabilir kılan donatı elemanlarının her biri kullanıcılar ve park açısından farklı bir anlama ve öneme sahiptir. Kullanıcıların parkla kurdukları görsel ve fiziksel ilişki öncelikle donatı elemanları aracılığıyla sağlanmaktadır. Bu elemanlar, bulundukları çevreyi tanımlayan, belirleyen ve özelleştiren nitelikleri nedeniyle park için önemlidir. (Bayraktar ve Ark., 2008). Park alanları ve donatı elemanları için tek tip standart elemanlar kullanılması yerine; parkın dokusu, parkın ortaya koyduğu peyzaj ve üstlendiği işleve bağlı donatı tasarımının yapılması ve mekân kurgusunun bilimsel ve teknik yöntemlerle ele alınması yerel yönetimlerin başlıca görevi olmalıdır (Atabay ve Pilehvarian, 2001). Bu çalışmada da Trabzon kenti kent içi parklarındaki donatı elemanlarının işlevsel, fonksiyonel, estetik ve konfor açısından değerlendirmesi yapılmıştır. Çalışmada kullanıcı destekli bir yöntem uygulanmış ve bir yeri ya da bir nesneyi en iyi kullanan kişinin anlatabileceği düşünülerek kullanıcıya yönelik bir anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Araştırmada sonun olarak ket parklarındaki donatıların kullanılırlığının iyi ya da kötü yönleri ortaya çıkarılarak, ileri dönük yeşil alan planlamaları için malzeme ve donatı kullanımı açısından öneriler getirilmiştir. 2.MATERYAL- METOD 2.1.Materyal Çalışma alanı Trabzon ili Ortahisar bölgesinde bulunan 3 farklı kent parkından oluşmaktadır. Bu parklar Trabzon Meydan Parkı, Fatih Parkı ve Atapark dan oluşan ve her biri kendi içerisinde ayrı bir tarihi öneme sahip parklardır. Atapark ve Fatih Parkı yıllar içerisinde çok fazla değişime uğramamış olsa da Meydan parkı yıl içerisinde değişime uğramış ve son yıllarda yeniden düzenlenmiştir. Şekil 1 de çalışma alanları gösterilmiştir. 155 Şekil 1. Çalışma alanı Tarihi zamana bağlı olarak her üç park tasarımsal açıdan değişimler göstermiş olup Şekil 2 de parkların eski ve yeni görünümleri gösterilmiştir.

156 Şekil 2. Çalışma alanlarının zamansal değişimlerini gösteren fotoğraflar 2.2.Metod Çalışmada, kent parklarındaki donatı elemanlarının kullanım ve fonksiyon açısından değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Park kullanıcılarının park alanlarını ve donatılarını kullandıkları düşünüldüğünde görsel kaliteye yönelik anket çalışması uygulanmış ve park kullanıcıları ile beğeni ve kullanım derecesi arasındaki olumlu ve olumsuz yönleri ortaya çıkarmak için uygulama çalışması gerçekleştirilmiştir. Görsel kalite değerlendirmesine yönelik yapılan çalışmaların ana hedefi belirli bir bölgeye ait kullanıcıların beğenilerine yönelik tercihlerin ortak paydasını hesaplayarak yapılacak olan planlama ve tasarım çalışmalarında bu bilgilerin göz önünde bulundurulmasını sağlamaktır. Kullanıcıların görsel tercihleri birçok değişkene bağımlıdır. Özellikle bölgenin ve kullanıcıların sosyal ve kültürel yapısı bu tercihlerin şekillenmesini sağlayan en önemli etkendir. Ayrıca kullanıcıların demografik profilleri de (yaş, cinsiyet, meslek, gelir v.b.) görsel tercihlerini önemli ölçüde etkilemektedir. (Yılmaz vd., 2010; Çelik, 2013). Görsel kalite değerlendirmesi yöntemi ile yapılan birçok araştırma sonucu peyzajın görsel kalitesi ile doğallık derecesi arasında pozitif yönde ilişkiler olduğunu ortaya koymuştur (Polat vd, 2012). Yapılan anket çalışması SPSS analiz programıyla analiz edilerek, donatıların kullanım tercihine bağlı olarak kent içerisindeki uygunlukları değerlendirilmiştir.

3.BULGULAR Kent merkezi içinde bulunan üç farkı park için yapılan anket çalışmasında her bir park için 100 anket olmak üzere çalışmada toplamda 300 anket değerlendirmeye katılmıştır. Yaş aralığına bakıldığında her bir park için (21-31), (32-42) ve (43-53) yaş aralıklarındaki orta yaş kullanıcıların daha çok park alanlarını kullandıkları sonucu ortaya çıkmıştır. Mesleki açıdan parkı daha çok memur ve işçilerin tercih ettiği sonucuna varılmıştır. Ankete katılanların park ve yakın çevrelerinden seçilmesine dikkat edilmiş olup Tablo 1 de ankete katılan katılımcıların demografik özellikleri verilmiştir. Tablo 1. Demografik özellikler % ATAPARK FATİH PARKI MEYDAN PARKI kız erkek Kız erkek kız erkek Cinsiyet 42 58 42 58 39 61 Yaş 10-20 21-31 32-42 43-53 54-10-20 21-31 32-42 43-53 54-10-20 21-31 32-42 43-53 54-4 31 33 25 7 2 33 30 25 10 2 33 35 21 9 Öğrenin durumu ilkokul ortaokul lise önlisans lisans lisansüstü ilkokul ortaokul lise önlisans lisans lisansüstü ilkokul ortaokul lise önlisans lisans lisansüstü 3 3 18 11 58 6 2 2 19 19 53 5 1 2 23 12 56 6 157 Meslek Medeni durum İkamet memur işci serbest çalışmıyor emekli memur işci serbest 52 17 19 11 47 20 19 10 4 43 23 19 9 6 evli bekar evli bekar evli bekar 59 41 58 42 63 37 Trabzon Trabzon dışı Trabzon Trabzon dışı Trabzon Trabzon dışı 93 7 94 6 99 1 çalışmıyor emekli memur işci serbest çalışmıyor emekli Kullanıcıların parkı genel olarak kullanımları, ne sıklıkla, hangi gün ve saat aralığında, nasıl ve ne şekilde ulaştıklarını sorguladığımız anket çalışmasında, park kullanıcıları her üç park içinde en çok yaya ya da minibüs ile gelmeyi, yaz aylarında ve hafta sonları kullanmayı tercih ettikleri sonucu çıkmıştır. Atapark ve Fatih parkına daha çok iki üç ayda bir giden kullanıcı olmasına rağmen, Meydan parkını kullanan kişilerin parka haftada bir gün gittikleri sonucu, kent merkezine daha yakın olan Meydan Parkı nın kullanılırlığını da arttırmıştır. Parklar temizlik ve bakım açısından değerlendirildiğinde kullanıcıya göre kısmen temiz bulunmuştur. Tablo 2 ve Tabla 3 de park kullanıcılarının parkı kullanım sıklıkları gösterilmiştir. Uygulama alanı olarak seçilen üç kent içi park, donatı elemanlarının yeterliliği açısından değerlendirilmiştir. Donatı açısından değerlendirildiğinde yer bir park içinde en çok aydınlatma elemanlarının yeterli olduğu sonucu çıkmıştır. Donatı yetersizliği açısından ise üç park içinde farklı donatı elemanları yetersiz bulunmuştur. Atapark için en yetersiz donatı elemanı hareketli oturma donatıları, Fatih Parkı için su öğeleri, Meydan Parkı için ise çocuk oyun elemanları çıkmıştır. Çıkan sonuçlar Tablo 4 de Mean değerlerine göre verilmiştir. Park alanlarını seçme nedenleri sorgulandığında her bir park için farklı nedenlerden dolayı o parkları tercih ettikleri ortaya çıkmıştır. Atapark ve Meydan Parkı ulaşım açısından daha çok gidilen park seçilirken,

Fatih Parkı diğer parklara göre daha çok yeşil olduğu için kullanıcı açısından seçilmektedir. Tablo 5 de park alanlarını seçim nedenleri ayrı ayrı gösterilmiştir. Tablo 2. Kullanıcılara göre park alanlarının genel kullanım sıklıklar % ATAPARK FATİH PARKI MEYDAN PARKI Parka ulaşım Mevsimsel kullanım Günlük kullanım Gelme sıklığı Saat aralığı park kullanımı yaya otobüs minibüs motosiklet özel oto diğer yaya otobüs minibüs 45 12 21 16 4 2 41 15 21 0 18 4 49 9 22 1 18 1 ilkbahar yaz sonbahar kış ilkbahar yaz sonbahar 29 63 2 3 24 64 4 3 21 70 4 4 Hafta içi Hafta sonu Hafta içi Hafta sonu Hafta içi Hafta sonu 35 62 30 67 46 50 Her gün Haftada birden fazla Haftada bir Ayda iki üç defa Ayda bir defa İki üç ayda bir Her gün Haftada birden fazla Haftada bir 9 20 10 14 12 34 6 5 12 17 15 43 26 19 14 20 11 10 8-11 11-14 14-17 17-20 20-8-11 11-14 14-17 1 26 36 23 10 6 5 12 17 15 5 18 41 26 10 motosiklet Ayda iki üç defa 17-20 özel oto Ayda bir defa kış diğer İki üç ayda bir 20- yaya ilkbahar Her gün 8-11 otobüs Haftada birden fazla yaz 11-14 minibüs Haftada bir 14-17 motosiklet Ayda iki üç defa sonbahar özel oto Ayda bir defa 17-20 diğer kış İki üç ayda bir 20-158 Tablo 3. Kullanıcılara göre park alanlarına ulaşım ve güven seviyesi ATAPARK FATİH PARKI MEYDAN PARKI evet hayır kısmen fikrim yok evet hayır kısmen fikrim yok evet hayır kısmen fikrim yok Ulaşım 73 3 19 3 58 6 24 12 74 7 19 - kolaylığı Temizlik 49 7 37 6 26 20 40 14 44 7 49 - Güvenilirlik 48 6 39 6 35 16 39 10 47 11 41 1 Yeşil alan bakımı 31 17 46 5 21 20 51 8 18 30 52 - Tablo 4. Park alanlarının donatı elemanı açısından değerlendirilmesi ATAPARK FATİH PARKI MEYDAN PARKI Mean Std. Devi. Mean Std. Devi. Mean Std. Devi. Aydınlatma 2.20 0.778 1.90 0.718 2.36 0.732 Çöp kutusu 2.00 0.765 1.87 0.747 1.98 0.724 Yönlendirme işaretleri 1.86 0.804 1.64 0.718 1.89 0.777 Hareketli donatı 1.74 0.676 1.60 0.639 1.90 1.219 Su öğesi 1.95 0.783 1.57 0.685 1.94 0.827 İşaret levhaları 1.82 0.757 1.63 0.677 1.94 0.722 Oyun alanları 1.90 0.718 1.71 0.686 1.37 0.691

Tablo 5. Kullanıcıların park alanlarını seçme nedenleri ATAPARK FATİH PARKI MEYDAN PARKI Mean Std. Devi. Mean Std. Devi. Mean Std. Devi. Yakınlık 1.27 1.462 1.51 1.732 1.64 1.508 Doğal güzellik 1.37 1.535 1.70 1.845 1.40 1.837 Yeşillik 1.57 1.603 2.34 1.707 1.41 1.821 Güvenli olma 1.12 1.707 0.84 1.600 1.10 1.761 Temiz ve bakımlı olma 1.48 1.951 1.13 1.818 1.20 1.928 Kalabalık olma 0.47 1.243 0.44 1.250 1.09 1.776 Ulaşım kolaylığı 1.76 1.805 1.60 1.688 2.18 1.714 Kent merkezine yakınlık 1.96 2.069 1.79 1.737 2.15 1.678 Yeme -içme- oturma 1.27 1.969 1.26 1.862 1.49 1.823 alanları içermesi Donatı açısından kent içi parklarında daha çok hangi donatı elemanlarının olması gerektiğini sorguladığımızda her bir park içinde özellikle oturma donatılarına gerek duyulduğu sonucu çıkmıştır. Tablo 6 de daha çok olması istenilen donatı elemanlarının önem dereceleri verilmiştir. Tablo 6. Kullanıcılar tarafından park alanlarında istenilen donatı elemanları ATAPARK FATİH PARKI MEYDAN PARKI Mean Std. Devi. Mean Std. Devi. Mean Std. Devi. Yeşil oranı 1.36 1.467 1.44 1.702 1.29 1.409 Zemin döşeme farklılıkları 1.70 1.679 1.55 1.690 1.90 1.840 Su ögesi 1.26 1.606 1.55 1.946 1.36 1.679 Oturma elemanı 2.03 1.660 1.71 1.653 1.90 1.630 Büfe ve hizmet binası 1.94 2.069 1.53 1.720 1.60 1.896 Çocuk oyun alanı 1.41 1.787 1.64 1.812 1.78 1.756 Aydınlatma elemanı 1.22 1.915 1.36 1.894 1.71 2.176 Hepsi 0.57 1.499 0.57 1.465 0.52 1.359 Hiçbiri 0.05 0.500 0.03 0.171 0.06 0.509 159 Kent içi parklarda kullanıcılar tarafından hangi faktörlerin rahatsız edici faktörler olduğu sorulduğunda özellikle hava kirliliği ve trafik gürültüsünün rahatsız edici olduğu sonucuna varılmıştır. Tablo 7 da üç park için çıkan değerlendirmeler verilmiştir. Tablo 7. Park alanlarında rahatsız edici faktörler ATAPARK FATİH PARKI MEYDAN PARKI Mean Std. Devi. Mean Std. Devi. Mean Std. Devi. Toz- egzoz gazı 1.50 1.460 1.34 1.591 1.68 1.705 Taşıt gürültüsü 1.70 1.322 1.31 1.228 1.64 1.283 Otopark sorunu 1.56 1.678 1.54 1.708 1.64 1.534 Hava kirliliği 1.63 1.857 1.41 1.787 1.74 1.983 Kullanıcı yoğunluğu 1.45 1.951 0.92 1.662 1.67 1.907 Çevre kirliliği 1.03 1.800 1.22 1.840 1.22 1.905 Donatı malzeme kalitesizliği 1.70 1.931 1.37 1.739 1.39 1.901 İşletme memnuniyetsizliği 1.16 1.868 1.52 1.992 1.45 1.882 Diğer 0.74 1.703 0.83 1.815 0.66 1.584

Park alanlarındaki donatı elemanlarının memnuniyet değerleri 1-5 arasında değerlendirilmiş ve her bir donatı elemanın için memnuniyet değerleri ortaya çıkarılmıştır. Tablo 8 de donatı elemanlarının memnuniyet değerleri yüzdesel olarak gösterilmiştir. Parktan genel olarak memnun olma açısından bakıldığında en çok meydan parkından her anlamda memnun olunduğu sonucuna varılmıştır. Çıkan sonuçlara göre Meydan Parkı nın yeniden planlanıp tasarlanması, kullanıcı memnuniyetinin artmasın da olanak tanımıştır. Tablo 8. Park alanlarındaki donatı elemanlarının memnuniyet düzeyleri ATAPARK FATİH PARKI MEYDAN PARKI % Cevap vermeyen çok memnun memnun fikri yok az memnun memnun değil Cevap vermeyen çok memnun Oyun elemanları 9 10 22 26 31 2 10 18 23 33 15 1 8 35 22 30 4 1 Oturma grupları 8 11 9 13 29-9 23 41 14 12 1 4 20 39 6 30 1 Döşeme 7 10 29 25 29-11 19 44 21 5-6 22 38 14 18 2 kaplamaları Aydınlatma 8 7 25 21 38 1 8 13 42 14 22 1 6 10 36 7 31 10 elemanları Çöp kutuları 10 5 35 17 32 1 12 20 31 19 17 1 7 14 41 9 25 3 Örtü elemanları 9 10 37 19 25-11 17 28 20 21 3 4 15 44 10 26 1 Yaya yolu 8 8 26 12 45 1 12 17 19 13 36 3 6 10 24 4 47 9 Su ögesi 8 10 25 14 40 3 10 12 33 16 26 3 6 14 32 7 37 4 Yeşil alanlar 8 10 26 14 40 2 10 10 26 14 38 2 6 18 38 8 28 2 Wc lavabo 7 36 24 20 12 1 10 36 29 19 5 1 4 33 38 6 17 2 Büfe 9 26 22 21 21 1 12 20 38 19 10 1 6 33 36 10 13 1 memnun fikri yok az memnun memnun değil Cevap vermeyen çok memnun memnun fikri yok az memnun memnun değil 160 4. TARTIŞMA Çağdaş bir kentte kentsel donatı elemanları, kent ve kent içindeki mekanları tanımlayan, bulunduğu yeri yaşanır ve algılanır kılan birer kimlik öğesi değerindedir (Pakdil ve ark., 2001; Bayraktar ve ark., 2008; Özer ve ark., 2010). Kentte gün içersinde farklı roller oynayarak, ana işlevlerinin yanı sıra kullanıcıların taleplerini karşılamak amaçlı işlevlerde de kullanılırlar. Donatı malzemesinin kalitesinin öneminin yanı sıra kullanıcı memnuniyeti de park alanlarının tasarımında önemli rol oynamaktadır. Akademik açıdan bu anlamda yapılmış birçok çalışma bulunmaktadır (Köse ve Erkan, 2014, Başer, 2015). Kent mobilyalarını, mimari mekân karakteristiği ile bağı hale getirmek, kullanıcıların ulaşılabilirliği ve beğenisi açısından önemlidir. Harmonik olarak tasarlanıp bir araya getirildiğinde oturma birimleri, çöp kutuları, işaret levhaları, aydınlatma elemanları ve diğer kent mobilyaları kentte pozitif görsel etki yaratır. (Güneş, 2005; Bulut ve Atabeyoğlu 2007). Ulaşılabilirlik açısından ise kent mobilyaları, kenti insanlar için ulaşılabilir kılar ve dolaşmayı kolaylaştırır. Bu çalışmadan çıkan sonuçlara göre, farklı donatı elemanlarının işlevsel, yapısal ve çevresel nedenlerden dolayı, kullanıcı memnuniyetine göre beğeni açısından değişimler gösterdiği ortaya koyulmuştur. Özellikle kullanılan malzemenin kalitesi ve çeşitliliğinin önemli olduğu diğer akademik çalışmalarda da belirtilmiş olup (Güremen, 2011, Erdoğan vd, 2011, Deniz Topçu, 2011), planlama sürecinde öncelikli olarak ele alınmalıdır.

5. SONUÇ VE ÖNERİLER Kent parkı kullanımı, kullanıcı açısından değerlendirildiğinde parklara ulaşım kolaylığının, oturma donatısı açısından donatı kalitesinin ve çeşitliliğinin kullanım potansiyelini arttıracağı sonucuna ulaşılmıştır. Park alanlarının daha çok günün öğlen ve öğlen sonrası saatlerde, havanın açık olduğu zamanlarda tercih ediliyor olması, kış aylarında ve günün diğer saatlerinde de kullanımını arttırmaya yönelik planlama kararlarının alınması gerektiğini ortaya çıkarmıştır ve planlamalar yapılırken mevsimsel değişimlere dikkat edilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Parklar kent içerisindeki yeşil lekeler olup, kentlinin nefes alması için gerekli olan canlı alanlardır. Yapılan çalışmada da park alanlarındaki yeşil alan bakımlarına, çeşitliliğine ve alansal büyüklüğüne daha çok dikkat edilmesi gerektiği sonucu çıkmıştır. Bu bağlamda park alanlarındaki yeşil alanların bakım, onarım ve yenileme işlemlerine daha çok zaman ayırılmalıdır. Trafik yoğunluğunun ve hava kirliliğinin fazla olduğu kent içi alanlarda kent parkları nefes alınacak yerler olması açısından bu alanlarda temiz havayı arttırıcı önlemlerin alınması gerekmektedir. Kirliliği önleyici yeşil bariyerler, çitler ya da sınırlayıcı paneller park alanlarında hava ve gürültü kirliliğini önleyebilmektedir. Sağlıklı bir çevrede, oksijeni ve yeşili bol, kirlilikten arındırılmış kent merkezlerinde yaşamak bizlerin elindedir. Varolan ya da yeni planlanacak olan kent içi yeşil alanların planlama öncesi ve sonrası kararları doğru şekilde alınmalı ve alanı kullanan kişilerin alan hakkında alınacak kararlarda önemli etkenler oldukları unutulmamalıdır. İyileştirme çalışmaları yapılırken yönetici, uzman ve kullanıcı kitlesinin ortak katıldığı, tartışıp analiz ettikleri veriler doğrultusunda kararların alınması ileri dönük park ve yeşil alanların kullanım ve kalitesini arttıracaktır. İleri dönük planlama kararları alınırken ön çalışma, etüt ve analiz aşamalarının detaylı bir şekilde ele alınması gerektiği çalışmada önerilmektedir. 161 KAYNAKLAR Akdoğan, G. (1974). Bahçe ve peyzaj sanatı tarihi. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları, 528, Ders Kitabı, 173-290, Ankara. Aksu, Ö. V. (2012). Kent Mobilyaları Tasarımında Özgün Yaklaşımlar, İnönü Üniversitesi Sanat ve Tasarım Dergisi, Y.2012,2, 373-386. Arabacıoğlu, F.P., Aydemir, I. (2007). Tarihi Çevrelerde Yeniden Değerlendirme Kavramı, YTÜ Mim. Fak. E-Dergisi, 2-4, 204-211 Arendt, H. (1969). The Human Condition, The University of Chicago Press, London. Atabay, S. Pilehvarian Kara, N. (2001). Şehirsel Tasarım ve Şehir Mobilyaları İlişkileri, I. Uluslararası Kent Mobilyaları Sempozyumu, 9-10-11 Mayıs 2001, Bildiriler Kitabı, 41-48, İstanbul. Başer, H. H. (2015). Kent İmajı Oluşumuna Etki Eden Unsurların Kentin Markalaşması Sürecindeki Rolü: Konya Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı, Selçuk Üniversitesi, Konya. Bayrakçı, O. (1991). Kent Mobilyaları Tasarımında Kimlik Sorunu ve Kent Kimliği İçindeki Yeri, Kamu Mekanları ve Kent Mobilyaları Sempozyumu I, 15-16 Mayıs 1989, M.S.Ü., Mimarlık Fakültesi Tasarım ve Uygulamalar Sempozyumu Dizisi, I, 75-77, İstanbul.

Bayraktar, N. Tekel, A. Erçoşkun Yalçıner, Ö. (2008). Ankara Atatürk Bulvarı Üzerinde Yer Alan Kentsel Donatı Elemanlarının Sınıflandırılması, Gazi Üniversitesi Mühendislik, Mimarlık Fakültesi Dergisi, 23-1,105-118, Ankara. Bektaş, A. (2010). Bursa İli Kent Parklarının, Reşat Oyal Kültür Parkı, Soğanlı Botanik Parkı ve Merinos Parkı Örneklerinde Peyzaj Tasarım Kriterlerine Göre İncelenmesi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya. Bilgili, B. C. (2001). Tarihi Antakya parkının rekreasyon alan kullanımı yönünden değerlendirilmesi ve geliştirilmesi üzerine bir araştırma, Mustafa Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Antakya-Hatay. Bulat, S., Yağmur, Ö., Aydın, B. (2014). Sculpture and Public Space, The Journal Of Academic Social Science, 2-6, 450-461. Bulut, Y., Atabeyoğlu, Ö. (2007). Ordu Kenti Doğal ve Kültürel Kaynak Değerlerinin Kent İmajı Yönünden Değerlendirilmesi, Bilimsel Araştırma Projesi, Atatürk Üniversitesi Rektörlüğü, Erzurum. Carmona, M., Tiesdell, S., Heath, T., and Oc, T. (2010). Public Places Public Spaces: The dimensions of urban design, Archtectural press, UK. Çelik, M. (2013). Kent Parklarının Görsel Peyzaj Algısının Denizli İli Örneğinde İrdelenmesi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta. Çınar, İ. (2008). Kent Parklarının Rekreasyonel Yönden Yeterliliği Üzerine Fetiye-Muğla Kent Parkları Örneğinde Bir Araştırma, Adnan Menderes Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 5-2, 33-38, Aydın. onk- Demir, Z. (2004). Düzce nin Yeni Kentleşme Sürecinde Açık ve Yeşil Alanlara Yeni F siyonlar Kazandırılması, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Deniz Topçu, K. (2011). Kent Kimliği Üzerine Bir Araştırma: Konta Örneği, Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8-2, 1048-1072. Erdoğan, R., Oktay, E., Yıldırım, C. (2011). Antalya-Konyaaltı Parklarında Kullanılan Donatı Elemanları Tasarımlarının Kullanıcı Görüşleri Doğrultusunda Değerlendirilmesi, Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 12-1,1-8 Etli, B. (2002). Edirne ili merkez ilçe yeşil alan sistemlerinin peyzaj mimarlığı ilkeleri yönünden irdelenmesi, Trakya Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Dergisi, B Serisi, 3-1, 47-59. Gündüz, N. (2002). Tarihsel Süreç İçinde Türkiye de Kent Parklarının Oluşumu (Cumhuriyet Dönemi Kent Parkları), Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Ana Bilim Dalı, Ankara. Güneş, S. (2005). Kent Mobilyası Tasarımında Disiplinler Arası Etkileşim. Planlama/TMMOB Şehir Plancıları Odası Yayını, Y.2005, 33, 92-96 Güremen, L. (2011). A Research About Urban Furniture In The Aspect Of Urban Identity And Aesthetics Within The Exampe Of Amasya Province, e-journal of New World Scinences Academy, 6-2, 254-291. 162

Hacıhasanoğlu, I. (1991). Mimari Tasarım-Kent Mobilyası Tasarımı, 3. Uluslararası Yapı ve Yaşam Kongresi Bildiri Kitabı, Bursa. Kart, N. (2002). Emirgan parkında kullanıcıların memnuniyet derecelerinin belirlenmesi, İstanbul Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. Köse, N. Çolpan Erkan, N. (2014). Kentsel Mekân Örgütlenmesinin Yaşlıların Kentsel Etkileri Üzerindeki Etkisi, İstanbul ve Viyena Örneği, METU JFA, 31-1, 39-66. Kuter, N. (2007). Çankırı Kenti Açık ve Yeşil Alan Varlığı İçinde Tarihi Kent Merkezinin Kentsel Peyzaj Tasarımı Açısından Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara. Lam, K., Ng, S., Huı, W., Chan, P. (2005). Envİronmental Qulaity of Urban parks and Open Spaces in Hong Kong, Environmental Monitoring and Assessment, 11, 55-73. Özdemir, A. (2009). Katılımcı Kentli Kimliği Oluşumunda Kamusal Yeşil Alanların Rolü: Ankara Kent Parkları Örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Y.2009, 1, 144-153. Özdemir, B. (2013). Konya İlinde Bulunan Bazı Kent Parklarının Kullanıcı Tercihleri Açısından Değerlendirilmesi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya. Özdingiş, N. (2007). İstanbul kent parklarının bedensel özürlüler açısından değerlendirilmesine yönelik bir araştırma, Bahçeşehir Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul. 163 Özer, S., Aklıbaşında, M., Zengin, M. (2010). Erzurum kenti örneğinde kullanılan kuşatma elemanlarının kent imajı üzerindeki etkileri. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, 7-2, 123-130. Pakdil, A., Fatih, M., Manisa, K. (2001). Uygar kentli ihtiyaçları ve kent mobilyaları, I. Uluslararası Kent Mobilyaları Sempozyumu, İstanbul Büyükşehir Belediyesi, İstanbul, 153-161. Polat, A. T. (2001). Kent Parkı Kavramı ve Konya Kenti İçin Bir Kent Parkı Örneği, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya. Polat, A. T., Güngör S., Adıyaman S. (2012). Konya Kenti Yakın Çevresindeki Kentsel Rekreasyon Alanlarının Görsel Kalitesi İle Kullanıcıların Demografik Özellikleri Arasındaki İlişkiler, KSÜ Doğa Bilimleri Dergisi, Özel Sayı, 70-79. Polatlı, A. (2008). Kent Mobilyaları, http://www.makaleler.com/webtasarimimakaleleri/pdf/kentmobilyalari.pdf Simonds, J.O. (1961). Landscape Architecture, McGraw Hill Book Company Inc. New York. Tajima, K. (2003). New Estimates Of The Demand For Urban Green Space: Implications For Valuing The Environmental Benefits Of Boston s Big Dig Project, Journal of Urban Affairs, 5-25, 641 655. Tate, A. (2003). Great City Parks. Spon Pres. Taylor&Francis Group. London and New York. Transport & Regional Affairs. (2000). Department of the Environment. By Design, Urban Design in the Planning System: Towards Better Practice, Thomas Telford Ltd, 26.

Whyte, W. H. (1980). The Social Life of Small Urban Spaces, The Conservation Foundation, Washington. Wong, K. K., Domroes. M. (2005). The visual quality of urban park scenes of Kowloon Park, Hong Kong: likeability, affective appraisal, and cross-cultural perspectives Environment and Planning B: Planning and Design, 32, 617-632. Yıldızcı, AC. (1982). Kentsel Yeşil Alan Planlaması ve İstanbul Örneği. Doçentlik Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi, İstanbul. Yılmaz, S., Özgüner, H., Akgül, Z. (2010). Bitkisel Tasarımda Gestald İlkelerinin Mekânsal Algı Açısından Değerlendirilmesi. Peyzaj Mimarlığı IV. Kongresi, 21-24, Selçuk/İzmir. Yorulmaz, A. (2006). Harikalar Diyarı Parkının Kullanıcı Profili ve Beklentilerinin Belirlenmesi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Zaloglu A. (2006). Ankara Kent Parklarında Suyun Gösteri Elemanı Olarak İrdelenmesi, Ankara Üniveristesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı, Ankara. 164