ANNE ÖLÜMLERİ. Mayıs 2011 DÜTF HSAD 1

ANNE ÖLÜMLERİ Mayıs 2011 DÜTF HSAD 1

Mayıs 2011 DÜTF HSAD 2

M7/S13 Maternal mortalite:bir global trajedi Her yıl 358 000 kadın gebelikle ilgili komplikasyonlar nedeniyle ölmektedir Bunun % 1 i gelişmiş ülkelerde iken,%99 u gelişmekte olan ülkelerdedir. Mayıs 2011 DÜTF HSAD 3

Amaç : Bu oturumun sonunda dönem III öğrencileri anne ölümlerini tanımlayabilecek, dünyada ve Türkiye de anne ölümlerinin boyutlarını açıklayabileceklerdir. Mayıs 2011 DÜTF HSAD 4

Öğrenim hedefleri : Anne ölümlerini tanımlayabilecek Anne ölümlerini hesaplayabilecek Dünyada anne ölümlerinin düzeyini açıklayabilecek Türkiye de anne ölümlerinin düzeyini açıklayabilecek Anne ölümlerinin nedenlerini sayabilecek Anne ölümlerini önleme stratejilerini sayabileceklerdir. Mayıs 2011 DÜTF HSAD 5

Anne Ölümü : Bir kadının gebelik döneminde veya gebeliğin sonlanmasından sonraki 42 gün içerisinde, gebeliğin süresine ve yerine bakılmaksızın, gebelik durumunun ya da gebelik sürecinin şiddetlendirdiği tesadüfi olmayan nedenlerden kaynaklanan kadın ölümüdür Mayıs 2011 DÜTF HSAD 6

DÜNYA DA ANNE ÖLÜMLERİ Mayıs 2011 DÜTF HSAD 7

Türkiye de Anne Ölümleri Mayıs 2011 DÜTF HSAD 12

YILLARA GÖRE ANA ÖLÜM ORANI YÜZBİN CANLI DOĞUMDA 250 200 150 100 50 0 208 132 100 49 28,5 1974 1981 1990 1998 2005 Kaynak: 1974,1981 DİE, 1990 Tahmini hesaplama, 1998 SB Hastane 15 Kayıtları Çalışması, 2005 Mayıs Ulusal 2011Anne Ölümleri Çalışması DÜTF HSAD 15

ANNE ÖLÜM ORANLARI BÖLGELERARASI FARKLILIKLAR 42.1 11.0 21.7 26.8 68.3 68.3 31.5 7.4 11.9 36.9 25.1 38.9 16 KAYNAK:2005 Mayıs 2011 Ulusal Anne Ölümleri Çalışması DÜTF HSAD 16

Anne ölümü nedenleri: Mayıs 2011 DÜTF HSAD 18

Gebelik ve doğum fizyolojik olaylardır 15-49 yaş dönemi bireyin en sağlıklı olduğu dönem Öyleyse neden fizyolojik olaylar nedeniyle kadınlar ölmektedir? Mayıs 2011 DÜTF HSAD 19

Anne ölüm nedenleri: Obstetrik nedenler (tıbbi medikal nedenler) Doğrudan Kanama (gebelik, doğum eylemi ve doğum sonrasi) Enfeksiyon (sepsis) Gebelikte hipertansif bozukluklar. Uterus rüptürü ile sonuçlanan engellenmis eylem Düsük komplikasyonlari Dolaylı Sıtma, hepatit, anemi, romatizmaya bağlı kalp hastalığı, hepatitler, HIV ve AIDS gebelik sırasında ağırlaşabilen ve dolaylı olarak gebelik ölümlerine yol açabilecek hastalık örnekleridir. Diğer nedenler Mayıs 2011 DÜTF HSAD 20

Anne ölüm nedenleri: Diğer nedenler Tıbbi olmayan nedenler Lojistik, sosyal, yönetimsel ve çevresel bir çok faktör uygun sağlık hizmeti almayı engelleyerek anne ölümlerinin ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Erişim Acil bir durumda veya riskli bir doğum esnasında hastaneye erişim güçlüğü anne ölümüne neden olabilir. Sağlık hizmetlerinin yetersizliği Sosyo-ekonomik, kültürel koşullar Mayıs 2011 DÜTF HSAD 21

Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Koşullar Yoksulluk, eğitim eksikliği ve kız çocuklarının toplum içindeki düşük sosyal statüleri, Eğitim düzeyi ve sosyal statüsü düşük olan kadınların genellikle kendi doğurganlığı hakkında söz söyleme hakki bulunmamakta ve tek başlarına bir sağlık kuruluşuna dahi gitmeleri mümkün olamamaktadır Mayıs 2011 DÜTF HSAD 22

Diğer nedenler: Üç aşamalı gecikme 1.Asama; gebe veya yeni doğum yapmış bir kadında gecikme, ailesinin komplikasyonu anlamaması ve yardim istememesi. 2. Asama; komplikasyon için gerekli sağlık ve tedavi hizmeti almak üzere kadının uygun bir sağlık hizmeti veren merkeze gitmekte gecikmesi 3. Asama; sağlık merkezine gidilmesinden sonra uygun sağlık ve tedavi hizmetlerinin alınmasında gecikme. Mayıs 2011 DÜTF HSAD 23

Sevk gerektiren durumların bilinmemesi, sevkte gecikmeler, sevk sırasında uygun koşulların oluşturulmaması (damar yolu açma vb) annenin uygun sağlık hizmeti almasını engelleyebilir. Mayıs 2011 DÜTF HSAD 24

Gebelik, doğum ve doğum sonrası dönemde kadınlar değişik durumlarda farklı nedenlerle sağlık kuruluşlarına başvuramamaktadır. Bazen sağlık kurulusuna başvurmamak gebelerin kendi kararı değildir. Ailelerin yaşlı fertleri, esler veya aile bireyleri doğum öncesi bakimin gereksiz olduğunu düşünmektedir. Gebede, sağlık hizmeti veren kuruluşların sundukları hizmet kalitesi ve hizmet sunum sekli ile ilgili olumsuz düşünceler, yanlış bilgiler veya güvensizlikler olabilir. Mahremiyetin az olması, muayene öncesi uzun süreler beklenmesi gibi faktörler gebenin sağlık kurulusuna başvurmamasına neden olabilir. Gebelik, doğum ve doğum sonrası dönemler için birçok sağlık hizmetinin kendilerine verilebileceğinin farkında olmayan, bu nedenle herhangi bir sağlık kurulusuna gitmeyen çok sayıda kadın bulunmaktadır. Mayıs 2011 DÜTF HSAD 25

Gebelik, doğum ve doğum sonrası dönemde kadınlar değişik durumlarda farklı nedenlerle sağlık kuruluşlarına başvuramamaktadır. Bazı yörelerde ulaşım güçlükleri, kadınların bu hizmetlerden faydalanma olanaklarını ortadan kaldırmaktadır. Bazen bütün sağlık çalışanlarına karsı genel bir hoşnutsuzluk ve güvensizlik hissedilmektedir. Bazı kadınların ve ailelerinin maddi koşullarının sağlık hizmetlerini karşılayabilecek durumda olmamaları saglik kuruluşlarına gitmemelerine yol açmaktadır. Çalışan bazı kadınların izin alamaması veya izin verilmemesi sağlık hizmeti alamamalarına neden olmaktadır. Bazı kadınlar gebelikteki tehlike işaretlerini bilmemekte veya fark etmemektedirler. Örneğin; hastalıkların ancak ileri aşamalarında sağlık kurulusuna başvurmaktadırlar Mayıs 2011 DÜTF HSAD 26

Hazırlayıcı faktörler: Kadının statüsü Toplumun/ailenin SE durumu Üreme davranışları SH varlığı, uygunluğu, kullanımı Tıbbi bakımın niteliği. Mayıs 2011 DÜTF HSAD 27

Anneyi ölüme götüren yol ÖLÜM Tıbbi bakımın niteliği SH varlığı ve kullanımı Doğurganlık davranışları SE DURUM GEBELİK Mayıs 2011 DÜTF HSAD 28

Unutulmamalı: Gebelik risk potansiyeli olan bir dönemdir Her gebede komplikasyon gelişebilir Hangi gebede komplikasyon gelişeceğinin tam olarak bilinmesi olası değildir Erken tanı ve müdahaleler yaşamsaldır Her gebeye DÖB verilmesinin amaçlarından biri de budur. Mayıs 2011 DÜTF HSAD 29

Ana ölümlerinin nedenleri (Gebelik neden tehlikelidir?): Doğurganlık etkenleri Doğumsal komplikasyonlar (medikal nedenler) Sağlık hizmeti etkeni Sosyoekonomik etkenler Mayıs 2011 DÜTF HSAD 30

Doğurganlık etkenleri : 18 yaşından küçük, 34 yaşından büyük 24 aydan az aralıklı ve 3 den fazla doğum yapan kadınların ve istemeden gebe kalan kadınların ölme olasılıkları daha yüksektir. Mayıs 2011 DÜTF HSAD 31

Sağlık hizmeti etkenleri : Analık hizmetlerine erişmenin eksikliği Kötü tıbbi bakım Eğitilmiş personel sayısının yetersizliği Yetersiz ilaç, araç - gereç Mayıs 2011 DÜTF HSAD 32

Sosyoekonomik etkenler Yoksulluk Sağlık hizmeti etkeni Kültürel etkenler Cinsiyet ayırımcılığı Mayıs 2011 DÜTF HSAD 33

Table 2. Causes of maternal death in Africa Morbidity Haemorrhage 33.9 Other indirect causes of deaths 16.7 Sepsis 9.7 Hypertensive disorders 9.1 HIV/AIDS 6.2 Unclassified deaths 5.4 Other direct causes of deaths 4.9 Obstructed labour 4.1 Abortion 3.9 Anaemia 3.7 Embolism 2.0 Ectopic pregnancy 0.5 Percentage Mayıs 2011 DÜTF HSAD 35

Table 3. Causes of maternal death in Asia Morbidity Percentage Haemorrhage 30.8 Anaemia 12.8 Other indirect causes of deaths 12.5 Sepsis/infection 11.6 Obstructed labour 9.4 Hypertensive disorders 9.1 Unclassified deaths 6.1 Abortion 5.7 Other direct causes of deaths 1.6 Embolism 0.4 Ectopic pregnancy 0.1 HIV/AIDS 0.0 Mayıs 2011 DÜTF HSAD 36

Table 4. Causes of maternal death in Latin America Morbidity Percentage Hypertensive disorders 25.7 Haemorrhage 20.8 Obstructed labour 13.4 Abortion 12.0 Unclassified deaths 11.7 Sepsis/infection 7.7 Other indirect causes of deaths 3.9 Other direct causes of deaths 3.8 Embolism 0.6 Ectopic pregnancy 0.5 Anaemia 0.1 HIV/AIDS 0.0 Mayıs 2011 DÜTF HSAD 37

Table 5. Causes of maternal death in developed countries Morbidity Percentage Other direct causes of deaths 21.3 Hypertensive disorders 16.1 Embolism 14.9 Other indirect causes of deaths 14.4 Haemorrhage 13.4 Abortion 8.2 Ectopic pregnancy 4.9 Unclassified deaths 4.8 9. Sepsis/infection 2.1 HIV/AIDS 0.0 Mayıs 2011 DÜTF HSAD 38

Gelişmekte olan ülkelerde anne ölümlerinin nedenlerine Doğrudan doğumsal ana ölümleri Kanama Enfeksiyon Düşük Toksemi Engellenmiş eylem Diğer göre dağılımı : Dolaylı doğumsal ana ölümleri Viral hepatitler Anemiler Kardiyovasküler hastalıklar Mayıs 2011 DÜTF HSAD 39

Kanama nedenleri : 1. Trimesterde Düşükler Ektopik gebelik 3. Trimesterde Plasente previa Abruptio plasenta Doğum sonrası Uzamış eylem Plasenta retansiyonu Cerrahiye bağlı vajinal kanama Servikal-vajinal yırtıklar Uterus tümörleri Mayıs 2011 DÜTF HSAD 40

DOĞRUDAN NEDENLER İLE MEYDANA GELEN ANNE ÖLÜMLERİNİN DAĞILIMI İntihar % 4.1 Bilinmeyen doğrudan nedenler % 12.9 Erken gebelik dönemi ölümler % 2.3 Ödem, proteinüri ve hipertansif bozukluklar % 23.4 Gebeliğe bağlı enfeksiyonlar % 5.8 Diğer doğrudan nedenler (emboli, cerrahi komplikasyonlar, uterus rüptürü) % 19.9 Ante-, intra- ve post-partum hemoraji % 32.2 43 KAYNAK:2005 Mayıs 2011 Ulusal Anne Ölümleri Çalışması DÜTF HSAD 43

GEBELİĞE BAĞLI ÖLÜMLERİN GERÇEKLEŞTİĞİ ZAMANLAR 44 Mayıs 2011 DÜTF HSAD 44

ÖLÜMÜN GERÇEKLEŞTİĞİ YER İkinci basamak sağlık kuruluşu % 31.7 Üçüncü basamak sağlık kuruluşu % 28.3 Ev % 21.0 Bilinmeyen % 0.8 Evin dışında kaza % 7.8 Sağlık kuruluşuna giderken/sevk edilirken % 10.4 KAYNAK:2005 Mayıs 2011 Ulusal Anne Ölümleri Çalışması DÜTF HSAD 45

Ana ölümleri önlenebilir mi? Mayıs 2011 DÜTF HSAD 47

Anne ölümlerinde önlenebilir faktörlerin dağılımı 14,4 2,0 16,3 15,6 4,6 3,4 27,9 18,4 22,2 55,7 60,8 58,8 Kent Kır Türkiye Hanehalkı/toplumsal faktörler Sağlık personeliyle ilgili faktörler Sağlık hizmetiyle ilgili faktörler Diğer faktörler 48 Mayıs 2011 DÜTF HSAD 48

ANNE ÖLÜMLERİNE KATKIDA BULUNAN SAĞLIK PERSONELİ İLE İLGİLİ FAKTÖRLER Ebe tanı koyamadı/sorun ile başa çıkamadı % 21.2 Pratisyen hekim tanı koyamadı/sorun ile başa çıkamadı % 17.2 Kadın-doğum ekibi tanı koyamadı/sorun ile başa çıkamadı % 34.6 Düşük kaliteli doğum öncesi bakım % 17.2 Sevk edilememe/ sevkte gecikme % 9.8 KAYNAK:2005 Mayıs 2011 Ulusal Anne Ölümleri Çalışması DÜTF HSAD 49

ANNE ÖLÜMLERİNE KATKIDA BULUNAN SAĞLIK HİZMETİ İLE İLGİLİ FAKTÖRLER KAYNAK:2005 Mayıs 2011 Ulusal Anne Ölümleri Çalışması DÜTF HSAD 50

ANNE ÖLÜMLERİNE KATKIDA BULUNAN HANEHALKI TOPLUMSAL FAKTÖRLER Sorunun tanımlanmasında gecikme % 38.1 İstenmeyen gebelik % 10.1 Doğum öncesi bakım alınmaması % 17.6 Sağlık bakımı/tedavi için gecikme % 34.2 KAYNAK:2005 Mayıs 2011 Ulusal Anne Ölümleri Çalışması DÜTF HSAD 51

ANNE ÖLÜMLERİNİN BİYO-MEDİKAL RİSK FAKTÖRLERİNE GÖRE DAĞILIMI 36,5 38,5 37,6 29,2 25,4 27,1 34,4 36,1 35,3 2005 UAÖÇ Kent Kır Türkiye Birden fazla risk Sadece bir risk Risk yok 52 Mayıs 2011 DÜTF HSAD 52

BİYO-MEDİKAL RİSK FAKTÖRLERİNİN DAĞILIMI 50,0 45,0 40,0 35,0 30,0 25,0 20,0 28,4 23,9 15,0 13,3 10,0 6,9 5,0 5,0 3,7 2,3 1,4 0,0 Anne Ölümleri Yaş<18 ve yaş>34 Parite>4 Kronik hipertansif hastalıklar Dolaşım sistemi hastalıkları Endokrin ve metabolik hastalıklar Anemi Obezite Sigara içme 53 Mayıs 2011 DÜTF HSAD 53 2005 UAÖÇ

Ana ölümlülüğünü azaltmak Korunma için bazı stratejiler : Aile planlaması DÖB + sevk sistemi Acil bakımın geliştirilmesi Var olan sağlık bakım alt yapısının geliştirilmesi Kırsal bölgelere ulaşım Toplumun eğitimi Mayıs 2011 DÜTF HSAD 54

Ana ölümlülüğünü azaltmak için bazı stratejiler : Bütüncül kadın sağlığı yaklaşımı Gebelik öncesi, gebelik, doğum, doğum sonu Birinci basamakta ÜS hizmetleri kapsamında, toplum düzeyinde, AP ye gerekli ağırlık verilerek nitelikli hizmet (DÖ-D-DS) İkinci basamak acil ve riskli vakalarda birinci basamağı desteklemeli Güvenli annelik yaklaşımı, anne ölümleri yüksek ülkelerde temel strateji kabul edilerek uygulanmalı Cinsiyet ayrımcılığı, yoksullukla mücadele, kadının statüsünün iyileştirilmesi.. Mayıs 2011 DÜTF HSAD 55

HEP BİRLİKTE YAŞAMA TUTUNMAYA ÇALIŞAN ELE DESTEK VERELİM Mayıs 2011 DÜTF HSAD 56