KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ iii GİRİŞ 1-3 Aralık 2014 tarihlerinde İstanbul da düzenlenen D-8 Zirvesinde, Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu (TKDK) ile Gelişen Sekiz Ülke Ekonomik Ortaklık Örgütü (D-8) arasında bir işbirliği Protokolü imzalanması yönünde mutabakat sağlanmıştır. Akabinde 18 Mart 2015 tarihinde Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu ile D8 Sekretaryası arasında işbirliği protokolü imzalanmıştır. Bu protokolün amacı; Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumunun, Avrupa Birliği adaylık sürecinde tarım ve kırsal kalkınma politika ve uygulamaları alanlarında edinmiş olduğu bilgi ve tecrübelerini, Gelişen Sekiz Ülke Ekonomik Ortaklık Örgütü (D8) vasıtasıyla D-8 e üye ülkelere aktarmasıdır. TKDK tarafından halen uygulanmakta olan kırsal kalkınma destekleme modelleri, kırsal kalkınma politikaları hakkında D-8 ülkelerinin ilgili uzmanlarına eğitimler düzenlenecektir. Bu çerçevede, kurumsal yapılanma süreçleri, proje döngüsü yönetimi, proje hazırlama, proje değerlendirme, proje uygulamalarının yerinde kontrolü ve izlenmesi, ödeme ve muhasebeleştirme işlemleri ile ilgili bilgi ve deneyimlerin D-8 üye ülkelerine aktarılması amacıyla 14-15 Mayıs 2015 tarihleri arasında Kırsal Kalkınma Çalıştayı düzenlenmiştir. D8 e üye ülkelerden katılacak olan uzmanlara yönelik olarak gerçekleştirilen çalıştayın birinci gününde TKDK uzmanları tarafından proje bazlı eğitim sunumları yapılmıştır. Çalıştayın ikinci gününde ise, TKDK tarafından desteklenmiş olan Ankara ilimizdeki örnek projelere teknik gezi düzenlenmiş ve katılımcıların kırsal kalkınma proje uygulamalarını yerinde görmesi sağlanmıştır. D-8 üyesi olan ülkelerin aynı zamanda İslam İşbirliği Teşkilatına üye olmaları sebebiyle, söz konusu çalıştaya TKDK nın işbirliği protokolü imzaladığı Kurumlardan biri olan SESRIC (İslam Ülkeleri İstatistik, Ekonomik, Sosyal Araştırmalar ve Eğitim Merkezi) tarafından da hem sponsorluk desteği hem de teknik destek sağlanmıştır.
KATILIMCI LİSTESİ İsim Ünvanı Ülke Ali Recep Nazlı TKDK Başkanı Türkiye Mr. Seyed Ali Mohammad Moosavi D-8 Genel Sekreteri İran Musa Kulaklıkaya SESRIC Başkanı Türkiye Ilham Perintis D-8 Sekreteryası Endonezya Mr. Sayed Mohammad Moosavi Tarımsal Ekonomik Planlama ve Kırsal Kalkınma Araştırmaları Enstitüsü Yönetim ve Planlama Grubu Başkanı İran Ms. Zuraizam Binti Yusoff Kırsal ve Bölgesel Kalkınma Bakanlığı Stratejik Planlama Sekreteri Malezya Mr. Md. Mofizul Islam Kooperatifler Genel Müdürü Bangladeş Mr. M.A. Matin Kırsal Kalkınma Akademisi Genel Banglades Müdürü Dr. Zafar Iqbal Qadir. Ulusal Kırsal Kalkınma Merkezi Pakistan Genel Müdürü Mr. Israr Mohammad Khan Ulusal Kırsal Kalkınma Merkezi Pakistan Genel Müdür Yardımcısı Hazem Fawzy Mısır Büyükelçiliği Birinci Sekreteri Mısır
KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ v İÇİNDEKİLER 1. AÇILIŞ KONUŞMALARI...1 1.1. Ali Recep NAZLI (TKDK Başkanı)...1 1.2. Seyed Ali Mohammed Mousavi (D-8 Genel Sekreteri)...4 1.3. Musa KULAKLIKAYA (SESRIC Başkanı)...6 ÇALIŞTAY BİRİNCİ GÜNÜ...9 2. TÜRKİYE TARIMI, TÜRKİYE DE VE AVRUPA BİRLİĞİNDE KIRSAL KALKINMA POLİTİKALARI...9 3. TKDK ORGANİZASYONEL YAPILAR VE IPARD UYGULAMA SÜREÇLERİ...18 3.1. IPARD ın Temel Amaçları...18 3.2. IPARD Programı İçeriği...19 3.3. TKDK Organizasyon Yapısı...21 3.4. IPARD Programının Amacı ve Hedefleri...23 3.4.1. IPARD Programının Hedef Alanları...23 3.4.2. IPARD Fonları Kapsamında Desteklenen Sektörler...24 3.4.3. Tarımsal İşletmelerin Yeniden Yapılandırılması ve Topluluk Standartlarına Ulaştırılmasına Yönelik Yatırımlar Tedbiri...26 3.4.4. Tarım ve Balıkçılık Ürünlerinin İşlenmesi ve Pazarlanmasının Yeniden Yapılandırılması ve Topluluk Standartlarına Ulaştırılmasına Yönelik Yatırımlar Tedbiri...27 3.4.5.Kırsal Ekonomik Faaliyetlerin Çeşitlendirilmesi ve Geliştirilmesi.. 27 4. PROJE HAZIRLAMA, PROJE DEĞERLENDİRME, PROJE DÖNGÜSÜ YÖNETİMİ VE İŞ PLANI DEĞERLENDİRME...30 5. YERİNDE KONTROL VE TAHAKKUK İŞLEMLERİ...37 5.1. Sözleşme Öncesi Yerinde Kontroller...37 5.2. Ödeme Öncesi Yerinde Kontroller ve İdari Kontroller (Tahakkuk İşlemleri)... 38 5.3. Uygulama Sonrası Yerinde Kontroller...40 6. İZLEME VE RAPORLAMA İŞLEMLERİ...41 7. MUHASEBE İŞLEMLERİ...42 8. ÖDEME İŞLEMLERİ...45 9. İÇ DENETİM İŞLEMLERİ...46 ÇALIŞTAY İKİNCİ GÜNÜ (TEKNİK GEZİ)...54 SUNUMLAR...58
KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ 1 1. AÇILIŞ KONUŞMALARI 1.1. Ali Recep NAZLI (TKDK Başkanı) D-8 örgütünün Genel Sekreteri sayın Musavi, SESRIC Başkanı Büyükelçi sayın Musa KULAKLIKKAYA, İslam ülkelerinin Türkiye deki Büyükelçiliklerinin değerli temsilcileri, İslam Kalkınma Bankasının değerli temsilcileri, Ve yurtdışından gelen D-8 ülkelerinin değerli temsilcileri, delegasyonu, Ülkem ve Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu adına hepinize hoş geldiniz diyorum. Ülkemize şeref verdiniz. Sizleri burada misafir etmekten büyük mutluluk duyuyoruz. Kırsal kalkınma çalıştayının hem bizler için hem D-8 ülkelerinin geneli için ve spesifik olarak da her birinizin kendi ülkesi için hayırlara vesile olmasını temenni ediyorum. Öncelikle sizlere bulunduğumuz Kurumdan biraz bahsetmek istiyorum. Şu an içinde bulunduğumuz ve bugün ve yarın çalıştayı düzenleyecek olan Kurumun yapısını biraz sizlere özetlemek istiyorum. Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu, Avrupa Birliği ile Türkiye arasında üyelik müzakereleri çerçevesinde kurulan Türkiye nin uluslararası boyutlu, uluslararası hedefleri olan tarım ve kırsal kalkınmayla alakalı kurulmuş kurumudur. TKDK nın kuruluş amacı şu şekilde ifade edilebilir; TKDK Türkiye deki kırsal alanların sürdürülebilir kalkınmasına katkı yapmak ve bu anlamda kapasite oluşturmak için, Türkiye nin bu alanda koyduğu hedefleri gerçekleştirmek için kurulmuştur. TKDK bugüne kadar sekiz bin projeyle sözleşme imzalamış, bunlar tamamlanarak hayata geçirilmiştir. Bu projeler değişik sektörleri içermektedir. Bu sektörlerin bir kısmı tarımla alakalı sektörler iken bir kısmı ise tarımla hiç ilgili olmayan fakat bununla beraber kırsal alanda kırsal kalkınmayla alakalı sektörlerdir. Tarımla alakalı sektörlerin ana konularından birincisi hayvancılık olup, bu sektörde büyükbaş ve küçükbaş hayvancılık ile kanatlı sektörünü; süt ve et üretimini bütün yönleriyle desteklemekteyiz. Bununla beraber bu ürünlerin işlenmesini ve pazara sunulmasını destekliyoruz. Meyve sebzecilikle ilgili kurulacak soğuk hava depolarını destekliyoruz. Birazdan arkadaşlarımız detaylı olarak neleri desteklediğimizi söyleyecek ancak ben genel bir giriş yapmak istiyorum. TKDK olarak aynı zamanda tarım dışındaki sektörleri de desteklemekteyiz. Örneğin kırsal turizm bunlardan bir tanesi, kırsal alanlarda yapılacak turizm yatırımlarını otelleri, yeme içme tesislerini, dinlenme tesislerini desteklemekteyiz. Her yörenin kendine has el sanatlarını
2 KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ ve yerel ürünlerini desteklemekteyiz. TKDK, kültür balıkçılığından arıcılığa kadar; tıbbi aromatik bitkilerden seracılığa ve süs bitkilerine kadar tarımın bütün alanlarına destek vermekteyiz. Sizlere TKDK nın verdiği desteklerin diğer destek mekanizmalarından farkından ve bizlerin burada kurduğumuz sistemin farkından biraz bahsetmek istiyorum. Değerli misafirler öncelikle TKDK bugüne kadar desteklediği projelerle 32.000 kayıtlı istihdam oluşturmuştur. Yani TKDK nın desteklediği projeler ki, bunların büyük kısmı yeni tamamlandı, bu işletmeler tam kapasiteyle çalıştıklarında hedefimiz en az 80.000 istihdam yaratmaktır. İkinci olarak, biz bütün sistemimizi bir planlama ve programlama dahilinde yapıyoruz. Sizlerle iki günlük çalıştay süresince paylaşmak istediğimiz konu budur. TKDK tarafından gerçekleştirilen bütün işlemler IPARD Programı olarak adlandırdığımız ve detaylarını bugün ve yarın konuşacağımız bir program çerçevesinde yapılmaktadır. Sistem gereğince programa tam bir bağlılık söz konusu, programdan herhangi bir nedenle sapma veya değişiklik mümkün değildir. IPARD Programı Türkiye nin öncelikleri, ihtiyaçları ve bu konudaki hedefleri doğrultusunda hazırlanmış bir programdır. TKDK faaliyetlerini programa tam bir uyum içinde yürütmektedir. Buradaki değerli temsilcilerin ve sayın başkanların da çok iyi bildikleri gibi, İslam ülkelerinin tarım ve kırsal kalkınma alanındaki en önemli sorunu programlama ve programa bağlı olarak uygulama yapmaktır. TKDK nın bu anlamda çok ciddi bir yeteneği ve kapasitesi mevcut. Kurumda yaklaşık 1.800 personel mevcut ve bu personelin hepsinin iyi derecede program yazma ve uygulama kapasiteleri vardır. TKDK olarak bizler, sizlerin uygun görmesi ve uygun ortamların oluşması halinde bu konudaki deneyimlerimizi paylaşmak için hazırız. Uygun ortamlar ve koşullar oluştuğunda programlama konusunda sizlere deneyimlerimizi sunabiliriz. Bu konularda ülkelerinizin ihtiyaçlarını sizlerle birlikte belirleyebiliriz. Bu ihtiyaçlar doğrultusunda bir program yazabiliriz ve bu programı çok iyi bir şekilde takip edebiliriz. Burada önemli olan ikinci konu da akreditasyondur. TKDK hem Türkiye Cumhuriyeti Hazine Müsteşarlığı tarafından hem de Avrupa Birliği Komisyonu tarafından akredite edilmiş bir kurumdur. Yani TKDK nın bütün süreçleri, bütün işlem adımları, projelerin tamamı kısacası sistemin bütünü akreditasyona tabiidir ve akreditasyon kriterlerine göre hareket edilmektedir. Akredite bir kurum olmamız nedeniyle, ülkenin her yerinde, bütün alanlarda aynı kriterleri uygulayabilmekteyiz. İkinci olarak da kişiye özel kriterleri bertaraf edebilmekte, izleme ve değerlendirme çok verimli bir şekilde gerçekleştirilebilmektedir. Bildiğiniz gibi proje döngüsü yönetiminin en önemli adımlarından birisi izleme ve değerlendirmedir. Fakat maalesef bizler sürekli sahadaki işlere konsantre olduğumuzdan izleme ve değerlendirmeyi ihmal etmekteyiz. Ama TKDK bu konudaki sorunları aşmış durumdadır.
KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ 3 Bildiğiniz gibi sektörde çok ciddi fırsatlar mevcut, tarım 21. Yüzyılın sektörüdür ve dünyada tarıma yatırım yapan ülkeler, firmalar çok ciddi gelirler elde edecekler ve dünya ekonomisinde ön plana geçeceklerdir. Küçük bir örnek vermek gerekirse; kanatlı sektöründe TKDK nın verdiği desteklerle yapılan yatırımlar sayesinde ülkenin belli bölgelerinde kümelenmeler oluştu. Kanatlı sektöründe büyük firmalar belirli bölgelerde kuluçkahaneler, yem fabrikaları kurmaktalar ve TKDK nın destekleri ile yatırımcılar bu bölgelerde tavukçuluk işletmeleri kurmaktadırlar. TKDK bu kümes yatırımlarının hem inşaat giderlerini hem de makine ekipman alımlarını ve danışmanlık giderlerini desteklemektedir. Dolayısıyla tesisler TKDK desteğiyle kurulmakta, yatırımcımız daha sonra büyük firmalarla sözleşme imzalamakta bu sayede civciv, yem, ilaç ve veterinerlik hizmetleri gibi bütün giderlerini sözleşme imzaladığı firmadan temin etmektedir. Bundan dolayı yatırımcımız sadece üretime odaklanmakta ve 42 günlük yetiştirme sürecinin sonunda ise firmaya ürününü teslim etmektedir. Böylece yatırımcımız üretimden kar payı almaktadır. Şu anda böyle bir işletme için ülkemizdeki tavuk başına kar payı 1 TL civarındadır. TKDK nın 50.000 kapasiteli işletmeleri desteklediği dikkate alınacak olursa yatırımcımız 50.000 TL kar payı almaktadır. Bu sistemde giderlerin de çok az olduğu düşünülecek olursa yatırımcımız fazla riske girmeden üretim yapabilmektedir. Bu sistem sayesinde Türkiye çok önemli beyaz et ihracatçılarından birisidir. Bu örneği vermemdeki amacım; çalıştay süresince konuşacağımız konuların burada kalmaması, sizlere faydalı olması ve kapasite oluşturmasıdır. Bu tip örnekleri çalıştayın ikinci günü yapacağımız işletme ziyaretleri sırasında sizler de göreceksiniz. TKDK olarak bizler, D-8 sekreteryası ile uzun süredir görüşmeler yapmaktayız. Sayın D-8 Genel Sekreterini kurumumuzda misafir ettik ve kendileriyle bir protokol imzaladık. Geçtiğimiz yıl Tarım Bakanları toplantısına birlikte katıldık. Bu çalıştay işte bu uzun soluklu çalışmaların bir sonucudur. Çalıştayın hedefi öncelikle bir başlangıç çalıştayı olmak. Sizlere neleri verebileceğimizi, hangi konularda sizlere destek olabileceğimizi paylaşmak istiyoruz. Bunun devamında sizlerin ihtiyaçları ve talepleri olması durumunda spesifik konularda organizasyonlar, eğitimler ve programlar yapabiliriz. Dolayısıyla bu çalıştay hem bir tanışma, hem kurumsal kapasite anlamında sizlere neler verebileceğimizi sizlerle tartışma anlamında önemli bir başlangıç toplantısı olacaktır. İslam İşbirliği Teşkilatı Ekonomik Araştırmalar Merkezi SESRIC ile de bizim bir beş altı aylık bir çalışmamız var. Onlarla da bir protokolümüz var. Ülkeleriniz hem İslam İşbirliği Teşkilatı hem de D-8 üyesi ülkelerdir. Bu iki organizasyon da sizlere bu alanda destek olabilmek için kurumumuzla protokoller yapıyor. Çok yakın zamanda SESRIC ile de bir çalışma yapmayı planlamaktayız. Burada sizlerle paylaşmak istediğimiz sistem Avrupa da iyi kurgulanmış, yani tarım ve kırsal kalkınma alanında Avrupa Birliği ülkeleri güzel bir sistem kurmuş durumdalar. Avrupa birliği üyesi 28 ülkenin ödeme ajanslarının başkanları her
4 KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ yıl bir araya gelmekte ve yıllık olarak yapılanlar, yapılamayanlar analiz ediliyor. Bir ülkenin eksik kaldığı konular diğer bir ülke tarafından tamamlanmakta ve böylece kapasite oluşmaktadır. TKDK da bu sistemin bir parçası olarak Türkiye de Avrupa Komisyonunun yetkilerini kullanan tek kuruluşuz. Dolayısıyla TKDK bu sisteme entegre edilmiş bir şekilde çalışmaktadır. Bizler işte böyle bir sistemin kurulmasındaki tecrübelerimizi İslam ülkeleri ile paylaşmak ve onlara destek sağlamak istiyoruz. Çalıştayın birinci gününde uzmanlarımız tarafından teknik bilgiler içeren sunumlar yapılacaktır. İkinci gün ise işletme ziyaretleri yapılacaktır. Bu çerçevede TKDK tarafından % 50-65 oranında hibe desteği sağlanan Ankara daki üç farklı tesis ziyaret edilecektir. Bu tesisler TKDK destekleriyle kurulmuş ve ülke ekonomisine önemli katkılar sağlamaktadırlar. Sizlere katılımlarınız için teşekkür ediyorum. Ayrıca sayın Genel Sekretere ve Sayın Başkan bizimle oldukları için teşekkürlerimi sunuyorum. Çalıştayın hepimiz için faydalı olmasını diliyorum. 1.2. Seyed Ali Mohammed Mousavi (D-8 Genel Sekreteri) Bismilllahirrahmanirrahim Türkiye Cumhuriyeti Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu Başkanı Sayın Ali Recep NAZLI, İslam Ülkeleri İstatistik, Ekonomik ve Sosyal Araştırma ve Eğitim Merkezi (SESRIC) Genel Direktörü Büyükelçi Sayın Musa KULAKLIKAYA, Sayın Temsilciler, Bayanlar ve Baylar, esselamü aleyküm ve rahmetullahü ve berekatühü. Bu çok önemli Kırsal Kalkınma Politikaları Bilgi Alışverişi Çalıştayında bulunmak benim için gurur verici. Bu toplantı koordineli ve uyumlu bir şekilde D-8 üyesi ülkelerinin kırsal kalkınma entegrasyonu ve sonrasında gıda güvenliği ve yaşam
KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ 5 standartlarına katkıda eşsiz bir platform oluşturmaktadır. Bu çalıştaya D8 organizasyonu adına hepinize hoşgeldiniz diyorum. Öncelikle Türkiye Cumhuriyeti hükümetine ve özellikle Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumuna, başkent Ankara`da bu harika mekanda heyetimize sağlanan bu iyi hazırlanmış çalıştay için kalbi şükranlarımı sunuyorum. Ayrıca, tüm temsilcilere ve özveri ve desteklerinden ötürü bu çalıştayın yapılmasını mümkün kılan SESRIC`e şükranlarımı ifade etmek istiyorum. Saygıdeğer temsilciler, benden daha iyi biliyorsunuz ki, tarım ve kırsal kalkınma dünyada ve özellikle D8 ülkeleri dahil tüm gelişmekte olan ülkelerde merkezi ve stratejik bir rol oynamaktadır. Nitekim, tarım ve kırsal kalkınma, gıda güvenliğinin geliştirilmesi, yoksulluğun ortadan kaldırılması, yaşam standartlarının iyileştirilmesi ve ekonomik büyümenin temel anahtarıdır. Saygıdeğer temsilciler, bayanlar ve baylar, D-8 `ülkeleri Kırsal Kalkınmasının artırılmasındaki ortak çabaların bir parçası olarak, TKDK Başkanı Sayın Ali Recep NAZLI`nın da belirttiği gibi, TKDK ile D8 arasında 18 Mart 2015 tarihinde bir protokol imzalanmıştır. Bu protokolün amacı, bilgi ve deneyimlerin aktarılması yoluyla, bölgesel bilgi tabanını geliştirmek, kırsal kalkınma alanında ortak çabaları teşvik etmek ve kırsal kalkınma işbirliği için genel çerçeveyi sağlamaktır. Bu bağlamda, TKDK`ya, bu yakın işbirliği için minnetlerimi sunuyorum. Bu protokol, üye ülkelerin kırsal kalkınmadaki ortak çıkarları konularında teşvik etmek ve işbirliğini kolaylaştırmak için genel bir çerçeve sunmaktadır. D8 Ülkeleri kırsal alanların değişimi, üretim sektörü ile ilgili konularda gerekli tedbirleri almalıdır. Bu amacı teşvik için, kırsalda yaşayan insanlara, kendi ekonomik, sosyal ve çevresel rollerini tam olarak yerine getirmeleri konularında yeni gelişim modellerini uygulamalarına izin verilmelidir. Bunun yanısıra, D8 ülkelerini, TKDK ile gelecekteki işbirliği için bu protokolden fayda sağlamaları konusunda cesaretlendirmek isterim. D8 ülkeleri yakın zaman içinde kapasite oluşturma, teknik destek ve proje uygulamaları konularında işbirliği yapabilirler. Bu çalıştayın çıktılarını dikkate alarak, D8 ülkeleri arasındaki kırsal kalkınma konusunda stratejik amaçlara ve işbirliğimiz konusundaki eylem planına ihtiyaç vardır. Bunu başarmak için, umu yorum ki bu çalıştay, D-8 kırsal kalkınma işbirliği için kapsamlı yaklaşımlarla kapasite geliştirme, bilgi ve bilginin unsurlarını birleştiren politika ve programları ortaya koyacaktır. Bunun için ortak yaklaşımların her aşamada dahil olması ve özel ve kamu paydaşlarının da katılımının sağlanması gerekir. Son olarak, bir kez daha D8 üye ülke temsilcilerini bu önemli toplantıya katılımlarını sağladığı için Türkiye Cumhuriyeti Hükümetine ve Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu`na derin şükran ve minnetlerimi sunuyor, ve bu tür girişimlerin diğer üye ülkeler tarafından da devam ettirilmesini temenni ediyorum. Çalıştayın başarılı olmasını diliyor ve beni dinlediğiniz için teşekkür ediyorum. Esselamü aleyküm ve rahmetullah ve berekatühü.
6 KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ 1.3. Musa KULAKLIKAYA (SESRIC Başkanı) Ekselansları D-8 Genel Sekreteri M. Sayed Ali Muhammed Mousavi, TKDK Başkanı Sayın Ali Recep Nazlı, TKDK nın, İslam İşbirliği Teşkilatının ve D-8 üyesi ülkelerin Ankara daki Büyükelçiliklerinin saygıdeğer temsilcileri, Sayın bayanlar ve baylar, esselamü aleyküm ve rahmetullahü ve berekatühü Sizlere hoş geldiniz diyorum ve davetimizi kabul ederek, bu önemli çalıştaya katılmak üzere değerli zamanınızdan iki gün ayırdığınız için teşekkür ediyorum. Ayrıca bu eşsiz çalışmanın organizasyonundaki işbirlikleri için D-8 Genel Sekreterliğine ile Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumuna teşekkürlerimizi ve takdirlerimizi sunuyorum. İslam İşbirliği Teşkilatının beş üye ülkesinden ve Türkiye den temsilcilerin katılımlarıyla, üye ülkelerimizin önemli konularından birisi üzerinde tecrübelerini, uygulamalarını ve bilgilerini paylaşmak üzere bugün bir araya geldiklerini görmekten çok mutlu oldum. İslam İşbirliği Teşkilatının ve D-8 Organizasyonun sekiz üye ülkesi arasında beş üye ülkenin toplam nüfuslarının; Bangladeş te % 67, Mısır da % 57, Endonezya da % 57, Nijerya da % 54 ve Pakistan da % 62 olmak üzere yarısından fazlası kırsal alanlarda yaşamaktadır. Diğer üç üye ülkede ise; İran da % 27, Malezya da % 26 ve Türkiye de % 28 olmak üzere kırsal alanlarda yaşayan nüfusun yüzdesi de oldukça yüksektir.
KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ 7 İslam İşbirliği Teşkilatı üye ülkelerinin nüfuslarının % 51,8 inin kırsal alanlarda yaşaması ve İslam İşbirliği Teşkilatı üyesi ülkelerin çayır-mera alanları dahil olmak üzere dünya tarım alanlarının % 29 una sahip olmaları nedeniyle, tarımsal faaliyetleri üye ülkelerin ekonomilerinde önemli bir rol oynamaktadır. Güncel istatistikler göstermektedir ki; İslam İşbirliği Teşkilatı ülkelerinde toplam nüfusun % 14,5 ini oluşturan 240 milyon insan ekonomik olarak tarım sektörüne faaliyet göstermektedirler. İslam İşbirliği Teşkilatı üyesi 17 ülkede ise ekonomik olarak tarımdaki aktif nüfusun payının % 20 den fazla olması tarımsal faaliyetlerin önemini göstermektedir. Tarım sektöründeki gelişmelerin yanında fakirliğin azaltılması kırsal kalkınma için bir diğer anahtar faktördür. Üye ülkelerin kırsal alanlarında yaşayan nüfusun önemli bir kısmı fakirlik sınırının altında bulunduğu için, fakirliğin azaltılması sürdürülebilir bir kırsal kalkınmaya ulaşmak için üye ülkelerin en önemli önceliklerinden birisidir. Bu nedenle, tarım ve fakirliğin azaltılması COMCEC (İslam İşbirliği Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi) stratejisinde işbirliği alanlarından birisi olarak belirlenmiştir. Sürdürülebilir kırsal kalkınmayı sağlamak amacıyla, İslam İşbirliği Teşkilatı Tarımsal Kapasite Geliştirme Programının ve Fakirliğin Azaltılması Programının SESRIC tarafından başlatıldığını sizlere bildirmekten mutluluk duyuyorum. Değerli Katılımcılar; Sayın bayanlar ve baylar; Kırsal kalkınma terimi, üye ülkeler arasında kalkınma paradigmasındaki güncel konulardan birisidir. Kırsal alanların kalkınmasının sağlanması için bu alanlardaki nüfusa istihdam olanakları açılmalıdır ve bu insanlar evlerine yakın bölgelerde iş bulabilmelidirler. Teknik ve sosyal altyapıya yönelik ulusal kalkınma projelerinin merkezileşmesi, fabrikaların, endüstrilerin, üniversitelerin ve diğer üretim şirketlerinin özellikle kırsal alanlarda kurulması bu bölgelerde tarım dışı iş olanaklarını artırabilir. Şehirler ile kırsal alanlar arasındaki bağlantıların, alt yapının, gelişmiş bilgi teknolojilerinin, kamu hizmetlerinin kalitesinin, sağlık hizmetlerinin kalitesinin ve eğitim olanaklarının geliştirilmesi gereklidir. Altyapı geliştirme projeleri esas alınarak, üye ülkelerin kırsal alanlarında çevre, atık toplama ve yönetimi, enerji temini ve kaliteli içme suyu gibi konulara yatırım yapılmalıdır. Kırsal alanlarda okuryazarlık oranının yükseltilmesi için genç kuşaklara eşit eğitim olanaklarının sağlanması amacıyla gerekli politikalar uygulanmalıdır. Kalkınma göstergeleri bağlamında; İslam İşbirliği Teşkilatı üyesi ülkeler kırsal kalkınma açısından hala diğer gelişmiş ülkeler grubunun aşağısındadırlar. Kırsal kalkınma stratejilerine yeterince odaklanılmasındaki ve uygun politikaların geliştirilmesindeki eksiklikler nedeniyle kırsal alanlar hala kentlerin gerisinde bulunmaktadır. Umarım kırsal kalkınma politikalarına ilişkin bilgi değişimi ile
8 KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ ilgili bu çalıştay, üye ülkelerin kırsal alanlarındaki güçlü yönlerin ve fırsatların tanınmasına ve bunlardan faydalanılmasına katkı sağlayacaktır. Değerli Katılımcılar; Sayın bayanlar ve baylar SESRIC, üye ülkelerin kırsal kalkınma eğitim merkezleri ile yakın işbirliği içerisinde düzenlenen kapasite oluşturma ve eğitim programları, çalışma ziyaretleri ve çalıştaylar yoluyla kırsal kalkınma alanında ortak çalışmaların başlatılmasını desteklemektedir. Bu çalıştayın çıktılarının uygulanması açısından D-8, TKDK ve SESRIC işbirliği ile bireysel bir kapasite oluşturma programının başlatılması önerisi de ortaya çıkabilir. Bu çalıştay süresince gerçekleştireceğiniz görüşmelerin ve sunacağınız önerilerin çalışmalarımızın geliştirilmesi ve amaçlarımızın daha iyi belirlenmesi açısından bizlere çok katkısı olacaktır. Sizlere verimli ve başarılı bir çalıştay ve görüşme diliyor, gösterdiğiniz nazik ilgi için teşekkür ediyorum. Esselamü aleyküm ve rahmetullahü ve berekatühü.
KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ 9 ÇALIŞTAY BİRİNCİ GÜNÜ 2. TÜRKİYE TARIMI, TÜRKİYE DE VE AVRUPA BİRLİĞİNDE KIRSAL KALKINMA POLİTİKALARI Sayın Başkanım, Sayın D-8 Genel Sekreteri Sayın SESRIC Başkanı, İslam ülkelerinin değerli temsilcileri, TKDK Uzmanı Hakan Efendi ÖZAT Çalıştayın ilk oturumunda sizlerle Türk tarımı, Türk tarımının bugün bulunduğu nokta, Türk tarım sektöründe son yıllardaki gelişmeler, Türkiye nin genel kırsal kalkınma politikası ve bu çalıştayı organize eden Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumunun bir Avrupa Birliği Kurumu olması nedeniyle, Avrupa Birliği kırsal kalkınma politikalarını tartışacağız. Türkiye, insanlık tarihinde tarımsal üretimin ilk defa gerçekleştirildiği topraklara sahip bir ülkedir. Türkiye, geniş tarım alanları, büyük nüfusu ve yüksek üretim potansiyeliyle tarımsal açıdan bölgenin en önemli ülkelerinden birisidir. Türkiye nin toplam yüzölçümü 78 milyon hektar olup, bu alanın 24 milyon hektarı tarımsal üretimde, 14 milyon hektarı çayır ve mera olarak kullanılmaktadır. Ormanların kapladığı alan ise 21 milyon hektardır. Türkiye de 3 milyon tarım işletmesi mevcut olup, ortalama işletme genişliği ise 6 hektardır. Türkiye, geniş tarım alanlarını ve uygun iklim koşullarını iyi bir şekilde değerlendirmiş, tarımsal üretim değeri geçtiğimiz on yılda % 157 artarak 61 Milyar dolara ulaşmıştır. Türkiye, Dünya nın yedinci; Avrupa nın ise en büyük tarımsal ekonomisi olmuştur. Gayrisafi yurtiçi hasıla içerisinde tarım sektörünün payı ise % 7,4 tür. Türkiye, 18 milyar dolar tarımsal ihracatı ve yine 18 milyar dolar tarımsal ithalatı ile 36 milyar dolarlık tarımsal ticaret hacmine sahip olup, tarımsal ticaret hacmini son yılda % 370 artırmıştır. Türkiye, tarım sektöründeki tarımsal üretim ve ticaret hacmiyle 77 milyon vatandaşının ve yıllık yaklaşık 40 milyon turistin gıda ihtiyacını karşılamakta; ayrıca dünyanın 192 ülkesine 18 milyar dolar tutarında 1.681 farklı ürün ihraç etmektedir. Bitkisel üretim açısından, Türkiye 33 milyon ton tahıl, 3,5 milyon ton yağlı tohumlu bitkiler, 18 milyon ton meyve ve 28 milyon ton sebze üretmektedir. Bu üretim değerleriyle Türkiye, yaklaşık 30 bitkisel ürünün üretiminde dünya sıralamasında ilk beşte yer almaktadır. Ama fındık, kiraz, incir, kayısı gibi bazı ürünlerde ise Türkiye dünyanın en fazla üretim yapan ülkesi konumundadır. Türkiye nin üretimdeki potansiyeli aynı şekilde ihracatına da yansımaktadır.
10 KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ Özellikle fındık, kayısı, üzüm, incir gibi ürünlerde Türkiye dünyanın en büyük ihracatçısı iken, 21 bitkisel üründe ise dünyada en fazla ihracat yapan ilk beş ülke arasında yer almaktadır. Hayvansal üretim açısından Türkiye, 18 milyon ton süt, 1 milyon ton kırmızı et ve 2 milyon ton beyaz et üretimi ile hem kendi nüfusunun gıda ihtiyacını karşılamakta hem de ihracat gerçekleştirmektedir. Türkiye, inek sütü üretimi açısından dünyada dokuzuncu, koyun sütü üretiminde ikinci, sığır eti üretiminde on yedinci, beyaz et üretiminde dokuzuncu, bal üretiminde ise ikinci sıradadır. Türkiye nin gerek üretimde ve gerekse ihracattaki potansiyelinin altında yatan farklı nedenler mevcuttur. Geniş tarımsal araziler, uygun iklim koşulları, yüksek mekanizasyon düzeyi yukarıda bahsedilen üretim ve ihracat başarısını sağlamaktadır. Ayrıca Türkiye, coğrafi konumu nedeniyle ihracat açısından önemli avantajlara sahiptir. Dünya haritasında Türkiye nin çevresinde dört saatlik uçuş mesafesinde bir daire çizildiğinde görülecektir ki; bu bölgede dünya Gayri Safi Hasılasının 1/4 ü üretilmekte ve nüfusunun 1/3 ü yaşamaktadır. Türkiye, Cumhuriyetin kuruluşundan itibaren geçen 90 yıllık süreçte, kırsal alanlarını geliştirmek amacıyla sürekli olarak politikalar geliştirmiş, plan ve programlar hazırlamış ve projeler uygulamıştır. Kırsal kalkınma politikalarının oluşturulmasında, öncelikle bu politikaların hedef kitlesinde yer alacak kırsal alanların tanımı ve sınırlaması önem taşımaktadır. Kırsal alanların belirlenmesi ve sınırlandırılması amacıyla geliştirilmiş birçok sınıflama ve tanılama yöntemi bulunmaktadır. Türkiye de ise bu amaçla yerleşim yerlerinin nüfusları esas alınmakta ve nüfusu 20.000 den az olan yerleşim yerleri kırsal alan olarak kabul edilmektedir. Bu sınıflama yöntemine göre Türkiye nüfusunun yaklaşık % 28 i kırsal alanlarda yaşamaktadır. Kırsal kalkınma politikaları açısından önem taşıyan bir diğer nokta da, altyapı durumudur. Bu açıdan bakıldığında, Türkiye deki belediye düzeyindeki yerleşimlerin %99 u içme suyu şebekesine bağlı durumdadır. Yaklaşık 320.000 km olan toplam köy yollarının 140.000 kilometresi yani yarısı standartlara uygun şekilde asfaltlanmış veya stabilize hale getirilmiş durumdadır. Son yıllarda kırsal kalkınmanın göstergelerinden birisi de internete erişimdir. Türkiye nüfusunun yaklaşık yarısı kendi yerleşim yerlerinde internet erişimine sahip durumdadır. Kırsal kalkınma Türkiye de önemli bir politika alanıdır. Bilindiği gibi kırsal kalkınma, tarım sektörü ile yakından bağlantılı olmakla birlikte kırsal alanların ihtiyaçlarının karşılanması ve yaşam standartlarının geliştirilmesi bu sektörün dışında da birçok faaliyeti içermektedir. Bu çerçevede de Türkiye de kırsal kalkınmanın temel politika dokümanlarının en önemli beş yıllık kalkınma planlarıdır. Türkiye 1963 yılından beri planlı kalkınma politikası uygulamaktadır. Beş yıllık periyodlarla hazırlanan kalkınma planlarında ülkenin gelecek beş
KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ 11 yıllık dönemde kalkınma ile ilgili amaçları, stratejik hedefleri ve yapılacak faaliyetleri belirlenmektedir. Beş yıllık kalkınma planları Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girmektedir ve bu yönüyle de kanun niteliğinde belgelerdir. Kalkınma planlarının içerisinde ülkenin kalkınması ile ilgili bütün unsurlar yer aldığı gibi doğal olarak tarım ve kırsal kalkınmaya ilişkin hedefler ve gerçekleştirilecek faaliyetler de yer almaktadır. Yukarıda da ifade edildiği gibi, beş yıllık kalkınma planları ülkenin kalkınması ile ilgili genel çerçeveyi belirlemektedir. Bu plandan yararlanılarak her yıl gerçekleştirilecek faaliyetleri içeren yıllık programlar hazırlanmaktadır. Bu açıdan bakıldığında Türkiye deki kırsal kalkınma politikaları ile ilgili ana doküman beş yıllık kalkınma planlarıdır. Bunun altında yer alan doküman ise Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisidir. Bu doküman kırsal kalkınmanın bütün paydaşlarının işbirliği ile hazırlanmakta ve kırsal kalkınma için genel çerçeveyi ve stratejik öncelikleri belirlemektedir. Türkiye de şu anda 2014-2020 dönemi Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisi uygulanmaktadır. Kırsal kalkınma açısından bir diğer önemli doküman ise Ulusal Kırsal Kalkınma Planıdır. Bu plan Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından kırsal kalkınmanın diğer aktörleri ile işbirliği içinde hazırlanmaktadır. Planda, Ulusal Kırsal Kalkınma Stratejisinde belirlenen hedeflere ulaşmak amacıyla gerçekleştirilecek faaliyetler ve bu faaliyetlerden sorumlu kuruluşlar tanımlanmaktadır. Yukarıda ifade edilen üç doküman Türkiye de kırsal kalkınma faaliyetlerinin çerçevesini belirleyen dokümanlardır. Bu dokümanlarda istifade edilerek kırsal kalkınma programları hazırlanmaktadır. Kırsal kalkınma programları farklı sektörlere yönelik ve çok bileşenli programlardır. Örneğin kırsal alanda altyapının geliştirilmesi amacıyla şu anda üç program uygulanmaktadır. Bunlarda birisi köylerin altyapısını geliştirmek için uygulanan program, diğeri beldelerin altyapılarını geliştirmek için uygulanan program ve sonuncusu ise kırsal alanlarda sosyal altyapının geliştirilmesi amacıyla uygulanan programdır. Altyapıya yönelik programların yanında bir diğer program grubu ise bölgesel kalkınma programlarıdır. Türkiye geniş topraklara sahip olması ve bölgelerinin farklı özellikler göstermesi nedeniyle bölgelerin ihtiyaçlarına göre oluşturulmuş kalkınma programları uygulanmaktadır. Türkiye de halihazırda uygulanmakta olan bölgesel kalkınma programları Güneydoğu Anadolu Bölgesi Kalkınma Programı (GAP), Doğu Anadolu Bölgesi Kalkınma Programı (DAP), Doğu Karadeniz Kalkınma Programı (DOKAP), Yeşilırmak Havzası Kalkınma Programı (YHDP) ve Konya Ovası Kalkınma Programı (KOP). Türkiye de ayrıca kırsal kalkınmaya ilişkin destekleme programları da uygulanmaktadır. Bunlardan birisi Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından 2005 yılından beri uygulanan ve kırsal alanlardaki ekonomik faaliyetlerin geliştirilmesi amacını taşıyan Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programıdır (KKYDP). Bu program bütün illerde uygulanmakta ve iki ana başlık
12 KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ altında yürütülmektedir. Program kapsamında kırsal alanlarda tarımla ilgili sanayi tesislerinin kurulması, modern sulama altyapısının geliştirilmesi ve çiftçilerin tarımsal üretim için ihtiyaç duydukları makine ekipmanlar desteklenmektedir. Program çerçevesinde bugüne kadar, bir milyar TL hibe desteği sağlanarak 5.450 tarımsal işletme kurulmuş ve 46 bin kişiye istihdam sağlanmıştır. Türkiye de uygulanmakta olan bir diğer kırsal kalkınma destek programı ise IPARD Programıdır. Bu programın temel amacı, Türkiye nin Avrupa Birliğine adaylık sürecinde tarım sektörünün Avrupa birliği standartlarına ulaştırılmasına katkı sağlamaktır. IPARD Programı kapsamında 874 Milyon Avro Avrupa Birliği katkısı ve 286 Milyon Avro Türkiye Cumhuriyeti katkısı olmak üzere toplam 1 Milyar 160 Milyon Avro tutarındaki kaynak kırsal alanların desteklenmesi amacıyla kullanılmaktadır. Program çerçevesinde süt ve et üreten işletmeler, tarımsal ürünleri işleyen tesisler ve kırsal alanlarda ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesine yönelik projeler desteklenmektedir. Türkiye nin Avrupa Birliği aday ülkesi olması nedeniyle, Avrupa Birliğinin tarım ve kırsal kalkınma politikalarının takibi Türkiye açısından önem taşımaktadır. Üyelik gerçekleştiğinde kırsal kalkınma faaliyetleri Avrupa Birliği ile uyumlu hale getirilecektir. Avrupa Birliği kırsal kalkınma politikaları Ortak Tarım Politikasının ana bileşenlerinden birisidir. Bu nedenle öncelikle Ortak Tarım Politikasının geçmişten günümüze geçirdiği değişim ve gelişmeleri kısaca ifade etmek gerekir. Ortak Tarım Politikası, Avrupa Birliğinin en eski politikasıdır ve 1962 yılından beri uygulanmaktadır. Ortak Tarım Politikasının ilk yıllardaki amacı, ikinci dünya savaşı sonrasında yaşanan gıda yetersizliği sorununa çözüm bulmak iken, sonraki yıllarda gıda maddelerindeki fazla üretimin sınırlanması ve Avrupa tarımının rekabet gücünün artırılması olmuştur. Kırsal kalkınma ise 2000 li yıllardan itibaren Ortak Tarım Politikasına dahil edilmiş ve bu dönemden sonra Ortak Tarım Politikası iki sütunlu bir yapıya kavuşmuştur. Politikanın birinci sütununda tarım sektörüne yapılan direkt ödemeler, piyasa düzenlemeleri ve ihracat desteklemeleri yer alırken; politikanın ikinci sütununu kırsal kalkınma alanındaki politikalar oluşturmaktadır. Avrupa Birliği yüzölçümünün % 92 si kırsal alan olarak tanımlanmakta, istihdamın % 53 ü kırsal alanlarda sağlanmakta ve katma değerin % 45 i yine bu bölgelerde yaratılmaktadır. Bu nedenle de kırsal kalkınma ile ilgili politikaların Ortak Tarım Politikasından ağırlığı sürekli artmaktadır. Avrupa Birliği kırsal kalkınma politikası, dört eksenli bir politikadır. Birinci eksende kırsal alanlarda insan kaynaklarının, fiziksel kapasitenin ve tarımsal üretimin kalitesinin artırılması yoluyla rekabet gücünün yükseltilmesine yönelik politikalar yer almaktadır. İkinci sütunda tarım arazilerinin sürdürülebilir kullanımı, çevrenin korunması ve iklim değişikliği ile ilgili konular; üçüncü eksende kırsal alanlarda yaşam kalitesinin yükseltilmesi, ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi gibi konular bulunmaktadır.
KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ 13 Avrupa Birliği, 28 ülkenin bir araya gelmesiyle oluşmuş bir topluluktur. Birliğin bütçesi de üye ülkelerin belirlenmiş kurallara göre yaptıkları katkılardan oluşan ve ortaklaşa kullanılan bir bütçedir. Bütçe büyüklüğü yıllık yaklaşık 150 Milyar Avro olup, önemli bir kısmı üye ülkelerin gayri safi milli gelirlerinden yapılan kesintilerden oluşmaktadır. Bütçenin bir diğer önemli gelir kaynağı ise üye ülkelerin topladıkları katma değer vergilerinden Birlik bütçesine aktardıkları paralardır. Avrupa Birliği bütçesinin yıllık olarak yaklaşık % 40 ı yani 60 Milyar Avrosu, Ortak Tarım Politikası ve kırsal kalkınma politikalarının finansmanında kullanılmaktadır. Tarım bütçesinin ise 14 milyar Avrosu yani % 24 ü kırsal kalkınma desteklemeleri için kullanılmaktadır. Kırsal kalkınma konusu Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikalarının kapsamına 2000 li yıllarda dahil edilmesine rağmen bütçeden bu amaçla ayrılan kaynak sürekli artmıştır. Ancak şunu da ifade etmek gerekir ki; Avrupa Birliği içerisinde her ülke kırsal kalkınma bütçesinden eşit miktarda pay almamaktadır. Almanya, İtalya, Fransa ve Polonya kırsal kalkınma bütçesinden en fazla payı alan ülkelerdir. Avrupa Birliği Ortak Tarım Politikasında ciddi reformlar yaparak 2014-2020 yıllarında uygulayacağı politikaları belirlemiştir. Yeni politikanın temelinde tarım sektörünün rekabet gücünün artırılması, doğal kaynakların sürdürülebilir yönetimi ve kırsal alanlarda istihdam yaratılarak bölgesel dengesizliklerin giderilmesi gibi konular bulunmaktadır. Türkiye de Avrupa Birliğinin aday ülkesi olması nedeniyle, Birliğin tarım ve kırsal kalkınma politikalarını yakından takip etmekte, uyum sağlayabilmek için gerekli yapısal ve yasal değişiklikleri gerçekleştirmektedir. IPARD Programı ve bu programı uygulayan Tarım ve Kırsal Kalkınmayı Destekleme Kurumu da bu çalışmaların merkezinde yer almakta ve önemli bir işlev üstlenmektedir. Ali Recep Nazlı (TKDK Başkanı) SORU VE CEVAP VE KATKILAR Kırsal kalkınma politikaları açısından önemli bir konu kırsal alan tanımıdır. Çünkü bir politika oluşturuluyorsa, bu politikanın uygulanacağı alanın ve hedef kitlesinin çok iyi tespit edilmesi gereklidir. Günümüzde kırsal alanları tanımlayan birçok ifade var. Örneğin OECD belirli bir alanda yaşayan nüfus yoğunluğunu esas alarak kırsal alanları tanımlamaktadır. Birleşmiş Milletler ise daha farklı kriterleri kullanarak bir sınıflama yapmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti açısından ise yerleşim yerlerinin nüfus büyüklükleri esas alınarak bir sınıflama yapılmaktadır. Dolayısıyla kırsal kalkınma politikasının başlangıç noktası programın uygulanacağı alanın tanımlanmasından geçmektedir.
14 KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ Dikkat çekmek istediğim bir diğer nokta da doğrudan destekler ile kırsal kalkınma desteklerinin etkileri arasındaki farktır. Türkiye de Tarım Bakanlığımız 2015 yılında 10 milyar TL destekleme ödemesi yapacak. TKDK ise 1 Milyar TL kırsal kalkınma desteği kullandıracak. Kırsal kalkınma kapsamında verilen destekler, diğer tarımsal desteklerin çok üstünde bir etkiye sahiptir ve gelişmeye daha fazla katkı sağlıyor. Kırsal kalkınma destekleri ekonomik canlılık sağlarken aynı zamanda istihdam yaratmakta ve sosyal açıdan kırsalda yaşayan insanlarda yatırım isteği oluşturmaktadır. Bütün dünya ülkelerinin temel amacı kırsaldan kente göçü azaltmak ve insanların bu alanlarda yaşamaları ortam oluşturmaktır. Doğrudan desteklerle bunun sağlanması mümkün olmamaktadır. Bu nedenle de kırsal kalkınma amacıyla kullandırılan, projeye ve yatırıma verilen destekler doğrudan desteklerden çok daha etkin olmaktadır. Tarım ve kırsal kalkınma destekleri açısından bir diğer önemli nokta da devamlılıktır. Avrupa Birliğinde olduğu gibi Türkiye de de politikaların devamlılığına önem verilmektedir. Daha önce de ifade edildiği gibi Türkiye bugün 10. Beş Yıllık Kalkınma Planını uygulamaktadır. Her bir kalkınma planı bir önceki dönemdeki planın izleme ve değerlendirme sonuçlarına göre yapılandırılmaktadır. Mofizul Islam (Bangladeş) Bu güzel sunum için teşekkür ediyorum. Sunulan bilgiler ve Türkiye nin tarım sektöründeki başarıları beni gerçekten çok etkiledi. Bilmek istediğim; Türkiye Avrupa Birliğinin bir parçası olmamasına Türkiye neden Avrupa Birliğinin tarım sektörüne yönelik destekleri ile ilgileniyor. Bir başka ifadeyle Avrupa Birliği desteğinin Türkiye tarımına etkisi nedir. Hakan ÖZAT (TKDK) Daha önce de ifade edildiği gibi, Türkiye Avrupa Birliğinin aday ülkesidir ve bu çerçevede de Avrupa Birliğinden aday ülkeler için ayrılan kaynaklardan yararlanmaktadır. Aslında bu destekler sadece tarım sektörüne değil, ekonominin diğer sektörlere de veriliyor. Türkiye aday ülke statüsü nedeniyle Avrupa Birliğinden yedi yıllık dönem için bir milyar Avro destek almaktadır. Ama bu rakam Türkiye gibi geniş ve büyük bir ülke için çok fazla bir miktar değil. Ama adaylık sürecinin kazandırdığı en önemli kazanım Avrupa Birliği sisteminin ve modelinin Türkiye de uygulama şansının bulunmasıdır. Yani açılışta sayın Başkanın da ifade ettiği gibi; sağlam, ülkenin gerçeklerine uygun ve Avrupa Komisyonu tarafından onaylanmış bir kırsal kalkınma programı, devamında Avrupa Komisyonunun denetimi altında gerçekleştirilen uygulama, Avrupa Birliği standartlarında bir kurumun kurulmuş olması Avrupa Birliğinin adaylık sürecinde Türkiye ye verdiği desteğin sağladığı en önemli katkılardır. Desteğin parasal boyutundan çok kurumsal yapının güçlendirilmesi ve böyle bir kurumun
KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ 15 oluşturulması adaylık sürecinin kazanımlarıdır. İşte bu nedenle de çalıştaya önem verilmektedir. Türkiye nin Avrupa Birliği adaylık sürecinde kırsal kalkınma alanında edindiği deneyimlerin bundan sonraki çalıştaylarda İslam ülkeleri ile paylaşmak ve aktarmak bu çalışmaların en önemli amacıdır. Dr. Zafar Iqbal Qadir (Pakistan) Öncelikle Türkiye Cumhuriyetinin kırsal ekonomilerin gelişmesi için gerçekleştirdiği bu çalışmaları takdirle karşılıyorum. Bir konuda sizlerin açıklamasını bilmek istiyorum; kırsal ekonomiler için vermiş olduğunuz destekle karşılaştırıldığında hayvancılık işletmelerinin geliştirilmesi için verilen destek ne kadardır? Türkiye nin tarımsal ihracatının 18 Milyar Dolar olduğunu öğrendik, Türkiye nin en önemli pazarının Avrupa ülkeleri olduğunu tahmin ediyorum. Zira Türkiye nin Avrupa Birliği ile gümrük birliği anlaşması var. Ayrıca burada bir konuyu da gündeme getirmek isterim. Pakistan da üretilen mangoyu bütün kriterleri yerine getirdiğimiz için Avrupa Birliği ülkelerine ihraç ediyoruz ama Türkiye pazarına giriş için bu konudaki görüşmeler devam ediyor. Ali Recep Nazlı (TKDK Başkanı) Mango konusunda gündeme getirdiğiniz konu, Bakanlığımızın başka birimlerini görev alanına girdiği için bilgimiz yok, ancak sizin için öğrenebiliriz. İfade edildiği gibi 18 Milyar Dolar tutarında tarımsal ihracatımız var. Bu ihracatın bir kısmı Avrupa ülkelerine ama çok büyük kısmı ise Rusya, Türk Cumhuriyetleri ve İslam ülkelerine yapılmaktadır. Gümrük Birliğinin Türkiye ye bir takım getirileri var ama doğal olarak bir takım götürüleri de var. TKDK, 2011 yılından bugüne kadar 8.000 projeyi destekledi. Bunlardan 1.800 proje hayvancılık işletmelerine yatırımla ilgili projelerdir. Destek bütçesinin önemli bir kısmı hayvancılıkla ilgili desteklere ayrılıyor. Türkiye de 42 Milyon küçükbaş, 15 Milyon büyükbaş hayvan mevcut. Bu nedenle de hayvancılık konusundaki destekler önemli bir kalem oluşturuyor. Ancak TKDK sadece üretimi değil aynı zamanda bu ürünlerin işlendiği tesisleri de desteklemektedir. Örneğin şu anda proje kabullerinin yapıldığı son dönemde bütçenin 81 Milyon Avrosunu süt hayvancılığı işletmelerinin desteklenmesi için; 40 Milyon Avrosu ise işleme tesislerinin desteklenmesi için ayrılmış durumdadır. TKDK, bugüne kadar desteklemiş olduğu projelerle ilgili bir etki değerlendirme çalışması gerçekleştirdi. Bu çalışmanın çok enteresan bulguları oldu. Örneğin daha önce hiç kırsal alanda yaşamamış olan insanların yatırım yaparak kentlerden kırsal alanlara göç ettiklerini gördük. Desteklediğimiz 8.000 projenin 4.100 tanesi 40 yaşın altındaki genç çiftçiler tarafından gerçekleştirilmiştir. Yatırımcılarımızın % 72 sinin üniversite mezunu olduğunu tespit ettik. Bütün bunlar gösteriyor ki; uygun ortam oluşturulduğunda insanlar kırsal alanlara yatırım yapmaktadırlar. Sizlerin de bildiği gibi, 21. Yüzyılın
16 KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ sektörü tarım sektörüdür. Bu nedenle de hem devletler hem de özel firmalar tarım sektörüne yatırım yapmaktadırlar. TKDK nın temel hedefi programın sayesinde köyden kente göçün yavaşlatılması, hatta tersine göçün sağlanmasıdır. Türkiye nin Avrupa Birliği ile ilişkileri anlamında şu nokta çok önemlidir. Bu program kapsamında Avrupa Birliğinden sağlanan 874 Milyon Avroyu Türkiye çok rahat şekilde ulusal bütçesinden de temin edebilir. Daha önce de ifade ettiğim gibi Türkiye, sadece 2015 yılında 10 milyar TL tutarındaki desteklemeyi çiftçilerine ödeyen bir ülkedir. Ama bu programın önemi, Türkiye ye bir sistem getirmesidir. Bildiğiniz gibi Avrupa Birliği standartları yazılı ve yüksek standartlar ve Türkiye tarım işletmelerini bu standartlara yükseltiyor. TKDK tarafından desteklenen işletmelere Avrupa Birliği standartlarında üretim yapıldığına dair belge verilmektedir ve bu belge sayesinde desteklediğimiz tesisler ihracat yapabilmektedir. Bu çerçevede de Avrupa Birliğinden sağladığımız kaynağın önemi burada ortaya çıkıyor. Program çerçevesinde hem programlamada hem de üretimde hayvan sağlığı, hayvan refahı, gıda güvenilirliği, insan sağlığı, çevre koruma gibi alanlara Avrupa standartlarına ulaşılıyor. Aynı zamanda ekonomik olarak sürdürülebilir işletmeler desteklenmektedir. Böylece bir kaç hayvanla üretim yapan işletmeler yerine; örneğin süt hayvancılığında en az on, besicilikte ise en az otuz hayvana sahip işletmelerin kurulması desteklenmektedir. Hakan ÖZAT (TKDK) Türkiye nin tarımsal ticareti ile ilgili olarak; 18 Milyar dolar tarımsal ihracat ve 18 Milyar dolar tarımsal ithalat söz konusudur. Fakat bu rakamların arka planının biraz daha açılması gerekirse; Türkiye nin tarım ürünleri ithalatının içerisinde işlenmek üzere dışarıdan alınan ürünler de dahildir. Örneğin Türkiye yılda 20 Milyon ton buğday üretmektedir ve bu üretim tüketimi karşılamaktadır. Ama aynı zamanda buğday ithal etmekte ve bunu un haline getirerek ihraç etmektedir. Bu nedenle de Türkiye şu anda dünyanın en büyük un ihracatçılarından birisidir. Bu konuda bir başka örnek ise Türkiye nin pamuk ithalatıdır. Bilindiği gibi, Türkiye tekstil sektörü çok gelişmiştir. Ülke içindeki pamuk üretimi ihtiyacı karşılamadığı durumlarda ithalat yapılarak tekstil sektörüne hammadde sağlanmakta, bu sayede üretilen daha yüksek katma değerli ürünler ihraç edilebilmektedir. Bu çerçevede de tarımsal ürün ithalatının önemli bir kısmı işlenmek üzere ithal edilen hammaddelerden oluşmaktadır. Dr. Seyed Mohammed Moussavi (İran) Bilgiyle dolu böyle bir sunum ve tartışmalar için çok teşekkür ediyorum. Benim üç kısa sorum olacak. Eğer doğru anladıysa 14 Milyar Avro olan Avrupa Birliği kırsal kalkınma bütçesinin dağılımında bazı problemler söz konusu acaba Türkiye bu dağılıma yoğunlaşıyor mu? Eğer bana izin verirseniz üç sorumu da bir arada sormak isterim. İkinci sorum Türkiye deki politikaların etkileri ile ilgili olacak.
KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ 17 Türkiye de çok başarılı kırsal kalkınma çalışmalarının olduğunu gördüm. Bölgeler arasında yaşam standartları açısından büyük farklılıklar var mı? Örneğin insani gelişme endeksinde, kişi başına gelirde artış söz konusu mudur? Son sorum da şu şekilde olacak; Türkiye de fakirlik düzeyi yıllar itibariyle hangi noktadadır. Hakan ÖZAT (TKDK) Sunumda ifade edilen 14 milyar Avro tutarındaki bütçe, Avrupa Birliğinin sadece üye ülkeleri için kullandığı bütçedir. Türkiye henüz Avrupa Birliğinin üyesi değil bu nedenle belirttiğimiz bütçeden Türkiye ye tahsis edilen bir miktar yoktur. Türkiye sadece aday ülke statüsü nedeniyle yedi yıllık süreç için Avrupa birliğinden yaklaşık bir milyar avro kırsal kalkınma amaçlı kaynak alıyor. Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan insani gelişmişlik endeksine göre Türkiye 187 ülke içinde 69. Sıradadır ve yüksek gelişmiş ülkeler grubunda yer almaktadır. Türkiye de kişi başı milli gelir şu anda 12.000 dolar seviyesindedir. Mofizul Islam (Bangladeş) Anladığım kadarıyla, tarımsal gelişeme ile ilgili desteklemeleriniz bir şekilde Avrupa Birliğiyle bağlantılı. Türkiye Cumhuriyeti kendi bütçesinden tarım sektörünü geliştirmek için destekleme yapıyor mu? Ali Recep Nazlı (TKDK Başkanı) Daha önce de vurgulamıştım ama tekrar vurgulamakta fayda var sanırım. Türkiye deki tarımsal destekler sadece Avrupa Birliği ile bağlantılı değil. Avrupa Birliğinden alınan bu bütçe, Türkiye nin toplam tarımsal destekleri içerisinde çok küçük bir yer tutmaktadır. Avrupa Birliğinden alınan bu kaynağın amacı kurumsal yapının güçlendirilmesi ve standartlara ulaşımdır. Bu destekle kurulan işletmeler bölgelerindeki diğer işletmeler örnek oluyorlar. Türkiye, her yıl tarım sektörüne 10 Milyar TL destek vermektedir. Bu nedenle de Avrupa Birliğine herhangi bir şekilde bağımlılık söz konusu değildir. Hakan ÖZAT (TKDK) Türkiye Cumhuriyeti tarım sektörünü ulusal bütçesinden zaten desteklemektedir. Biraz önce Sayın Başkanın ifade ettiği gibi ulusal bütçemizden tarım ve kırsal kalkınma faaliyetleri için yıllık olarak yaklaşık beş milyar dolar destek verilmektedir. Bu kapsamda ulusal bütçeden çiftçilere gübre desteği, mazot desteği, prim ödemeleri, hayvancılık destekleri gibi birçok destekleme yapılmaktadır. Bunun dışında Avrupa Birliğine aday ülke olmamız nedeniyle kırsal kalkınma alanında aldığımız destek yedi yıllık süre için sadece 800 Milyon Avrodur. Bir başka ifadeyle, Türkiye Avrupa Birliğinden kırsal kalkınma amaçlı olarak yıllık sadece
18 KIRSAL KALKINMA ÇALIŞTAYI TKDK - D8 ÜLKELERİ 100 Milyon Avro kadar bir kaynak almaktadır. Bu rakam Türkiye nin tarımsal destek için ulusal bütçesinden ayırdığı beş milyar dolarla karşılaştırıldığında çok küçük bir tutardır. Avrupa Birliğinden alınan bu miktar ülkede örnek işletmeler kurulması amacıyla kullanılan bir kaynaktır. 3. TKDK ORGANİZASYONEL YAPILAR VE IPARD UYGULAMA SÜREÇLERİ TKDK Uzmanı Mehmet Serdar TURHAN Avrupa Birliği (AB) aday ve potansiyel aday ülkelere destek amacıyla 1085/2006 sayılı Konsey Tüzüğü çerçevesinde Katılım Öncesi Yardım Aracı nı (Instrument for Pre-Accession Assistance-IPA) oluşturmuştur. Katılım öncesi yardım aracı (IPA), Avrupa Birliğinin AB`ye katılım sürecinde aday statüsünde olan Türkiye, Makedonya ve Hırvatistan`a ve potansiyel aday ülkelere mali yardım öngörmektedir. IPA`nın temel amacı katılım sürecinde olan bu ülkeleri, kurumsal kapasite, sınır işbirlikleri, ekonomik ve sosyal kalkınma ile kırsal kalkınma alanlarında güçlendirmek amacıyla tek bir çerçeve ile yardımda bulunmaktır. Katılım öncesi yardım aracı olan IPA, AB`ye aday ve potansiyel aday olan ülkelerin kendi iç dinamikleri ve ülkesel özelliklerini de dikkate alarak, stabil olmaları konusunda ve AB`ye tam üyelik yolunda altyapılarını desteklemektedir. IPA, tutarlı ve etkin bir yapılanma sağlamak amacıyla, ülkelerin ihtiyaçlarını ve önceliklerini de göz önünde bulundurarak 5 temel bileşenden oluşmuştur. Bunlar; 1. Kurumsal Yapılanma ve AB ye adaylıktan tam üyeliğe geçişin desteklenmesi 2. Sınır Ötesi İşbirliği 3. Bölgesel Kalkınma 4. İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi ve 5. Kırsal Kalkınma - (Instrument for Pre-Accession Assistance-Rural Development: IPARD); Avrupa Birliği nin Ortak Tarım Politikası, Kırsal Kalkınma Politikası ve ilgili politikalarının uygulanması ve yönetimi için uyum hazırlıklarını ve bu kapsamda politika geliştirilmesini desteklemektedir. (TKDK bu Bileşen`nin uygulamaları içinde yer almaktadır.) 3.1. IPARD ın Temel Amaçları IPA nın beşinci bileşeni olan IPARD`ın 2 temel amacı vardır. Bunlar; 1. AB Ortak Tarım Politikaları ile ilgili AB Mevzuatının uygulanmasına yardımcı olmak ve bu çerçevede çevre, hayvan sağlığı, bitki sağlığı ve gıda güvenliği gibi konularda AB standartlarının benimsenmesine destek olmak, 2. Tarım sektörü ve kırsal alanların sürdürülebilir kalkınmasına destek sağlamak.