KUR OYNAKLIĞINDA ARKA PLAN : (DELTA) HEDGE
İçindekiler 1 Kur Riski : Gerçek Algı? 2 Riski Kapatmak Kuru Yükseltmek: Mekanizma Nasıl Çalışıyor? 3 Sonuç ve Öneriler 2
1. Kur Riski : Gerçek Algı?
Türkiye nin Dış Borç / GSYİH Gelişimi Türkiye nin dış borç büyümesi, GSYİH ile uyumlu bir şekilde ve iktisadi faaliyetle ilişkili belirli bir bant içerisinde hareket etmektedir. 4
Gelişmekte Olan Ülkeler Dış Borç Dağılımı Kaynak: Dünya Bankası Özel sektörün dış borç seviyesinin nispeten yüksek olması kırılganlık algısına ve kur riski kurgusuna zemin oluşturmaktadır. 5
Türkiye Dış Borç Dağılımının Yıllara Göre Değişimi Dönem Kamu MB Bankalar Reel Sektör Kaynak: Dünya Bankası Şirket İçi Borçlanma Toplam Dış Borç 2008 72.362 14.066 57.713 131.808 4.977 280.926 2009 77.139 13.162 54.488 118.463 5.681 268.933 2010 81.721 11.565 81.366 111.483 5.770 291.905 2011 82.949 9.334 90.212 115.810 5.598 303.902 2012 85.441 7.088 116.391 123.919 6.203 339.041 2013-03 83.928 6.637 129.276 126.175 6.295 352.311 2013-06 84.768 6.395 140.290 130.481 5.989 367.923 2013-09 86.483 5.649 145.513 129.937 6.097 373.679 2013-12 89.290 5.234 154.837 133.897 6.281 389.540 2014-03 90.053 4.862 154.116 132.900 6.348 388.280 2014-06 90.701 4.289 164.859 136.328 5.804 401.981 2014-09 88.803 2.944 167.219 132.105 5.729 396.800 Son yıllarda gözlemlenen dış borçtaki artışın bankacılık kesimi kaynaklı olduğu göze çarpmaktadır. Bankacılık sektörü, reel sektörün yabancı para cinsinden kredi kullanımlarına aracılık etmektedir. 6
Bankacılık Sektörü Net Döviz Pozisyonu Kaynak: BDDK Dönem Net Döviz Pozisyonu (Milyon Dolar) 2008-93 2009 605 2010 81 2011 602 2012 3.910 2013-03 4.146 2013-06 -1.323 2013-09 215 2013-12 -1.244 2014-03 3.693 2014-06 4.965 2014-09 -5.286 2014-10 -3.082 2014-11 -3.911 2014-12 -6.013 Bankacılık sektörü, kur riskini bilanço içerisinde kredilerle, bilanço dışında ise swap enstrümanı ile yönetmektedir. Net döviz pozisyonu dalgalı ama kontrol edilebilir bir seyir izlemektedir. 7
Reel Kesim Net Döviz Pozisyonu (Kısa ve Uzun Vadeli) Dönem Varlıklar Yükümlülükler Net Döviz Pozisyonu 2008 80.465,00 151.709,00-71.244 2009 76.994,00 147.734,00-70.740 2010 84.180,00 176.536,00-92.356 2011 77.786,00 200.632,00-122.846 2012 85.662,00 225.757,00-140.095 2013-03 85.439,00 232.677,00-147.238 2013-06 85.272,00 249.652,00-164.380 2013-09 87.223,00 255.500,00-168.277 2013-12 89.868,00 266.144,00-176.276 2014-03 97.174,00 265.025,00-167.851 2014-06 94.240,00 273.765,00-179.525 2014-09 97.883,00 275.746,00-177.863 2014-10 102.140,00 276.597,00-174.457 2014-11 103.091,00 282.054,00-178.963 2014-12 98.128,00 281.371,00-183.243 Kaynak: TCMB, Milyon Dolar Reel kesimin net döviz pozisyonunda ise artan bir trend dikkat çekmektedir. Bankalar, bilanço içi kur riskini yabancı para cinsinden kredi vererek özel sektöre transfer etmektedir. 8
YP Firma Kredileri YP Firma Kredileri (DEK dahil) (Milyar Dolar) 190 170 150 130 110 90 70 52 51 50 49 48 47 46 45 44 YP Firma Kredileri (DEK dahil) / Toplam Firma Kredileri (%) 9 1209 0210 0410 0610 0810 1010 1210 0211 0411 0611 0811 1011 1211 0212 0412 0612 0812 1012 1212 0213 0413 0613 0813 1013 1213 0214 0414 0614 0814 1014 1214 0215 1209 0310 0610 0910 1210 0311 0611 0911 1211 0312 0612 0912 1212 0313 0613 0913 1213 0314 0614 0914 1214 Son veri: 06.03.2015
Kur Riski Primi Döviz piyasalarında gözlenen oynaklık, kur riskine maruz kalan reel sektör açısından stres oluşturmaktadır. 10
Gerçek Risk Ne Kadar? Dönem Kısa Vadeli Varlıklar Kısa Vadeli Yükümlülükler Kısa Vadeli Net Döviz Pozisyonu 2008 69.631,00 73.492,00-3.861 2009 67.727,00 65.384,00 2.343 2010 73.964,00 73.083,00 881 2011 66.629,00 80.947,00-14.318 2012 73.959,00 86.200,00-12.241 2013-03 73.582,00 88.890,00-15.308 2013-06 73.228,00 94.170,00-20.942 2013-09 75.029,00 92.516,00-17.487 2013-12 77.265,00 94.318,00-17.053 2014-03 83.551,00 92.068,00-8.517 2014-06 79.558,00 93.177,00-13.619 2014-09 81.151,00 92.481,00-11.330 2014-10 85.179,00 92.163,00-6.984 2014-11 84.226,00 94.306,00-10.080 2014-12 78.985,00 91.745,00-12.760 Kaynak: TCMB, Milyon Dolar Reel sektörün kısa vadeli 92 milyar dolarlık yükümlülüklerine karşılık, yaklaşık 80 milyar dolar varlığı söz konusudur. Yönetilmeye çalışılan risk toplamda 12 milyar dolarlık net pozisyon açığıdır. 11
2. Riski Kapatmak Kuru Yülseltmek: Mekanizma Nasıl Çalışıyor?
Reel Kesim Riskten Korunma (Hedge) Talebi Kaynak: BDDK, Kümülatif Milyar Dolar, 26 Ocak 2015 = 0 Son dönemde, reel kesimin kur riskine karşı opsiyon işlemleri ile korunma talebi dikkat çekmektedir. 13
Reel Kesim Riskten Korunma (Hedge) Talebi Firmaların 12 milyar dolarlık pozisyon açığı karşısında yerli bankalar aracılığıyla sunulan opsiyonlar artmaktadır. Firmaların risklerinin büyük bir kısmını kapatma çabasına girerek spekülatif amaçlı işlemleri de gerçekleştirmeleri imkan dahilindedir. Mekanizma aslında Türk bankalarının yabancı bankalar aracılığıyla opsiyon satması şeklinde işlemektedir. Opsiyon yazan yabancı bankalar ise pozisyonlarını belirli bir ölçüde kapatmak için spot piyasadan döviz alımı gerçekleştirmektedir. Özetle, çalışan«delta HEDGE» mantığıdır. 14
Yabancı Bankaların Spot Piyasada Kümülatif Döviz Alımları Milyar Dolar 12 10 10,92 8 6 4 2-27/01 03/02 10/02 17/02 24/02 03/03 10/03 Kaynak: TCMB, Kümülatif Milyar Dolar, 26 Ocak 2015 = 0 Yabancı bankaların spot piyasada döviz alımlarının, alım opsiyonlarının gelişimine benzer bir trend izlediği görülmektedir. 15
3. Sonuç ve Öneriler
Sonuç Türkiye de, reel kesimin kısa vadeli net döviz pozisyonu 12 Milyar ABD doları civarındadır. Bu nedenle, kur oynaklığının arttığı dönemlerde vadeli işlemler piyasasında hareketlilik gözlenmektedir. Kur riski algısı üzerinde kurgulanan yüksek risk senaryoları firmaları harekete geçirmekte ve risklerinin belirli bir kısmını kapatmak için bu firmaları vadeli işlemler piyasasına yöneltmektedir. Bankalar, aslında bu işlemlerde yabancı bankalar için aracılık yapmaktadır. Yabancı bankalar ise delta hedge mantığı ile risklerinin bir kısmını spot piyasada döviz alımı ile kapatmaktadır. Sonuçta, Firmaların risk kapatma çabaları, spot piyasada ve genel olarak döviz kurunda oynaklığa yol açan bir süreci başlatmaktadır. Çok büyük rakamlar olarak sunulan reel kesimin döviz borcunun aslında kısa vadeli olan ve düşük bir kısmının yönetilmesi ihtiyacı söz konusu olmaktadır. Bu ihtiyaç çerçevesinde atılan adımlarda sadece yabancı bankalar aracılığıyla yapılan ve spot piyasayı da etkileyen işlemler nedeniyle piyasa oynaklıklara açık hale gelmektedir. 17
Öneri Piyasalarda oynaklığın arttığı ve zaman zaman hacimlerin düştüğü dönemlerde, kurlar üzerindeki baskının bir kısmı firmaların spot piyasada doğrudan taleplerinden kaynaklanırken, vadeli işlemlerin bir kısmının spot piyasada hedge edilmesi uygulamasının da etkisi görülmektedir. Yapısal adımların yanı sıra, yukarıda bahsedilen baskı unsurlarını azaltabilecek dönemsel tedbirler de kur oynaklığının yumuşatılabilmesi için faydalı olacaktır. Delta hedge işlemlerinin azaltılabilmesi için vadeli işlemlerde hedge zorunluluğu olmayan ve döviz sahibi bir karşı tarafa ihtiyaç vardır. Bu karşı taraf Merkez Bankası olabilir. Firmaların yönetmeye çalıştıkları 12 milyar dolarlık riskin, doğru yönetilememesi ve tamamen mevcut piyasa aktörlerine bırakılmasının net etkisi, firma bilançolarını da bozan ve makroekonomik dengelere zarar veren bir döngü olarak karşımıza çıkmaktadır. 18