PARA POLİTİKASINI ANLAMAK

Transkript

1 PARA POLİTİKASINI ANLAMAK Hakan Kara BETAM Paneli 26 Aralık 2012 İstanbul

2 Yeni Para Politikası Stratejisi TCMB 2010 Yılının sonlarından itibaren yeni bir politika stratejisi uygulamaya başlamıştır. Enflasyon hedeflemesi rejimi geliştirilerek finansal istikrara yapılan vurgu artırılmıştır. Çok amaçlı, çok araçlı ve esnek bir politika stratejisi tasarlanmıştır. Bu sunuş politikanın anlaşılırlığını artırmayı amaçlamaktadır. 2

3 Sunum Planı Neden? Nasıl? Sonuçlar 3

4 Para Politikası Stratejisi ESKİ YAKLAŞIM AMAÇLAR Fiyat İstikrarı ARAÇLAR Politika Faizi 4

5 Para Politikası Stratejisi ESKİ YAKLAŞIM YENİ YAKLAŞIM AMAÇLAR Fiyat İstikrarı Fiyat İstikrarı Finansal İstikrar ARAÇLAR Politika Faizi Politika Faizi, Likidite Yönetimi, Faiz Koridoru, Zorunlu Karşılıklar ve diğer Yapısal Araçlar 5

6 Neden Yeni Bir Politikaya İhtiyaç Duyuldu?

7 Neden Yeni Bir Politika Çerçevesi? Kriz sonrası merkez bankacılığında değişen anlayış Finansal istikrara yönelik farkındalığın artması Krizi önlemek temizlemekten daha az maliyetli Konjonktürel etkiler Olağanüstü bol likidite, dalgalı risk iştahı, sermaye akımlarında oynaklık artışı Türkiye ye özgü yapısal nedenler Açık ekonomi, düşük tasarruf oranı, yapısal cari açık Sermaye akımlarındaki oynaklığa duyarlılık 7

8 Küresel Sermaye Akımları ve Artan Oynaklık Küresel Risk İştahının (VIX) Oynaklığı* Gelişmekte Olan Ülkelere Sermaye Akımlarındaki Oynaklık* Hisse Senedi Tahvil (sağ eksen) Lehman Brothers ın batması Mortgage krizi *VIX Oynaklık Endeksi nin 3-aylık hareketli standart sapmaları alınmıştır. Kaynak: Bloomberg, TCMB. *Tahvil ve hisse senedi piyasasına akımların 3-aylık hareketli standart sapmaları alınmıştır. Kaynak: EPFR.

9 Türkiye de Sermaye Akımları ve Büyüme Net Sermaye Akımları / GSYİH GSYİH Büyümesi Kaynak: TÜİK, TCMB.

10 Sermaye Akımları ve Finansal İstikrar Türkiye gibi dışa açık ekonomilerde makroekonomik ve finansal istikrara dair risklerin yakın tarihte daha çok küresel gelişmelerden kaynaklandığı görülmektedir. Özellikle son yıllarda kırılgan küresel iktisadi görünüme bağlı olarak aşırı oynak seyreden sermaye akımları makro finansal riskleri besleyen temel unsurlardır. Dolayısıyla, TCMB nin makroekonomik ve finansal istikrar vurgusunda, sermaye akımlarındaki oynaklığın yurt içi piyasalar üzerindeki olumsuz etkilerinin sınırlanması ön plana çıkmıştır. 10

11 Yeni Politikanın Tasarımı

12 Basitleştirilmiş Aktarım Mekanizması ARAÇLAR AKTARIM KANALI VE GÖSTERGELER AMAÇLAR Zorunlu Karşılıklar Makroihtiyati Araçlar Kredi Politikası Beklentiler Fiyat İstikrarı Haftalık Repo Faiz Politikası Kredi Büyümesi Faiz Koridoru Fonlama Stratejisi Likidite Politikası Döviz Kuru Finansal İstikrar

13 Konjonktürel Araçlar Politika Faizi Faiz Koridoru TL Likidite Yönetimi Para Politikası Araçları TL Zorunlu Karşılık Oranları (TLZK) Fonlama Stratejisi (FS) DİBS Alımları ve Satımları (DİBSA, DİBSS) YP Likidite Yönetimi YP ve Altın Zorunlu Karşılık Oranları (YPZK) Rezerv Opsiyonu Katsayıları (ROK) Döviz Alımları ve Satımları (DZA, DZS) İhracat Reeskont Kredileri (İRK) 13

14 Finansal İstikrar İçin Döviz Kuru ve Kredilerin Önemi Sermaye akımlarının makro ekonomi üzerindeki yansımaları temelde bu iki değişken üzerinden görülmektedir. Gerek hızlı kredi büyümesi gerekse yerli para biriminde gözlenen aşırı değerlenme ekonomide kaynak dağılımını bozmakta ve iç talebin toplam gelirden daha hızlı büyümesine yol açarak makroekonomik istikrarı olumsuz etkilemektedir. 14

15 Döviz Kuru 140 TÜFE Bazlı Reel Efektif Döviz Kuru (2003=100) %2 artış trendi* %1.5 artış trendi* *Kırmızıyla gösterilen eğilimler, Balassa-Samuelson etkisi ve kalite artışından kaynaklanabilecek reel kur değerlenmesini yansıtmaktadır. Kaynak: TCMB. 15

16 Finansal İstikrar Açısından Döviz Kuru Döviz kurundaki aşırı değerlenme başta bilanço kanalı olmak üzere birçok kanaldan sistemik riski artırarak makroekonomik ve finansal istikrarı bozabilmektedir. Türkiye gibi yükselen ekonomilerde yerli para biriminin hızlı değerlenmesinden olumlu etkilenen firma bilançoları kredi büyümesini ivmelendirici etki yapabilmektedir (Shin 2012). Yerli paranın aşırı değer kaybetmesi de belirsizlik ve bilanço kanalından finansal istikrarı olumsuz etkilemektedir. TCMB, yeni politika çerçevesinde döviz kurundaki aşırı hareketlere kayıtsız kalmamaktadır. 16

17 Finansal İstikrar ve Krediler TCMB Kredilere yaptığı vurguyu neden artırdı? Finansal istikrarın gözetilmeye başlanması Küresel krizden alınan dersler Sermaye girişlerinin hızlandığı dönemlerde kısa vadeli faizlerin etkinliğinin azalması Net kredi kullanımı ile cari denge arasındaki güçlü ilişki 17

18 Ülke Gruplarına Göre Kredi/GSYİH Oranı 140 Yüksek gelir Üst orta gelir Alt orta gelir Türkiye

19 Finansal İstikrar ve Krediler: İktisadi Yazın İktisadi yazında son yıllarda giderek daha fazla sayıda çalışma hızlı kredi büyümesinin finansal istikrarı bozucu ve kriz olasılığını artırıcı etkilerine işaret etmektedir. Mendoza ve Terrones (2008) Schularick ve Taylor (2012) Jorda ve diğerleri (2011) Dell Ariccia ve diğerleri (2012) 19

20 GSYİH Büyümesindeki Değişim (%) Krediler ve Kriz Döneminde Büyüme Kaynak: Dünya Bankası, TCMB. Net Kredi Kullanımı / GSYİH (%)

21 Hangi Kredi Değişkeni? Krediler ve Cari Açık Toplam Kredi Artış Hızı (Kur Etkisinden Arındırılmış, Yıllık Yüzde Değişim) Cari Açık/GSYİH Net Kredi Kullanımı/GSYİH (sağ eksen) *12 aylık birikimli cari açığın GSYİH ye oranı **Kredi stokundaki yıllık değişimin GSYİH ye oranı Kaynak: BDDK, TCMB. Kaynak: BDDK, TCMB. 21

22 Türkiye için uzun vadeli örnek kredi projeksiyonları (a) Kredi / GSYİH (b) Kredi Değişimi / GSYİH (c) Kredi Büyümesi %100 %10 %20 %90 %80 %70 %60 %50 %77 %9 %8 %7 %7,4 %18 %16 %14 %12 %10 %15,0 %10,6 %40 %6 %8 22

23 İki Yeni Araç: Faiz Koridoru ve Rezerv Opsiyon Mekanizması

24 Standart Enflasyon Hedeflemesinde Operasyonel Çerçeve Koridor 24

25 Standart Enf. Hedeflemesinde Oper. Çerçeve (Basitleştirilmiş) Gecelik Borç Verme Faizi Politika Faizi Gecelik Borç Alma Faizi İkincil Pİyasa Faiz Oranı 25

26 Asimetrik Koridor Sistemi: Risk İştahında Bozulma Gecelik Borç Verme Faizi Politika Faizi Gecelik Borç Alma Faizi İkincil Pİyasa Faiz Oranı 26

27 Asimetrik Koridor Sistemi: Risk İştahında Bozulma Gecelik Borç Alma Faizi afizicbt Lending Rate İkincil Piyasa Faiz Oranı Politika Faizi Gecelik Borç Verme Faizi 27

28 Risk İştahında Artış ve Sermaye Girişleri Gecelik Borç Verme Faizi Politika Faizi İkincil Piyasa Faizi Gecelik Borç Alma Faizi 28

29 Faiz Koridorunun Uygulaması Gecelik Borç Alma -Verme Faiz Koridoru TCMB Ortalama Fonlama Faizi İMKB Gecelik Repo Faizleri (10 günlük HO) Politika Faizi Kaynak: İMKB, TCMB. 29

30 Likidite Politikası Milyar TL Piyasadaki Likidite Gelişimi (İki Haftalık Hareketli Ortalamalar) Bankalararası Para Piyasasında Çekilen TCMB Diğer Fonlama İMKB'de Çekilen 1 Haftalık Repo ( Politika Faizinden) Aylık Repo (Geleneksel) Net APİ Kaynak: TCMB. 30

31 Koridor ve Ticari Kredi-Mevduat Faiz Farkı Makroihtiyati Sıkılaştırma Faiz Koridoru Üst Sınırı ve Fonlama Maliyeti Artışı Ticari Kredi Faizi Fonlama Maliyetinin Düşürülmesi Faiz Koridoru Üst Sınır İndirimi Kredi-mevduat Faiz Farkı Mevduat Faizi Kaynak: TCMB 31

32 Cari Açık Veren Ülkelerde Döviz Kuru Oynaklığı 12 Ay Sonrası için Zımni Oynaklık (Yüzde) Gelişmekte Olan Ülkeler Türkiye Kaynak: Bloomberg, TCMB Ülkeler: Brezilya, Şili, Kolombiya, Meksika, Polonya, Çek Cumhuriyeti, Günay Afrika, Endonezya, Romanya ve Türkiye 32

33 Yapısal Bir Araç: Rezerv Opsiyonu Mekanizması Türk lirası zorunlu karşılıkların belirli bir oranının döviz ve altın olarak tutulabilmesi Amaç: Sermaye akımlarındaki oynaklığın yurt içi piyasalar üzerindeki olumsuz etkisini sınırlamak Para politikasının hareket alanını genişletmek 33

34 Rezerv Opsiyonu Katsayıları (ROK) TL Zorunlu Karşılıkların Döviz Olarak Tesis Edilebilmesine İlişkin ROK lar* TL Zorunlu Karşılıkların Altın Olarak Tesis Edilebilmesine İlişkin ROK lar* ,7 1,4 1,4 2,0 2,2 2,3 2,4 1,9 1,9 2,1 2,2 2,3 1,7 1,7 1,9 2,0 2,1 1,4 1,4 1,6 1,7 1, ,5 2 2,2 1,5 1,7 2,3 1, ,1 1,3 1,4 1, ,2 1, *Tarihler tesis dönemlerini göstermektedir. Kaynak: TCMB. *Tarihler tesis dönemlerini göstermektedir. Kaynak: TCMB. 34

35 Reserve Opsiyonu Mekanizması: Otomatik Dengeleyici ROK Eşik ROK Kullanım Oranı Tutulabilecek Azami Rezerv Oranı 35

36 ROM ve Rezervler TCMB Uluslararası Rezervleri ve ROM (Milyar ABD doları) 120 TCMB diğer altın rez. Kıym.mad. için altın ROM altın TCMB diğer döviz rez. YP ZK için döviz ROM döviz Kaynak: TCMB 36

37 Finansal Koşullar Endeksi* GSYH Büyümesi Finansal Koşullar Endeksi 2 1 ABD 1. Parasal Genişleme sıkılaşma gevşeme TCMB nin Yeni Politikaya Geçişi BDDK Kararları ve Euro Krizinin Derinleşmesi * Bütün değerler standardize edilmiştir. Kaynak: BDDK, TCMB. 37

38 Yeni Politikanın Makroekonomik Sonuçları

39 Krediler ve Cari İşlemler Açığı 16 Toplam Kredi Değişimi/GSYİH Cari İşlemler Açığı/GSYİH (sağ eksen) Kaynak: BDDK, TCMB. 39

40 Büyümenin Kompozisyonu Harcama Yoluyla Yıllık Büyümeye Katkılar (Yüzde Puan) GSYİH ve NYİT (1998 Sabit fiyatlarıyla, Milyar TL) Nihai Yurt İçi Talep Stok Değişimi Net İhracat GSYİH 30 GSYİH NYİT Kaynak: TÜİK, TCMB. Kaynak: TÜİK, TCMB. 40

41 Enflasyon ve Beklentiler Enflasyon ve Hedefler (Yüzde) Enflasyon Beklentileri (Yüzde) Yıllık TÜFE Enflasyonu Enflasyon Hedefi I Endeksi Yıllık Enflasyonu Ay 24 Ay Kaynak: TÜİK, TCMB. Kaynak: TCMB. 41

42 Genel Değerlendirme Fiyat istikrarı ve finansal istikrar birbirini tamamlayıcı amaçlardır. Krediler ve döviz kurundaki aşırı hareketlerin sınırlanması hem finansal istikrara hem de fiyat istikrarına katkıda bulunmaktadır. Son iki yıldır uygulanan politikalar orta vadede fiyat istikrarından ödün vermeden ekonominin dengelenmesine önemli katkıda bulunarak finansal ve makroekonomik riskleri azaltmıştır. 42

43 PARA POLİTİKASINI ANLAMAK Hakan Kara BETAM Paneli 26 Aralık 2012 İstanbul