SAKARYA ÜNİVERSİTESİ YÖNETİM BİLİŞİM SİSTEMLERİ Hafta 7 Prof. Dr. Orhan TORKUL Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde 1 çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır 2008 Sakarya Üniversitesi
SAKARYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2004 by Sakarya University All rights reserved No part of this course contenet may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. Sürüm 1 Sakarya... 2005 S 1
Bilişim Sistemlerinin Organizasyonlara Etkileri Bu Haftanın Hedefi: Dersimizin ilk haftasında işletme bakış açısından bilişim sistemlerini tanımlayıp bilişim teknolojisi ve işletme süreçleri terimlerini inceleyeceğiz Kullanılan semboller Animasyon Soru Veritabanı Bağlantılı Soru Simülasyon Püf Noktası 1
Bilişim Sistemleri Organizasyonlara Nasıl Etki Eder? Ekonomik Teoriler Ekonomi, insanların yaşayabilmek için üretme, ürettiklerini bölüşme biçimlerinin ve bu faaliyetlerden doğan ilişkilerin bütünü olarak tanımlanabilir. Ekonomi, nadir kaynakları binlerce firmanın bulunduğu pazarlarda tahsis etme çalışmaları olarak ta tanımlanabilir.bu tanımlardan sonra şimdi çeşitli ekonomik teorilere göz atalım. Mikroekonomik Teori Mikroekonominin tanımını yapmak gerekirse, Ekonomik etkinlikleri ve hesapların kapsayabileceği nicelikleri inceleyen ekonomi dalı olarak söyleyebiliriz. Mikro ekonomik model ise bir firma modeli olup,bilişim teknolojilerini üretim faktörü olarak gören, yatırım ve emek faktörlerinin serbestçe değişebildiği bir modeldir. İşlem Maliyeti Teorisi Bu teorinin temeli, firmaların varlıklarını sürdürebilmeleri için işlem maliyetlerini pazardaki diğer firmalara kıyasla daha ucuza mal edebilmelerine bağlıdır, olarak söylenebilir.bu maliyetler işlem maliyetleri olarak adlandırılır. Bilişim Sistemleri firmalar için işlem maliyetlerini azaltmada yardımcı olabilir, firmaların iç tedarikçiler haricinde dış tedarikçilerle de temas kurmalarını zaman harcamaya değecek seviyeye getirebilir. 2
Vekalet Teorisi Vekalet; bir kişi yada grup adına harekette bulunan kişiye vekil, vekilin temsil ettiği kişi yada gruba vekalet veren veya asil denilmektedir. Vekalet veren ile vekil arasındaki ilişki ise vekalet ilişkisi olarak adlandırılmaktadır. Vekalet ilişkisi; halka açık anonim ortaklıklarda, ortaklar (hissedarlar) ile yöneticiler arasında çok sıkı bir şekilde görülür.bilişim sistemleri kullanılarak vekalet verilen kişilerle daha kolay irtibat sağlanabilir, şirket işleyişini çevrimiçi sistemlerle izlenebilmesi sağlanarak olası sorunların önüne geçilebilir. Karar ve Kontrol Teorisi Davranışsal teori,organizasyon fonksiyonunun belirsizlik ve risk şartları altında karar vermelerini, karar verme sürecini iyileştirmesini, belirsizliği azaltmayı ve devamlılığı sağlamak için süreçleri merkezileştirip bir karar verme hiyerarşisi oluşturan teoriye verilen isimdir. 3
Sosyolojik Teori Organizasyonların rutin işleri ve çevreyi değiştiremediklerinde hiyerarşik ve bürokratik yapılar oluşturup standart operasyonel prosedürler kullanarak dengesiz ve kararsız çevre ile baş edebilmesine verilen isimdir. Post-Endüstriyel Teori Gelişmiş Endüstri toplumlarından post-endüstriyel toplumlara geçiş sürecinde bilgi çalışanları hakimiyetinde karar vermeyi dağıtık olarak gerçekleştirerek yatay bir organizasyon yapısına verilen isimdir.aşağıdaki şekillerde düşey ve yatay organizasyon yapılarını görebilirsiniz. 4
Kültürel Teoriler Kültürel teori, bilişim teknolojilerinin organizasyonun kültürüne uymasıdır, aksi halde organizasyon tarafından benimsenmemesi görülebilir. Ford fabrikasının ana aktivitesinin araba üretmesi ve IBM şirketinin daha kapsamlı bilgisayarlar üretmesi gibi örnekler verilebilir.varsayımlar gerçeklerle örtüşmediği zamanlarda kültürün elemanları gerçeği görmemezlikten gelme, gerçeği inkar etme veya gerçeği tekrar oluşturma gibi aktivitelere girebilirler. Politik Teoriler Politik teoriler, bilişim sistemlerini politik rekabet sonucu çıktığını varsayar, organizasyonel alt gruplar vasıtası ile politikalara,prosedürlere, ve organizasyonun kaynaklarına etki eder. Değişime Organizasyonel Direnç Bilişim Sistemleri imkanlar dahilinde değiştiğinden bir organizasyonun yapısı, kültürü, politikaları, ve iş ortamı çoğunlukla ve önemli ölçüde bu değişimlere direnç gösterir.mikroekonomik teorilerin organizasyonel direnç için herhangi bir açıklamaları yoktur.genel olarak davranışsal teoriler bu tip değişimleri tanımlarlar. Organizasyonel direncin tanımlanması için çeşitli yöntemler bulunmaktadır.bunlardan birisi de elmas biçimli modeldir..bu modelde organizasyonel direnç, teknoloji ve organizasyon arasındaki ilişki gösterilmektedir.bu modele göre değişimi uygulamak için 4 bileşen de eş zamanlı olarak değiştirilmesi gerekir. 5
Tablo 1 (A) Ekonomik Teoriler Teoriler Mikroekonomi İşlem Maliyeti Vekalet Analiz Ünitesi Firma Pazarlar ve Firma Firma Ana Üretim Faktörleri Vekiller,asiller Pazar işlem giderleri Kavramlar değişimi ve sözleşmeler Dinamikler BTnin iş yapısına etkisi Organizasyonel Yapı: Hiyerarşi Emeğin ve çalışmanın dağıtılması Yetki Gayri Resmi: Bilgi Akışı Karar Verme İstihbarat Yönetim Stratejisi Sermayenin BT giderleri için düzenlenmesi Orta seviye yöneticiler ve sekreteryanın azaltılması Azaltılmış hiyerarşik merkezileştirme Bilgi Akışının arttırılmasıı,daha çabuk karar verme,daha fazla istihbarat Çalışma maliyetlerini düşürmek için teknoloji kullanımı BT'nin Pazar işlem giderlerini düşürmesi Orta seviye yöneticiler ve sekreteryanın azaltılması Yetkinin merkezileştirilmesi, hiyerarşinin azaltılması Bilişim erişimi, zamanlılık, hatasızlığın arttırılması,karar verme ünitelerinin daha verimli hale getirilmesi Pazarlarda BT kullanımını arttırarak güvenilirliği arttırma ve organizasyonu orta yönetimi ve sekreteryayı küçültme Vekalet giderlerinin BT ile düşürülmesi Orta seviye yöneticiler ve sekreteryanın azaltılması Organizasyon boyutunun düşürülmesi hiyerarşinin azaltılması Gözetimin arttırılması, bilişim erişimi, zamanlılık,,karar verme ünitelerinin daha verimli hale getirilmesi Üst yönetimin BT kullanımını sağlayarak teftişi arttırma, yönetim giderlerini düşürme BT: Bilişim Teknolojileri 6
Tablo 2 (B) Davranışsal Teoriler Karar/Kontrol Sosyal Bilim Post Endüstriyel Organizasyonlar Karar verme prosesi ve yapı Organizasyon alt üniteleri,çevre ve diğer elemanlar Politikalar, kültür, sosyal tarih Makro ve global toplum ve ekonomi İş ve ürünlerde bilgi ve bilişim yoğunluğu BT'nin bilişimin yoğun olduğu BT'nin bürokratik,politik Bilişim ve karar vermede meslekler ve ve kültürel konularda BT'nin insanlarla yer değişimi ürünlerin tepkisi gelişimini teşvik etmesi Orta yönetim ve sekreteryanın azaltılması bilişim ve bilgi çalışanlarının arttırılması Yetkinin daha düzenli sağlanması Hiyerarşinin azaltılması Bilişim fonksiyonlarının biçimlendirilmesi Uzmanların BT kullanımını kendi avantajları için kullanması BT'nin bilişime dayalı yeni iş sahaları açması BTnin daha esnek ve bireysel yönlendirmeli Grupların BT'yi kendi iş,merkeziyetçi, etkilerini arttırmak için sadeleştirilmiş kullanması,pozisyonlarını hiyerarşi ve akıcı dengelemeleri işgücü paylaşımı sonuçlarını vermesi Bilişim BT'nin güç ve etkinin Erişimi,zamanlılık,hatasızlığın resmi olmayan arttırılması, karar verme kanallarında etkisinin az ünitelerinin daha verimli olması çalışması Karar verme ve yeniden yapılanma süreçlerinde BT'nin kullanılması ve kontrol ve kumanda teknolojilerinin optimizasyonu Yöneticilerin gündemlerini belirlerken BT'yi anlama ve kullanma gerekliliği Rijit hiyerarşik karar yapılarının zengin ve yoğun bilişim ağları ile değiştirilmesi Daha az rijit organizasyonların yöneticiler tarafından desteklenmesi,ağ yapılı organizasyonların ve bireysel yöneticiliğin özendirilmesi BT: Bilişim Teknolojileri 7
Tartışma Soruları 1)Organizasyon nedir?organizasyonlar bilişimi nasıl kullanır? 2)Tüm organizasyonların ortak noktaları nelerdir? 3)Organizasyonel kültür ve bilişim sistemleri arasındaki ilişkiler nelerdir? 4)Bilişim Sistemlerinin organizasyonlara etkisini anlatmaya yardımcı olan davranışsal teorileri tanımlayınız.bu teorilerin limitleri neler olabilir? 8