EMET YÖRESİ BOR TUZU SAHALARININ JEOLOJİSİ VE ÇÖKEL ORTAMLARI Aydoğan AKBULUT*; Aykan AYGÜN* ve Ali DÜNDAR» ÖZ. Araştırmada, Boratlı birim ile bunun alt ve üstünde yer alan birimlerin yayılımı ve çökelme ortamlarını saptamak amaçlanmıştır. Boratlı birimin altında yer alan plaket kireçtaşları ile Karbasan birimi metamorfik temel üzerine gelen ilk Tersiyer birimleridir. Bu birimler kırıntılıların baskın olduğu kırmızı birini ile üste doğru izlenir ve Boratlı birime geçer. Boratlı yeşil killer mercekler biçiminde olup, yanal olarak kireçli kumtaşı ve kumlu killere, düşey olarak da üste doğru marn ve" kireç taşlarına dereceli geçişlidir. Bunlar ve diğer alt birimler örtü biriminin kireçtaşı ve kırıntılıları ile örtülmüştür. Tersiyer istifinin alt ve üstünde yer yer volkanikler bulunur. En üstte de yersel travertenler, seki kırıntılıları yer alır. Tersiyer çökel istiflerinden Karbasan birimi, plaket kireçtaşı ve kırmızı birimin Miyosen yaşlı; Boratlı birim ile önü biriminin ise Pliyosen yaşlı olduğu sınırlı verilerle saptanmıştır. Çökel istifinin hemen tamamiyle göl kıyısı, kıyı yüzü ve gol ortası as ortamlarıyle temsil edildiği anlaşılmıştır. GİRİŞ Bu çalışmanın konusu, Emet yöresinin jeoloji haritasının alınması, Miyosen ve Pliyosen yaşlı kaya birimlerinin çökel ortamlarının tanımlanmasıdır. Burada Emet ve Hisarcık yöresindeki bor tuzu yataklarının oluşumu, yayılımları amaçlanmıştır. İnceleme alanı Kütahya ilinin Emet ilçesini içine alarak güneyde Gediz, güneybatıda Simav, kuzeydoğuda Çakıllı arasında yer alır (Şek. 1).
EMET YÖRESİ BOR TUZU SAHALARI 21 Litostratigrafik dikme kesitlerde litofasiyes, çökel yapıları, fosil ve geometri Özellikleri üzerinde durularak çökel ortam yorumlarına gidilmiştir. Kırıntılılarda tane boyu sınıflaması Wentworth ölçeğine göre yapılmiştır (Altınlı, 1975). Dikme kesitlerde her tane boyu sınıfı değişik çıkıntılarla gösterilmiş, karbonat yüzdeleri tahminî olarak verilmiştir, İnce kırıntılılar olarak kil, silt, çok ince ve İnce kum; kaba kırıntılılar olarak da daha iri kırıntılı malzeme konu edinilmiştir. Emet'in kuzeyindeki Espey ve Killik mevkilerinde bor tuzu kapalı işletmelerinin açık İşletmeye dönüştürülmesi olanaklarının araştırılması İle buradaki bor tuzu yataklarının yayılımını saptamak amacıyle de üç ayrı noktada sondaj yapılmıştır. Alabarda ve Tavşanlı yöresinde Neojen istifi, Miyosen yaşlı kaba kırıntılılar; linyitli şeyl ve kireçtaşıyla temsil edilen Tunçbilek serisi; Üst Pliyosen yaşlı kaba kırıntılılar, aglomera, tüf, marn, bazalt ve silisli kireçtaşıyla temsil edilen Domaniç serisinden oluşur (Nebert, 1961). Emet yöresinde Neojen,temel metamorfikler üzerinde plakalı kireçtaşı, tüf, kırmızı seri, boratlı kil, marn, kireçtaşı, tüf serisi ile örtü kireçtaşı, volkanikler ve Kuvaterner seki molozları ile travertenler tarafından temsil edilir (Özpeker, 1969). Kırka (Eskişehir) yöresinde Neojen beş çökel seriden oluşmuştur: alt kireçtaşı, marn-kil, borat, kil-marn ve üst kireçtaşı (Baysal, 1974; Gök ve diğerleri, 1979). Eskişehir Gümele çevresindeki Alt Miyosen yaşlı gölsel fasiyesin killi tüflü kireçtaşları, marnlar ve çakıltaşları ile tüflerden oluştuğu belirtilmiştir (Lünel, 1974). İzdar'a (1975) göre, Anadolu'nun Oligosende başlayan yükselme hareketi Batı Anadolu'daki denizel Oligosenin bulunmayışını açıklar. Miyosen ise çoğun karasal volkano-sedimanter fasiyes biçiminde gelişmiş, Orta Miyosenden Pliyosene kadar dağarası havzalarda ve göllerde marnlı killi litoloji ile linyit oluşturmuştur. Helvacı ve Firman (1977), Emet bor tuzu havzalarının alttan üste doğru şu gölsel İstiften oluştuğunu belirtir: (1) Marn ve tüf mercekli, ince katmanlı alt kireçtaşı; (2) Kömür ve jips bantları içeren çakıltaşı, kil, marn ve kireçtaşı (kırmızı seri); (3) Borat seviyeleri içerebilen kil, marn ve tüf; (4) Kil, marn ve çörtlü örtü kireçtaşı, Helvacı ve Firman'ın (1977) örtü kireçtaşından elde ettikleri bazı Ostrakod bulguları ise bu kireçtaşının Orta Oligosen yaşlı oldukları doğrultusundadır. Bursa Harmancık yöresinde temel üzerindeki tek kökenli Paleojen çakıltasından sonra olan açısal uyumsuzlukla Miyosen yaşlı linyitli kumtaşı, marn ve gölsel kirectaşı, tüf ve aglomeralar, Pliyosen yaşlı çörtlü kireçtaşı, kumtaşı, marn ve Silisleşmiş kayalar gelir (Gün ve diğerleri, 1976). Gün ve diğerlerine (1979) göre, Emet güneyi ve Gediz Neojen havzalarında temel üzerinde uyumsuz olarak Miyosen yaşlı ofiyolit tek kökenli ve bordo renkli çakıltaşı, kumtaşı ile çok kökenli alüvyon yelpazeleri, kiltaşı, marn, kömürleşmiş bitki kalıntılı kırıntılı kireçtaşı bulunur ki tüf, aglomera, andezit, trakit ve riyolitlerle örtülmüştür. Pliyosen, bunların üzerinde yer alır ve çakıltaşı, gevşek kumtaşı, gölsel kireçtaşı, marn ve bazalt örtüsüyle temsil edilir. STRATİGRAFİ Paleozoyik Teme! kayalar. Killi şist, mikaşist, klorit şist, kalk şist ve mermerlerden oluşur. Şistler genellikle sarımsı kahverengi, koyu gri renkli, mermerler açık-koyu gri, beyazımsı bantlı renklerdedir. Şistlerde mika pulları, kuvars, kalsit, en belirgin mineraller olarak göze çarpmaktadır. Mermerler genel olarak ince kristalli ve kırmızı damarlıdır. Şistler ince-orta katmanlar, mermerler ise daha çok ortakalın katmanlar halindedir. Bu yöredeki metamorfik kayalar için Türkiye Jeoloji Haritası İzmir paftasında (1:500 000) verilmiş olan Paleozoyik yaşım burada kabul etmekle yetineceğiz. Metamorfik kayalar Karbasan köyünün kuzeyinde ve doğusunda, Şeyhçakır köyü yöresinde geniş olarak yayılım gösterirken Hamamköy'ün ve Emet ilçesinin batısında küçük yüzlekler halindedir (Şek. 2 ve 3).
22 Aydoğan AKBULUT; Aykan AYGÜN ve Ali DÜNDAR Miyosen Alt -volkanitler. Dasit, andezit, bazalt ve tüf ile temsil edilir. Birim doğrudan temel metamorfitlerinin üzerinde yer alır ve üste doğru Miyosen çökel birimleriyle geçişlidir. Alt volkanitler dasit, andezit, bazalt ve tüfler olarak gözlenmektedir.
EMET YÖRESi BOR TUZU SAHALARI 23 Dasitler, pembe, kahverengi, yer yer feldispatları ayrışmış durumdadır. İçindeki bol kuvars beyaz gri renklerde köşeleri aşınmış haldedir, İnce kesitte oligoklas, andezin cinsi plajiyoklas, kuvars, bütünüyle opaklaşmış mafit ve yer yer sferolitik doku gösteren mikrolitik hamur ile bağlanmış görünür. Dasitler yaygın olarak Köprücek tepede gözlenir. Andezit ise gri, beyaz, yer yer feldispat ve biyotitleri ayrışmıştır. İnce kesitte hipidiyomorfandezin cinsi plajiyoklas, bazaltik hornblend, sferolitik büyüme gösteren camsı bir hamur ile bağlanmış görünmektedir. Birim Köprücek tepenin kuzeyinde görülür.
24 Aydoğan AKBULUT; Aykan AYGÜN ve Ali DÜNDAR
EMET YÖRESİ BOR TUZU SAHALARI 25 Bazaltlar siyah, çok sert yapıdadır. İnce kesitte labrador cinsi plajiyoklas, ojit fenokristalleri, mikrolitler halindeki plajiyoklas, volkanik cam ve kloritten ibaret hamur ile bağlanmıştır. Bazalt Köprücek tepenin kuzeyinde yersel küçük bir yüzlek halindedir. Tüf yer yer temel metamorfikleri üzerinde, yer yer alttaki volkanitlerin hemen Üstünde yüzeylenmektedir. Tüfler beyaz, krem renkli olup, çoğu defa kuvars ve biyotit içermektedirler. Dasitik veya andezitik oluşlarına göre kuvarslı veya kuvarssız olarak gözlenmektedir. Çalışma alanının özellikle batısında üste doğru marn ve plaket kireçtaşlarıyle geçişlidir. Tüfler, geniş olarak Hamamköy'ün kuzeybatısında, Emet'in kuzeybatısında ve Espey mevkiinin batısındaki Gelenbek deresinde görülür. Karbasan birimi. Alt seviyelerinde kırmızı, üst seviyelerinde kırmızı, yeşil renkli kumtaşları bulunduran kırmızımsı bej, beyazımsı gri alacalı renklerde kumlu, marnlı, ince-kalın katmanlı mikritik kireçtaşları ile temsil edilir. Özellikle üst bölümlerinde ince-orta arakatmanlar halinde bir miktar tüf ve marn içeriklidir. Karbasan biriminin kireçtaşları temel metamorfiklerinin üzerinde killi şist, talk şist, kuvars mercekli Silisleşmiş şist çakıl ve bloklarından oluşmuş 4 metrelik kırmızı taban çakıltaşı ile başlar. Daha küçük çakıllı, kırmızı, kireçli kaba kum hamurlu 8 metrelik çakıltaşı ve 2 metrelik çakılcıktaşı, taban seviyesini oluşturur. Bunların üzerine kırmızı, kireçli orta-kaba taneli kumtaşı kumlu, sarımsı kırmızı kaba laminalı, orta-kalın katmanlı kireçtaşları gelir. Bu birim üste doğru ince kum ve killi mikritik kireçtaşı fasiyesinde devam ederler. Bozkaya tepesinin doğu ve kuzeydoğusunda iki küçük yüzlek halinde de olsa temel metamorfik kayalarının üzerinde bu kireçtaşları ince sıvanmalar biçiminde görülebilmektedir. Seyrek çört kırıntı İçerikleri, dalgalı paralel laminalı çeşitli katman kalınlıklarıyle üst bölümlerinde silislenmeler, tüf ve marn arakatkıları, bu kireçtaşının en belirgin özellikleridir. Karbasan birimi üste doğru kırmızı, yeşil kaba kumtaşlarıyle kırmızı birime geçer. Merkezşıhlar köyünün kuzeydoğusunda bu birime ait kabul ettiğimiz yersel bir yüzlekte alttan üste doğru şu kaya türleri gözlenmiştir (Şek. 5):
26 Aydoğan AKBULUT; Aykan AYGÜN ve Ali DÜNDAR 1. Kahverengi dış yüzeyli sarımsı litik tüf (2 m) 2. Kahverengi sarımsı dış yüzeyli, açık gri kırılma yüzeyli killeşmiş, ince - orta katmanlı (4 m) Silisleşmiş tüf (6 m) 3. Beyazımsı açık gri ince tüf arakatmanları ile gri killeşmiş, Silisleşmiş ince tüfit katmanları 4. Gri, açık kahverengi yeşilimsi killer, limonitli kahverengi, jipsli gevşek kumlar, çört pizolitleri içeren kahverengi kireçtaşı ve sarımsı beyaz tüf arakatkıları (7 m) 5. Kahverengi çörtlü kireçtaşı (2 m) 6. Kahverengi, yaprak ve Gastropod fosilli kumtaşları, sarımsı marn ve gri kil arakatmanları içinde kömürleşmeler, beyaz, marnlı plaket kirectaşı (3 m) Bu kumtaşlarındaki yaprak fosilleri; Cinnamomum lanceolatuın (Unger) Heer, Cinnamomıını scheuchzeri Heer olarak tanımlanmış ve Miyosen yaşı verilmiştir (İnal, A). Yine alt ve orta seviyelerdeki demir hidroksit akma izli gri, ince taneli tüflerin bütünüyle kile dönüşmüş vitrofir parçalan, daha az miktarda kuvars, demir hidroksit ve killeşmiş camsı hamurdan oluştuğu saptanmıştır. Karbasan birimi Silisleşmiş tüflerin üzerine gelen jips, kömür içerikli kumtaşı ve killerle üste doğru daha ileride göreceğimiz kırmızı birime geçmektedir. Karbasan biriminin kalınlığı yaklaşık 500 metredir. Karbasan köyü ile kuzeybatısı ve güneyinde yaygın olarak görülür. Plaket kireçtaşı. Sarımsı beyaz, açık gri, marn, kil, tüf arakatkılı plakalı kireçtaşlarından oluşur ve ince taneli, laminalı, mikritik dokuludur. Kireçtaşları bitki, böcek; marn kil araseviyeleri kömürlü, gastropod ve küçük lamellibranş fosillidir. Birimin alt bölümünde tüfler baskındır. Üstündeki kırmızı birim içinde de mercekler halinde yer yer kömürlü seviyeler görülür. Kalınlığı yaklaşık 200 metredir. Plaket kireçtaşları Hamamköy ile Emet çayının batısında geniş yayılım gösterir. Karbasan birimi ile stratigrafik konumu göz önüne alınarak aynı yaşta ve yanal geçişli tahmin edilmektedir. Kırmızı birini. Beyaz plaket kireçtaşlarının üstünde bazen çakıltaşı bazen de marn ve killerle başlayıp borat içerikli yeşil killerle Örtülür. İnceleme alanında kırmızı, kahverengi yeşilimsi renkleriyle belirgindir. Bu birimi oluşturan litofasiyesler beş grupta toplanabilir: (1) Çakıltaşı; (2) Kumtaşı; (3) Kil, kireçli kil, silt ve marn; (4) Tüf; (5) Kireçtaşı. 1. Çakıltaşı, kuvars, şist, mermer, plaket kireçtaşı, granit çakılları ile kumlu killi bazen kireçli bir hamurdan oluşur. Çakıltaşı yanal olarak devamlılık göstermez; kumtaşları içinde mercekler halindedir. Küçük çakıllı olanlarında çapraz katman yapıları olağandır. 2. Kumtaşı, kahverengi, kırmızı, sarımsı renklerde, orta-kaba taneli, çoğun gevşek yapıdadır. Kumtaşlarının ana tane türü kuvars, siyah çört, kırmızı radyolarit veya çört, şist kırıntıları ile killi kireçli hamurdan oluşmuştur. Çeşitli çapraz katman tipleri, seyrek ripıllar, merceksel çapraz laminalanma ve yuva izleri görülür. 3. Kil, kireçli kil, silt, marn, yeşil, açık yeşil, gri sarımsı renklidir. Kumtaşlarıyle ardalanan seviyeler halindedir. Birimin bazı seviyeleri yer yer siltli çakılcıklı ve kumludurlar. Belirgin çökel yapıları göstermezler; ancak kireçli kıl ve marnlarda yer yer dalgalı paralel laminalanma görülür. Siltli, az kumlu killerde kırlangıç kuyruğu, jips kristalleri ve kömürleşmiş bitki parçalan bulunur. Kumlu, siltli killer içinde az çok önemli kömür oluşukları yer alır. Killerin montmorillonit, illit türünden olduğu saptanmıştır. 4. Tüf, açık gri, açık yeşil, kum, kil, çakılcık içerikli ince-orta katmanlıdır. Tüfler yanal ve düşey olarak kireçli kiltaşlarıyle geçişlidir, İnce-kaba taneli, dalgalı paralel ve küçük merceksel çapraz laminalıdır. Seyrek olarak teknesel çapraz katman yapılarına da rastlanır.
EMET YÖRESi BOR TUZU SAHALARI 27 5 Kirectaşı, kırmızı, kahverengi lekeli, açık bej az çok kumlu killidir. Yanal devamlılıkları izlenemeyen tekçe ince-orta katmanlar halinde seyrek olarak görülür. Kırmızı birimin Miyosen yaşlı olduğu belirtilmektedir (Gün, ve diğerleri, 1979). metredir. Kırmızı birim Hisarcık'ın güneydoğusu, Emet yöresi ve kuzeyinde görülür. Kalınlığı 150 Pliyosen Boratlı birim. Yeşil, gri renkli kil, tüf ve sarımsı beyaz marn ile kireçtaşı fasiyeslerinden oluşur. Kırmızı birim üzerinde çoğun kireçli kil ve marnlarla, bazen killi kireçtaşı veya killi kumtaşlarıyle geçişli olarak başlar. Çoğun yeşil gri killerin içinde borat seviyeleri bulunur. Buna göre Boratlı birim içindeki litoloji üç grupta toplanabilir: (1) Kil-marn; (2) Tüf; (3) Kireçtaşı. 1. Kil-marn, yeşil, açık yeşil, beyazımsı renklerde gevşek yapılı kil ve marnlar O. l ilâ birkaç metrelik seviyeler halindedir. Bazen organik malzeme içerikleri nedeniyle gri, koyu gri renklerde de görülür. Birçok yerde içerisinde kafalar, yumrular halinde kolemanit seviyeleri oluşmuştur. Kilmarn grubu üste doğru dereceli olarak marnlı, çört yumrulu kalın örtü birimi kireçtaşlarına veya kaba kırıntılılarına geçer. Boratlı birim içinde hem dağınık lekeler halinde hem de bir iki ince katman düzeyinde kükürt, orpiment ve realgar bulunur ki kolemanitin kristal boşluk ve yüzeylerinde de izlenir. 2. Tüfler açık yeşil, gri, ince-orta taneli, kahverengi, yeşil alacalı renkte, kötü boylanmalı tüfler ortoklas, kuvars, kısmen karbonatlaşmış, albitleşmiş plajiyoklas, çört, biyotit, muskovit, klorit ile eser miktarda epidot ve titanit içerir. Bunlar ise kriptokristalin feldispat ve klorit İle bağlanmışlardır. Gri, yeşil renkli çok kötü boylanmalı tüfler albit, plajiyoklas, kuvars, karbonatlaşmış kaya parçalan, az miktarda biyotit ve eser turmalinin, killi kloritleşmiş kalsitleşmiş bir hamurla bağlanmasından oluşmuştur. Açık yeşil kaba taneli tüflerde ise çok kötü boylanmalı anortoklas, albitleşmiş plajiyoklas, kuvars ve az miktarda biyotit, klorit, kalsit parçacıkları ile kil mineralleşmesine dönüşmüş volkanik cam bulunur. Bunlar Boratlı birim içindeki kristal tüflerdir. 3. Kirectaşı, açık kahverengi, bej, kıllı mikritik dokuludur. Laminalı yeşil kıl ve marn ince arakatmanlarıyle birlikte bulunur. Dalgalı paralel laminalı, boşluklu, kalın katmanlı kireçtaşıdır. Boratlı birim içinde birkaç ince seviye halindedir. Bu birim ile üzerine gelen örtü biriminin önceki çalışmalara göre Pliyosen yaşında olduğu saptanmıştır (Gün ve diğerleri, 1979). Boratlı birim ortalama elli metre kalınlıktadır. Örtü birimi. Boratlı yeşil killerin üzerinde marn, kireçtaşı ardalanması, bazı yerlerde ise kireçli kil, kumtaşı, çakıltaşı, kireçtaşı ardalanması biçiminde görülür. Yer yer kireçtaşı bazen de kırıntılılar örtü biriminde baskındır, örtü birimi, kırmızı birim ve Karbasan birimini Örtmektedir. Hisarcık'ın güneydoğusunda Boratlı killerin üzerindeki örtü kireçtaşlarında alttan üste doğru şu fasiyesler gözlenmiştir: 1. Açık gri, sarımsı beyaz kireçli kil ve marnlar ile bunların içinde yer yer küçük mercek, yumru biçiminde kireçtaşları, 2. Gri, paralel laminalı, orta-kalın katmanlı kirectaşı ve dolomitik kireçtaşıyle ince marn arakatkıları, 3. Kahverengi, ince taneli, çört yumru ve bantlı, demir oksit lekeli, marnlı, orta-kalın katmanlı kireçtaşları, 4. Beyaz, sarımsı, pembe renklerde marn, kumlu marnlar ile çakıltaşı, kireçli kumtaşı ve kırıntılı kireçtaşı arakatmanları.
28 Aydoğan AKBULUT; Aylan AYGÜN ve Ali DÜNDAR Örtü birimi genellikle Emet çayının doğusunda yayılım gösterir. Kalınlığı yaklaşık 500 metredir Kuvaterner Seki çakılları, traverten, bazalt, dasit, aglomera gibi volkanik birimlerle temsil edilir. Bazalt. Masif, bloklu ve prizmalar biçiminde, yersel olarak da yastık lavlar biçiminde görülür. İnce kesitlerde hiyalopilitik doku içinde plajiyoklas, ojit, mikrolitler halinde plajiyoklasklorit ve volkanik cam hamur ile bağlanmıştır. Birim Hamamköy'ün güneybatısında İzlenir. Seki çakıltaşı. Gri, kahverengi, kireçtaşı, mermer, şist, kuvarsit, tüf, çört, bazalt çakıl ve bloklarından oluşur. Ortalama tane boyu dört santimetre, yan köşeli-yarı yuvarlak, körü boylanmalıdır. Çakıllar orta-çok kaba kumlu kireçli bir hamurla tutturulmuştur. Seki çakılları kalın katmanlı, tabla biçimli yerel oluşuklardır. Emet çayı vadisindeki yamaçlarda görülür. Dasit. Açık gri, bej renklerde, prizmalar biçiminde görülür, İçlerine örtü biriminin kireçtaşlarını almıştır. İnce kesitte boşluklu volkanik camdan ibaret bir hamur içinde fenokristaller halinde kuvars, oligoklas, andezin cinsi plajiyoklas ve biyotit saptanmıştır. Dasitler Örtü kireçtaşının ve metamorfik temelin üzerinde Baharlar köyü ile Yörüklerhamamı mahallesi arasında geniş bir yayılım gösterirler. Traverten. Kahverengi, dalgalı kaba laminalı boşluklu, kalın katmanlı kireçtaşlarıdır. İçlerinde bitki sapları, kum ve çakılcık içerikleri olağandır. Hamamköy'ün kuzey ve güneyinde, Kırgıl köyü dolayında yersel olarak travertenler gözlenmektedir. YAPISAL JEOLOJİ Temel metamorfik kayalar ile Neojen çökel kayaları arasındaki açısal uyumsuzluk Miyosen öncesi Alpın hareketlerin kanıtıdır. Genç tektonik, Üst Miyosenden itibaren gerilme ve düşey hareketler biçiminde başlamış ve aralıklı olarak günümüze değin sürmüştür. Batı Anadolu'nun Ege kıyılarına dik graben kuşaklarının bu hareketler sonucu oluştuğu belirtilmektedir (İzdar, 1975). Çalışma alanı içindeki Neojen kaya birimleri genellikle yataya yakın kuzeydoğu eğimlidir. Kıvamlanmanın hafif olmasına karşın, düşey kırık ve çatlakların sıkça görülmesi yörede kırılma tektoniğinin etkinliğine işarettir. Bu tür fayların çoğu yaklaşık kuzey-güney doğrultuludur. Bununla beraber Emet kuzeyinde kapalı işletmelerde galen içinde ölçülen fay aynalarından da (167/52 GB) anlaşılacağı gibi kuzeybatı-güneydoğu doğruitulu faylara da rastlanır. ÇÖKEL ORTAMLARI Miyosen ve Pliyosen yaşlı çökel birimlerin uygun yerlerinden alınan dikme kesitler irdelenerek çökel ortamları eski ve güncel örneklerle deneştirilmiş, yorumlanmıştır. Yorumlarda Sellcy (1976) ve Reading (1978) göl modellerinden yararlanılmıştır. Dikme kesitler için açıklama Şekil 7 de verilmiştir. K10 kesiti Kesit, Karbasan köyünün güneybatısında (Şek. 6) yapılmıştır. Litofasiyes: Kesitin alt ve orta kesimi killi kireçtaşı olup, üste doğru tüf arakatkılı kireçtaşları giderek tüflü marnlara geçer. En üstte ise kırmızımsı çakılcıklı orta-kaba taneli kumtaşları bulunur. Kireçtaşlarında çört ve kum taneleri seyrek de olsa vardır (Şek. 8). Mikritik dokulu bu kireçtaşlarında demir oksit ve silislenmelere de rastlanır.
EMET YÖRESi BOR TUZU SAHALARI 29
30 Aydoğan AKBULUT; Aykan AYGÜN ve Ali DÜNDAR
EMET YÖRESİ BOR TUZU SAHALARI 31
32 Aydoğan AKBULUT; Aykan AYGÜN ve Ali DÜNDAR Çökel yapılar: Alt bölümde dalgalı yatay laminalanma, orta ve üst bölümde düz, dalgalı yatay laminalanma ile en üstteki kumtaşlarında özellikle gevşek yapılı olanlarında canlı eşeleme izleri bulunur Fosil: Makroskobik olarak fosil görülememiştir. Geometri; Kesitin alt kesiminde orta- kalın katmanlar, orta bölümünde ince-orta katmanlar görülür. Üst bölümünde ise İnce kumlu marn ve tüfler laminalı-ince katmanlıdır. Renk: Kireçtaşları kırmızımsı bej, açık kahverengi; tüfler ve marnlar sarımsı beyaz; kumtaşları kırmızımsı kahverengi, gri, yeşilimsi renklerde alacalıdır. Ortam yorumu: Kireçtaşları ve marnlar az çok derin bir gölü temsil ederken üst kesimdeki kumtaşları sığ, sıcak, orta-düşük enerjili bir göl ortamını temsil ederler. K2 kesiti Yoncaağaç dağının güneybatısında ölçülmüştür. Litofasiyes: En altta ince, kömür kırıntılı marnlı killer, mikritik kireçtaşı, üste doğru ortakaba taneli kumtaşı, ortalama tane boyu 8 mm olan kuvarsit, çört, kireçtaşı çakıllarından oluşmuş çakıltaşı ile kumtaşı içinde çört yumrucuklu kireçtaşı araseviyesinden ibarettir. Kumtaşı bolca mika pullan ve kil içerikli olup, ince taneli olanları gevşek, kaba taneli olanları çakıl ve çakılcıklı daha sıkı yapılıdır. Çakıltaşı ve kaba kumtaşlarında kalsiyum karbonat çimento % 25-40 arasında değişir (Şek. 9). Çökel yapılar: En önemli çökel yapıları kireçtaşında düz ve dalgalı yatay laminalanmadır. Fosil: Alttaki plaket kireçtaşında ve İnce marn arakatmanlarında bitki fosilleri, Gastropodlar bulunur. Diğer bazı yerdeki plaket kireçtaşında da böcek fosillerine rastlanmaktadır. Renk: Alttaki kireçtaşı ve marnlar beyaz, sarımsı bej, orta ve üst kırıntılı bölüm kırmızı kahverengi yeşilimsi renklerdedir. Ortam yorumu: Kesitin alt bölümü kırıntılı malzeme gelişinin çok az olduğu düşük enerjili karbonat çökelimli göl ortamı ile temsil edilir; ancak, göl kenarı zaman zaman suyun belli ölçüde çekilmesiyle kıyı bataklığı haline dönüşmüştür. Orta ve üst kesimleri ise, göreli olarak yüksek enerjili, kırıntılı malzeme çökelimli az derin bir gölün kıyı yüzü as ortamına işaret eder. K6 kesiti Kesit Yoncaağaç dağının güneydoğusunda yapılmıştır. Litofasiyes: Kumtaşı, kumlu kireçli killer, çakılcık ve çakıltaşı, kireçtaşı katmanlarından ibarettir. Kırıntılı malzeme içinde az çok ayrışmış demir oksit katkısı olağandır. Çakıltaşları üst bölümde artmakta, en üstte İse kumlu killer, kireçli killer ile marn ve kireçtaşı bulunmaktadır. Çakılcık ve çakıltaşı ortalama tane boyu 0.5 cm olan yarı yuvarlak-yarı köşeli kirectaşı, kuvars, radyolarit, şist, çört ve ofiyolit çakıllarından oluşur. Çakıllar kireçli kaba kum hamurla tutturulmuştur (Şek. 10). Çökel yapılar: Kaba kırıntılılarda teknesel çapraz katmanlanma, İnce kırıntılılarda küçük ölçekli teknesel çapraz laminalar izlenmiştir. Büyük ölçekli düzlemsel çapraz katman, yatay laminalanma, küçük Ölçekli düzlemsel çapraz lamına, konvolut katmanlanım, merceklenme, demirli yumrucuklar, tane derecelenmesi ve canlı eşeleme izleri gözlenebilen çökel yapılardır. Fosil: Bir iki santimetrelik merceksel, çapraz birkaç kömür bantından başka fosile rastlanmamıştır.
EMET YÖRESİ BOR TUZU SAHALARI 33
34 Aydoğan AKBULUT; Aykan AYGÜN ve Ali DÜNDAR
EMET YÖRESİ BOR TUZU SAHALARI 35 Geometri: İnce kırıntılı birimler laminalı, kaba kırıntılılar orta-kalın katmanlıdır. Çakıltaşı içinde kum; kumtaşı içinde çakıllar mercek ve cepler biçimindedir. Renk: Alt kesimler kahverengi yeşil, üst kesimler ise açık gri beyazımsı renktedir. Ortam yorumu: Kesitin alt bölümlerinde kaba kırıntılıların göreli azlığı, kireçtaşı arakatmanlannın yer alması, demir ve kömür oluşukları göl ortamının düşük-orta enerjili kıyı yüzü as ortamını düşündürür. Üste doğru kaba kırıntılıların artması merceksel yapıların, dalga ripıllannın gelişmesi daha sığ ve zaman zaman plaj halini alan bir kıyı yüzü olasılığını güçlendirmektedir. En üstte yine düşük-orta enerjili, kimyasal çökelimin baskın olduğu göl ile temsil edilir. K15 kesiti Kesir, Yoncaağaç dağının güneydoğusunda gerçekleştirilmiştir. Litofasiyes: Kesitin alt bölümünde kireçli kil, marn, kumtaşı, kumlu çakıllı killer, orta bölümünde çakıltaşı, kumtaşı, tüf, kumlu killer, marn ve kireçtaşı; üst bölümünde ise kolemanit içerikli kireçli killer ve çörtlü kireçtaşı yer alır. Kil ve tüflerin içinde kum ile seyrek çakıllar bulunur. Kumlu kireçli killerin içinde az miktarda jips kristal parçalan bulunur. Çökel yapılar: İnce taneli kırıntılılar düz ve dalgalı paralel laminalanmalı, kaba kırıntılılar ise büyük ölçekli tekne ve çapraz katmanlıdır. Üstteki kireçli killerde kolemanit yumrularına, kalın kireçtaşı katmanlarında çört yumru ve merceklerine, bantlarına rastlanır (Şek. 11). Fosil: Alt bölümde kireçli kumlu killer içinde tatlı su Gastropod fosilleri bulunur. Geometri: İnce kırıntılılar gevşek, lamına yayılımlıdır. Kaba kırıntılılar ince-orta katmanlı, bazen kalın katmanlıdır. Kireçtaşı laminalı, orta kalın katmanlıdır. Ortam yorumu: Alt bölümdeki kireçli killere kum ve seyrek çakıl karışması, jips parçalarının katılması, dalgalı paralel laminalanma orta-düşük enerjili, sığ göl ortamına işaret sayılabilir. Kesitin orta kesimindeki çökel yapılan ve kaba kırıntılıların çokluğu sığ, yüksek enerjili bir göle doğru gelişimi göstermektedir. Üste doğru kaba kırıntılıların giderek ince kırıntılılara geçmesi, bunların da kolemanit, kireçtaşı gibi çökellere yerini bırakmasıyle yeniden hafifçe derinleşen, kırıntılı malzemenin hemen hemen gelmediği düşük enerjili bir göl ortamı oluşmuştur. K3 kesiti Kesit, Yoncaağaç dağının güney yamacında alınmıştır. Litofasiyes: Alt kesimde tüf arakatkılı yeşil kil; üste doğru kireçtaşı arakatmanlı kil, marn ve kolemanit oluşukları ile en üstte killi çörtlü kireçtaşı bulunur (Şek. 12). Çökel yapılar: Kireçtaşı ve marnlarda yatay ve düz dalgalı laminalanma ile canlı eşeleme izleri vardır. Fosil: Kayda değer fosil bulunamamıştır. Geometri: Alttaki kil ve tüfler ince-orta katmanlı, orta bölümde kil, marn, kolemanitli kil ve kireçtaşları yine ince-orta katmanlıdır. En üstte ise kalın katmanlı, geniş yayılımlı kireçtaşı bulunur. Renk: Alt ve orta bölüm yeşil, gri, üst kesim yeşilimsi beyaz renklerdedir. Ortam yorumu: Kesitin alt bölümlerinin ince kırıntılı malzeme alan, orta ve üst kesimlerinin ise giderek kimyasal çökelimlerin ağırlık kazandığı göl ortamını temsil ettiği anlaşılmaktadır. Malzemenin inceliği ve kimyasal çökellerle ardalanması, çökelmenin göreli olarak gölün derince kısımlarında olduğuna işaret sayılabilir.
36 Aydoğan AKBULUT; Aykan AYGÜN ve Ali DÜNDAR
EMET YÖRESi BOR TUZU SAHALARI 37
38 Aydoğan AKBULUT; Aykan AYGÜN ve Ali DÜNDAR K9 kesiti Kesit, Bozkaya tepesinin batı yamacında Ölçülmüştür. Litofasiyes: Alt bölümde çakıltaşı, kumtaşı baskındır. Bunlar arasında kumlu, killi, çakıllı kireçtaşı ve marn katkıları bulunur. Çakıltaşı, ortalama 3 cm boyunda kötü boylanmış şist, mermer kuvarsit çakıllarından oluşur. Kumtaşı İnce-orta taneli ve kireçlidir. Kesitin orta bölümünde marnlar baskındır. İçinde kum ve seyrek olarak çakılların da bulunduğu bu seviyede bir iki kireçtaşı arakatmanı da yer alır. Üst bölüm ise kumlu, killi, çakılcıklı kirectaşı ve giderek daha temiz kireçtaşı bulunur (Şek. 13). Çökel yapılar: Alt ve üst bölümde yer yer dalgalı yatay lamina, canlı eşeleme İzine rastlanmıştır. Fosil: Kayda değer fosil görülmemiştir. Geometri: İnce-orta katmanlar, alt ve orta bölümde, kalın katmanlar ise daha çok üst bölümde yer alır. Renk: Genel olarak kırmızımsı açık kahverengi sarımsıdır. Ortam yorumu: Alt bölümde yüksek enerjili sığ bir gölün kıyı yüzü-kıyı çizgisi as ortamı, orta bölümde az derin orta enerjili bir kıyı yüzünün zaman zaman kıyı çizgisi haline gelecek kadar sığlaştığı anlaşılmaktadır. Üst bölümde ise kırıntılı malzemenin cok azaldığı buna karşın karbonat çökeliminin geliştiği az derin, düşük-orta enerjili göl ortamı kıyı yüzü çökelleri ile temsil edilir. Bütün bu dikme kesitlerden elde edilen verilerin ışığında havzadaki çökel ortamlarının gelişimini özetleyecek olursak, önce karasal malzemenin çok az geldiği, buna karşın kimyasal karbonat çökeliminin baskın olduğu sakin bir gol ve göl kıyısı bataklığı ortamı gelişmiştir. Daha sonra karasal malzemenin fazlaca geldiği, kimyasal çökellerin çok az oluştuğu orta enerjili sığ bir göl ile bunun kıyı yüzü ve kıyı bataklığı ortamı oluşmuştur. Bundan sonra ise havza dışından çok ince-ince tane boyunda karasal malzeme ile bor eriyiklerinin birlikte gelişi ortamın az derin-çok sığ göl durumları arasında değişmesi İzlenir. En sonunda zaman zaman kaba kırıntılı karasal malzemenin geldiği, karbonat çökelimi baskın, az derin göl ortamı geniş bir alana yayılmıştır. EKONOMiK JEOLOJİ Gawlik 1956 yılında Emet yöresinde linyit araştırmaları yaparken Hisarcıktaki bor tuzu yatağını bulmuştur. Gawlik'e göre kil, kumtaşı, çakıltaşı ve tüflerden ibaret «kırmızı seri» adı verilen istifin üzerinde yeşil killerin içinde kolemanit kuşakları bulunur. Bunlar da tavan kireçtaşıyla örtülmüştür. Kolemanit yumruları uleksitin dönüşmesiyle oluşurken volkanik kaynaklı sıcak sular da orpiment, realgar ve sölestin getirerek kil çatlaklarıyle kolemanit kristal boşluklarında bunları çökeltmişlerdir (Gawlik, 1956). Emet yöresindeki boratlar yeşil, gri renkli killer içinde tüf, marn, kireçtaşı ardalanmasmdan oluşan ve ortalama 125 metre kalınlığında bir kuşakta bulunur (Özpeker, 1969). Bu arada bilinen kolemanit mineraline ilâveten Helvacı ve Firman (1976) tarafından meyerhofferit, uleksit, viçit, tunelit, hidroborasit, kahnit bulunmuş; Ca boratların tunelit ve uleksitin çözeltilerinden doğrudan çökelmeyip çökeller içinde kristalleştikleri belirtilerek boratların playa göllerinde oluştuklarına değinilmiştir. Batı Anadolu borat yatakları çökelimleri göz önüne alınarak eksik çökelimli ve tam çökelimli olmak üzere ikiye ayrılır (Özpeker ve İnan, 1978). Aynı araştırıcılara göre sıvının başlangıç bileşiminin yeterli Na içeriği olmayışı, havzanın az derin oluşu ve sel sularının etkinliği, yeterli buharlaşmanın gerçekleşmemesi gibi unsurlar eksik çökelimli yatakların oluşmasına neden olmaktadır.
EMET YÖRESi BOR TUZU SAHALARI 39
40 Aydoğan AKBULUT; Aykan AYGÜN ve Ali DÜNDAR Emet yöresinin bor tuzu yatakları Şimdilik dört grupta toplanabilir: 1. Hamamköy yöresi 2. Merkezşıhlar köyü yöresi 3. Hisarcık yöresi 4. Emet (Espey-Killik mevkii) 1. Hamamköy yöresi. Hamamköy'ün güneyinde Kocaçay'ın (Emet çayı) batı yakasında ve bu noktanın 400 metre kuzeydoğusunda görülür. Kocaçay'ın batı yakasındaki bor tuzu yatağının tabanı çay düzeyinin altında kaldığından görülememiştir. Alttan üste doğru yeşil kil arakatkılı 5-10 santimetrelik bantlar ile 20-75 santimetrelik yumrulu katmanlar halinde 10 metrelik bir istif oluşmuştur. Buradaki yeşil killerin montnıorillonit-illit, bor tuzunun da kolemanit olduğu bilinmektedir (Helvacı ve Firman, 1976). Üstteki kolemanit seviyeleri ışınsal kristal yumrulu, az çok yeşil kil dolguludur. Orta ve alt seviyelerdeki kolemanit ise daha çok 2-3 santimetre çaplı, yine ışınsal kristalli, sıkı dayanımlı yumrucuklar halindedir. Arada bir veya iki, düşey lifimsi yapıda 5-10 santimetrelik kolemanit bantları bulunur. En üst kolemanit seviyesi 20 santimetre kalınlıkta ve böbreğimsi karnabahar yapısındadır. Buradaki bor tuzu yatağı beyazımsı açık yeşil, gevşek, kumlu kil ve marnlar ile 50 santimetrelik bir çakıltaşı tarafından örtülmüştür. Çakıltaşı iyi boylanmış başlıca 1-3 santimetrelik şist, marn, kirectaşı, kuvarsit çakıllarından ibarettir. Hamur maddesi kumlu marnlı gereç, çakılları iyi yuvarlaktır. Bunlar da siyah, bloklu bir bazalt örtü ile örtülmüştür. Örtünün buradaki toplam kalınlığı 10 metre kadardır. Bu noktanın kuzeydoğusunda ise eski bir yarmada çok küçük yüzlek halinde kahverengi gölsel kireçtaşının üstünde yeşil killerle birlikte birkaç metrelik bir kolemanit seviyesi gözlenmiştir. Bunlar da çakıltaşı ile örtülmüştür. Az çok iri yumrular biçimindedir (Şek. 14). 2. Merkezşıhlar köyü yöresi. Merkezşıhlar köyünün yaklaşık bir kilometre kuzeybatısındaki küçük düzlükte bazı kolemanit yumruları görülmüşse de, burada yatak varlığı kuşkuludur. Daha kuzeyde yamaçta, aşağıdaki fasiyeslerden oluşan bir istif ve içinde kolemanit yumruları gözlenmiştir: a. Alt bölümde kahverengi, çok ince kumlu siltli kil, beyaz marn ve tüfit ardalanmaları ile az kumlu kıllı kireçtaşı arakatmanları, marn ve tüfitlerde canlı eşeleme İzleri. b. Orta bölüm kolemanit yumrulu iki seviye ile arada yeşil kil, marn, ince kireçtaşı arakatmanının oluşturduğu seviye, c. Üst bölüm ise yeşil kil ve kireçtaşı ardalanmasıyle giderek az kumlu killi, boşluklu seyrek yumrulu örtü kireçtaşına geçiş oluşturur. Buradaki kolemanit seviyeleri 60-300 santimetre kalınlığında ışınsal yapılı, bolca orpimentrealgar içerikli kristal yumru ve kafalarından ibarettir (Şek. 14). 3. Hisarcık yöresi. Hisarcık'ın güneydoğusunda yaklaşık liç kilometre uzunluğunda ortalama 18 metre kalınlığında bir kuşak halinde uzanır. Kuzeybatıya doğru örtü kireçtaşıyla birlikte topoğrafik tabanın altına dalarken güneydoğuda Yoncaağaç dağı yamacında kamalanmaktadır. Açık işletmede bor tuzunun en kalın görüldüğü yerden yaptığımız kesitte (Şek. 16) pasa Örtüsü nedeniyle kırmızı birimin tavanını göremeden yeşil gri kil ve yumrular biçimindeki kolemanit katmanlarını görüyoruz. Yeşilimsi gri tüf arakatkıları, orpiment, realgar lekeleri ve 5-10 santimetrelik iki kükürt bantı içeren buradaki Boratlı birim istifi koyu yeşil-gri, koyu gri killer ile bunların içinde 20-30 santimetrelik kafalar, yumrular biçiminde sıkıca yığışmış kolemanit seviyelerinden oluşur. Gerek tüf, kil, gerekse kristal kolemanit kafa ve yumrularında % 10-46 arsenik, % 3-20 kükürt saptanmıştır. Üste doğru kolemanit yumrularının küçüldüğü, seyrekleştiği, buna karşın açık gri sarımsı beyaz marnların, kireçli killerin arttığı görülür. Bu üst seviyede mercek ve yumru biçimli küçük kireçtaşı oluşukları bulunur. Bundan sonra beş metrelik sarımsı beyaz marn ile üstüne aynı kalınlıkta marn arakatkılı laminalı, killi gri kireçtaşı seviyesi gelir. Yukarı doğru marn arakatkılannın çok azaldığı, kahverengi, çört yumrulu, kalın katmanlı örtü kireçtaşına geçildiği görülür. Bu yöredeki Boratlı birimin killerinden alman örnekler seramik hammaddesi olarak değersizdir.
EMET YÖRESi BOR TUZU SAHALARI 41
42 Aydoğan AKBULUT; Aykan AYGÜN ve Ali DÜNDAR
EMET YÖRESİ BOR TUZU SAHALARI 43
44 Aydoğan AKBULUT; Aykan AYGÜN ve Ali DÜNDAR 4. Emet (Espey-Killik mevkii) yöresi. Emet'in kuzeyinde Killik ve Espey mevkilerinde kapalı ocak halinde kolemanit işletilmektedir. Bu yöredeki sondajlardan anlaşıldığına göre 40-50 metreyi bulan kolemanit seviyelerinin varlığına karşın, yamaç döküntü molozları nedeniyle geniş yüzleklerine rastlanamamıştır. Yalnız Killik mevkiinde yaptığımız bir kesitte (Şek. 17), bir metrelik iki kolemanit seviyesinin az çok bozuşmuş halde yüzlek verdiği görülmüştür. Burada alttan üste doğru:
EMET YÖRESİ BOR TUZU SAHALARI 45 a. Beş metre kalınlığında % 1.82 B 2 O 3 ve % 11.6 AI 2 O 3 içerikli yeşil kil, b. Bir metre yumrulu kolemanit, c. İki metre laminalı marn ve yeşil kil, d. Bir metre dalgalı laminalı kireçtaşı, e. Otuz santimetre gri gevşek kil, f. Bir metre kolemanit, g. İki metre yeşilimsi gri, kumlu kireçli kiltaşı, h. Yirmi santimetre kil ve içinde küçük kolemanit yumruları, ı. İki metre yeşilimsi gri kiltaşı, i. Elli metre kırmızımsı gri, yeşil kil, tüf ve kahverengi killi kireçtaşı ardalanması, j. Seksen metre kahverengi, delikli, çört yumrulu örtü kireçtaşı gözlenmiştir. Buradaki tüfler kriptokristalin feldispat ve klorit ile bağlanmış albit, plajiyoklas, kuvars, karbonatlaşmış kayaç parçaları, az biyotit ve eser turmalin içerirler. Killerin montmorillonit ve illit türünde oldukları saptanmıştır. SONUÇLAR 1. Miyosen yaşlı çökel birimleri, Pliyosen Boratlı birimi ile Örtü birimi göl ortamının çeşitli kesimlerini temsil ederler. 2. Kömür oluşukları olasılıkla geçici göl kıyısı bataklıklarında gelişmiştir. 3. Yumrulu borat oluşumları, volkanik faaliyete bağlı olarak gölün göreli derin, kil-marn çökelimli kesimlerinde gelişmiştir. 4. Borat yumrularının kil-marn-borat eriyiğinin farklı sıkılaşma özellikleri nedeniyle üstteki ağırlık basıncı sonunda oluştuğu kabul edilmiştir. 5. Çalçağıl köyü çevresindeki sondajlar kolemanitin doğuya doğru çok inceldiğini göstermiştir. KATKI BELİRTME Bu çalışmada paleontoloji tanımlamaları Aynur İnal, Esin Gündüzhan; petrografi tanımlamaları Zühre Bektur; teknoloji tanımlamaları ile kimyasal tanımlamalar Z. Bektur, S. Özöver, C. Baykul, A. Barut, S. Evran, M. Türkalp, T. Akyüz, G. Aşık tarafından yapılmıştır. Sondajlardan alınan örneklerin bor analizi Emet Etibank Müessesese Müdürlüğü tarafından yapılmıştır. Yayma verildiği tarih, 10 Ocak 1984
46 Aydoğan AKBULUT; Aykan AYGÜN ve Ail DÜNDAR DEĞİNİLEN BELGELER Altnlı, İ,E., 1975, Kumtaşları, yeni kavramlar ve sınıflamalar: İ.Ü.F.F. Tatbikî Jeoloji Kürsüsü, istanbul 1975, Baysal, O., 1974, Kırka borat yataklarındaki kil mineralleri üzerine ön çalışma: Türkiye Jeol. Kur. Bült, XVII, l 17-30. - ve Ataman G., 1975, Türkiye'de yeni bir bor minerali: kernit ve oluşumunun tartışması: Türkiye Jeol. Kur. Bült.,- XVIII, l, 3-10. Gawlik, J., 1956, Emet Neojenindeki borat zuhurlarına ait rapor: MTA Rap., 2479 (yayımlanmamış), Ankara. Gök, S.; Çakır, A. ve Dündar, A., 1979, Kırka kasabası civarı borat yatakları ve diğer endüstriyel hammadde etütleri raporu: MTA Rap., 6768 (yayımlanmamış), Ankara. Gün, H.; Bingöl, E.; Akdeniz, N. ve Günay, E., 1976, Geologie des bassins tertiaires des regions nord-est du massif de Menderes: Bull. Soc. Geol. Fr, 2, 451-458., Akdeniz, N. ve Günay, E., 1979, Gediz ve Emet güneyi Neojen havzalarının jeolojisi ve yaş sorunları: Jeol. Müh. Derg., 8. Helvacı, C. ve Firman, R,J., 1977, Emet borat yataklarının jeolojik konumu ve mineralojisi: Jeol. Müh. Derg., 2. Izdar, E., 1975, Batı Anadolu'nun jeotektonik gelişimi ve Ege Denizi çevresine ait üniteleri ile karşılaştırılması: E.Ü. Müh. Bil. Fak. Yay., 8, 59 sayfa. Lünel, T., 1974, A Preliminary study of the Tertiary volcanic and Sedimentary rocks, Gümele, Eskişehir: Türkiye Jeol. Kur. Bült., XVIII, l, 31-50. Nebert, K., 1961, «Polar» şirketine ait linyit ihtiva eden Alabarda ruhsat sahasının jeolojisi ile linyit yatakları hakkında rapor: MTA Rap., 2820 (yayımlanmamış), Ankara. Özpeker, L, 1969, Batı Anadolu borat yataklarının mukayeseli jenetik etüdü: İstanbul Teknik Üniv., Doktora tezi, İstanbul. ve İnan, K., 1978, Batı Anadolu borat yataklarında izlenen mineral birliklerinin yatak evrimiyle ilişkileri: Türkiye Jeol. Kur. Bült., 21, l, 1-10. Reading, H.G., 1978. Sedimentary environments and facies: Blackwell Scientific Publications, 480 s. Selley R.C., 1976, Ancient Sedimentary environments: Science paperbacks, 224 s.