TJTES TURKISH JOURNAL OF TRAUMA & EMERGENCY SURGERY Ulus Travma Derg. 2003 Jan;9(1):17-22 TAVfiANLARDA PER KONDR UM GREFTLER NDEN YEN KIKIRDAK OLUfiUMUNA HETEROLOG KOLLAJEN N ETK S : DENEYSEL ÇALIfiMA THE EFFECT OF HETEROLOGOUS COLLAGEN IN NEOCHONDROGENESIS FROM FREE PERICHONDRIAL GRAFTS, IN RABBITS: AN EXPERIMENTAL STUDY Dr. Serhat ÖZBEK, Dr. Cenk fien*, Dr. Zeynep KAHVEC **, Dr. Mesut ÖZCAN ÖZET Amaç: Perikondriumun k k rdak oluflturma kapasitesi farkedildi inden beri, bu konuda birçok deneysel ve klinik çal flma yap lm flt r ve k k rdak defektlerinin onar m nda perikondrium greftleri kullan lm flt r. Perikondriumdan k k rdak rejenerasyonunun h zland r lmas birçok klinik avantaj sa layacakt r. Bu deneysel çal flma, heterolog kollajenin, perikondrium greftlerinden yeni k k rdak oluflumu üzerine h zland r c etkisi olup olmad n araflt rmak amac yla yap lm flt r. Gereç ve yöntem: Oniki adet Yeni-Zelanda türü beyaz tavflanda, heriki kulaktan elde etti imiz perikondrium greftlerini, heriki tarafta s rt kaslar n n üzerine greft olarak yerlefltirdik. Bir tarafta perikondrium grefti ile kas aras na heterolog kollajen sünger yerlefltirirken, di er taraf kontrol olarak kulland k. K rkbefl, yüzyirmi ve yüzsekseninci günlerde dörder adet tavflandan örnek alarak k k rdak rejenerasyonunu histolojik olarak inceledik. Bulgular: Histolojik inceleme sonucu, tavflanlarda heterolog kollajenin perikondriumdan k k rdak rejenerasyonunu art rd n ve h zland rd n gözlemledik. Sonuç: K k rdak defekti, perikondrium grefti ile onar lacaksa, heterolog kollajenin de kullan lmas n n faydal olaca na inan yoruz. Anahtar Kelimeler: Heterolog kollajen, perikondrium grefti, yeni k k rdak oluflumu. ABSTRACT Background: After chondrogenic potential of perichondrium was recognized, perichondrial grafts have been used in reconstruction of cartilage defects. Enhancing neochondrogenesis has many advantages, in this regard. This experimental study was done in the aim of identifying whether the heterologous collagen has an accelerating effect on neochondrogenesis from perichondrial grafts or not. Methods: We placed perichondrial grafts, onto the dorsal muscles of twelve white New-Zealand rabbits, on both sides. On one side, heterologous collagen sponge was inserted between the graft and the muscle, the other side served as a control. Results: As a result of histological assessment on days 45, 120 and 180, we obtained that heterologous collagen enhanced the neochondrogenesis. Conclusion: We believe that, if any cartilage defect would be reconstructed with a perichondrial graft, additional use of heterologous collagen will be helpful. Key words: Neochondrogenesis, heterologous collagen, perichondrial grafts. G R fi K k rdak dokusu, eklemlerde yükün da t lmas nda (hyalin k k rdak), yüklerin tendon ve kemik a- ras nda aktar lmas nda (fibrokartilaj) ve d fl yap lara esnek bir destek sa lanmas nda (elastik k k rdak) ö- nemli rol oynayan, özelleflmifl bir ba dokusudur (1-7). Bu önemli dokunun konjenital yoklu unda, travmatik veya cerrahi kayb nda, fonksiyon bozukluklar ve estetik kusurlar ortaya ç kar. Özellikle travmatik veya dejeneratif eklem k k rda kay plar sonucunda, eklemde hareket k s tl l ve sonras nda hareket kayb ile karfl lafl lacakt r. Bu nedenle, flartlar elverdi ince, k k rdak kay plar yerine konulmaya çal - fl lmal d r. K k rdak defektlerini onarmak için, en s k baflvurulan yöntem, otojen k k rdak transplantasyonudur (2,5,7). Ama, k k rdak greftlerinin zamanla rezorbe olmalar, donör alanlar n n s n rl olmas, baz donör 17
18 ULUSAL TRAVMA DERG S January - Ocak 2003 alan morbiditeleri ve al nd klar yerde defekt kalmas gibi sak ncalar, araflt r c lar yeni seçenekler bulmaya zorlam flt r (6). 1959 y l nda Lester, k k rdaktan ayr lan perikondriumun, yeni k k rdak oluflumuna neden oldu unu bildirmifltir (8). Bunun klinik önemi, 1972 y l nda, Ohlsen ve arkadafllar taraf ndan, güreflçi kula- n n etiyolojisi araflt r l rken, perikondiriumun k - k rdak oluflturma kapasitesinin oldu u fark edilene kadar anlafl lamam flt r (9). Ohlsen, Skoog ve Sohn, perikondriumun alt ndaki k k rdaktan ayr lmas n n, kontakt inhibisyonu ortadan kald rd n ve bu nedenle yeni k k rdak olufltu unu göstermifllerdir (9,10). Perikondriumun k k rdak yap c potansiyeli oldu- unun anlafl lmas ndan sonra, serbest perikondrium greftlerinden k k rdak rejenerasyonu konusunda birçok deneysel çal flmalar yap lm fl ve baflar l sonuçlar al nm flt r (11-18). Bu baflar l sonuçlar, yöntemin klinik alanda da kullan lmas sonucunu do urmufltur (19-22). Geliflme ça d fl nda, hasarlanan k k rdak, zorlukla ve ço u zaman yetersiz rejenere olur. Rejenerasyon ço unlukla perikondriumun aktivitesi sonucunda gerçekleflir. K k rdak bütünlü ü bozuldu- unda, perikondrium kaynakl kondroblastlar defekt bölgesine gelerek, yeni k k rdak olufltururlar (2-5). Sonuçta, perikondrium olgunlaflm fl k k rda a temas edince, yeni k k rdak oluflumu inhibe olur (23). E er hasar geniflse, perikondrium yeterince h zl k k rdak oluflturamaz; bu durumda defekt, h zl geliflen ve yo un ba dokusundan oluflan skar dokusu ile kapat l r ve eklemin mekanik özellikleri bozulur (1). Bu nedenle, skar dokusu oluflumundan daha h zl bir flekilde k k rdak rejenerasyonu oluflmas n sa layabilmek önemlidir. Ayr ca, k k rdak rejenerasyonunun h zland r lmas, perikondrium kullan larak yap lan artroplastilerde, ameliyat sonras uzun süreli a rl k tafl ma k s tlanmas periyodunu da azaltacakt r (24). Liyofilize heterolog kollajen biyomateryaller, y llardan beri, yumuflak doku yerine geçen, hemostatik etkisi olan, rejenerasyonu ve onar m h zland ran biyomateryaller olarak araflt r lmakta ve kullan lmaktad rlar (25,26). n vitro flartlarda k k rdak rejenerasyonunu h zland rabildikleri gösterilmifltir (27,28). Bu deneysel çal flmada, liyofilize heterolog kollajenin, in vivo olarak, tavflanlarda perikondrium greftlerinden yeni k k rdak oluflumuna etkileri araflt r lm flt r. GEREÇ VE YÖNTEM Bu çal flmada, 12 adet, a rl klar 1.200-1.300 gr. a- ras nda ve yafllar 8 ile 10 hafta aras nda de iflen, Yeni Zelanda türü, beyaz erkek tavflanlar kullan ld. Deneyin bafllang c nda, tavflanlar n her iki kula ndaki ve s rt ndaki k llar trafl edildi. Anestezi, 5 mg/kg ketamin hidroklorid (Ketalar ) ve 2 mg/kg xylasine hidrokloridin (Rompun ) intramusküler enjeksiyonlar ile sa land. Ameliyat süresinin uzad durumlarda ve tavflan a r duymaya bafllad nda, ketamin hidroklorid, 5mg/kg dozunda tekrar, intramusküler olarak verildi. Anestezi sonras, tavflan n her iki kula n n üstorta k sm nda, "H" fleklinde bir cilt insizyonu planland. Bu H insizyonun, bacaklar 3 cm, ortas 4 cm idi. Ek bir anestezi sa lamak ve kanamay azaltmak amac yla, bu çizgi boyunca, lidokain-adrenalin (Jetokain ) solüsyonu, cilt alt na injekte edildi. Daha sonra, cilt,ciltalt insizyonlar yap ld ve perikondrium zeminde kalacak flekilde, cilt,ciltalt flepleri heriki tarafa do ru diseke edildi. Ortaya ç kan perikondriumdan, her iki tarafta 2x2 cm lik serbest perikondrium greftleri elde edildi ve bunlar, serum fizyolojik ile slat lm fl gazl bezler içine konularak, sakland. Cilt insizyonlar, 4/0 prolen dikifl ile primer kapat ld. Tavflan n s rt nda, orta hatta, daha önce k llardan ar nd r lm fl bölge üzerinde, uzunlamas na, 7-8 cm lik cilt insizyonu yap ld. Yüzeyel ve derin fasyalar geçilerek, dorsal kaslar n fasyas na ulafl ld. Orta hatt n her iki taraf nda, kaslar n fasyalar ndan, yaklafl k 3x3 cm lik parçalar ç kar larak, fasya defekti yarat ld ve kas dokusu aç a ç kar ld. Kontrol olmas amac yla, bu defektlerden, bir taraftakine, daha önce elde edilen perikondrium greftlerinden bir tanesi, aktif yüzü kasa bakacak flekilde, 4/0 prolen dikifl ile, gergin bir flekilde dikildi. Deney yap - lan di er tarafta ise, perikondrium greftinin aktif yüzü ile kas aras na, 2x2 cm lik liyofilize heterolog kollajen sünger konularak, perikondrium grefti, 4/0 prolen dikifl ile, yine gergin bir flekilde tespit edildi (Resim 1). Cilt insizyonu 4/0 prolen dikifl ile kapat ld. Tavflanlar kafeslerine konularak, standart laboratuar koflullar nda bar nd r ld. Ameliyat sonras 45., 120. ve 180. günlerde, dörder adet tavflandan biyopsiler al nd. Al nan doku örnekleri, nötral formalin içerisinde uygun sürede fikse edildikten sonra, doku takibi iflleminden geçirilerek, parafin bloklar haline getirildi. Mikrotom yard m yla al nan 5 mikronluk seri kesitler, hematoksilen-eozin boyas yla boyanarak, 50, 100 ve 200 büyütmeli fl k mikroskobu alt nda de erlendirildi. K k rdak görülen alanlar fotomikroskopla görüntülendi. Kollajen sünger: Deneysel çal flmam zda kulland m z heterolog kollajen, s r aflil tendonundan elde edilip, saflaflt - r lm fl ve liyofilize edilmifltir. Tip I kollajen içermektedir ve sünger formundad r (Gelfix ).
Volüm 9 Say 1 TAVfiANLARDA PER KONDR UM GREFTLER NDEN YEN... 19 Resim1. Tavflan kulaklar ndan al nan perikondrium greftleri, heriki tarafta, kondrojenik taraf kasa bakacak flekilde, s rt kaslar n n üzerine yerlefltirildi. Bir tarafta greft ve kas aras na heterolog kollajen sünger konuldu. SONUÇLAR Tavflanlardan 45. gün al nan doku örneklerinin yap lan histolojik incelemelerinde, kollajen uygulanan tarafta, ortada asidofilik boyanan, yüksek mitotik aktivite gösteren, genifl vakuollü genç kondroblastlar, çevresinde yass yap da kondroblast öncesi hücreler ve oluflmakta olan ara madde görülmekteydi (Resim 2). Bu yap lar, uzun ve genifl adalar fleklinde gözlendi. Kontrol taraf nda ise, taranan alanlarda yeni k k rdak oluflumu gözlenemedi. Baz yerlerde perikondrium yap s izlendi (Resim 3). Resim 3. Kontrol taraf nda, 45. günde kondroblast oluflumu gözlenemedi, sadece perikondrium gözlenebildi (H&E, X 100). artt saptand. Yeni k k rdak oluflumu, daha genifl adalar fleklindeydi. Bu adalarda, ortada bazofilik boyanan kondrositler ve etraflar nda asidofilik boyanan kondroblastlar gözlenmekteydi (Resim 4). Kontrol taraf ndan al nan biyopsilerde ise, yeni k - k rdak oluflumu minimaldi. Resim 4. Kollajen taraf nda, 120. günde, ortada oluflmaya bafllayan kondrositler ve etraflar nda kondroblastlar. (H&E, X 200). Resim 2. Kollajen kullan lan tarafta, k rkbeflinci günde, kondroblast oluflumu (H&E, X 100). Yüzyirminci günde al nan biyopsilerde, kollajen kullan lan tarafta, yeni oluflan k k rdak miktar n n Yüzsekseninci günde al nan doku örneklerinde, kollajen kullan lan tarafta, ortada olgun kondrositleri, etraf nda genç kondroblastlar içeren genifl ve u- zun adalar fleklinde yeni k k rdak oluflumu görülmekteydi (Resim 5) ve k k rdak rejenerasyonu devam etmekteydi. Makroskobik olarak, oluflan k k rda n lamellar yap da olmad, küçük küresel adalar fleklinde oldu u görüldü (Resim 6). Kontrol taraf nda ise, yeni k k rdak oluflumu, ancak küçük ada-
20 ULUSAL TRAVMA DERG S January - Ocak 2003 Resim 5. Kollajen taraf nda, 180. günde, yo un k k rdak oluflumu. Ortada koyu boyanan kondrositler ve etraflar nda aç k boyanan kondroblastlar (H&E, X 50). c klar fleklinde gözlendi. Kondrositler etraf nda az say da kondroblast olmas, kollajen uygulanan taraftan belirgin bir farkl l k gösteriyordu (Resim 7). Resim 6. Kollajen taraf nda, 180. günde, kürecikler fleklinde oluflan k k rdak dokusunun makroskobik görüntüsü. Tüm bu bulgular bize, heterolog kollajen süngerin, tavflanlarda serbest perikondrium greftlerinden yeni k k rdak oluflumunu artt rd n ve h zland rd - n, histolojik olarak gösterdi. Resim 7. Kontrol taraf nda, 180. günde, ortada olgun kondrositler, etraflar nda az miktarda kondroblast bulunan küçük adalar tarz nda yeni k k rdak oluflumu (H&E, X 50). TARTIfiMA Geliflmekte olan canl larda, perikondrium, k k rdaktan ayr ld zaman yeni k k rdak oluflturma kapasitesine sahiptir (8-11). Bu nedenle, k k rdak defektlerinin onar m nda, k k rdak greftlerinin yan s - ra, perikondrium flepleri (9,17) ve greftleri (12-22) de kullan lmaktad r. Perikondrium, Tip I kollajen liflerden zengindir ve çok say da fibroblast içerir. ç tabakalar ndaki hücreler, fibroblast olarak tan mlanmas na ra men, bunlar ayn zamanda kondroblastlard r ve kolayl kla kondrositlere dönüflebilirler (3-5). Eklem k k rdaklar nda, travma veya sonras ndaki yara iyileflmesi nedeniyle, hyalin k k rdak yap s nda oluflan herhangi bir de ifliklik, mekanik özelliklerinde ve fonksiyonel davran fl nda da de iflikliklere yol açar. Çünkü, e er k k rdak defekti büyükse, k k rdak rejenerasyonu skar oluflumundan daha yavafl oldu- u için, defekti fibröz ba dokusu doldurur (1). Bu durumda, k k rdak rejenerasyonunun h zland r lmas faydal olacakt r. Ayr ca, eklem k k rda ndaki defektler perikondrium greftleri ile onar lm flsa, k k rdak rejenere olana kadar, ekleme yük verilememektedir. Bu durumda da, yeni k k rdak oluflumunun h zland r lmas faydal olacakt r (24). Perikondriumdan k k rdak rejenerasyonunu h zland rabilmek amac yla çeflitli in vitro ve in vivo çal flmalar yap lm flt r. Kimura ve ark., kondrosit hücre kültüründe kollajen jelin k k rdak rejenerasyonu art r c etkisini saptam fllar (27), ama Bruns ve ark., perikondrium hücre kültüründe kollajen süngerin art - r c etkisini saptayamam fllard r. Bunun nedeni olarak, perikondrial progenitör hücrelerin kollajen süngerle direkt temas n n olamay fl n göstermifllerdir (24). Maor ve ark., kondroprogenitör hücre kültürlerinde yapt klar çal flma sonucunda, kollajen süngerin hücre göçünü, replikasyonunu ve farkl laflmas n kolaylaflt rd n bildirmifllerdir (28). Wakitani ve ark. ise, in vivo olarak tavflanlarda kollajen jel kullanm fllar ve k k rdak rejenerasyonunun h zland n bildirmifllerdir (29). Bizde, bu deneysel çal flmam zda, kollajen süngerin perikondrium greftlerinden yeni k k rdak oluflumun in vivo etkisini araflt rd k. K k rdak hücrelerinin ço almas ve farkl laflmas, ço u hücrede oldu u gibi, bir yere tutunmaya
Volüm 9 Say 1 TAVfiANLARDA PER KONDR UM GREFTLER NDEN YEN... 21 ihtiyaç gösterir. Dahas, bu tutunma, hücrelerin di- er düzenleyici faktörlere cevap vermesini de kolaylaflt rabilir (28). Kollajen süngerin ultrastrüktürel yap s ndaki iskelet, bu tutunma ihtiyac n karfl lar. Ayr ca, kollajen sünger, yeni oluflan matriksin yap - s na kat lmaktad r (27). Kollajen süngerin düflünülen bir di er etkisi de, progenitör hücrelerden sal - nan ve yeni k k rdak oluflumuna h zland ran (1), "cartilage derived growth factor", "cationic cartilage derived growth factor", "11-kDa somatomedin-c-like substance" ve "insulin-like growth factor-i" gibi faktörlerin ortamda al konulmas n sa lamas d r (28). Bir di er olas etki de, fibronektinin kollajen sünger taraf ndan yo un bir flekilde ba lanmas (25,26) sonucu hücre tutunmas n n kolaylaflmas - d r. Skar dokusu oluflumu, travman n ilk 24 saati içinde bafllad ndan, genellikle k k rda n kendisini o- narabilmesinden daha h zl d r. Bu nedenle, kanamay ve enflamasyonu s n rland rarak skar dokusu oluflumunu en aza indirmek, k k rdak onar m miktar n n en fazla olabilmesi için gereklidir (1). Dolay - s yla, kollajen süngerin etkili bir hemostatik ajan olmas (25,26), skar geliflimini azalt c, dolay s yla k - k rdak geliflimini art r c etki göstermesini sa layabilir. Bir k sm gösterilmifl, di er k sm ise muhtemel olan bu etkilerden hangilerinin ve ne ölçüde geçerli oldu unun anlafl lmas için ileri çal flmalara ihtiyaç vard r. Daha önce yapt m z bir deneysel çal flmada, tavflanlarda heterolog kollajen süngerin, perikondrium fleplerinden yeni k k rdak oluflumunu h zland rd n gözlemlemifltik (30). Bu deneysel çal flmam zda da, ayn etkiyi serbest perikondrium greftlerinden yeni k k rdak oluflumunda gözlemledik. Dolay - s yla, e er klinik uygulamada, k k rdak defektinin o- nar m perikondrium flebi veya grefti ile yap lacaksa, perikondriumun aktif yüzeyi ile zemin aras na kollajen sünger konulmas n n faydal olaca inanc nday z. KAYNAKLAR 1. Silver FH, Glasgold AI. Cartilage wound healing. An overview. Otolaryngol.Clin. North Am. 1995; 28: 847-864. 2. Brent B. Repair and grafting of cartilage and perichondrium. In: McCarthy JG, ed. Plastic Surgery. Philadelphia: W.B. Saunders Company; 1990: 559-582. 3. Leeson TS, Leeson CR. Specialized connective tissue. In: Histology. 4th ed. Philadelphia: W.B. Saunders Company; 1981: 137-161. 4. Junqueira LC, Carneiro J, Kelley RO. Cartilage. In: Basic Histology. 7th ed. New Jersey: Appleton and Lange; 1992: 132-141. 5. Stevens A, Lowe J. Support cells and extracellular matrix. In: Histology. London: Gower Medical Publishers; 1992: 42-56. 6. Özgentafl HE, Erol ÖO, Gürsu-Hazarl GG. Sekonder arteriyel perikondrial fleplerde k k rdak rejenerasyonu. Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi Dergisi. 1982-1983; 4-5: 79-89. 7. Pessa J, Riefkohl R. Principles of cartilage grafting. In: :Georgiade GS, Georgiade NG, Riefkohl R, Barwick W, eds. Textbook of Plastic, Maxillofacial and Reconstructive Surgery. 1 st ed. Maryland: Williams and Wilkins; 1987: 79-82. 8. Lester CW. Tissue replacement after subperichondrial resection of costal cartilage: two case reports. Plast. Reconstr. Surg. 1959; 23: 49-54. 9. Ohlsen L, Vedung S. Reconstructing the antihelix of protruding ears by perichondrioplasty: a modified technique. Plast. Reconstr. Surg. 1980; 65: 753-762. 10. Skoog T, Ohlsen L, Sohn SA. Perichondrial potential for cartilagenous regeneration. Scand. J. Plast. Reconstr. Surg. 1972; 6: 123-125. 11. Ohlsen L. Cartilage regeneration from perichondrium. Plast. Reconstr. Surg. 1978; 62: 507-513. 12. Ohlsen L. Cartilage formation from free perichondrial grafts: an experimental study in rabbits. Br. J. Plast. Reconstr. Surg. 1976; 29: 262-267. 13. Sohn SA, Ohlsen L. Growth of cartilage from a free perichondrial graft placed across a defect in a rabbit's trachea. Plast. Reconstr. Surg. 1974; 53: 55-60. 14. Gültan SM, Emiro lu M, Çeneto lu IS, Yormuk E. Effects of free perichondrial graft replacement of epiphyseal cartilage on bone growth. Scand. J. Plast. Reconstr. Hand Surg. 1993; 27:1-8. 15. Homminga GN, Bulstra SK, Kuijer R,et al. Repair of sheep articular cartilage defects with a rabbit costal perichondrial graft. Acta. Orthop. Scand. 1991; 62: 415-418. 16. Delaere PR, Boeckx WD, Guelinckx PJ, et al. Perichondrial microvascular free transfer: creation of a compound flap for laryngeal reconstruction in rabbits. Ann. Otol. Rhinol. Laryngol. 1992; 101: 265-269. 17. Hartig GK, Esclamado RM, Telian SA. Comparison of the chondrogenic potential of free and vascularized perichondrium in the airway. Ann. Otol. Rhinol. Laryngol. 1994; 103: 9-15. 18. Coutts RD, Woo SL, Amiel D, et al. Rib perichondrial autografts in full-thickness articular cartilage defects in rabbits. Clin. Orthop. 1992; 275: 263-273. 19. Skoog T, Johansson SH. The formation of articular cartilage from free perichondrial grafts. Plast. Reconstr. Surg. 1976; 57: 1-6. 20. Homminga GN, Bulstra SK, Bouwmeester PM, et al. Perichondrial grafting for cartilage lesions of the knee. J. Bone Joint Surg. 1990; 72: 1003-1007. 21. Engkvist O, Ohlsen L. Reconstruction of articular cartilage with free autologous perichondrial grafts. Scand. J. Plast. Reconstr. Surg. 1979; 13: 269-274.
22 ULUSAL TRAVMA DERG S January - Ocak 2003 22. Ritsila V, Poussa M, Rubak J, et al. Periosteal and perichondrial grafts in reconstruction of joint surfaces. Acta Orthop. Scand. 1981; 52: 447. 23. Hosokawa K, Hata Y, Yano K, et al. Inhibitory effect of mature cartilage on pericondrial neochondrogenesis. Ann. Plast. Surg. 1989; 23: 155-158. 24. Bruns J, Kersten P, Lierse W, et al. The in vitro influence of different culture conditions on the potential of sheep rib perichondrium to form hyaline-like cartilage: e- valuation of gluing materials used for in vivo graft fixation. Wirchows Achiv. 1994; 424: 169-175. 25. Mian E, Mian M, Beghe F. Lyophilized type-i collagen and chronic leg ulcers. Int. J. Tiss. Reac. 1991; 13: 257-269. 26. Beghe F, Menicagli C, Neggiani P, et al. Lyophilized non-denatured type-1 collagen (Condress) extracted from bovine achilles tendon and suitable for clinical use. Int. J. Tiss. Reac. 1992; 14: 11-19. 27. Kimura T, Yasui N, Ohsawa S, et al. Chondrocytes embedded in collagen gels maintain cartilage phenotype during long-term cultures. Clin. Orthop. 1984; 186: 231-239. 28. Maor G, Mark KVD, Reddi H, et al. Acceleration of cartilage and bone formation on collagenous substrata. Collagen Relat. Res. 1987; 7: 351-370. 29. Wakitani S, Kimura T, Hirooka A, et al. Repair of rabbit articular surfaces with allograft chondrocytes embedded in collagen gel. J. Bone Joint Surg. (British) 1989; 71: 74-80. 30. Özbek S, Kahveci R, Kahveci Z, et al. The effect of lyophilized heterologous collagen on new cartilage formation from perichondrial flaps in Rabbits: An experimental study. Ann. Plast. Surg. (Bask da). *Kocaeli Üniversitesi, T p Fakültesi, Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi A.D. - Kocaeli. **Uluda Üniversitesi, T p Fakültesi, Histoloji ve Embriyoloji A.D. - Bursa. Yaz flma Adresi: Dr. Serhat Özbek Uluda Üniversitesi, T p Fakültesi, Plastik ve Rekonstrüktif Cerrahi A.D., 16059, Görükle-Bursa, Türkiye E-Mail: sezbek@yahoo.com