2013 1
Başkan: Prof. Dr. Fikret AKINERDEM Raportörler: Rıfat Zafer ARISOY Komite/Çalışma Grubu üye sayısı: 7 Yapılan Toplantı Sayısı: 5 Başkan Yardımcıları: Prof.Dr.Ali TOPAL Sorumlu Uzman: İsmail ARAS İL KURUM İSİM KONYA Selçuk Üniversitesi Prof. Dr. Fikret AKINERDEM KONYA Selçuk Üniversitesi Prof.Dr.Ali TOPAL KONYA Bahri Dağdaş Uluslar arası Tarımsal Araştırma Esnstitüsü Rıfat Zafer ARISOY KONYA İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Dr.Celal YILDIZ KONYA Konya Ticaret Borsası Esat BİLİCİ KONYA Konya Şeker A.Ş Tamer DEĞER KONYA Ayrancı İlçe Tarım Müdürlüğü Serhat ERKMEN 2
1 GİRİŞ... 5 2 MEVCUT DURUM... 5 2.1 TARLA BİTKİLERİ... 7 2.2 MEYVE ÜRETİMİ...14 2.3 SEBZE ÜRETİMİ...15 2.4 ORGANİK TARIM...16 2.5 TOHUMCULUK...17 2.6 KONYA İLİ HAYVAN, MERA VARLIĞI VE KABA YEM AÇIĞI...20 ÖNCELİKLER VE STRATEJİLER...21 ÖNCELİK 1 : İhtiyaca yönelik olarak verim ve kalitenin artırılması...21 STRATEJİ 1.1. Ölçek Ekonomisini esas alan havza bazlı işletme büyüklüklerinin artırılmasına ve üretimin toplulaştırılmasına yönelik çalışmalar yapılacak...21 STRATEJİ 1.2. Ekonomik üretimle ilgili (bitki yetiştirme teknikleri ve kalitenin arttırılmasına yönelik) eğitim ve demonstrasyon çalışmaları arttırılacak...22 STRATEJİ 1.3 Sözleşmeli üretim modelleri yaygınlaştırılacaktır...23 STRATEJİ 1.4 Ar-Ge ve Yenilikçi üretime yönelik çalışmalar desteklenecek...23 STRATEJİ 1.5 Çevreci üretim ve mücadele yöntemleri yaygınlaştırılacak ve etkinleştirilecek...24 STRATEJİ 1.6 Meralarda verim ve kaliteyi arttırıcı tedbirler alınacaktır...25 STRATEJİ 1.7 Tüm tarım arazileri ve meralarda yeşil kuşak bölgelerinin oluşturulması...25 STRATEJİ 1.8 Meyve sebzede tasnif ve depolama alt yapısının güçlendirilmesi...26 ÖNCELİK 2 : Bölge Ekolojisine uygun üretim sistemlerinin oluşturulması...27 STRATEJİ 2.1. Ülke ve bölge için stratejik ve katma değeri yüksek bitkilerin yetiştiriciliği artırılacak 27 STRATEJİ 2.2 Cari açığı azaltacak üretim çeşitlendirmesi (desenleri) yapılacak...29 ÖNCELİK 3: KIRSAL ALANDA YAŞAM KALİTESİNİN ARTIRILMASI...29 STRATEJİ 3.1 Agro-Eko turizm faaliyetleri güçlendirilecek...29 Agro-Eko Turizmin Gelişmesi İçin Yapılması Gerekenler:...29 STRATEJİ 3.2 Bölgemizde uygun alanlarda organik tarım faaliyetleri yaygınlaştırılacak...30 3
STRATEJİ 3.3 Bölgede dağlık kırsal alanlarda katma değeri yüksek meyve, sebze ve tıbbi aromatik bitkilerin yetiştiriciliği artırılacak...30 ÖNCELİK 4 : BÖLGENİN SERTİFİKALI FİDE, FİDAN (TOHUMLUK) VE TOHUMCULUK ÜSSÜ HALİNE GETİRİLMESİ...30 STRATEJİ 4.1 Tohum Teknoloji Vadisi Kurulacak...30 STRATEJİ 4.2 Sektöre yönelik küme oluşturulacak...31 STRATEJİ 4.3 Yerel Genetik kaynaklar mahiyetindeki tohum ve tohumlukların geliştirilmesi ve muhafazası desteklenecektir...32 3 Kaynak :...33 4
1 GİRİŞ 2014 2023 Konya Karaman Bölge Planının bölge aktörleri tarafından benimsenmesi için 21.12.2011 tarihinde yapılan 7. Kalkınma Kurulu toplantısında kurulan "Sanayi, Tarım ve Gıda, Hizmetler, Turizm ve Sosyal Kalkınma İhtisas Komisyonları" ve bu komisyonların altında çalışması gereken "Teknik Komiteler" oluşturulmuştur. Komisyon ve komite üyelerinin belirlenme çalışmalarına sonraki süreçte de devam edilmiş olup ayrıca Çevre ve Şehircilik teknik komitesi oluşturulmuştur. Bu komiteler altında ise, 12 tane çalışma grubu belirlenmiştir. Bunlar; Arge-Yenilikçilik-İnovasyon, Dış ticaret-lojistik, Enerji, İşgücü-İstihdam, Toprak ve Su, Bitkisel Üretim, Hayvansal Üretim, Gıda, Hizmetler, Sosyal Kalkınma, Turizm, Çevre ve Şehircilik çalışma gruplarıdır. Bu çalışma sonucunda oluşturulmuş raporların bölge planına girdi sağlayabilecek nitelikte olması için gönüllü katılım temel ilke olarak benimsenmiştir. Öncelikle Teknik Komite çalışma grubu üyelerinin belirlenmesi için paydaş analizi yapılmıştır. Paydaş analizinden sonra tüm paydaşlarla irtibata geçilerek çalışma hakkında bilgi verilmiş ve katılım sağlayıp sağlamak istemeyecekleri sorulmuştur. Böylelikle çalışmanın gönüllülük esasına dayanması sağlanmıştır. Bu aşama da yapılan toplantılar ile tarımdan sanayiye, turizmden sosyal politikalara kadar oldukça geniş bir yelpaze de Konya - Karaman olarak gerçekleştirmek istediğimizi kalkınma hedeflerine ulaşabilmek için gerekli olan öncelik ve tedbirlerimiz alanında uzman paydaşlarımız ile belirlenmeye çalışılmıştır. 12 gruptan oluşan Teknik Komiteler ajans uzmanlarının koordinasyonunda çalışmalarını yürütmüştür. Teknik Komite çalışmalarında toplamda 49 toplantı gerçekleştirilmiştir. Bu toplantılar sonucunda Teknik Komiteler tarafından öncelik ve stratejilerin belirlendiği Özel İhtisas Raporları oluşturulmuştur. 2 MEVCUT DURUM Bölgede tarım yapılan alanların dağılımına bakıldığında tarla tarımının yoğun olduğu görülmektedir (Şekil 1). Bölgede ürün desenine katma değeri yüksek yeni ürünlerin katılımının sağlanması ile bölge ekonomisine daha fazla katkı sağlanması gerekmektedir. Bunun yanında bölgede baskın olarak yetiştirilen ve ulusal düzeyde stratejik öneme sahip ürünlerin verimliliğinin ve kalitesinin artırılması bölge ekonomisine önemli oranda katkı sağlayacaktır. 5
Şekil 1.Tarım alanları dağılımı 80 70 60 50 40 30 20 10 0 73 65 66 69 32 29 11 17,5 12 4 3,5 1 2 3,5 1,5 KARAMAN % KONYA % TR52 % TÜRKİYE % Tarla Arazisi Nadas Sebze Meyve-Baharat Kaynak: Tüik 2011. 10 Tablo 1 Konya ilinin İlçeler bazında arazi varlığı (2012) İlçe adı Toplam Kültür Alanı Mera Orman Ürün Getirmeyen Alan Toplam Yüzölçümü Ahırlı 57.356 3.520 214.440 62.057 337.373 Akören 223.234 62.000 204.160 71.160 560.554 Akşehir 343.820 52.660 234.670 221.850 853.000 Altınekin 779.660 335.720 0 50.000 1.165.380 Beyşehir 653.730 191.330 772.630 504.037 2.121.727 Bozkır 200.538 109.000 466.990 322.000 1.098.528 Cihanbeyli 2.199.920 984.840 0 450.000 3.634.760 Çeltik 393.383 109.160 0 88.286 590.829 Çumra 1.516.978 335.290 78.370 160.000 2.090.638 Derbent 154.879 5.110 116.360 25.827 302.176 Derebucak 27.915 0 415.810 54.520 498.245 Doğanhisar 237.937 31.357 207.570 40.000 516.864 Emirgazi 751.680 77.540 14.410 39.636 883.266 Ereğli 1.313.840 768.350 79.810 98.000 2.260.000 Güneysınır 290.000 15.000 114.380 103.003 522.383 Hadim 200.000 40.000 542.580 301.084 1.083.664 Halkapınar 75.000 195.630 114.140 83.632 468.402 Hüyük 210.215 30.000 150.740 158.465 549.420 Ilgın 1.190.552 136.900 232.620 95.678 1.655.750 Kadınhanı 1.491.338 270.000 44.160 60.000 1.865.498 Karapınar 1.500.000 1.304.440 20.130 114.599 2.939.169 Karatay 1.719.602 890.000 6.630 201.954 2.818.186 Kulu 1.381.386 325.000 0 350.000 2.056.386 Meram 620.638 170.000 409.010 480.562 1.680.210 Sarayönü 1.154.795 307.000 16.050 77.436 1.555.281 Selçuklu 899.416 280.000 143.970 512.924 1.836.310 6
Seydişehir 403.325 47.900 621.820 289.515 1.362.560 Taşkent 59.000 72.000 166.500 130.134 427.634 Tuzlukçu 507.994 66.720 0 41.320 616.034 Yalıhüyük 40.325 140 12.060 69.795 122.230 Yunak 1.880.200 398.000 1.880 60.984 2.341.064 TOPLAM 22.478.656 7.614.607 5.401.890 5.318.458 40.813.521 Kaynak : GTHM,2012 2.1 TARLA BİTKİLERİ Türkiye de işlenebilir tarım arazilerinin yaklaşık %10 u bölgemizde bulunmaktadır. Sahip olduğu geniş tarım alanları ile yüksek bir bitkisel üretim potansiyeline sahip olan bölgede ağırlıklı olarak tarla bitkileri ekilişi yapılmakta olup sebze ve meyve alanları bölgemizde alansal olarak ülke ortalamasının oldukça altındadır. İşlenebilir tarım alanlarının yaklaşık %95 inde tarla tarımı yapılan bölgede yıllık yağış ortalamasının 350 mm nin altında olduğu yerlerde hububat-nadas rotasyonu uygulanmakta olup, her yıl mevcut işlenebilir arazinin yaklaşık 1/3 ü nadasa bırakılmaktadır. Özellikle bölge illerimizden olan Konya da her yıl işlenebilir tarım alanlarının yaklaşık %32 si nadasa bırakılmaktadır. Arazi yetenekleri göz önünde bulundurularak nadas alanlarının azaltılıp; bu alanlardan yararlanma olanaklarının geliştirilmesi gerekmektedir. Tablo 2 Konya Karaman Bölgesinde yoğun olarak üretilen tarla bitkileri Tarla Arazisi Ekim Türü Ekim Alanı KONYA Dekar Verim Kg/Da Toplam Ürün Miktarı (Ton) Ekim Alanı Da % Da % KARAMAN Dekar Verim Kg/Da Toplam Ürün Miktarı (Ton) Buğday (Diğer) 5.242.633 41,157 335 1.753.190 351.948 18,023 209 73.613 Buğday(Durum) 2.047.000 16,07 342 691.624 521.749 26,719 216 112.559 Arpa(Diğer) 2.246.939 17,639 357 777.542 289.138 14,807 238 68.740 Arpa(Biralık) 458.045 3,596 331 151.529 310.115 15,881 247 76.465 Şeker Pancarı 703.381 5,522 6.665 4.686.332 80.565 4,126 6.104 491.804 Mısır(Dane) 230.974 1,813 692 159.858 42.276 2,165 765 32.334 Mısır(Silaj) 131.102 1,029 4.925 612.159 10.170 0,521 4.220 42.920 Yonca(yeşil ot) 198.118 1,555-932.923 17.795 0,911-37.433 Nohut 228.819 1,796 127 25.829 121.830 6,239 127 15.521 Fasulye (Kuru) 165.561 1,3 364 59.886 97.702 5,003 342 33.440 Çavdar 147.280 1,156 356 52.435 24.702 1,265 292 7.202 Patates (Diğer) 93.543 0,734 3.960 370.388 5.828 0,298 2.137 12.453 Ayçiçeği (Yağlık) 334.216 2,624 296 98.938 7.609 0,39 85 648 Haşhaş (tohum) 83.655 0,657 92 7.666 - - - - Aspir 13.945 0,109 217 3.025 5.840 0,299 120 701 7
Kolza 1.773 0,014 299 531 - - - - Soya 275 0,002 320 88 - - - - Diğer 410.871 3,226 - - 65.468 - - TOPLAM 12.738.130 1.952.735 Kaynak: Tüik, 2011. Tablo 3 Yetiştiriciliği yapılan bazı tarla bitkilerinin Konya Karaman (TR 52) Bölgesi Tarla Arazisi Ekim Türü TR52 Ekim Alanı Dekar Verim Kg/Da Toplam Ürün Miktarı (Ton) TÜRKİYE Ekim Alanı Da % Da % Dekar Verim Kg/Da Toplam Ürün Miktarı (Ton) Buğday (Diğer) 5.594.581 38,082 327 1.826.803 67.580.000 38,71 267 17.950.000 Buğday(Durum) 2.568.749 17,485 316 804.183 13.380.000 7,66 290 3.850.000 Arpa(Diğer) 2.536.077 17,263 343 846.282 26.521.795 15,19 264 6.970.000 Arpa(Biralık) 768.160 5,229 297 227.994 2.166.536 1,24 291 630.000 Şeker Pancarı 783.946 5,336 6.607 5.178.136 2.972.648 1,70 5.488 16.126.489 Mısır(Dane) 273.250 1,860 703 192.192 5.890.000 3,37 717 4.200.000 Mısır(Silaj) 141.272 0,962 4.871 655.079 3.007.969 1,72 4.445 13.294.380 Yonca(yeşil ot) 215.913 1,470 970.356 5.585.525 3,20 12.076.159 Nohut 350.649 2,387 127 41.350 4.464.129 2,56 122 487.477 Fasulye (Kuru) 263.263 1,792 356 93.326 946.254 0,54 212 200.673 Çavdar 171.982 1,171 347 59.637 1.276.530 0,73 287 365.750 Patates (Diğer) 99.371 0,676 3.853 382.841 1.429.849 0,82 3.260 4.613.071 Ayçiçeği (Yağlık) 341.825 2,327 291 99.586 5.560.000 3,18 210 1.170.000 Haşhaş (tohum) 83.655 0,569 92 7.666 549.110 0,31 82 45.077 Aspir 19.785 0,135 188 3.726 131.668 0,08 138 18.228 Kolza 1.773 0,012 299 531 268.298 0,15 340 91.239 Soya 275 0,002 320 88 264.209 0,15 387 102.260 Diğer 476.339 3,242 - - 32.588.269 18,67 - - TOPLAM 14.690.865 100 - - 174.582.789 100 - - Kaynak: Tüik, 2011. Tablo 4 Konya İli Kuru Alanda Çeşitlere Göre Ekmeklik Buğday Ekim Alanı Oransal Dağılımı (%) (Küçükçongar ve ark., 2013) ÇEŞİT ADI 2004 2007 2008 2010 2011 2012 Gerek-79 56 48 48 23 7 2 Bezostaja-1 27 35 20 16 4 3 Altay-2000 0 2 6 13 8 7 Bayraktar- 2000 0 1 0 13 22 18 8
Kate-A1 0 3 2 7 7 11 Sönmez- 0 0 1 6 11 31 2001 Pehlivan 0 0 1 5 5 4 Ukrayna 0 1 5 5 5 4 Tosunbey 0 0 0 4 15 3 Karahan-99 0 6 7 2 6 3 Ahmetağa 0 0 0 1 1 1 Konya-2002 0 1 4 2 5 9 Dagdas-94 3 1 3 0 0 0 Gun-91 9 0 0 0 0 0 Kırgız 5 3 3 2 2 1 Esperia 0 0 0 0 2 3 Bağcı-2002 0 0 0 0 1 0 Tablo 5 Konya İli Kuru Alanda Çeşitlere Göre Ekmeklik Buğday Verimi(Kg/da) (Küçükçongar ve ark., 2013) ÇEŞİT ADI 2004 2007 2010 2011 2012 Gerek-79 218 123 204 294 155 Bezostaja-1 198 114 196 355 214 Altay-2000 0 78 235 349 227 Bayraktar-2000 0 129 235 359 226 Kate-A1 0 122 240 278 212 Sönmez-2001 0 0 272 349 232 Pehlivan 0 240 200 412 215 Ukrayna 0 141 205 399 222 Tosunbey 0 0 214 331 174 Karahan-99 0 173 239 349 200 9
Konya-2002 0 83 228 372 248 Dagdas-94 156 0 0 0 0 Gun-91 209 0 0 0 0 Esperia 0 0 0 365 129 Bağcı-2002 0 0 0 400 0 Diğer 200 127 200 0 185 ORTALAMA 212 122 222 346 222 Tablo 6 Konya İli Sulu Alanda Çeşitlere Göre Ekmeklik Buğday Ekim Alanı Oransal Dağılımı (%)(Küçükçongar ve ark., 2013) ÇEŞİT ADI 2004 2007 2008 2010 2011 2012 Bezostaja-1 77 41 20 26 6 3 Konya-2002 2 18 28 19 29 32 Ahmetağa 0 1 0 11 12 19 Tosunbey 0 0 0 11 7 2 Esperia 0 0 0 9 20 20 Pehlivan 1 0 2 7 1 3 Ukrayna 0 8 6 3 10 11 Bağcı-2002 0 0 0 2 1 0 Ceyhan-99 0 11 2 1 1 0 Sönmez-2001 0 0 0 2 3 4 Kate-A1 1 3 14 3 0 0 10
Toros 12 8 7 2 1 0 Gerek-79 4 2 5 1 0 0 Ekiz 0 0 0 1 2 1 Altay-2000 0 0 0 1 3 0 Diğer 3 8 14 1 4 5 Tablo 7 Konya İli Sulu Alanda Çeşitlere Göre Ekmeklik Buğday Verimi (Kg/da) (Küçükçongar ve ark., 2013) ÇEŞİT ADI 2004 2007 2010 2011 2012 Bezostaja-1 351 352 373 461 329 Konya-2002 540 378 468 640 490 Ahmetağa 0 567 507 607 543 Tosunbey 0 0 452 611 353 Esperia 0 0 422 590 425 Pehlivan 480 400 318 476 351 Ukrayna 0 493 438 559 370 Bağcı-2002 0 0 356 511 0 Ceyhan-99 0 442 450 646 0 Sönmez-2001 0 0 418 434 492 Kate-A1 254 380 390 0 0 Toros 396 401 403 660 0 Gerek-79 227 280 333 0 0 11
Ekiz 0 0 300 576 370 Altay-2000 0 0 487 478 0 Diğer 348 426 529 471 417 ORTALAMA 335 384 427 581 465 Tablo 8 Konya İli Kuru Alanda Gerek-79 Çeşitlere Göre Kısmi Bütçe Analizi (TL/da) (Küçükçongar ve ark., 2013) ÇEŞİT ADI KISMİ BÜTÇE ANALİZİ 2011 2012 GEREK-79 0 0 SÖNMEZ 35 39 BAYRAKTAR 38 36 KARAHAN-99 27 26 KATE/A-1-10 33 Tablo 9 Konya İli Sulu Alanda Bezostaja-1 Çeşitlere Göre Kısmi Bütçe Analizi (TL/da) (Küçükçongar ve ark., 2013) KISMİ BÜTÇE ANALİZİ ÇEŞİT ADI 2011 2012 BEZOSTAJA-1 0 0 KONYA-2002 107 104 TOSUNBEY 100 12 ESPERİA 88 80 AHMETAĞA 84 120 (Küçükçongar ve ark. 2013) Orta Anadolu ve Batı Geçit Bölgesinde Buğday Çeşitlerinin Yaygınlığının İzlenmesi isimli araştırma sonuçlarına göre; Sertifikalı tohum desteği ile birlikte sertifikalı tohum kullanan çiftçi sayısı artmıştır. Sulu alanlarda buğday eken üreticiler farklı ürünlere (mısır, ayçiçeği vb.) yönelmişlerdir. Araştırma bölgesinin kışlık tabiatlı buğdaylara uygun olmasına rağmen yazlık ve alternatif tabiatlı buğdaylar (Esparia, Ceyhan-99, Toros, v.b.) ekilmekte olup çiftçi üretimde büyük risk almaktadır. 12
Araştırma bölgesinde buğday tarımında çiftçiler yetiştirme teknikleri konusunda eksik ve yanlış uygulamalar yapmaktadır. Örneğin, sulu alana tavsiye edilen bir buğday kuru alana ekimi yapılabilmektedir. Sertifikalı tohum dekara ortalama 26 kg atılmaktadır. Gübre atma zamanlarında ve miktarlarında tavsiyelere uyulma oranı düşüktür. TMO nun kalite kriterlerine göre alım yapımına başlamasından dolayı çiftçilere kaliteyi artırma yönünde farklı çevrelerce doğru olmayan bilgiler verilmekte olup bu konuda bir bilgi kirliliği vardır. 2004 yılında Küçükçongar ve ark. tarafından yapılan çalışmada çiftçilerin Bezostaja-1 ve Gerek-79 çeşitlerinin ekiminden vazgeçmeyeceklerini belirlerken, 2013 yılında çiftçinin bu konuda davranışlarında değişmeler olmuştur. Özellikle son yıllarda araştırma enstitülerimiz tarafından geliştirilen yeni çeşitlerin ekim alanları artarken Bezostaja-1 ve Gerek-79 çeşitlerinin ekim alanları giderek azalmıştır (Çizelge 6 ve 8). Bunda en etkili faktörlerden biri yeni geliştirilen çeşitlerin verim kapasitelerinin daha yüksek olması (Çizelge 7 ve 9) ve yukarıda adı geçen çeşitlere göre çiftçilere getirisinin daha yüksek olmasıdır (Çizelge 10 ve 11). Tablo 10 Türkiye de Bazı Tarla Ürünlerinin Ekiliş Alanları ve Verimlerindeki Değişim (TÜİK, 2011) BUĞDAY FİĞ YONCA MISIR Yıl Alan (da) Dane Verim (ton) Alan (da) Yeşil Ot Verim (ton) Alan (da) Yeşil Ot Verim (ton) Alan (da) Yeşil Mısır Verim (ton) 2004 34.153.910 21.000.000 2.200.000 540.000 3.200.000 2.300.000 1.550.000 6.200.000 2011 35.200.073 21.800.000 4.754.756 4.442.017 5.585.525 12.076.159 3.127.946 13.294.380 Tablo 11 Konya ve Karaman illeri 2004 ve 2011 yılları Ayçiçeği ve Aspir Üretimi Yıl İl Ürün adı Ekilen (dekar) alan Hasat edilen alan(dekar) Üretim (ton) Ortalama Verim (kg/da) Ayçiçeği (Yağlık) 58.930 58.930 7.488 127 2004 Konya Karaman Ayçiçeği (Çerezlik) 42.270 42.270 5.139 122 Aspir 200 200 10 50 Konya toplamı 101.400 101.400 12.637 Ayçiçeği (Yağlık) 980 980 84 86 Ayçiçeği (Çerezlik) 17.030 17.030 2.280 134 Karaman toplamı 18.010 18.010 2.364 2011 Konya Toplamı 119.410 119.410 15.001 334.21 98.93 Ayçiçeği (Yağlık) 6 334.067 8 296 Ayçiçeği (Çerezlik) 33.988 33.978 8.239 242 Aspir 13.945 13.935 3.025 217 Konya toplamı 382.149 381.980 110.202 13
Ayçiçeği (Yağlık) 7.609 7.609 648 85 Karaman Ayçiçeği (Çerezlik) 3.674 3.674 411 112 Aspir 5.840 5.840 701 120 Karaman toplamı 17.123 17.123 1.760 Toplamı 399.272 399.103 111.962 (Kaynak : TÜİK, 2011) 2.2 MEYVE ÜRETİMİ Tablo 12 Konya Karaman Bölgesinde yoğun olarak üretilen Meyveler (Kaynak: Tüik, 2011) Meyve Üretimi Konya Karaman Elma 96.408 Ekim Alanı Dekar Toplam Ekim Alanı Dekar Verim Ürün Miktarı Verim Da % Kg/Da (Ton) Da % Kg/Da 30,83 752 72.462 212.733 65,75 895 190.291 Kiraz 60.133 19,23 448 26.944 14.791 4,57 613 9.071 Vişne 26.090 8,34 993 25.908 522 0,16 2577 1.345 Bağ (Üzüm) 99.061 31,68 620 61.445 45.610 14,10 797 Ceviz 8.210 2,63 643 5.279 9.876 3,05 361 3.570 Armut 4.040 1,29 1560 6.304 4.133 1,28 1251 5.171 Kayısı 3.680 1,18 1519 5.589 1.150 0,36 1931 2.221 Badem 3.642 1,16 303 1.104 5.519 1,71 254 1.402 Erik 3.002 0,96 1903 5.714 2.858 0,88 1745 4.988 Şeftali 2.049 0,66 1070 2.192 2.725 0,84 969 2.641 Çilek 5.611 1,79 1689 9.478 Zeytin(sofralık) - Diğer Meyveler TOPLAM 312.707 - - 311.926 99,75-100,00 - - 222.419 225.447 323.540 - - Toplam Ürün Miktarı (Ton) 36.337 20.622 6,37 72 1.476 99,07-100,00 - - 262.490 Tablo 13 Yetiştiriciliği yapılan bazı Meyve Türlerinin Konya Karaman (TR 52) Bölgesi ve Türkiye deki üretim durumları Meyve Üretimi Elma 309.141 TR52 TÜRKİYE Ekim Alanı Verim Kg/Da Toplam Ürün Miktarı (Ton) Ekim Alanı Verim Kg/Da Da % Da % 48,59 850 262.753 Toplam Ürün Miktarı (Ton) 1.666.718 5,50 1608 2.680.075 Kiraz 74.924 11,78 481 36.015 699.846 2,31 627 438.550 Vişne 26.612 4,18 1024 27.253 218.909 0,72 832 182.234 Bağ (Üzüm) 144.671 22,74 676 97.782 4.725.454 15,58 909 4.296.351 Ceviz 18.086 2,84 489 8.849 468.378 1,54 391 183.240 Armut 8.173 1,28 1404 11.475 209.020 0,69 1849 386.382 Kayısı 4.830 0,76 1617 7.810 1.120.793 3,70 580 650.000 14
Badem 9.161 1,44 274 2.506 205.039 0,68 341 69.838 Erik 5.860 0,92 1826 10.702 183.644 0,61 1463 268.696 Şeftali 4.774 0,75 1012 4.833 379.105 1,25 1299 492.504 Çilek 5.611 0,88 1689 9.478 119.670 302.416 Zeytin Diğer Meyveler 2.380 TOPLAM 636.247 Kaynak: Tüik, 2011. 20.622 1.476 2.222.768 7,33 247 550.000 0,37 2713 100,00 767 6.458 18.111.089 487.937 30.330.433 59,71 426 100,00 601 7.724.331 18.224.617 Konya- Karaman bölgesinde en fazla üretimi yapılan meyve elma olup, Türkiye üretiminin %9.8 ini karşılamaktadır. Elmayı üzüm ve kiraz üretimi takip etmektedir. Fakat bu üç ürünün verimleri Türkiye ortalamasının altındadır (Tablo 14 ve 15). Bu ürünlerin depolama, tasnif, paketleme ve pazarlama şartlarının iyileştirilmesi ile katma değerleri artacaktır. Ayrıca yaklaşık 20.000 da lık bir alanda Zeytin ve yaklaşık 9.000 da lık alanıyla Badem dikkat çekmektedir. Özellikle bu iki meyve doğal şartlarda yayılmış olup, bölgede uygun alanlarda bu ve benzeri meyvelerin daha profesyonel anlamda yetiştiriciliğinin sağlanması verim ve kaliteyi arttıracaktır. 2.3 SEBZE ÜRETİMİ Tablo 14 Yetiştiriciliği yapılan bazı Sebze Türlerinin Konya Karaman (TR 52) Bölgesi ve Türkiye deki üretim durumları Sebze Üretimi Toplam Ürün Miktarı (Ton) KONYA KARAMAN TR52 TÜRKİYE Konya / Türkiye (%) Toplam Ürün Miktarı (Ton) Karaman / Türkiye (%) Toplam Ürün Miktarı (Ton) TR52 / Türkiye (%) Toplam Ürün Miktarı (Ton) Havuç 427.000 70,92 2.120 0,35 429.213 71,29 602.078 Ispanak 1.513 0,68 11.208 5,06 12.721 5,74 221.632 Pırasa 2.253 0,92 8.245 3,35 10.498 4,26 246.144 Kabak 5.496 1,73 6.813 2,14 12.309 3,87 317.705 Marul(göb.) 1.071 0,49 5.813 2,67 6.884 3,17 217.378 Fasulye 10.232 1,66 11.843 1,93 22.075 3,59 614.948 Kavun 46.457 2,82 15.627 0,95 62.084 3,77 1.647.988 Lahana(byz) 1.747 0,35 13.488 2,71 15.235 3,06 498.073 Hıyar 29.911 1,86 13.852 0,86 43.763 2,73 1.605.319 Karpuz 31.224 0,81 42.105 1,09 73.329 1,90 3.864.489 Domates 91.936 1,21 29.823 0,39 121.759 1,61 7.573.431 Lahana(krmz) 3.194 2,62 104 0,09 3.298 2,71 121.824 Patlıcan 2.591 0,32 4.229 0,51 6.820 0,83 821.770 Biber 5.366 0,61 4.609 0,52 9.975 1,13 879.846 Mantar 3.650 13,49-0,00 3.650 13,49 27.058 Diğer 53.021 0,87 33889 0,56 86.817 1,43 6.068.086 15
Sebzeler Toplam 716.662 2,83 203.768 0,80 920.430 3,63 25.327.769 Kaynak: Tüik, 2011. Tablo 16 incelendiğinde Havuç yetiştiriciliğinde Konya ilinin tek başına Türkiye üretiminin yaklaşık %71 ini karşıladığı görülmektedir. İlde de havuç yetiştiriciliğinin merkezi Kaşınhanı beldesidir. 2.4 ORGANİK TARIM Tablo 15 Türkiye Organik bitkisel üretim Ürün sayısı Çiftçi sayısı Number of crops Number of holdings Alan - Area (1) Üretim - Production (Adet - Number) (Adet - Number) (%) (Hektar - Hectares) (%) (Ton - Ton) (%) 2005 205 14 401-203 811-421 934-2006 203 14 256-1,0 192 789-5,4 458 095 8,6 2007 201 16 276 14,2 174 283-9,6 568 128 24,0 2008 247 14 926-8,3 166 883-4,2 530 224-6,7 2009 212 35 565 138,3 501 641 200,6 983 715 85,5 2010 216 42 097 18,4 510 033 1,7 1 343 737 36,6 2011 225 42 460 0,9 614 618 20,5 1 659 543 23,5 Kaynak: Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Source: Ministry of Food, Agriculture and Livestock (1) Doğal toplama alanları dahildir. (1) Natural harvest areas are included. Konya da 10 ilçede (Akşehir, Çeltik, Doğanhisar, Ereğli, Hüyük, Karapınar, Meram, Sarayönü, Tuzlukçu, Yunak) organik tarım yapılmaktadır. Tablo 16 Konya İlinde 100 da ve Üzerinde Üretimi Yapılan Organik Tarım Ürünleri (2011) SIRA NO ÜRÜN ADI İLÇE SAYISI ÇİFTÇİ SAYISI TOPLAM ALAN(da) 1 Buğday 8 69 2333 2 Vişne 6 321 2268 3 Çilek 5 341 1181 4 Kimyon 3 7 1103 5 Havuç 1 3 581 6 Kiraz 6 127 498 7 Elma 5 106 399 8 Arpa 6 35 374 9 Haşhaş 2 10 237 10 Ceviz 6 83 229 11 Patates 3 81 150 12 Erik 4 21 139 13 Fiğ 2 15 128 14 Nohut 1 12 114 (Kaynak : GTHB Konya İl Müdürlüğü, 2011) Konya ili Meram ilçesi Melikşah mah. de Organik Ürünlerin satışa sunulduğu Organik Ürünler Pazarı Ağustos 2012 tarihinde açılmış ve tüketiciler tarafından büyük rağbet görmüştür. 16
2.5 TOHUMCULUK Tohum, dünyada ve ülkemizde ticarete en çok konu olan metalardandır. Dünyada tohum sektörü, çok eski olup, ticari amaçlı tohumculuk alışverişinin geçmişi ise son birkaç yüzyılı kapsamaktadır. Dünya tohumculuk sektöründe, her yıl kullanılan tohumlukların parasal değeri yaklaşık 45 Milyar Doları, Mahsulden ayrılan tohumluk 15 milyar doları, Dünya tohumluk ihracatı ise 9 milyar doları bulmaktadır. Dünyadaki tohum ticaretinin ortalama yüzde 50 sini (22,8 milyar dolar) 7 firma yapmakta, en büyük iki firma toplam cironun yüzde 33 ünü gerçekleştirmektedir. Ülkemizde, tohum sektörünün büyüklüğü yaklaşık 300 Milyon Dolardır. Hali Hazırda ülkemizde yılda 60-70 Milyon Dolar ithalat yapılırken 20-25 Milyon Dolar da ihracat yapılmaktadır. İthalatın büyük bölümünü sebze tohumları, ihracatın ise önemli kısmını mısır, ayçiçeği, pamuk ve sebze tohumları oluşturmaktadır. Türkiye de 252 si yüzde 100 yerli sermayeli, 23 ü yabancı sermayeli olmak üzere 275 tohumculuk firması vardır. Bunlardan cirosu 60 milyon doların üzerinde sadece 1 firma vardır ve o da yabancı sermayelidir. Cirosu 50-60 milyon dolar arasında olan biri yerli diğeri yabancı sermayeli iki firma olması dikkat çekçektedir. Yerli tohumculuk firmalarından cirosu 500 bin doların altında olan 174 firma vardır. Yüzde 100 yerli sermayeli 65 firmanın ise cirosu 500 bin dolar ile 5 milyon dolar arasında değişmektedir. Tohumculuğun ülkemizde geliştirilmesi için başlatılan çalışmalar çok eski tarihlere dayanmakta olup 1930'lu yıllar tohumun öneminin öne çıkarılarak araştırma çalışmalarının başlatıldığı yıllar olarak bilinmektedir. Daha sonraki yıllarda araştırma kuruluşlarında ülkemiz şartlarına uygun çeşitler geliştirilerek özellikle hububat tohumluğu üretiminde Devlet Üretme Çiftlikleri devreye sokularak Türk çiftçisinin kaliteli tohum kullanması hedeflenmişti. Tohumculuğun 1982 yılından önce tamamen Devlet tekelinde olan ve fiyatların dahi Devlet'çe belirlendiği bir sektör durumundan bugünkü durumuna gelmesi 1982 yılında tohum fiyatlarının serbest bırakılması,1984 yılında "Tohumluk İthalatının Serbest Bırakılması" ve 1985 yılında çıkarılan "Tohumluk Teşvik Kararnamesi" ve bunları izleyen çok uygun politikaların yürürlüğe girmesiyle mümkün olabilmiştir. Bütün bu önlem ve uygulamalardan sonra ülkemizde tohumculuk özel sektöre dayalı yeni bir yapılanma içine girmiştir. Bahsedilen bu uygun politikaların etkisiyle ülkemizde tohumculuk firmalarının kurulması ve gelişmesi hızlanmış, Dünyanın en büyük tohumculuk firmaları ülkemizde yatırım yapmışlardır. 17
Tablo 17 ÜLKE GENELİ YILLARA GÖRE SERTİFİKALI TOHUM ÜRETİMİ MİKTARLARI YILLAR BUĞDAY ARPA MISIR ÇELTİK HİBRİT AYÇİÇEĞİ SOYA YER FISTIĞI ŞEKER PANCARI PATATES PAMUK (Delinte+Havlı) NOHUT KURU FASULYE MERCİMEK KANOLA 2002 80.107 4.376 15.896 1.293 4.575 595 1 1.421 21.375 11.585 198 29 14 20 2003 100.101 11.194 21.399 1.298 5.267 373 20 1.241 27.885 11.253 181 8 15 20 2004 223.094 19.074 27.108 1.221 5.358 292 81 2.450 45.870 18.957 162 0 356 15 2005 176.202 22.307 30.167 3.505 6.522 201 101 2.720 63.901 19.581 157 30 285 0 2006 211.848 28.351 16.107 3.241 7.670 969 61 582 75.138 18.855 161 19 628 321 2007 210.044 20.645 14.592 3.645 6.190 752 100 1.448 44.919 14.323 143 3 1.113 175 2008 158.452 20.180 34.097 3.410 8.727 1.274 50 947 45.651 10.985 127 3 380 72 2009 227.852 36.144 28.921 5.025 9.298 1.169 30 1.005 58.877 10.811 459 3 38 148 2010 315.676 34.416 35.234 5.521 11.854 1.982 70 466 70.654 15.679 253 0 107 107 2011 410.766 48.401 31.338 8.649 14.137 2.274 114 1.479 96.295 16.911 309 0 589 63 YILLAR SEBZE SUSAM YONCA KORUNGA FİĞ (Adi+Macar) SORGHUM SUDAN OTU SORGHUM X SUDANOTU ASPİR YEM ŞALGAMI YEMLİK PANCAR ÇİM VE ÇAYIR OTLARI DİĞERLERİ TOPLAM TOHUM ÜRETİMİ 2002 1.249 3 269 411 1.246 0 6 117 0 0 22 406 13 145.227 2003 992 2 279 682 1.558 0 5 51 0 2 23 353 45 184.247 2004 1.412 0 446 942 1.891 4 10 50 0 5 35 499 0 349.332 2005 1.942 0 476 1.232 2.050 2 13 145 0 5 10 636 0 332.190 2006 2.283 1 508 929 2.172 2 21 192 0 2 21 656 10 370.748 2007 2.731 1 678 125 2.206 5 25 335 0 5 11 799 0 325.013 2008 2.087 0 517 698 2.024 0 0 5 0 0 8 454 0 290.148 2009 2.758 0 864 22 1.057 263 0 0 248 1 18 50 0 385.061 2010 2.500 1 349 56 858 180 0 0 397 0 26 56 1.523 497.964 2011 2.213 14 473 200 876 6 0 220 269 14 33 3 1.686 637.330 18
Konya İlinde tohumculuk faaliyetleri 1989 yılında başlamış olup önceleri sadece Altınova, Konuklar ve Gözlü Tarım İşletme Müdürlüklerinde hububat tohumluğu üretimi yapılmıştır. Tarım İşletmesi Müdürlüklerinde üretimin yıllarca devam etmesi, Konya tarımının tarımsal potansiyelinin yüksekliğine işaret ettiği gibi, il üreticisinin tohumluk ihtiyacının kolaylıkla karşılanması ve uygulanan modern tarım tekniklerinin üretici tarafından görülüp, benimsenmesinde çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, il ekolojisinin tohumculuk açısından uygun olduğunu göstererek, özel tohumculuk şirketlerini cesaretlendirmiş ve yatırım yapmaya yönlendirmiştir. Son 10 yıl içerisinde özel sektörün tohumculuğa girmesi ile Konya ili tohumculuğun en fazla yapıldığı il olarak, tohumculukta önemli bir üretim merkezi haline gelmiştir. Üretim parsellerinin büyük oluşu, bir çok bölgede sulama imkanının olması, özellikle ayçiçeği ve mısır gibi yabancı döllenen bitkilerde izolasyona uygun geniş üretim alanlarının oluşu, Konya ovasının sahip olduğu gece gündüz arası sıcaklık farklarının kaliteli tohumluk üretiminde faydalı olması, Ülke içerisinde tohumlukları her yere daha kolay ulaştırma imkanına sahip Coğrafi konumu, Tarım teşkilatının ve çiftçilerin tohumluk üretiminde firmalarla uyumlu bir şekilde çalışması gibi nedenler Konya nın tohumluk üretimi açısından önemli avantajlarıdır. 2012 yılında ilimizde 87 adedi ilimiz üreticisi 36 adeti il dışı tohum üreticisi olmak üzere 123 kuruluş tarafından 8603 adet Tohum Üretim Beyannamesi verilerek 645.538 da alanda yaklaşık 217.000 ton sertifikalı tohumluk üretimi gerçekleştirilmektedir (Tablo 20). Tablo 18 Konya İli 2012 yılı sertifikalı Tohumluk Üretim Durumu ÜRÜN ADI BEYANNAME SAYISI (ADET) ÜRETİM ALANI (DEKAR) ÜRETİM MİKTARI (TON) Ekmeklik Buğday 3.604 284.947 90.000 Makarnalık Buğday 982 91.654 36.000 Arpa 1.093 101.780 11.000 Ayçiçeği 2.245 127.200 16.500 Patates 281 12.250 60.000 Yonca 129 10.395 850 Mısır 97 5.385 1.900 Aspir 65 3.756 260 Nohut 48 2.350 160 Macar Fiği 18 4.585 440 Tritikale 41 1.236 390 TOPLAM 8.603 645.538 217.500 19
2.6 KONYA İLİ HAYVAN, MERA VARLIĞI VE KABA YEM AÇIĞI 2011 yılı itibariyle Konya İlimizin 317.247 Kültür ırkı sığır, 157.583 Kültür Melezi sığır, 43461 Yerli sığır ile 98 Manda olmak üzere toplam 518.389 Büyükbaş hayvanı ve 1.475.300 Koyun, 149.398 Keçi olmak üzere toplam 1.624.698 adet Küçükbaş hayvanı mevcuttur. İlimizde toplam 565.585 B.B.H.B. hayvan mevcuttur. İlimizin toplam kaba yem ihtiyacının yaklaşık % 9 u çayır mera alanlarından karşılanmaktadır. Meralar küçükbaş hayvan ile yerli sığır ve kültür melezi büyükbaş hayvanlar için önemli yem kaynağı durumundadır. Konya ilinin toplam arazi varlığının % 18,6 sı meralardan oluşmakta olup, en geniş mera alanları Karapınar ve Cihanbeyli ilçelerindedir (Tablo 3).Yarı kurak iklim karakterine sahip Bölge'de, mera otlatma kapasitesi dikkate alınmadan meralarımızda erken ve aşırı otlatma yapılmaktadır. Bu nedenle bu alanlarda yararlanılabilir bitki örtüsü %25 i geçmediği için zayıf mera olarak nitelendirilmektedir. Yıllık yağış ortalamasının Konya ovası diye tabir edilen bölgede 200-350 mm/yıl arasında olması, sulama yapılamaması, kötü amenajman, otlatma planlarına uyulmaması nedeniyle, meralardaki bitki örtüsü gittikçe azalmakta ve hayvanların ucuz ve kaliteli kaba yem kaynakları yok olmaktadır. Bitki örtüsünün azalmasıyla birlikte, birçok mera alanında erozyon tehlikesi baş göstermektedir. Konya ilinin kaba yem ihtiyacının karşılanabilmesi için, mevcut meraların yetersiz kaldığı, ekilebilir tarım arazileri içerisindeki yem bitkileri ekiliş alanlarının yetersiz olduğu, bu nedenle hayvancılığın en önemli girdisi olan kaba yem ihtiyacının sap ve saman gibi kalitesi düşük kaba yemlerle karşılandığı görülmektedir. Kaba yemlerin yoğunluğunun düşük olması nedeniyle bölge dışından getirilmesi yüksek navlun bedelini beraberinde getirmektedir. Bölgedeki hayvancılığın sürdürülebilir olması için meralardaki kaliteli kaba yemlere daha çok ihtiyaç duyulacaktır. Bu açıdan yağış miktarının yüksek olduğu bölgelerle, sulama imkanının olduğu bölgelerde meraların ıslahı projeleri acilen uygulanmalıdır. Meraların ıslahı yoluyla ortalama verimin yılda 120 kg/da'a çıkarılmasıyla yıllık yaklaşık 1 milyon ton kaba yem üretimi sağlanması hem bu açığı kapatacak hem de hayvancılığın sürdürülebilirliğini sağlayacaktır. 20
ÖNCELİKLER VE STRATEJİLER ÖNCELİK 1 : İhtiyaca yönelik olarak verim ve kalitenin artırılması STRATEJİ 1.1. Ölçek Ekonomisini esas alan havza bazlı işletme büyüklüklerinin artırılmasına ve üretimin toplulaştırılmasına yönelik çalışmalar yapılacak Ülkemizin temel tarımsal üretim problemlerinin başında işletme yapıları gelmektedir. Genel yapı ; yaklaşık 4 milyon işletme sayısı ve 25 milyon ha tarım yapılan alan, ancak işletme başına düşen 6 ha arazi, üstelikte bu araziler ortalama 4 parçalı. Böyle bir işletmede teknolojik, ekonomik ve verimli ya da kaliteli bir üretim yapmak oldukça zordur. Böyle bir yapıya sahip işletmeler (üreticiler) ekonomik üretime değil aksine fakirliğe mahkum edilmektedir. Öyle ise bu durumda arazilerimizin ölçek ekonomisi doğrultusunda yeniden yapılandırılmasına yani işletme yapımızın yapısal değişikliğe götürülmesine ihtiyaç vardır. İşletme yapımızın düzeltilmesinin değişik anlamları vardır. Bu kavramdan anlaşılan genelde arazi toplulaştırılmasıdır. Arazi toplulaştırılması bozuk olan işletme yapımızın düzeltilmesi anlamına gelmez. Günümüz şartları dikkate alındığında arazi toplulaştırılmasının tamamlanması için uzun bir süreç gerekmektedir. Bu durum üreticilerimizin daha uzun yıllar fakirliğe ve zorlu çiftçiliğe, desteklerin yerini bulmamasına ve kırsal kesimden göçün devam etmesi anlamına gelmektedir. Zira arazi toplulaştırılmasından anlaşılan işletmelerimizin çok parçalılıktan 6 hektar büyüklüğünde tek parçalılığa getirilmesi anlamına gelmektedir. Bu durum tek başına modern ve ekonomik bir işletmeye gidilmesi için yeterli bir mazeret değildir. Modern tarım ancak işletme büyüklüklerinin ölçek ekonomisinde bir büyüklüğe ulaştırılması ile mümkündür. Bunun için de 6 ha arazi varlığı bu iş için yeterli değildir. O halde yapılması gereken uzun yıllar bekleme yerine daha pratik ve uygun çözüm getirici uygulama olan yapısal değişikliktir, yani üretimin toplulaştırılmasıdır. Bunun için de köy temelli tarımsal işletmelerin oluşturulmasına ya da bir köyün bir tarım işletmesi haline getirilmesine ihtiyaç vardır. Böyle bir yapılanmanın getirileri oldukça fazladır. Böyle bir oluşumla; arazilerin ortak kullanıma açılması, ortak teknik ve teknoloji ile su ve toprağın daha verimli kullanılması, tüm işletme girdilerinden tasarruf edilmesi, tarla sınırlarının kaldırılması ile de sektöre yaklaşık 2 milyon ha (500 bin hektarı sulu olmak üzere) arazi kazandırılması sağlanabilir. Böyle bir uygulama için yasal düzenlemeler gerekmekte olup, uygulamalara model teşkil etmesi açısından örnek olarak ta belediyeler yasasında ki 18 uygulaması verilebilir. 21
STRATEJİ 1.2. Ekonomik üretimle ilgili (bitki yetiştirme teknikleri ve kalitenin arttırılmasına yönelik) eğitim ve demonstrasyon çalışmaları arttırılacak Konya- Karaman illeri çiftçileri genel olarak reel üretim ekonomisi yerine göreceli kıyaslama yönteminde bir üretim ekonomisi göz önünde bulundurmaktadır. Çiftçiler kendi işgüçlerini, arazi kiralarını, alet ekipmanların birim üretimdeki maliyetleri v.b. unsurların bir çoğunu maliyet hesaplarına dahil etmemektedirler. Bunların yanında üretim yaptıkları bitki çeşidinin bölge şartlarına uygunluğu, ekimdikim sıklığı, ekim zamanı, gübreleme, ilaçlama, sulama, hasat gibi bitki yetiştirme teknikleri ile ilgili konularda yeterli bilgi ve uygulama düzeyine sahip değildirler. Örneğin bölgenin ana bitkisi durumunda olan Buğday yetiştiriciliğinde çiftçiler Bilinçli Girdi Kullanımı yönünden yetersiz kalmaktadırlar (Tablo 21). Bütün bu sebeplere bağlı olarak üretilen bitkisel ürünlerin de kalitelerinde çok farklılıklar oluşmaktadır. Tablo 19 Araştırma Bölgesinde Kuru Alanda Ekmeklik Buğdayda Bilinçli Girdi Kullanım Düzeyi (Küçükçongar ve ark., 2008) TEKNOLOJİLER Bilinçli Kullanım Düzeyi (%) Tohum Miktarı (20 Kg/da) 17.52 Ekim Zamanı (Eylül-Ekim ) 98.97 Herbisit (100-150 mlt/da ) 57.61 Süne İlacı (20 mlt/da) 73.17 Gübre (0-7 Kg Saf N/da) 52.08 Bu sebeplerden dolayı bölgede yetiştiricilere bölgeye uygun çeşit seçimi, uygun toprak işleme ve tohum yatağı hazırlama, ekim (dikim) zamanı, sıklığı, optimum gübreleme proğramları, hastalık ve zararlılarla mücadele yöntemleri, sulama ve hasat gibi verim ve kalite üzerinde 1. dereceden etkili Bitki Yetiştirme Teknikleri konularında eğitim ve demonstrasyonlar düzenlenecektir. Eğitimlerde her türlü reklam araçları (TV, radyo, gazete, dergi, afiş, leaflet v.b.) kullanılarak verilmek istenen mesajlar sürekli gündemde tutulacak, konuyla ilgili önceden belirlenecek yerlerde uzmanlarla yetiştiricilerin bir araya getirileceği Çiftçi Bilgilendirme Toplantıları yapılacaktır. Bu tür toplantıların en etkilisi demonstrasyonlar olacaktır. Köylerde seçilecek yeniliklere açık, örnek çiftçilerin arazilerine demonstratif mahiyette uygulamalar yapılacak ve sonuçlar çevre köylerin de katılımıyla diğer çiftçilere uygulamalı ve görsel bir şekilde aktarılacaktır. Ayrıca bölgede yaygın uygulama alanı bulmamış fakat uygulanması muhtemel olan yeniliklerin (yetiştirme teknikleri, alet-ekipman v.b.) kullanıldığı diğer ülkelerdeki yada ülkemizdeki komşu İl ve ilçelerdeki Üniversite, Araştırma Kuruluşları ya da 22
üreticilere Teknik Geziler düzenlenerek, bu yenilikleri bölgemizde uygulamaya hevesli yetiştiricilere yerinde tanıtımı yapılacaktır. STRATEJİ 1.3 Sözleşmeli üretim modelleri yaygınlaştırılacaktır Sözleşmeli model; alım garantili, üretim özellikleri (kalite) belli olan sektör isteğine cevap verebilecek bir üretim şeklidir. Bu modelde sektörde ki ihtiyaca (sanayi veya hizmet sektörü) göre adeta sipariş usulü üretim yapılır. Sanayiciler veya sektöre ihtiyaç duyulan mallar ve veya hizmetler çiftçilere (üreticilere) belirli akit karşılığında yazılı olarak sipariş verilir. Böylece bu üretim sisteminde alıcı ve satıcı belli olur. Yani pazar garantili bir üretim modellemesi olarak uygulanır. Bu modelin en büyük faydası yukarıda belirlenen ölçülerde ulusal ölçekte de bir üretim yapılandırılmasının önünü de açmasıdır. Gelişmiş ülkelerde uygulanan bu modelde esas konu ulusal ölçekte ÜRETİMİN PLANLANMASI dır. Böylece de üretim arzı ve talebi arasında büyük oranda karşılıklı bir uyum oluşturulmaktadır. Bütün sektörlerde olduğu gibi en çok İstenen de üretilen malın pazar korkusu yaşamadan ihtiyaç doğrultusunda pazara sevk edilmesi esas alınmaktadır. Yıllardır ÜRETİM PLANLAMASINDAN bahsedilirken bu model üzerinde bir çalışma yapılmadığı görülmektedir. Sözleşmeli üretim modeli tüm bu sorunları aşarak üretici ile alıcı arasında bir köprü oluşturacaktır. STRATEJİ 1.4 Ar-Ge ve Yenilikçi üretime yönelik çalışmalar desteklenecek - Ar-Ge ve yenilikçi üretime yönelik çalışmalarla ürünlerin katma değerlerinin artırılması amaçlanmaktadır. Bölge çiftçisi ve tarıma dayalı sanayi işletmelerinin kendi ihtiyacını karşılayarak dış pazarlara açılmasının yolu Ar-Ge faaliyetlerinin artmasına bağlıdır. Bu bağlamda bitkisel ürün ve bitkisel gıda sektörlerinde karlılık, rekabet ve sürdürülebilirliği sağlayacak Ar-Ge ve yenilik yatırımlarının desteklenmesi gerekmektedir. Bitkisel üretimde verimlilik ve karlılığın arttırılması için farklı alanlarda kullanılan teknolojilerin bitkisel üretime uyarlanması, gıda zincirinin her aşamasında (Tarladan- Sofraya) ortaya çıkabilecek atıkların azaltılması ve yeniden kullanıma sunulması gerekmektedir. Bölgede faaliyet gösteren sektörlerin kendi kendine yeterliğine katkı sunan çalışmaların yapılması, geçimini tarım ve tarıma dayalı sanayiden karşılayan kesimlerin karlılığını artırırken, üretilen ürünlerin daha farklı alanlarda değerlendirilmesini sağlayacak ve böylece bölgede tarım ve tarıma dayalı sanayinin canlanmasına katkı sunacaktır. - Uzaktan algılama sistemlerinin uygulanması ile üretim planlamasının, hastalık ve zararlılara karşı erken uyarı ve müdahale sistemlerinin geliştirilmesi beklenmektedir. Bölge genelinde tahmin ve erken uyarı sistemlerinin yaygınlaştırılması durumunda yıl boyu bölgedeki yağış, nem, sıcaklık değerleri takip edilerek, 23
bitkisel üretimde verim ve kalitenin düşmesine neden olan hastalık ve zararlıların takibi, gübre ve ilaç uygulamaları ile ekim dikim ve diğer tarımsal faaliyetlerin planlaması sayesinde ürün kaybı ve bölgedeki gübre ve ilaç tüketimi azalacaktır. Bu durumda üreticinin ilaçlama masrafı azaltılmış olacağı gibi, kullanılan girdilerin etkinliği artacak ve gereksiz ilaç ve gübre kullanımının önüne geçilerek çevre kirliliği önlenecektir. Ayrıca Tahmin ve erken uyarı sistemi sayesinde rüzgâr, dolu, don vb. tabi afetlerin önceden üreticilere bildirilmesi durumunda gerekli tedbirleri alma imkânı doğacaktır. STRATEJİ 1.5 Çevreci üretim ve mücadele yöntemleri yaygınlaştırılacak ve etkinleştirilecek Tarımsal üretim, Ülkemizde yıllardır klasik bir deyimle GELENEKSEL YÖNTEMLERLE yapılmaktadır. Geleneksel yöntemden kastedilen tarım alet, gübre, teknoloji, sulama veya diğer uygulamalardan mahrum olması değildir. Aksine yüksek teknolojiye rağmen üretim uygulamasında ki yanlışlıklar olarak ifade edilebilir. Ancak tarım girdilerinden özellikle gübre, ilaç ve diğer kimyasalların yoğunlukla kullanılması modern tarım anlayışının bölgede hakim olmadığının bir göstergesidir. Üretim sürecinin en önemli parametresi olan girdilerden ödün verilmesi söz konusu değildir. Bunun yanında tüm organik atıklar çevreye zarar vermeyen tekniklerle (hassas tarım gibi) toprağı, suyu, havayı ve çevreyi kirletmeyen sistemlerle üretim döngüsü içerisine sokulmalıdır. Böylece, toprağımız, suyumuz, havamız temiz olarak yeniden ülkenin tarım altyapısına veya enerji uygulamalarına katılırken gelecek nesillere temiz ve üretken bir çevre bırakmış oluruz. Uzun yıllardır tarım yapılan topraklarımızdan sürekli organik yapılı ürünler almamıza rağmen toprağa sadece inorganik yapıda gübreler vermekteyiz. Halbuki topraklarda canlı bir yapıya sahip olup, bu canlılığının uzun yıllar devam ettirilebilmesi için organik maddece sürekli zengin tutulması gerekmektedir. Organik madde miktarının %3 ve daha yukarısında olması arzu edilirken maalesef bizim topraklarımızın %70 in den fazlası %1 ve daha altında organik madde bulunmaktadır. Bundan dolayı toprak kaldırdığımız organik maddelerin her yıl bir kısmını geri vermek zorundayız. Dünyada son yıllarda giderek artan alanlarda uygulanan Doğrudan Ekim Sistemlerinin temel felsefesini de bu oluşturmaktadır. Konya Karaman bölgesinde bu çevreci sistemin uygulanabilmesi için bütün şartlar mevcuttur. Konya ilinde mevcut olan 2 adet Tarım makineleri üreticisi firma tarafından Doğrudan Ekim Makineleri üretilmekte olup, konuyla ilgili 2000 yılından beri araştırmalar yapan bir Tarımsal Araştırma Enstitüsünün de bulunması büyük bir avantajdır. Bölgenin diğer bir avantajı ise farklı rakım ve ekolojik özelliklere sahip çok geniş alanlara sahip olmasıdır ki, bu alanların bir çoğu organik tarım amaçlı kullanmaya oldukça müsaittir. Buralarda organik tarımın yaygınlaştırılması ile ciddi bir çevre bilinci ve koruması oluşturulması yanında birim alandan elde edilecek gelir miktarı da arttırılmış olacaktır. 24
STRATEJİ 1.6 Meralarda verim ve kaliteyi arttırıcı tedbirler alınacaktır Ülke genelinde, çayır ve meraların verimleri bölgeden bölgeye değişmekle beraber yıllık kuru ot verimi ortalama 30-90 kg/da arasında, toplam üretiminin de 8.9 milyon ton civarında olduğu tahmin edilmektedir. Konya meralarında bitki ile kaplı alan oranı %4.87-26.75 arasında değişmekte olup, bu oran her geçen yıl giderek azalmaktadır. Azalan mera alanı üzerinde otlatma baskısının artması, mera vejetasyonunun bozulmasına, bitkiyle kaplı alanın azalmasına ve meralarımızda erozyonun etkisinin giderek artmasına neden olmaktadır. Ülkemizde mera alanın çok önemli bir kısmı kurak iklim kuşağında bulunmaktadır. Buna rağmen uygun ıslah ve amenajman yöntemleri kullanılarak çayır ve meraların mevcut üretim kapasitelerinin artırılabileceği yapılan çalışmalarla görülmüştür. Genellikle mera alanlarımız erken ve aşırı otlatma nedeniyle çok zayıf bitki örtüsüne sahip olup, zayıf mera karakterindedir. Ayrıca bölgedeki meraların mevcut bitki örtüsü ağırlıklı olarak buğdaygillerden ve diğer familyalara dahil düşük kaliteli bitkilerden oluşmaktadır. Bölgedeki mera alanlarında yok denecek kadar az olan baklagillerin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılmalıdır. Bu bağlamda bölgedeki meraların ıslahı ile evcil hayvanlar için ihtiyaç duyulan yem ihtiyacının karşılanması ve tarım alanlarını da tehdit eden erozyonun olumsuz etkilerinin azaltılması sağlanırken, barajların su toplama havzalarında meydana gelen erozyonun etkisi azaltılarak önemli yatırım gerektiren baraj ve göletlerin ekonomik ömürleri artırılmış olacaktır. Ayrıca yaban hayvanları için daha iyi bir beslenme ve yaşam ortamı sağlanacaktır. Özellikle küçükbaş hayvancılık açısından çok önemli olan meraların iyileştirilmesi ve verimlerinin artırılmasına yönelik olarak uygun kullanımı, bakımı ve yönetim birimlerinin oluşturulmasına yönelik çalışmalar desteklenmelidir. STRATEJİ 1.7 Tüm tarım arazileri ve meralarda yeşil kuşak bölgelerinin oluşturulması İç Anadolu Bölgesinde bulunan tarım arazilerinin önemli bir kısmında nadastahıl sistemi yapılıyor olması yanında her yıl ekilen alanlarda tek yıllık bitkilerin ekilmesi nedeniyle yoğun bir toprak işlemesi yapılmaktadır. Buna bağlı olarak da bölge topraklarının organik maddesi az ve ince yapılı olduklarından özellikle rüzgar erozyonu için ciddi bir potansiyel oluşturmaktadır. Aynı durum meralar için de söz konusudur. Kuraklık, aşırı ve zamansız otlatma gibi nedenlerle meraların büyük bir kısmı verimsiz ve erozyona tehlikesiyle karşı karşıyadır. Mera ve tarım arazilerinin birbiri içine girmiş olması ve her iki alanın da erozyona açık olması, tehlikenin boyutunu daha da artırmaktadır. Genel olarak 20-25 km/saatlik bir rüzgar hızı bölgede erozyonunun başlaması için yeterlidir. Nitekim 2012 yılı Nisan ayında saatteki hızı 90-110 km ye varan şiddetli rüzgar tarım arazilerinde ve yerleşim yerlerinde önemli maddi kayıplara neden olurken, günlük hayat olumsuz yönde etkilemiştir. Küresel ısınmanın bir sonucu olarak ortaya çıktığı söylenen şiddetli rüzgârlar, ani ve şiddetli yağışlar gibi tabii afetlerin, hızla artan sanayileşmeye bağlı 25
olarak daha da artacağı düşünüldüğünde, ekolojik dengeyi altüst eden bu tip olaylara karşı zaman kaybetmeden önleyici tedbirlerin alınması gerekmektedir. Bu bağlamda tarım arazilerinin çevresinde ve meralarda sıralar veya gruplar halinde hakim rüzgar yönüne dik, yeterli genişlikte ve uygun özellikte ağaç ve çalı türlerin yer alacağı yeşil kuşaklar oluşturulmalıdır. Ağaçlık alanlar rüzgar hızını keserek erozyonu önlemekle kalmaz aynı zamanda hava nemini yükselterek topraktan ve bitkilerden buharlaşma yoluyla meydana gelecek su kaybını azaltmakta, toprak ve hava sıcaklığında meydana gelecek ani değişiklikleri azaltmakta ve böylece çevrede su düzeni sağlayarak ve hava nemini düzenleyerek ekili alanlarda verim artışına katkı sağlamaktadır. Çünkü rüzgarlı havalarda bitkiler stomalarını kapatarak fotosentezi durdurdukları için bitki büyümesi yavaşlamaktadır. Ayrıca ağaçlar yer altı ve yerüstü su kaynaklarını beslemekte, farklı bitki ve yaban hayvanlarına barınma ve üreme alanı sağlarken pek çok böcek ve kuşlar için uygun yaşam ortamı oluşturmaktadır. Bu durum böceklerle tozlaşan bitkilerin daha fazla tohum bağlamasına ve üretim artışına yardımcı olurken, biyolojik mücadelede zararlı böceklerin azalmasına ve bal üretiminin artmasına katkı sağlayacaktır. STRATEJİ 1.8 Meyve sebzede tasnif ve depolama alt yapısının güçlendirilmesi Pazarlama, her türlü üretim ağının sonuçlandırılması ya da tüketiciye ulaştırılması işlemidir. Bir malı üretmemiz yetmez. O malı üretim amaçları doğrultusunda tüketiciye aktarma yolları pazarlamanın metodolojik temelini oluşturur. Ancak bir malı veya hizmeti tüketiciye sunmanın değişik yolları veya usulleri olması, ürünün pazara sunuş biçimi ile de alakalıdır. Üretilen malın tüketici ihtiyaçları veya beğenileri doğrultusunda pazara sunulması, tüketim ağının da genişlemesi ile sonuçlanacaktır. Öte yandan üretimin ihtiyaca yetecek miktarda olması bu üretimin bir anda tüketilmesi anlamına gelmez. Üretim bir sezonda olur ancak tüketim tüm yılda gerçekleşir. Üretime söz konusu olan mallar ancak tüketici ihtiyaçları döneminde pazara sunulmalıdır. Özellikle tarım ürünleri belirli dönemlerde ve belirli standartta pazara sevk edilir. Sunulmayan mallar belirli (kontrollü) ortamlarda saklanmak (depolanma) zorundadır. Bunun için de saklanacak ürün belirli dönemde, standartta ve ortamlarda tüketime sunuluncaya kadar ürünün kalitesinin korunması zorunludur. Pazarlama bir strateji işidir. Bölgemizde meyve ve sebzenin yeterli orana ulaşması en büyük beklenti olmaktadır. Ancak iç ve dış pazara albenisi ve kalitesi yüksek hammaddenin ihtiyaç duyulan zamanda pazara sunulması için de o ürünün kalite değerlerini koruyacak altyapı (boylama, sınıflama, depolama ve taşıma) şartlarının da iyileştirilmesi gerekmektedir. Böylece ülkesel ve küresel ölçekte kaliteli üretime yönelik nitelikli pazar ağı da oluşturulmuş olacaktır. 26
ÖNCELİK 2 : Bölge Ekolojisine uygun üretim sistemlerinin oluşturulması STRATEJİ 2.1. Ülke ve bölge için stratejik ve katma değeri yüksek bitkilerin yetiştiriciliği artırılacak Konya ve Karaman illeri tarım alanlarının büyük bir kısmını tarla bitkileri oluşturmaktadır. Bölgenin ürün desenine yeni ürünlerin katılımı sağlanması bölge ekonomisine yeni katma değerler kazandıracaktır. Bununla birlikte mevcut ürün deseninde yer alan ürünlerde özellikle stratejik konumunu sürekli konumunu sürekli olarak muhafaza eden buğday üretiminde verimliliğin ve kalitenin yükseltilmesi de ekonomiye önemli katkılar sağlayacaktır. Buğday üretiminde ve üretimin değerlendirildiği işletmeler yönünden çok önemli yere sahip Konya yöresindeki un fabrikalarına her yıl 500 600 bin ton ithal buğday gelmektedir. Bu durumun önüne geçmek için sertifikalı tohumluk kullanımını yaygınlaştırma, doğru çeşit seçimi, ekimden hasada kadar doğru yetiştirme tekniklerini uygulama konusunda çiftçi bilincini geliştirmek gerekmektedir. 2011 yılı itibari ile Toprak Mahsulleri Ofisinin kaliteye dayalı alım politikasını başlatması nedeni ile üretimde kaliteye yönelme mecburiyeti ortaya çıkmıştır. Bölgemizde çiftçi bilincini ve kaliteyi artırmaya yönelik projeler yaygınlaştırılmalıdır (Soylu ve ark., 2010). Konya Karaman Bölgesinde 2011 yılı verilerine göre toplam 21.912.670 dekarlık tarım alanının 14.486.000 dekarını tarla bitkileri ekim alanı oluşturmaktadır. Bu alan toplam alanın % 66 sına tekabül etmekte olup geri kalan alanların %29.2 sinde Nadas, % 1.36 sında Sebze ve % 3.25 inde Meyve yetiştiriciliği yapılmaktadır (Tablo 2). Bölge tarım arazilerinin ancak 1/3 inin sulanabildiği göz önüne alınırsa, ürün desenini incelerken özellikle sulama imkanı olan tarım alanları ile sulama imkanı olmayan kuru tarım alanlarını ayrı ayrı değerlendirmek gerekir. Sulu tarım alanları katma değeri yüksek tarla bitkileri üretimi açısından en şanslı alanlardır. Bölgede sulanabilen tarım alanlarında, ağırlıklı olarak şekerpancarı buğday ekim sisteminin yaygın olması, bu koşullarda çiftçilerin katma değeri yüksek ürün çeşitliliğine yönlendirilmesi gerekliliği sonucunu ortaya koymaktadır. Bölgede de Türkiye de olduğu gibi Mısır, ayçiçeği, patates, fiğ, yonca gibi ülkemiz açısından önemli bitkilerin ekim alanı son yıllarda giderek artma eğilimindedir (Tablo 12). Konya ve Karaman da 2004 yılında üretilen yağlı bitkilerden ayçiçeği ve aspir in toplam ekim alanı ve üretim miktarı sırasıyla 119.000 da ve 15.000 ton iken bu rakam her yıl artarak 2011 yılında 400.000 da ve 112.000 ton a ulaşmıştır (Tablo 13). Bundan dolayı bölgede sulu tarım alanlarında yetiştirilen buğday alanlarına uygun ekim nöbetleri belirlenerek ülkemiz için stratejik öneme sahip ve katma değeri yüksek ürünlerin yetiştirilmesi sağlanacaktır. Bu ürünlerin başında Ülkemizin her yıl 2-3 milyar dolar ithalat yaptığı Ayçiçeği, aspir, kanola, haşhaş gibi yağ bitkilerinin yanında bölge şartlarına uygun mısır (Silajlık, dane ve çerezlik), soya fasulyesi, fasulye, patates, çerezlik kabak, havuç, mor havuç gibi tarla ürünleri gelmektedir. 27