S.D.Ü Týp Fakültesi Araþtýrma Görevlilerinin Hepatit B enfeksiyonu ile ilgili durumlarýnýn, bilgi düzeylerinin ve tutumlarýnýn deðerlendirilmesi

22 ARAÞTIRMA S.D.Ü Týp Fakültesi Araþtýrma Görevlilerinin Hepatit B enfeksiyonu ile ilgili durumlarýnýn, bilgi düzeylerinin ve tutumlarýnýn deðerlendirilmesi Ertan Uzun*, Füsun Zeynep Akçam**, Erman Zengin*, Ahmet Nesimi Kiþioðlu*, Güler Yaylý** *SDU Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD **SDU Týp Fakültesi Klinik Bakteriyoloji ve Enfeksiyon Hastalýklarý AD Özet Saðlýk çalýþanlarý, pek çok enfeksiyöz hastalýk yönünden tehlike altýndadýr. Hepatit B virüsü (HBV) bunlardan biridir ve bütün dünya için olduðu gibi ülkemiz için de oldukça önemli bir saðlýk sorunu teþkil etmektedir. Bu çalýþmanýn amacý, Süleyman Demirel Üniversitesi Týp Fakültesi nde çalýþan araþtýrma görevlilerinin HBV ile ilgili durumlarýný (aþýlanma, v.s), bilgi ve davranýþlarýný deðerlendirmekti. Bu çalýþmaya 222 kiþi dahil edildi. Katýlýmcýlarýn yaþ ortalamasý 28.8 ± 3.5 yýldý ve ortalama çalýþma süresi 25.3 ± 17.2 ay idi. Bütün araþtýrma görevlilerinin %68.4 ü HBV aþýsýyla aþýlanmýþtý ve bu kiþilerin yeterli baðýþýklýk cevabý vardý. Bir HBV hastasýyla (mesela iðne veya bistüri batmasý yoluyla) deri yoluyla temasý olanlarýn oraný %15.2 idi. Araþtýrma görevlilerinin HBV ye karþý aþý olma ve kendilerinin baðýþýklýk durumlarýný öðrenme konusunda gerekli duyarlýlýðý göstermedikleri gözlendi fakat, ayný zamanda katýlýmcýlarýn hastalarý muayene ederken bazý genel tedbirleri alma yönünden daha duyarlý olduklarý da bulundu. HBV anketine verilen cevaplarda bilgi eksikliðinin, tutum sorularýna verilen cevaplarda ise net bilgi sahibi olmama durumunun olduðu sonucuna ulaþtýk. Anahtar kelimeler: Hepatit B virüsü, risk grubu, bilgi ve tutumlar. Abstract Evaluation of the Hepatitis B infection status, knowledge and behaviours of the research assistants of SDU School of Medicine Healthcare professionals are under the risc of many infectious diseases. Hepatitis B virus (HBV) infection is one of them and it constitutes a very important health problem for our country, like as for the whole world. The aim of this study was to evaluate about HBV the status (having vaccinated, e.t.c), knowledge and behaviour of the research assistants studying at Suleyman Demirel University School of Medicine. 222 individuals were included in the study. The mean age of the participants was 28.8 ± 3.5 years and the mean study duration was 25.3 ± 17.2 months. Of the whole research assistants, 68.4 percent have inoculated with HBV vaccine and they have had sufficient immune response. The rate of the individuals who have encountered a percutan contact with an HBV patient (e.g via needle or blade stick) was 15.2 percent. It was observed that research assistants do not necessarily pay attention to be inoculated against HBV and learning about their own immune status, however, it was also found that the participants were more sensitive by means of taking some precautions while examining the patients. We have concluded that there was a lack of knowledge in answers given to the HBV questionnaire, whereas there was a state of having no clear knowledge in answers given to the behaviour question Keywords: Hepatitis B virus, risc group, knowledge and behaviours. Yazýþma Adresi: Uz Dr Ertan Uzun Süleyman Demirel Üniversitesi Týp Fakültesi Halk Saðlýðý AD Çünür/ Isparta Tel: 0533 762 62 66 Fax: 0246 237 11 65 Email: drertanuzun@gmail.com Giriþ Saðlýk alanýnda çalýþanlar bir çok enfeksiyon hastalýðý açýsýndan risk altýndadýrlar (1,2). Hepatit B virüsü (HBV) enfeksiyonu da bunlardan biri olup tüm ülkelerin olduðu gibi ülkemizin de en önemli saðlýk sorunlarýndan biridir (3). Dünyada yaklaþýk iki milyardan fazla kiþinin HBV ile enfekte olduðu, her

Uzun, Hepatit B bilgi düzeyleri 23 yýl 1-2 milyon kiþinin direkt olarak HBV enfeksiyonu ve komplikasyonlarýna baðlý olarak yaþamýný yitirdiði bildirilmektedir (5, 6, 7). Bunun yanýnda dünyada 400-500 milyon taþýyýcý bulunduðu sanýlmaktadýr (3). Taþýyýcýlar dýþýnda kronik hastalar ve akut enfeksiyonu geçirmekte olan bireylerin kan ve vücut sývýlarý bulaþmada önemli rol oynar (8). Dünya nüfusunun yaklaþýk % 5 inde kronik HBV enfeksiyonu bulunmaktadýr (3,9). Saðlýk Bakanlýðý na bildirilen yýllýk akut viral hepatit sayýsý 15-20 bin dolaylarýndadýr. Ancak bildirim azlýðý dikkate alýnarak gerçek sayýnýn bunun en az 10 katý olduðu tahmin edilmektedir. (10). Türkiye'deki HBsAg seroprevalansý, ELISA yöntemi ile bölgeden bölgeye deðiþmek üzere %3.9-12.5 olarak belirlenmiþtir. Güneydoðu Anadolu bölgesinden, özellikle Diyarbakýr'dan genellikle %10'un üzerindeki deðerler bildirilmektedir. Bu sonuçlar Ülkemizin orta derecede endemik bir bölgede olduðunu ve yurdumuzda 4 milyon civarýnda taþýyýcý bulunduðunu göstermektedir (11). Günümüzde viral hepatite yol açtýðý bilinen 5 etken hepatit A, B, C, D ve E viruslarý, hem genom yapýlarý hem de oluþturduklarý hastalýk açýsýndan çok iyi tanýmlanmýþ durumdadýr (12). HBV'nun 4 ana bulaþma paterni vardýr. Enfekte kan ya da vücut salgýlan ile parenteral temas (perkütan), cinsel temas, enfekte anneden yeni doðana bulaþma (perinatalvertikal), enfekte kiþilerle cinsellik içermeyen yakýn temas (horizontal). Fekal oral yolla HBV bulaþmaz. Oral yolla bulaþma ancak enfekte kanýn hasarlanmýþ oral mukozaya temas etmesiyle gerçekleþebilir. Virüs geçiþinde göz ve bütünlüðü bozulmuþ deri de önemli rol oynar (13). Toplumda HBV enfeksiyonlarýný kontrol etmek ve onlara karþý korunma dört ana baþlýk altýnda toplanabilir (14). Bunlar, genel koruyucu önlemler, evrensel önlemler, aktif immunizasyon ve pasif immunizasyondur. Genel koruyucu önlemler ve evrensel önlemler HBV hakkýnda eðitim faaliyetleri ve HBV ile temastan korunma uygulamalarýný içerir. Aktif immunizasyon için HBV aþýsý kullanýlýr. Üç doz intramuskuler hepatit B aþýsý uygulanan infant, çocuk ve genç eriþkinlerin %95-99 unda koruyucu antikor düzeyi (antihbs>10miu/ml) saðlanýr. Ancak 40 yaþýn üzerindekilerde ve immun komprize konakçýda baðýþýklanma daha düþüktür. Aþýlanan ve antikor titresi 10mIU/ml olan kiþilerin yaklaþýk %50 sinde 5-10 yýl sonra antikor titresi saptanabilen düzeylerin altýna inebilir. Ancak bu durumda bile anamnestik antikor cevabý ile hastalýða karþý koruyuculuðun devam edeceði bildirilmiþtir. Hepatit B aþýsýnýn standart uygulama þemasý 0-1-6 olmakla birlikte, infekte olma riski yüksek kiþilerde 0-1-2-12 þemasý önerilir. Primer aþý þemasý tamamlanan kiþilere, düzenli olarak rapel doz yapýlýp yapýlmamasýnýn gerekip gerekmediði henüz netlik kazanmamýþtýr (15). Pasif immunizasyonda HB immun globulin (HBIG) kullanýlýr. HBIG'nin hemen oluþturduðu koruma 3-6 ay devam etmektedir ancak kulanýlmasý uygun olgu seçimi ile sýnýrlandýrýlmalýdýr ve ayný anda farklý bölgeye aþý uygulamasý baþlatýlmalýdýr (16,17). Anti- HBs, HBsAg kaybolduktan sonra ve genellikle hastalýðýn baþlangýcýndan 3 ay sonra ortaya çýkar, iyileþmeyi ve immüniteyi gösterir. Anti-HBs çoðu kiþilerde hayat boyu kalýcýdýr. Anti-HBs ile birlikte Anti-HBcIgG pozitifliði doðal immüniteyi, sadece Anti-HBs pozitifliði aþýlama ile oluþan koruyuculuðu gösterir (13,18,19,20,21). Bu çalýþmada HBV açýsýndan risk grubunda olan Süleyman Demirel Üniversitesi (SDÜ) Týp Fakültesi Hastanesi araþtýrma görevlilerinin hepatit enfeksiyonu ile ilgili bilgi düzeyleri ve HBV açýsýndan durum ve tutumlarýnýn deðerlendirilmesi amaçlandý. Yöntem Gereç Çalýþma, 04-29 Aralýk 2006 tarihlerinde SDÜ Týp Fakültesi Hastanesinde aktif çalýþan araþtýrma görevlilerine uygulanan tanýmlayýcý tipte bir anket çalýþmasýdýr. SDÜ Týp Fakültesi Personel þubesinden alýnan araþtýrma görevlileri listesinden belirlendiðine göre Týp Fakültesi Hastanesinde aktif çalýþan 251 araþtýrma görevlisi vardý. Çalýþmada 222 araþtýrma görevlisine ulaþýldý (Çalýþmaya katýlým hýzý %88.1) ve hazýrlanan anket araþtýrma görevlilerine gözlem altýnda uygulandý, iki kez gidilmesine raðmen 29 araþtýrma görevlisine iþlerinin yoðunluðu nedeniyle anket uygulanamadý. Anket; 6 tane açýk uçlu,13 tane çoktan seçmeli toplam 19 sorudan oluþtu ve araþtýrmacýlar tarafýndan literatür bilgisinden yararlanýlarak üç bölüm olarak hazýrlandý: 1.Sosyodemografik bilgiler: Yaþ, cinsiyet, çalýþtýðý servis, çalýþma süresi, önceki çalýþma yeri. 2. HBV ile ilgili mevcut durum: HBV aþýsý olma ve kaç doz aþý, baþvuru þekli, aþý sonrasý deðerlendirme tetkiki durumu, koruyucu yanýt geliþme durumu, koruyucu yanýt yoksa yapýlan uygulama, serum hepatit göstergelerini bilme durumu, HBV li hasta ile temas etme, HBV ile ilgili hizmet içi eðitim alma, HBV ile ilgili bilgi düzeyi durumu. 3. HBV açýsýndan durum ve tutumlarýn deðerlendirilmesi: Viral hepatit etkenleri kaç tiptir,

24 Uzun, Hepatit B bilgi düzeyleri hepatit B aþýsý risk gruplarýnda kaç doz yapýlýr, HBV nin bulaþma yollarý nelerdir, HBV taþýyýcýsý olduðunu bildiðiniz bir hastayý muayene etmeniz gerekiyorsa kendinizi korumak için ne yaparsýnýz ve HBV taþýyýcýsý hastada kullanýlan iðnenin size batmasý yada hastanýn vücut sývýlarýyla temasýnýz olursa HBV enfeksiyonu geliþmesinden korunmak için ne yapmalýsýnýz? Bilgi sorularýndan viral hepatit etkenlerinin 5 tip olduðu (12), hepatit B aþýsýnýn 3 veya 4 doz yapýldýðý (15), HBV nin dört temel bulaþma yolu olduðu (13) kabul edildi. Tutum sorularýnda; HBV taþýyýcýsý hastayý muayene ederken, koruyucu baðýþýk yanýt geliþmiþ olanlarýn kan yolu ile bulaþabilen diðer etkenler için ve koruyucu baðýþýk yanýtý olmayanlarýn HBV ve kan yolu ile bulaþabilen diðer etkenler için genel koruyucu önlemleri almasý istendi. Muayene ederken oluþacak perkütan temaslarda (iðne, bistüri batmasý, vücut sývýlarý ile temas) koruyucu baðýþýk yanýt geliþmiþ olanlara proflaksi uygulanmasýna gerek olmadýðý, koruyucu baðýþýk yanýtý olmayanlara proflakside hepatit B aþýsý ve HBV immunglobulin birlikte uygulanmasý gerektiði kabul edildi (15). Çalýþmanýn analizi bilgisayar ortamýnda SPSS 9.0 istatistik programýnda yapýldý. Analizde; tanýmlayýcý istatistik, ki kare, Eðimde ki kare, Fisher's Exact Test, baðýmsýz iki grup ortalamasý t testi kullanýldý. Anlamlýlýk düzeyi iki yönlü olarak alýndý ve p<0.05 kabul edildi. Bulgular Çalýþmaya %60.4 ü erkek, %39.6 sý kadýn toplam 222 araþtýrma görevlisi katýldý. Katýlanlarýn yaþ ortalamasý 28.8±3.5 yýl idi, ortalama çalýþma süresi 25.3±17.2 ay idi, %68 i dahili týp bölümlerinde ve %38.8 i daha önce çalýþmamýþtý (Tablo1). Tablo I. Çalýþma grubunun bazý sosyodemografik özellikleri Özellikler Sayý %1 Yaþ (Yýl) 2 28.8 ± 3.5 Çalýþma süresi (Ay) 2 25.3 ± 17.2 Cinsiyet Erkek 134 60.4 Kadýn 88 39.6 Bölümler Dahili Bölümler 151 68.0 Cerrahi Bölümler 71 32.0 Önceki görev Çalýþmamýþ 87 39.4 yerleri (n=221) Saðlýk Ocaðý 74 33.5 Üniversite Hastanesi 26 11.8 Acil Servis 24 10.9 Kurum Hekimi 7 3.2 VSD 3 1.4 Toplam 222 100.0 1 Sütun Yüzdesi, 2 Aritmetik Ortalama ± standart sapma Araþtýrma görevlilerinden hepatit B aþýsý yaptýranlar %88.7 iken, hepatit B aþýsýný tam doz yaptýranlar (Üç veya dört doz) %81.7 idi. Tam doz hepatit B aþýsý yaptýranlar bayanlarda (%96.6) erkeklere (%83.6) göre daha çoktu (Fisher's Exact Test p=0.004). Hepatit B aþýsýný yaptýranlardan baðýþýk yanýt tetkiki yaptýran %73.8 ve hepatit B aþýsýný yaptýranlardan baðýþýk yanýt geliþti diyenler %68.4 idi. Baðýþýk yanýt geliþme dahili bölümlerdeki araþtýrma görevlileri arasýnda daha yüksekti (%70.1). Aþý yaptýrýp baðýþýk yanýt geliþmeyenlerden %16.7 si tekrar aþý yaptýrdým dedi. Çalýþma süresince hepatit B hastasý ile iðne veya bistüri batmasý þeklinde temasý olanlar %15.2 idi (Tablo 2). Tablo 2. Çalýþma grubunun HBV ile ilgili bazý mevcut durum özellikleri Özellikler Sayý %1 Hepatit B aþýsý Yaptýrmýþ 197 88.7 (n=221) Yaptýrmamýþ 25 11.3 Hepatit B aþý dozu Üç doz 125 65.4 (n=191) Dört doz 31 16.2 Ýki doz 22 11.5 Diðer 13 6.7 Baðýþýk yanýt Yaptýrmýþ 144 73.8 tetkiki (n=195) Yaptýrmamýþ 51 26.2 Baðýþýk yanýt Var 130 68.4 (n=190) Yok 60 31.6 Hepatit B aþýlý ve Tekrar aþý yaptýrdým 10 16.7 baðýþýk yanýt Bir þey yapmadým 25 41.7 olmayanlar (n=60) Yanýt yok 25 41.7 Hepatit B hastasý ile Muayene 115 53.0 temas þekli 3 Ýðne/bistüri batma 33 15.2 (n=217) Vücut sývýlarýyla temas 25 11.5 Temas yok 79 36.4 HBV bilgi düzeyi Çok iyi düzeyde bilgim var 14 6.4 (Kendi ifadeleri), Ýyi düzeyde bilgim var 66 30.0 ((n=222) Orta düzeyde bilgim var 137 62.3 Az bilgim var 2 0.9 Çok az bilgim var 1 0.5 HBV eðitimi alma Ýstiyor 128 59.0 (n=217) Ýstemiyor 76 35.0 Bilmiyor 13 6.0 Toplam 222 100.0 1 Sütun Yüzdesi, 2 Aritmetik Ortalama ± standart sapma, 3 Birden çok yanýt verilmiþtir. HBV hakkýnda bilgi düzeyim çok iyi ve iyi düzeyde diyenler %36.4 iken, çok iyi düzeyde bilgim var diyenler, erkeklerde (%85.7) ve cerrahi bölümlerde çalýþanlarda (%57.1) daha çoktu (Sýrasýyla Eðimde x 2 =12.570, p=0.000, Eðimde x 2 = 7.138, p=0.036). Araþtýrma görevlilerinden %59.9 u HBV konusunda eðitim almak istiyordu ve HBV bilgisi orta düzeyde olanlarda eðitim almak isteyenler daha çoktu ( x 2 =14,221, p=0.001), (Tablo2).

Uzun, Hepatit B bilgi düzeyleri 25 Bilgi sorularýnda, viral hepatitler beþ tip diyenler %91.4, risk gruplarýnda hepatit B aþýsý üç ve dört doz yapýlýr diyenler %81.7, HBV nin bulaþma yollarýndan dört temel bulaþma yolunun hepsini söyleyenler %12.6 idi. Bulaþma yolu olarak en çok verilen yanýt % 93.2 ile perkütan bulaþma iken, en az verilen yanýt %32.0 perinatal bulaþma oldu (Tablo3). Tablo 3. Çalýþma grubunun HBV açýsýndan bazý durumlarýnýn daðýlýmý Özellikler Sayý %1 Viral hepatit etkenleri Beþ tip 202 91.4 kaç tiptir? (n=221) Dört tip 19 8.6 Risk gruplarýnda Üç doz 155 69.8 hepatit B aþýsý Dört doz 44 19.8 kaç doz yapýlýr (n=222) Bilmiyorum 10 4.5 Diðer 13 5,9 HBV bulaþma Cinsel yolla 166 80.6 yollarý (n=206) 3 Perkütan 192 93.2 Horizontal 126 61.2 Perinatal 66 32.0 Anne sütü 6 2.9 Fekal oral 5 2.4 Toplam 222 100.0 1 Sutun Yüzdesi, 2 Aritmetik Ortalama ± standart sapma, 3 Birden çok yanýt verilmiþtir. Tutum sorularýnda, HBV taþýyýcýsý hastayý muayene ederken korunmada, koruyucu baðýþýk yanýtý olanlardan %96.9 u genel önlemler alýrým, %3.1 i aþýlýyým derken, koruyucu baðýþýk yanýtý olmayanlardan %86.7 si genel önlemler alýrým, %13.3 önlem almýyorum (Zaman olmuyor) dedi. HBV taþýyýcýsý hasta ile perkütan temas olursa (Ýðne, bistüri batmasý, hastanýn vücut sývýlarý ile temas), koruyucu baðýþýk yanýtý olanlardan %10.0 ý doðru yanýt olan baðýþýk yanýtým var dedi, % 90.0 ý tedavi olurum (antikor tedavisi,aþý yaptýrma) dedi. Koruyucu baðýþýk yanýtý olmayanlarýn tamamý tedavi olurum dedi (Tablo 4). Tablo 4. Çalýþma grubunun HBV açýsýndan bazý tutumlarýnýn daðýlýmý HBV taþýyýsý hasta Baðýþýk yanýtý Baðýþýk yanýtý P 2 muayene ederken olanlar olmayanlar (n=190) Sayý % 1 Sayý % 1 Genel önlemler alýrým 126 96.9 52 86.7 0.020 Aþýlýyým 4 3.1 - - Önlem almýyorum - - 8 13.3 HBV taþýyýsý hasta ile perkütan temas olursa (n=190) Tedavi olurum 117 90.0 60 100.0 0.010 Baðýþýk yanýtým var 13 10.0 - - Toplam 130 100.0 60 100.0 1 Sutun Yüzdesi, 2 Fisher's Exact Test. Araþtýrma görevlilerinden %9.5 i de Mikrobiyoloji veya Enfeksiyon Hastalýklarý bölümünden Öðretim Üyesine veya araþtýrma görevlisi arkadaþa danýþýrým dedi. Tartýþma Hekimler mesleksel sorumluluklarýný yerine getirirken hastalýk etkenlerinin kendilerine bulaþma riskiyle karþý karþýya kalmaktadýrlar (22). 1998 yýlýnda yapýlan bir araþtýrmada, SDÜ Týp Fakültesinde çalýþan doktorlarýn (Araþtýrma görevlisi ve öðretim üyesi) %69.4 ü hepatit B aþýsý yaptýrmýþ, bunlardan %63.9 u tam doz aþý yaptýrmýþtýr (23). Bu çalýþmada araþtýrma görevlilerinden hepatit B aþýsý yaptýranlar %88.7 iken, hepatit B aþýsýný tam doz yaptýranlar %81.7 idi. Hepatit B ye karþý aþýlanma oranlarýnda artýþ görülmüþtür. Yine hekimler arasýnda yapýlan bir çalýþmada anti-hbs pozitiflik oraný %55.5 bulunmuþtur (24). Bu çalýþmada bulunan anti-hbs pozitiflik oraný (Baðýþýk yanýt %68.4) diðer araþtýrma sonucundan yüksek olmakla birlikte tüm araþtýrma görevlilerinin aþýlanmasý ve baðýþýk yanýta sahip olmasý hedeflenmelidir. CDC nin hepatit sürveyansý sonucunda bildirildiðine göre; ABD de 1983 te 17 000 yeni enfeksiyon varlýðýna karþýn saðlýk çalýþanlarý arasýnda hepatit B aþýsýnýn ve genel önlemlerin yaygýn kullanýmý sonucu bu sayý 1997 de 595 kiþiye düþmüþtür (25). Hepatit B aþýsýnýn ve genel önlemlerin kullanýmýnýn ne kadar etkili olduðu bu sonuçta görülmektedir o nedenle Ülkemizde saðlýk çalýþanlarýna ve týp ve diðer saðlýk bilimleri öðrencilerine mümkün olduðunca ilk sýnýflardan itibaren hepatit B aþýsý yapýlmalý HBV konusunda eðitim verilmelidir. Çalýþmada, araþtýrma görevlilerinin %63.6 sý HBV li hasta ile bir þekilde temas etmiþti ve kendilerini risk altýnda görmekteydiler. Yapýlan bir çalýþmada araþtýrma görevlilerinin %96.1 i HBV bulaþmasý açýsýndan kendilerini risk altýnda gördüklerini belirtmiþlerdir (26). Saðlýk çalýþanlarýnda HBV ile enfekte olma oraný hastayla temastan çok, enfekte kanla temas etme oranýyla paralel artýþ gösterdiði bilinmektedir (4). HBeAg pozitif bir kana deri yoluyla temas eden bir saðlýk personeline HBV bulaþma olasýlýðý yaklaþýk %30'dur(4). Kanla doðrudan temasýn fazla olduðu hemodiyaliz, hematoloji, onkoloji, yoðun bakým, cerrahi üniteler ve kan bankasý çalýþanlarýnda HBV nin bulaþma riski daha fazladýr (27). Ankara da yapýlan bir araþtýrmada araþtýrma görevlilerinin %65.5 i kan ve vücut sývýlarýyla iliþkili yaralanmaya maruz kaldýklarýný belirtmiþler (28), Ýstanbul da

26 Uzun, Hepatit B bilgi düzeyleri yapýlan baþka bir araþtýrmada saðlýk çalýþanlarýnýn %46 sýnda mesleki uygulamalar sýrasýnda en az bir kez yaralanma olduðu tespit edilmiþ ve hekimlerde de bunun en sýk nedeninin dikkatsizlik olduðu belirtilmiþtir (29). Bu çalýþmada, HBV hastasý ile iðne veya bistüri batmasý þeklinde temasý olanlar %15.2 idi ve söz konusu diðer araþtýrmalardan daha düþük oranda olduðu görüldü. Çalýþmada, HBV nin dört temel bulaþma yolunun hepsini birden söyleyen %12.6 idi. Denizli de Týp Fakültesi araþtýrma görevlileri arasýnda yapýlan bir araþtýrmada HBV nin dört temel bulaþma yolunun hepsini söyleme oraný %14.1 bulunmuþtur (30). Her iki araþtýrmanýn sonucu birbirine yakýndýr ve HBV nin bulaþma yollarýný bilmede araþtýrma görevlilerinin HBV konusundaki genel bilgilerinin yetersiz olduðu ve bu durumun HBV enfeksiyonundan korunmayý azaltan bir faktör olarak rol oynadýðý düþünülmektedir. Bunun yanýnda, araþtýrma görevlilerinden HBV ile ilgili eðitim almak isteyenler %59 gibi düþük bir orandadýr. Saðlýk çalýþanlarýna uygulanan hizmet içi eðitim programlarý, hem yaralanma oranýný azaltmada, hem de geri bildirimin alýnmasýnda son derece yararlýdýr. Çalýþmada, HBV ile ilgili eðitim konusunda, mevcut iþ yüklerini arttýrmayacak önlemler alýnmasý durumunda katýlmak isteyenlerin artacaðý izlenimi edinilmiþtir. HBV taþýyýcýsý hastayý muayene ederken korunmada, HBV ye karþý koruyucu baðýþýk yanýtý olanlardan %3.1 i, koruyucu baðýþýk yanýtý olmayanlardan %13.3 ü genel önlem almýyordu. Yapýlan bir çalýþmada, genelde araþtýrma görevlilerini doðru davranýþ þeklini bildikleri, acil durumlarda buna zaman bulamadýklarý belirtilmektedir (30). Bu çalýþmada da araþtýrma görevlilerinin genel önlemler almaya zaman bulamadýklarý düþünülmekle birlikte, baðýþýk yanýtý olmayanlarýn HBV açýsýndan risk altýnda olduklarý görüldü. Yapýlan bir baþka çalýþmada araþtýrma görevlilerinin HBV enfeksiyonunu önlemede kurallara uyma durumlarý sorulduðunda; %55.6 sý devamlý, %36.5 i ise ara sýra uyduklarýný söylemiþlerdir (26). Bu çalýþma da araþtýrma görevlilerinden çoðunluðunun HBV enfeksiyonunu önlemede kurallara uymasý (Genel önlemler alma) olumlu bir durumdur. Çalýþmada, HBV taþýyýcýsý hasta ile perkütan temas olduðunda koruyucu baðýþýk yanýtý olanlardan %90.0 nýn tedavi olurum (Aþý, antikor tedavisi) demiþtir. Bu yanlýþ yanýtýn, araþtýrma görevlilerinin yoðun olmalarý, anketi yanýtlamada acele etmeleri ve en önemlisi HBV konusunda bilgilerinin net olmamasýndan kaynaklandýðý düþünülmektedir. Diðer yandan Koruyucu baðýþýk yanýtý olmayanlarýn tamamý tedavi olurum demiþtir. Sonuç Araþtýrma görevlilerinin çoðunlukla HBV ye karþý aþý yaptýrma ve kendilerinin baðýþýk yanýt durumunu bilme konusunda yeterli duyarlýlýðý göstermedikleri, hastalarý muayene ederken genel önlemler alma konusunda ise daha duyarlý davrandýklarý gözlendi. HBV bilgi sorularýnda bilgi eksikliði ve tutum sorularýnda net bilgi sahibi olmama durumu belirlendi. Araþtýrma görevlilerine HBV ile ilgili eðitim çalýþmalarý belli aralarla yapýlmalý ve araþtýrma görevlilerinin eðitime katýlmalarý kolaylaþtýrýlmalýdýr. Tüm saðlýk çalýþanlarý, týp ve diðer saðlýk bilimleri öðrencileri HBV ye karþý aþýlanmalýdýr. Kaynaklar 1. Bilir N. Saðlýk Personelinin Saðlýðý Çerçeve Bildiri 2.Ulusal Ýþçi Saðlýðý Kongresi Kitabý (4-7 Nisan 1988 Ankara) Doðruluk Matbaacýlýk San. Ve Tic. Ltd. Þti. Ýzmir, 1991, 323-332. 2. Mamýkoðlu L. Saðlýk personeline bulaþabilecek infeksiyonlar ve korunma önerileri. ANKEM Dergisi 11:2, 197-201, 1997. 3. Ökten A. Türkiye de kronik hepatit, siroz ve hepatoselüler karsinoma etiyolojisi. In: Çakaloðlu Y, Ökten A, eds. Hepatit B Ulusal Uzlaþma Toplantý Metinleri. 2. baský. Ýstanbul: Ýstanbul Medikal Yayýncýlýk, 2004: 1-10. 4. MMWR 1991, 40 1-9: Ýnvaziv giriþimler sýrasýnda HIV ve HBV geçmemesi için alýnacak önlemler. JAMA 1992, î: 197-201. 5. Akova M. Saðlýk personeline kan yoluyla bulaþan viral infeksiyonlar. Saðlýk Çalýþanlarýnýn Saðlýðý 1. Ulusal Kongresi Kitabý (26-28 Kasým 1999 Ankara) Genel- Ýþ Matbaasý, Ankara, 1999, 48-54. 6. Celements CJ, Kane M, Hu DJ, Kim-Farley R. Hepatitis B vaccine joins the fight against pandemic disease. World Health Forum 11:2, 165-168, 1990. 7. Girgin N. Çocuklarda B Hepatiti (Ed. Alphan Cura, Raþit Vural Yaðcý Çocukluk Çaðýnda Hepatit). Meta Basým 1999 Ýzmir. 19-34. 8. Moradpour D, Wands JR: Understanding Hepatitis B virus infection. N Eng J Med 1995, 332:1092-1093. 9. Balýk Ý, Tuncer G. Kronik Hepatitler. In: Topçu AW, Söyletir G, Doðanay M, eds. Ýnfeksiyon Hastalýklarý ve Mikrobiyolojisi. 2. baský. Ankara: Nobel Týp Kitabevleri, 2002: 835-45. 10. Akçam F Z. Hepatit B virüsü enfeksiyonu. Sürekli Týp Eðitimi Dergisi 2003; 12(6): 211-212. 11. Yenen OÞ: Hepatit B. Wilke Topçu AW, Söyletir G, Doganay M (Eds). Ýnfeksiyon Hastalýklarý, 1. baský,

Uzun, Hepatit B bilgi düzeyleri 27 Ýstanbul. Nöbet Týp Kitabevleri, 1996:664-691. 12. Kaya O, Akçam F Z. Yeni Hepatit Viruslarý. Sürekli Týp Eðitimi Dergisi 2005; 14(8): 179-181 13. Robinson VS: Hepatitis B virus and Hepatitis D virus. Mandell GL, Bennett JE, Dolin R Eds). Principles and Practice of Infectious Diseases, 4th edition, New York, Churchill Livingstone, 1995: 1406-1439. 14. Grosheide PM, Van Damme P. Prevantion and control of hepatitis B in the community. Communicable Diseases Series, No:1,1996. 15. Tekeli E, Hepatit B Aþýsý ve Hepatit B den Korunma. Tekeli E, Balýk Ý (Editörler). Viral Hepatit 2003 1. Baský VHSD Yayýný. Kasým 2002 Ankara. 16. Brooks GF, Butel JS, Morse SA. Viral Hepatitis. Jawertz, Melnick and Adelberg's MedicalMicrobiology, Twenty-first ed.,appleton and Lange, Connecticut, 1998; 425-443. 17. CDC, Centers for Disease Control (Monograph on CD-ROM). Hepatitis B virus: A comprehensive strategy for eliminating transmission in the United States trough universal childhood vaccination: Recommendations of the ACIP. Appendix A: Postexposure prophylaxis for hepatitis B. MMWR, 1991, Nov 22 (40); 21-25. 18. Terrault NA, Wright TL: Viral Hepatitis A Through G, Sleisenger & Fordtran s Gastrointestinal and Liver Disease, Pathophysiology/ Diagnosis/ Menagement, 6.th Edition (Eds: Feldman M, Scharschmidt BF, Sleisenger MH), W.B. Saunders Company, 1998: 1123 1170. 19. Koff RS: Viral Hepatitis, Diseases of the Liver, 7.th Edition (Eds: Schiff L and Schiff ER). Philadelphia, J.B. Lippincott Company, 1993: 492-577. 20. Sherlock S, Dooley J: Virus Hepatitis, Diseases of the Liver and Biliary System, 10.th Edition, London,The Blackwellscience, 1997: 265-302. 21. Sjogren MH: Serologic Diagnosis of Viral Hepatitis, Medical Clinics of North America, Management of Chronic Liver Disease, (Guest Ed: Paul Martin and Lawrence S. Friedman). W.B. Saunders Company, September 1996. 80 (5): 929-956. 22. Taþyaran MA. HBV infeksiyonu epidemiyolojisi. In: Tekeli E,Balýk Ý, eds. Viral Hepatit 2003. Ankara: Viral Hepatitle Savaþým Derneði, 2003: 121-128. 23. Çakmak A, Öztürk M, Kiþioðlu AN, Doðan M. "Süleyman Demirel Üniversitesi Araþtýrma ve Uygulama Hastanesindeki Saðlýk Çalýþanlarýnýn Hepatit- B Enfeksiyonuna Karþý Baðýþýklanma Durumlarý", Mesleki Saðlýk ve Güvenlik Dergisi 12: 43-46 (2002). 24. Köse Þ, Sarýca A, Çevik FÇ, Cüce M. Yüksek risk grubunda olan saðlýk çalýþanlarýnda viral hepatit A,B,C seroprevalansý. Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(3): 152-154. 25. Centers for Disease Control National Institute for Occupational Safety and Health. Science and public health issues that pertain to needlestick injuries among health care workers. Atlanta, Ga: CDC, 2000. 26. Çetinkaya F, Naçar M, Ünalan D, Erkorkmaz Ü, Öztürk Y. Hekim, hekim adaylarý, hemþire ve laboratuar teknisyenlerinin hepatit B ile ilgili risk algýlamalarý. Hastane Ýnfeksiyonlarý Dergisi 2000; 4: 112-118. 27. Aygen B. Kesici, delici yaralanmalar ve infeksiyöz vücut sývýlarý ile bulaþlarda önlemler. Ankem Dergisi 2003; 17(3): 157-163. 28. Erbay A, Ergönül Ö, Bodur H, Korkmaz M, Öztoprak N, Çolpan A, Akýncý E. Ankara Numune Eðitim ve Araþtýrma Hastanesi çalýþanlarýnýn kan ve vücut sývýlarýyla iliþkili yaralanmalarýnýn deðerlendirilmesi. Viral Hepatit Dergisi 2002; 8(3): 497-501. 29. Gücük M, Karabey S, Yolsal N, Özden YI. Ýstanbul Týp Fakültesi Genel Cerrahi Kliniði çalýþanlarýnda kesici-delici alet yaralanmalarý. Hastane Ýnfeksiyonlarý Dergisi 2002; 6: 72-81. 30. Saçar S, Toprak S, Cenger SH, Asan A, Turgut H. Pamukkale Üniversitesi Týp Fakültesi Araþtýrma Görevlilerinin Hepatit B virusuna iliþkin bilgi ve uygulamalarýnýn deðerlendirilmesi. Klimik Dergisi 2005; 18: 71-74.