ÖABT 2015 ÖSYM sınav tekniğine uygundur. ÖĞRETMENLİK ALAN BİLGİSİ TESTİ ÖABT SOSYAL BİLGİLER Coşkun Çebtürk TARİH (1. Kitap) Konu Anlatımı Özgün Sorular Ayrıntılı Çözümler Test Stratejler Çıkmış Sorular
Coşkun Çebitürk ÖABT Sosyal Bilgiler 1.Kitap (Tarih) Konu Anlatımlı ISBN 978-605-364-918-2 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 4. Baskı: Nisan 2015, Ankara Proje-Yayın Yönetmeni: Demet Tamer Dizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Şti İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA (0312-394 55 90) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 13987 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ Merhaba Sevgili Sosyal Bilgiler Öğretmeni Arkadaşlarım, ÖABT sınavı, dört yıllık lisans eğitim hayatınızda kazandığınız yeterlilikleri ölçmek amacıyla yapılmaktadır. Sahip olduğu soru sayısı az ise de soruların atanma puanındaki etki oranı hayli yüksektir. Tarihin önemli açmazlarından birisi bir konu hakkındaki bilginin kaynaklara göre farklılıklar göstermesidir. Öyle ki ÖSYM sorularının dahi geçmişteki bazı sorularda verdiği bilgilerle çeliştiğini bilmekteyiz. Tarihin belge ve bulguları değiştikçe bilgileri de değişebilmektedir. Kitabımızda bu sakıncalı durumu aşmak için şöyle bir yöntemi izledik: Yazım sürecinde kuşkusuz ki ilk kılavuzumuz ÖSYM olmuştur. ÖSYM nin günümüze kadar sorduğu soruların tümünü inceleyerek kitabın altyapısını oluşturduk. Kitabımızı, ÖSYM sorularının bilgi ve yorumları eşliğinde yapılandırdık. Kitabımızın şekillenmesinde etkili olan bir diğer veri Millî Eğitim Bakanlığı ders kitaplarıdır. Öyle ya, Millî Eğitim Bakanlığına personel almak için yapılan sınav sorularında, Bakanlığın okullarda okuttuğu ders kitaplarından da faydalanmak mantıken gereklidir. Nitekim 2013 ve 2014 Sosyal Bilgiler/Tarih sorularını incelediğimizde, MEB ders kitaplarına gönderme yapan soru örneklerini çokça görmek mümkündür. Bunun dışında akademik camiada genel geçerliği olan İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Enver Ziya Karal, Şerafettin Turan, Rifat Uçarol, Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları gibi çoğaltılabilecek bazı köşe taşı yazarlar ve eserler de kitabımız için temel dayanak olmuştur. Kitabımızda hassasiyet gösterdiğimiz, cevabını bulmaya çalıştığımız sorulardan birisi şu oldu: Sosyal Bilgiler Öğretmeni Adayı arkadaşlarımızın sorumlu olduğu alanlardan birisi de Tarih tir. ÖSYM tarafından ayrıntılı tanımlanmayan tarih dersinin kapsamı ne olmalıdır. Tarih ÖABT ile Sosyal Bilgiler ÖABT arasındaki fark nedir? Bu soruların cevabını 2013-2014 ÖABT sorularını inceleyerek bulmaya çalıştık. Şunu gördük ki: Sosyal Bilgiler ÖABT sorularının kapsamı, Tarih ÖABT den farklı değildir. Sosyal Bilgiler ÖABT nin kapsamı son derece geniş, akademik derinliği hayli yüksektir. Bu gerekçe ile Pegem Ailesi olarak akademik bir risk almamanız için ÖABT Tarih kitabını Sosyal Bilgiler Setinin içine olduğu gibi koymayı uygun gördük. 2014 Sosyal Bilgiler ÖABT Sınavı da, bu tutumun doğruluğunu bizlere göstermiştir. 2014 ÖABT sınavının ardından kitabımızı güncelleyerek kapsamını daha da genişlettik. Malum olduğu üzere ÖSYM, 2014 ÖABT sınav sorularının sınırlı bir kısmını ilan etti. Pegem ailesi olarak ilan edilmeyen ÖABT Sosyal Bilgiler sorularını, sınava giren öğretmen adayı arkadaşlarımızdan temin ederek soruları yeniden yapılandırdıktan sona kitabımıza koyduk. 2014 ÖABT Sosyal Bilgiler soruları bizlere bir kez daha göstermiştir ki: Tarih bir dipsiz kuyu. Ve bizler iğneyle kuyu kazan sabır işçileriyiz. Bir kuyumcu hassasiyetiyle altını işlemeliyiz, konularımıza çalışmalıyız. Hiçbir bilgiyi işe yaramaz diye ötelememeliyiz. Öğretmen olma yolunda emin adımlarla yürüyen sizlerin yanında olmak ve eksiklerinizi tamamlamak adına bu yayını hazırladık. İnandığımız ve umut ettiğimiz de gireceğiniz sınav için iyi bir başvuru kaynağı olduğu yönündedir. Ön sözümüzü de başarılar dileyerek ve küçükken annelerimizin, büyüklerimizin okula gönderirken söylediği gibi, Allah zihin açıklığı versin. diyerek bitiriyoruz. Başarılar... Coşkun Çebitürk
SOSYAL BİLGİLER ÖABT İLE İLGİLİ ÖNEMLİ BİLGİLER ÖABT SOSYAL BİLGİLER, 50 sorudan oluşmakta ve Sosyal Bilgiler Öğretmeni Adaylarının Alan Bilgisi (Tarih, Coğrafya, Siyaset Bilimi, Diğer Sosyal Bilim Alanları -Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme- ile Alan Eğitimi alanlarındaki bilgi ve becerilerini ölçmeyi hedeflemektedir. Öğretmenlik Alan Bilgisi Testinde çıkan sorular, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği Lisans Programlarında verilen akademik disiplinlere paralel olarak hazırlanmaktadır. Sınavdaki Alan-Soru dağılımı aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Genel Yüzde Yaklaşık Yüzde Soru Sayısı Alan Bilgisi Testi % 80 1-40 a. Tarih b. Coğrafya c. Siyaset Bilimi d. Diğer Sosyal Bilim Alanları (Sosyal Bilgilerin Temelleri, Sosyal Psikoloji, Arkeoloji, Antropoloji, Sosyoloji, Felsefe, Ekonomi, Bilim Teknoloji ve Sosyal Değişme, Sanat ve Estetik, İnsan İlişkileri ve İletişim, Günümüz Dünya Sorunları, Sosyal Proje Geliştirme) % 28 % 20 % 8 % 24 1-14 15-24 25-28 29-40 Alan Eğitimi Testi % 20 41-50 Genel Kültür, Genel Yetenek ve Eğitim Bilimleri Sınavlarınıza ek olarak gireceğiniz Öğretmenlik Alan Bilgisi Testi ile ilgili verilen bu bilgiler 2014 SOSYAL BİLGİLER ÖABT sınavı çerçevesinde hazırlanmıştır. Sınav içeriğinde yapılabilecek olası değişiklikleri ÖSYM'nin web sitesinden takip edebilirsiniz.
İÇİNDEKİLER ALAN BİLGİSİ 1. BÖLÜM: TARİH BİLİMİ A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ...5 Tarih Biliminin Özellikleri...5 B. TARİH YAZICILIĞI...10 Tarih Yazım Türleri...10 Tarih Yazıcılığının Gelişimi... 11 Türklerde Tarih Yazıcılığı... 11 C. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI... 11 Boşluk Doldurma...15 Bulmaca...16 Çözümlü Test...17 Çözümler...20 2. BÖLÜM: UYGARLIĞIN DOĞUŞU VE İLK UYGARLIKLAR A. TARİH ÖNCESİ DEVİRLER...25 Anadolu'nun Tarih Öncesi...27 B. TARİHİN ÇAĞLARA AYRILMASI...28 İlk Çağ'ın Genel Özellikleri (MÖ 3500-375)...28 Orta Çağ'ın Genel Özellikleri (375-1453)...28 Yeni Çağ'ın Genel Özellikleri (1453-1789)...28 Yakın Çağ'ın Genel Özellikleri (1789-?)...29 C. İLK ÇAĞ UYGARLIKLARI...29 Anadolu da Kurulan Medeniyetler...29 Mezopotamya Uygarlıkları...32 Doğu Akdeniz Uygarlığı...35 Ege Uygarlıkları...37 Boşluk Doldurma...42 Bulmaca...43 Çözümlü Test...44 Çözümler...47 3. BÖLÜM: İLK TÜRK DEVLETLERİ A. TÜRKLERİN TARİH SAHNESİNE ÇIKIŞI ve İLK TÜRK DEVLETLERİ...51 Türk Kelimesinin Anlamı...51 Ana Yurtta Kurulan İlk Uygarlıklar...51 Türklerin İlk Ana Yurdu...52 Orta Asya Türk Göçlerinin Sebepleri ve Sonuçları...52 İskitler (Sakalar)...52 B. İLK TÜRK DEVLETLERİ...53 Asya Hun Devleti...53 Avrupa Hun Devleti (375-469)...54
Göktürkler (552-630)...55 Kutluk Devleti (İkinci Göktürk Devleti ) (680-745)...57 Uygur Devleti (744-840)...57 Hazarlar (576-1006)...58 Kırgızlar (840-1207)...59 Türgişler (659-766)...59 C. DİĞER TÜRK DEVLETLERİ...59 Avarlar (560-805)...59 Bulgarlar (480-550)...60 Macarlar (896-1526)...60 Kumanlar (Kıpçaklar)...60 Peçenekler (860-1091)...60 Oğuzlar (Uzlar)...61 Akhunlar (Eftalit) (350-564)...61 Sabarlar (Sabirler) 515-576...61 Tabgaçlar (386-556)...61 Karluklar (665-1221)...61 Başkurtlar...62 Kimekler...62 D. İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE UYGARLIK...62 Devlet Yönetimi...62 Ordu (Sü)...64 Sosyal Yaşam...65 Hukuk...65 Ekonomi...66 Din ve İnanış...66 Yazı, Dil ve Edebiyat...67 Sanat...70 Bilim...71 Boşluk Doldurma...72 Bulmaca...73 Çözümlü Test...74 Çözümler...77 4. BÖLÜM: İSLAM TARİHİ A. İSLAM TARİHİ VE UYGARLIĞI...81 İslamiyet Öncesi Dünyanın Genel Durumu...81 İslamiyet in Doğuşu ve Yayılışı...82 Dört Halife Devri (632-750)...86 Emevi Devleti (661-750)...89 Endülüs Emevi Devleti (756-1031)...91 Ben-i Ahmer Devleti...91 Abbasi Devleti (750-1250)...92 Diğer Devletler...93 B. İSLAM KÜLTÜR VE UYGARLIĞI...93 Devlet Yönetimi...93
Sosyal Hayat...94 İktisadi Hayat...94 Ordu Teşkilatı...95 Yazı, Dil ve Edebiyat...95 Eğitim ve Bilim Hayatı...95 Sanat...97 Boşluk Doldurma...98 Bulmaca...99 Çözümlü Test...100 Çözümler...103 5. BÖLÜM: TÜRK İSLAM DEVLETLERİ (X.-XIII. YÜZYILLAR) A. TÜRKLERİN İSLAMİYET İ KABULÜ...107 Talas Savaşı (751)...107 B. İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ...108 Tolunoğulları (868-905)...108 İhşidler (Akşitler) (925-969)...108 Karahanlılar (840-1212)...109 Gazneliler (963-1187)...111 Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)... 112 C. DİĞER TÜRK İSLAM DEVLETLERİ... 118 Harzemşahlar... 118 Eyyubiler... 118 Memluklar... 118 D. TÜRKİYE TARİHİ (11.-13. YÜZYILLAR)... 119 Anadolu ya İlk Türk Akınları...119 Anadolu da Kurulan İlk Türk Beylikleri... 119 Türkiye Selçuklu Devleti (1072-1308) (Anadolu Selçuklu Devleti)...121 Uçlarda Hayat ve Beylikler...128 Anadolu Beylikleri nin Genel Özellikleri...131 E. TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE KÜLTÜR ve UYGARLIK...132 Devlet Yönetimi...132 Hukuk Sistemi...135 Toprak Sistemi...135 Askerî Teşkilat...137 Sosyal Hayat...139 Din ve İnanış...140 Dil, Edebiyat ve Yazı...140 Eğitim ve Bilim...141 Sanat...144 Mimari...145 Boşluk Doldurma...150 Bulmaca...152 Çözümlü Test...153 Çözümler...156
viii 6. BÖLÜM: TÜRK DÜNYASI (XIII. - XIX. YÜZYIL) TÜRK DÜNYASI (13. - 19. YÜZYIL)...161 Moğollar...161 Timur Devleti (1369-1507)...163 Türkistan daki Gelişmeler...164 Hindistan da Türk Sultanlıkları ve Babürlüler...165 Hanlıklar Hakkında Genel Bilgiler...166 Boşluk Doldurma...168 Bulmaca...169 Çözümlü Test...170 Çözümler...173 7. BÖLÜM: OSMANLI TARİHİ A. BEYLİKTEN DEVLETE (1300-1453)...177 XIV. Yüzyıl Başlarında Yakın Doğu ve Avrupa...178 Anadolu...178 Memluklar (1250-1517)...178 İlhanlı Devleti (1256-1335)...178 Balkanlar ve Avrupa...178 Altınorda Devleti (1227-1502)...178 Kayıların Anadolu ya Gelişi ve Yerleşmesi...178 Osmanlı Devleti nin Kısa Sürede Gelişimini Sağlayan Nedenler...178 Osman Gazi Dönemi (1299-1326)...179 Orhan Gazi Dönemi (1326-1362)...179 I. Murat Dönemi (1362-1389)...180 Yıldırım Bayezıt Dönemi (1389-1402)...182 Fetret Devri (1402-1413)...183 Çelebi Mehmet Dönemi (1413-1421)...184 II. Murat Dönemi (1421-1451)...184 Boşluk Doldurma...186 Bulmaca...187 Çözümlü Test...188 Çözümler...191 B. DÜNYA GÜCÜ: OSMANLI DEVLETİ (1453-1600)...193 Fatih Sultan Mehmet Dönemi (1451-1481)...193 II. Bayezıt Dönemi (1481-1512)...197 Yavuz Sultan Selim Dönemi (1512-1520)...198 Kanuni Sultan Süleyman Dönemi (1520-1566)...199 II. Selim Dönemi (1566-1574)...205 III. Murat Dönemi (1574-1595)...206 III. Mehmet Dönemi (1595-1603)...206 Boşluk Doldurma...207 Bulmaca...208 Çözümlü Test...209
ix Çözümler...212 OSMANLI DEVLETİ KÜLTÜR VE UYGARLIK TARİHİ...215 Devlet Yönetimi...215 Osmanlılarda Ekonomik Hayat...226 Osmanlı Toplumu...235 Osmanlı Devleti nde Hukuk...238 Osmanlı Devleti nde Eğitim...238 Osmanlı Devleti nde Bilim...239 Osmanlı Devleti nde Dil, Yazı ve Edebiyat...242 Osmanlı Devleti nde Sanat...243 Osmanlı Devleti'nde Mimari...244 Boşluk Doldurma...248 Bulmaca...250 Çözümlü Test...251 Çözümler...254 C. ARAYIŞ YILLARI (XVII. YÜZYIL)...257 Arayış Yıllarında Osmanlı Devleti Avusturya İlişkileri...257 XVII.yy.da Osmanlı Devleti İran İlişkileri...257 XVII.yy.da Osmanlı Devleti - Lehistan İlişkileri...258 XVII.Yüzyılda Osmanlı Devleti-Venedik İlişkileri...259 Osmanlı - Rusya İlişkileri...259 II. Viyana Kuşatması ve Kutsal İttifak Savaşı...259 İç İsyanlar...260 XVII. Yüzyıl İsyanlarının Özellikleri...262 Avrupa nın Gelişimine Seyirci Kalan Osmanlı...262 XVII. Yüzyıl Islahat Hareketleri...263 Boşluk Doldurma...265 Bulmaca...266 Çözümlü Test...267 Çözümler...270 D. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ...272 III. Ahmet Dönemi (1703-1730)...272 I. Mahmut Dönemi (1730-1754)...273 III. Mustafa Dönemi (1757-1774)...274 I. Abdülhamit Dönemi (1774-1789)...274 III. Selim Dönemi (1789-1807)...275 XVIII.yy.da Osmanlı Devleti nin Islahatları...277 Boşluk Doldurma...280 Bulmaca...281 Çözümlü Test...282 Çözümler...285 E. EN UZUN YÜZYIL (1800-1922)...286 XIX. YÜZYIL SİYASİ TARİH...286
x II. Mahmut Dönemi (1808-1839)...287 Abdülmecit Dönemi (1839-1861)...290 Abdülaziz Dönemi (1861-1876)...293 V. Murat Dönemi (1876)...294 II. Abdülhamit (1876-1909)...295 XIX.YÜZYILDA REFORM HAREKETLERİ...299 II. Mahmut Dönemi Yenilik Hareketleri...299 Sultan Abdülmecit Dönemi Yenilik Hareketleri...301 Sultan Abdülaziz Dönemi Yenilik Hareketleri...301 II. Abdülhamit Dönemi Yenilik Hareketleri...303 Osmanlı Devleti nde Basın Yayın Hareketleri...304 Boşluk Doldurma...305 Bulmaca...307 Çözümlü Test...308 Çözümler... 311 OSMANLI DEVLETİ NDE DEMOKRATİKLEŞME HAREKETLERİ...313 Sened-i İttifak...313 Tanzimat Fermanı...314 Islahat Fermanı (1856)...316 Kanunuesasi nin İlan Edilmesi ve I. Meşrutiyet in İlanı...317 İstibdad (Mutlakıyet) Dönemi (1878-1908)...319 II. Meşrutiyet in İlan Edilmesi...319 1909 Anayasa Değişiklikleri...320 Boşluk Doldurma...324 Bulmaca...325 Çözümlü Test...326 Çözümler...329 8. BÖLÜM: XX. YY. BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİ NDE DAĞILMAYI ÖNLEME ÇABALARI...333 1. Osmanlıcılık...333 2. İslamcılık...333 3. Türkçülük (Turancılık)...334 4. Batıcılık...334 5. Teşebbüs-ü Şahsi ve Adem-i Merkeziyetçilik...335 6. Sosyalizm...335 Dünyanın Genel Görünümü...336 31 Mart Vakası...337 Trablusgarp Savaşı (1911)...337 Balkan Savaşları...338 I. Dünya Savaşı...341 Boşluk Doldurma...353
xi Bulmaca...354 Çözümlü Test...355 Çözümler...358 9. BÖLÜM: MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ I - MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ...363 A. MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI...363 İzmir in İşgali (15 Mayıs 1919)...366 Kuvayımiliye Ruhu...366 B. CEMİYETLER...367 Millî Varlığa Yararlı Cemiyetler...367 Zararlı Cemiyetleri...370 C. MİLLÎ MÜCADELENİN HAZIRLIK DÖNEMİ...372 Mustafa Kemal in Samsun a Çıkması (19 Mayıs 1919)...372 Osmanlı Hükûmeti nin Millî Mücadele ve Mustafa Kemal e Karşı Tutumu...380 D. MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ NDE BASIN HAYATI...389 Kurtuluş Savaşı nın Mali ve Askerî Kaynakları...391 TBMM ye ve Millî Mücadeleye Karşı Çıkan İsyanlar...391 E. SEVR ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920)...395 Sevr Antlaşması nın Özellikleri...397 Bilecik Görüşmeleri (5 Aralık 1920)...397 Boşluk Doldurma...398 Bulmaca...400 Çözümlü Test...401 Çözümler...404 II - KURTULUŞ SAVAŞI DÖNEMİ...407 A. DOĞU VE GÜNEY CEPHELERİ...407 Doğu Cephesi...407 Güney Cephesi...408 B. BATI CEPHESİ...409 Düzenli Orduların Kurulması...410 Gediz Savaşı...410 I. İnönü Savaşı (10 Ocak 1921)...410 II. İnönü Savaşı (23 Mart-1 Nisan 1921)...414 Kütahya - Eskişehir Savaşları (10-24 Temmuz 1921)...415 Sakarya Savaşı (23 Ağustos-13 Eylül 1921)...416 Büyük Taarruz ve Başkomutanlık Meydan Savaşı (26 Ağustos-9 Eylül 1922)...418 C. MİLLÎ MÜCADELENİN SANAT ve EDEBİYATA YANSIMALARI...420 Boşluk Doldurma...422 Bulmaca...423 Çözümlü Test...424 Çözümler...428
xii 10. BÖLÜM: ATATÜRK DÖNEMİ I - TÜRK DIŞ POLİTİKASI...433 LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI...433 Saltanatın Kaldırılması...433 Lozan Barış Konferansı na Katılan Devletler...434 Lozan a Katılacak Türk Delegeleri...434 Lozan da Görüşülen Konular...435 Lozan Konferansı nda Karşılaşılan Güçlükler...435 Lozan Antlaşması nın Önemli Özellikleri...438 II - ATATÜRK DÖNEMİ DIŞ POLİTİKASI...439 A. 1923-1932 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI...439 Türk - Yunan İlişkileri Nüfus Mübadelesi...439 Fener Rum Patrikhanesi Sorunu...440 Türkiye - İngiltere İlişkileri Musun Sorunu (Irak Sınırı)...440 Türk - Fransız İlişkileri... 441 Türkiye - İtalya İlişkileri...443 Türk - Sovyet İlişkileri...443 B. 1932-1938 YILLARI ARASINDA TÜRK DIŞ POLİTİKASI...443 Türkiye nin Milletler Cemiyetine Üye Olması (1932)...444 Türkiye ve Balkan Antantı (9 Şubat 1934)...444 Türkiye ve Akdeniz Paktı (Ocak 1936)...445 Montrö Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936)...445 Sadabat Paktı ve Türkiye (8 Temmuz 1937)...446 Nyon Konferansı ve Türkiye...447 Hatay ın Ana Vatan'a Katılması (Sancak Sorunu)...447 Boşluk Doldurma...450 Bulmaca...451 Çözümlü Test...452 Çözümler...455 III - ATATÜRK DÖNEMİ İÇ OLAYLAR...457 A. II.TBMM NİN AÇILMASI (11 Ağustos 1923)...457 B. ANKARA NIN BAŞKENT OLMASI (13 Ekim 1923)...457 C. CUMHURİYET'İN İLAN EDİLMESİ (29 Ekim 1923)...457 D. 1924 ANAYASASI NIN KABUL EDİLMESİ (20 Nisan 1924)...460 E. HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 Mart 1924)...461 F. ŞERİYE VE EVKAF VEKALETİNİN KALDIRILMASI...462 G. ORDUNUN SİYASETTEN AYRILMASI...463 H. TEVHİDİ TEDRİSAT KANUNU NUN KABUL EDİLMESİ...463 I. ATATÜRK DÖNEMİ NDE SİYASİ PARTİLER ve ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ ÇABALARI...463
xiii Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923)...464 Terakkiverver Cumhuriyet Fırkası (17 Kasım 1924)...465 Serbest Cumhuriyet Fırkası (12 Ağustos 1930)...468 İ. MUSTAFA KEMAL İN HAYATI...471 Boşluk Doldurma...474 Bulmaca...475 Çözümlü Test...476 Çözümler...479 IV - ATATÜRK İLKE VE İNKILAPLARI...481 A. İNKILAP KELİMESİNİN ANLAMI VE ÖZELLİKLERİ...481 B. HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR...481 Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar...481 Medeni Kanun un Kabul Edilmesi (17 Şubat 1926)...482 C. EĞİTİM ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR...483 Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun Kabul Edilmesi (3 Mart 1924)...484 Medreselerin Kapatılması (11 Mart 1924)...485 Azınlık Okulları ve Yabancı Okullar Hakkında Yapılan Düzenlemeler...486 Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun un Kabul Edilmesi (2 Mart 1926)...486 Yeni Türk Harflerinin Kabul Edilmesi (1 Kasım 1928)...487 Millet Mekteplerinin Açılması (11 Kasım 1928)...488 Atatürk Dönemi Tarih Anlayışı ve Türk Tarih Kurumunun Kurulması...488 Atatürk Dönemi Dil Çalışmaları ve Türk Dil Kurumunun Açılması (1932)...489 Üniversite Reformu (1933)...490 Halk Eğitimi Alanındaki Faaliyetler...490 D. KÜLTÜR VE SANAT ALANINDA GELİŞMELER...490 E. SOSYAL YAPIDA ve SAĞLIK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR...492 Şapka İnkılabı nın Yapılması (25 Kasım 1925)...492 Kılık, Kıyafet İnkılabı (3 Aralık 1934)...492 Tekke, Zaviye, Türbelerin Kapatılması Hakkında Kanun'un Kabulü (30 Kasım 1925)...493 Miladi Takvim ve Uluslararası Saat Uygulamasının Kabulü, Ölçü ve Hafta Sonu Tatilinin Değiştirilmesi... 493 Soyadı Kanunu'nun Kabulü (21 Haziran 1934)...494 Unvan ve Lakapların Kullanılmasının Yasaklanması (26 Kasım 1934)...495 Sağlık ve Sosyal Yardım Alanında İnkılaplar...495 F. EKONOMİ ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR...495 İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923)...496 Tarım Alanında Gelişmeler...497 Aşar Vergisinin Kaldırılması...497 G. TİCARET ALANINDAKİ GELİŞMELER...497 Kabotaj Kanunu nun Kabul Edilmesi (1 Temmuz 1926)...498 Gümrük Koruma Kanunu nun Kabul Edilmesi (1929)...498 H. SANAYİ ALANINDAKİ GELİŞMELER...498
xiv Teşvik-i Sanayi Kanunu nun Kabul Edilmesi...498 Devletçi Ekonomi Modelinin Kabulü...499 Beş Yıllık Sanayi Planlarının Hazırlanması...499 I. MADENCİLİK ALANINDAKİ GELİŞMELER...500 İ. ULAŞIM ALANINDAKİ GELİŞMELER...500 J. BANKACILIK ALANINDAKİ GELİŞMELER...500 İş Bankası (26 Ağustos 1924)...501 Sanayi ve Maden Bankası (19 Nisan 1925)...501 Emlak ve Eytam Bankası (22 Mayıs 1926)...501 Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (11 Haziran 1930)...501 Sümerbank (1933)...501 1929 Dünya Ekonomi Bunalımı nın Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri...501 Ekonomi Alanındaki Diğer Gelişmeler...502 V - ATATÜRK İLKELERİ...503 ATATÜRKÇÜLÜK...503 CUMHURİYETÇİLİK İLKESİ...503 MİLLİYETÇİLİK İLKESİ... 504 LAİKLİK İLKESİ...506 HALKÇILIK İLKESİ...506 DEVLETÇİLİK İLKESİ...507 İNKILAPÇILIK İLKESİ...508 VI - ATATÜRK İLKELERİ VE ANAHTAR KELİMELER...509 İNKILAPLAR VE İKİLİKLERİN KALDIRILMASI... 511 VII - ATATÜRK E GÖRE MİLLÎ GÜÇ UNSURLARI... 511 Boşluk Doldurma...513 Bulmaca...514 Çözümlü Test...515 Çözümler...519 11. BÖLÜM: GENEL DÜNYA TARİHİ A. ORTA ÇAĞ TARİHİ...525 Feodalite Sistemi...525 Orta Çağ Avrupasında Sosyal Sınıflar...525 Orta Çağ'da Kilise ve Siyaset İlişkisi...526 Rönesans Hareketleri (Yeniden Doğuş)...530 Avrupa da Reform Hareketleri...532 XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Avrupa...534 B. YAKIN ÇAĞ DA AVRUPA...541 Fransız İhtilali (1789)...541
xv Avrupa Dışı Dünya: Batı Karşıtı İlk Hareketler...549 Sanayi İnkılabı...550 Boşluk Doldurma...555 Bulmaca...556 Çözümlü Test...557 Çözümler...560 12. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ TÜRK VE DÜNYA TARİHİ XX. YÜZYIL BAŞLARINDA DÜNYA...565 A. I. DÜNYA SAVAŞI...565 Paris Barış Konferansı...565 I. Dünya Savaşı Sonrasında Yapılan Barış Antlaşmaları...566 B. SOVYET SOSYALİST CUMHURİYETLER BİRLİĞİ (SSCB), ORTA ASYA DAKİ TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI...566 Çarlık Rusyası nın Yıkılışı ve Bolşevik İhtilali...566 Rusya nın Orta Asya yı İstilası...567 SSCB Yönetimindeki Türk Topluluğunun Durumu...567 Basmacı Hareketi...568 C. ORTA DOĞU'DA MANDA YÖNETİMLERİNİN KURULMASI...568 İngiltere ve Orta Doğu...569 Fransa ve Orta Doğu...570 D. UZAK DOĞUDA YENİ GÜÇ: JAPONYA...570 E. 1929 DÜNYA EKONOMİ KRİZİ...570 Ekonomik Kriz Öncesi Dünya...570 Ekonomik Krizin Ortaya Çıkışı (Kara Perşembe)...571 İki Savaş Arası Dönemde Avrupa...571 Avrupa da Sosyal ve Ekonomik Hayat...572 İki Savaş Arası Dönemde Dünya...574 Atatürk Dönemi Dış Politika...575 F. II. DÜNYA SAVAŞI...575 Savaş Öncesinde Gelişmeler...575 Avrupa da Savaş...578 Kuzey Afrika da Savaş...580 Asya ve Pasifik te Savaş...580 Barışa Doğru...581 Savaşın Etkileri...585 Savaş Yıllarında Türkiye...587 G. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİ...590 Doğu Bloku'nun Kuruluşu...591 Batı Bloku nun Kurulması...593 Paylaşılamayan Orta Doğu...595
xvi Uzak Doğu da Çatışma...596 Asya ve Afrika nın Kurtuluşu Orta Doğu...597 Soğuk Savaş Dönemi nde Türkiye...598 Türkiye de Hayat...599 Soğuk Savaş Dönemi nde Dünya...602 H. YUMUŞAMA DÖNEMİ VE SONRASI...602 Uluslararası İlişkilerde Değişim Süreci...602 Yumuşama Dönemi Politikaları...603 Yumuşama Dönemi Çatışmaları ve Anlaşmazlıkları...604 Barış İçinde Bir Arada Yaşama...606 Arap İsrail Savaşları...607 Uluslararası Politikada Petrolün Yeri...610 Irak - İran Savaşları (1980-1988)...610 Yumuşama Dönemi Dünya...612 Türk Dış Politikası...613 Yumuşama Dönemi nde Türkiye nin ABD ve SSCB İle Olan İlişkileri...614 Türkiye de Bunalımlı Yıllar (1960-1983)...616 I. KÜRESELLEŞEN DÜNYA...618 SSCB de Politika Değişiklikleri ve Nedenleri...619 Türk Cumhuriyetlerinin Bağımsız Olması...621 TİKA (Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı)...623 Doğu Bloku'ndan Sonra Avrupa da Yeni Arayışlar...623 Avrupa Birliği ve Dünya...624 NATO nun Avrupa da Genişlemesi...624 Yeni Oluşum Sürecinde Balkanlar...626 Orta Doğu, Afganistan ve Arap Baharı...628 Değişen Dünya ve Türk Dış Politikasının Genel Özellikleri...630 İ. DÜNYADAKİ GELİŞMELER...634 Bilimsel ve Teknolojik Gelişmelerin Etkileri...634 Küreselleşme ve Etkileri...634 1980 Sonrası Türkiye...634 Boşluk Doldurma...641 Bulmaca...645 Çözümlü Test...646 Çözümler...650 KRONOLOJİ...655 BOŞLUK DOLDURMA VE BULMACA CEVAPLARI...703 KAYNAKLAR...717
ALAN BİLGİSİ
1. BÖLÜM TARİH BİLİMİ
5 A. TARİH BİLİMİNE GİRİŞ Tarih, insanların geçmişte yaşadıkları olayları ve gelişmeleri yer ve zaman göstererek sebep ve sonuç ilişkilerini araştırıp inceleyen bilim dalına denir. Tarihin tanımı, zaman içerisinde bilim insanları tarafından farklı şekillerde yapılmıştır. Bilim insanlarının tarihin tanımına ait bazı görüşleri şu şekildedir: Tarihin Tanımı Hakkında Bilim Adamlarının Görüşleri Tarihçi ile olaylar arasında devamlı bir etkileşim E.H.Carr ameliyesi, geçmişle günümüz arasında bitmeyen bir diyalog. Marc Zaman içinde insanların ilmi. Bir müşahade ilmi. Bloch Bütün tarihlerin toplamı, geçmiş, hal ve gelecekteki mesleki kabiliyet ve bakış açılarının bir Fernand Braudel araya gelmesi. Geçmişten bize uzanan, günümüzde ortaya çıkan tenkitçi ve yorumcu bir anlayışla incelenen Turner kalıntılar. Voltaire Bir nesilden öbür nesle intikal eden hikayeler. Annales Okulu Fransa da iki büyük savaş arası dönemde 1920-1933 yıllarında ortaya çıkan tarih anlayışıdır. İsmini Fransız dergisi Annales d histoire économique et sociale den almıştır. Önemli temsilcileri arasında: Lucien Febvre, Fernand Braudel, Marc Bloch, Georges Duby, Jackues Le Goff ve Emmanuel Le Roy Ladurie bulunur. Annales ekolünün önemli fikirleri şunlardır: İlk olarak, olaylardan oluşan geleneksel tarihçilik anlayışının yerini, sorun odaklı bir tarih anlayışı alır. İkinci olarak, siyasete odaklanan bir tarih anlayışı yerine, insan faaliyetlerinin tamamına eğilen bir tarih anlayışı hâkim olur. Üçüncü olarak, diğer disiplinlerle etkileşim haline geçip, birinci ve ikinci fikirleri gerçekleştirmeye çaba gösterir. Annales Okulu'nun Türkiye'deki başlıca temsilcileri arasında: Halil İnalcık, Ömer Lütfi Barkan, Fuat Köprülü, Mustafa Akdağ bulunur. Tarih Biliminin Özellikleri Akademik Bakış İnsanlığın ortak mirası olup ana konusu insanlığın geçmişidir. İnsanlığın hafızası olup geçmiş ve gelecek arasında bir köprüdür. Tarihte gözlem ve deney yoktur. Bu yönüyle pozitif bilimlerden ayrılır. Tekrarlanamaz. Geçmişte yaşanılan olaylardan ders çıkartılması gereklidir. Tarihin laboratuvarı arşivlerdir. Tarihin belgelere dayalı, tarafsız olarak aktarılması tarihe olan güveni artırır. Tarihte yeni belgeler ortaya çıktıkça bilgilerde de değişir. Örnek: İlk Türk parasının Türgişler tarafından kullanıldığı bilgisi değişmiştir. Yeni araştırmalarda Göktürkler Dönemi ne ait paralar ortaya çıkmıştır. Tarihî olaylar arasında sebep sonuç ilişkisi vardır. Yer zaman ilişkisi gözetilmelidir. Olayın geçtiği dönemin koşularını ve zamanı bilmek olayın daha iyi değerlendirilmesini sağlar. Olayın geçtiği zamanın bilinmesi, olaylar arasında sebep sonuç ilişkisinin de kurulmasını sağlar. Tarihî olaylara tarafsız (Objektif, nesnel) bir gözle yaklaşılmalıdır. Sübjektif (taraflı) olunmamalıdır. Tarihin konusu insandır. İnsanların siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik vb. faaliyetleri tarihin konusu içindedir; Deprem, tufan, salgın hastalıklar, kuraklık vb. gelişmelerin insan yaşantısı üzerindeki etkileri de tarihin konusu kapsamındadır. Dinamik ve evrenseldir. Olay: Hayat içerisinde tek tek meydana gelen değişmelere verilen isimdir. Olgu: Aynı türden olayların ortak sonucu olarak ortaya çıkan gelişmelerdir. Örnek Malazgirt Savaşı, Miryakefalon Savaşı olay iken Anadolu nun Türkleşmesi ise olgu dur. Olay - Yer ve zaman vardır. - Somut ve özeldir. - Anlık değişim vardır. 1. Tarih Biliminin Yöntemi Olgu - Yer ve zaman yoktur. - Soyut ve geneldir. - Süreklilik vardır. Sosyal bilimler de diğer pozitif bilimler gibi araştırma yöntemlerine sahiptir. Ancak tarih biliminde, pozitif bilimlerden farklı olarak kanun yoktur, tekrarlanamaz, deney ve gözlem bulunmaz. Tarih yazım aşamasına gelmeden önce araştırmacının yapması gereken bazı işlemler vardır. Bu işlem basamakları şunlardır:
6 1. Tarama Tarih Yazımının Basamakları 2. Tasnif Birinci Elden Kaynaklar Yazılı Kaynaklar Sözlü Kaynaklar Kalıntılar Çizili, Sesli ve Görüntülü Kaynaklar 3. Tahlil 4. Tenkit 5. Terkip İkinci Elden Kaynaklar Hikâye Efsane Mitos Destan Menkıbe Ders kitapları Akademik araştırmalar Tarih yazımında, öncelikle konu saptanır. Konu saptanmasından sonra konu hakkında kaynak taraması yapılır. Türkiye'de, kütüphanelerde yaygın olarak "Devey Onlu Sistemi"yle kitap tasnifi yapılmıştır. Jonn Dewey, "Tarih" alanında kod olarak 900-999 sayı aralığını kullanırken "Yakın Doğu ve Türk Tarihi" için kod numarası olarak 956'yı kullanmıştır. a) Tarama: Araştırma konusuyla ilgili kaynakların toplanması aşamasıdır. Olayın geçtiği döneme ait ve olayla ilgili her türlü bulgu, Birinci Elden Kaynak tır (Ana Kaynak). Olayın geçtiği dönemle doğrudan ilgili olmayan veriler ve araştırma eserleri ise İkinci Elden Kaynak tır (hikâye, efsane, mitos, destan, menkıbe). Kaynaklar, türüne göre de kendi içinde sınıflandırılır. Yazılı Kaynaklar: Para, mühür, ferman, berat, hüküm, muahadename, kanunname, nizamname, adaletname, takvim, yıllık, seyahatname vekayiname, biyografi, otobiyaografi, gazete, kitap, kitabe, nüfus cüzdanı, arşiv, tapu, sicil kayıtları. Sözlü Kaynaklar: Menkıbe (aziz, evliya, şeyh gibi din büyüklerine ait kerametleri anlatır eser), destan, mani, efsane, (mytoslar-çok tanrılı din dönemi efsaneleri), fıkra, hikâye, tarihi şiir, atasözü. Kalıntılar: Kazılar sonrasında elde edilen her türlü arkeolojik buluntular lahit, balbal, çanak, madalya, hududtaşları arma, mühür. Çizili, sesli, görüntülü kaynaklar: Fotoğraf, mağara resimleri, harita, bant ses kayıtları, video, CD, DVD görüntüleri. - Tarih araştırmalarında bulunan önemli kütüphane malzemeleri şunlardır: Şecereler, takvimler ve yıllıklar, vekayinameler, biyografiler (Tercüme-i hal), otobiyografiler, hatıralar, seyahatnamaler, süreli yayınlar. - Tarih araştırmalarında bulunan önemli müzelik malzemeler şunlardır: Abide, heykel, zafer takları, lahid, mezar taşları, hudud taşları, madalyalar, para, arma, mühür. ÖABT Çıkmış Soru Akademik Bakış Tarihi bir olayın geçtiği döneme ait olay hakkındaki her türlü belge ve bulgular "Birinci Elden Kaynak" değeri taşır. Bu bilgiye dayanarak aşağıdakilerden hangisinin I.Elden Kaynak değeri taşıdığı söylenemez? A) Kitabe B) Ders kitapları C) İstiklal Madalyası D) Anlaşma metni E) Gülhane-i Hattı-ı Hümayunu Çözüm Ders kitapları, bir olayın geçtiği döneme ait belge ve bulgu değeri taşımaz. Bu sebeple I.Elden Kaynak değildir. Cevap B b) Tasnif (Sınıflandırma): Belge ve kaynak eserler zaman ya da konu alanlarına uygun olarak kendi içerisinde sınıflandırılır. Bu safhada eserin yazım planı yapılır. c) Tahlil (Çözümleme): Toplanan verilerin kaynak değeri açısından yeterliliği incelenir. Verilerin tarafsızlığı, güvenilirliği ele alınarak yazıma hazır hâle getirilir. Kaynak yetersizliği tespit edilir ise eksiklikler giderilir. d) Tenkit (Eleştiri): Yapılan kaynak incelemesinden sonra kitaplarda, konu hakkında farklı görüş ve önerilerinin bulunduğu görülebilir. Bu farklılıklar tarih yazımında doğru bilgiye ulaşılmasını zorlaştırır. Doğru bilgiye ulaşmak için toplanan kaynaklar eleştirel süzgeçten geçirilir.
7 Tenkit ÖABT Çıkmış Soru İç Tenkit Dış Tenkit I. Faydalanılan kaynaklar II. Bir tablo veya istatistiğin düzenlenmesinde kullanılan verilerin kaynakları Yazarın kişisel görüşlerinin, yazdığı kitap üzerine etkileri incelenir. Bilgiler, başka kaynaklardaki veriler ile karşılaştırılır. e) Terkip (Sentez): Eserin, adı, yazarı, basıldığı yer ve basım yılı belirlenir. Eserin "müstensihi" (el yazması çoğaltma) ve "istinsah tairihi" tespit edilir. Eserin orjinalliğinin tespiti yapılır. Ne tür kaynaklara dayanarak araştırma yapıldığı belirlenir. Belgelerin gerçekliği, yazıldığı tarihi, ait olduğu büro, tamamlanıp tamamlanmadığı, tahrip edilip edilmediği incelenir. Elde edilen tüm bilgiler gözden geçirilir. Toplanan verilerin nerelerde kullanılacağı tespit edilir. Eksik ve fazla bilgilerin incelemesi yapılır. Yazım safhasında: dikkat edilmesi gereken özellikler şunlardır: Tarafsızlık ilkesi esas alınır. Tarihî olay, olayın geçtiği dönemin koşulları dikkate alınarak yazılır. Olaylar arasında sebep sonuç ilişkisi kurulur, yer ve zaman vurgusu yapılır. Yazım safhasında, kullanılan bilgilerin bulunduğu kaynakların yazarı, adı, basım yeri, yılı ve sayfa numarası ile ilgili bilgiler sayfa, bölüm ya da kitap sonunda verilir. Bu uygulamaya dipnot denilir. Dipnot, araştırmacılara daha detaylı inceleme yapmaları için yol gösterir. Yazılmakta olan kitabın bilimsel dayanaklarını ortaya koyar. Eserin bilimsel niteliğini geliştirir. - Eserin hazırlık safhasında: Konu tespit edilerek, sınırları tespit edilir. Bibliyografya, arşiv malzemesi, maddi ve sözlü malzemeler tespit edilerek toplanır. - Eserin kaleme alınma safhasında: Toplanan notlar tasnif edilir. Dipnotların koyulacağı yerler tespit edilir ve yazıma geçilir. - Eserde, "Ön söz", "İçindekiler", "Konu", "Sonuç", "Ekler", "Bibliyografya" ve "İndeks (Dizin)" bölümleri oluşturulur. -"Bibliyografya"da faydalanılan kaynaklara, "Ekler" de ise sözlük, belge, şecere, tablo, grafik, resim, harita ve plana yer verilir. Kitabın en son yazılan bölümü, "ön söz"dür. Bu kısımda konunun önemi, yazılma gerekçesi, kaynakçası hakkında okuyucu bilgilendirilir. Akademik Bakış III. Yazarın anlatımları Yukarıdakilerden hangileri dipnot koymayı gerektiren bir bilgidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III Çözüm Dipnot şu amaçlarla kullanılır: - Bilginin alındığı kaynakları belirtmek, - Bilgi ve terimleri açıklamak, - Kaynaklar arası bilgi farklılıklarını göstermek, -Bilginin doğruluğunu araştırmak ya da daha fazla bilgi almak isteyen okuyucuyu yönlendirmek Soruda bulunan I. ve II. öncüller, "kaynak" belirttiği için doğrudur. Cevap D ÖABT Çıkmış Soru Tarihin yöntemi, tarihî olayları inceleyerek anlamak ve açıklamaktır. Tarihî olaylar hakkında doğru bilgi edinmek, yaşanılan dönemden kalan orijinal belge ve bulguların değerlendirilmesi ile mümkündür. Bu değerlendirmenin yapılabilmesi için izlenmesi gereken işlemler sırasıyla aşağıdakilerden hangileridir? A) Tarama, tasnif, tenkit, tahlil, terkip B) Terkip, tahlil, tasnif, tarama, tenkit C) Tarama, tasnif, tahlil, tenkit, terkip D) Tasnif, tahlil, terkip, tarama, tenkit E) Terkip, tasnif, tarama, tenkit, tahlil Çözüm Tarih araştırmalarında takip edilmesi gereken yöntem sıralaması tarama, tasnif, tahlil, tenkit, terkip şeklindedir. Cevap C 2. Tarihin Tasnifi (Sınıflandırılması) Tarih, çok geniş bir araştırma alanına sahiptir. Bu durum araştırmanın sağlıklı bir şekilde yürütülmesini zorlaştırır. Bu gerekçeyle tarih araştırmasını ve öğretimini kolaylaştırmak amacıyla tarih sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma konu, zaman ve mekân unsurları dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir.
8 Örnek Konu Kültür tarihi Kavimler Göçü Milattan Önce (MÖ) 99-50 1. Yüzyılın ilk yarısı 99-75 1. çeyrek 99-0 1. Yüzyıl 74-50 2. çeyrek Tarih Tasnifi Zaman Örnek XIX. yy. Tarihi Orta Çağ tarihi 49-0 1. Yüzyılın ikinci yarısı 49-25 3. çeyrek 24-0 4. çeyrek Tarihin Yüzyıla Çevrilmesi Mekan Örnek Anadolu Tarihi Mezopotamya Tarihi Milattan Sonra (MS) 0-49 1. Yüzyılın ilk yarısı 0-24 1. çeyrek 0 (Milat) 0-99 1. Yüzyıl 25-49 2. çeyrek MÖ 646: MÖ 7. yy.ın 2. yarısının 3. çeyreği MÖ 1074: MÖ 11. yy.ın 1. yarısının 2. çeyreği 1988: 20. yy.ın 2. yarısının 4. çeyreği 50-99 1. Yüzyılın ikinci yarısı 50-74 3. çeyrek 75-99 4. çeyrek 3. Zaman ve Takvim İnsanoğlu yaşamını daha düzenli ve planlı bir şekilde yürütmek için takvim ve zaman alanında çalışmalar yapmıştır. Böylelikle insanlar, yaşantılarını kolaylaştırmış, iklim ve coğrafi koşullardan kaynaklı bazı olumsuzlukları ortadan kaldırmıştır. Takvim alanında ilk çalışmaları Sümerler yapmıştır. Mısırlılar ise güneş yılına dayalı takvimi bulmuştur. Güneş Yılına Dayalı Takvim Dünya'nın güneş etrafında bir defa dönmesi 365 gün 6 saatte gerçekleşir Bu süreye Güneş yılı denilmektedir. Güneş yılına dayanan ilk takvim ise Mısırlılar tarafından yapılmıştır. Nil nehrinin akış rejimi Mısır halkı üzerinde olumsuz -sel, taşkın vb.- etkilerde bulunmuştur. Mısırlılar tarımsal çalışmalarını düzene koymak için takvim ve zaman hesaplamalarında uzmanlaşmıştır. Mısırlıların bulduğu bu takvim, Roma İmparatorluğu'nda Julies Sezar tarafından geliştirilmiş: Jülien Takvimi olarak kullanılmıştır. Jülien Takvimi, Papa XIII.Gregorius tarafından yeniden düzenlenerek Gregorius Takvimi adını almıştır. Ay Yılına Dayalı Takvim Ayın dünya etrafında 12 defa döndüğü süredir. Toplam 354 günden oluşur. Ay yılına dayalı ilk takvim Sümerler tarafından yapılmıştır. Ay yılına dayalı takvim, İslam Devleti nde kullanılmıştır. Hz. Ömer Dönemi'nde bu takvimin başlangıcı olarak Hicret olayı benimsenmiştir. 4. Türklerin Kullandıkları Takvimler 1453: 15. yy.ın 2. yarısının 3. çeyreği 1924: 20. yy.ın 1. yarısının 1. çeyreği Miladi Takvim 12 Hayvanlı Türk Takvimi Tarihî çağların açılıp kapatılmasında insanlığı etkileyen evrensel nitelikteki olaylar etkilidir. Toplumlar, kendileri için önemli olayları takvimlerinin başlangıcı olarak kabul etmişlerdir. Örneğin: Hz. İsa nın doğum yılı Miladi Takvim in başlangıcı olarak kabul edilmiştir. Yunanlar ilk olimpiyat oyunlarını (MÖ 776); İbraniler, yaradılış yılını (MÖ 3761); Roma İmparatorluğu, Roma şehrinin kuruluşunu (MÖ 753); Müslümanlar ise Hz. Muhammet in Mekke den Medine ye göç etmesini (622) dikkate almıştır. Püf Noktası Takvim-i Gabri Rumi Takvim Türklerin Kullandığı Takvimler Celali Takvim Hicri Takvim Milattan önceden günümüze yaklaştıkça yılları gösteren sayılar küçülür. Milattan sonradan günümüze yaklaştıkça yılları gösteren sayılar büyür. 12 Hayvanlı Türk Takvimi Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 5 saattir. Her yıl bir hayvan adıyla -fare, sığır, pars, tavşan, domuz. vb-. anılmaktaydı.
9 Takvimde Küçük Devre ve Büyük Devre şeklinde iki devre vardı. 12 hayvan yılı bir küçük devreyi oluşturuyordu. Büyük devre küçük devrenin 5 katı idi. Yani 60 yıldı. Bu takvim: Çin ve Tibet tarafından da kullanılmıştır. Hicri Takvim Ay yılına bağlı oluşturulan bir takvimdir. Kameri Takvim olarak da adlandırılır. Bir yıl, 354 günden oluşmaktaydı. Bir ay ise 29,5 günden oluşur. İslam Devleti nde Hz. Ömer Dönemi'nde oluşturulmuştur. Takvimin başlangıcı olarak 16 Temmuz 622 tarihi kabul edilmiştir. Bu tarih Hz. Muhammed in Mekke den Medine ye göç ettiği zamandır. Selçuklular ve Osmanlı Devleti bu takvimi kullanmıştır. Hicri Takvim günümüzde dinî hayatın düzenlenmesinde hâlen kullanılmaktadır. Celali Takvim Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 5 saattir. Büyük Selçuklu hükümdarı Melikşah adına düzenlenmiştir. Hazırlanmasında Ömer Hayyam'ın katkısı vardır. Güneş yılını esas alır. Takvim-i Melikşah olarak da adlandırılır. Takvimin başlangıç yılı 1079 dur. Nevruz Günü ise (21 Mart) yılbaşı olarak kabul edilmiştir. Bu takvimi Babürlüler de kullanmıştır. Rumi Takvim Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 5 saattir. Bu takvim kendisine başlangıç olarak Ortodoks Rum Patrikhanesinin kuruluşunu almıştır (MS. 584). Ancak Osmanlı Devleti, başlangıç olarak Hicret i kabul etmiştir. Osmanlı Devleti, Rumi Takvimi Tanzimat Dönemi nde (1840) mali hayatı düzene koymak için kullanmıştır. 1 Mart mali yılbaşı olarak kabul edilmiştir. Takvim-i Garbi Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 6 saattir. Osmanlı Devleti nde, Takvim-i Garbi adıyla kullanılan takvim, Miladi Takvim esaslarına uygundur. Bu takvim, II.Meşrutiyet Dönemi nde kullanılmaya başlanmıştır. Miladi Takvim Güneş yılını esas alır. Bir yıl, 365 gün 5 saattir. Miladi takvimin yapılandırılmasında ilk adımı Mısırlılar atmıştır. Milad doğum anlamına gelmektedir. Hz. İsa nın doğumu 0 olarak kabul edilmiştir. Roma İmparatorluğu nda geliştirilerek Jülien ve Gregoryen takvimleri adlarıyla kullanılmıştır. Miladi Takvim, Cumhuriyet Dönemi nde 26 Aralık 1925 te kabul edilmiş, 1 Ocak 1926 tarihinden itibaren de kullanılmaya başlanmıştır. Miladi takvimin kabulü ile takvim alanında ikilikler sonlandırılmış, Batı uygarlığı ile bütünleşme süreci hızlanmış, ticari ilişkiler kolaylaşmıştır. Hicri takvimi, miladi takvime çevirme ve uygulama basamakları şu şekildedir. 1.Adım: Hicri yıl /33 = Fark - 1339 /33= 41 Hicri yılı 33 e bölme sebebimiz: Hicri takvimin, her 33 yılda 1 yıl Miladi takvimden geriye düşmektedir. Zira Hicri takvim: 354 gün, miladi takvim ise 365 gündür. 2. Adım: Hicri yıl Fark = Sonuç - 1339-41 = 1298 Hicri yıldan, fark çıkarma sebebimiz hicri yıl süresince kaç miladi yıl geriye düşüldüğünü bulmaktır. 3. Adım: Sonuç + 622 = Miladi Yıl - 1298 + 622 = 1920 Miladi takvimi, Hicri Takvime çevirme formülünü ise şu şekilde örnekleylim: Soru Miladi 1920 yılının Hicri karşılığı kaçtır? I.Adım: Miladi yıl 622 = Sonuç II.Adım: Sonuç / 33 = Fark III.Adım: Fark + Sonuç = Hicri yıl Akademik Bakış 5. Tarih Öğrenmenin Faydaları Tarih öğrenerek geçmiş ve gelecek arasında bir köprü kurulur. Uygarlığın, insanlığın ortak malı olduğunu ortaya koyar. İnsanlığın geçmiş yaşamındaki tecrübelerinden faydalanılır. Bilginin gelecek nesillere aktarılmasını sağlar. Kültür ve uygarlık hayatının gelişimini hızlandırır. Toplumda, birlik beraberlik duygusunun gelişimini hızlandırır. Millî duyguları pekiştirir. 6. Atatürk ün Tarihe Verdiği Önem Atatürk, ümmet toplumundan ulus toplumuna geçmek, halkta millî duyguları geliştirmek için tarih çalışmalarına önem vermiştir. Mustafa Kemal Diyor ki... Tarih yazmak, tarih yapmak kadar mühimdir. Yazan yapana sadık kalmazsa değişmeyen hakikat insanlığı şaşırtacak bir mahiyet alır. (1931) Atatürk bu sözü ile tarafsızlık ilkesin tarih yazımındaki önemini ortaya koymuştur. Atatürk ün tarih alanında yaptığı belli başlı çalışmalar şunlardır: Türk Tarih Kurumunun kurulması Ankara Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesinin açılması Arkeoloji Müzesinin açılması Etnografya Müzesinin açılması
10 Ben kimim? (Halil İnalcık) Kırım Türklerinden olup 1916 da İstanbul da doğdum. Dil, Tarih, Coğrafya Fakültesinden mezun oldum (1935). Tanzimat ve Bulgar Meselesi isimli eserimle doktoramı tamamladım. Amerikan Akademisine ve British Akademiye seçildim. Tarihçilerin Kutbu olarak da bilinirim. 7. Tarihi Olayların Değerlendirilmesi Geçmişte yaşanan olaylar, yaşandığı dönemin siyasi, sosyal, kültürel, ekonomik ve dini özelliklerini yansıtır. Bu sebeple bir olay değerlendirilirken olayın yaşandığı dönemim şartları dikkate alınmalıdır. Tarihi olayları değerlendirirken karşılaşılan sorunlardan biri de olaya tarafsız yaklaşamamaktır. Tarihçinin belirli bir ülkeye ya da millete mensup olması, eğitimi, sisyasi anlayışı gibi sebepler tarihi olaylara duygusal yaklaşmaısnı sağlar. B. TARİH YAZICILIĞI Tarih Yazım Türleri İnsanlar çok eski dönemlerden itibaren kendine ait gelişmeleri kayıt altına almış, tarih yazıcılığı yapmıştır. Ancak tutulan bu kayıtların tümüne aynı güven duygusu ile yaklaşmak mümkün değildir. Uygarlık tarihinin gelişimine bağlı olarak insanlığın ihtiyaç ve düşüncesi de değişmiştir. Bu değişim, tarih yazımının da değişimini sağlamıştır. Yazıcılığına göre tarih çeşitleri şunlardır: Tarih Yazım Türleri Bu yazım çeşidinde efsanelere yer verilir. Masal tipi anlatımı vardır. Fazla bilgi aktarımına özen gösterilir. Hikâyeci Tarih ilk olarak şiirsel bir tarzda, nazım şeklinde, ağızdan ağıza aktarılarak anlatılan hatıralar şeklinde ortaya çıkmıştır. İlk örneklerine de epos denilmiştir. Sonraki dönemlerde bu şiirsel anlatımlar logoglaflar tarafından nesre çevrilerek hikayeleştirilmiştir. Hikâyeci tarihin önemli temsilcileri arasında Herodot ve Hekataios bulunur. Herodot (M.Ö.485-425), Tarihin Babası olarak adlandırılmıştır. Herodot olayları bir düzen içerisinde komposizyon bütünlüğü içinde vermiştir. Hikâyeci tarih yazıcılığının öncü ismi Herodot tur. Herodot un ünlü eseri ise Historia dır. Yunanlılarda, "epos" adı verilen şiirler "logograf" denilen kişilerce hikâyeleştirilerek düz yazıya aktarılmıştır. İçinde gerçeklerin de bulunduğu şiirsel metinler "Hikâyeci (Rivayetçi) Tarih" yazımının temelini oluşturmuştur. Öğretici (Pragmatik) Tarih Yazıcılığı Akademik Bakış Toplumda birlik beraberlik duygusunu geliştirerek millî hisleri uyandırmaya çalışır. Kahramanlık duygusu öne çıkartılır. Öğretici tarih, tarihi büyük insanların ve düşüncelerinin yaratmış olduğu olaylar şeklinde değerlendirir. Öğretici tarih yazıcılığının izlerine Osmanlı Devleti nde XIX.yy.ın sonlarına kadar rastlamak mümkündür. İslamiyet'teki "Siyer" tarzı kitaplar Öğretici Tarih yazıcılığına örnek gösterir. Öğretici tarih yazıcılığının ilk temsilcisi Tukidides tir. Tukidides, Pelopennnesos lularla Atina lıların Savaşı adını taşıyan eseriyle ünlüdür. Eserde, yalnızca yazarın yaşadığı dönem anlatılmıştır. Eserin temeline devlet oturtulmuştur. Tukidides, siyasi tarih yazıcısı olmuştur. Hikâyeci Tarih Yazıcılığı Öğretici Tarih Yazıcılığı Araştırıcı Tarih Yazıcılığı Öğretici tarih yazıcılığının diğer önemli isimleri arasında Polybios, Plutarkhos, Tacitus ve Machiavelli İslam uygarlığındaki "Siyer" tarzı kitaplar da öğretici tarih yazııcılığına uygun eserlerdir. Hikâyeci Tarih Yazıcılığı Yer zaman ilişkisi dikkate alınsa da sebep-sonuç ilişkisi gözetilmez. Araştırıcı Tarih Yazıcılığı Modern tarih yazıcılığının esaslarını oluşturur. Sebepsonuç, yer-zaman, tarafsızlık, belgelere dayalı olma gibi temel ilkelere bağlı kalınarak yazım gerçekleştirilmiştir.
11 ÖABT Çıkmış Soru Tarih yazıcılığı geçmişten günümüze birçok evreler geçirmiştir. Tarihî olayları anlatarak bunlardan ders çıkarılmasını isteyen ve ahlaki değerleri geliştirmeyi amaçlayan Thukydides in (Tukidides) öncülük yaptığı tarih yazıcılığı aşağıdakilerden hangisidir? A) Destan yazıcılığı B) Hikâyeci tarih yazıcılığı C) Araştırıcı tarih yazıcılığı D) Öğretici tarih yazıcılığı E) Millî tarih yazıcılığı Çözüm: Tukidides in öncülüğünü yaptığı tarih yazıcılığı Öğretici tarih yazıcılığı dır. Cevap D Türklerde Tarih Yazıcılığı Osmanlı Devleti tarih yazıcılığı, genel olarak devletin başarılarının gelecek nesillere aktarılmasını amaçlar. Bunun dışında başta hükümdarlar olmak üzere yönetenlerin yaşamları tarihçiler tarafından yazılmıştır. Şehnameciler, Osmanlı Devleti nde olayların kayıtlarını tutmuşlardır. IV.Murat Dönemi'nde Vakanüvislik makamı oluşturulmuştur. Osmanlı Devleti nin ilk vakanüvisti Mustafa Naima Efendi : Son vakanüvisti ise Abdurrahman Şeref Bey dir. Vakanüvislerin kaleme aldığı eserlere Vakayiname denilir. Osmanlı Devleti tarih yazıcılığı, İslam dini ekseninde yapılandırılmıştır. İslamiyet Öncesi Türk Tarihi üzerine araştırmalar yapılmamıştır. İslamiyet Öncesi Türk Tarihi üzerine XIX.yy.da araştırmalar yapılmış, Cumhuriyet Dönemi nde ise bu araştırmalar hız kazanmıştır. Ünlü tarihçi Zeki Velidi Togan tarih yazıcılığını şu şekilde tasnif etmiştir: - Rivayetçi (Nakilci) Tarih - İçtimai Tarih - Şeni (Öğretici) Tarih - Tekevvüni (Neden-Nasılcı) Tarih Tarih Yazıcılığının Gelişimi Akademik Bakış C. TARİHİN FAYDALANDIĞI BİLİM DALLARI Tarih biliminde deney ve gözlem yapılamaz. Mutlak doğrulara ulaşmak diğer pozitif bilimlerle karşılaştırdığımızda biraz daha zordur. Tarihçiler, kesin doğrulara ulaşmak için diğer sosyal ve pozitif bilimlerden faydalanır. Tarihe yardımcı bilimler tarih araştırmalarını kolaylaştırarak doğru bilgiye ulaşılmasını sağlar. Hitit Uygarlığı Yunan Uygarlığı İslam Uygarlığı Orta Çağ Avrupa XVIII. yy. Avrupa XIX. ve XX. yy. Avrupa Hititlerde, kral tarafından yazılması istenilen yıllıklara Anal denilmiştir. Anallar, Tanrı'ya hesap verme duygusu ile yazıldığı için tarafsızdır. Herodot, Hikâyeci Tarih te, Tukidides ise Öğretici Tarih'te eserler vermiştir. Taberi, tarihi hikâyeci niteliklerden kurtararak kaynakçalara dayandırmıştır. İbn-i Haldun ise tarih felsefesi üzerine yazılar yazmıştır. Doğu ülkelerinde şiir şeklinde aktarılan tarihî anlatım biçimine Şeyhname denilir. Tarih; kilise ve skolastik düşünce etkisindedir. Voltaire, uygarlık tarihi üzerine çalışmalarda bulunmuştur. Sosyolojik ve biyografik çalışmalar yapılmıştır.
12 Coğrafya Yer bilimi. Olayın geçtiği yeri saptamak amacıyla faydalanılır. Arkeoloji Kazı bilimi. Toprak ve su altında bulunan eserlerin yüzeye çıkartılması için kullanılır. Tarih öncesi - yazı öncesi - döneme ilişkin araştırmalarda en çok arkeolojiden faydalanılır. Kronoloji Etnografya Diplomasi Epigrafya Paleografya Takvim bilimi. Olayın geçtiği zamanın saptanması için kullanılır. Halk bilimi. Toplumların kültürlerini, örf ve adetlerini inceler. Belgeler bilimi. Berat, ferman hüküm, emir, buyuruldu, muahede, ahitname, vb. belgelerin doğruluğunu inceler. İlk örneği Kadeş Antlaşması'dır. Kitabeler bilimi. Kitabelerde bulunan yazıları okumak için faydalanılır. Küçük kitabelere "epigram" büyüklere ise "epigraf" denilir. Yazı bilimi. Toplumların yazısını okuyabilmek için kullanılır. Uzman kişisine Paleolog denilir. Kodikoloji Filoloji Antropoloji Arkeometri Nümizmatik (Meskukat) Felsefe Ekonomi İstatistik Hukuk Edebiyat Sosyoloji Psikoloji Ekoloji Sanat Tarihi Şecereler Heraldik Sicilografi Onomastik Antroponimi El yazmalarının şekil ve tarih yönleriyle konu alınmasıdır. Filoloji dil bilimi. Dünyada bulunan dil ailelerini inceler. Toplumun kullandığı dilin geldiği yer hakkında da bilgi verebilir. Dil, toplumun yayılım alanı kadar geniş bir alana yayılır. Irk bilimi. Toplumların iskelet yapısına uygun olarak sınıflandırmasını yapar. Sosyal antropoloji ise kültür tarihini inceler. Arkeolojik buluntuların tarihlendirilmesi sırasında matematik, fizik, kimya gibi pozitif bilimlerden yararlanılır. Karbon 14 metodu uygulanır. Para bilimi. Paranın madeni cinsine göre ülkenin zenginliği hakkında fikir elde edilebilir. Yine para üzerinde yapılacak incelemelerle ülkenin sanatı, yaşadığı yılları, ülkenin hükümdarı, siyasi yapısı hakkında da bilgi edinilebilir. Para, yazının bulunmasından sonra kullanılmaya başlanmıştır. Bu sebeple nümizmatik bilimi tarih öncesi döneme ait değildir. Eldeki bilgileri yorumlayarak farklı bilgilere ulaşılmasını sağlayan düşünce bilimidir. Toplumların ekonomik faaliyetlerini inceler. Elde edilen verilerin matematiksel analizi sonucunda topluma yönelik bazı tespitlerde bulunulmasında faydalanılır. İnsanların birbirileri ve devletle olan ilişkilerini düzenleyen kurallara hukuk denir. Hukuk alanında yapılan incelemeler toplum hayatına ait önemli verilere ulaşılmasını da sağlar. Duygu ve düşüncelerin sözlü ya da yazılı olarak ifade edilmesi sanatına edebiyat denir. Edebiyat alanında verilen eserler tarihi olaylar, şahsiyetler hakkında da bilgiler verebilmektedir. Toplum bilimi. Toplumların yaşam şekillerini, birbiriyle ilişkilerini inceler. Kişinin davranış ve karakterini inceler. Kişisel özellikler tarihî olayların şekillenmesinde etkili olabilmiştir. Örneğin Fatih Sultan Mehmet in kişiliği, İstanbul un fethi üzerinde etkilidir. Canlıların birbirileriyle ve çevresiyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalıdır. Doğanın korunmasını amaçlar. Atom bombasının atılması hem tarih hem de ekolojiyle ilgilidir. Süsleme, resim, dokuma vb. sanat eserleri geçmiş insan yaşantısına ait bazı verileri konu olarak içermektedir. Bu veriler tarih alanında bazı bilgilere ulaşılmasını sağlamaktadır. Soy kütüğü bilimi. Ensab Cetveli, Geneoloji olarak da adlandırılır. Arma bilimi Mühür bilimi İsim bilimi. Yerleşme yerlerine ait adlarını "toponimi"; deniz, göl, nehir gibi su adlarını "hidronimi"; şahıs adlarını ise "antropinimi" ilim dalları inceler. Şahıs adları bilimi