TARIMSAL EKONOMİ VE POLİTİKA GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ BAKIŞ Temmuz 2012 / ISSN: 1303 8346 / Sayı:14/Nüsha: 6 TÜRKİYE DE TARIM İŞÇİLERİ VE ÜCRET YAPISI Kübra POLAT 1. Giriş Genel anlamda işçi kelimesi, bir ücret karşılığında hizmette bulunan kişiyi ifade etmektedir. Ancak tarım işletmelerindeki yapısal farklılıklar, bütün tarım işçilerinin tek bir kategoride incelenmesine imkân vermemektedir. Tarımda çalışan işçinin kendi arazisinin olup olmaması, yaşadığı bölgede kaldığı yıl sayısı, tam zamanlı çalışıp çalışmaması, cinsiyeti, yaşı gibi faktörler göz önünde bulundurularak, zaman içerisinde tarım işçisine yönelik farklı tanımlamalarda bulunulmuştur. Örneğin, 4753 sayılı Çiftçiyi Topraklandırma Kanunu'nda; kendisinin veya ailesinin hiç arazisi olmayıp da en az üç yıldan beri muayyen bir bölgede yerleşmiş ve bir ücret veya hasılatın bir hissesi mukabilinde devamlı olarak bedenen çalışanlar seklinde tanımlanmıştır. Ancak bu tanım, 4753 sayılı kanunun özel amaçlı bir kanun olması ve tarım isçilerinin ortakçılarla karıştırıldığı düşüncesi ile eleştirilmiştir. 129 sayılı Tarımda İş Teftişine İlişkin Sözleşmede tarım işçisi, toprağı işleme, canlı hayvanların bakıldığı yerler dahil olmak üzere, hayvancılık ve besicilik, ormancılık, çiçekçilik, toprağı işleyenler tarafından yapılan ilk ürün işletmeleri ile her tür tarımsal çalışmanın yapıldığı iş yerlerinde çalışanlar olarak tanımlanmıştır [1]. Türkiye gibi gelişme yolundaki ülkelerde, sanayi işçilerinden farklı olarak, işçilerin küçük bir mülkü bulunabilir. Bu nedenle, Türkiye gibi ülkelerde, tarım işçisi denildiğinde, ekonomik varlığını sadece iş gücünden sağlayanlar değil, iş gücünün büyük bölümünü tarım alanında değerlendirenler anlaşılmalıdır. Ortakçılık ise ürünün kaldırıldıktan sonra toprak sahibi ile ortakçı arasında önceden belirlenmiş bir oranda ve ayni olarak paylaşılmasını öngören işletme biçimidir [2]. Tarımda yaşanan bu tür kavram karmaşaları, tarımda iş hukukunun düzenlenmesi açısından da olumsuzluk teşkil etmektedir. Türkiye de iş hukukunun gelişebilesi ancak sanayi ve ticaret kesimlerinde mümkün olabilmiş, tarım kesiminin geri durumundan ve genellikle tarım işçilerinin dağınık olmalarından ve örgütlenememelerinden dolayı tarım kesimi daima iş mevzuatlarının uygulama alanı dışında bırakılmıştır [3] 2. Türkiye de Tarım İşçilerinin Sınıflandırılması Tarım işçileri, nitelikleri, cinsiyetleri, çalışma süreleri gibi kriterler bakımından farklılık arz etmeleri sebebiyle, değişik sınıflandırmalara tabi olmakta ve bu sınıflandırılmalar doğrultusunda işçilerle ilgili hukuki kurallar şekillenmektedir. Yeni İş Kanunu çerçevesinde tarım isçilerine uygulanacak hukuk Sayfa 1 kurallarının tespitinde çalışma süreleri ve çalışan isçi sayısı ön plana çıktığından, çalışma sürelerine ve isçi sayısına göre yapılan tarım isçileri sınıflandırması önem taşımaktadır. Bu nedenle, 4587 sayılı Kanunla getirilen yeni düzenleme de dikkate alınarak tarım
isçilerinin aşağıdaki şekilde sınıflandırılması mümkündür [1]. Çalışma sürelerine göre tarım işçileri - Daimi tarım işçileri, - Mevsimlik (geçici) tarım işçileri, Türkiye de tarım işçileri çalışma sürelerine göre, daimi ve geçici tarım işçisi olarak iki gruba ayrılmaktadır. Daimi tarım işçileri, işletmede en az bir üretim periyodu veya yılı işletmede bulunurlarken, mevsimlik (geçici) tarım işçileri işletmede yıl içerisinde belirli bir süre çalışan işçilerdir. Bu işçiler işin süresine göre, gündelikçi, aylıkçı veya mevsimlik işçiler olarak adlandırılırlar. çalışmaktadır. Bu da henüz çok küçük olan çocukların tarımsal üretim süreci içerisine bir şekilde girmeleri sonucunu doğurmaktadır. Türkiye de kadın tarım işçileri ise çalışma şartları düşünüldüğünde, fiziki yapıları gereği erkeklere göre daha zor şartlarda ve daha uzun periyotlarda çalışmaktadırlar. Çünkü kadınlar, dışarıda tarımsal faaliyette bulunmalarının yanı sıra, evlerinde eşlerinin ve çocuklarının bakımını da üstlenmiştirler. Sayılarına göre tarım işçileri - 50 den fazla tarım işçisi çalıştıran tarım iş yerlerinde çalışan tarım işçileri, - 50 den az tarım işçisi çalıştıran tarım iş yerlerinde çalışan tarım işçileri. Türkiye de ekim alanlarının artması ve tarımsal mekanizasyonun gelişmesiyle birlikte, tarım işçisine olan talep artmış ve bu talep, işgücünü satmak zorunda kalan ortakçı, kiracı ve hatta küçük mülk sahipleri tarafından karşılanmaya başlamıştır. Tarımın zaman içerisinde gelişmesiyle birlikte, konusunda uzman işçilere olan ihtiyaç da artmış ve böylece daimi işçi kavramı ortaya çıkmıştır. Mevsimlik tarım işçilerine, tarımsal faaliyetler içerisinde en çok çapalama ve hasat faaliyetlerinde ihtiyaç duyulmaktadır. Bu faaliyetler göz önüne alındığında Türkiye de en fazla mevsimlik işçi çalıştırılan iki bölgenin Çukurova ve Ege Bölgeleri olduğu göze çarpmaktadır. Yaş ve cinsiyetlerine göre tarım işçileri - Erkek tarım işçileri, - Kadın tarım işçileri, - Çocuk ve genç tarım işçileri Yaşlarına göre tarım işçileri çocuk ve genç olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Türkiye de kırsal kesimdeki yaşam koşulları nedeniyle yeni doğmuş bebekler dahil olmak üzere tüm aile tarlada ya da bahçede birlikte 3. Türkiye de Tarımsal İşçi Ücretleri Diğer sektörlerde olduğu gibi tarımda da ücret yapısı arz ve talep kanunlarına göre şekillenmektedir. Ancak tarım sektöründeki ücretlerin diğer sektörler ile kıyaslandığında oldukça düşük olduğu görülmektedir. Daimi tarım işçisinin tek geçim kaynağı, mevsimlik tarım işçisinin ise geçiminin büyük bir kısmını tarımsal kazançtan elde ettiği düşünüldüğünde, tarımsal ücret yapısı tarım işçilerinin yaşam Sayfa 2 Türkiye de tarım işçilerine ilk olarak, 15.08.2002 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan ve İş Güvencesi Kanunu olarak bilinen 4773 sayılı Kanun ile bazı sınırlamalarla da olsa düzenlemeler getirilmiştir. Bu kanun, 50 ve daha fazla işçi çalıştırılan işleri kapsaması ve tarım işi sayılabilecek faaliyetlerin kapsamını belirlemiş olması bakımından oldukça önemlidir. Ancak bu kanunla daha çok büyük işletmelerle ilgili düzenlemeler getirilmiş, asıl hukuki düzenlemeye ve güvenceye ihtiyaç duyan küçük işletmelerde çalışan işçiler kapsam dışında bırakmıştır. Daha sonra çıkarılan 4857 sayılı Kanun la, kapsam biraz daha genişletilmiş ve tarım sanatları ile tarım aletleri, makine ve parçalarının yapıldığı atölye ve fabrikalarda görülen işler ile halkın faydalanmasına açık veya işlerinin müştemilatı durumunda olan park ve bahçe işleri ve Deniz İş Kanunu kapsamına girmeyen ve tarım işlerinde sayılmayan, denizlerde çalışan su ürünleri müstahsilleri ile ilgili işlerde çalışanlar, hiçbir sınırlama olmaksızın İş Kanunu kapsamına alınmışdırlar [1]. Türkiye de halen bütün bu Kanunlar ve düzenlemelere rağmen, geçimini sağlayamadığı için geçici olarak çalışmak zorunda kalan tarım işçilerini de kapsayan özel bir kanun bulunmamaktadır. standartlarını belirlemekte ve asgari ücret belirlenirken bu fikrin göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Türkiye de asgari ücret uygulamasının dışında, tarım işçilerinin aylık ücretleri hem nakdi hem de ayni olabilmektedir. Bu ayni ödemeler, mesken yardımı, gıda yardımı, giyecek yardımı şeklinde yapılabilmektedir.
Ancak tarım işçisi için en makbul olanı tarım işçisini pazar ekonomisine dahil eden nakdi ödeme sistemidir. Çünkü tarım işçisi aldığı nakdi ücreti bağımsız bir şekilde ihtiyaçları doğrultusunda harcar ve böylece piyasa daha da canlanır. Ücretini hem ayni hem de nakdi alan bir tarım işçisinin diğer bir dezavantajı ise, ödenecek ayni ücretin nakdi olarak değerinin 3.1. Tarımda Asgari Ücret Uygulaması Asgari ücret, işçilere normal bir çalışma günü karşılığı olarak ödenen ve işçinin gıda, konut, giyim, sağlık, ulaşım ve kültür gibi zorunlu ihtiyaçlarını günün fiyatları üzerinden asgari düzeyde karşılamaya yetecek ücrettir (Anonim, a). Türkiye de asgari ücret uygulamasına 1951 yılında çıkarılan yönetmelikle geçilmiş ve cinsiyet ayırımı yapmadan asgari ücretin belirlenmesi ilkesi benimsenmiştir. 1961 Anayasa sında sosyal devlet ilkesi benimsenmiş ve bu Anayasa da çalışanların yaptıkları işe uygun ve elverişli ücret almalarına yönelik düzenlemeleri yapma görevi devlete verilmiştir. 1969 yılında asgari ücret uygulaması il bazında ilk olarak 26 ilde uygulanmaya başlanmış ve 1971 yılında 1475 sayılı İş Yasası kabul edilerek 1972 de Asgari Ücret Yönetmeliği yürürlüğe girmiş, asgari ücret uygulanan il sayısı 57 ye yükselmiştir. Halen asgari ücret konusunda bu yasanın hükümleri uygulanmaktadır. belirlenmesi hususudur. Para dışında herhangi bir araçla yapılan ödemenin pazar değeri değişebilir ve bu durum iş veren açısından tarım işçisinin aleyhine kullanılabilir. 1972-1974 dönemlerinde asgari ücret uygulanan il sayısı 66 ya yükselmiş ve 1974 ten itibaren ülke genelinde asgari ücret uygulanmaya başlanmıştır. Tarım ve orman işlerinde çalışanlar ilk olarak 1 Mayıs 1973 te asgari ücret kapsamına alınırken, 1974 yılında tarım ve orman işçileri için ayrı bir asgari ücret uygulaması gerçekleştirilmiştir. 1989 yılından itibaren ise sanayi kesimi asgari ücretleri ile tarım kesimi asgari ücretleri eşitlenmiştir. Türkiye de asgari ücret Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı nın çağrısı üzerine toplanan Asgari Ücret Tespit Komisyonu tarafından, işçilerin 16 yaşını doldurup doldurmama durumuna göre ayrı ayrı saptanır. 01.07.2012 31.12.2012 tarihleri arasında uygulanacak net asgari ücret, 16 yaşını doldurmuş işçiler için 940,50 TL/AY, 16 yaşını doldurmamış işçiler için 805,50 TL/AY olarak belirlenmiştir (Anonim, b). 3.2. Tarım İşçilerine Ödenen Aylık Ücret İstatistikleri Tarımsal işletmelerde işçi ücretlerine ilişkin istatistikler incelendiğinde, 2011 yılında mevsimlik tarım işçilerinin ortalama günlük ücretleri 32,91 TL iken, sürekli tarım işçilerinin ortalama aylık ücretleri 978,97 TL dir [6]. Mevsimlik kadın işçilerinin ortalama günlük ücretleri 2008 yılına nazaran %32,75 oranında artarak 28,28 TL ye yükselirken, erkek işçilerin ortalama günlük ücretleri % 32,68 oranında artarak 40,37 TL ye yükselmiştir (Tablo 1). Ancak mevsimlik kadın işçileri ile erkek işçileri arasındaki ücret farkı (% 42,74) uzun yıllardır devama eden bir sorundur. 2011 yılı itibariyle, mevsimlik tarım işçilerine ödenen en yüksek ortalama günlük ücret kadınlarda Giresun da, erkeklerde Ardahan da ödenmiştir. En düşük ücretler ise kadın tarım işçilerine Balıkesir (22,45 TL), erkek tarım işçilerine ise Hatay da ödenmiştir. Giresun da özellikle fındık hasadı faaliyetinde kadın tarım işgücüne olan talebin fazla olmasından dolayı ücret oldukça yüksek olurken, Balıkesir de tersi durum söz konusudur. Ardahan da ise özellikle arpa ve buğday hasadında erkek işgücüne ihtiyaç duyulması sebebiyle mevsimlik erkek işçilere ödenen ücretler oldukça yüksektir. Hatay da tarımsal faaliyet açısından turfanda sebzecilik ve narenciye faaliyetlerinin fazla olması ve buna bağlı olarak mevsimlik erkek işgücüne olan talebin az olması ücretlerin düşük olmasının temel sebebi olmaktadır. Sürekli tarım işçilerine ödenen aylık ücretler incelendiğinde, 2011 yılı ortalama aylık ücret 978,97 TL olarak gerçekleşmiştir [6]. Sürekli kadın tarım işçilerine ödenen ortalama aylık ücret 717 TL iken, sürekli erkek tarım işçilerine ödenen ortalama aylık ücret 986 TL dir. Kadın işçilere ödenen ortalama aylık ücretler 2008 yılından itibaren % 8 oranında artarak 717 TL ye, erkek işçilere ödenen aylık ücretler ise % 27 oranında artarak 986 TL ye yükselmiştir. 2011 yılı itibariyle sürekli kadın tarım işçilerine en yüksek ödeme Antalya da yapılırken, erkek tarım işçilerinde Bursa da yapılmıştır. Sürekli tarım işçilerinde en düşük ücretlerin kadın işçilerde Mersin de, erkek işçilerde ise Malatya da ödendiği görülmektedir (Tablo 2). Sayfa 3
Tablo 1. Yıllar itibariyle illere göre mevsimlik tarım işçilerine ödenen ortalama günlük ücretler (TL) İller 2008 2009 2010 2011 2008-2011 Değişim(%) Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Adana 20,71 26,55 22,71 28,81 24,57 31,47 27,00 33,76 30 27 Ankara 20,94 22,42 22,63 25,80 25,63 26,94 29,67 32,46 42 45 Antalya 24,66 36,90 25,02 41,08 27,27 42,82 30,96 49,49 26 34 Aydın 17,75 26,81 19,28 29,84 21,17 33,92 25,81 39,02 45 46 Balıkesir 17,16 30,26 16,79 32,25 18,98 36,31 22,45 41,38 31 37 Bursa 22,27 27,73 22,44 29,19 24,30 35,75 28,29 37,21 27 34 Çanakkale 23,06 32,37 24,89 41,72 25,48 47,03 27,21 51,66 18 60 Denizli 20,15 31,79 22,95 34,79 24,90 37,55 29,32 44,26 46 39 Edirne 24,82 48,67 26,18 43,63 28,46 49,80 31,67 50,48 28 4 Eskişehir 22,58 27,65 22,34 33,38 26,64 30,99 29,67 34,78 31 26 Gaziantep 21,90 30,06 21,99 31,23 23,67 35,11 27,24 38,91 24 29 Giresun 27,92 33,09 29,18 38,62 33,50 42,86 37,36 49,11 34 48 Hatay 16,40 23,90 18,11 29,37 19,59 27,02 23,01 28,26 40 18 Isparta 24,60 37,16 27,45 40,15 26,62 40,61 31,70 47,24 29 27 Mersin 21,25 29,27 22,40 32,56 26,01 35,74 27,81 40,33 31 38 İzmir 21,69 27,08 22,95 28,98 25,32 34,66 29,06 37,88 34 40 Konya 18,59 40,40 21,30 38,02 22,89 44,97 26,37 50,93 42 26 Malatya 16,13 17,59 17,68 22,09 20,15 26,27 24,93 30,16 55 71 Manisa 21,47 30,01 23,47 32,48 25,92 36,49 30,36 39,54 41 32 Kahramanmaraş 25,26 29,81 26,62 32,86 25,09 33,24 29,37 35,07 16 18 Ordu 29,22 35,18 30,00 37,48 30,92 37,95 36,22 42,35 24 20 Sakarya 23,66 31,77 24,01 32,74 26,99 31,97 32,01 37,86 35 19 Samsun 22,23 25,06 24,48 27,82 27,75 31,67 33,21 39,06 49 56 Zonguldak 24,37 24,35 24,02 24,06 26,23 26,39 30,82 31,52 26 29 Ardahan - 44,84-48,67 45,29 50,14-53,67-20 Kilis 23,95 26,09 20,44 28,90 23,89 32,36 27,19 37,21 14 43 Osmaniye 20,35 25,92 22,72 29,33 24,14 34,20 29,77 36,82 46 42 Düzce 23,34 29,13 23,64 29,62 26,61 31,81 33,27 39,84 43 37 Türkiye Ort. 21,30 30,42 22,35 33,05 26,00 35,93 28,28 40,37 32,75 32,68 Kaynak: [6] Sayfa 4
Tablo 2. İllere göre sürekli tarım işçilerine ödenen ortalama aylık ücretler (TL) İller 2008 2009 2010 2011 2008-2011 Değişim(%) Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Adana - 806-826 - 905-1024 - 27 Ankara - 996-1013 - - - 1203-21 Antalya 633 650 648 660 752 755 760 797 20 23 Aydın - 740-638 600 700-806 - 9 Balıkesir 650 939 592 857 600 811-884 - -6 Bursa 580 882-1163 - 1206-1317 - 49 Denizli - - - - - 1000 - - - - Edirne - 757-824 - 774-919 - 21 Eskişehir - 797-788 - 1022-1010 - 27 Gaziantep - 750-549 - 706-950 - 27 Hatay - 652-710 - 750-958 - 47 Isparta - - - 1000 - - - - - - Mersin 775 702-731 605 681 675 864-13 23 İzmir 630 918 625 915 650 987-1064 - 16 Konya 600 979-1055 - 1191-1304 - 33 Malatya - 652-550 - 781-718 - 10 Manisa 800 794-822 500 961-1048 - 32 Ardahan - 627-672 - 877-908 - 45 Osmaniye - 538-823 - 747 - - - - Türkiye Ort. 667 775 622 811 618 874 717 986 8 27 Kaynak: [6] Mevsimlik tarım işçileri, yılın belirli dönemlerinde, meyve hasadı, pamuk çapası gibi işlerde, geçimlerine ilave gelir sağlayabilmek adına çalışan işçilerdir. Bu işçiler çoğu zaman kendi memleketlerinden uzak yerlere giderek oldukça zor şartlarda çalışırlar. Çoğu zaman verilen işi erken bitirmek adına güneşin doğuşundan batışına kadar çalışmaları ve çalışırken çok az mola vermeleri, önemli sağlık sorunlarına ve erken yaşlanmalarına neden olmakta buda mevsimlik tarım işçilerinin hayat standartlarını düşürmektedir. Mevsimlik tarım işçilerine ödenen günlük ücretler, çalışmış oldukları faaliyet türüne ve çalışan işçinin cinsiyetine göre farklılık göstermektedir. Bu ücretler 25 TL ile 60 TL arasında değişmektedir. Seçilmiş faaliyet türlerine göre mevsimlik işçilere ödenen ortalama günlük ücretlere bakıldığında kadın tarım işçilerine yapılan en yüksek ödemeler, sulama, gübreleme, fidan dikimi ve sökümü, filiz temizleme ve kırma, ürün kurutma ve dal seyreltme faaliyetlerinde yapılmaktadır. Mevsimlik erkek işçilerinde ise en yüksek ödemeler, kasalama, harman, balyalama, ilaçlama, yabancı ot temizleme gibi daha çok güç kullanımını ve mekanizasyonu gerektiren faaliyetlerde yapılmaktadır. Erkeklerde en yüksek ödeme kasalama faaliyetinde iken (61,48 TL), kadınlarda kireçleme faaliyetinde (38,28 TL) gerçekleşmiştir (Tablo 3). Sayfa 5
Tablo 3. Seçilmiş faaliyet türlerine göre mevsimlik tarım işçilerine ödenen ortalama günlük ücretler (TL) Faaliyetler Kadın Erkek Tohum ekme 27,70 47,14 Çapalama 27,51 28,42 Sulama 35,20 49,23 Gübreleme 35,75 44,79 İlaçlama 27,11 47,58 Ark açma - 54,40 Ot kesimi, yabancı ot temizleme 27,40 33,13 Budama 28,44 42,18 Seyreltme (meyve hariç) 25,35 26,77 Hasat (biçme, ürün toplama, söküm) 29,32 34,33 Fide dikimi 27,40 27,69 Fidan dikimi - fidan sökümü - 41,00 Harman 33,20 49,65 Kasalama - 61,48 Poşetleme, torbalama, ambalajlama 24,29 44,51 Balyalama - 49,38 Meyve dip çapası 31,25 38,67 Meyve dibi ot temizleme 32,45 42,68 Taşıma 32,78 48,99 Filiz temizleme, filiz kırma 34,58 41,26 Üzüm yaprağı toplama 29,14 - Üzüm bandırma - 42,99 Yaprak alımı 28,47 28,30 Sergi toplama 30,04 36,99 Kireçleme 38,28 43,53 Ürün kurutma 34,60 38,91 Fındık ocak içi dal seyreltme 34,90 54,85 Ürünü sökümden sonra toprak yüzeyinden kaldırma (şeker pancarı, patates vb.) 25,04 36,55 Kayısı çekirdek çıkarma 24,96 25,37 Dalda meyve seyreltme 27,95 38,95 Alçak tünel örtü açma - kapama 26,45 26,52 Meyve arası çapalama 30,00 44,73 Kaynak: [6] Hane halkı tarım işletmelerinde mevsimlik işçiler tarafından gerçekleştirilen tarımsal faaliyetler incelendiğinde, en fazla işçi çapalama faaliyeti (meyve dip çapası ve meyve arası çapalama dahil) ile hasat (biçme - ürün toplama - söküm) faaliyetinde olmaktadır [6]. Hane halkı tarım işletmelerinde en fazla mevsimlik tarım işçisi çalıştırılan faaliyetlerden biri olan çapalama faaliyeti (meyve dip çapası ve meyve arası çapalama dahil) için seçilmiş ürünlerde en yüksek ortalama günlük ücret kadın işçiler için 44,32 TL ye fındıkta, erkek işçiler için 49,37 TL ile elmada gerçekleşmiştir. En fazla mevsimlik tarım işçisi çalıştırılan faaliyetlerden bir diğeri olan hasat (biçme - ürün toplama - söküm) faaliyeti için seçilmiş ürünlerde en yüksek ortalama günlük ücret kadın işçiler için 36,14 TL ile kestanede, erkek işçiler için 56,37 TL ile fiğ (dane) de gerçekleşmiştir (Tablo 4). Sayfa 6
Tablo 4. Ürünlere ve seçilmiş faaliyet türlerine göre mevsimlik işçilere ödenen ortalama günlük ücretler (TL) Tohum Ekme Çapalama (Meyve Dip Çapası ve Meyve Arası Çapalama dahil) Sulama Gübreleme Hasat (biçme, ürün toplama, söküm) Ürünler Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Buğday - 41,28 - - - 52,67-40,72 30,53 49,73 Arpa - 37,35 - - - 50,71 - - 30,71 54,32 Mısır (dane) - 45,79 28,72 29,79-51,14-41,40 31,48 32,43 Mısır (yemlik) - 50,00 26,27 36,63-42,92 - - - 41,88 Çeltik - 60,60 - - - - - 58,61 - - Fiğ (dane) - - - - - - - - - 56,37 Nohut - 46,75 25,27 - - - - - 28,59 40,82 Fasulye (kuru) - - 29,77 34,63-48,33 - - 28,18 - Şeker pancarı - - 27,09 30,32-52,63 - - 29,59 35,71 Pamuk (kütlü) - 44,21 26,34 27,09-50,59-45,92 23,99 25,22 Soya - 45,67 27,88 28,23-54,65-44,61 - - Patates 25,15-26,16 26,88 - - - - 29,07 - Ispanak - - 28,70 27,99 - - - - 27,73 25,58 Karpuz 29,44 30,24 28,20 26,97-41,59-37,27 27,14 32,03 Domates 27,04-27,85 28,60-46,00-36,89 28,32 28,57 Fasulye (taze) 28,40-28,19 30,18 - - - - 28,69 30,16 Fındık - - 44,32 49,09 - - 41,47 45,67 32,33 32,50 Şeftali - - - 45,77 - - - 41,54 29,39 - Üzüm - - 31,08 40,29-47,40-40,21 30,54 39,80 Kestane - - - - - - - - 36,14 - Elma - - - 49,37-49,21-44,17 31,76 39,76 Portakal - - 25,00 40,25-54,17-45,96 27,72 34,94 Zeytin - - 25,89 38,75-34,45 23,24 36,29 25,26 32,00 Kaynak: [6] 4. Genel Değerlendirme Türkiye de tarım işçilerine ödenen ücretler, cinsiyete, yetiştirilen ürün türüne, gerçekleştirilen faaliyetlere, çalışılan süreye ve işçi sınıflandırılmalarına göre farklılık arz etmektedir. Belirtilen nakdi ödemeler dışında ayni ödemeler de yapılmakta olup, bu ödemeler hububat, sebze, patates, et, yumurta vb. gibi gıda maddeleri ile olabileceği gibi, kıyafet ya da eşya gibi mallarla da yapılabilmektedir. Türkiye de nakdi ücretten başka ayni ödemelerden faydalanan işçiler çoğunlukla toprak sahibine ait yerlerde barınırlar. Bu tür işçilere bazı zamanlar işlemeleri için tarlalar verilir ve ücretleri tamamen toprak sahibi ile işçi arasındaki pazarlığa bağlı olarak belirlenir. Genel olarak yıllıkçıların iş sözleşmesi bir yıl olup, yaz ve kış aylarında beş veya altı ay süreyle de gerçekleştirilebilmektedir. Piyasada işçi arzının fazla olduğu zamanlarda ücretlerin çok düşük seviyelere inmesi de mümkündür. Türkiye de tarım işçilerinin çalışma sürelerini düzenleyen herhangi bir mevzuatın olmaması, kadın işgücü ile erkek işgücü arasında büyük farklılıkların olması, mevsimlik işçi ücretlerinin istikrasız oluşu, tarım işçilerinin örgütlenememiş olması gibi sorunlar, tarımda iş hukukunun yeniden yapılandırılması için oldukça yeterli sebeplerdir. Tarım işçilerin yaşam standartlarının iyileştirilmesi, köyden kente göçün önlenmesi ve tarım kesiminin bulundukları yerde hayat standartlarının yükseltilmesi, tarım sektörünün iyileştirilmesi için atılması gereken adımların başında gelmektedir. Sayfa 7
KAYNAKLAR [1] Kılıç M., 2006. 4857 Sayılı Yeni İş Kanunu Kapsamında Tarım İşçilerinin Hukuki Durumu. Tarım Ekonomisi Dergisi, 12 (2): 39-49. [2] Boratav K., 1980. Tarımsal Yapılar ve Kapitalizm. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, No: 454. [3] Aksoy S., 2012. Tarımda İş Hukuku. Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü. [4] (12.02.1972 tarih ve 140097 sayılı Resmi Gazete). [5] (http://www.csgb.gov.tr/csgbportal/cgm.portal?page=asgari). [6](http://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=10806). TARIMSAL EKONOMİ VE POLİTİKA GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ / Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Kampüsü 1 nolu Giriş (Eski APK Binası) Eskişehir Yolu 9. km. Lodumlu / ANKARA Telefon : 0.312. 287 58 33 Faks: 0.312. 287 54 58 http://www.aeri.org.tr Sayfa 8
Sayfa 9 Sayfa9