www.aileavukatligi.org AİLE AVUKATLIĞI VE AİLE REHBERLİĞİ: BAĞCILAR İLÇESİ PİLOT AİLE AVUKATLIĞI MERKEZİ UYGULAMASI PROJESİ İstanbul Kalkınma Ajansı tarafından finanse edilen TR10/12/SKA/0100 referans numaralı Sosyal İçermeye Yönelik Küçük Ölçekli Altyapı Mali Destek Programı kapsamında yürütülmektedir. Bu kitapçık, İstanbul Kalkınma Ajansı nın desteğiyle Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği: Bağcılar İlçesi Pilot Aile Avukatlığı Merkezi Uygulaması Projesi kapsamında hazırlanmıştır. İstanbul Kalkınma Ajansı tarafından desteklenen Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği: Bağcılar İlçesi Pilot Aile Avukatlığı Merkezi Uygulaması Projesi kapsamında hazırlanan bu yayının içeriği İstanbul Kalkınma Ajansı ve T.C. Kalkınma Bakanlığı nın görüşlerini yansıtmamakta olup, içerik ile ilgili tek sorumluluk Adalet ve Hukuk Derneği, Medeniyet Üniversitesi, İstanbul Aile ve Sosyal İl Müdürlüğü ve Bağcılar Kaymakamlığı na aittir. Bu kitapçık, Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği: Bağcılar İlçesi Pilot Aile Avukatlığı Merkezi Uygulaması Projesi kapsamında hazırlanmıştır. Bu yayında yer alan tüm bilgiler, veriler ve açıklamalar yürütülen proje kapsamında oluşturulmuştur. Bu yayında yer alan tüm yazılı, görsel malzeme, bu yayına referans verilmeden çoğaltılamaz ve kullanılamaz. Bu kitapçık, herhangi bir yayında ya da hizmette kullanıldığında projenin tam isminin yer alması zorunludur.
künye ADALET VE HUKUK DERNEĞİ,2014 Yayına Hazırlayan: İnovasyon Proje Geliştirme Eğitim ve Danışmanlık Hiz. San. Ve Tic. Ltd. Şti adına Sinem UCAL ÇEPNİ Görsel Tasarım Koordinatörü: Nabi Sarıbaş Sayfa Mizanpaj: Merve Ayhan Aile Avukatlığı Ve Rehberliği Merkezi: Osmaniye Mahallesi, Fabrikalar Caddesi, No:44, A Blok, Bakırköy İstanbul Tel:0212 4813288 Faks:0212 481 32 47 1.Baskı, Şubat 2014 Baskı: İnovasyon Proje Geliştirme Eğitim ve Danışmanlık Hiz. San. Ve Tic. Ltd. Şti Bil Plaza, Namık Kemal Mahallesi 122. Sokak, no:8 kat:2 Esenyurt/İstanbul Tel:0212 428 4257 Faks:0212 6900769 Email: info@inovasyonproje.com 1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 1.9 2 2.1 2.2 2.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.4.5 2.5 2.5.1 2.5.2 2.5.3 3 3.1 3.2 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.3.1 3.3.3.2 3.3.4 3.4 3.4.1 3.4.2 3.4.3 3.4.4 3.4.5 3.4.6 AİLE VE BİREYLERİN SORUMLULUKLARI Aile Ailenin Toplumdaki Yeri ve Önemi Gelenek ve Toplum İnsan Hak ve Hürriyeti Kadın Hakları Çocuk Hakları Eş Hak ve Sorumlulukları Öfke Kontrolü Aile İçi Şiddet İSTİSMAR İstismarın Tanımı İstismar Çeşitleri İstismara Uğrayan Kadınlar ve Psikolojisi İstismara Uğrayan Çocuklar ve Psikolojisi Aile İçi Çocuk İstismarının Nedenleri Aile İçi Çocuk İstismarını Önleme Yöntemleri Çocuğun Psikolojisi Çocuk Cinsel İstismarında Yanlış Bilinenler ve Gerçekler Çocukları Cinsel İstismardan Korumaya Yönelik Tavsiyeler İstismara Uğrayan Bireylere Nasıl Davranılmalı? Aile Bireyleri Tarafından Muhtarlar Tarafından Okuldaki Eğitimciler Tarafından AİLE İÇİ ŞİDDETE VE İSTİSMARA UĞRAYANLAR İÇİN YOL HARİTASI Çocuklar İçin Yol Haritası Kadınlar İçin Yol Haritası Hangi Makamlara Müracaat Edilmeli? Mülki Amirler (Valilik, Kaymakamlık) Kolluk Kuvvetleri (Polis ve Jandarma) Adliyeler Savcılıklar Aile Mahkemeleri Avukatlar Mevzuat ANAYASA TÜRK MEDENİ KANUNU AİLENİN KORUNMASI VE KADINA KARŞI ŞİDDETİN ÖNLENMESİNE DAİR KANUN İŞ KANUNU TÜRK CEZA KANUNU TÜRK ÇOCUK HAKLARI BİLDİRİSİ içindekiler 5 6 9 12 13 16 18 20 24 26 28 28 28 29 34 36 36 38 42 43 44 44 45 45 46 46 49 49 50 50 51 51 51 52 53 53 54 56 58 59 60
AİLE AVUKATLIĞI VE AİLE REHBERLİĞİ: Bağcılar İlçesi Pilot Aile Avukatlığı Merkezi Uygulaması 1. AİLE VE BİREYLERİN SORUMLULUKLARI Aile, sevgi,aşk ve fedakârlık üzerine kurulan kutsal bir müessesedir. İki farklı insanın bir araya gelerek kurduğu yuvayı sürdürmek ve muhafaza etmek için sadece sevgiyi ve aşkı beslemek ve korumak gerekir. Bu bölümde; Sevgi dolu bir aile kavramı, Ailenin toplumdaki yeri ve önemi Gelenek ve toplum İnsan hak ve hürriyeti Kadın hakları Çocuk hakları Eş hak ve sorumlulukları Aile içi şiddet Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 05
1.1 AİLE Anne, baba ve çocuklardan oluşan, toplumun en küçük yapısı olan ailelerin bir araya gelmesiyle toplumlar meydana gelir. İnsanlar tarih öncesi çağlardan beri aile içinde ve toplu halde yaşamaktadırlar. Zaman içinde aile kavramı değişmezken, aile üyelerinde ve üyelerin görevlerinde bazı değişimler yaşanmıştır. Tarım toplumlarında yaygın olan ve büyükanne, büyükbaba, amcalar, halalar hatta aile yanında tarım işçisi olarak çalışanların da dâhil olduğu kalabalık aile türüne geniş aile adı verilmektedir. Endüstri devrimi sonrasında ortaya çıkan ve yalnızca anne, baba ve çocuklardan oluşan aile türüne de çekirdek aile denilmektedir. Ailenin temelini sevgi ve saygı oluşturur. Sevgi, insanı bir şeye veya bir kimseye karşı yakın ilgi ve bağlılık göstermeye yönelten duygudur. Kişinin eşine karşı içinden geçirdiği duygu ve düşünceler, eşine karşı hissettiği sevgiyi ve saygıyı etkiler. Örneğin, kişinin eşine karşı hissettiği koruma, acıma, merhamet, şefkat, saygı gibi olumlu duygular da; nefret, öfke, suçlama, kırılmışlık gibi olumsuz duygular da sevgiyi etkiler. Nişanlılık ve evliliğin ilk yıllarında,bireylerin birbirlerine gösterdiği sevgi ve saygı zamanla yaşanan günlük koşuşturma ve hayat mücadelesi esnasında sıradanlaşır. Başlangıçta daha yoğun olarak yaşanan ve gösterilen bu duyguların hayatın rutini içerisinde sıradanlaşması, evliliğin ve aile sıkıntılarının başlangıcını oluşturur. Evinize kıymetli bir çiçek getirdiğinizde, onun ilk günkü gibi güzel ve hoş kokulu kalmasını istiyorsanız ona özenle bakıp, özveriyle zaman ayırmanız gerektiğini bilirsiniz. Aksi takdirde, dünyanın en güzel çiçeği bile olsa zamanla solup gidecektir. 06 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 07
1.2 AİLENİN TOPLUMDAKİ YERİ VE ÖNEMİ Ailenin Önemi Aile, bireyin hayatı ve toplumun fonksiyonları üzerindeki etkileri açısındanen temel öğedir. Aile,bireyin yaşamında çok önemli bir yer tutan beslenme, bakım, sevgi ihtiyacı, duygusal ve psikolojik gelişim, eğitim,kültürel değerleri kazanma, sağlıklı zekâ gelişimini sürdürme gibi temel ihtiyaçlarını karşıladığı birincil yer ve çevredir. Aile ortamı ve aile üyeleri arasındaki ilişkiler, bireyin psiko-sosyal gelişimini etkileyen en önemli yerdir. Bu ilişkiler, bireyin kendine güvenini, kendine ve diğer bireylere saygı ve sevgi duymasını, kimlik kazanımını, kişilik gelişimini, sosyal beceriler geliştirmesini ve topluma uyum sürecini olanaklı hale getirir. Sevgi Dolu Bir Ailenin Püf Noktaları Dikkat: Karşısındakinin düşüncelerini anlamak, onun ilgi alanlarına eğilmek ve dünyasına girebilmek. Kabul: Karşısındakinin olumlu mesajlarını fark etmeye ve kabul etmeye hazır olmak, bunları görebilmek. Minnettarlık ve Övgü: Eşine duyduğu minnettarlığı ve müteşekkirliği, kelimeler ve davranışlarla yansıtabilmek. Destek: Herhangi bir problem veya güçlük karşısında eşinin yanında olmak, ona destek vermek. Cesaretlendirme: Bir amaç doğrultusunda onu olumlu yönde destekleyici ve teşvik edici olmak. Sevgi ve Şefkat: Şefkatli bir iletişim ve fiziksel temas içeren bir yakınlık içinde olmak. Takdir:Takdirini yansıtmak, onaylamak, olumlu düşünmek ve konuşmak. Güvenlik ve Huzur: İlişkide istikrarlı bir uyumluluk sergilemek, karşılıklı zarar görmeyeceğini bilmek. Avutma ve Empati: Kullanılan kelimeler, yansıtılan duygular ve dokunma yoluyla yanında olduğunu, onu anladığını hissettirebilmek ve gerektiğinde müşfik bir şekilde avutabilmek. Saygı: Karşısındakine değer vermek ve bu değeri ifade etmek. Evlilikte sevgi kelimesi çoğu zaman saygı ile birlikte dile getirilir. Çiftlerin birbirlerine nasıl saygı göstereceklerini öğrenmeleri gerekir. Çiftlerin birbirlerine gösterdikleri karşılıklı saygı, ilişkiyi çok daha doyumlu bir hâle getirir. Aile birliğinde, aileyi oluşturan bireyler birbirinden etkilenir. Bu durumu aynı vücutta bulunan organlara benzetebiliriz. Bir bütünün parçaları olarak, her yönden etkileşim içerisinde olan aileyi yaşayan bir organizma saymak yanlış olmaz. Organizmanın organlarının birindeki arıza, diğer organların ritmini, işleyişini ve görevini etkilemektedir. Ailenin kendi içerisinde etkileşen bir sistem olması; bu yapı içerisinde, yapıyı oluşturan üyelerin bazı kurallara uymasını zorunlu kılar. Aile içindeki her birey, aile yaşamının getirdiği kurallara uymak, karşılıklı olarak rolleri üstlenmek ve mevcut yetkileri paylaşmak durumundadır. 08 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 09
sağlayarak fonksiyonel hale gelmesi, kurallara uyulması, rol karmaşanın ortadan kalkması için aile içi iletişimin sağlıklı işlemesi ve yeterli düzeyde olması gerekmektedir. Ailede, aile bireyleri arasında yetki paylaşımı vardır. Aile içindeki yetki, bir bireyin diğer bireyin davranışını değiştirme gücüne sahip olmasıdır. Genelde ailenin maddi (sağlık gereksinimleri,sosyal faaliyetler gibi) ve manevi(sevgi, güven ve güvenlik gibi) ihtiyaçlarını karşılayan kişinin yetki gücü daha fazladır. Yetki gücü durumu, kültürel ve toplumsal değerlerin etkisine göre artabilir veya azalabilir. Ailenin fonksiyonlarını sağlıklı bir şekilde devam ettirebilmesi için bir diğer önemli husus, aileyi oluşturan bireylerin aile adına verilen kararlara katılmasıdır. Aile karalarına katılımda her bireyin makul derecedeki, ihtiyaç ve isteklerine saygı gösterilmesi çok büyük önem taşımaktadır. Ailede bireylerin kararlara katılımı karşılıklı güven ortamının sağlanması ve devamı için son derece önemlidir. Aileyi bir organizma olarak ele almıştık. Bu organizmada bir denge hali söz konusudur. Aile içinde kuralların aşırı katı veya aşırı esnek olmaması aileyi daha güçlü hale getirir. Aile bireyleri arasındaki iletişim problemleri, rollerdeki karmaşa, yetkilerin yersiz ve yanlış dağıtımı ve kullanılması,kuralları çiğnemek, mevcut dengeyi bozar. Kuralları çiğneyen aile bireyine karşı, genellikle ailenin diğer bireyleri ortak bir cephede yer alarak; ortak tepki gösterirler. Bu tepkiler, yanlış yapan kişiyi yaptığı yanlıştan vazgeçirmek amacıyla onu görmezden gelmek, onunla konuşmamak gibi pasif şekilde veya azarlamak,alay etmek ve aşağılamak gibi aktif şekilde cezalandırmaya kadar değişik şekillerde ortaya çıkabilir. Ailede, aynı evde yaşayan diğer aile üyeleri, akraba ve arkadaş çevresi de ailede bazı sorunların ortaya çıkmasına zemin hazırlayabilir. Hatta mevcut sorunların daha da kötüleşmesine, bazen çözümsüz hale gelmesine sebep olabilirler. Bu durum, Anadolu nun geleneksel aile yapısında sık sık yaşanan ve telafisi mümkün olmayan zararlara neden olabilmektedir. Geleneksel aile yapısının modern hayatın koşullarına uyum Bir diğer önemli husus, aile içindeki bireylerinkendi duygu ve düşüncelerini rahat bir şekilde ifade etmeleridir. Ailenin sağlıklı olarak fonksiyonları yerine getirebilmesi içinaileyi oluşturan bireylerin, duygu ve düşüncelerini rahat ifade etmeleri gerekir. Aksi takdirde, sınırları kapalı olan ve her bireyin kendi dünyasında yaşadığı aile yapısında, aile bireylerinde değişik sıkıntılar zamanla oluşmaya başlar. Aile bireylerinde depresyon, endişe, huzursuzluk, düşmanca duygular, suçluluk hisleri gibi duygulara çok sık rastlanır. Sınırları açık ve herkesin rahatça kendini ifade edebildiği ailelerde; tam tersi şekilde iyi niyet, karşılıklı anlayış ve işbirliği, ortak düşünceler, birbiri için fedakârlık yapma, birbirine karşı samimiyet ve sevgi duyma, geleceğe güvenle bakma gibi olumlu duygu ve düşünceler hâkimdir. Sağlıklı bir ailede iletişim ve beraberinde getirdiği etkileşim en önemli konulardandır. Ailede iletişimin olmadığı herhangi biz zaman yoktur. İki insanın yan yana olduğu bir anda hiç konuşmaması, sözlü iletişim kurmasının bile bir anlamı vardır. Aile bireyleri birbirleriyle sözlü veya sözsüz iletişim denen jest ve mimikler ile anlaşırlar. İletişimin yanlış veya yetersiz olması ailelerdeki sorunlara yol açan nedenlerin başında gelir. 10 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 11
1.3 GELENEK VE TOPLUM Kültür, toplumları şekillendiren önemli faktörlerden biridir. Kültürün de iskeleti geleneklerdir. Gelenekler toplumlarınuzun birzaman diliminde kazanımlarının sonucu oluştuğu için değişimleri de zordur. Toplumları diğer toplumlardan ayıran özelliklerden biri olan geleneğin toplumun devamlılığı için yeni nesillerde yaşatılması önemlidir. Anadolu toplumunun, bazı önemli gelenekleri; Dini yaşayışı Sanat gelenekleri Dilin yapısı Devletsiz kalmama geleneği Geleneklerin toplum hayatını yönlendirmede çok önemli bir rolü vardır. İnsan dünyaya geldiğinde akıl, irade ve hissiyat yönünden gelenek karşısında her türlü tesire açıktır. Evlenecek kimselerin hür iradeleri doğrultusunda toplumun genel ahlâk kurallarına uygun şekilde yapılması sağlıklı evliliklerin kurulması açısından güzel bir âdet iken; diğer yanda berdel veya beşik kertmesi usulünün uygulanması da kötü bir âdettir. Yine bunun gibi toplumlarda inanca bağlı bazı gelenekler ortaya çıkmıştır. Fakat insanın fıtratına yaratıcı tarafından nakşedilen inanma hissinin zamanla putlara, ölülere veya akılsız ve şuursuz tabiata tazim şekline dönüşmesi kötü geleneğe bir örnektir. 1.4 İNSAN HAK VE HÜRRİYETİ Her insan, başta yaşam hakkı olmak üzere özel hayatın gizliliği, kişi ve konut dokunulmazlığı gibi vazgeçilmez, devredilmez, bölünmez, evrensel, temel haklara sahip olarak doğar. Temel haklar, insan olmanın ve insan onuruna yakışır bir yaşam sürmenin ilk koşuludur. Her insan, kendi başına bir dünyadır. İnsanı diğer canlılardan ayıranen önemli özelliği, sahip olduğu onur ve vakar duygusudur.bir insanın incinmesi,kötü muamele ve zulme maruz kalması,onurunu kıracak şeyler yaşaması aslında bütün insanlığı incitir,incitmelidir. Bu duygunun zedelenmesi esasen insanlık fikrinin zedelenmesi anlamına gelir. İnsanın diğer bütün haklarını kullanabilmesi için öncelikle yaşıyor olması gerekir (hayat hakkı). Buna göre herkesin yaşamını sürdürme, ruh ve beden bütünlüğü ile kendi varlığını koruma ve geliştirme hakkı vardır. Devletler, her bireyin doğuştan sahip olduğu bu temel hakları anayasal belgelerle güvence altına alarak kabul eder. Günümüzde hatta vatandaşların sağlık hakkı gibi sosyal haklarını korumak ve geliştirmek sosyal devletin temel görevlerindendir. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi ne göre bütün insanlar özgürdür ve insan onuruna yakışır yaşam koşullarına sahip olmada ve temel haklar bakımından eşit doğarlar. İnsanlar akıl ve vicdan sahibi olmalarından dolayı birbirlerine karşı kardeşlik anlayışıyla davranmalıdırlar. Hayat hakkı, özgürce yaşamak ve kişisel güvenlik herkesin en temel hakkıdır. 12 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 13
Temel Haklar ve Özgürlükler TEMEL HAKLAR: İnsanın doğuştan sahip olduğu ve insan onuruna yakışan hayat koşullarında yaşayabilmesi için gerekli olan haklardır. Temel İnsan Haklarının başlıcaları şunlardır: Yaşama hakkı Kişi dokunulmazlığı hakkı Sağlık hakkı Eğitim hakkı Dilekçe hakkı Özel yaşamın gizliliği Konut dokunulmazlığı Seçme ve seçilme hakkı Ülkemizde de yukarıda sayılan temel haklar Anayasa ve ilgili diğer yasalarla koruma altına alınmıştır. Devlet bazı özel durumlarda bu hakların bazılarını askıya alabilir veya kısıtlamaya gidebilir. TEMEL ÖZGÜRLÜKLER: İnsanların kişiliğini geliştirme ve insanca yaşayabilmesi için başkalarının haklarını ihlal etmeden özgürce yaşayabilmesini sağlayan haklardır. Düşünce, Kanaat ve ifade özgürlüğü Basın özgürlüğü Din ve vicdan özgürlüğü Haberleşme özgürlüğü Yerleşme ve seyahat özgürlüğü Toplantı hak ve özgürlüğü Bilim ve sanat özgürlüğü, Devlet, Temel Özgürlükleri de anayasa ve yasalarla koruma altına almıştır. Temel hak ve özgürlükler; bilim, sanat ve edebiyatın gelişmesi, toplumun refah ve mutluluğunun gelişmesi, devletin siyasi, askeri ve ekonomik gücünün artması için mutlaka korunmalıdır. İnsanlar bu hak ve özgürlükleri kullanırken, başkalarının hak ve özgürlüklerine zarar vermemek için devletin belirlediği kanunlara uymak zorundadır. Evlenmek ve aile kurmak en temel insan hakları arasındadır ve hiçbir sınırlama getirilemez. Anayasamızda bu hak şöyle koruma altına alınmıştır: Aile, toplumun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilâtı kurar. İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi bu hakkı şöyle tanımlar: Evlenme çağına gelen her erkek ve kadın, ırk, uyruk ya da din bakımından hiçbir sınırlamaya bağlı olmaksızın evlenme ve aile kurma hakkına sahiptir. Söz konusu kişiler, evlenme konusunda, evlilik süresinceve evliliğin sona ermesinde eşit haklara sahiptirler.evlenme ancak evleneceklerin özgür ve tam rızası ile gerçekleştirilebilir. Aile toplumun doğal ve temel öğesidir.toplum ve devlet tarafından yasalarla korunur. 14 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 15
1.5 KADIN HAKLARI Kadın hakları, kadınların erkeklere eşit şekilde sahip olduğu sosyo-ekonomik ve siyasi yasal hakların tamamını ifade etmektedir. Kadın hakları Anayasada varolduğu halde, daha detaylı hukuki metinlerde kadınlarla ilgili düzenlemelere yer verilmemesi veya yer verilen hallerde çeşitli nedenlerle erkek ve kadın arasında ayırım yapılması,gerçek hayatta kadınların bu haklardan tam yararlanmalarını engellemektedir.kadınlar sosyal ve kültürel alanda, eğitimde, hukukta, aile içinde, çalışma hayatında, toplumsal yaşamda ve siyasette erkeklerle eşit haklara sahiptir. Kadınların maruz kaldığı başlıca sıkıntılar ise şunlardır: Aile içi şiddet Toplumsal ve kültürel baskı Eğitim-öğretim imkânlarından yoksun bırakılma Çalışma hakkından yoksun bırakılma İş yerinde ayrımcılık ve gelir adaletsizliği Kadınlar özgür doğar ve erkeklerle haklar bakımından eşittir. Birlikte veya ayrı olarak mülkiyet her iki cinsin hakkıdır. Hiçbir kadın yasaların dışında bırakılmayacaktır. Yasa sadece mutlak, açık ve gerekli cezalar vermelidir. Suçlu bulunan her bir kadına sadece yasanın yaptırımları uygulanır. Her siyasi derneğin amacı, kadın ve erkeğin, doğal ve daimi haklarını korumaktır. Her bir devlet gücünün esası kadın ve erkeklerin birliğine ve onların ulustaki varlıklarına dayanmaktadır. Özgürlük ve adalet diğerine ait olan her şeyin iadesinden oluşmaktadır. Doğa ve akıl yasaları toplum için zararlı olabilecek tüm davranışları yasaklar. Yasa genel iradenin ifadesi olmalıdır. Bütün kadın ve erkek vatandaşlar şahsen veya bir vekil aracılığıyla yasanın oluşu muna katkıda bulunmalıdır. Kimse genel bir politika olsa bile, mahkûmiyetinden dolayı dava edilemez. Fikir ve düşüncelerin özgürce ifadesi kadın haklarının en değerli maddelerinden biridir. Kadınların ve kadın yurttaşların haklarının güvence altına alınması, daha büyük bir yararı ortaya koyar. Devletin giderleri ve idari giderler için kadın ve erkeklerin katkısı eşittir. Kadın ve erkek yurttaşlar kendileri veya temsilcileri aracılığıyla vergilerin zorunlu olup olmadığına karar verme hakkına sahiptir. Vergi ödemesinde erkeklerle bir olan kadınlar, resmi devlet memurundan mali işlerle ilgili bilgi alma hakkına sahiptir. Hakların garantisinin olmadığı ve güçler ayrılığının belirlenmediği bir toplumun anayasası yoktur. 16 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 17
1.6 ÇOCUK HAKLARI Çocuk hakları, eğitim, sağlık, barınma; fiziksel, psikolojik veya cinsel sömürüye karşı korunma gibi hakların hepsini kapsayan ve tüm çocukların doğuştan sahip olduğu evrensel haklardır. Çocuk hakları ile ilgili dünya üzerindeki toplumlarda yazılı olmayan ahlaki kurallar ve yazılı yasal düzenlemeler, devlet tarafından güvence altına alınmıştır. Çocuklar hukukun öncelikli ve en baş konusudur. Çocukların özel olarak korunması hukuksal alanda Anayasanın buyruğudur. Çünkü çocuklar bedensel ve zihinsel yönden en güçsüz, en bağımlı kesimdir. Çocuklar, insan olarak sevgiye ve şefkate; küçük olduğu için daha fazla korunmaya ihtiyacı vardır. Toplumun bir parçası olan çocuk gelecekteki toplumun güvencesidir. Çocuk haklarının dengeli bir şekilde korunması, sağlıklı toplumların devamı için önem verilmesi gereken bir konudur. Çocuk haklarını kökleştirmek bir toplumun geleceği için yapılan en önemli yatırımdır.kişi nasıl bir çocukluk geçirirse ileride öyle bir birey olur. Özgürlük içindeyetişen çocuk, ileride bunu yeni kuşaklara aktarabilir. ÇOCUKLAR!!! HAKLARINIZI BİLİYOR MUSUNUZ? İşte haklarınızdan bazıları: Bütün çocuklar eşit haklara sahiptir, ayrıma tabi tutulamaz. Çocuklar sağlıklı yaşama, duygusal yakınlık ve güvenlik içinde olma ve yoksulluk çekmeme hakkına sahiptir. Çocuklar ihtiyaçlarına, ilgilerine ve yeteneklerine uygun bir eğitim görme hakkına sahiptir. Çocuklar oyun, dinlenme, eğlenme, boş zamanlarını değerlendirme ve sanatsal etkinliklere katılma hakkına sahiptir. Çocuklar kendilerini ilgilendiren bütün konu ve sorunlarda düşüncelerini söyleme, karara katılma hakkına sahiptir. Çocuklar şiddet, sömürü ve istismardan korunma hakkına sahiptir. Çocuklar ihtiyaç duydukları bütün bilgileri edinme ve düşüncelerini yayma hakkına sahiptir. Aynı zamanda zararlı yayınlara karşı korunma hakkına sahiptir. Çocuklar özel yaşam, onur ve saygınlıklarının korunması hakkına sahiptir. Engelli çocuklar yaşama aktif olarak katılmak için özel bakım, destek ve eğitim alma hakkına sahiptir. Çocuklar savaşta ve sığınmacı durumlarda özel olarak korunma hakkına sahiptir. 18 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 19
1.7 EŞ HAK VE SORUMLULUKLARI Evliliklerde eşler arasındaki iletişimi etkili kılan unsur, eşlerin birbirinin düşüncelerini, fikirlerini, duygularını dikkate almalarıdır. Sağlıklı bir iletişim, çiftlerin birbirine güven duymasını ve fikirlerini rahatça ifade etmelerini sağlar. Evlilik aynı zamanda arkadaşlıktır. Mutlu evlilikler, iyi bir arkadaşlık temeline dayanır. Eşlerin ortak zevk ve ilgi alanlarına sahip olması arkadaşlıklarının temelini oluşturur. Eşler arasında arkadaşlık duygusunun gelişmesi, ailede çatışmaları önler ve çatışmalarının şiddetini azaltır. Sadıktırlar. Sadece karı koca değil aynı zamda arkadaştırlar. Ortak ideallere sahiptirler. Birbirlerine karşı hem sevgi hem de saygı duyarlar. Sorunlarını doğru iletişim kurarak çözmeyi başarır, diğer eşe karşı incitici kelimeler sarf etmekten uzak dururlar. Evlilikleri süresince birbirlerini değiştirmek için çatışmaz, oldukları gibi kabul ederler. Duygu ve düşüncelerini net bir şekilde, korkmadan, kaygı duymadan ifade edebilirler. Birbirlerinin görüşlerine saygı gösterir, kişisel amaç ve başarılarını desteklerler. Birbirleri, çocukları ve ailenin diğer üyeleri ile zaman geçirirler. Çocuklarını, huzurlu bir aile içinde birlikte yetiştirmeye özen gösterirler. Birbirilerine ve ailenin diğer üyelerine karşı fiziksel ve sözlü şiddet uygulamazlar. Birbirilerine ve ailenin diğer üyelerine karşı affedici davranırlar. 20 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 21
Evlilik ilişkinizi geliştirebilecek üç pratik öneriyi dikkatle uyguladığınız takdirde evliliğinizdekısa sürede fark oluşturacaktır. Her gün eşinizle birbirinize ayıracağınız bir 10 dakikanız mutlaka olsun. Bu on dakikayı günün herhangi bir saatinde seçebilirsiniz.eşinizle baş başa kalıp sakince oturacağınız bu dakikalarda günün nasıl geçtiğini paylaşabilir, birlikte yapmaktan hoşlandığınız herhangi bir şeyi (müzik dinlemek, şiir okumak, çay içmek vb.) yapabilirsiniz. Sadece ikinize ait olan bu dakikaların tadını çıkartın. Eşinizi psikolojik olarak desteklemek için her gün mutlaka herhangi bir şey yapmış olun. Bir iltifat, onu destekleyici bir söz, hayranlık içeren herhangi bir cümle, eşinizin olumlu özelliklerine bir övgü, başarılarını takdir etme vb. Aranızdaki aşk ve sevgiye yatırım yapın. İçten bir öpücük, sarılma, dokunma vb. 22 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 23
Aşağıdaki teknikler kişinin öfke durumunu fark ettiğinde kullanılabileceği ve öfkeyi kontrol altına almaya yardımı olabilecek tekniklerden bazılarıdır. 1.8 ÖFKE KONTROLÜ Öfke Nedir? Öfke özünde herkes tarafından hissedilebilen doğal bir duygudur. Hafif sinirlilik halinden yoğun hiddete kadar değişkenlik gösteren bu duygusal durumun kontrolden çıkması aile, sosyal ve iş yaşantısında problemlere yol açarak, kişinin yaşam kalitesini düşmesine neden olur. Doğal bir duygu olan öfkenin ifade ediliş şekli çok önemlidir. Öfke kontrolü, kişinin, kendisine ve çevresine zarar vermeden,öfkesini kontrollü bir biçimde, ifade edebilmesidir. Kişinin amacına ulaşmasını engellemeyecek bir biçimde öfkesini ifade edebilmesi ancak öfke kontrolü ile sağlanır. Kişi kendisini öfkelendiren kişileri değiştirme, uzaklaştırma veya onlardan uzaklaşmayı her zaman gerçekleştiremeyebilir, ancak verdiği tepkileri kontrol etmeyi öğrenebilir. Gündelik yaşamın sıkıntıları ve sorumlulukları kendimizi baskı altında hissetmemize sebep olabilir ve bizi öfkelenmeye daha yatkın bir hale getirebilir. Sizi öfkelendiren bir durumla karşılaştığınızda, karnınızdan derin derin nefes alıp verirken içinizden 10 a kadar saymak ve rahatlatıcı bir anıyı veya resmi zihninizde canlandırmak gerginliğinizin azalmasına ve daha sakin tepki vermenize yardımcı, olabilir. Öfkeli olduğumuz durumlarda aklımıza ilk geleni söylememek, karşımızdakinin ne söylediğini dikkatle dinlemek ve ne söylemek istediğimiz hakkında düşünmek iletişim kalitemizi arttıracağı gibi öfkemizin daha da artmasını da engelleyecektir. Sizi öfkelendiren şeylerden uzak durmaya çalışın. Eğer sizi öfkelendiren şey sık sık ve aynı zamanda tekrarlanıyorsa, örneğin eşinizle yemekten sonra yaptığınız konuşmalar kavgayla sonuçlanıyorsa bu tip konuları konuşmayı başka bir zamana bırakmayı deneyin. Eşinizle birlikte size zevk verecek faaliyetleriniz olmasına gayret edin. Öfkelendiren bir durum karşısında, problemi tanımlama hem problemin ne olduğunu anlamayı hem de duygusal boyutunu azaltıp çözülmesini kolaylaştırır. Bir sıkıntınız olduğunda içinize atıp biriktirmeden fikirlerine güvenebileceğiniz biriyle konuşun. Değiştiremeyeceğiniz şeyleri kabuletmeyi öğrenin. Kendinize, eşinize ve çocuklarınıza, ulaşabileceğinizh edefler belirleyin ve gerçekçi olmayan beklentilerden uzak durun. Günlük işlerinizi planlayın ve zamanında yapıp bitirmeye gayretedin. Sık sık öfkeleniyorsanız düzenli bir spor aktivitesi veya bir hobi ile ilgilenmeye başlayın. Her gün en az yarım saatinizi kendinize ayırın ve sevdiğiniz birşeyi yaparak rahatlamayı deneyin.sağlıklı beslenin ve egzersiz yapın. Öfkenin normal bir duygu olduğunu kabul etmek ve öfke durumunda verilen tepkiler hakkında farkındalık sahibi olmak öfke kontrolü için çok önemlidir. Öfke anındaki davranışları bilmek, bu davranışları kontrolden çıkmadan fark edebilme ve yerine öfkeyi kontrol altına almaya yardımcı olacak uyumlu davranışları koymaya yardımcı olur. Öfkenin en sağlıklı ifade yolu öfkeyi açık ve kararlı, ama saldırgan olmayan bir şekilde ifade etmektir. Bunu yapabilmek için kişi öncelikle ihtiyaçlarını ve başkalarına zarar vermeden ihtiyaçlarını gidermenin yollarını netleştirmelidir. 24 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 25
1.9 AİLE İÇİ ŞİDDET Evlilikte Sıklıkla Yaşanan ve Çatışmaya Neden Olan Sorunlar Problem çözme becerilerinde eksiklikler Gerçekçi olmayan beklentiler Ailedeki rol dağılımının yanlışlığı (kimin yemekleri yapacağı, kimin ev dışındaçalışacağı, kararları kimin alacağı vb.) Cinsiyet farklılıkları Ekonomik sorunlar ve harcama tutumları İletişimin yetersiz veyahatalı olması Akrabalar Cinsel sorunlar Çocuklar konusundaki fikir ayrılıkları Din, mezhep, kültür, değer, politik görüş farklılıklarından kaynaklanan sorunlar Eşlerin birbirlerine yeterince vakit ayıramamaları Eşlerden birinde alkol, uyuşturucu,kumar vb. bir bağımlılık bulunması Eşlerden birinin psikolojik sorunlarının olması Evliliğin temeli; eşlerin birbirlerine ve çocuklarına karşı sevgi, şefkat ve duygu beraberliğine dayanmaktadır. Bu duygu ikliminin ve beraberliğin olmaması, sağlıklı bir evlilik ilişkisinin olmadığına, dahası ev içinde yaşayan eşler ve çocuklar bakımından fiziksel veya ruhsal mağduriyetlere işaret eder. Aile içi şiddet eşlerden birinin diğerine karşı sözel,duygusal, psikolojik veya cinsel yönden istismarda bulunması yoluyla üstünlük kurmasıdır. Eşin diğer eşe veya çocuklarına, aynı evde birlikte yaşayan akrabalara, aynı evde yaşayan bir akrabanın evde yaşayan diğer bireylere yönelik tehdit, baskı ve kontrol içeren; fiziksel, cinsel, ekonomik veya psikolojik zarar veren ve acı çekilmesine neden olan her türlü davranışı aile içi şiddet olarak değerlendirilmelidir. Fiziksel şiddet: Tekme atmak, tokat atmak, yumruklamak,itelemek, hırpalamak, boğazını sıkmak, saçını çekmek, yaralamak, sakat bırakmak gibi davranışlar fiziksel şiddettir. Doğrudan bedene yönelik herhangibir davranış olmaksızın bireyi sağlıksız koşullarda yaşamaya zorunlu tutmak, sağlık yardımından yararlanmasına engel olmak da fiziksel şiddet türleridir. Psikolojik şiddet: Tehdit etmek, korkutmak, bağırmak,hakaret etmek, küfretmek, toplum içinde küçük düşürmek,bireyin başkalarıyla görüşmesini engellemek,bireyi hem cinsleriyle küçültücü şekilde kıyaslamak, bireyin kendisini geliştirmesine engel olmak ve benzeri davranışlar psikolojik şiddet türlerindendir. Cinsel şiddet: Eşi tarafından gerçekleştirilse bile birbireyi istemediği zamanda, istemediği yerde, istemediği biçimde cinsel ilişkiye zorlamak cinsel şiddettir. Yinebaşkalarıyla cinsel ilişkiye zorlamak, cinsel organlara zarar vermek, çocuk doğurmaya ya da doğurmamaya zorlamak,kürtaj, ensest ilişki, zorla evlendirmek, telefon,mektup ve benzeri yöntemlerle cinsel içerikli rahatsız edici davranışlarda bulunmakda cinsel şiddet örneklerindendir. 26 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 27
2. İSTİSMAR 2.1 İSTİSMARIN TANIMI İstismar etmek, bir kişinin ya da kişilerin iyi niyetini kötüye kullanarak yararlanmak, bir düşünceyi kötüye kullanarak zarar vermeyi hedeflemek, karşısındakinin kendi rızası olmadan ve iradesini dikkate almadan sömürmek gibi anlamları içerir. İstismarlar her toplumda, her kurumda ve her koşulda mümkündür. Ahlâk kurallarına ters ve çoğunlukla da yasadışı olarak değerlendirilir. 2.2 İSTİSMAR ÇEŞİTLERİ Belli başlı istismar biçimlerini şöyle belirtmek mümkündür: Fiziksel istismar: Bir kişinin şiddete maruz kalarak fiziksel olarak acı verilmesi Cinsel istismar: Bir kişinin rızası olmadan veya fiziksel ve psikolojik baskıya maruz kalarak cinsel amaçlar için kullanılması Psikolojik istismar: Bir kişiyi yapmak istemediği bir şeyi yapmaya razı etmek için duygusal durumundan yaralanarak psikolojik baskı uygulanması İnsan hakları ihlalleri: Hayvan istismarı: Hayvanlara yönelik şiddet, kötüye kullanım Gücün kötüye kullanımı: Zorbalık: Çocuk istismarı:çocuklara yönelik fiziksel, duygusal ya da cinsel istismar 2.3 İSTİSMARA UĞRAYAN KADINLAR VE PSİKOLOJİSİ Kadınlara fiziksel, cinsel yada psikolojik zarar verebilecek veya kadınların acı çekmesine yol açabilecek davranışlar, gerek kamu gerekse özel alanda yapılan bu tip davranışlara ilişkin tehditler ve kadınların özgürlüğünün zorla kısıtlanması da dâhil, şiddet içeren her türlü cinsiyetçi davranışa kadın istismarı denilmektedir. Kadına Yapılan İstismarlar: Fiziksel İstismar Duygu İstismarı Sözel İstismar Ekonomik İstismar Cinsel İstismar Kadına Fiziksel İstismar: Fiziksel istismar, kadınlara karşı kaba kuvvet kullanmadır. Fiziksel istismarın varlığına işaret eden bazı davranışlar: itmek, tokat atmak, ısırmak, boğmaya çalışmak, tekmelemek, yumruklamak,eşya fırlatmak, fiziksel güç kullanarak evden çıkmasına veya eve girmesine neden olmak,hasta-yaralı veya hamileyken gerekli yardımı esirgemek, bıçak-silah gibi aletlerle tehdit etmek veya saldırmak, işkence yapmak. Aile içinde fiziksel istismarın yaygın olmasının temelinde, toplumumuzdaki Kol kırılır, yen içinde kalır anlayışı yatmaktadır. Bu anlayışın doğal sonucu olarak aile içi şiddet dışa vurulmamakta, şiddete uğrayan aile bireyleribu durumdan kurtulmak adına herhangi bir girişimde bulunmamaktadırlar. Şiddete karşı bu kaderci sessizlik, Aile içi şiddete maruz kalan veya aile içi şiddete maruz kalma riski veya olasılığı söz konusu olduğunda başvurulabilecek yerler aşağıdaki şekildedir: Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğü T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Alo 183 hattı Sağlık kuruluşları Kolluk kuvvetleri Cumhuriyet savcılıkları Yerel yönetimler tarafından hizmet veren kadın danışma merkezleri Baroların bu konuyla ilgili olarak oluşturdukları danışma ve hukuki yardım merkezleri Bu alanda çalışma yapmak üzere kurulmuş dernek, vakıf vb. sivil toplum kuruluşları 28 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 29
Kadına Sözel İstismar: Söz ve hareketleriyle düzenli bir şekilde korkutma, sindirme, cezalandırma ve kontrol etme aracı olarak kullanılmasıdır. Sözel istismarın varlığına işaret eden bazı durumlar ise, belirli aralıklarla çok ağır hakaret ve sözler söylemektir. Bunlar genelde kişinin değer verdiği konulardır. Güven sarsmak ve kadını yaralamak amacıyla bazen öfkeli, bazen sakin tekrarlanır. Çok kötü annesin, İş yerinde sana acıdıkları için çalıştırıyorlar, Çok pis kokuyorsun gibi. Bunun yanı sıra kadına küçük düşürücü adlar takmak ve sık sık olumsuz bir şekilde eleştirmek, alay etmek de(şişman, aptal, çirkin, sakar gibi) sözel istismardır. Kadına Ekonomik İstismar: Ekonomik istismar, kadının çalışmasına izin vermemek veya kısıtlamak, çalışan kadının elinden parasını almak, ailenin geliri konusunda kadına bilgi vermemek gibi davranışlardır. Kadına Duygusal İstismar: Duygusal istismar, sevgi, şefkat, ilgi, onay, destek gibi duygu ve duygusal ihtiyaçların göz ardı edilmesi, küçümsenmesi, inkâr edilmesidir. Çıkar sağlamak, sömürmek, iyi niyetin kötüye kullanılmasıdır. Çoğunlukla duygular istismar edilir, çünkü en korumasız olan duygularımızdır. Karşı tarafa beslediğimiz güzel duyguları kendi çıkarı doğrultusunda kullanmasıdır. Kadını önemli bir gününde (diploma töreni, ödül töreni, iş yemeği, doğum günü) her seferinde yalnız bırakmak, istediği yapılmadığında günlerce surat asmak, duygu istismarları arasında sayılabilir. Ayrıca kadına hakaret etmek,sövmek, kadının öz güvenini yitirmesine yolaçmak, aşağılayıcı sözler söylemek, kendisini ruh hastası olarak görmesine neden olmak,eşyaları kırmak, yemeği yere dökmek gibi davranışlar da duygusal istismar arasında yer almaktadır. 30 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 31
Kadına Cinsel İstismar: Cinsel istismar bir kişinin kendi rızası dışında cinsel bir eyleme hedef olması ya da buna kalkışılmasıdır. Cinsel istismar sözle, dokunmayla, davranışlarla olabilir. Cinsel istismarla her yerde ve her konumda karşılaşılabilir. Kurban ve failler bazen birbirini hiç tanımaz ama bazen de bu kişiler daha önceden tanınan hatta aile içinden biri olabilir. Özellikle bu türden eylemler yinelenen tarzda olduklarında birey için çok daha ağır sonuçlar doğurabilir. Cinselliğin bir tehdit, sindirme ve kontrol etme aleti olarak kullanılmasına cinsel istismar denir. Cinsel istismarın varlığına işaret eden bazı davranışlar arasında; Kadına cinsel bir eşya imiş gibi davranmak, Aşırı kıskançlık ve şüphecilik göstermek, Kadının cinsel isteklerini, ihtiyaçlarını hiç önemsememek veya alay etmek, Kadının cinsel performansı ile olumsuz veya küçümser bir şekilde alay etmek, Cinselliği bir cezalandırma yöntemi olarak kullanmak, Açıkça başka kadınlara ilgi göstermek, Kaba kuvvet kullanarak cinselliğe zorlamak, Özellikle cinsel bölgelere aletle işkence etmek gibi, sadist davranışlarda bulunmak, Tecavüz etmek, Duygusal baskı kullanarak cinsel ilişkiye zorlamak, Acıtarak, hoyrat cinsel ilişkide bulunmak sayılabilir. Cinsel İstismardan Nasıl Korunabilirim? Cinsel İstismar her yerde her konumda ve herkesin başına gelebilir. Bu durumu kesin önleyebilecek bir önlem yoktur. Ancak riskleri azaltmak mümkündür. Kendi cinsel arzularınızı ve sorunlarınızı bilin. Hoşunuza gitmeyen bir davranış ya da mesajla karşılaştığınızda bunu yanlış anlaşılmaya yer bırakmayacak açıklıkta ve kesinlikle ifade edin. Çok iyi tanımadığınız bir kişiyle ilk kez baş başa vakit geçirecekseniz, mutlaka öncesinde bir arkadaş ya da yakınınızı bundan haberdar edin. Yeni tanıştığınız kimselerin sizi eve ya da gideceğiniz yere bırakma tekliflerini kabul etmeden önce iyi düşünün. Kendi başınıza gidip dönemeyeceğiniz koşullarda bir yere iyi tanımadığınız birinin eşliğinde gitmeyin. Özellikle, disko, bar, gece kulübü gibi yerlerde içeceğinizi gözünüzün önünden ayırmayın. Siz görmeden içine uyku veren maddeler karıştırılabilir. Geceleri geç saatte sokakta yalnız başınıza kalmayın. Alkol ve uyuşturucular sağlıklı düşünme ve iletişim kurmanızı engelleyebilir. Esasen her zaman, ancak güvenli olduğundan emin olmadığınız ortamlarda mutlaka bunlardan uzak durun. Arkadaşınız sürekli sizin yerinize karar vermeye çalışan, size nasıl davranmanız gerektiğini dikte eden, sizi sürekli kendi istekleri doğrultusunda zorlayan bir kişi ise bunların uyarı işaretleri olabileceği konusunda uyanık olun. Ev ve arabanızda yalnızken kapı ve pencerelerinizi kilitli tutun. Giysileriniz gerektiğinde hızlı hareket etmeyi engellemeyecek şekilde olmalıdır. Çevrenize dikkat edin ve tehlikeli olabileceğini düşündüğünüz durumlardan kaçının. Aynı kişi ya da kişiler tarafından yinelenen tarzda laf atma, takip edilme, telefon sapıklığı gibi cinsel tacizlere, saldırılara maruz kalındığında durum sadece sözel de olsa savcılığa dilekçe ile başvurarak suç duyurusunda bulunulabilirsiniz. Doğal olarak bundan daha ağır olan her durumda da yasal yollara başvurulabilir. Her durumda kanıt oluşturabilecek bilgi, kişi ve varsa belgenin belirlenerek korunmasına dikkat edilmelidir. Cinsel saldırı sırasında darp ya da cinsel ilişki oluşmuşsa mutlaka önce polise başvurulmalı ve adli tabip raporu için vücutta ve giysilerde hiçbir temizlik yapılmadan muayeneye gidilmelidir. Banyo yapmak, giysileri değiştirmek gibi davranışlar saldırgan ve suçun belirlenmesinde yardımcı olabilecek ipucu ve kanıtların yok olmasına yol açabilir. Cinsel şiddete/tecavüze uğrarsanız, hemen durumu sizi anlayacağını ve size destek olabileceğini bildiğiniz bir yakınınızla paylaşın. Mutlaka polise başvurun. Tıbbi ve psikolojik yardım almak için, bu konuda çalışan bir hukukçuya danışabilirsiniz. Bir yakınınız ya da arkadaşınız cinsel saldırıya uğrarsa ve ona destek olmak isterseniz yapacağınız en iyi şey bu kişiyi dinlemeye hazır olduğunuzu ona göstermeniz, onu dinleyerek inandığınızı, bunun onun suçu olmadığını, olanlardan dolayı üzgün olduğunuzu ve yardıma hazır olduğunuzu belirtmektir. Bu kişi büyük olasılıkla korku, güvensizlik ve yalnızlık duyguları içinde olacaktır.bu nedenle onunla vakit geçirmeniz ve gündelik hayatında destek olmanız çok yararlı olacaktır. Bu arkadaşınızın hukuki ve tıbbi açıdan yardım almasını sağlayın. Eğer saldırgan arkadaşınızın daha önceden tanıdığı biri ise o yakalanana kadar kurbanın güvenlikli bir yerde kalmasını sağlamanın yaşamsal önemi vardır. Psikoloji Tacizi yaşayan kadının kişiler arası ilişkileri bozulabilir, taciz yaşantısının gerçekleştiği yere tekrar girmek istemeyebilir, cinsel hayatında fonksiyon bozuklukları gösterebilir, eve kapanabilir. Küskünlük, bıkkınlık, olay hatırlatıcılarıyla karşılaştığın zaman kaygı edinimi, iğrenti, tiksinti cinsel taciz sonrası travma belirtilerine eşlik eden duygu durumlarıdır. Eğer taciz sadece taciz mağduru ve taciz suçunu işleyen kişinin bulunduğu bir ortamda gerçekleştiyse ve ortamda taciz suçunu gözlemleyen başkaları yok ise hukuk sisteminin de tacizciyi suçlu olarak kabul edebilmesi için mağdurdan travma sonrası stres bozukluğu raporu beklentisi vardır. Eğer kadın bu tür ruhsal belirtiler gösteriyorsa bu onun mağduriyetinin bir göstergesidir ve delil niteliği taşımaktadır. 32 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 33
2.4 İSTİSMARA UĞRAYAN ÇOCUKLAR VE PSİKOLOJİSİ Çocuk istismarı fiziksel ya da psikolojik olarak bir çocuğa bir yetişkin tarafından kötü davranılmasıdır. Ayrıca çocuklara kötü muamele, çocuk istismarı ve ihmali ile çoğu zaman eş anlam taşır. Dünya Sağlık Örgütü çocuk istismarını şöyle tanımlar: Çocuğun sağlığını, fiziksel ve psiko-sosyal gelişimini olumsuz etkileyen, bir yetişkin, toplum ya da devlet tarafından bilerek ya da bilmeyerek uygulanan tüm davranışlar çocuğa kötü muameledir. Fiziksel İstismar Fiziksel istismar çocuğun fiziksel zarar görmesiyle ortaya çıkar. Genelde ebeveynden zarar gören çocuğun tıbbi yardıma geç başvurulması ve eski yaraların çokluğu ile anlaşılabilir. Fiziksel istismarın yinelenme oranı %20 dir. Cinsel İstismar Çocukların cinsel yollarla istismar edilmesidir. İntihar girişimi, okuldan kaçma, asosyal davranış bozuklukları en önemli belirtilerdir. Kimler Cinsel İstismara Maruz Kalabilir? Her yaştan, her ırktan, her etnik gruptan ve her ekonomik zeminden çocuklar kolayca cinsel istismara maruz kalabilir. Çocuk cinsel istismarına erkek ve kız çocukların tamamı, her semt ve her cemiyette ve her ülkede dünyanın her yerinde maruz kalabilirler. İstismarcı çoğu zaman fiziksel güç kullanmaz, ama oyun kullanabilir, hile yapıp kandırabilir, korkutabilir, çocuğun sessiz olması, kimseye söylememesi için çeşitli tehdit yollarını kullanabilir. İstismarcılar genellikle ustaca ikna beceri ve taktikler kullanarak çocuğun bağlanmasını sağlarlar. Bu taktikler hediyeler alma ya da özel aktiviteler ayarlama olabilir ki böylece kurbanın kafası karışarak karşı koymasını zorlaştırır. Duygusal İstismar Çocuğun psikolojik olarak sözel yolla istismar edilmesidir. Azarlama, hakaret etme, küçümseme, tehdit etme, suçlama, çocuğa küsme, yokmuş gibi davranma, çocukla alay etme duygusal istismarlardan bazılarıdır. İstismar tiplerinden biri tek başına olabileceği gibi, birden fazlası aynı çocukta var olabilir. Özellikle duygusal istismar hemen hemen her zaman diğer istismar tipleriyle beraber görülür. 34 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 35
2.4.1 AİLE İÇİ ÇOCUK İSTİSMARININ NEDENLERİ Ciddi ekonomik sıkıntı Çok çocuklu aile, kardeşler arasında yaş farkının az olduğu durumlar Üvey ebeveyn, tek ebeveyn Alkol, uyuşturucu bağımlısı ebeveyn Kendisi de çocukluğunda istismar görmüş ebeveyn Çok genç anne Eğitimsizlik Aile içinde geçimsizlik, gerginlik Aile içi şiddet, diğer çocukların da istismara uğramış olması Ailede ruhsal hastalık 2.4.2 AİLE İÇİ ÇOCUK İSTİSMARINI ÖNLEME YÖNTEMLERİ Çocuk istismarını önleme yöntemi başlıca üç başlık altında toplanabilir: Topluma yönelik geniş çaplı eğitim sağlamaktır. Bu tür aktiviteler gelecekte çocuklarına istismar ve ihmalde bulunacak aileleri değiştirmeye yöneliktir. Bu seviyede, halk eğitim aktiviteleri, toplumda aile eğitim sınıfları ve aile destek programları yer alır. İlk seviyedeki bu çalışmaların, daha var olmadan önce engelleme amaçlı olduğundan ötürü etkisi belirsizdir. Daha önceden çocuklarına karşı istismar ve ihmalde bulunmuş ailelere, genç ailelere, çocuklarının ilgi gereksinimi olan ailelere, çocuk sahibi olan bireylere (annesiz veya babasız) ve düşük gelirli ailelere yöneliktir. İkinci yöntem, aile ve çocuk eğitiminin yüksek riskteki ailelere verilmesini öngörür ve çocuklarının özürlü veya üvey evlat olmalarını gözardı eder. Resmi olarak tespit edilmiş ve devamlı bir şekilde çocuklarına karşı şiddet ve ihmal uygulayan ailelere yöneliktir. Bu ailelerin daha önceden yasalar ve mahkemeler doğrultusunda engellenmeleri öngörülmüştür. Unutulmaması Gerekenler! Taciz ancak taciz edilen kişi psikolojik ve gerekli durumlarda kanuni yardım aldığı takdirde engellenebilir. Taciz eden kişinin değişiminden önce kişi kendi destek sitemini oluşturmalı ve kendini güvence altına almalıdır. Çünkü kimse, istemedikçe değişmez. Taciz; çocukların zekâ, hafıza, algılama, dikkat, hayalgücü, sosyal ve ahlaki gelişim gibi psikolojik gelişim alanlarını olumsuz etkilemektedir. Bu durum, düşük zihinsel kapasite ve okul başarısızlığını beraberinde getirmektedir. Gerek ihmal gerekse ebeveynlerinin sözel, fiziksel veya cinsel istismarına şahit olmak suretiyle tacize maruz kalan çocukların; genelde duygularını hissetme, anlama ve ifade etmede zorluk yaşadıkları saptanmıştır. Bu durumun, çocukların diğer insanlarla ilişkilerinde sorunlar yarattığı görülmektedir. Ebeveynlerinin sözel ve fiziksel istismarına şahit olan çocuklar; kişilerarası ilişkilerinde agresif, kavgacı, düşmansı davranışları çok daha fazla göstermektedir. Annelerinin sözel veya fiziksel istismarına şahit olan çocuklardan; erkekler ileride şiddet içeren davranışları model alabilmekte, kızlar ise bu tür tacizin hâkim olduğu kadın-erkek ilişkisini normal olarak kabul edebilmektedir. Bunun sonucunda, ilerleyen nesillerde devam edebilecek istismar döngüsü oluşabilmektedir. 36 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 37
2.4.3 ÇOCUĞUN PSİKOLOJİSİ Cinsel istismara uğramış çocuklar bir dizi duygusal ve davranışsal tepkiler gösterirler, bunların birçoğu diğer çeşit travma geçiren çocukların karakteristiğidir. Bu tepkilerden bazıları şunlardır: Gece kâbusların artması veya diğer uyku güçlükleri İçe kapanma Öfke patlamaları Anksiyete (kaygı) Belli kişilerle yalnız kalmak istememesi (yalnız kalmaya karşı direnme) Yaşına göre uygun olmayan cinsel kelimeler kullanma ya da davranışlarda bulunma Her ne kadar cinsel istismara uğramış çocukların birçoğu duygusal ve davranış değişiklikleri gösterse de bazıları göstermeyebilir. Sonuçta sadece belirtilere odaklaşmayıp, ama koruma tedbirleri ve iletişim, beden sağlığı ve güvenliği öğretmek ve cinsel konularda konuşmaya da açık olup çocuğunuzun sizinle gereğinde konuşmasını teşvik etmek de önemlidir. 38 Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği Çocuklar Cinsel İstismara Uğradıklarında Neden Söylemezler? Birçok sebepten dolayı çocuklar cinsel istismara maruz kaldıklarını açıklamak istemezler. Şunlar dâhil: Fiziksel zararla tehditler (çocuğun kendisine veya çocuğun ailesine) Evden atılma korkusu Kendisine inanılmaması korkusu Utanma veya suçluluk İstismarcı çocuk için ya da aile için önemli biri ise çocuk istismarcının problem yaşamasından endişe eder. Ayrıca çocuklar çoğunlukla cinsel istismara maruz kalmalarının kendi hataları olduğuna inanırlar, dolayısıyla bu açığa çıktığında başlarının derde girmesinden korkarlar. Çok küçük çocuklar istismara uğradıklarını anlatabilecek kadar dil becerisine sahip olmayabilir, ya da özellikle seksüel istismar oyun içinde oluyorsa failin eyleminin istismar olduğunu anlayamayabilir. Aile Avukatlığı ve Aile Rehberliği 39