Öğr.Grv.Mustafa KAVAL Prefabrik Yapıların tanımı: Yapı değişik elemanlardan meydana getirilir. Bu elemanlar yapının inşası sırasında ve yerinde imal edilir. ANCAK inşa zorluklarını ortadan kaldırmak, işin bitirilmesine çabuk ve hızlı bir şekilde sağlamak için, yapı elemanları şantiyede veya şantiyeden uzak yerde fabrikasyon olarak imal edilirler. Bu tür imalatlara denir. Pre: Ön Fabrik: imalat ÖNİMALAT kelime anlamı Tanım: Önceden imal edilmiş elemanların birbirine uygun bir şekilde birleştirilmesi ile inşa edilen yapılara Prefabrik Yapılara denir. 1
Prefabrik Olarak İmal Edilen Yapı Elemanları Yapıların döşemeleri, Çatı plakları Kirişler Kolonlar Rijit Çerceveler Duvar Panoları Kemerler Kubbeler Taşıyıcı duvarlar gibi elemanlar prefabrik olarak yapılabilir. Prefabrik yapılarla her türlü Sanayi yapıları Konutlar Ticari yapılar Sanat yapıları Liman elemanları İstinat duvarları Yardımcı tesisler.vb inşa edilir Yapının tamamı prefabrik inşa edilebileceği gibi, bir kısmı yerinde, bir kısmı prefabrik olarak inşa edilebilir. 2
Prefabrikasyonun sağladığı faydalar. 1. İnşaat süresi kısalır ve yapının kısa sürede kullanılır hale gelmesi sağlanır. (4mevsim yapılabilir.) 2. Yapım metotlarında ve yapı elemanlarında standardizasyonu sağlar.(düzenli yapılaşma olur.) 3. İnşaat faaliyetlerinin, iklim, hava şartları ve dış etkinliklerden kurtarılmasını sağlar. 4. Beyin gücü, iş gücü, makine ve teçhizatın en verimli şekilde kullanılmasını, atıl kapasitenin en aza indirilmesini, bu güçlerdeki performans düşürücü sebeplerin en aza indirilmesini sağlar. 5. Malzeme, iş gücü ve enerji kayıpları en aza indirir. 6. Yapıda kaliteye düşüren rötre, kötü imalat, bozuk yüzeyler gibi şartları ortadan kaldırır. 7. Her türlü malzemenin taşıma ve depolanmasının en aza indirir. 8. Uygulamanın her safhasını önceden görecek ve kapsayacak planlamaların yapılıp uygulanabilmesine imkan verecek yapım metotlarının seçimini sağlar. 9. Elemanları istenen kalitede yapmak mümkündür. 10. Uygun şartlarda daha ekonomik yapılar yapmak mümkündür. Prefabrikasyonun sakıncaları 1. Elemanların bir birine montajı şeklinde ekleme güçlüğü vardır. 2. Elemanların taşıma güçlüğü vardır. (ağırdırlar) 3. Her zaman kalifiye eleman ihtiyaç gösterir. 4. Prefabrik yapıların inşasında, prefabrik elemanı imal eden firma veya fabrikanın özel imalat tekniklerine uymak gereklidir. 3
Prefabrik Elemanların Yapımında Uyulması Gereken Hükümler 1. Elemanların monte edileceği yer düzgün olmalıdır. 2. Kullanılacak beton en az BS16 betonudur. 3. Ebadı 8 cm veya küçük olan elemanlarda çakıl büyüklüğü 15 mm den fazla olmamalıdır. 4. Ek yerleri çimento harcı ile doldurulur. 5. Beton ve Betonarme +5 C2nin üstündeki havalarda dökülmesi uygundur. 6. Nakliye, indirme ve bindirmelerde çok dikkat edilmelidir. 7. Beton, beton santrallerinde yapılmalıdır. 8. Kalıplar takviyeli olmalı, +5 C nin üzerinde olmak kaydı ile en az 3 gün kalıplama yapılmalıdır. Prefabrik Elemanların Yapımında Uyulması Gereken Hükümlerine DEVAM 9. Paspayları açıkta 1.5cm, içeride(kapalı yer) 1cm ye indirilir. 10. Serbestçe duran direklerde minimum kalınlık 15 cm, donatı en az Ø10 luk seçilmelidir. 11. Beton ve betonarme prefabrik elemanlar için kullanılacak atelye kum, çakıl, çimento siloları, çelik deposu, hareketli vinçler, beton makineleri, vibrasyon ve kurutma masaları, mahallin rutubet ve ısısını ayarlayan cihazlar bulunmalıdır. 12. Kalıp olarak çelik profiller kullanmak uygundur. Seri imalatta her parça üzerine imal tarihi ve basınç kısmı yazılır. 13. Hazır elemanlar, sertleşme süresi olan 4 hafta süresince donma tesirinden korunmalıdır. 14. Nakliyeleri özel transportlarla veya karayolunda lastik tekerlekli taşıtlarla veya demiryolu ile taşınarak yapılmalıdır. 4
Prefabrike Elemanların Kullanımında Dikkat Edilecek Hususlar 1. Prefabrike eleman fabrikası, inşaat sahasına en çok 500-600km mesafede bulunmalıdır. 2. Projede, fabrikada imal edilen standart kesitler kullanılmalıdır. 3. Elemanların şantiyeye nakli ve yerine montajına engel hususlar bulunmamalıdır. 4. Birleşme noktalarındaki kuvvetler etüt edilmelidir. 5. Birden fazla prefabrike elemanın aralarına derz kayma mecburiyeti vardır. 6. Standardizasyonu sağlamak için aynı birleşim şekli mümkün oldukça çok kullanılmalıdır. 7. Birlşeme noktalarının yüklerden, kopma, kırılma, kapasite azalması gibi tesirlerden etkilenmemesi için düktil (yumuşak çelik vb) yapılması gerekir. Öğr.Grv.Mustafa KAVAL 5
PREFAPRİK AHSAP YAPILAR Yapı endüstrisindeki hızlı gelişmeler, binaların inşası esnasındaki bir çok el işlerinin makine ile yapılmasına, daha küçük kesitlerde, dayanıklı ve güzel malzemelerin kullanılmasına olanak sağlamaktır. Günden güne artan işçilik ücretleri, makinenin insanın yapabileceği işlerin büyük bir kısmını yapar hale gelmesi, yeni tekniklerin uygulanmasını zorunlu kılmaktır. Ayrıca yapıların kısa zamanda tamamlanması isteği prefabrik sistemin gelişmesini hızlandırmaktadır. Ülkemizde özellikle yer sarsıntılarına karşı dayanıklılığı nedeniyle önem kazanan bu tip binalar, nakliyesinin kolaylığı, çabuk kurulması, ses, ısı ve rutubete karşı izole edilmiş olması, estetik güzellik sağlaması gibi faktörlerden dolayı benzer tiplerde küçük ve özellikle tek katlı binaların seri olarak yapılması gerektiğinde prefabrike inşaat tarzı tercih edilir. Tanımı Üst yapı eleman uygulama projesine göre fabrikalarda panolar halinde hazırlandıktan sonra, taşıma araçları ile yerine götürülüp, alt yanı üzerine monte edilerek, kısa zamanda inşa edilen bina yapılarıdır. Prefabrik ahşap binalar genellikle bodrumsuz, tek katlı olarak inşa edilir. Gerektiğinde ve özellikle meyilli arazilerde bodrumlu olarak yapılabilir. Bu tip binalarda çatı işçiliğinin kolay olması için, beşik çatı arasında kalan hacimlerden de yararlanabilir, tavan yüksekliği daha az ve bir kısmı meyilli olan odalar tanzim edilebilir. 6
Bu bölümün yazılmasında, Tepe Ağaç, Metal ve Makine Sanayi Limited Şirketi Đmalat Müdürü Sayın Mehmet Ceylan, Đmar ve Đskan Bakanlığı, Afet Đşleri Genel Müdürlüğü Prefabrik Đmalat Başkanlığı Atelye Şefleri Sayın Ahmet Arduç ile Sayın Nuri Türk ün tecrübe ve görüşlerinden yararlanıldı. Yapılışı Prefabrik ahşap binaların seri olarak inşa edilebilmesi için tip projeler hazırlanır. Bu yapıların proje çalışmalarına çok önem verilir, binayı meydana getiren tüm elemanlar ile birleşme şekilleri dikkatle incelenir ve ayrıntılarını gösterecek şekilde çizilir. Şekil : 9 2. Binanın metrajı yapılır, her elemanın fabrikada yapılmasında ve yerine monte edilirken kullanılacak, malzemelerin listesi hazırlanır. Bir binanın fabrikada yapılan elemanları ile birlikte montaj malzemesi gönderilir. Bina projeleri, prefabrik bina yapan işletmelerin amaç ve isteklerine uygun bir şekilde verilen özel adlarla veya çoğunlukla uygun bazı simge ve numaralarla belirlenir. Kullanılan harf ve numaralar bina türünü kolaylıkla belirleyecek şekilde tanzim edilir. Örneğin TPK A 3 54 simgesi, 3 odalı ve 54 m 2 oturma alanı bulunan bina ifade edilir. Bu tip yapılarda kullanılan ahşap malzemenin çürümeye ve haşerelere karşı dayanıklı olması için empreyne edilmiş olması tercih edilir. 7
01.10.2012 Ahşap Prefabrik Yapılar Afyon Meslek Yüksekokulu 15 Temeller Prefabrik binalarda temeller kagir malzemelerle projeye uygun olarak yapılır. Üzerine gelecek yük az olduğundan, duvarların altında devam eden betonarme temel şekline uygun olanıdır. Temel üzerine oturtulacak yastık kirişi veya pano alt başlığının temelle bağlanabilmesi için ankraj çubukları projede belirtilen yerlerde konur. Görünüşün güzel olması istenildiğinde subasman kısmı işlenmiş taşlarla kaplanır veya sıva yapılır. Şekil : 9 3 8
01.10.2012 Ahşap Prefabrik Yapılar Afyon Meslek Yüksekokulu 17 Temel elemanlarının da hazır olması istendiğinde, bina boy ve arka genişliğince ön gerilmeli beton ile subasman yüksekliğinde 20 25 cm genişliğinde temel elemanı hazırlanır. Köşe birleşmeleri veya saplamalarda iki temeli birleştirmek üzere cıvata veya kaynakla bağlantı yapabilmek üzere uygun bağlantı parçaları konur. Tesviye edilmiş zemin üzerine doğrudan doğruya veya yapılan kagir temel üzerine oturtulur ve birbirine bağlanır. Şekil : 9 4. 9
Ahşap Prefabrik Yapılar Afyon Meslek Yüksekokulu 19 Duvarlar Dış ve iç duvarlar, üzerine gelecek yükleri taşıyacak sağlamlıkta panolar halinde hazırlanır. Panolar genellikle 120 360 cm genişlikte, kat yüksekliği kadar 240 280 cm uzunlukta iç panolar 4 10 cm, dış panolar 8 15 cm kalınlıkta yapılır. Panolar yanlarda dikmeler, alt ve üst kısımlarda başlıklar ve en çok 100 cm ara ile yatay konulan boyunduruklarla geçmeli iskelet haline getirilir. Kapı ve pencere boşluğu bırakılacak panolarda dikme, alt ve üst başlıklarda gerekirse profiller açılır. Panolar yerine konduktan sonra, iki pano dikmesi arasındaki aralığı kapatacak çıtayı yerleştirmek üzere bir kiniş açılır.şekil : 9 5. 10
Ahşap Prefabrik Yapılar Afyon Meslek Yüksekokulu 21 Panoların, dış ve iç yüzeylerine eternit, kontrplak, duralit veya sunta gibi levha halindeki malzeme kaplanır. Ses ve ısıya karşı izole edilebilmesi için dış ve iç kaplama arasına ses ve ısı yalıtkanı konur. Yalıtkan olarak cam yünü kullanıldığında ısı değişmelerinden etkilenmemesi için, iç yüzeye naylon gerildikten sonra cam yünü konur. Dış yüzeye düz veya delikli lif levha çekilir. Delikli levha üzerine dik doğrultuda 25 35 cm aralıklarla 3 3 cm likçıtalar çakılır ve dış yüzey kaplaması bu çıtalara vidalanır. Şekil : 9 6. 11
Ahşap Prefabrik Yapılar Afyon Meslek Yüksekokulu 23 Diğer bir kaplama şekli, pano iskeletinin her iki yüzeyine eternit veya sunta yapıştırıldıktan sonra dikmelerin yan taraflarında bırakılan deliklerden, özel makinelarla poliüretan sert köpük doldurulmasıdır. Şekil : 9 7. Yan yana gelen panolara birleştirme parçaları konur. Birleştirme cıvata veya çatal geçme ile yapılır. Çatal geçmede, panoların birine çatal lama diğerine geniş başlı ağaç vidası çakılır. Şekil : 9 8. Cıvata ile eklemede, dikmelerden birine lamaya kaynatılmış somun çakılır. Diğer dikmede açılan delikten geçirilen cıvata, pano iç yüzeyinde açılan boşluktan geçirilen anahtarla çevrilir ve sıkılır. Şekil : 9 8. 12
01.10.2012 Ahşap Prefabrik Yapılar Afyon Meslek Yüksekokulu 25 Panolar fabrikada hazırlandıktan sonra iç kısımlardaki yüzeyler boyaya hazırlanır ve dış yüzeylere akrilik esaslı sıva astarı yapılır. Bina montajı tamamlandıktan sonra panoların ek yerleri ahşap veya alüminyum profil ile kapatılır. İç Yüzeyine yağlı boya yapılır veya duvar kağıdı veya duvar kağıdı kaplanır, dış yüzeylerine akrilik esaslı hazır renkli sıva yapılır. Panoların ek yerlerine ahşap veya alüminyum profil çakılarak kapatılır. Prefabrike ahşap yapılarda pencere doğramaları genellikle bir panonun iç genişliği kadar açıklıkta, tek veya çift kanatlı olarak yapılır. Ahşap veya alüminyum pencere doğramaları, duvarların montaj işi tamamlandıktan sonra yerine konur. Kapılar genellikle ahşap pres kapı şeklinde yapılır. 13
Döşemeler ve Tavanlar Prefabrike binaların yapılacağı yerde, zemin tesviye edildikten sonra temeli yapılır. Çalışmaları kolaylaştırmak için zemin kat döşemesinin blokajı yapılır ve grobeton dökülür. Panolar yerleştirildikten, binanın montaj işi tamamlandıktan sonra döşeme kaplaması yapılır. Grobeton üzerine 3 5 cm kalınlığında şap yapıldıktan sonra izole edilmesi için asfalt esaslı yalıtkanlar veya stropor kullanılır. Vinil asbest levhalar, parke veya karo ile kaplanır. Bodrum veya çatı katı yapıldığında, döşeme elemanı, duvarlarda olduğu gibi panolar halinde hazırlanır. Pano genişliği normal 120 cm olup, uzunluğu oda genişliği kadar ve en çok 360 cm boyunda yapılır. Duvar panolarında olduğu gibi bir birine bağlanır. Panoların döşeme yüzeyi 10 mm kontrplak veya 19 mm sunta ve tavan yüzeyi pano duvarlarının iç kaplama malzemesi ile kaplanır. Döşemede ses ve ısının geçmesinin önlenmesi için kaplanan yüzeyler arasına yalıtkan konur. Şekil : 9 9. Ahşap Prefabrik Yapılar Afyon Meslek Yüksekokulu 28 14
oyalnız tavan kaplaması olarak yapıldığında, panonun alt yüzeyi iç kaplama malzemesi ile kaplanır. obağlantının sağlanabilmesi için metal bağlantı araçları kullanılır. oçatı katı yapılan binalarda, tavanın düz kısmı ayrıca pano halinde hazırlanabildiği gibi, çatı tamamlandıktan sonra yerinde tavan kirişlemesi ve kaplaması yapılır. oteras yapılması istendiğinde, döşeme yapay veya doğal taş bloklarla kaplanır. okonulacak dikmelerin alt uçlarının çürümesini önlemek üzere saç pabuç veya lama demirleri ile döşemeye bağlanır. Ahşap Prefabrik Yapılar Afyon Meslek Yüksekokulu 30 15
Çatılar Prefabrik ahşap binaların çatıları sisteme uygun olarak kolay inşa edilebilmesi için çoğunlukla beşik, nadiren kırma veya mansardşeklinde yapılır. Çıta makastan açıklığa ve kar yüküne göre 60 120 cm ara ile ve pano dikmeleri üzerine gelecek şekilde tanzim edilir. Makaslar kafes şeklinde fabrikada yapılıp nakledildiği gibi, bazı hallerde kafes parçaları fabrikada işlenir, numaralanır ve şekline uygun olarak binanın yapıldığı yerde hazırlanır. Çatı örtüsü genellikle oluklu çinko, galvanizli saç, eternit gibi levha veya normal kiremit ile yapılır. Çatı elemanları cıvata, ağaç vidası ve tel çivi ile birbirine bağlanır. Şekil : 9 11. Ahşap Prefabrik Yapılar Afyon Meslek Yüksekokulu 32 16
01.10.2012 Saçaklar genellikle sarkan saçak tipinde ve kaplamasız bazı hallerde sarkan veya düz kaplamalı olarak yapılır. Yağmur oluk ve boruları sert plastikten veya çinkodan yapılır. Şekil : 9 12. Merdivenler Bodrum veya çatı katı olan prefabrike binalarda, merdivenler genellikle bina içinde ahşaptan rıhtlı ve rıhtsız yapılır. Merdiven projeye uygun olarak hazırlanıp fabrikada yapıldıktan sonra serenler alt ve üst uçlarında döşeme pano kirişleri üzerine oturtulur, cıvata veya bağlantı parçaları ile bağlanır. Şekil : 9 13. 17
Tesisatlar Isıtma ve havalandırma tesisatı, klima sisteminde yapılabilir. Klima cihazı dışarıdan aldığı temiz havayı ısıtarak bina içi bölmelerine, genellikle pencere altlarında döşemeden verilir. Isıtma soba ile yapılıyorsa hafif betondan yapılan veya saçtan yapılarak etrafı izole edilen bacalar kullanılır. Bacalar yan taraflarına yerleştirilen bağlama parçaları ile duvar ve çatı elemanlarına bağlanır. Çekişi kolaylaştırmak yağmur ve kar sularının girmesini önlemek üzere üstlerine külah yapılır. Su tesisatının kolaylıkla yapılabilmesi için bina planında mutfak, banyo ve tuvaletin yan yana veya yakın olmasına dikkat edilir. Temiz ve pis su tesisatı boruları projesine uygun olarak panolar içine yerleştirilir, ek yerleri birleştirme parçaları ile bağlanır. Elektrik tesisatı boru, buat, duy ve anahtar, tesisat projesine uygun biçimde panolar içine yerleştirilir. Bina inşaatı tamamlandıktan sonra teller çekilerek tesisat tamamlanır. 18
Şekil 1. Kavak Ağaçları 37 Şekil 2. Đğne Yapraklı Ağaç 38 19
Şekil 3. Geniş Yapraklar 39 Şekil 4. Ağacın baş, damar ve öz kesiti Şekil 5. Tahtalarda çekme ve kamburlaşma 40 20
Şekil 6: Ahşap koruyucular Şekil 7. Lata halinde biçilmiş, emprenye (Koruyucu ile doyurulmuş) edilmiş ahşap 41 Şekil 8. Ahşap ev iskeleti 42 21