Comparison of Eco-Schools and Other Primary Schools in Terms of Environmental Education *

Elementary Education Online, 8(2), 401-414, 2009. lköretim Online, 8(2), 401-414, 2009. [Online]: http://ilkogretim-online.org.tr Comparison of Eco-Schools and Other Primary Schools in Terms of Environmental Education * Sema AKTEPE 1 Sönmez G"RG"N 2 ABSTRACT. In our study, eco-schools and classical schools have been compared. The research has been applied to the 8 th grade students. It consists of 178 primary school students. The questionnaire is constituted of three sections. At the first two sections, the questions were asked to measure the environmental consciousness of the students. At the third section, the multiple-choice test that consists of 20 questions was prepared. With the questionnaire, the activities of eco-schools about environmental education and their effects on the students have been compared with other classical schools. As a result, it has been observed while eco-school students are more conscious in practice because of the practical applications and classical school students are more successful in theoretical area. Key Words: environmental education, eco-school, primary school, Turkey SUMMARY Purpose and significance: Environmental pollution is the most important problem in whole world at all times. Any country can not say, this problem involves only their countries. Nowadays, most of the countries in the world do not content with theory exclusively in environmental education, but they prefer to constitute the schools that based environmental education. Consequently, these countries aim to train the students which have environmental consciousness. But in Turkey, environmental education is not done efficiently. One of the projects that based on environmental education is eco-school project. This is an international project that contains 7500 primary schools of thirty participant countries in the world. This project aims to give sustainable development, environmental management and environmental consciousness. Turkey is one of the participant countries of this project. Some primary schools in Turkey participated to this international project. The eco-schools in Turkey add the eco-schools program into their program that is prepared by the Ministry of Education for primary schools. Eco-schools project is pursued by TÜRÇEV in Turkey with the cooperation of Foundation of Environmental Education (FEE). In our study, eco-schools and classical schools have been compared in terms of environmental education. Methods: The research has been applied to the 8 th grade students who attend to two primary schools and two eco-schools in Ankara. 178 primary school students have participated to this research. The questionnaire is constituted of three sections. At the first two sections, the questions were asked to measure the environmental consciousness of the students. At the third section, the multiple-choice test that consists of 20 questions was prepared to assess the knowledge of the students on environmental problems. With the questionnaire, the activities of eco-schools about environmental education and their effects on the students have been compared with other classical schools. Results and Discussion: As a result, it has been observed while eco-school students are more conscious in practice because of the practical applications and classical school students are more successful in theoretical area. According to the results of this research, some suggestions are as follows: Both school types must rearrange their programs to correct their deficiency. In the classical schools, practical applications are deficient. Therefore, the syllabus that is prepared by the Ministry of Education must contain much more practical applications about environmental education and the guide books about environment must be prepared. In addition, deficiency in theoretical area must be completed in eco-schools. Eco-schools must be compared with each other and must be provided to correct their deficiency. In addition, the eco-schools project must be introduced to the much more people. The teachers must be trained how will teach environment knowledge to the students. Therefore, the courses on environmental education must be placed into the program of Education Faculties. * This article is prepared from Master Thesis of Sema Aktepe (Consultant: Assoc. Prof. Dr. Sönmez Girgin) 1 Biology Teacher, Ankara 2 Assoc. Prof. Dr. Sönmez Girgin, Gazi University, Faculty of Gazi Education, sonmez.girgin@gmail.com

"lkö.retimde Eko-Okullar ve Klasik Okullar/n Çevre E.itimi Aç/s/ndan Kar2/la2t/r/lmas/ Sema AKTEPE 1 Sönmez G"RG"N 2 ÖZ. ÇalFGmamFzda eko-okullar ve klasik okullar çevre eitimi açfsfndan kargflagtfrflmfgtfr. Bu aragtfrma ilköretim 8. sfnff örencilerine uygulanmfgtfr ve 178 ilköretim okulu örencisinden olugmaktadfr. Anket üç bölümden meydana gelmigtir. lk iki bölümde örencilerin çevre bilincini ölçmeye yönelik sorular sorulmugtur. Üçüncü bölümde ise örencilerin çevre sorunlarf hakkfndaki bilgilerini ölçmek amacfyla 20 sorudan olugan çoktan seçmeli bir test hazfrlanmfgtfr. Uygulanan bu anket ile eko-okullarfn çevre eitimi konusundaki faaliyetleri ve örenciler üzerindeki etkisi klasik okullarla kargflagtfrflarak ölçülmek istenmigtir. Bu aragtfrmanfn sonucunda, eko-okul örencilerinin okullarfnda yapflmakta olan uygulamalf faaliyetlerden dolayf pratikte daha bilinçli, klasik okul örencilerinin ise daha çok teorik alanda daha bagarflf olduu gözlenmigtir. Anahtar Sözcükler: çevre eitimi, eko-okul, ilköretim, Türkiye G"R"6 CanlFlarFn kargflfklf etkilegim halinde bulunduklarf yagam ortamf olarak tanfmlayabileceimiz çevre kavramf, günümüzde çou canlflar için bir olumsuzluu igaret eden kirlilik kavramfyla birlikte anflmaya baglamfgtfr. Çevre kirlilii tüm dünyada olduu gibi yurdumuzda da çafmfzfn önemli bir sorunu haline gelmigtir. SanayileGme ve teknolojideki ilerlemeler, insanlara birçok kolaylfklar salamanfn yanf sfra çevreyi de yavag yavag canlflar için olumsuz yönde deigtirmeye baglamfgtfr. HFzlF nüfus artfgf ve buna balf olarak daha fazla madde ve enerji tüketimi çevreyi olumsuz yönde etkilemeye devam etmigtir. Günümüzde çevre kirlilii, ülkelerin sfnfrlarfnf agarak tüm dünyayf içine alan küresel bir tehdit haline gelmigtir. Bu sorunlarfn üstesinden gelebilmek ise ancak bilinçli bir toplum olugturmakla mümkün olabilir. Okullarda iyi bir çevre eitimi vermek bilinçli bir toplum olugturmada önemli basamaklardan biridir. Çevre eitimi, içinde yagadffmfz çevrenin korunmasfnfn önemini sistemli ve bilimsel yollarla öreten eitim olarak tanfmlanabilir. Çevre eitiminin temel amacf ise çevre problemleri hakkfnda duyarlf olan ve olasf çözümleri veya çözüm yollarfnf salayabilecek yetenekte bilinçli kitleler olugturmak Geklinde verilebilir (Külköylüolu, 2000:159). AyrFca çevre eitimiyle, insanlarfn ekolojik dengeyi ve bu denge içindeki yerlerini kavramalarf, çevreleriyle nasfl uyum içinde yagayabileceklerine iligkin görüg geligtirmeleri, etkin ve sorumlu bir katflfm için gerekli becerileri kazanmalarf da amaçlanmaktadfr (Çevre BakanlFF, 2003). Ülkemizde eitim düzeyinin dügük olmasf, kigilere sorunlarla ilgilenme ve çözüm yollarf arama bilincinin kazandfrflmamasf nedeniyle, bugün toplumumuzun büyük bir kfsmfnda çevrenin korunmasf ilgilenmeye demeyen bir konu olarak algflanmaktadfr. Oysaki, günümüzde teknolojinin ilerlemesi ve iletigim organlarfnfn hfzla yayflmasf dünyada güç ve deer kavramlarfnf hfzla deigtirmektedir (nanç ve Kurgun, 2000: 52-53). 14-18 Ekim 1977 yflfnda BirleGmiG Milletler Eitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO) taraffndan Tiflis kentinde düzenlenen uluslararasf konferans sonucunda yayfnlanan nihaî bildirgede ilköretimde çevre eitiminin, eitimimizdeki yerinin nasfl olmasf gerektii Gu Gekilde açfklanmfgtfr (Özinönü, 1983:60-61). 1 Biyoloji Öretmeni, Ankara 2 Doç. Dr. Sönmez Girgin, Gazi Universitesi, Gazi Eitim Fakültesi, sonmez.girgin@gmail.com 402

Çevre eitimi deigik eitim kademelerine uyum salayabilecek bir Gekilde plânlanmalf, örnein, ilköretim kademesinde çevre-okul temasfna afrlfk verilmelidir. Somut örenme yöntemlerini içeren çevre ziyaretleri yoluyla, çevre insan iligkileri ve çevre insan dengesi, çevre bozulmasf, çevre kirlenmesi ve çevre yeterlilik kavramlarf ile bunlarla balantflf pratik sorunlarfn farkfna varflmasfna olanak salanmalfdfr. Gözleme dayalf olarak, Hayat Bilgisi, Matematik, Türkçe ve Fen dersleri de etkilegimli olarak çevre eitimi programfna katflmalfdfr. Ülkemizde yukarfdaki nihai sonuçta belirtildii gibi ilköretim programlarfnda belirli ölçülerde çevre ile ilgili konulara yer verilmektedir. Sekiz yfllfk ilköretim ile birlikte ilköretim okullarfnda yer alan dersler ve bunlarfn süreleri, öretim programlarf, ders kitaplarf yeniden düzenlenmigtir. Müfredatta Hayat Bilgisi, Fen Bilgisi, Sosyal Bilgiler, Türkçe, Din Kültürü ve Ahlâk Bilgisi Dersleri içinde yer yer çevre ile ilgili konulara yer verilmektedir. Klasik eitim yapan ilköretim okullarfnda müfredatta kapsamlf bir Çevre dersi teori ve uygulamasf bulunmamaktadfr. Günümüzde, okullarda teorik düzeyde bilgiler vermekle sfnfrlf kalan çevre eitimi dersleri ile yetinmeyen birçok ülke, çevre eitimi temelli okullar olugturarak bilinçli bireyler olugturma yoluna gitmektedir. AyrFca bazf ülkeler okullarfnda çevre eitimi ile ilgili bir model olugturma çabasf göstermektedir. Örnein Rauch, 2000 yaptff çalfgmada bir okul geligtirme biçimi olarak okullarfn ekolojizasyonu, yani her alanda ekolojik yaklagfmlarfn öne çfkmasf, kavramfnf açfklamaktadfr. Bu çalfgma Avusturya Eitim ve Kültür BakanlFF taraffndan desteklenen bir çalfgmaya dayalfdfr. ÇalFGmada ngiltere ve Orta Avrupa da çevre eitimi temelli okullardan edinilen tecrübeler ve modeller hakkfnda bilgi veren literatürler aragtfrflmfg ve bu aragtfrmaya dayanarak Avusturya daki okullarfn ekolojizasyonu gerçeklegtirilirken, olmasf gereken bazf özellikler teklif edilmigtir. Teklif edilen bu özellikler Avusturya da çevre okulu geligtirme programfnfn temelini olugturmaktadfr. Çevre eitimi temelli okullar olugturmayf hedef alan projelerden birisi de uluslararasf nitelikli Eko-Okullar Projesi dir. Eko-Okullar Projesi uluslararasf nitelikte olup, 30 ülkede ve toplam 7500 ilköretim okulunda çevre bilinci, çevre yönetimi ve sürdürülebilir kalkfnma eitimi vermek için uygulanan bir programdfr. Bu projeyi uygulayan ülkeler ise; Almanya, Belçika, Bulgaristan, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Fransa, Güney Afrika, Güney KFbrFs, HFrvatistan, Hollanda, ngiltere, rlanda, skoçya, spanya, sveç, talya, zlanda, Kenya, Letonya, Litvanya, Malta, Norveç, Portekiz, Romanya, Rusya, Slovenya, Uili, Yunanistan ve Türkiye dir. Eko-Okullar Projesi; Avrupa ölçeinde programlanmfg bir proje olup, çevre için yapflan kapsamlf bir okul aktivitesini içeren bir projedir. Proje, okullardaki çevreye iligkin konularfn, müfredat programfndan günlük yagama aktarflmasfnf salar ve bu konuda yol göstericidir ve bu da örencilerin çevreye iligkin konularfn önemini kavramasfnf ve gerek kigisel gerekse aile yagamlarfnda bu konulara daha ciddi bir önem vermelerini salar. Ülkemizde bu projeyi uygulayan okullar MEB in (Milli Eitim BakanlFF) belirledii ilköretim programf içerisine Eko-Okullar Projesi nin kapsamfndaki programf eklerler. Günümüzde çevre konusu büyük önem kazanmfgtfr ve sürdürülebilir çevre kavramf kapsamfnda, yagamfmfzfn her kesiminde etkili olmaktadfr. Çevrenin korunabilmesi için bilinçli genç nesile ve topluma ihtiyaç vardfr. Bu nedenle Eko-Okullar Projesi ayrf bir anlam tagfmaktadfr. Bu programf uygulayan okullarda, örenciler hem çevre konularfnda bilgi edinirler, hem de ailelerini, yerel yönetimleri ve sivil toplum kuruluglarfnf çevre konusunda bilinçlendirmede etkin rol alfrlar. Bu proje kapsamfnda yaptfklarf çalfgmalarla ve verdikleri çevre eitimiyle üstün bagarf salamfg okullara YeGil Bayrak Ödülü verilir. Ödül, uluslararasf düzeyde tanfnan ve saygfnlff olan, çevreye duyarlf olan bir eko-etikettir. Program, çevre için yapflan tüm okul faaliyetlerini kapsar ve uygulandff okullardaki bagarfsf, okul müdürü bagta olmak üzere okul idaresinin ve öretmenlerinin ilgisine balfdfr. AmacF, eko-okullar kitapçffnda verilen çevre bilincinden yola çfkarak hem okulda hem de okulun bulunduu semtte çevreci faaliyet göstermektir. Yürütücüsü, okulda çalfgan her kesimden ve velilerden birer temsilci ile gönüllü örenci grubundan olugan bir komitedir. Komitede yer alan bir öretmen de koordinasyon görevini üstlenir. Eko-Okullar ProgramF ndaki en önemli ve bütünlegtirici etken ise örenci katflfmfdfr. Komitenin yerel halkf ve 403

yöneticileri bilinçlendirme çabalarf ise örencilerde diyalog kurabilme becerilerini geligtirmeyi ve iyi bir yurttaglfk eitimini salar. Eko-Okullar ProgramF na katflan okullar kendi müfredatlarfnf programfn kalbini olugturan ve agafda belirtilen ögelere adapte ederler. Bu ögeleri Gu Gekilde belirtebiliriz: 1. Eko-Okullar Komitesi Kurulmas/: Eko-Okullar Projesi nin beyni olan komite okulun çevre yöneticileri konumundaki örenciler, öretmenler, görevliler, veliler ve hatta yerel yöneticilerden olugur ve okulun çevre konularfndaki aktivitelerini organize eder ve yönetir. 2. Çevre "nceleme: Okuldaki çalfgma, okulun çevre üzerinde yarattff etkileri incelemekle baglar. Örenciler, okulda atflan çöp miktarfndan alt yapf (kanalizasyon, vb.) yetersizliklerine kadar her konuda incelemeler yaparlar. 3. Eylem Plan/: Çevresel inceleme sonucu ortaya çfkan sonuçlarf deerlendirerek belirlenen önceliklere göre uygulanabilir, gerçekçi amaçlar ve çevresel performansf arttfrmak üzere tarihler belirlenir. 4. Gözlem ve De.erlendirme: Okulda belirlenen eylem planfnfn takip edilmesini ve çalfgflan konularda bagarflf olunmasfnf salar. AynF zamanda, okulda verilen çevre eitiminin sürekliliinin güvencesidir. 5. Müfredat Çal/2mas/: AtFk, enerji, su konularfnda bütün okulda sfnff çalfgmalarf yapflfr. Bütün okulda su ve enerji tasarrufu, atfklarfn ayrfgtfrflmasf, toplanmasf ve geri dönügüm uygulama çalfgmalarf yapflfr. Amaç, çevresel eitimi, ulusal okul müfredatlarfnfn bir parçasf haline getirmektir. 6. Bilgilendirme ve Kat/l/m: Veliler, yerel yönetimler, sanayiler ve daha genig toplum Eko- Okullar ProgramF nda yer almaya bagladfkça projenin boyutu büyüyecektir. Okullar ve örenciler, bilgi ve deneyim edinmek için dier kuruluglarla iletigime girerler. Okullar yaptfklarf çalfgmalarla kendi çevrelerini de çevresel konularda duyarlf olmaya çafrfrlar. 7. Eko-"lke: Okulun çevre içerikli çalfgmalarfndaki sorumluluunu gösteren amaçlarfn bir ifadesidir. Projenin uygulanmasf, örencilere çevre konusunda olduu kadar, yagamlarf boyunca kullanacaklarf ve bagarflarfnf etkileyecek alfgkanlfklar kazandfrfr. Eko-Okullar Projesi ile ilgili çou verilere internet ortamfndan (http://www.turcev.org.tr ) ve TÜRÇEV (1995) den ulagflmfgtfr. Yurt dfgfnda eko-okullarf da içine alan bazf aragtfrmalar gerçeklegtirilmigtir. Bunlardan biri Carlsson ve Sanders (2004) taraffndan gerçeklegtirilen çalfgmadfr. Carlsson ve Sanders (2004) taraffndan ngiltere ve Danimarka da çevre temelli eitime iligkin bir çalfgma gerçeklegtirilmigtir. YapFlan bu çalfgmada okullar ile hükümet ve özel organizasyonlar gibi dfg etmenler (dfg aktörler) arasfndaki igbirlii ve katflfm konusu ele alfnmfgtfr. Söz konusu bu çalfgma Danimarka ve ngiltere den seçilen okullardaki iki farklf çevre eitimi projesini ele alfr. Bunlardan biri ngiltere deki ngiliz Temel OkullarF GeliGtirme Projesidir (The English School Grounds Development Project). Dieri ise Danimarka Eko-Okullar Projesidir (The Danish Eco School Project). Her iki projede de örenci katflfmlf okul konseyi modeli söz konusudur. Bu makalenin tüm amacf Danimarka ve ngiltere deki iki örnek çalfgmadan yola çfkarak çevre eitiminde dfg aktörler ve okullar arasfndaki igbirlikçi projelerdeki igbirlii ve katflfm kavramlarfnf tartfgmaktfr. Bu çalfgmanfn yapflma nedeni her iki ülkedeki çevre eitimini etkileyen eitim stratejilerindeki deigmeler ve çevre eitiminin tartfgmalf politikasfndan dolayfdfr. Her iki projenin de amacf (ngiliz Temel OkullarF GeliGtirme Projesi ve Danimarka Eko-Okullar Projesi) çevre eitiminde yapflacak eitsel deigikliklere okul yaklagfmfnfn nasfl olmasf gerektiini belirlemeye yöneliktir. Örnein her iki projede de, kurulacak okul konseyine örencilerin katflfmf esastfr. Bu Projeler, hükümet ve özel çevre organizasyonlarf gibi okul dfgf faktörler ile öretmen ve örencilerin okul konseyindeki rollerinin doru anlagflmasfnf ve kigi ile kurumlar arasfnda igbirlikçi yaklagfmf öngörür. AyrFca her iki projeye iligkin farklf bakfg açflarf da bu çalfgmalarda tartfgflmfgtfr. Eko-Okullar Projesi Türkiye de UluslararasF Çevre Eitim VakfF (FEE) koordinasyonunda 404

yürütülmektedir. Türkiye Çevre Eitim VakfF (TÜRÇEV), ülkemizi temsilen 1993 yflfnda FEE ye üye olmugtur; takiben 1995 yflfnda da Eko-Okullar Projesi TÜRÇEV koordinasyonunda ülkemizde uygulanmaya baglamfgtfr. Bugün Ankara, Antalya, AydFn, Artvin, BalFkesir, BartFn, Bilecik, Bursa, Denizli, DiyarbakFr, EskiGehir, Gaziantep, Giresun, Isparta, çel, stanbul, zmir, Kocaeli, Konya, Kütahya, Manisa, Mula, Rize, Sakarya, Samsun, Van illerindeki bazf ilköretim okullarf bu projede yer almaktadfr. SayFlarF da her geçen gün artmaktadfr. Bu aragtfrmada amaç, eko-okullarfn vermekte olduklarf çevre eitiminin, klasik okullardaki çevre eitimiyle kargflagtfrflmasf ve çevre eitimi konusunda ne derece bagarflf olduklarfnfn, örencileri bilinçlendirmede amaçlarfna ulagfp ulagmadfklarfnfn belirlenmesidir. AynF zamanda aragtfrmada uygulanan anketle, eko-okullarfn ve klasik okullarfn çevre sorunlarfna yaklagfmf, çevre bilinci olugturmak amaçlf faaliyetlere ne derece yer verdikleri, örencilerin çevre sorunlarfna yaklagfmf ve sorumluluklarfnf yerine getirme durumlarf, eko-okul ve klasik okul örencilerinin çevre bilgisi, ekookullarfn ve klasik okullarfn vermekte olduklarf çevre eitiminin örenciler üzerindeki yeterlilikleri ve ülkemizde bu projenin ne derece bagarflf olduu açfa çfkarflmak istenmigtir. YÖNTEM Bu bölüm aragtfrma modeli, evren ve örneklem, veri toplama aracf, verilerin toplanma ve çözümlenmesi ile ilgili bilgiler içermektedir. Ara2t/rman/n Modeli AraGtFrma genel tarama modelinde yapflmfgtfr. ÇalFGmada, bahsedilen yeni yaklagfmlarla ve projelerle eitimlerini daha ileri boyutlara tagfmak isteyen eko-okullarfn vermekte olduklarf çevre eitiminin, yürürlükteki programlarf uygulayan okullardaki çevre eitimiyle kargflagtfrflarak ne derece bagarflf olduklarf ve örencilerini bilinçlendirmede amaçlarfna ulagfp ulagamadfklarf okullar arasfndaki farklflfklar da ortaya konarak ölçülmeye çalfgflmfgtfr. AraGtFrma bu yönüyle betimsel bir çalfgma niteliindedir. Evren ve Örneklem AraGtFrmanFn evrenini; Ankara daki ilköretim kurumlarfnfn 8. sfnff örencileri olugturmaktadfr. AraGtFrmanFn örneklemini ise, 2004-2005 öretim yflfnda, Ankara ili sfnfrlarf içinde bulunan, çevre eitimi üzerine çalfgmalar yapan eko-okullarfn birinden 26 (çalfgmada eko-okul-i diye adlandfrfldf) ve dier eko-okuldan 60 (çalfgmada eko-okul-ii olarak adlandfrfldf) sekizinci sfnff örencisi ile klasik eitime devam eden okullarfn birinden 32 (çalfgmada klasik okul-i olarak adlandfrfldf) ve bir dier klasik okuldan 60 (çalfgmada klasik okul-ii olarak adlandfrfldf) sekizinci sfnff örencisi olugturmaktadfr. Veri Toplama Arac/n/n Geli2tirilmesi ÇalFGmada kullanflan veri toplama aracf üç bölümden olugmaktadfr. Birinci ve ikinci bölümde örencilerin çevre ile ilgili tutumlarfnf ölçmek amacfyla anket geligtirilmigtir. Birinci bölümde örencilerin kendilerinin ve aile üyelerinin herhangi bir gönüllü kuruluga üye olup olmadff örenilmek istenmigtir. kinci bölümde örencilerin çevre ve çevre sorunlarfna kargf ilgilerine ve okullarfnfn bu konudaki çalfgmalarfna yönelik sorulara yer verilmigtir. Veri toplama aracfnfn üçüncü bölümünde ise örencilerin çevre sorunlarf hakkfndaki bilgilerini ölçmek amacfyla 20 sorudan olugan çoktan seçmeli bir test hazfrlanmfgtfr. Anketin geçerli ve güvenilir olmasf için ön test yapflmfgtfr. Sorular hazfrlanfrken eitim programf incelenmig ve alanfnda uzman olan kigilerin görügleri alfnmfgtfr. Ön test aynf eitim kademesinde ve düzeyinde olan, farklf okullardaki örencilere uygulanmfgtfr. Ön test sonucunda hazfrlanan ankette yer alan sorularfn genel ortalamasf 3.15 ve ortalamalarfn deigim aralff 4.08 olarak bulunmugtur. Soru ortalamalarfnfn testi sonucunda ortalamalarfn farklf olduu görülmügtür (P=0.00 < 0.05). 35 soruluk ölçekte güvenirlik katsayfsf [ = 0.9595 ([ düz. = 0.9531) olarak bulunmugtur. Sonuçlar deerlendirilerek gerekli düzenlemeler yapfldfktan sonra aragtfrmanfn amacfna yönelik hazfrlanan anket ve test asfl aragtfrma grubuna uygulanmfgtfr. 405

Verilerin Toplanmas/ HazFrlanan anket ve test, gerekli izinler alfndfktan sonra, yukarfda bahsedilen ilköretim okullarfnfn 8. sfnff örencilerine 2004-2005 öretim yflf I. yarfyflfnda uygulanmfgtfr. Tablo 1 de anketin uygulandff okullar ve örenci sayflarf verilmigtir. Tablo 1: Veri toplama yaplan okullar ve örenci says Okul Türü Okullar Örnekleme yapflan örenci sayfsf Eko-Okullar Eko-Okul-I 26 Eko-Okul-II 60 Klasik Okullar Klasik Okul-I 32 Klasik Okul-II 60 TOPLAM 178 Verilerin Analizi Verilerin analizinde bütün istatistiksel iglemler, SPSS (ver. 11.0), minitab (ver. 11.5) paket programlarf ve excel programf kullanflarak yapflmfgtfr. Anket sorularfna verilen cevaplarfn yüzde (%) ve frekans daflfmlarf, ayrfca uygulanan testten örencilerin almfg olduu puanlarfn ortalamalarf ve standart sapmalarf hesaplanmfgtfr. Yine eko-okullar ve klasik okullardaki örencilerin ankete vermig olduklarf cevaplara göre Khi-kare test uygulanarak iki okul grubunun kargflagtfrflmasf yapflmfgtfr. Khi-kare testi, beklenen deerlerle gözlenen deerler arasfndaki farkfn anlamlf olup olmadffnfn testidir. Genellikle bir faktörün dier bir faktöre balf olarak deigip deigmediinin veya etkisi olup olmadffnfn belirlenmesi amacfyla kullanflfr (Dytham, 2003). DolayFsFyla beklenen deerlerle ankete verilen cevaplar kfyaslanmfgtfr. Bizim burada beklediimiz deer eko-okullarfn anket sorularfna verdikleri olumlu cevap yüzdelerinin daha yüksek olmasfdfr. Çevre koruma amaçlf kulüp ya da topluluklara üye olan ve olmayan örencilerin çevre ve çevre sorunlarfna yönelik tutumlarf arasfnda fark olup olmadff belirlenmek istenmigtir. Fakat çevre koruma amaçlf kulüp ya da topluluklara üye olan örencilerin sayfsf analiz edilebilecek grup büyüklüüne ulagmadff için belirtilen durumun deerlendirilmesi yapflamamfgtfr. BULGULAR AraGtFrmadan elde edilen bulgular üç bölüm halinde deerlendirilmigtir. Anketin Birinci Bölümünün De.erlendirilmesi Birinci bölümde örencilerin kendilerinin ve aile üyelerinin herhangi bir gönüllü kuruluga üye olup olmadff örenilmek istenmigtir. AlFnan cevaplara göre, aragtfrmaya katflan Klasik Okul-I ve Eko- Okul-II örencileri gönüllü bir kuruluga üye olmadfklarfnf belirtirken Eko-Okul-I den 3 örenci kendisinin ve ailesinin TEMA VakfF na üye olduunu belirtmigtir. Klasik Okul-II örencilerinden 1 kigi hem kendisinin hem de ailesinin Greenpeace üyesi olduunu geriye kalan (56 kigi) % 93 lük kfsfm ise hiçbir kuruluga üye olmadfklarfnf belirtmiglerdir. Eko-OkullarFn ve Klasik OkullarFn Çevreye Yönelik TutumlarFnFn Deerlendirilmesi Anketin bu 2. bölümünde örencilerin çevre ve çevre sorunlarfna kargf ilgilerine ve okullarfnfn bu konudaki çalfgmalarfna yönelik bulgulara yer verilmigtir. Elde edilen verilere balf olarak ekookullarla klasik okullar kfyaslanmfgtfr. Elde edilen sonuçlar Tablo 2 de verilmigtir. Tablo 2 ye baktffmfzda, yapflan khi-kare testi sonucunda 1. soru (P= 0.097>0.05); 2. soru (P= 0.108>0.05); 3. soru (P= 0.487>0.005); 4. soru (P= 0.136>0.005); 5. soru (P= 0.538>0.05); 6. soru (P= 0.227>0.05); 8. soru (P= 0.243>0.05) ve 12. sorulara (P= 0.210<0.05) verilen yanftlar açfsfndan iki okul arasfnda istatistiksel olarak bir fark görülmemektedir. 406

Tablo 2. Eko-Okullar ve Klasik Okullarda Okuyan Örencilerin 2. bölümde yer alan anket sorular açsndan kar!la!trlmas (Tabloda numaralarla belirtilen sorular a!ada belirtilmi!tir)* Soru 1. Çevre ile ilgili Gikayetlerinizi herhangi bir kuruma bildiriyor musunuz? Soru 2. Çevre ile ilgili Gikayetlerinizde ilk bagvurmanfz gereken kurum sizce hangisi olmalfdfr? Soru 3. Sizce çevrenizdeki insanlar çevre temizliine gereken önemi gösteriyor mu? Soru 4. AldFFnFz çevre eitiminin nasfl desteklenmesini istersiniz? Soru 5. AldFFnFz çevre eitimini yeterli buluyor musunuz? Soru 6. Okulunuzda zorunlu olarak çevre dersi konulmasfnf ister misiniz? Soru 7. Okulunuzda çevre ile ilgili proje yarfgmalarf düzenleniyor mu? Soru 8. Örencileri bilgilendirmek amacfyla okulunuzda çevre sorunlarf ile ilgili faaliyetlerde bulunuluyor mu? Soru 9. Okulunuzda Çevre Kolu, çevre sorunlarf ile ilgili çalfgmalar yapfyor mu? Soru 10. Okulunuzda çevre ile ilgili pano düzenlemesi, okul gazetesi, dergi vb. çalfgmalar yapflfyor mu? Soru 11. Okulunuzda atfklarfn (kâft, cam vb.) toplanmasf ve ayrfgtfrflmasfyla ilgili olarak geri dönügüm konusunda uygulama faaliyetleri yapflfyor mu? Soru 12. Siz; su, enerji tasarrufu ve çevre temizlii konularfnda sorumluluklarfnfzf yerine getirdiinizi dügünüyor musunuz? EKO-OKULLAR KLASK OKULLAR SORULAR* SEÇENEKLER SAYI ORAN (%) SAYI ORAN (%) KH-KARE TEST Hiçbir zaman 29 33.7 32 34.8 Nadiren 23 26.8 33 35.8 1 Bazen 23 26.8 24 26.1 P= 0.097>0.05 Genellikle 8 9.3 3 3.3 Her zaman 3 3.4 0 0 Belediye 32 37.2 44 47.8 KaymakamlFk 1 1.2 0 0 2 Valilik 1 1.2 1 1.1 Çevre l Müdürlüü 42 48.8 44 47.8 P= 0.108>0.05 Dier 8 9.3 2 2.2 CevapsFz 2 2.3 1 1.1 Hiçbir zaman 23 26.7 16 17.4 Nadiren 29 33.8 30 32.6 3 Bazen 18 20.9 25 27.1 P= 0.487>0.005 Genellikle 11 12.8 16 17.4 Her zaman 5 5.8 5 5.4 Tv, radyo 19 22.1 40 43.5 4 Sosyal faaliyetler 26 30.2 25 27.2 Uygulama çalfgmalarf 35 40.7 25 27.2 P= 0.136>0.005 Dier 6 7.O 2 2.1 5 Evet 28 32.6 35 38 HayFr 58 67.4 57 62.0 P= 0.538>0.05 Evet 52 60.4 47 51.1 6 HayFr 33 38.4 45 48.9 P= 0.227>0.05 CevapsFz 1 1.2 0 0.0 Hiçbir zaman 17 19.7 53 57.6 7 Bazen 54 62.8 38 41.3 P= 0.00<0.05 Her zaman 15 17.5 1 1.1 Hiçbir zaman 21 24.4 31 33.7 8 Bazen 56 65.1 54 58.7 Her zaman 9 10.5 6 6.5 P= 0.243>0.05 CevapsFz 0 0.0 1 1.1 Hiçbir zaman 23 26.8 38 41.3 9 Bazen 39 45.3 42 45.6 Her zaman 23 26.8 11 12.0 P= 0.03<0.05 CevapsFz 1 1.1 1 1.1 Hiçbir zaman 5 5.8 22 23.9 10 Bazen 39 45.4 53 57.6 Her zaman 42 48.8 16 17.4 P= 0.00<0.05 CevapsFz 0 0.0 1 1.1 Hiçbir zaman 31 36.1 48 52.2 11 Bazen 33 38.4 32 34.8 Her zaman 22 25.5 11 11.9 P= 0.01<0.05 CevapsFz 0 0.0 1 1.1 Hiçbir zaman 10 11.6 5 5.5 12 Bazen 41 47.7 53 57.6 Her zaman 35 40.7 33 35.8 P= 0.210<0.05 CevapsFz 0 0 1 1.1 TOPLAM 86 100 92 100 407

7. soruya verilen yanftlar açfsfndan eko-okullar ve klasik okullar arasfnda çevre ile ilgili proje yarfgmalarfnfn düzenlenme durumu açfsfndan istatistiksel olarak bir farklflfk vardfr (Tablo 2). Ekookullarda çevre ile ilgili proje yarfgmalarfnfn klasik okullara göre daha sfk yapfldff görülmektedir (P=0.00<0.05). Gülen (2002) yaptff çalfgmada klasik okullarda gezi, proje ve deney yöntemlerinin neredeyse hiç kullanflmadffnf ifade etmektedir. Bu çalfgmada da proje yarfgmalarfnfn klasik okullarda daha az yapfldff sonucuna ulagflmfgtfr. DolayFsFyla Gülen (2002) in elde ettii sonuç bu verileri destekler niteliktedir. Tablo 2 ye bakfldffnda bu soruya verilen hiçbir zaman yanftfnfn oranf ekookullarda % 19.7 iken klasik okullarda bu oran % 57.6 dfr. Bu farkfn çok fazla olduu göze çarpmaktadfr. Bu da eko-okullarfn çevre ile ilgili proje yarfgmalarfna daha fazla önem verdiini göstermektedir. Eko-okullarda bazen cevabfnfn oranf % 62.8, her zaman cevabfnfn oranf %17.5 tir. Klasik okullarda bazen cevabfnfn oranf % 41.3 iken her zaman cevabfnfn oranf %1.1 dir. 9. soruya verilen yanftlar açfsfndan, eko-okullar ve klasik okullardaki çevre kollarfnfn çevre sorunlarf ile ilgili çalfgmalar yapma durumlarf açfsfndan aralarfnda istatistiksel olarak bir farklflfk vardfr (P=0.03<0.05). Bu fark bize eko-okullarfn çevre kolunun daha sfklfkla faaliyette bulunduunu göstermektedir. Bu bulgu da eko-okullarda yürütülen projenin çevre kolunun faaliyetleriyle desteklendii Geklinde yorumlanabilir (Tablo 2). Tablo 2 ye göre, eko-okul örencilerinin % 26.8 i bu soruya hiçbir zaman cevabfnf verirken aynf soruya bazen cevabf verenlerin oranf % 45.3 ve her zaman cevabf verenlerin oranf % 26.8 dir. Buna kargfn klasik okullarda hiçbir zaman cevabfnfn oranf % 41.3 iken bazen yanftfnfn oranf % 45.6 ve her zaman yanftfnfn oranf % 12 dir. 10. soruya verilen yanftlar açfsfndan eko-okullar ile klasik okullarda çevre ile ilgili pano düzenlemesi, okul gazetesi, dergi vb. çalfgmalarfn yapflmasf durumu istatistiksel olarak farklflfk göstermektedir (P=0.00<0.05). Burada eko-okullarfn klasik okullara göre daha sfklfkla çevre ile ilgili pano, dergi, okul gazetesi ile ilgili çalfgmalarfna yer verdii görülmektedir. Titrek (1999) ilköretim okullarfnfn çevre ile iligkilerini aragtfrdff çalfgmada klasik okullarda okul gazetesi ve okul dergisi vb. kültürel yayfn ve çalfgmalarfn nadiren gerçeklegtirildiini belirtmigtir. Bu çalfgmada ise klasik okullarda daha az gerçeklegtirildii sonucuna ulagflmfgtfr. Titrek (1999) un elde ettii sonuçlar bu aragtfrmanfn sonuçlarfnf destekler niteliktedir. ÇalFGmamFzda alfnan anket sonuçlarfna göre eko-okul örencilerinin % 5.8 F bu soruya hiçbir zaman cevabfnf verirken klasik okul örencilerinin % 23.9 u hiçbir zaman seçeneini igaretlemigtir. Yine eko-okul örencilerinin % 48.8 i her zaman cevabfnf verirken klasik okul örencilerinde bu oran % 17.4 tür. Bazen cevabfnfn oranf ise eko-okullarda % 45.4 iken klasik okullarda % 57.6 dfr (Tablo 2). 11. soruya verilen yanftlar açfsfndan Tablo 2 ye baktffmfzda, okullarda atfklarfn toplanmasf ve ayrfgtfrflmasfyla ilgili olarak geri dönügüm konusunda uygulama faaliyetlerinin yapflma durumu iki okul grubu arasfnda istatistiksel olarak bir farklflfk göstermektedir (P=0.017<0.05). Eko-okullarFn atfklarfn toplanmasf ve ayrfgtfrflmasf ile ilgili geri dönügüm konusunda uygulama faaliyetlerini klasik okullara göre daha afrlfklf olarak yaptfklarf görülmektedir. Bu bulgu da eko-okullarfn proje kapsamfnda olan bu konularf bagarflf bir Gekilde igledikleri Geklinde yorumlanabilir. Tablo 2 de de gösterildii üzere eko-okullardaki örencilerin % 25.5 i, klasik okullardaki örencilerin % 11.9 u her zaman okullarfnda atfklarfn toplanmasf ve ayrfgtfrflmasf ile ilgili geri dönügüm konusunda uygulama faaliyetlerinin yapfldffnf belirtirken, eko-okullardaki örencilerin % 36.1 i, klasik okullardaki örencilerin % 52.2 si hiçbir zaman okullarfnda atfklarfn toplanmasf ve ayrfgtfrflmasf ile ilgili geri dönügüm konusunda uygulama faaliyetlerinin yapflmadffnf belirtmiglerdir. Ö.rencilerin Çevre Sorunlar/ Hakk/ndaki Bilgilerinin De.erlendirilmesi Bu 3. bölümde örencilerin çevre sorunlarf hakkfndaki bilgilerini ölçmek amacfyla 20 sorudan olugan çoktan seçmeli bir test uygulanmfg ve test sorularf EK te verilmigtir. Test genel olarak bakfldffnda üç alt bölüm altfnda toplanmfgtfr. Bunlar; 1. Örencinin hava, su ve toprak kirlilii hakkfndaki bilgisi 2. Örencinin temel çevre bilgisi 3. Örencinin çevre için çalfgan sivil toplum kuruluglarf hakkfndaki bilgisi Geklinde sfralanabilir. 408

Testten elde edilen verilere balf olarak eko-okullar ile klasik okullar kargflagtfrflmfgtfr. Birinci Alt Bölüm: Ö.rencinin hava, su ve toprak kirlili.i hakk/ndaki bilgisi Bu alt bölümde hava, su ve toprak kirliliini ölçmek üzere çoktan seçmeli 10 soru (1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 9., 10. ve 19. sorular) sorulmugtur. Eko-okul ve klasik okullarda bu sorulara doru yanft veren örencilerin yüzde (%) olarak oranlarf Uekil 1 de verilmigtir. Oran ( % ) 1 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 1 2 3 4 5 6 7 9 10 19 Sorular Eko Okullar Klasik Okullar ekil 1. Eko-Okullar ve Klasik Okullarda 1., 2., 3., 4., 5., 6., 7., 9., 10., ve 19. sorulara doru yanft veren örencilerin oranlarf (%) 1., 2., 5., 10. ve 19. sorulara verilen doru yanftlar açfsfndan eko-okul ve klasik okul örencileri arasfnda yüzde (%) olarak önemli bir fark belirlenmemigtir (Uekil 1). Birinci soruda örencilere asit yamurlarfnfn nasfl olugtuu sorulmugtur. kinci soru da örencilerden hava kirliliine neden olmayan faktörü bulmalarf istenmigtir. 5. soruda ise erozyona neden olmayan faktör sorulmugtur. Onuncu soruda sera etkisine sebep olan gaz, 19. soruda ise içme sularfnfn temizlenme basamaklarfnda yer almayan seçenek sorulmugtur. Bu sorulara doru yanft verme oranlarf her iki okulda da birbirine yakfndfr. 3. soruda ise 2. soruya benzer bir soru sorulmugtur. Eko-okul örencilerinin % 80.2 si, klasik okul örencilerinin de % 85.9 u doru seçenei igaretlemigtir. 4. soruda toprafn insan salff açfsfndan zararlf olmasfna neden olmayan faktör sorulmugtur. Ekookul örencilerinin % 38.4 ü doru seçenei igaretlemig, klasik okul örencilerinin ise % 59.8 i doru yanft vermigtir. 6. soruda örencilerden su kirliliinin sebeplerinden olmayan seçenei igaretlemeleri istenmigtir. Eko-okul örencilerinin % 75.5 i, klasik okul örencilerinin ise % 85.9 u doru yanft vermiglerdir. 7. soruda ise hava, su ve toprak kirliliini önlemenin en etkili yolu sorulmugtur. Eko-okul örencilerinin % 17.4 ü, klasik okul örencilerinin ise % 12 si doru seçenei igaretlemigtir. 9. soruda suya ve topraa bfrakflan zehirli ve kalfcf atfklarfn insana nasfl ulagtff sorulmugtur. Bu soruya eko-okul örencilerinin % 44.2 si, klasik okul örencilerinin ise % 56.5 i doru seçenei igaretlemigtir. "kinci ve Üçüncü Alt Bölümler: Ö.rencinin Temel Çevre Bilgisi; Ö.rencinin Çevre "çin Çal/2an Sivil Toplum Kurulu2lar/ Hakk/nda Bilgisi kinci alt bölümde temel çevre bilgisini ölçmek üzere çoktan seçmeli 9 soru (8., 11., 12., 13., 14., 15., 16., 17., ve 18. sorular) ve üçüncü alt bölümde ise örencinin çevre için çalfgan sivil toplum kuruluglarf hakkfnda bilgisini ölçmek üzere 1 soru (20. soru) sorulmugtur. Eko-okul ve klasik okullarda bu sorulara doru yanft veren örencilerin sayf ve yüzde (%) olarak oranlarf Uekil 2 de verilmigtir. 409

Oran ( % ) 1 0,8 0,6 0,4 0,2 Eko Okullar Klasik Okullar 0 8 11 12 13 14 15 16 17 18 20 Sorular ekil 2. Eko-Okullar ve Klasik Okullarda 8., 11., 12., 13., 14., 15., 16., 17., 18., ve 20. sorulara doru yanft veren örencilerin oranlarf (%) 18. soruya verilen doru yanftlar açfsfndan eko-okul ve klasik okul örencileri arasfnda yüzde (%) olarak önemli bir fark belirlenmemigtir (Uekil 2). 18. soruda verilenlerden hangisinin ekosistemlerdeki bozulmalar sonucu ortaya çfkan faktörlerden biri olmadff sorulmugtur. Eko-okul örencilerinin % 45.3 ü klasik okul örencilerinin % 44.6 sf doru yanft vermiglerdir. Klasik okul ve eko-okul örencileri arasfnda 8., 11., 12., 13., 14., 15., 16., 17. ve 20. sorulara verdikleri yanftlar açfsfndan fark görülmügtür (Uekil 2). 8. soruda, örencilere verilen seçeneklerden hangisinin doal çevre olmadff sorulmugtur. EkookullarFn % 67.4 ü, klasik okullarfn ise % 80.4 ü doru seçenei igaretlemigtir. 11. soruda örencilere parçalanma sürelerine göre atfklarfn doru sfralanfgf sorulmugtur. Bu soruda doru cevap yaprak-kaft-metal kutu Geklinde olmalfdfr. Eko-okul örencilerinin % 55.8 i doru cevap verirken bu oran klasik okul örencilerinde % 68.4 tür. Yani klasik okullarda doru cevap oranf eko-okullara göre daha yüksektir. 12. soruda örencilerden çevreyle ilgili sorunlarfn çözümü için uygulanmasf gerekli yöntemlerden biri olmayanf bulmalarf istenmigtir. AlFnan sonuçlara göre eko-okullar için doru cevap oranf % 44.2 iken klasik okullar için doru cevap oranf % 80.5 tir. Burada da klasik okullarda doru cevap oranfnfn eko-okullara göre daha yüksek olduu görülmektedir. 13. soruda elektrik santrallerinden hangisinin çevre kirlilii yaratmadff sorulmugtur. Doru yanftf verenlerin oranf eko-okullar için % 40.7 iken klasik okullarda bu oran % 54.3 tür. 14. soruda örencilere verilenlerden hangisinin doal afetler sonucu olugan bozulmalar grubuna girmedii sorulmug ve eko-okullardaki örencilerin % 57 si doru cevap olan radyasyonu igaretlemiglerdir. Klasik okullarda ise bu oran eko-okullara göre oldukça yüksektir ve % 81.5 tir. 15. soruda çevre bilinci geligmig bir insanfn seçeneklerde verilenlerden hangisini yapmayacaf sorulmugtur. Eko-okul örencilerinin % 57 si doru yanftf igaretlerken klasik okul örencilerinin % 73.9 u doru cevap vermigtir. 16. soruda anayasamfza göre çevreyi geligtirmenin, çevre salffnf korumanfn ve çevre kirlenmesini önlemenin kimin görevi olduu sorulmugtur. Eko-okul örencilerinin % 34.9 ü doru cevabf igaretlemiglerdir. Burada eko-okul örencilerinin bagarf oranf oldukça dügüktür. Klasik okullardaki örencilerin ise % 62 si devletin ve vatandagfn görevi olduunu belirterek doru cevabf vermiglerdir. 410

17. soruda kalfcf kirlilie yol açan maddelerin zararlarfnf azaltmak için verilenlerden hangisinin yapflabilecei sorulmug ve eko-okul örencilerinin % 29.1 i klasik okul örencilerinin ise % 43.5 i doru cevap olan bu maddeler dier çöplere karfgtfrflmamalf seçeneini igaretlemiglerdir. 20. soruda örencilere verilen seçeneklerden hangisinin çevre için çalfgan sivil toplum kuruluglarfndan biri olmadff sorulmugtur. Bu soru için doru yanftf igaretleyenlerin oranf ekookullarda % 57 iken bu oran klasik okullar da % 80.5 tir. Klasik okul örencileri eko-okul örencilerine göre bu soruda daha bilinçlidir diyebiliriz OnbeG, 16, 17 ve 20. sorulara verilen cevaplara bakfldffnda eko-okul ve klasik okullar arasfndaki farkfn eko-okullar aleyhine çok fazla olduu görülmektedir. Eko-okullarFn teorik bilgide klasik okullara göre daha yetersiz olduu görülmektedir. Uygulanan Test Sonuçlar/na Göre Okullardaki Ba2ar/ Oranlar/n/n Kar2/la2t/r/lmas/ Bu agamada eko-okullar ve klasik okullardaki örencilerin testten aldfklarf puanlarfn daflfmlarf belirlenmigtir. Testte her doru cevap için 5 er puan verilerek örencilerin testten almfg olduklarf puanlar hesaplanmfgtfr. Eko-okul ve klasik okul örencilerinin testten aldfklarf puanlarfn ortalamasf alfnarak bagarflarf kargflagtfrflmfgtfr. Eko-okullar ve klasik okullardaki örencilerin testten aldfklarf puanlarfn daflfmf Tablo 3 de verildii gibidir. Tablo 3. Eko-Okullar ve Klasik Okullarda okuyan örencilerin teste verdikleri yantlarn puan dalmlar Eko-Okullar Klasik Okullar Puanlar Frekanslar Oran % Puanlar Frekanslar Oran % 15 1 1.2 10 2 2.2 20 3 3.5 15 1 1.1 25 4 4.6 20 1 1.1 30 8 9.3 25 1 1.1 35 8 9.3 30 3 3.2 40 11 12.8 35 1 1.1 45 6 7 40 2 2.2 50 15 17.4 45 4 4.3 55 3 3.5 50 8 8.7 60 6 7 55 6 6.5 65 4 4.6 60 12 13 70 5 5.8 65 16 17.4 75 5 5.8 70 9 9.8 80 5 5.8 75 10 10.9 90 1 1.2 80 11 12 95 1 1.2 85 4 4.3 90 1 1.1 TOPLAM 86 100 TOPLAM 92 100 Eko-okullardaki örencilerin testten aldfklarf puanlarfn ortalamasf 49.42 ve standart sapmasf ± 18 dfr. Klasik okul örencilerinin testten aldfklarf puanlarfn ortalamasf 61.36 ve standart sapmasf ± 17 dir. Testte verilen cevaplara göre, klasik okullardaki örencilerin aldff puanlarfn ortalamalarf 61.36 iken, eko-okullardaki örencilerde puan ortalamasfnfn 49.42 bulunmasf, klasik okullarfn teorik bilgi açfsfndan eko-okullara göre daha bagarflf olduunu göstermektedir. SONUÇLAR Genel olarak eko-okullar ve klasik okullardaki örencilerin çevre ile ilgili hassasiyetleri ve okullarfndaki çevre ile ilgili faaliyetlerin yeterlilii aragtfrflmak istenmigtir. Bu çalfgmadan elde edilen 411

en çarpfcf sonuç Gudur; anketin ikinci bölümünden elde edilen sonuçlara göre eko-okullardaki örencilerin çevre ile ilgili uygulamalf faaliyetlerde bagarflf ve daha bilinçli olduu görülürken anketin üçüncü bölümünden elde edilen sonuçlara göre ise klasik okullardaki örencilerin teorik bilgilerde daha bagarflf olduu görülmektedir. Çünkü eko-okullarda yürütülen faaliyetler örencilerin yaparak yagayarak örenmesini salamaktadfr. Bu da hem kendilerinin hem de çevrelerinin bilinçlenmesine katkfda bulunmaktadfr. Eko-okullar ve klasik okullardaki örencilerde çevre ile ilgili Gikayetlerini bir kuruma bildirmeleri konusunda bir farklflfk görülmemigtir. Fakat her iki okul grubu örencileri de ilk bagvurmalarf gereken kurumun çevre il müdürlüü olduu dügünmüglerdir. Eko-okullar ve klasik okullardaki örencilere göre insanlarfn çevre temizliine gereken önemi gösterme durumlarf arasfnda istatistiksel olarak bir farklflfk yoktur. Örencilerin çounluu ise ülkemizde insanlarfn çevre temizliine gereken önemi yeterince vermediklerini dügünmektedirler. DolayFsFyla da örenciler çevre eitiminin desteklenmesini istemektedirler. Eko-okullardaki örencilerin % 40.7 lik kfsmf bunun uygulamalf çalfgmalara daha çok yer verilerek olmasf gerektiini dügünürken klasik okullardaki örencilerin ise % 43.5 lik kfsmf tv-radyo aracflff ile desteklenmesi gerektiini dügünmektedirler. Örencilerin büyük çounluu da okullarfndaki çevre eitimini yeterli bulmamaktadfr. Buna balf olarak da eko-okullardaki ve klasik okullardaki örenciler zorunlu olarak çevre dersi almaya istekli görünmektedirler. Örencilere okullarfnda çevre ile ilgili faaliyetlerin (çevre ile ilgili proje yarfgmalarf, geri dönügüm uygulamalarf, pano çalfgmalarf, vb.leri) ne sfklfkla yapfldff sorulduunda alfnan cevaplara göre ekookullarfn bu faaliyetleri klasik okullara göre daha fazla yaptfklarf görülmektedir. AyrFca ekookullardaki çevre kolu da klasik okullara göre çevre sorunlarf ile ilgili çalfgmalarf daha sfklfkla yapmaktadfrlar. Bunun nedeni ise Eko-Okullar Projesi nin bu konulardaki çalfgmalarf temel almasf ve okul programfnfn içine yaymasfdfr. Her iki okul grubunda da örencilerin büyük bir kfsmf tasarruf ve çevre temizlii konularfnda kendi üzerilerine dügen görevleri genellikle yerine getirdiklerini dügünmektedirler. Bu durum ise örencilerin okullarfnda konuyla ilgili olarak yeterince bilgilendirildiini göstermektedir. Uygulanan test sonucunda klasik okullardaki örencilerin aldfklarf puanlarfn ortalamalarf 61.36 iken eko-okullardaki örencilerin puan ortalamasf 49.42 dir. Bu sonuç da bize klasik okullardaki örencilerin eko-okullardaki örencilere göre çevre sorunlarfyla ilgili teorik bilgilerinin daha fazla olduunu göstermektedir. Eko-okul projesine dahil olan okul sayfsf, projenin baglangfcfndan bu yana sürekli bir artfg göstermektedir. ÇalFGmamFzda elde edilen sonuçlarda da görüldüü gibi eko-okullar uygulamalf faaliyetlerde ve çevre bilincini agflamada klasik okullara göre daha bagarflfdfr. ÖNER"LER AraGtFrma sonuçlarf göz önüne alfnarak agafda bazf öneriler belirtilmigtir: 1. AraGtFrma sonucundan anlagfldff üzere hem teorik konularda hem de uygulamalf faaliyetlerde aynf bagarfyf gösteren okullarfn bulunmadff görülmektedir. Bu nedenle eko-okullar ve klasik okullarfn çevre eitimi konusunda yetersiz olduu noktalar göz önünde bulundurularak Millî Eitim BakanlFF nfn müfredatfnda ve Eko-Okullar Projesi nin kapsamfnda düzenlemeler yapflmasf gerekmektedir. 2. YapFlan anket sonucunda klasik okullarfn çevre eitimi ile ilgili uygulamalf faaliyetlere fazla yer vermedikleri görülmügtür. Bu nedenle M.E.B. müfredatta uygulama faaliyetlerine daha fazla yer vermeli ve bu konuda uygulama kflavuzlarf hazfrlamalfdfr. AynF zamanda faaliyetler için okullarf desteklemeli ve çevre konusunda ödüllü proje yarfgmalarf olmasf için düzenlemeler yapflmalfdfr. 412

3. Eko-Okullar Projesi kapsamfnda olan okullarfn kendi aralarfnda kargflagtfrflmasf yönünde çalfgmalar gerçeklegtirilmeli ve daha iyi bir çevre eitimi vermeleri salanmalfdfr. AyrFca projenin tanftflmasf ve daha genig kitlelere ulagmasf için çalfgmalar yapflmalfdfr. 4. Eitim kurumlarfnda öretmenlere çevre eitimi konusunda hizmet içi eitim verilerek gün geçtikçe artan çevre sorunlarfna kargf duyarlf örenci yetigtirmeleri salanmalfdfr. Öretmenler örencileri teorik olarak bilgilendirmenin yanf sfra uygulamalf çalfgmalarla da bilgilerini pekigtirmelidir. 5. Eko-okullar bu projeyi belki de tam anlamfyla programlarfna dahil edemediklerinden örencilerin bazf konularda eksik olduklarf görülmügtür.bu nedenle Eko-Okullar Projesi nin okul müfredatfna düzenli bir Gekilde adapte edilmesi gerekir. KAYNAKÇA Carlsson, M. & Sanders, D. (2004). Perspectives on participation in collaborative projects between schools and external actors. AERA Meeting. San Diego. Çevre BakanlFF. (2003). Çevre El Kitab. Ankara: Çevre BakanlFF, Çevre Eitimi ve YayFn Dairesi BaGkanlFF. Gülen, S. (2002). Lise 1 Biyoloji MüfredatFnda Yer Alan Ekoloji Dünya OrtamF ve CanlFlar Ünitesinin Deerlendirilmesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (YayFnlanmamFG Yüksek Lisans Tezi). Dytham, C. (2003). Choosing and using statistics: a biologist s guide. 2nd ed. Blackwell Publishing. nanç, N ve Kurgun E. (2000). Çevre Eitimi ve HalkFn Bilinçlendirilmesi.. Kizirolu, N. nanç ve L. Turan (Ed.), V. Uluslararas Ekoloji ve Çevre Sorunlar Sempozyumu. Ankara: Çevre BakanlFF YayFnF. Külköylüolu, O. (2000). Çevre Eitiminde YapFsal Unsurlar ve Amaçlar, Üniversitelerin Eitimde Önemi.. Kizirolu, N. nanç ve L. Turan (Ed.), V. Uluslararas Ekoloji ve Çevre Sorunlar Sempozyumu. Ankara: Çevre BakanlFF YayFnF. Özinönü, K. (1983). Çevre Eitiminin Çevre Sorununun Çözümüne Ekonomik KatkFsF. Çevre Sorunlarnn Çözümlenmesinde Ekonomik Yakla!mlar ve Kaynak Salama Sempozyumu. Ankara: Türkiye Çevre Koruma ve YeGillendirme Dernei YayFnF. Rauch, F. (2000). Schools: a place of ecological learning. Environmental Education Research, 6 (3), 245-258. Titrek, O. (1999). lköretim OkullarFnFn Çevre le ligkileri. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (YayFnlanmamFG Yüksek Lisans Tezi). TÜRÇEV, (1995). Eko-Okullar El Kitapç. Çeviri: Serinyel, M. (Tidy Britain Group dan tercüme). Dösimm BasFmevi, Ankara. http://www.turcev.org.tr -EK- BÖLÜM III çoktan seçmeli sorular 1. Asit yamurlarf nasfl olugur? a) Zaman zaman yeryüzünden yükselen asit buharlarfnfn younlagarak tekrar yeryüzüne inmesi ile olugur. b) Kimyasal atfklarfn akarsulardan buharlagarak gökyüzünü kirletmesi ile olugur. c) Organik kökenli maddelerin, mikroorganizmalar taraffndan bozulmasf ile olugur. d) Kirlilik yapan gazlarfn havadaki su buharf ve yamur ile birlegmesi sonucu olugur. 2. AGaFdakilerden hangisi, hava kirliliine neden olmaz? a) TaGFtlarFn egzozlarfndan çfkan gazlar b) Fabrika bacalarfndan atflan gazlar c) KonutlarFn bacalarfndan atflan gazlar d) YeGil bitkilerin besin yapma sfrasfnda havaya verdikleri gazlar 3. AGaFdakilerden hangisi, hava kirliliinin sebeplerinden deildir? a) HFzlF ve plânsfz GehirleGme b) Kükürt oranf yüksek yakftlar kullanflmasf c) GüneG ve rüzgar enerjisinin kullanflmasfnfn yaygfnlagtfrflmasf d) Sanayi tesislerinin bacalarfna filtre sistemi takflmamasf 4. AGaFdakilerden hangisi toprafn insan salff açfsfndan zararlf olmasfna neden olmaz? a) Zehirli tarfm ilâçlarf b) Sanayi kuruluglarfndan bfrakflan atfklar c) Gömülen çöpler d) Organik atfklar 5. Bütün canlflarfn yagamf yegil bitkilere, yegil bitkilerin yagamf da güneg, su ve topraa balfdfr. TopraFn en büyük dügmanf da erozyondur. 413

AGaFda verilenlerden hangisi erozyonun olugma nedenlerinden biri deildir? a) OrmanlarFn yakflmasf ve bilinçsiz aaç kesimi b) ÇayFr ve meralarfn agfrf otlatflmasf c) Bilinçli tarfm yapflmasf d) Eimli arazilerde eime dik sürüm yapflmamasf 6. AGaFdakilerden hangisi su kirliliinin sebeplerinden biri deildir? a) Organik atfklar b) TarFmda kullanflan zehirli kimyasal maddeler c) Sanayi atfklar d) Fotosentez sonucu olugan ürünler 7. Hava, su ve toprak kirliliini önlemenin en etkili yolu agafdakilerden hangisidir? a) Havadaki kükürt, azot ve karbondioksit gazlarfnf azaltmak b) Elektrik kullanfmfnf yaygfnlagtfrmak c) HFzlF nüfus artfgfnf önlemek d) Endüstriyel atfklarfn çevreye bfrakflmamasfnf salamak 8. AGaFdakilerden hangisi doal çevre deildir? a) BozkFr b) Çöl c) Park d) Orman 9. Suya ve topraa bfrakflan zehirli ve kalfcf atfklar insana nasfl ulagfr? a) Erozyon ile b) Hava yolu ile c) Besin yolu ile d) BulaGFcF hastalfklar yolu ile 10. AGaFda verilen, atmosferde yer alan gazlarfn hangisinin artmasf sera etkisine yol açar? a) Oksijen b) Azot c) Helyum d) Karbondioksit 11. Parçalanma sürelerine göre atfklarfn doru sfralanfgf agafdakilerden hangisidir? a) Yaprak - KaFt - Metal kut b) Plastik - Yaprak - Metal kutu c) Cam - KaFt - Metal kutu d) Cam - Yaprak KaFt 12. AGaFdakilerden hangisi, çevreyle ilgili sorunlarfn çözümü için uygulanmasf gerekli yöntemlerden biri deildir? a) Ozon tabakasfnfn delinmesini önlemek için ozon delici spreylerin kullanfmf yasaklanmadfr b) Toprak erozyonunu önlemek için teraslama yapflmalfdfr c) GüneG enerjisi yerine doal gaz enerjisi kullanfmf yaygfnlagtfrflmalfdfr d) Fabrika bacalarfna filtre takflmalfdfr 13. AGaFda verilen elektrik santrallerinden hangisi çevre kirlilii yaratmaz? a) Hidroelektrik santralleri b) Nükleer santraller c) Termik santraller d) Doalgaz dönügüm santralleri 14. AGaFda verilenlerden hangisi doal afetler sonucu olugan bozulmalar grubuna girmez? a) Deprem b) Volkan patlamalarf c) Radyasyon d) Seller 15. Çevre bilinci geligmig bir insan agafdakilerden hangisini yapmaz? a) Geri dönügümü olan ürünleri kullanmayf tercih eder b) Aaç dikmeye özen gösterir ve tegvik eder c) Yenilenemez enerji kaynaklarfnfn kullanfmfnf tegvik eder d) Rüzgar ve güneg enerjisinden daha fazla yararlanmayf amaçlar 16. AnayasamFza göre, çevreyi geligtirmek, çevre salffnf korumak ve çevre kirlenmesini önlemek kimin görevidir? a) Devletin b) VatandaGFn c) Devletin ve vatandagfn d) Sivil toplum örgütlerinin 17. KalFcF kirlilie yol açan maddelerin zararlarfnf azaltmak için agafdakilerden hangisi yapflabilir? a) Uehir dfgfnda biriktirilmeli b) Denize dökülmeli c) Derin çukurlara gömülmeli d) Bu maddeler dier çöplere karfgtfrflmamalf 18. AGaFda verilenlerden hangisi ekosistemlerdeki bozulmalar sonucu ortaya çfkan faktörlerden biri deildir? a) Dünya corafyasfnfn deigmesi b) DünyanFn ikliminin deigmesi c) Erozyonun engellenmesi d) Biyolojik çegitliliin azalmasf ve beslenme sorunlarfnfn ortaya çfkmasf 19. AGaFdakilerden hangisi içme sularfnfn temizlenmesi igleminde yer almaz? a) Dinlendirme b) Çöktürme c) KristalleGtirme d) laçlama 20. AGaFdakilerden hangisi çevre için çalfgan bir sivil toplum kurulugu deildir? a) TEMA b) ATO c) GREENPEACE d) TÜRÇEV 414