T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2505 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1476 ULAfiTIRMA S STEMLER Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Ergün KAYA (Ünite 1) Ö r.gör. Erkin KARADAYI (Ünite 2) Yrd.Doç.Dr. Meserret NALÇAKAN (Ünite 3) Yrd.Doç.Dr. Ender GEREDE (Ünite 4) Doç.Dr. Haydar ARAS (Ünite 5, 8) Yrd.Doç.Dr. Ünal BATTAL (Ünite 6) Yrd.Doç.Dr. Ferhan KUYUCAK (Ünite 7) Editörler Doç.Dr. Nil ARAS (Ünite 2, 4, 5, 8) Yrd.Doç.Dr. Ender GEREDE (Ünite 1, 3, 6, 7) ANADOLU ÜN VERS TES
Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2012 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Prof.Dr. Levend K l ç Genel Koordinatör Yard mc s Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Ö retim Tasar mc lar Yrd.Doç.Dr. Figen Ünal Çolak Dr. Kadriye Uzun Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Ölçme De erlendirme Sorumlusu Ayhan Tufan Dil Yaz m Dan flman Okt. Gönül Yüksel Grafikerler Mehmet Emin Yüksel Nihal Sürücü Ayflegül Dibek Ufuk Önce Kitap Koordinasyon Birimi Yrd. Doç.Dr. Feyyaz Bodur Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Ulaflt rma Sistemleri ISBN 978-975-06-1174-2 1. Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde 2.500 adet bas lm flt r. ESK fieh R, May s 2012
çindekiler iii çindekiler Sunufl... ix Ulaflt rma Kavram ve Önemi... 2 ULAfiIM GEREKS N M VE ULAfiTIRMA KAVRAMI... 3 Ulafl m Gereksinimi... 3 Ulaflt rma Kavram... 4 Ulaflt rman n Tan m... 4 Ulaflt rma Hizmetinin Özellikleri... 4 Ulaflt rma Sisteminin Temel Unsurlar... 6 Ulaflt rmada Taraflar... 7 ULAfiTIRMANIN ÖNEM VE YARARLARI... 8 Ulaflt rman n Önemi... 8 Ulaflt rman n Tarihsel Önemi... 8 Ulaflt rman n Ekonomik Önemi... 10 Ulaflt rman n Sosyal Önemi... 12 Ulaflt rman n Çevresel Önemi... 12 Ulaflt rman n Politik Önemi... 13 Ulaflt rman n Yararlar... 13 ULAfiTIRMA TÜRLER... 15 Karayollar n n Önemi... 15 Demiryollar n n Önemi... 16 Deniz ve ç Su Yollar n n Önemi... 16 Hava Yollar n n Önemi... 16 Boru Hatlar n n Önemi... 17 Bilgi ve letiflim A lar n n Önemi... 17 ULAfiTIRMA VE LOJ ST K L fik S... 18 Özet... 20 Kendimizi S nayal m... 21 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 22 S ra Sizde Yan t Anahtar... 22 Yararlan lan Kaynaklar... 23 Yararlan lan nternet Kaynaklar... 23 Karayolu Tafl mac l... 24 KARAYOLU TAfiIMACILI ININ ÖNEM... 25 Karayolu Tafl mac l n n Di er Tafl mac l k Türlerine Göre Üstünlükleri... 25 Karayolu Tafl mac l n n Ülke Ekonomisine Katk s... 26 KARAYOLU TRAF... 27 Karayolu Trafi inin Genel Özellikleri... 27 Karayolu Trafi inde Görüfl Uzunluklar... 27 Karayolu Trafik Elemanlar... 28 Karayolu Trafi ini Etkileyen Faktörler... 29 Karayolu Trafi inin De iflimleri... 31 1. ÜN TE 2. ÜN TE
iv çindekiler KARAYOLU TAfiIMACILI INA L fik N TEMEL KAVRAMLAR... 33 KARAYOLU YOLCU TAfiIMACILI I... 34 Yolcu Tafl mac l nda Tafl mac, Yolcu, Sürücü ve Hizmetlilerin Sorumluluklar... 34 Yolcu Tafl mac l nda Kullan lacak Tafl tlar... 35 KARAYOLU EfiYA VE KARGO TAfiIMACILI I... 36 Sürücü... 36 Sürücü Kaza liflkisi... 36 Sürücülerin Trafik çinde Sorumluluklar... 37 Tafl t... 37 Motorlu Tafl tlar... 38 Tafl t Boyutlar (Gabari)... 38 Yük... 39 KARAYOLU TAfiIMACILIK SEKTÖRÜNDEK KURUL VE KURULUfiLAR... 39 Özet... 44 Kendimizi S nayal m... 46 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 47 S ra Sizde Yan t Anahtar... 47 Yararlan lan Kaynaklar... 48 Yararlan lan nternet Kaynaklar... 48 3. ÜN TE Demiryolu Tafl mac l... 50 DEM RYOLU TAfiIMACILI INA GENEL BAKIfi... 51 RAYLI S STEM VE DEM RYOLU TAfiIMACILI I... 53 Kenti çi Rayl Tafl mac l k Sistemleri... 54 Demiryolu Tafl mac l... 54 Tren Trafi i Bilgilerinin Tutulmas... 55 Trenlerin S n fland r lmas... 55 DEM RYOLU TAfiIMACILI ININ B LEfiENLER... 56 Demiryolu... 57 Tafl tlar... 58 Çeken Araçlar (Lokomotifler)... 58 Çekilen Araçlar... 58 Motorlu Vagonlar (Otomotris) ve Tren Setleri... 60 stasyon ve Terminaller... 60 Enerji Sistemi... 61 Trafik Yönetim Sistemleri... 61 Demiryolu flletmeleri... 61 DEM RYOLU TAfiIMACILI I VE LOJ ST K... 62 Demiryolu Tafl mac l n n Lojistik Faaliyetler çindeki Rolü ve Avantajlar... 63 Demiryolu Tafl mac l n n Lojistik Faaliyetler çindeki Rolü... 63 Demiryolu Tafl mac l n n Avantajlar... 63
çindekiler v Demiryolu Tafl mac l nda Taraflar... 65 Demiryolu ile Tafl nan Yükler... 67 Demiryolu Yük Tafl mac l n n Türleri... 68 Konteyner Tafl mac l... 68 Ro-La Tafl mac l... 69 Blok Tren Tafl mac l... 69 Özel Vagon Tafl mac l... 70 Topla-Da t A Yap s ile Tafl mac l k... 70 Kombine Demiryolu Tafl mac l... 71 Fiyatland rma... 72 Lojistik Köyler... 73 Özet... 75 Kendimizi S nayal m... 76 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 77 S ra Sizde Yan t Anahtar... 77 Yararlan lan Kaynaklar... 78 Yararlan lan nternet Kaynaklar... 79 Hava Tafl mac l... 80 HAVA TAfiIMACILI INA L fik N TEMEL KAVRAMLAR... 81 HAVA TAfiIMACILI I SEKTÖRÜNÜN B LEfiENLER... 83 Hava yolu flletmeleri... 83 Havaalanlar... 86 Yer Hizmeti flletmeleri... 88 Di er Bileflenler... 89 HAVA KARGO TAfiIMACILI I VE LOJ ST K... 89 Hava Kargo Tafl mac l n n Ekonomik Faydalar ve Avantajlar... 90 Hava Kargo Tafl mac l n n Ekonomik Faydalar... 90 Hava Kargo Tafl mac l n n Avantajlar... 90 Hava Kargo Tafl mac l n n Lojistik Faaliyetler çindeki Rolü... 91 Hava Kargo ile Tafl nan Yükler... 92 Hava Kargo Tafl mac l n n Bileflenleri... 94 Tafl ma flleri Komisyoncular... 94 Hava yolu flletmeleri... 95 Havaalanlar ve Kargo Terminalleri... 95 Yer Hizmeti flletmeleri... 96 Hava Kargo Tafl mac l Süreci... 96 Tafl ma htiyac n n Ortaya Ç kmas... 96 Yüklerin Toplanmas... 97 Hava yolu Konflimentosunun Düzenlenmesi... 97 Havaalan na Gelifl ve Güvenlik Kontrolleri... 98 Gümrük Kontrolü ve fllemleri... 98 Kargo Terminalindeki fllemler... 98 Kargonun Uça a Yüklenmesi... 98 4. ÜN TE
vi çindekiler Hava Kargo Hizmetinin Pazarlanmas... 99 Özet... 101 Kendimizi S nayal m... 102 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 103 S ra Sizde Yan t Anahtar... 103 Yararlan lan Kaynaklar... 104 5. ÜN TE 6. ÜN TE Deniz ve Su Yolu Tafl mac l... 106 DEN Z YOLU TAfiIMACILI ININ ÖNEM... 107 DEN Z TAfiIMACILI I TÜRLER... 108 Kabotaj Tafl mac l... 108 Aç k Deniz Tafl mac l... 109 Yolcu Tafl mac l... 110 Modern Deniz Tafl mac l... 111 Çoklu Tafl mada Kullan lan Kombinasyonlar... 112 DEN Z YOLU TAfiIMACILI INA L fik N TEMEL KAVRAMLAR... 112 GEM T PLER... 113 Yük Gemileri... 114 Parça Yük Gemileri... 114 Dökme Yük Gemileri... 116 Yolcu Gemileri... 117 Kruvaziyer Gemiler... 117 Feribotlar... 117 SU YOLU TAfiIMACILI I... 118 DEN Z YOLU TAfiIMACILI INDA TESL M fiek LLER... 120 DEN Z TAfiIMACILI I SEKTÖRÜNDEK KURUM VE KURULUfiLAR... 122 Uluslararas Denizcilik Örgütü (IMO)... 122 Uluslararas Deniz Ticaret Odas (ICS)... 123 Denizcilik Müsteflarl... 123 Özet... 125 Kendimizi S nayal m... 126 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 127 S ra Sizde Yan t Anahtar... 127 Yararlan lan Kaynaklar... 128 Yararlan lan nternet Kaynaklar... 129 Di er Tafl mac l k Türleri... 130 BORU HATTI TAfiIMACILI I... 131 Boru Hatt Tafl mac l na Genel Bak fl... 131 Boru Hatt Tafl mac l n n Bileflenleri... 133 Boru Hatlar n n Döflenmesi... 134 Boru Hatt Tafl mac l n n Avantaj ve Dezavantajlar... 135 Boru Hatlar nda Sahiplik... 137 Petrol Boru Hatlar... 138
çindekiler vii Do al Gaz Boru Hatlar... 140 Di er Boru Hatlar... 142 Boru Hatt Tafl mac l ve Lojistik... 142 B LG LET fi M A LARI... 144 Bilgi ve Bilgi Yönetiminin flletmeler çin Önemi... 145 Bilgi Teknolojileri ve Bilgi Tafl mac l... 146 Bilgisayar A lar ve Bilgi Tafl mac l... 147 Bilgi Teknolojileri ve Lojistik... 148 Özet... 150 Kendimizi S nayal m... 151 Okuma Parças... 152 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 153 S ra Sizde Yan t Anahtar... 153 Yararlan lan Kaynaklar... 154 Yararlan lan nternet Kaynaklar... 155 Ulaflt rma Türlerinin Entegrasyonu... 156 LOJ ST KTE ENTEGRASYONUN ÖNEM... 157 ULAfiTIRMADA ENTEGRASYON... 159 Ulaflt rma Entegrasyonu Kavram... 159 Tek Türlü (Unimodal) Tafl mac l k... 160 Çok Türlü (Multimodal) Tafl mac l k... 160 Türler Aras ( ntermodal) Tafl mac l k... 160 Kombine Tafl mac l k... 160 Ulaflt rmada Entegrasyon Gereksinimi... 162 Ulaflt rma Entegrasyonunda Ulafl m Sistemlerinin Rolü... 163 Ulaflt rmada Entegrasyonun Yararlar... 165 Ulaflt rmada Entegrasyon Önündeki Engeller... 165 Ulaflt rmada Entegrasyon çin Gereklilikler... 166 Ulaflt rmada Entegrasyona liflkin Düzenlemeler... 167 ULAfiTIRMA TÜRLER N N ENTEGRASYONUNA DÜNYADAN VE TÜRK YE DEN ÖRNEKLER... 167 Özet... 170 Kendimizi S nayal m... 171 Okuma Parças... 172 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 172 S ra Sizde Yan t Anahtar... 172 Yararlan lan Kaynaklar... 173 Tafl mac l k Düzenlemeleri... 174 TAfiIMACILIKTA TÜRK YE DEK DÜZENLEMELER... 175 Karayolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler... 176 Deniz Yolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler... 179 Demiryolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler... 181 Hava Yolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler... 183 TAfiIMACILIKTA ULUSLARARASI DÜZENLEMELER... 186 7. ÜN TE 8. ÜN TE
viii çindekiler Avrupa Birli inde Karayolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler... 186 Avrupa Birli inde Deniz Yolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler... 188 Avrupa Birli inde Demiryolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler... 190 Avrupa Birli inde Hava Yolu Tafl mac l le lgili Düzenlemeler... 191 Özet... 194 Kendimizi S nayal m... 195 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 196 S ra Sizde Yan t Anahtar... 196 Yararlan lan Kaynaklar... 197 Yararlan lan nternet Kaynaklar... 197
Sunufl ix Sunufl Ulaflt rma, insanl k tarihi boyunca, ekonomik ve sosyo-kültürel geliflim için yaflamsal bir faktör olagelmifltir. Suyun kald rma gücünün fark edilmesi, tekerle in icad, buhar gücüyle çal flan lokomotiflerin yap lmas, petrol türevleriyle çal flan motorlar n gelifltirilmesi ve havaaraçlar n n icad insanl k tarihinin en önemli geliflmeleri aras ndad r. Uygun ulaflt rma olanaklar n n varl ya da yoklu u nedeniyle; uluslar, bölgeler, flehirler, endüstriler, kurumlar, iflletmeler geliflmifl ya da geri kalm flt r. Di er yandan, günümüzde yaflanan küreselleflme süreci ulaflt rman n önemini daha da art rmaktad r. Çünkü küreselleflme; iflletmeleri, ifl yapma biçimlerini, iflletme çevresini, insanlar, tüketicileri ve müflterileri önemli biçimde etkilemektedir. Günümüz iflletmeleri küresel bir ölçekten tedarik etmekte, küresel bir ölçekte üretmekte ve küresel bir ölçekte pazarlamaktad r. Rekabet art k küreselleflmifl durumdad r. Bu geliflmelere ba l olarak zaman n önemi insanlar ve iflletmeler için giderek artmaktad r. Ulaflt rman n önemi insanl k için tart fl lmayacak kadar aç kt r. Lojisti in tarihi de insanl k tarihi kadar eskidir. nsanl k için fayda sa layacak mallar n ve hizmetlerin üretilmesinde, savafllar n yap lmas nda bilinçli ya da bilinçsiz bir flekilde lojistik faaliyetlerden yararlan lm flt r. Lojistik, günümüzün küreselleflen dünyas nda, iflletmeler için vazgeçilemezdir. Ulaflt rma ise lojisti in olmazsa olmaz unsurudur. Kitab m zda farkl ulaflt rma sistemlerini, lojistik penceresinden bakarak, ele ald k. Ulaflt rma türlerini basit ve mümkün oldu unca anlafl l r biçimde tan t p; özelliklerini, üstün ve zay f yanlar n aç klad k, bunlar birbirleriyle k yaslad k. Ulaflt rma türlerinin lojistikle iliflkisini ortaya koyduk. Ayr ca, günümüz koflullar n n bir gere i olarak ortaya ç kan ve kap dan kap ya ulaflt rma hizmeti sa layan entegre tafl mac l k üzerinde durduk. Bu sayede ulaflt rma planlay c lar na, tek bir kitap içinde, de erli bilgiler vermifl oldu umuzu düflünüyoruz. Yazarlar m za ve kitab m z n haz rlanmas nda eme i geçen herkese flükranlar - m z sunuyoruz. Lojistik gibi önemli bir sektörde görev alacak ö rencilerimize yararl olmas dileklerimizle Editörler Doç.Dr. Nil ARAS Yrd.Doç.Dr. Ender GEREDE