4857 SAYILI İŞ KANUNU, 5510 SAYILI SOSYAL SİGORTA VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU VE SAİR MEVZUATLAR ÇERÇEVESİNDE UYGULANAN İDARİ PARA CEZALARI VE BU CEZALARA İTİRAZ EDİLMESİ USULÜ 1. GİRİŞ Sanayi toplumunun gelişmesiyle ekonomik suçlar dediğimiz, doğal suç niteliği taşımayan ve daha çok kazanç sağlama güdüsüyle işlenmiş suçlar da artmış bulunmaktadır. Bu suçlardan en çok da sanayi toplumunun süjeleri olan işçiler ile sosyal güvenlik kurumları (devlet) zarar görmektedir. 1 Ekonomik suçlar ve bu suçların yaptırımları genel kanunlarla düzenlenmeyip, kendilerini ilgilendiren kanunların ceza hükümleri kısımlarında düzenlenmiştir. İş Kanunu nda düzenlenmiş bulunan idari para cezaları, kanunun sekizinci bölümünde 98 ile 108. maddelerinde yer almaktadır. Sosyal Sigorta ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nda düzenlenen idari para cezaları kurumca verilecek idari para cezaları başlıklı 102. Maddede düzenlenmiştir. Yine bu alacakların terkini ve zamanaşımı ile ilgili hükümleri 2012/27 sayılı genelge ile düzenlenmiş bulunmaktadır. 2.1. 4857 SAYILI İŞ KANUNU HÜKÜMLERİNE AYKIRILIK HALİNDE ÖNGÖRÜLEN İDARİ PARA CEZALARI İLE İLGİLİ HÜKÜMLER - İşyerini bildirme yükümlülüğüne aykırılık (m.98) - Genel hükümlere aykırılık (İş Kanunu nun 5, 7, 8, 14, 28. maddelerine uymama) (m.99) - Toplu işçi çıkarma ile ilgili hükümlere aykırılık (m.100) - Özürlü ve eski hükümlü çalıştırma zorunluluğuna aykırılık (m.101) - Ücret ile ilgili hükümlere aykırılık (m.102) - Yıllık ücretli izin hükümlerine aykırılık (m.103) 1 Elif Canbolat, İş Kanunundaki İdari Para Cezaları Ve Bu Cezalara Karşı Başvuru Yolları Hakkında, 1
- İşin düzenlenmesine ilişkin hükümlere aykırılık (m.104) - İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümlere aykırılık (m.105) - iş ve işçi bulma hükümlerine aykırılık (m.106) - İş hayatının denetim ve teftişi ile ilgili hükümlerine aykırılık (m.107) İş Kanunu nun emredici hükümlerine aykırı davranılması halinde işverenin karşılaşacak olduğu idari para cezası yaptırımları yukarıda sıralanan maddelerde düzenlenmiş bulunmaktadır. İhlal edilen kuralların her biri için uygulanacak idari para cezasının miktarı farklı olup, hepsi idari ceza hükümleri bölümündeki ilgili maddelerde belirtilmiştir. Kanunda öngörülmüş olan bu cezalardan 101 ve 106. Maddelerdeki idari para cezaları hariç, gerekçesi belirtilmek suretiyle Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürünce verilir. 101 ve 106. maddelerdeki cezalar ise Türkiye İş Kurumu İl Müdürü tarafından verilmekte ve genel esaslara göre tahsil edilmektedir. 2.2. 4857 SAYILI İŞ KANUNU HÜKÜMLERİNE AYKIRILIK NEDENİYLE VERİLEN İDARİ PARA CEZALARINA KARŞI BAŞVURU YOLLARI 4857 sayılı İşK nun 08.02.2008 de 5728 sayılı Kanunla değiştirilene kadar yürürlükte kalan metninde, anılan para cezalarının bir idari makamca verileceği ve buna itirazın da idari yargıda dava olarak yapılabileceği dile getirilmişti. Fakat iş hukuku alanında bilgiyi de gerektiren bir yargılamayı gündeme getirebileceğinden, biraz farklı sistemle çalışan idari yargı mercilerinin yeteri kadar iş hukuku bilgisinin olması gerektiği de söylenebilir. İş Kanununun şu anki halinde idari para cezalarına karşı başvuru yolları düzenlenmemiştir. Ancak 30.03.2005 tarih ve 5326 sayılı olup da 01.06.2005 ten itibaren yürürlüğe giren Kabahatler Kanunu idari yaptırım uygulanan haksızlıkları kabahat olarak kabul etmiş ve kendi genel hükümlerinin (KabK. 1-31) diğer kanunlardaki kabahatler hakkında da uygulanacağını öngörmüştür. Ayrıca yine KabK nun 3. Maddesinde bu kanunun idari yaptırım kararlarına karşı kanun yollarına ilişkin hükümleri diğer kanunlarda hüküm bulunmaması hallerinde uygulanır demektedir. Yine bu kanunun 27. Maddesinde idari para cezası ve mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin idari yaptırım kararına karşı, kararın tefhim veya tebliğinden itibaren en geç 15 gün içinde Sulh Ceza Mahkemesine başvurulabileceği öngörülmüştür. demektedir. İdari para cezası ile birlikte ayrıca bir de yaptırım kararı verilmişse görevli 2
mahkeme İdare Mahkemesi olmaktadır. Bu durumda İdare Mahkemesinde işlemin iptali için dava açılması gerekir. Bazı idari kurumların verdiği cezalara karşı özel kanunlardaki hükümler gereği İdare Mahkemesi nde iptal davası açmak gerekir. 2 3. 5510 SAYILI SOSYAL SİGORTA VE GENEL SAĞLIK SİGORTASI KANUNU NUN UYGULANMASIYLA İLGİLİ OLARAK ORTAYA ÇIKAN UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜ 5510 Sayılı Kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde, bu kanunun uygulanması ile ilgili ortaya çıkan uyuşmazlıklarda İş Mahkemeleri görevlidir. Ayrıca, 6352 sayılı Kanunun 39. maddesiyle 30/02/1950 tarihli ve 5521 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu nun 1. Maddesine şu fıkra eklenmiş bulunmaktadır; Birden fazla iş mahkemesi bulunan yerlerde, sosyal güvenlik hukukundan kaynaklanan davaların görüleceği iş mahkemeleri, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu tarafından belirlenebilir. hükmü gereğince sosyal güvenlik mahkemeleri kurulmuştur. İdari para cezaları hakkında, bu kanun ve Sosyal Güvenlik Kurumu Kanununda hüküm bulunmayan hallerde Kabahatler Kanunu hükümleri uygulanır. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği nde itiraz dilekçesinin nasıl olması gerektiği hakkında bir hüküm bulunmamaktadır. Bu nedenle kişinin itirazlarını açık bir anlatımla ifade ederek hazırladığı dilekçesini kuruma vermesi yeterlidir diyebiliriz. Dilekçe 15 gün içerisinde elden verilebileceği gibi posta yoluyla da gönderilebilir. Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği nin 113. maddesinde itiraz komisyonlarına ilişkin düzenlemeler yer almaktadır ; - Kurumca, sigortasız çalıştırıldığı veya eksik gün ya da kazanç ünitesinden Kuruma bildirildiği tespit edilen sigortalılara ilişkin tahakkuklara yapılacak itirazlar Prim Tahakkuk İtiraz Komisyonunca, - Kurumca tahakkuk ettirilen idari para cezalarına yapılacak itirazlar İdari Para Cezaları İtiraz Komisyonunca, - İşkolu koduna yapılan itirazlar ise İşkolu Kodu İtiraz Komisyonunca, değerlendirilerek karara bağlanır. 2 Prof.Dr.Ercan Akyiğit, İş Yasasındaki İdari Para Cezalarında Görevli Yargı Yeriyle İlgili Yargıtay Kararı İncelemesi, Ocak 2011 3
3.1. 5510 SAYILI KANUNDA DÜZENLENEN PRİM BORÇLARINA KARŞI İDARİ AŞAMADA İTİRAZ SÜRECİ Kurum tarafından tahakkuk ettirilen ve tebliğ edilen işverenin prim borcuna karşı, tebliğ tarihinden itibaren 1 ay içinde prim borcunu tebliğ eden üniteye dilekçe vermek veya bu dilekçeyi taahhütlü olarak göndermek suretiyle işverence itiraz edilebilir. İşveren tarafından yapılan bu itiraz takibi durduracaktır. İtirazlar, Ünite Prim Tahakkuk İtiraz Komisyonunda incelenir ve en geç 30 gün içinde de karara bağlanır. İtirazın reddi halinde ise işveren, red kararının tebliğinden itibaren bir ay içinde yetkili iş mahkemesine başvurabilir. İşverenin mahkemede dava açması Kurumun takibini durdurmaz. 3.2.1. 5510 SAYILI KANUNDA DÜZENLENEN İDARİ PARA CEZALARI İLE İLGİLİ MADDELER - İşe giriş bildirgesinden kaynaklı idari para cezaları ( md 102/1/a ) - İşyeri bildirgesinden kaynaklı idari para cezaları ( md 102/1/b ) - Aylık prim hizmet belgesinden kaynaklı idari para cezaları ( md 102/1/c ) - Asgari işçilik incelemelerinde eksik işçilik tespitinden kaynaklı idari para cezaları ( md 102/1/d ) - İşyeri, defter, kayıt ve belgelerini ibraz etmeme, geç ibraz etme ve kayıt belge geçersizliğinden kaynaklı idari para cezaları ( md 102/1/e ) - Asgari işçilik incelemelerinde kurumların ve bankaların, kuruma bilgi verme zorunluluğundan kaynaklı idari para cezaları ( md 102/1/f ) - Kurumlar ve bankalarca, kuruma yapılması gereken çeşitli bildirimlerden kaynaklı idari para cezaları ( md 102/1/g ) - Ticaret Siciline tescil kayıtlarının ve ruhsatların kuruma bildirilmesinden kaynaklı idari para cezaları ( md 102/1/h ) - Denetimin engellenmesinden kaynaklı idari para cezaları ( md 102/1/ı ) - Kanunun 100. Maddesinin uygulanmasından kaynaklı idari para cezaları ( md 102/1/i ) 4
- İşten ayrılış bildirgesinden kaynaklı idari para cezaları ( md 102/1/j ) - Genel sağlık sigortası kapsamında bilgi girişinden kaynaklı idari para cezaları (md 102/1/k) - Kanunun Ek-6 maddesi kapsamındaki bildirim ve kontrol yükümlülüğünden kaynaklı idari para cezaları ( md 102/1/l ) Kanunda hangi suçlarda idari para cezalarının uygulanacağı 108. Maddenin 1. Fıkrasında bentler halinde düzenlenmiş bulunmaktadır. İdari para cezalarında uygulanacak zamanaşımına ilişkin esaslar ise yine 5510 sayılı kanunun 93. ve 102. maddelerinde ve Sosyal Güvenlik Kurumunca yayımlanan 01/08/2012 tarihli ve 2012/ 27 sayılı Kurum Alacaklarının Terkini ve Zamanaşımı konulu genelge ile düzenlenmiştir. Bu kanunda öngörülen idari para cezaları doğrudan belirli bir miktar üzerinden değil, asgari ücret üzerinden tayin edilmektedir. Bu şekilde bir uygulama getirilmesi ile her yıl ayrı bir hesaplama yapılıp güncelleme sorununun da önüne geçilmiştir. Ayrıca cezaların yaptırımının daha akılda kalıcı olduğu da söylenebilir. İdari para cezaları konusunda en çok farkında olunması gereken düzenleme ise cezanın peşin ödenmesinde sağlanan indirimlerdir. Zira 5510 sayılı kanunun 102. Maddesinin 2. Fıkrasında, 17.01.2012 tarihinde 6270 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle idari para cezalarında peşin ödeme indirimine ek olarak çok büyük bir indirim sağlanmıştır. İdari para cezalarının Kuruma itiraz edilmeden veya mahkemeye başvurmadan önce tebliğden itibaren 15 gün içerisinde peşin ödenmesi durumunda bu cezanın dörtte üçü tahsil edilir. 3 3.2.2. 5510 SAYILI KANUNUN HÜKÜMLERİNE AYKIRILIK SEBEBİYLE VERİLECEK İDARİ PARA CEZALARINA KARŞI İTİRAZLARI DERMEYAN ETME USULÜ İdari para cezaları ilgiliye tebliğ ile tahakkuk eder. Cezanın ilgiliye tebliğinden itibaren 15 gün içinde para kuruma ya da kurumun ilgili hesaplarına yatırılır. Eğer bu cezaya itiraz etmek isteniyorsa tebliğden itibaren 15 gün içinde kuruma itiraz edilmelidir. İtirazın yapılması ile idari para cezasına ilişkin takip duracaktır. Kurum tarafından itirazı reddedilenler, bu kararın kendilerine tebliğinden itibaren 30 gün içinde yetkili idare mahkemesine başvurabilirler. Bu süre içinde başvurunun yapılmamış olması halinde idari para cezası kesinleşir. Cezanın peşin 3 Murat Yetik, Sosyal Güvenlik Kurumunca Uygulanan İdari Para Cezaları, 3 Mart 2014 5
ödenmesi, idari para cezasına karşı yargı yoluna başvurma hakkını etkilemez. Mahkemeye başvurulması da idari para cezasının takip ve tahsilini durdurmaz. Sosyal Güvenlik Müdürlükleri ya da merkez müdürlüklerinde İdari para cezasına itiraz komisyonları oluşturulmuştur. İtirazlar, bu komisyonlarca incelenerek en geç 30 gün içinde karara bağlanır. İtiraz süresi geçtikten sonra bu idari para cezasına ilişkin yeni iddialar ileri sürülemez. Cezanın takdirinde maddi hatalar yapılmış ise bu husus taraflarca ileri sürülmemiş olsa bile itiraz komisyonlarınca re sen dikkate alınır. Komisyon karar verinceye kadar kişi isterse yaptığı itirazından vazgeçebilir. Görüldüğü gibi SGK nın vermiş olduğu idari para cezalarında özel kanunlardaki hükümler gereği gidilecek mahkeme İdare Mahkemeleri dir. Ancak bu cezalara ilişkin doğrudan İdare Mahkmesi nde dava açmak mümkün değildir. Dava açmadan önce idari itiraz yollarının kullanılması gerekir. 2577 Sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu nun doğrudan doğruya tam yargı davası açılması başlıklı 13. maddesinde İdari eylemlerden hakları ihlal edilmiş olanların idari dava açmadan önce, bu eylemleri yazılı bildirim üzerine veya başka suretle öğrendikleri tarihten itibaren 1 yıl ve her halde eylem tarihinden itibaren 5 yıl içinde ilgili idareye başvurarak haklarının yerine getirilmesini istemek gereklidir. Bu isteklerin kısmen veya tamamen reddi halinde, bu konudaki işlemin tebliğini izleyen günden itibaren veya istek hakkında 60 gün içinde cevap verilmediği takdirde bu sürenin bittiği tarihten itibaren, dava süresi içinde dava açılabilir. Görevli olmayan adli ve askeri yargı mercilerine açılan tam yargı davasının görev yönünden reddi halinde sonradan idari yargı mercilerine açılacak davalarda, birinci fıkrada öngörülen idareye başvurma şartı aranmaz. hükmü de açıktır. SGK nın vermiş olduğu idari para cezalarını ortadan kaldırmak isteyen kişinin uyması gereken prosedür bu şekilde düzenlenmiştir. Doğrudan İdare Mahkemesi ne gidemeyip önce komisyonlara itiraz başvurusu yapma zorunluluğu getirilmesinin çok yerinde bir uygulama olduğu söylenebilir. İşverene haksız bir ceza kesilmesi durumunda bu cezanın ortadan kaldırılması komisyona yapılacak itirazla daha kısa ve dava açmaktan daha az uğraştırıcı bir şekilde sağlanabilir. Hem bu şekilde İdare Mahkemeleri nin de iş yükü bir nebze azaltılmış olmaktadır. 6
3.3 İDARİ PARA CEZALARI VE PRİMLERDE ZAMANAŞIMI SÜRESİ - İdari para cezalarında zamanaşımı tahakkuk ve tahsil zamanaşımı olmak üzere iki başlıkta incelebilir; Tahakkuk Zamanaşımı İdari para cezalarına konu fiil, kanun ile verilen yükümlülük yerine getirilmediği zaman işlenmiş sayıldığından 5510 sayılı kanunda öngörülen yükümlülüklerini yerine getirmeyenler, idari para cezasına konu fiili, yükümlülüklerini yerine getirmeleri gereken sürenin son günü itibariyle işlemiş sayılmaktadır. Tahsil Zamanaşımı İdari para cezalarının tahsilinde dikkate alınacak zamanaşımı süresi tebliğ edilen idari para cezasının yasal ödeme süresinin son gününde geçerli olan kanun hükümlerine göre tespit edilecektir. Cezaların, tebliğden itibaren 15 gün içinde ödenmesi gerekir. Zamanaşımı süresinin hesabında, ödeme süresinin dolduğu 15. günü takip eden takvim yılı başından itibaren 10. Yıl olarak dikkate alınır. - Primlerde zamanaşımı ise 10 yıllık bir süreye tabidir. Zamanaşımı süresi Kurumun prim ve diğer alacakları ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başından başlayarak 10 yıllık zamanaşımına tabidir. Stj.Av. Elif Memiş 7
Kaynakça 1. http://www.csgb.gov.tr T.C. Çalışma Ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Prim Ve İdari Para Cezalarındaki Uyuşmazlıkların İdari Aşamada Çözümlenmesi Rehberi 2. Mesut Balcı, Doç. Dr. Halil Yılmaz Sosyal Sigorta Prim Alacaklarının Takip Ve Tahsili, Ankara 2014, Yetkin Yayınevi 3. 4857 Sayılı İş Kanunu 4. 5510 Sayılı Sosyal Sigorta Ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 5. 2012/27 Sayılı Kurum Alacaklarının Terkini Ve Zamanaşımı isimli Genelge 8