Adli Bilimler Dergisi, 2016; 15(2): 7-12

1 Adli Bilimler Dergisi, 2016; 15(2): 7-12 Adli Vaka Yönetiminde Acil Servis Çalışanlarının Bilgi Düzeylerinin Değerlendirilmesi Zöhre Karataş ARSLAN 1, Itır ERKAN 2 1 Uzm. Hem., İstanbul İli Çekmece Bölgesi Kamu Hastaneler Birliği, İstanbul 2 Yrd. Doç. Dr., İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, İstanbul Sorumlu Yazar: Yrd. Doç. Dr. Itır ERKAN İstanbul Yeni Yüzyıl Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Yönetimi Bölümü, Dr. Azmi Ofluoğlu Yerleşkesi, Yılanlı Ayazma Cad. No: 26 Topkapı, İstanbul - Türkiye E-posta: itir.erkan@yeniyuzyil.edu.tr Bu çalışma 13. Adli Bilimler Bahar Sempozyumu, Marmaris, 27-30 Nisan 2016 da poster bildiri olarak sunulmuştur.

2 ÖZET Acil servislerde karşılaşılacak adli vakaların yönetimi konusunda gerek yöneticilerin gerekse sağlık çalışanlarının sorumlulukları vardır. Bu konuda tüm acil servis çalışanlarının vakaları tanımlayabilmesi ve vaka süreci hususunda bilgi sahibi olmaları gerekmektedir. Bu çalışmada, acil servis sağlık çalışanlarının adli hemşirelik, adli vaka süreci ve yasal sorumlulukları ile ilgili bilgi düzeyleri değerlendirilmiştir. Tanımlayıcı tipte olan bu araştırma, Mart 2015 - Nisan 2015 tarihleri arasında İstanbul il merkezinde acil servisi bulunan bir kamu hastanesinin acil servislerinde görevli 46 hemşire, 5 ebe, 5 sağlık memuru ve 4 paramedik olmak üzere toplam 60 sağlık çalışanına 20 soruluk anket formu uygulanmıştır. Araştırma verileri Ki-kare (x 2 ), tek yönlü ANOVA ve T-testi, yöntemleri ile analiz edilmiştir. Sağlık çalışanlarının %90 ının (n=54) hizmet içi eğitim programlarına katılmasına rağmen, %95 inin (n=57) adli hemşirelik ile ilgili eğitim almadığı görülmüştür. Sağlık çalışanların %63,33 ünün (n=38) adli vaka süreci hakkında, %80 inin (n=48) ise adli hemşirelik konusunda bilgi sahibi olmadığı görülmüştür. Adli vakalar hakkında tüm sağlık çalışanlarına periyodik aralıklarla teorik/uygulamalı eğitimlerin ve kullanılacak formlar konusunda bilgi verilmesi ile adli süreçlere önemli katkı sağlayacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Acil servis, adli hemşirelik, adli vaka EVALUATION OF KNOWLEDGE LEVELS OF EMERGENCY SERVICE STAFF IN FORENSIC CASE MANAGEMENT ABSTRACT Emergency service workers and healtcare managers have responsibilities about forensic management. All emergency service workers must have knowledge about identify and process of case. In this study were evaluated that the level of knowledge of healthcare professionals about forensic nursing, forensic case process, legal responsibility. This reseach as a descriptive design was designed between March 2015- April 2015 in Emergency Department in the center of Istanbul of a public hospital staff a questionnaire form of 22 questions was used to 46 nurses, 5 midwifes, 5 health

3 officers and 4 paramedics for a total of 60 healthcare workers. The Chi-square (x 2 ), and the ANOVA one way, T-test was performed. Although 90% of healthcare professionals (n=54) participate in health-service training program, it showed that 95% (n=57) not receive training on forensic nursing. 63.33% of them (n=38) were no knowledge about the process of judicial cases, 80% of them (n=48) no knowledge about forensic nursing. As a result, all about the process of forensic cases, health workers should be given of theoretical/practical training at periodical intervals, use forms and instructions it is extremely important that continue to be notified. Key Words: Emergency service, forensic nursing, forensic case GİRİŞ Acil servisler başta olmak üzere sağlık kurumlarına çeşitli seviyelerde adli boyutu olan ve ihbar zorunluluğu olan olgu başvuruları yapılmaktadır. 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nun 280. maddesine göre; Görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti ile karşılaşmasına rağmen, durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gösteren sağlık mesleği mensubu, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Sağlık mesleği mensubu deyiminden tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler anlaşılır hükmü yer almaktadır (1). Söz konusu madde gereğince mesleğini icra eden her sağlık personeli karşılaştığı adli vakaları güvenlik makamlarına bildirmekle yükümlüdür. Sağlık kuruluşlarında tüm sağlık çalışanları adli vakayla karşılaşabilmektedir. Ancak hemşireler genellikle adli vakayla ilk karşılaşan, iletişime ilk giren, muayene, tedavi sırasında yaralı şahsın eşyalarına temas eden ilk sağlık çalışanıdır (2-5). Acil servislerde adli vaka ile karşılaşan hemşirelerin, öykü alma, fiziksel olarak muayene etme, kanıtların tanımlanması, mevcut olan kanıtların toplanması, toplanan kanıtların saklanması, kanıt koruma zincirinin sağlanması, elde edilen kanıtların kayıt edilmesi, ortaya çıkan krize müdahale etme gibi görevleri bulunmaktadır (6-8). Acil servis hemşirelerinin görevi adli soruşturmayı yürütmek değil, adli vakalarda delillerin toplanmasını itina ile gerçekleştirmek, delillerin kaybolması engellemek ve delilleri

4 koruyarak ilgili kurumlara ulaşımını sağlamaktır. Acil servis sağlık çalışanlarının adli vakayı tanımlayabilmesi, sorumlulukları kapsamında izlenecek yollar hakkında bilgi sahibi olması gerek hasta, gerekse kurum ve hukuki açıdan gereklidir. Sağlık kurumlarında çalışan personelin adli vakalar konusundaki bilgi düzeylerine yönelik çalışmalar bulunmaktadır. Bu konuda Tuğcu ve arkadaşlarının 2003 yılında yapmış oldukları çalışmada, asistan hekimlerin %84.2 sinin TCK, %76.3 ünün bilirkişilik, %52.6 sının da adli vakaların bildirimi hakkında hiçbir bilgisi olmadığı ifade edilmiştir. %75 inin adli rapor yazma konusunda ve acil serviste çalışan hekimlerin %8 inin adli vaka bildirimiyle ilgili sorunları olduğu gösterilmiştir (9). Benzer bir çalışma yürüten Turla ve arkadaşlarının 2003 yılında yaptığı çalışma sonucuna göre, doktorların %11.8 inin yazdıkları rapor nedeniyle bir veya birden fazla hukuki sorunla karşılaştıklarını belirtmişlerdir (10). Hakkoymaz ve arkadaşları tarafından 2014 yılında yapılan bir araştırmada hekimlerin adli rapor düzenlenmesinde eksik yaklaşım sergilediği tespit edilmiştir. Hekimlerin adli vakalara ilişkin yapacağı iş ve işlemler ile adli vakalara nasıl bir yaklaşım sergileyeceği hem tıp eğitiminde hem de mezuniyet sonrası eğitimlerde işlenmesi gerektiği ifade edilmiştir (11,12). Şentürk ve Büyükaslan tarafından 2013 yılında yapılan bir çalışmada hemşirelik son sınıf öğrencilerinin adli hemşirelik konusundaki bilgi düzeyleri ölçülmüştür. Çalışma sonuçlarına göre öğrencilerin adli hemşirelik hakkında yeterli bilgilerinin olmadığı saptanmıştır (13). Yapılan araştırmalar değerlendirildiğinde, hastanelerde, özellikle acil servislerde hizmet içi eğitim ve bu konu ile ilgili kitap, dergi ve makaleler bulundurulması, sağlık bakım personelinin eğitiminde adli vakalara yaklaşımın yer alması, konu ile ilgili araştırmalar yapılması ve acil servislerde adli vakalarla ilgili adli tabip veya emniyet görevlileri ile ortak protokollerin oluşturulması gerekmektedir (14). Sağlık çalışanlarının adli vakaların yönetilmesinde alacakları özel eğitimler ile sadece mağdurun yaralarının tedavisini değil aynı zamanda mağdurun haklarının korunmasında ve adalete katkı sağlanmasında daha etkin olacaklardır. Elde edilecek bilgiler adli makamlarca olay-suç ilişkisini aydınlatmada kullanılacaktır. Dolayısıyla adaletin doğru

5 ve hızlı bir şekilde gerçekleşmesinde, toplum huzurunun sağlanmasında önemli katkısı olacağı düşünülmektedir. Bu çalışmada, İstanbul daki bir hastanenin acil servisinde görev yapan sağlık çalışanlarının adli vakalara yönelik bilgi düzeyleri araştırılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEMLER Tanımlayıcı tipte olan bu araştırma, Mart 2015 - Nisan 2015 tarihleri arasında İstanbul il merkezinde acil servisi bulunan, araştırmanın yapılması için izin veren bir kamu hastanesinin acil servis sağlık çalışanları ile gerçekleştirilmiştir. Sağlık çalışanları, çalışma konusunda bilgilendirilerek onamları alınmıştır. Araştırma verileri, acil serviste sürekli çalışan 40 sağlık çalışanı ve daha önce acil serviste çalışıp şuan başka servislerde görev yapan 20 sağlık çalışanı olmak üzere toplam 60 sağlık çalışanına, adli hemşirelik ve adli vaka süreci hakkında literatür doğrultusunda hazırlanan 20 soruluk anket formu kullanılarak elde edilmiştir. Araştırma verilerinde Ki-kare, tek yönlü ANOVA ve T-testi yöntemleri uygulanmıştır. Araştırmanın yapılabilmesi için Bakırköy Dr. Sadi Konuk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Klinik Araştırmalar Etik Kurulundan ve hastaneden gerekli izinler alınmıştır. BULGULAR Bu araştırmaya katılan sağlık çalışanlarının %51,67 si 20-29 yaş aralığında, %43,33 ü 30-39 yaş aralığında, %5 i 40 yaş ve üzeridir. Öğrenim durumları incelendiğinde %43,33 ü Orta Öğretim, %56,67 si Üniversite mezunudur. Meslek durumları incelendiğinde %76,67 si Hemşire, %8,33 ü Ebe, %8,33 ü Sağlık memuru ve %6,67 si Paramedik ve Acil Tıp Teknisyeni dir. Kurumdaki çalışma süreleri incelendiğinde %83,33 ü 0-5 yıl, %16,67 si 6-10 yıl arası çalıştığı belirlenmiş olup 10 yıl üzeri çalışan ise bulunmamaktadır (Tablo 1).

6 Tablo 1. Sağlık çalışanlarının tanıtıcı özellikleri (n=60 ). Tanıtıcı özellikler n % 20-29 Yaş 31 51.67 Yaş 30-39 Yaş 26 43.33 40 Yaş ve üzeri 3 5.00 Öğrenim durumu Orta Öğretim 26 43.33 Üniversite 34 56.67 Hemşire 46 76.67 Meslek Ebe 5 8.33 Sağlık memuru 5 8.33 Paramedik ve A.T.T. 4 6.67 0-5 yıl 50 83.33 Kurumdaki çalışma süresi 6-10 yıl 10 16.67 11-15 yıl 0.00 16 yıl ve üzeri 0.00 Çalıştığınız kurumda adli muayene yapılıyor mu? sorusuna tüm sağlık çalışanları (n=60) evet cevabını vermiştir. Hizmet içi eğitim programları uygulanıyor mu? sorusuna %90 ı (n=54) uygulandığını, %10 u (n=6) uygulanmadığını belirtmiştir. Adli hemşirelik hakkında bilginiz var mı? sorusuna sağlık çalışanlarının %80 i (n=48) bilgisi olmadığını, %20 si ise bilgisi olduğunu ifade etmiştir. Adli hemşirelik konusunda eğitim aldınız mı? sorusuna %95 i (n=57) eğitim almadığını, %5 i (n=3) eğitim aldığını belirtmiştir. Çalıştığınız kurumda adli vakaların muayenesi için ayrı bir oda var mı? sorusuna %58,33 ü ayrı bir oda olduğunu (n=35), %41,67 si ayrı bir oda olmadığını (n=25) ifade etmiştir. Kurumunuzda adli vaka ile karşılaştığınızda sürecin nasıl işleyeceği hakkında bilginiz var mı? sorusuna %63,33 (n=38) bilgisi olmadığını, %36,67 (n=22) bilgisi olduğunu belirtmiştir. Ayrıca çalışmaya katılan sağlık çalışanlarının %88,33 ü (n=53) sağlık personeli sayısının yetersiz olduğunu, %11,67 si (n=7) personel sayısını yeterli bulduğunu ifade etmiştir. Çalıştığınız kurumda adli hemşire var mı? sorusuna %96,67 si (n=58) bulunmadığını, %3,33 ü (n=2) bulunduğunu ifade etmiştir. Sağlık

7 çalışanlarının %93,33 ü (n=56) acil servislerde adli vakalarla ilgilenen adli hemşirelerin olması gerektiğini, %6,67 si (n=4) gerek olmadığını ifade etmiştir. Kurumunuzda adli hemşireliğin tanımı yapılmış mı? sorusuna %86,67 si (n=52) yapılmadığını, %13,33 ü (n=8) yapıldığını belirtmiştir. Adli muayenelerde hasta mahremiyetine özen gösteriliyor mu? sorusuna %11,67 si (n=7) özen gösterilmediğini, %88,33 ü (n=53) özen gösterildiğini ifade etmiştir. Adli muayene sırasında görevli tabibin yanında yardımcı sağlık personeli bulunmalı mı? sorusuna %8,33 ü (n=5) gerek olmadığını, %91,67 si (n=55) gerek olduğunu belirtmiştir. Adli vaka dosyaları günlük düzenli olarak teslim ediliyor mu? sorusuna %98,33 ü (n=59) evet yanıtını verirken sadece 1 kişi teslim edilmediğini ifade etmiştir. Evrak tesliminde uygulanması gereken prosedürleri takip ediyor musunuz? sorusuna %11,67 si (n=7) hayır yanıtını, %88,33 ü (n=53) evet yanıtını vermiştir (Tablo 2). Tablo 2. Sağlık çalışanlarının adli hemşirelik ve adli vaka süreci konusundaki bilgi düzeylerine göre dağılımı (n=60). Sorular Evet Hayır n % n % Çalıştığınız kurumda çalışan sağlık personeli sayısı yeterli mi? Çalıştığınız kurumda personelin görev, yetki ve sorumluluk tanımları yapılmış mı? Çalıştığınız kurumda, hizmet içi eğitim programları uygulanıyor mu? 7 11.67 53 88.33 35 58.33 25 41.67 54 90.00 6 10.00 Çalıştığınız kurumda adli muayene yapılıyor mu? 60 100.0 0 0 Çalıştığınız kurumda adli vakaların muayenesi için ayrı bir oda var mı? Çalıştığınız kurumda adli vakalarla ilgilenen adli tabip var mı? 35 58.33 25 41.67 8 13.33 52 86.67 Çalıştığınız kurumda adli hemşire var mı? 2 3.33 58 96.67 Adli hemşirelere, adli vakaların daha net aydınlatılması için mi gereksinim vardır? 38 63.33 22 36.67 Adli hemşirelik hakkında bilginiz var mı? 12 20.00 48 80.00 Adli hemşirelik konusunda eğitim aldınız mı? 3 5.00 57 95.00

8 Acil servislerde adli vakalar ile ilgilenen ayrı bir hemşire olmalı mı? 56 93.33 4 6.67 Kurumunuzda adli hemşireliğin tanımı yapılmış mı? 8 13.33 52 86.67 Adli hemşireler belirli kriterlere sahip olmalı mı? 52 86.67 8 13.33 Adli muayenelerde kimlik tespiti yapılıyor mu? 57 95.00 3 5.00 Adli muayenelerde hasta mahremiyetine özen gösteriliyor mu? Adli muayene sırasında görevli tabibin yanında yardımcı sağlık personeli bulunmalı mı? 53 88.33 7 11.67 55 91.67 5 8.33 Kurumunuzda adli biriminiz var mı? 50 83.33 10 16.67 Adli vaka dosyaları günlük düzenli olarak teslim ediliyor mu? 59 98.33 1 1.67 Evrak tesliminde uygulanması gereken prosedürleri takip ediyor musunuz? Kurumunuzda adli vaka ile karşılaştığınızda sürecin nasıl işleyeceği hakkında bilginiz var mı? 53 88.33 7 11.67 22 36.67 38 63.33 Adli hemşirelik hakkında bilginiz var mı? sorusuna verilen cevaplar ile kurumdaki çalışma süresi arasındaki ilişkiyi tespit edebilmek amacıyla yapılan X 2 testi sonucunda anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir (X 2 = 0.750; p=0.386, p>0.05) (Tablo 3). Tablo 3. Sağlık çalışanlarının kurumda çalışma süresi ile adli hemşirelik konusundaki bilgilerine yönelik dağılımı (n=60). Adli hemşirelik konusundaki bilgi Gözlenen Değer Evet Beklenen Adli hemşirelik Değer hakkında bilginiz var Gözlenen mı? Değer Hayır Beklenen Değer Gözlenen Değer Toplam Beklenen Değer Kurumdaki çalışma süresi İstatistiksel değerlendirme 0-5 yıl 6-10 yıl X 2 p 11 1 10.0 2.0 39 9 40.0 8.0 50 10 50.0 10.0 0.750 0.386

9 TARTIŞMA Acil servislere başvuru nedeni olan, ateşli silah, patlayıcı madde, kesici, batıcı, ezici aletle olan yaralanmalar, trafik kazaları, düşmeler, darp vakaları, iş kazaları, zehirlenmeler, yanıklar, elektrik ve yıldırım çarpması, asfiksiler, her türlü intihar girişimleri, işkence iddiaları, tüm cinayet, intihar, kaza orijinli olduğundan kuşkulanılan ölümler ve şüpheli ölümler adli vaka olarak değerlendirilmektedir. Sağlık kurumuna gelen bu tür olguların tedavileri sırasında sağlık personelince adli vakanın tespiti, anamnezin alınması, delillerin korunması ve saklanması, delillerin delil teslim zincirine uygun olarak laboratuvara teslim edilmesi, raporların hazırlanması ve adli makamlara bilgi verilmesi süreçlerinde bilgi sahibi olunması büyük önem taşımaktadır (15,16). Çalışmaya katılan sağlık çalışanlarının tümü kurumlarında adli muayene yapıldığını belirtmiştir. Katılımcıların %90 ı hizmet içi eğitim programlarının uygulandığını belirtirken, %95 i adli hemşirelik ile ilgili eğitim almadığını ifade etmiştir. Sağlık çalışanlarına verilen hizmet içi eğitim programlarına adli vaka kavramı, adli vaka süreci ve sorumlulukları ile ilgili eğitimlerin verilmesinin, bu konularda yaşanabilecek sorunları önleyeceği düşünülmektedir. Adli vaka ile karşılaştıklarında sürecin nasıl işleyeceği hakkında bilgi sahibi olup olmadıkları sorulduğunda, sağlık çalışanlarının %36,67 si (n=22) süreç hakkında bilgi sahibi olduğunu ifade ederken, %63,33 ü ise (n=38) süreç hakkında bilgi sahibi olmadığını belirtmiştir. Elde edilen bu veri, 2002 yılında Gökdoğan ve Altunçul ile 2009 yılında Abdool ve arkadaşlarının çalışma sonuçlarıyla örtüşmektedir (17,18). Dolayısıyla günümüzde de adli vaka süreci konusunda sağlık çalışanlarının yeterince bilgilendirilmediği görülmektedir. Adli vakaların muayenesi için kurumda ayrı bir oda olup olmadığı sorulduğunda sağlık çalışanlarının %41,67 si (n=25) oda olmadığını, %58,33 ü (n=35) ise oda olduğunu ifade etmiştir. Çalışmanın gerçekleştirildiği sağlık kurumunda adli vakalar için ayrılmış özel bir oda bulunmaktadır. Ancak sağlık çalışanlarının neredeyse

10 yarısının bu odanın varlığından habersiz olmasının iletişim ve koordinasyon eksikliğinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Adli hemşirelik hakkında bilginiz var mı? sorusuna verilen cevaplar ile kurumdaki çalışma süresi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki tespit edilmemiştir (Tablo 3). Buna göre mesleki tecrübenin adli vaka süreci konusunda yeterli olmadığı, hem lisans eğitiminde hem de hizmet içi eğitimde bu konulara yer verilmesi gerektiği düşünülmektedir. Sağlık çalışanlarının adli vaka süreci hakkında daha fazla bilgilendirilmesi gerektiği gerek ülkemizde gerekse diğer ülkelerde yapılan çalışmalarda vurgulanmaktadır (18-19). Adli bilimler konusunda yeterli eğitim almış, meslek içi eğitimle bilgi ve becerisi daha da geliştirilmiş, yeterli araç ve gereçle donatılmış, insan haklarına saygılı, adli vakalarda görevli savcının istek ve önerileri doğrultusunda hareket eden acil birimlerde görevli adli hemşireler adli süreç ile ilgili sorumluluklarını daha iyi yerine getirecektir. SONUÇ Araştırmaya katılan sağlık çalışanların %63,33 ünün adli vaka süreci hakkında, %80 inin ise adli hemşirelik konusunda bilgi sahibi olmadığı görülmüştür. Ayrıca %95 inin adli hemşirelik ile ilgili bir eğitim almadığı tespit edilmiştir. Bu sonuçlar günümüzde de adli hemşirelik, adli vaka süreci gibi konularında sağlık çalışanlarının yeterince bilgi sahibi olmadıklarını göstermektedir. Oysa sağlık çalışanlarının tümünün çalıştıkları kurumda adli muayene yapıldığını ifade etmiş olmaları, adli vakalarla karşılaştıklarının bir göstergesidir. Sağlık çalışanlarının adli vakalar konusunda yeterince bilgi sahibi olmamaları halinde gerçekleşecek hataların gerek hasta, gerekse kurum açısından çeşitli hukuki sorunlara yol açacağı unutulmamalıdır. Adli vaka süreci hakkında tüm sağlık çalışanlarına periyodik aralıklarla teorik/uygulamalı eğitimlerin verilmesi, kullanılacak formlar ve yönergeler konusunda bilgilendirilmeleri gerekmektedir. Sağlık çalışanlarının lisans eğitimleri sırasında Adli hemşirelik ve Çocuk istismarı ve ihmali gibi dersleri almaları ve adli hemşirelik

11 sertifika programlarının yaygınlaştırılmasının sağlanması önerilmektedir. Adli vaka sürecinin nasıl işlediği ile ilgili eğitim almış sağlık çalışanları, yasal sürece ve sisteme hiç şüphesiz büyük katkı sağlayacaktır. KAYNAKLAR 1. Resmi Gazete (26.09.2004, Sayı:25611) 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu; 2004. s.84. 2. Fatih MY, Perihan B, Sunay YM, Coşkun Y. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Acil Servisi'ne başvuran adli olguların değerlendirilmesi. Adli Bilimler Dergisi 2002; 1(2): 21-26. 3. Evans MM, Stagner PA. Maintaining the chain of custody evidence handling in forensic cases. AORN Journal 2003; 78(4): 563-569. 4. Celbis O, Karaca M, Özdemir B, Isır AB. Examination in sexual crimes. Turk Arch Ped 2004; 1(4): 48-52. 5. Sharma BR. Clinical forensic medicine-management of crime victims from trauma to trial. J Clin Forensic Med 2003; 10(4): 267-273. 6. Lynch V. Forensic aspects of health care: new roles, new responsibilities. J. Psychosoc. Nurs Mental Hlth Serv 1993; 31(11): 5 6. 7. Ledray LE, Simmelink, K. Efficacy of sane evidence collection: a Minnesota study. J Emerg Nurs 1997; 23(1): 75 77. 8. Özden D, Yıldırım N. Adli vakaya hemşirelerin yaklaşımı. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Derg 2009; 16(3): 73-81. 9. Tuğcu H, Yorulmaz C, Ceylan S, Baykal B, Celasun B, Koç S. Acil servis hizmetine katılan hekimlerin, acil olgularda hekim sorumluluğu ve adli tıp sorunları konusundaki bilgi ve düşünceleri. Gülhane Tıp Derg 2003; 45(2): 175-179. 10. Turla A, Dündar C. Samsun ı l merkezinde adli rapor düzenleyen pratisyen hekimlerin adli tip eğitimi ve adli raporlara yansımaları. Ondokuz Mayıs Üniv Tıp Derg 2003; 20(3): 119-124. 11. Tümer AR, Keten A, Karacaoğlu E. Adli olgu bildirimi ve adli raporlar. Hacettepe Tıp Derg 2010; 41(2): 128-134. 12. Hakkoymaz H, Keten HS, Artuç S, Üçer H, Bozkurt S, Okumuş M, Keten A. Acil serviste düzenlenen adli raporların Türk Ceza Kanunu kapsamında değerlendirilmesi. J Kartal TR 2014; 25(3): 177-180. 13. Şentürk S, Büyükaslan B. Hemşirelik son sınıf öğrencilerinin adli hemşirelik konusundaki bilgi ve görüşlerinin belirlenmesi. Bozok Tıp Derg 2013; 3(3): 19-26. 14. İlçe A, Yıldız D, Baysal G, Özdoğan F, Taş F. Acil servislerde çalışan sağlık bakım personelinin adli olgularda delillerin korunması ve saklanmasına yönelik bilgi ve uygulamalarının incelenmesi. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 2010; 16(6): 546-551. 15. McGregor MJ, Du Mont J, Myhr TL. Sexual assault forensic medical examination: Is evidence related to successful prosecution? Ann Emerg Med 2002; 39(6): 639-647.

16. McGillivray B. The role of Victorian emergency nurses in the collection and preservation of forensic evidence: A review of the literature. Accident Emergency Nursing 2005; 13(2): 95-100. 17. Gökdoğan MR, Altunçul H. Adli hemşirelik: kapsam ve görevi. Hemşirelik Forumu 2002; 5(5): 16-21. 18. Abdool NN, Brysiewicz PA. Description of the forensic nursing role in emergency departments in Durban, South Africa. J Emerg Nurs 2009; 35(1): 16-21 19. Karadayı B, Kolusayın MÖ, Kaya A, Karadayı Ş. Adli olgularda biyolojik delil alınması, saklanması ve gönderilmesinde acil servis çalışanlarının farkındalıklarının değerlendirilmesi. Marmara Medical Journal 2013; 26(3): 111-117. 12