Krizin ABD Ekonomisine Etkileri, Alinan Onlemler ve Etkinligi Yildiray Yildirim Whitman School of Management
Krizin Temel Nedeni Amerikan Ekonomisi ve Krizin etkileri Alinan Onlemlerin Etkinligi 2
Krizin Temel Nedeni Yildiray Yildirim 21 Mayis 2009 Risk yonetimi, kriz olmadan baslamasi gerekir (Onemli & acil), (onemsiz & acil degil), (onemsiz & acil) zamanimizin cogunu alir fakat asil fark yaratan (onemli & acil degil) Krizlere tepki veren degil, kriz olmadan fark edebilen ve mudahale edebilen bir yapiya sahip olabiliriz Gelecekteki deger = onemli seyin olasilik x sonuclari Bu olasiligi hesaplayamiyorsaniz, hesaplayan birinden sigorta alip, bu risk i baska birine satabilirsiniz, ya da sezginize guvenip boyle bir yatirima girismezsiniz. 3
Pascal in Bahsi: yaraticiya inanmanin gelecekteki degerinin (olasilik x sonuclari) inanmamaya gore cok yuksek oldugunu soyluyor. Ayni sekilde California deprem riskini dusunelim: Eger insanlar deprem olma riskini yuksek buluyorsa, California da yasamazlardi.olasilik sifir olmadigi icin de, ve olma durumunda sonuclari agir olacagindan, insanlar deprem sigortasi aliyorlar. 4
5
1933:The Glass-Steagall ve FDIC. 1938:Fannie Mae (GSE) 1968:Fannie Mae, private 1970:Freddie Mac (GSE) ve Sekuritasyon yasasi 1982:S&Ls and ARMs 1989:GSE ler halka acildi. 1995:Otomatik mortgage verme. 1999: Glass-Steagall Yasasi kaldiriliyor 6
Sekuritasyon (Menkullestirme), mortgage havuzu olusturup, daha sonra mortgage lari risklerine gore dilimleyip, ipotek odemelerini parcalayip, bu odemeleri teminat gostererek, tahvil olusturup yatirimcilara satma islemi. (mortgage backed securities MBS: ipotege dayali menkul kiymetler, ev yada ticari krediler den olusur) Sekuritasyondan elde edilen gelir, daha sonra yeni mortgage kredisi olarak tekrar piyasada satilir. Risk dagitildigi icin, bu yontemle elde edilip dagitilan yeni mortgage lar daha dusuk faiz li oluyor. Tahvil yada baska bir finansal urun uzerine sigorta satan sirketler, tahvil in kupon odemesinin yapilmamasi durumunda, sigortayi satin alan kisinin kaypini karsilar. Bu tip sigorta urunlerine Credit Default Swap (CDS) denir. 7
Aylik Mortgage odemeleri Toplanip, bankaya gidiyor Derecelendirme Kurulusu (S&P, Moody s etc) Havuz, kredi derecelendirme Sirketinin yardimi ile En az riski: ilk once parasini alir Fena degil Cok riskli Kucuk havuzlara bolunuyor Kupon odemeleri?... Yatirim bankalari Emeklilik fonlari Sigorta sirketleri Hedge fonlar Yapancilar 8
Mortgage urunleri ise kimse temerrute dusmedigi surece, riski az (??), getirisi yuksek urunler di. Bu urunler cok karisik ve fiyatlanmasinin yapilabilmesi icin ayni anda bir cok riski cok iyi olcmek gerekmektedir: market, kredi, likitide, ve zamaninda odememe (geciktirme) riskleri. Fakat, fiyatlandirilamaz degiller. Eger zamaninda (onemli/acil olmayan) bu riskleri gorup ona gore fiyatlama yapmak gerekiyordu. Yapilmis olsaydi, krize tepki veren degil, kriz olmadan fark edebilen ve mudahale edebilen bir yapiya sahip olabilirdir. Christopoulos, Jarrow, Yildirim (2008): CMBS, ortalama 33% yanlis fiyatlama, 2000-2005 arasinda. 9
Krizin Amerikan Ekonomisine Etkileri Yildiray Yildirim 21 Mayis 2009 10
11
12
Source: Bureau of Labor Statistics 13
14
15
16
17
18
19
Bankalarin %54.5 i kredi karti limitlerini indirdi. Survey of Senior Loan Officers 20
Perakende satislari daki dusus daha cok tasarruf yapan duruma geldigimizi gosteriyor. 21
Alinan Onlemler ve Etkileri Yildiray Yildirim 21 Mayis 2009 Subat 17 09 : American Reinvestment and Recovery Act of 2009 Onumuzdeki 2 yil icersinde 3.5 milyon is yaratma 22
Mart 4 2009: Making Home Affordable Act Genel olarak mevcut kredi de degisiklik yapma asagidaki gibi olabilir: (yapilandirma) Yeniden dusuk faizle finanse etmek, ya da degisken faiz den sabit e gecirme Gecikmis odemeleri almama, ve vade sonuna eklemek Faiz oraninda indirime gitmek Vade yi uzatmak Ana para da indirime gitmek Fakat, kanunun ana hatlari su sekilde, faiz indirimi disindakiler: Banka, eger musterinin borcunun gelirine oranininin 38% den buyuk olmayacak sekilde, aylik odemelerde indirim yapacak. 31% e cekebilmek icinde, devlet aradaki farki verecek. Mortgage servis sirketlerine kanuna uygun musterileri bulmasi icin, musteri basina $1000, ve eger musteri program da onumuzdeki 3 sene boyunca kalirsa da her sene icin yine $1000. Kanunda ana parada degisiklik yapilmasi icin her hangi bir zorlama yok. 23
Bu sekilde yapilandirilmak istenmesinin en buyuk nedeni, sekuritasyon a dahil edilmis olan mortgage larin, havuz icersindeki ipotek miktarlarini degistirmemek. Aksi takdirde, bono sahipleri kisa zamanda zarara uyrayabilirler. Su an icin, faiz oranlarin daki oynama, yada yukardaki gibi degisiklik, bankalari kagit uzerinde saglam gosterecek kisa donem cozum. Asil problemi cozmuyor. Resession devam ederse, bu zarar olarak tekrar karsimiza gelir. Hukumetin bahse girdigi, bir kac sene icersinde duzluge cikilacagi, bununda problem olmayacagi. Fakat, bu methodun da bir de ahlaki bir tehlikesi (moral hazard) var. devletin yardim ettigini goren mortgage sahipleri, odemelerini zamaninda yapma ma tehlikesi tasiyabilir, bu da MBS in temerrut e gitme riskini artirir. 24
CDS: 1996-2009 arasinda $150 Billion dan $65 Trillion a yukseldi. Regulation in olmadigi bir market. CEO Jeffrey C. Sprecher of ICE (Intercontinental Exchange), CME nin arkasindan 2. buyuk futures market. CDS marketini kontrol etmek icin ugrasiyor. Mart 6 09: Sprecher, ICE Trust, CDS ler icin clearinghouse u kurdu. Su an icin sadece $5 Billion lik sirket ler, ancak $140 Million yillik ucret odemeleri gerekiyor. Su ana kadar $200 Billion uzerinde transaction gerceklesti. Nisan 3 09: Fed $1 trillion lik securitizasyon kampanyasi baslatti. Bernanke sadece 3 buyuk ratig sirketlerinin ratinglerini su an icin ipotek icin kullanacaklarini acikladi. (Problem?) 25
Nisan 3 09: Build America Bond Program under American Reinvestment and Recovery Act of 2009. Belediye/eyalet tahvil piyasasi $2.7 trillion lik bir market. Getirisi, gecen seneye kadar hukumet tahvilinden (cok az daha riskli olmasina karsin), faiz gelirleri vergiden muaf olmalari nedeni ile biraz dusuktu. Gecen seneden itibaren emlak vergi gelirlerindeki dusus den dolayi, yatirimcilar, bu tahvilleri daha riskli gormeye basladi. Bu durumda, belediyeler harcamalarinda kisitlamaya gidiyor. Cozum: Belediyeler yeni cikaracaklari tahvilin, hukumet faiz odemelerinin 35% ini alabilir, yada 35% tahvili alan kisiye vergi muafiyeti getirebilir. Boylece tahvilin borclanma orani tekrar dusurulecek. 26
Mayis 7 09 Bank Stress Test Results Bank of America, China Construction Bankasindaki hisselerini $7.3 billion satmayi planliyor 27
May 12 09: Tim Geithner, Independent Community Bankers of America Washington Policy Summit Turev piyasalari daha seffaf olacak Risk yonetiminde daha sert yonetmelikler gelecek Ev piyasalarinin toparlanmasi daha vakit alacak Sermaye ve borc yukumlulugu (capital and leverage) için muhafazakar düzenleme yapilacak. Sermayenin zarar etmesi riskine karsin yastık gerekiyor. Bu da tuketici icin gereklidir. Soylenenler, birsey hatirlatiyormu? (Basel 2?) 28
Sonuc Yildiray Yildirim 21 Mayis 2009 MORTGAGES Banka Tuketici Yatirimci $ Banka Tuketici 68% of mortgages as of 2008 Q3 29 Kaba tahminle: 12Tr*.68=8.16Trill %33 of this = 2.8Trill loss CDO, CMBS, and others=3-4 Trill %33 of this = 1.2 Trill loss Toplam : $4 Trillion kayip
Daha sonu gormedik Oncelikle finans sektoru toparlanir. Su an icin bunun biraz sinyalleri var. Daha sonra emlak piyasasi stabilize olur ve tuketim canlanir. Uretim daha sonra artisa gecer. Her recession da, en son unemployment toparlanir. Nedeni ise, recession in sirketlerin bu period u yeniden yapilanma icin kullanmasi. Sekuritasyonun yeniden canlanmasi, krizden kurtulmak icin cok onemli. 30