MADDENİN YAPISI ve ÖZELLİKLERİ

MADDENİN YAPISI ve ÖZELLİKLERİ Elementlerin Sınıflandırılması [Anahtar kavramlar : periyodik sistem(çizelge), grup, periyot (=orbital = yörünge), metal, ametal, yarımetal,iyon hali, değerlik, değerlik elektron sayısı] Periyodik çizelge(sistem) ve özellikleri : Doğada bulunan yaklaşık 117 element periyodik çizelgede atom numarası (proton sayısı ya da çekirdek yükü) sırasına göre dizilir. Periyodik çizelgede yatay satırlara yörünge, periyot ya da temel enerji düzeyi, düşey sütunlara ise grup denir. Elementler ve sembolleri : Kimyasal yöntemlerle kendisinden daha basit yapıda maddelere ayrıştırılamayan saf maddelere element denir. Bir elementin bütün kimyasal özelliklerini tek başına gösterebilen en küçük parçasına ise atom denir. Bir elementin simgesi tek bir harften oluşuyorsa büyük harfle, iki ya da daha fazla harften oluşuyorsa ilk harfi büyük ondan sonra gelenler küçük yazılır. Örnek : Hidrojen (H), Helyum (He), Ununtriyum (Uut)(Ders kitabı 84 ve 85. sayfadaki periyodik çizelgeden bakılabilir.) Periyodik çizelge ya da sistem doğada bulunan elementlerin benzer fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre sınıflandırılma ihtiyacından dolayı ortaya çıkmıştır. Periyodik çizelgede aynı grupta bulunan elementler benzer fiziksel ve kimyasal özelliklere sahiptir ve bileşik oluşturacakları zaman aynı iyon yükünü alır. 1

Periyodik çizelgedeki elementlerin genel özellikleri Metallerin özellikleri Ametallerin (metal olmayanların) özellikleri Bileşiklerinde (+) değerlik alırlar Son yörüntesinde 1,2,3 ya da 4 elektron taşırlar Görünümleri parlaktır. Işığı iyi yansıtırlar. Isı ve elektriği iyi iletirler. Civa hariç oda sıcaklığında hepsi katıdır. Eğilip bükülebilirler, kolaylıkla tel ve levha haline getirilebilirler. Kendi aralarında bileşik yapamazlar, ancak birden fazla metal eritilip karıştırılırsa alaşımları oluşturur. Ametallerle bileşik oluşuturular. Bileşiklerinde (+) ya da (-) değerlik alırlar. Son yörüngelerinde 4,5,6 ya da 7 elektron taşırlar. Yüzeyleri mattır (soluk). Işığı yansıtmazlar. Bazıları Kristal haldeyken şeffaftır. (örnek elmas) Isı yalıtkanıdırlar. Grafit hariç elektriği iletmezler. Oda koşullarında katı, sıvı ya da gaz halinde bulunabilirler. Kırılgandırlar, bu yüzden tel ve levha haline getirilemezler. Kendi aralarında veya metallerle bir araya geldiklerinde bileşik yapabilirler. Yarı metallerin özellikleri Hem metallerin hem de ametallerin bazı özelliklerini taşırlar. Işığı yansıtırlar fakat metaller kadar iyi yansıtmazlar. Oda koşullarında katıdırlar. Metaller kadar olmasada ısı ve elektriği iletir. Örneğin Silisyum (silikon) bir yarı iletkendir, cam ve mikroişlemci yapımında kullanılır. Metaller kadar olmasa da eritilip tel ve levha haline getirilebilirler Bileşik oluştururlarken bazen metal gibi bazen ametal gibi davranırlar. A Grubu elementler ve bileşiklerinde alacağı değerlikler : 2

Atomun yapısı ve iyon hali : Bir atom (+) yüklü proton, (-) yüklü elektron ve yüksüz nötronlardan oluşur. Bir atomun toplam kütlesi bu parçacıkların kütlelerinin toplamına eşittir. Elektronların kütlesi nötron ve protonların kütlesine göre çok çok az olduğu için atomun kütlesi hesaplanırken elektronların kütlesi hesaba katılmaz. Bir atomun (+) ya da (-) yüklü haline iyon hali denir. Bir atomun artı ya da eksi yüklü duruma geçmesi ancak elektron sayılarının değişmesi ile mümkün olur. Proton ve nötron sayıları ise kolay kolay değiştirilemez. 3

A grubu elementlerin periyodik çizelgede yerinin bulunması gruplandırılması ve elektron dizilişlerinin yazılması : Atomun yörünge sayısı (n) periyodik çizelgede hangi periyotta olduğunu, son yörüngesinde taşıdığı elektron sayısı (=değerlik elektron sayısı) ise hangi grupta olduğunu gösterir. Atom numarası bir elementin periyodik çizelgede kaçıncı element olduğunu gösterir. Elementler nötr halde iken proton sayıları = elektron sayıları olacağı için atomların elektron dizilişlerinde proton sayısı (atom numarası ya da çekirdek yükü) kullanılabilir. Bütün element atomları bileşik oluşturacağı zaman elektron alarak ya da vererek elektron dizilişlerini 8A grubundaki soygazların elektron dizilişlerine benzetmeye çalışır. Tek yörüngeli (periyotlu) soygazların son yörüngesinde 2 elektron(=dublet kuralı), birden fazla yörüngeli (periyotlu) soygazların son yörüngesinde 8 elektron bulunur(=oktet kuralı). Bir atomun yörüngesinde taşıyabileceği en fazla elektron sayısı 2n 2 formülüne göre hesaplanır. (n = yörünge sayısı ya da periyot sayısı)son yörüngede ise 8 den fazla elektron bulunamaz. Soygazlar oktet ve dublet kuralına uydukları için kararlı bir yapıya sahiptirler. Doğada element şeklinde bulunurlar diğer element atomları ile kolay kolay bileşik oluşturmazlar. Örnek : Şekildeki elementlerin atom numarası, periyot sayısı ve değerlik elektron sayısına bakarak periyodik çizelgedeki yerini bulunuz. Bunlardan hangileri birbiriyle benzer fiziksel ve kimyasal özellik gösterir? 4

Periyodik Çizelgedeki ilk yirmi elementin Atom numaralarına (proton sayılarına göre) göre nötr haldeki (proton sayısı=elektron sayısı) elektron dizilişleri : (Grup ve periyotları altlarına yazılarak ders kitabının 84 ve 85. sayfasından hangilerinin aynı grupta oldukları bakılmalı) 5

Kimyasal bağlar [Anahtar kavramlar : kovalent bağ, iyonik bağ, bileşik oluşumu] Kimyasal bağlar : Atomları bir arada tutan bağlara kimyasal bağlar denir. Bir atomun kendisi ile ya da bir başka atom ile kimyasal bağ oluşturabilmesi için son yörüngesinde 8 den az elektronu olması gerekir (iyonik ve kovalent bağlarda). Atomlar arasında kimyasal bağ oluşurken atomlar son yörüngedeki elektronlarının sayısını soygazların son yörüngesinde olduğu gibi 8 elektrona tamamlamaya çalışırlar. (Tek yörüngeli atomlar 2 elektrona tamamlamaya çalışır) Bir atomun bir başka atomla bağ oluşturmasını son yörüngesindeki değerlik elektronları belirler. İyonik bağlar : Metal atomları (+1,+2,+3 değerlikli) ile ametal atomları (-1,-2,-3 değerlikli) arasında gerçekleşen kimyasal bağ türüdür. İki atom arasında gerçekleşen iyonik bağda elektron alışverişi söz konusudur. Örnek : 6

Örnek : Lityum ve Flor elementi arasında meydana gelen kimyasal bağı ve oluşan bileşiğin formülünü gösteriniz. ( 3 Li, 9 F ) Örnek : Alüminyum ve Flor elementi arasında meydana gelen kimyasal bağı ve oluşan bileşiğin formülünü gösteriniz. ( 13 Al, 9 F) 7

Soru : Periyodik çizelgede aşağıda verilen elementlerden hangisi 7A grubu elementlerle iyonik bağlı bileşikler oluşturur? A) 6A B) 8A C) 5A D) 1A Soru : I. İkinci temel enerji düzeyinde en fazla 8 elektron bulunabilir II. Ametaller elektron alarak soygazlara benzerler. III. Katı halde metal-ametal bileşikleri elektriği iletmez. İfadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) I B) I-II C) II-III D) I-II-III Soru : Aşağıdaki atom çiftlerinden hangisi iyonik bağlı bileşik oluşturur? A) Na - Cl B) H - Cl C) H - O D) H C Soru : I. Metaller periyodik çizelgenin sol tarafında bulunur II. Metaller bileşiklerinde (+) ya da (-) yüklü olabilir III. Metal + ametal bileşikleri iyonik bir yapıya sahiptir ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) I-II-III B) I-II C) I-III D) II Soru : Aşağıdaki bileşiklerden hangisinin molekül formülü yanlış yazılmıştır? A) Ca +2 + Cl -1 CaCl 2 B) Zn +2 + (SO 4 ) -2 ZnSO 4 C) Al +3 + O -2 Al 2 O 3 D) Mg +2 + Cl -1 Mg 2 Cl Soru : 4 X, 5 Y, 15 Z ve 12 Q atomlarından hangilerinin kimyasal özellikleri birbirine benzerdir? A) X ile Y B) X ile Q C) Y ile Z D) Y ile Q Soru : Yukarıdaki periyodik çizelge kesitinde yer alan atomlardan, hangisi bileşiklerinde sadece (+) değerlik alır? Soru : I. Oksijen II. Argon III. Sodyum atomlarından hangisi ya da hangileri iyonik bağ oluşumunda yer almaz? A) I B) II C) III D) I-III 8

Kovalent bağlar : Aynı ya da farklı cins ametal atomları arasında elektron alışverişi olmadan elektronların ortaklaşa kullanılması sonucu oluşan bağlara kovalent bağlar denir. Aynı cins atomlar arasında oluşan kovalent bağ türü iki atom da aynı kuvvetle birbirini çekeceği için apolar (kutupsuz) kovalent bağ, farklı cins atomlar arasında oluşan kovalent bağ türü ise iki atom farklı kuvvetle birbirini çekeceği için polar (kutuplu) kovalent bağ diye adlandırılır. Soru : Aşağıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Elektron ortaklığı kovalent bağda vardır B) Metaller sadece elektron verir C) Ametaller sadece elektron alır D) Elektron alışverişi iyonik bağda vardır. Soru : Aşağıdakilerden hangisi kovalent bağ içerir? 9

Kimyasal Tepkimeler [Anahtar kavramlar : Yanma Tepkimesi ve Tepkime çeşitleri] Kimyasal Tepkime, Kimyasal Denklem, Fiziksel değişime örnek Suyun buharlaşması Tereyağının erimesi Ekmeğin ufalanması Demir telin ortadan kırılması Mumun yanması (mumun erimesi) Kömürün ufalanması Bakır telin kesilmesi Camın kırılması Odunun baltayla kesilmesi Kimyasal değişime örnek Suyun elektrolizi Tereyağının yanması Ekmeğin sindirilmesi Demir telin paslanması Mumun yanması(fitilin yanması) Kömürün yanması Bakır telin oksitlenmesi Kesilen patatesin kararması Odunun sobada yakılması Yumurtanın pişmesi Sütün ekşimesi Ekmeğin küflenmesi Kimyasal tepkimeler (reaksiyonlar) : Maddelerde meydana gelen kimyasal değişim süreçlerine kimyasal tepkimeler denir. Kimyasal tepkimeler kimyasal denklemler ile ifade edilirler. (Çalışma kitabı 59 ve ders kitabı 99. sayfadaki Etkinlikler iyi bilinmeli) Etkinlik (Çalışma Kitabı 59) : Aşağıdaki katyon (artı yüklü iyon) ve anyonlar (- yüklü iyon) arasında oluşacak bileşiğin formülünü yazınız. Bu bileşik kaç cins atomdan oluşmuştur? Bu bileşikteki toplam atom sayısınız yazınız. Bileşiğin Formülü Atom cinsi sayısı Toplam atom sayısı 3-1. PO 4 + Ca 2+ 2. Na + + CO 2-3 3. Al 3+ + F - 2-4. SO 4 + NH + 4 Bütün kimyasal tepkimelerde tepkimeye giren ve tepkimeden çıkan atomların ; cins ve sayısı, toplam proton sayısı,toplam elektron sayısı,toplam nötron sayısı,toplam yükü ve toplam kütlesi daima birbirine eşittir. Buna tepkimelerde kütlenin korunumu denir. Soru : 7 gram azot ile 12 gram oksijenin tepkimesinden 19 gram N 2 O 5 bileşiği oluşuyor. Eşit kütlelerde azot ve oksijen alındığında 76 gram N 2 O 5 bileşiği oluştuğuna göre, hangi maddeden kaç gram artar? A) 20 gram azot B) 28 gram azot C) 48 gram oksijen D) 32 gram azot 10

Kimyasal tepkimelerin denkleştirilmesi : Kimyasal tepkimeler eşit kollu bir terazinin iki kefesine benzetilebilir. Tepkimeye giren ve tepkimeden çıkan maddelerdeki atomların cins, ve sayılarının birbirine eşit hale getirilmesine denklem denkleştirilmesi denir. Kimyasal tepkimeler denkleştirilirken ; 1. En karmaşık yapıda olan bulunur ve başına mümkün olan en küçük sayı yazılır. 2. Karmaşık yapıdaki bileşiğin içerdiği atom sayıları sırasıyla eşitliğin diğer tarafında bulunan atomlarla aynı olacak şekilde eşitlenir. Hidrojen ve oksijen atomlarının katsayılarının eşitlenmesi en sona bırakılır. 3. Tepkimeye giren ve tepkimeden çıkan maddelerin formülleri yanlış yazılmamalıdır (hidrojen H 2, azot N 2, oksijen O 2 gibi element molekülü olanlar element molekülü şeklinde). 4. Kimyasal tepkime denkleştirildikten sonra tepkimenin her iki tarafı aynı sayı ile çarpılır ya da aynı sayıya bölünürse denklik bozulmaz. Kimyasal tepkime çeşitleri : a. Sentez (=birleşme) tepkimeleri : Basit yapıdaki maddelerden birleşme sonucu daha karmaşık yapıdaki maddelerin oluştuğu tepkimelerdir. Örnek : Hidrojenin yanmasıyla su oluşması H 2 + ½ O 2 H 2 O ya da 2H 2 + O 2 2 H 2 O Örnek : Demir tozu kükürt tozu karışımı ısıtıldığında demir sülfür bileşiğinin oluşması Fe + S + ısı FeS (demir) (kükürt) (demirsülfür) b. Analiz (ayrışma) tepkimeleri : Karmaşık yapıdaki maddelerin kendisinden daha basit yapıda maddelere ayrıştığı türden tepkimelerdir. Örnek : Suyun elektrolizi ile hidrojen ve oksijen gazı oluşumu H 2 O H 2 + ½ O 2 ya da 2 H 2 O 2 H 2 + O 2 Örnek : Tüpte ısıtılan potasyum kloratın, potasyum klorür ve oksijene ayrışması. KClO 3 + ısı KCl + 3/2 O 2 ya da (potasyum klorat) (potasyum klorür) (oksijen) 2KClO 3 + ısı 2KCl + 3O 2 Örnek : Sodyum bi karbonat bileşiğinin ısıtılması ile karbondioksit gazı ve sodyum karbonat bileşiğinin oluşması. Açığa çıkan karbondioksit gazının varlığı karbondioksitin kireç suyunu bulandırmasıyla anlaşılır. 2 NaHCO 3 + ısı Na 2 CO 3 + H 2 O + CO 2 (ayrışma tepkimesi) CO 2 + Ca(OH) 2 CaCO 3 + H 2 O (bulanık su) c. Yer değiştirme tepkimeleri : Bir element ve bir bileşik arasında ya da iki farklı bileşik arasında oluşan tepkimelerde görülen, atomların birbiriyle yer değiştirip yeni bileşiklerin oluştuğu tepkimelerdir. A - B + C - D A - D + C - B 11

Örnek : Sodyum hidroksit ile hidroklorik asit tepkimesi sonucunda su ve sofra tuzu (sodyum klorür) oluşması NaOH + HCl NaCl + H 2 O (Sodyum hidroksit) (Hidroklorik asit) (Sofra tuzu) (Su) Örnek : Potasyum iyodür ile Kurşun (II) nitrat çözeltilerinin karıştırılmasıyla kurşun (II) iyodür ve Potasyum nitrat oluşması 2 KI + Pb (NO 3 ) 2 Pb I 2 + 2 K NO 3 d. Yanma tepkimeleri : Element ya da bileşiklerin oksijenle verdikleri tepkimelerdir. Bazıları oksitlenme olarak ta adlandırılır. Örnek : * Metal + Oksijen Metal oksit (Oksitlenme tepkimeleri) Zn + ½ O 2 Zn O ya da 2 Zn + O 2 2 Zn O (Çinko) (çinko oksit) Mg + ½ O 2 Mg O ya da 2 Mg + O 2 2 Mg O (Magnezyum) (Magnezyum oksit) 2 Fe + 3/2 O 2 Fe 2 O 3 ya da 4 Fe + 3 O 2 2 Fe 2 O 3 (demir) (Demiroksit = pas) Örnek : * Ametal + Oksijen Ametal oksit (Oksitlenme tepkimeleri) C + O 2 CO 2 (Karbondioksit) 2 P + 5/2 O 2 P 2 O 5 ya da 4 P + 5 O 2 2 P 2 O 5 (fosfor) (difosforpentaoksit) Örnek : * Organik bileşiklerin yanması sonucu karbondioksit gazı ve su oluşması CH 4 + 2 O 2 CO 2 + 2 H 2 O (Doğalgazın yanması) (metan) C 2 H 5 OH + 3 O 2 2 CO 2 + 3 H 2 O (etil alkol) C 6 H 12 O 6 + 6 O 2 6 CO 2 + 6 H 2 O + enerji (Solunum tepkimesi) (glikoz) Örnek : Aşağıdaki tepkimeleri denkleştirin. N 2 + O 2 N 2 O 5 Al + O 2 Al 2 O 3 C 5 H 12 + O 2 C 3 H 7 OH + O 2 Örnek : X Fe (OH) 3 + Y H 2 SO 4 Z Fe 2 (SO 4 ) 3 + T H 2 O tepkimesi Z=1 alınarak denkleştirildiğinde X,Y ve T nin katsayıları kaç olur? 12

Asitler Bazlar Tuzlar [Anahtar kavramlar : Asit, Baz, Tuz, Belirteç, ph, Turnusol kağıdı] Asitler : Suda çözündüklerinde ortama H + iyonu verebilen maddelere asit denir. Bir asidin suya verdiği H + iyonu miktarı azsa o asit zayıf asit, fazla ise kuvvetli asit olarak adlandırılır. Asitlerin özellikleri : * Tadları ekşidir (Örnek limon ve sirke) * Canlı dokulara zarar verirler * Kuvvetli asitler metallerle tepkimeye girdiklerinde yanıcı hidrojen gazı açığa çıkar. * Cam ve plastik maddelerle tepkime vermedikleri için cam veya plastik kaplar içerisinde saklanırlar * Sulu çözeltileri iyonlu çözelti olduğu için tuzlu su gibi elektrik akımını iletir * Mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirirler (Asit > kırmızı) * Asitlerin ph değeri 7 den küçüktür. * Asitler bazlarla nötrleşme ya da yer değiştirme tepkimesi verir ve tepkime sonucunda tuz ve su oluşturur. HCl (Asit) + NaOH (baz) NaCl (tuz) + H 2 O (su) (hidroklorik asit) (Sodyum hidroksit) (Sodyum klorür) Asit yağmurları : Fabrika bacaları ya da volkanik gazlar yoluyla atmosfere yayılan karbondioksit (CO 2 ), kükürt dioksit (SO 2 ) ve Azotdioksit (NO 2 ) gibi gazlar su buharı ile birleşince asit yağmurlarını oluşturur. 13

(Ders kitabı 117 ve 118. sayfa, Çalışma kitabı 73. sayfa 34. Etkinlik) Bazlar : Suda çözündüklerinde ortama OH iyonu verebilen maddelere baz denir. Bir bazın sudaki iyonlaşma miktarı fazla ise o baz kuvvetli baz, az ise zayıf baz olarak adlandırılır. Bazların özellikleri : * Tatları acıdır. (örnek sabun) * Kaygandırlar. (örnek sabun) * Canlı dokulara zarar verirler. * Cam ve plastik maddelerle tepkimeye girmedikleri için cam ya da plastik kap içerisinde muhafaza edilirler. * Sulu çözeltileri iyonlu çözelti olduğu için tuzlu su gibi elektrik akımını iletir * Kuvvetli bazlar, amfoter metallerle tepkimeye girerek yanıcı hidrojen gazını oluştururlar. [Zengin (Zn=çinko), Alman (Al=Alüminyum), Kromozomları (Cr=krom), Sonunda (Sn=kalay), kurşunlandı (Pb=kurşun)] Al (k) + 3 NaOH Na 3 AlO 3 + 3/2 H 2 (g) Zn (k) + 2NaOH (suda) Na 2 ZnO 2 + H 2 (g) * Kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye çevirirler ( Birleşmiş Milletler) 14

Tuzlar : Asitler ve bazlar gibi suda çözündüğünde iyonlaşarak çözelti halindeyken elektrik akımını ileten maddelerdir. Tuzlar bir asit ve bir bazın birleşmesiyle meydana gelen maddelerdir. Bir asit ile bir bazın tepkimeye girerek tuz ve su oluşturmasına nötrleşme tepkimesi denir. Asit + Baz Tuz + Su ( Nötrleşme tepkimesi) Örnek : Hidroklorik asit ile sodyum hidroksitin verdiği tepkime ile sofra tuzu ve su oluşması. ph metre ile asidik ve bazik ortamların tespit edilmesi : 15

Soru : I. Kuvvetli asitlerin tadı acıdır II. Zayıf asitler, suda düşük oranda iyonlaşır III. Zayıf asitler, bazlarla tepkimeye girince tuz oluşmaz ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) I B) II C) I-II D) I-III Soru : Aşağıdakilerden hangisi asitler için yanlıştır? A) Suda iyonlaşarak H + iyonu miktarını azaltırlar B)Tadları ekşidir C) Sulu çözeltileri iletkendir D) HCl, kuvvetli bir asittir Soru : Asitler ; I. Suda iyonlaşır. II. Metallerle tepkime vererek H 2 gazı çıkışına sebep olur III. Kırmızı turnusol kağıdını maviye çevirir ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) I-III B) II-III C) I-II-III D) I-II Soru : I. H + derişimi, OH - derişiminden daha fazladır II. Elektrik akımını iletir. III. Kırmızı turnusolu maviye çevirir Kaptaki limon suyu için yukarıda verilenlerden hangisi ya da hangileri doğrudur? (limon suyu asidik özellik gösterir) A) I B) II C) I-III D) I-II Soru : I. Baz çözeltilerinde ph > 7 dir II. Çözeltilerdeki ph = 0 ise çözelti nötr dür III. Bazlar, kaygan özelliğe sahiptir ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) I-II B) I-III C) II-III D) I-II-III Soru : I. Sulu çözeltileri elektriği iletir II. Acı tada sahiptir III. Suya H + iyonu verir Bazlar için, yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) I-II B) I-III C) II-III D) III Soru : Aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Kuvvetli bazlar, suda çok az iyonlaşır B) KOH, kuvvetli bir bazdır C) Bazlari suya H + iyonu verir D) Bazlar, mavi turnusolu kırmızıya çevirir Soru : Aşağıdakilerden hangisi bazdır? Soru : Yanda verilen çözeltilere mavi turnusol kağıdı batırılırsa, hangisinde veya hangilerinde renk değişimi gözlenir? A) I-II B) I-III C) II-III D) I-II-III 16

Soru : Sabun, baz özelliği gösteren bir maddedir. Buna göre ; I. Sabunlu su, elektriği iletmez. II. Sabunlu su, kırmızı turnusolu maviye çevirir. III. Sabunlu suda ph < 7 dir. ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) II B) I-III C) II-III D) I-II-III Soru : I. İyonik yapıya sahiptir. II. Nötrleşme sonucunda oluşur. III. Suda iyonlaşır. yukarıdaki ifadelerden hangisi ya da hangileri tuzlar için doğrudur? A) I-II-III B) I-II C) II-III D) III Soru : A ve B kaplarındaki çözeltiler daha büyük bir kapta karıştırılırsa, HCl + KOH KCl + H 2 O Tepkimesi gerçekleşiyor. Buna göre ; I. Nötrleşme vardır II. KCl bir tuzdur III. HCl kuvvetli bir asittir ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) I-II B) I-III C) II-III D) I-II-III Soru : I. Asit ve baz tepkimeleri sonucunda tuzlar oluşur II. Asit ve baz tepkimelerine nötrleşme tepkimesi denir III. Nötrleşme sonucunda genellikle su da oluşur ifadelerinden hangisi ya da hangileri doğrudur? A) I-II B) I-III C) II-III D) I-II-III Soru : Cam beherde bulunan X, Y ve Z sıvılarına aşağıdaki işlemler yapılıyor. - X sıvısına mavi turnusol kağıdı batırıldığında renk değişimi görülüyor. - Y sıvısına mavi ve kırmızı turnusol kağıdı batırıldığında renk değişimi gözlenmiyor. - Z sıvısına kırmızı turnusol kağıdı batırıldığında renk değişimi görülüyor. Buna göre X,Y ve Z sıvıları için ne söylenebilir? X Y Z A) Asit Baz Tuz B) Baz Asit Tuz C) Tuz Asit Baz D) Asit Tuz Baz 17

Soru :(kolej 1999) Yandaki düzenekte çözelti ; X iken ampul yanmıyor Y iken ampul yanıyor Z iken ampul yanıyor Buna göre X,Y ve Z çözeltileri aşağıdakilerden hangisinde verilenler olabilir? X Y Z A) Şeker Tuz Sülfürik asit B) Tuz Sülfürik asit Asetik asit C) Asetik asit Şeker Tuz D) Sülfürik asit Tuz Asetik asit Soru (2000 OKS) : Etiketleri kaybolmuş üç ayrı kapta NaOH (baz), HCl (asit) ve NaCl (tuz) çözeltilerinin olduğu bilinmektedir. Kaplardan I.sindeki çözelti, mavi turnusol kağıdını kırmızıya çevirmektedir. Diğer iki kaptaki çözeltilere aşağıdaki hangi işlem yapılırsa kaplardaki çözeltiler doğru etiketlenir? A) II. kaba mavi turnusol kağıdı batırılırsa B) III. kaba az miktarda katı NaCl eklenirse C) III. kaba mavi turnusol kağıdı batırılırsa D) II. kaba kırmızı turnusol kağıdı batırılırsa Soru (2002 OKS): I ve II nolu kaplara A ve B gazları şekildeki gibi gönderilerek sudaki çözeltileri oluşturuluyor. I. kaptaki çözeltiye kırmızı turnusol kağıdı batırıldığında rengi maviye dönüşüyor. Bu turnusol kağıdı II. Kaptaki çözeltiye batırıldığında ise rengi kırmızıya dönüşüyor. Bu gözlemlere göre, aşağıdaki sonuçlardan hangisine ulaşılır? A)Her iki kaptaki çözelti asittir. B) I.kaptaki çözelti asit, II. Kaptaki çözelti bazdır. C) Her iki kaptaki çözelti bazdır. D) I. kaptaki çözelti baz, II. Kaptaki çözelti asittir. 18

Su Arıtımı [Anahtar kavramlar : Su Arıtımı, Sert su, Yumuşak su, ] Su yer altına inerken ya da yer üstüne çıkarken toprak içerisindeki bir sürü madde de içerisinde çözünür. (Ders kitabı 123. sayfanın altındaki şekil) Zaman zaman suyun içerdiği bu iyonlar bulunduğu yerde zamanla çökelti oluşturarak traverten, sarkıt ve dikit gibi yapıları oluşturur. Örnek : Pamukkale travertenleri, ve kimyasal tortul kayaçlar. İçerdiği çözünmüş madde miktarına göre çervemizde bulunan sular sert su ve yumuşak şeklinde sınıflandırılabilir. Sert su : İçerisinde Ca ++ ve Mg ++ gibi çözünmüş fazla miktarda iyon bulunduran sulara sert su denir. Sert su içerisindeki bu iyonlar suyun çözücü özelliğini azalttığı için sert suda deterjan fazla köpürmez. Bu yüzden sert sularla yıkanan çamaşırlar daha fazla deterjan harcatır. Sert sular zamanla içerdikleri kalsiyum karbonat (CaCO 3 ) ve magnezyum karbonat (MgCO 3 ) gibi tuzların dibe çökmesiyle çaydanlık diplerinin kireçlenmesine, yıkandıkları çamaşırların solmasına, çamaşır makinesi rezistansının (ısıtıcısının) kireçlenmesine, su borularının içinin kireçlenmesine yol açar. Yumuşak su : İçerisinde Ca ++ ve Mg ++ gibi çözünmüş fazla miktarda iyon bulundurmayan sulara yumuşak su denir. Yumuşak su içerisinde çözünmüş iyonlar az olduğu için yumuşak suda deterjan iyi köpürür. (Ders kitabı 123. sayfadaki ser ve yumuşak suyun köpürmesi ile ilgili 18. etkinlik çok iyi bilinmeli) Suların sertliğinin giderilmesi : Suyun sertliği su kaynatılarak ya da iyon değiştirici yastık içeren filtreler (süzücüler) kullanılarak giderilebilir. Suyun kaynatılması : Su kaynatılarak içerisinde çözünmüş olan iyonların dibe çökmesi sağlanabilir. Bu yönteme damıtma işlemi de denir. 19

İyon değiştirici yastık içeren filtreler (süzücüler) le suyun yumuşatılması :Suya sertlik veren Mg 2+ ve Ca +2 iyonları ile suya sertlik vermeyen Na + iyonlarının yer değiştirilmesiyle suyun sertliği giderilir. Su iyon değiştirici filtreden geçerken filtrenin yapısındaki Na + iyonu suya geçer, Mg 2+ ve Ca +2 iyonları da filtrede kalır. Böylece iyonlar yer değiştirmiş olur. Suyun klorlanması ile dezenfeksiyonu : Suyun içinde bulunan sağlık için zararlı olabilecek mikroorganizmalar ya da canlı piscikler suyun içeresine atılan klor tarafından etkisiz hale getirilir. Klor çok zehirli bir maddedir fakat çok çok az miktarda kullanıldığında insan sağlığını bozmadan mikropları sudaki öldürebilir. Su bu şekilde zararlı canlı pisciklerden arındırılabilir. Korozyondan korunma : Sudaki oksijenin metalleri oksitlendirerek pas oluşturmasına korozyon denir. Korozyon demirin kimyasal yapısını değiştirdiği için demirde aşınmaya neden olur. Örneğin gemilerdeki demir ve çelik zamanla korozyona uğradığı için aşınmaya uğrar. Korozyondan korunma yolları : 1. Metallerin krom, nikel ve kalay gibi başka maddelerle alaşım yaptırılarak dayanıklığı artırılabilir. 2. Metal tabaka boyanarak su ile temas etmesi engellenir. 3. Metallerin sulu ortamdan uzak tutulması sağlanır. 4. Metallerin kendisinden daha aktif olan metallerle kaplanması sağlanır. Bu şekilde suyun demir yerine üzerine kaplandığı daha aktif olan madde ile etkileşmesi sağlanır ve korozyon önlenmiş olur. Uygulanan bu yönteme katodik koruma denir. Bu şekilde metallerin çürümesini engelleyen aktif metallere kurban elektrotlar denir. Demirin çinko ile kaplanmasına galvanizleme, nikel ile kaplanmasına nikelajlama, kromla kaplanmasına ise kromajlama denir. 20