Katılım Endeksi ile Piyasa Faiz Oranları Arasındaki Nedensellik İlişkisi

Katılım Endeksi ile Piyasa Faiz Oranları Arasındaki Nedensellik İlişkisi Arş. Gör. Salih ÜLEV Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Ekonomisi ve Finansı EABD salihulev@sakarya.edu.tr Arş. Gör. Mücahit Özdemir Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Ekonomisi ve Finansı EABD mucahitozdemir@sakarya.edu.tr Özet Bu çalışmada Zivot-Andrews birim kök testi ile Toda-Yamamoto nedensellik testi kullanılarak 2011-2014 dönemi itibarıyla Katılım30 endeksi, BİST100 endeksi ve piyasa faiz oranları arasındaki ilişkinin varlığı ve yönü test edilmiştir. Yapılan ampirik uygulamalar sonucunda her üç serinin de düzeyde durağan olmadığı sonucuna ulaşılmıştır. Granger nedensellik analizine dayalı Toda-Yamamoto yöntemi sonucunda ise Katılım endeksi ile piyasa faiz oranları arasında bir nedensellik ilişkisi bulunamamasına karşın BİST100 endeksi ile faiz oranları arasında, faiz oranlarından BİST100 e doğru bir nedensellik ilişkisi belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: İslami Endeks, Katılım Endeksi, Toda-Yamamoto Nedensellik Testi, Zivot-Andrews Birim Kök Testi Abstract In this study, we analyze the relationship between Katilim30 Index, BIST100 Index and market interest rate over the period 2011-2014. We use Zivot-Andrews unit root test and Toda-Yamamoto causality test to analyze the unit root characteristic of the series by allowing possible structural breaks and casual relationship between the series. Our results show that the series are not stationary. The result of Toda Yamamoto test which is based on Granger Causality analysis show that there is not casual relationship between market interest rate and Katılım Index, but there is unidirectional casual relationship from market interest rate to BIST100 Index. Keywords: Islamic Indexes, Katilim Index, Toda Yamamato Casuality Analysis, Zivot-Andrews Unitroot Test International Congress on Islamic Economics and Finance, 21-23 October 2015, Sakarya/TURKEY 47

1. Giriş 1970 lerden sonra ortaya çıkan İslami Banka ve Finansal Kuruluşlar Müslüman yatırımcıların fonlarını değerlendirebileceği kurumlar olarak gelişmeye başladı. O tarihten itibaren büyümesini sürdürdü ve aktif büyüklüğü 1,7 trilyon doları aştı. Bu bankalar müslüman yatırımcıların tasarruflarını değerlendirebileceği bir işlev görmesine rağmen yine de yatırım yapılacak alanlar oldukça sınırlıydı. İslami prensiplere uygun yatırım enstrümanları arayışı yatırımcıları menkul kıymet piyasalarında işlem gören hisse senetlerine yönlendirdi. Hisse senetlerine yatırım yapmak 1990 ların sonlarına kadar İslami hassasiyetleri yüksek olan yatırımcılar için meşru bir alan olarak görülmemesine rağmen daha sonra faaliyet alanı İslam a uygun olan şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapılabileceği fikri ortaya çıktı. 1998 yılında Kuveyt ve FTSE Grubun işbirliğiyle İslami prensiplere uygun olarak faaliyet gösteren şirketlerin hisse senetlerini içeren ilk endeks kuruldu. Ertesi yıl Dow Jones Islamic Market Indeks piyasaya sürüldü. Bu endeks faaliyetleri İslam a uygun olan ve faize Dayalı Borç/ Sermaye oranı yüzde 33 ü geçmeyen şirketlerden oluşuyordu. Belirlenen kriterlere uymayan şirketler endeksten çıkarılıyordu. Daha sonra Standard and Poor s Islamic Index, Kuala Lumpur Islamic Index, gibi İslami endeksler kuruldu ve şu an bu endeksler dışında MSCI Barra, BSE TASIS, Global GCC gibi kurumların yüzden fazla İslami endeksi bulunmaktadır. Türkiye de ise ilk İslami endeks 2011 yılında Katılım30 adıyla kuruldu. Bu endeks Borsa İstanbul da İşlem gören ve belli İslami prensiplere uygun faaliyet gösteren 30 şirketin hisse senetlerinden oluşuyordu. 2014 yılında Katılım50 adıyla ikinci bir endeks daha yayınlanmaya başladı. Dünyada İslami endekslerin sayısının artmasıyla bu endeksler üzerinde akademik çalışmalar yapılmaya başlandı. Bu çalışmalar genellikle İslami endeksin getiri performansıyla muadili olan konvansiyonel endeksin performanslarını karşılaştırmaktadır. Türkiye de ise katılım endeksini konu edinen akademik bir çalışmaya rastlanmamıştır. Bu çalışmada 2011 yılında kurulan Katılım30 Endeksi, İslami prensipleri dikkate almadan oluşturulan BİST100 endeksi ile gösterge tahvil faiz oranları arasındaki nedensellik ilişkisi test edilecek, endekse alınmak için belirlenen faiz kriterinin endeksler üzerindeki etkisi araştırılmaya çalışılacaktır. Katılım Endeksi Katılım30 ve Katılım50 endeksleri Borsa İstanbul Ulusal Pazarda işlem gören ve faaliyetlerini İslami prensiplere uygun olarak sürdüren şirketlerin hisse senetlerinden oluşmaktadır. Endeks değeri bu şirketlerin hisse senetlerinin BİST deki fiyat hareketlerine bağlı olarak seans süresince her 10 saniyede bir hesaplanmakta ve aynı anda yayınlanmaktadır. Katılım30 ve Katılım50 endeksi arasında endeks kuralları açısından temel bir fark bulunmamaktadır. Endekste yer alacak şirketler, hisse senetlerinin değerine göre belirlenmektedir. Hisse senetleri piyasa değeri en yüksek olan ilk 30 şirket Katılım30 endeksini, ilk 50 şirket ise Katılım50 endeksini oluşturmaktadır. Katılım30 ve Katılım50 endeksindeki şirketlerin endeks kurallarına uygunluğu Ocak-Mart, Nisan-Haziran, Temmuz-Eylül ve Ekim-Aralık dönemlerinde periyodik olarak takip edilmektedir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda endekse alınma şartlarını sağlayamayan şirketler endeksten çıkarılmakta ve bir sonraki endeks döneminde o şirketin yerine endeks kriterlerini sağlayan şirketler sıralamasındaki ilk şirket endekse alınmaktadır. Bir şirketin hisse senedinin Katılım30 endeksine dahil edilebilmesi için iki ana kriter bulunmaktadır. Birincisi şirketin temel faaliyet alanının İslami hükümlere uygun olmasıdır. Şirketin esas faaliyetinin konvansiyonel finans, faize dayalı ticaret, faize dayalı hizmet, faize dayalı aracılık (bankacılık, sigorta, finansal kiralama, faktoring vb.); alkollü içecek; kumar, şans oyunu; domuz eti ve benzer gıda; turizm, eğlence; tütün mamulleri; silah; vadeli altın, gümüş ve döviz ticareti gibi İslam a uygun olmayan faaliyetleri içermemesidir. Birinci kriterdeki şartları sağlayan şirketler ikinci kritere göre elemeye tabi tutulur. İkinci kriter ise şirket finansal oranlarının bazı şartları sağlamasıdır. Bu kritere göre bir şirketin endekse girebilmesi için; Toplam faizli kredilerinin şirket piyasa değerine oranı yüzde 30 dan küçük olması, Faiz getirili nakit ve menkul kıymetlerinin şirket piyasa değerine oranı yüzde 30 dan küçük olması, Şirketin ana faaliyet alanı İslam a uygun fakat İslam a uygun olmayan yan faaliyetleri varsa bu faaliyetlerden elde ettiği geliri toplam gelirlerinin yüzde 5 inden az olması, (Katılım Endeksi, 48 International Congress on Islamic Economics and Finance, 21-23 October 2015, Sakarya/TURKEY

Tablo 1: Katılım30 Endeksinde Yer Alan Şirket Hisseleri HİSSE KODU HİSSE ADI HİSSE KODU HİSSE ADI AFYON Afyon Çimento GOODY Good-Year AKCNS Akçansa KONYA Konya Çimento ALBRK Albaraka Türk LOGO Logo Yazılım ALKIM Alkim Kimya NUHCM Nuh Çimento AYGAZ Aygaz PARSN Parsan BIMAS Bim Mağazalar PETUN Pınar Et ve Un BOLUC Bolu Çimento PNSUT Pınar Süt BUCIM Bursa Çimento SELEC Selçuk Ecza Deposu CIMSA Çimsa SODA Soda Sanayii EGEEN Ege Endüstri TATGD Tat Gıda EGSER Ege Seramik THYAO Türk Hava Yolları ENKAI Enka İnşaat TKNSA Teknosa İç ve Dış Ticaret ERBOS Erbosan TMSN Tümosan Motor ve Traktör EREGL Ereğli Demir Çelik TTRAK Türk Traktör FROTO Ford Otosan ULKER Ülker Bisküvi Kaynak: Katılım30 Endeks Şirketleri, http://www.katilimendeksi.org/subpage/19/endeks_sirketleri, Erişim Tarihi 07.10.2015 Faiz Oranı Faiz oranlarının, özellikle kapitalist ekonomilerde önemli bir işlevi olduğu kabul edilir. Faiz oranları, işletmelerin borçlanma maliyetini gösteren temel bir oran olarak görülür ve işletmelerin yatırım planlamasında dikkate alınan en önemli ölçütlerden biridir. Günümüzde şirketlerin borçlarının büyük kısmı faize dayalı borçlardır. Bundan dolayı faiz giderleri bir şirketin finansal riskini belirleyen en önemli faktörlerden birisidir. İşletmelerin faiz giderleri normal koşullarda piyasa faiz oranlarıyla aynı yönde hareket eder(sayilgan,2008, s.199). Dolayısıyla faiz giderleri fazla olan şirketlerin piyasa faiz oranlarından daha fazla etkilenmesi, faiz giderleri düşük olan şirketlerin ise piyasa faiz oranlarından daha az etkilenmesi beklenir. Katılım endeksine alınmak için belirlenen ikinci kriter de şirketlerin faize dayalı varlıklarının veya borçlarının belirli bir düzeyde tutulmasını istemektedir. Buna göre Katılım endeksine alınan şirketlerin piyasa faiz oranlarından muadili olan BİST100 endeksine göre daha az etkilenmesi beklenir. Çünkü BİST100 endeksindeki şirketler faizle ilgili herhangi bir elemeye tabi tutulmamışlardır. Dolayısıyla, BİST100 endeksindeki şirketlerin sermaye maliyetlerinin piyasa faiz oranlarına daha bağımlı olduğu düşünülebilir. Bu çalışma temel olarak piyasa faiz oranlarının Katılım30 ve BİST100 endeksleri üzerindeki etkisini görmeye odaklanmaktadır. Bu amaçla piyasa faiz oranıyla hem Katılım30 hem de BİST100 endeksi arasındaki ilişki Granger Nedensellik analizine dayalı Toda-Yamamato yöntemi ile test edilecektir. Çalışmada piyasada faiz oranını temsilen işlem hacminin yoğunluğu ve sağlıklı fiyat oluşumuna imkan verdiği için devlet tahvillerinin ikinci el piyasada alım-satımıyla belirlenen faiz oranı olan gösterge faiz oranı verileri kullanılmıştır. 2. Literatür Özeti Bu konudaki ilk çalışmalardan birini yapan Naughton and Naughton (2000), çalışmasında İslami hisse senedi piyasalarının gelişmesindeki zorluklardan bahsetmiştir. Kabir Hassan(2002) DJIMI in 1996-2000 yılları arasında piyasa etkinliğini ve risk-getiri ilişkisini incelemiş, Serial corelation, varyans oranı gibi bazı istatistiksel testler yaparak DJIMI in etkin olduğunu ve getirilerinin normal dağıldığı sonucuna ulaşmıştır. Hakim ve Rashidian(2004) DJIMI i Wilshire 5000 ve 3 aylık hazine bonosu faiz oranları ile ilişkisini araştırmıştır. Birim kök testi uygulayarak hem DJIMI hem de W5000 endeksinin etkin piyasalar olduğu sonucuna varmış, DJIMI in W5000 ve Hazine bonosu faiz oranları arasındaki eş International Congress on Islamic Economics and Finance, 21-23 October 2015, Sakarya/TURKEY 49

bütünleşme ilişkisini test ederek, DJIMI in ne W5000 ile ne de Hazine bonosu faiz oranları ile herhangi bir eşbütünleşme ilişkisinin olmadığı sonucuna ulaşmıştır. Khaled A. Husseın(2004) FTSE Global Islamic index ile FTSE All World Index in getiri performanslarını 1996-2002 yılları arasında karşılaştırmış, Boğa piyasası periyodunda FTSE İslami endeksinin önemli derecede anormal pozitif getiri performansı gösterdiğini fakat ayı piyasası döneminde FTSE All World endeksinin performansının gerisinde kaldığı sonucuna ulaşmıştır. Khaled A. Husseın (2007) Dow Jones Islamic index ile FTSE Islamic endeksin getiri performanslarını belirli dönemlere ayırarak analiz etmiştir. 1993-2004 yılları arasını Giriş periyodu, boğa(1) periyodu, ayı periyodu ve boğa(2) periyodu olmak üzere belirli alt dönemlere ayırarak endekslerin performans karşılaştırmasını yapmış, kullandığı testlerle genel olarak her iki islami endeksin giriş ve boğa (1) döneminde muadili olan konvansiyonel endeksten daha iyi performans gösterdiğini, ayı ve boğa(2) döneminde ise daha düşük performans gösterdiği sonucuna ulaşmıştır. Girard(2008) FTSE Global Index, FTSE Asia Pasific Index, FTSE İslamic Amerika Index, FTSE İslami Avrupa Index, FTSE İslami Avrupa indekslerinin performansını Jenson, Sharpe, Treynor, Jenson ve Fama gibi yöntemler kullanarak analiz etmiş ve bu sonuçları İslami endeksin muadili olan konvansiyonel endeksle karşılaştırmıştır. Ayrıca İslami endeksler ile konvansiyonel endeks arasında eşbütünleşme ilişkisinin varlığını da sınamış, Hakimin çalışmasının tersine FTSE İslami endeks ile konvansiyonel endeksinin eş bütünleşik olduğu sonucuna ulaşmıştır. Abdul Rahim ve Ahmad(2009) Güney Doğu Asya daki İslami endeksler arasındaki korelasyonu ve bilgi transferini araştırmıştır. Malezya daki Kuala Lumpur Syariah endeksi ile Jakarta Islamic endeks arasında düşük seviyede bir korelasyon bulmuş, Kuala Lumpur Syariah endeksinden Jakarta Islamic endeksine doğru getiri ve volatiliteyi etkileyen tek yönlü bir bilgi transferinin olduğu sonucuna ulaşmıştır. 3. Ekonometrik Yöntem Bu çalışmada Granger nedensellik analizine dayalı Toda-Yamamato nedensellik testi kullanılmıştır. Bu yöntemde iki seri arasındaki nedensellik ilişkisinin test edilebilmesi için serilerin durağan olup olmadıkları, durağan değilse serilerin kaçıncı mertebede durağan hale geldiklerinin bulunması gerekmektedir. Serilerin durağanlığını test eden bir çok test bulunmakla birlikte bu çalışmada serilerin durağanlığını yapısal kırılmayla birlikte test eden Zivot-Andrews birim kök testi kullanılmıştır. 3.1. Zivot-Andrews Birim Kök Testi ADF(1979) ve PP(1988)) testi gibi ilk birim kök testleri yaygın olarak kullanılmasına rağmen, bu testlerde yapısal kırılmalar dikkate alınmaz. Halbuki örnek dönemi içinde önemli olayların gerçekleşmesi değişkenlerin ortalamasında önemli değişmelere yol açabilir. ADF(1979,1981) ve PP(1988) birim kök testleri bu önemli olayların etkisini dikkate almadan serinin birim köklü olup olmadığını test eder. Bu da gerçekte durağan olan bir serinin durağan olmadığı sonucuna ulaşılmasına neden olabilir. Perron(1989,1990) krizler gibi önemli gelişmelerin verilerin ortalamasında önemli değişikliklere neden olduğunu tespit etmiş ve birim kök testini yaparken kriz yılları için oluşturulan kukla değişkenleri modele eklediğide durağan olmayan pek çok serinin yapısal kırılmayla birlikte durağan olduğu sonucuna ulaşmıştır. Perron un(1989,1990) geliştirmiş olduğu test yapısal kırılma tarihlerinin önceden bilinmesine dayanmaktadır. Zivot-Andrews(2002) testinde ise Perron un testini aksine yapısal kırılma tarihleri önceden bilinmez. Bu testte yapısal kırılmalar içsel olarak belirlenir(yavuz 2006). Zivot-Andrews birim kök testinde serilerde birim kökün varlığı üç farklı test istatistiği hesaplanmaktadır. Model A: y y DU ( ) y e t t t1 2 i ti t t1 k 50 International Congress on Islamic Economics and Finance, 21-23 October 2015, Sakarya/TURKEY

Model B: y y DT ( ) y e t t t1 2 i ti t t1 k Model C: y y DUT ( ) DU ( ) y e t t t1 2 1 i ti t t1 Model A sabitte, Model B trendde ve Model C sabitte ve trendde kırılmayı test eder. 3.2 Toda-Yamamoto Nedensellik Analizi Toda-Yamamato(1995) değişkenler arasındaki nedensellik ilişkisini gecikmesi artırılmış VAR(k+dmax) yöntemiyle araştırmanın daha üstün sonuçlar verdiğini belirtmişlerdir. Birim kök ve eşbütünleşme gibi ön testlerin değişkenler üzerinde çok fazla kısıt oluşturduğunu ve bu kısıtların değişkenler arasındaki ilişkilerin bozulmasına neden olmaktadır. Toda ve Yamamato yönteminde serilerin bütünleşme mertebeleri ve aralarındaki eşbütünleşme ilişkisi testin geçerliliğini etkilememez. TY için VAR modelin gecikme uzunluğu ile serilerin maksimum bütünleşme dereceleri analize dahil edilmektedir(yılancı 2009). TY testinde ilk olarak birim kök testinden faydalanılarak değişkenler için maksimum bütünleşme mertebesi bulunur. Daha sonra VAR model için optimum gecikme sayısı(k) tespit edilir. Son olarak ise VAR model (k+dmax) gecikme sayısı(k) ile tahmin edilerek, değişkenler arasındaki ilişki Wald testi ile tahmin edilir. TY nedensellik testinin matematiksel gösterimi şöyledir: kd k d International Congress on Islamic Economics and Finance, 21-23 October 2015, Sakarya/TURKEY 51 k max max (1) y a y x e t 0 1i t 1 1i t 1 1t i1 i1 kd kd max max (2) x a y x e t 0 2i t 1 2i t 1 2t i1 i1 İlk modelde temel hipotez, H 0 : a 2(i+d) = 0 olarak belirtilir ve X değişkeninin, Y değişkeninin Granger nedeni değildir şeklinde ifade edilir.alternatif hipotez için ise H 1 : a 2(i+d) 0 X, Y nin Granger nedeni değildir şeklinde ifade edilir(aydin and Sari 2014). 4. Veri ve Model Sonuçları Çalışma Ocak 2011 ile Ocak 2015 arasındaki dönemi kapsamaktadır. BİST 100 endeksi, Katılım30 endeksi ile gösterge tahvil faiz oranları arasındaki nedenselliğin varlığını araştırmak amacıyla günlük endeks değerleri ve günlük gösterge tahvil faiz oranları kullanılmıştır. Çalışmada kullanılan veriler Forex programından elde edilmiş ve bu veriler doğal logaritmaları alınmak suretiyle analizlere dahil edilmiştir. Öncelikli olarak her bir serinin durağan olup olmadığı test edilmiş, daha sonra ikili testlerle üç veri setinin birbirleriyle olan nedensellik ilişkisi sınanmıştır. 4.1. Zivot-Andrews Birim Kök Testi Sonuçları Veri setleri için ZA birim kök testi sonuçları Tablo 1 de verilmiştir. ZA Birim kök testi hem sabitte hem de trendde kırılmayı dikkate Model C ile hesaplanmıştır. Testte en uygun gecikme uzunlukları Schwarz bilgi kriterine göre tespit edilmiştir. Tablo 1 e göre üç veri setinin de yapısal kırılmayla birlikte birim köklü olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Serilerin birinci farkları alındığında her üç seri de durağan hale gelmektedir. Serilerin bütünleşme mertebeleri Toda-Yamamoto nedensellik testi için önemlidir. Burada serilerin maksimum bütünleşme derecelerinin(dmax) 1 olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Her üç veri setinde bulunan yapısal kırılma tarihleri farklıdır. Katılım30 endeksi için 17 Aralık 2013, BİST100 endeksi için 1 Ocak 2012, faiz oranları için ise 29 Mayıs 2015 yapısal kırılma yaşanan

tarihlerdir. Katılım endeksi için bulunan 17 Aralık 2013 tarihi hükümete yönelik rüşvet ve yolsuzluk adı altında yapılan siyasi operasyonun başladığı tarihtir. Tablo 2: ZA Birim Kök Testi Sonuçları Model C Değişken t-ist. Kırılma Tarihleri Katılım Endeksi -3.83976 17.12.2013 Bist100 Endeksi -3.36554 01.06.2012 Faiz Oranı -4.06598 29.05.2013 Not: Tablo kritik değerleri Model C için %1; -5.57, %5; 5.08 ve %10;-4.82 dir. En uygun gecikme uzunlukları Schwarz bilgi kriterine göre tespit edilmiştir. 4.2. Toda-Yamamoto Nedensellik Analizi Sonuçları Katılım endeksi, BİST100 endeksi ve faiz oranlarının birbirleriyle olan nedensellik ilişkisi Toda- Yamamoto yöntemiyle test edilmiştir. Tablo2 de yer alan test sonuçlarına göre Faiz oranları ile Katılım30 endeksi arasında herhangi bir nedensellik ilişkisine rastlanmamıştır. Buna karşın BİST100 ile faiz oranları arasında tek yönlü bir nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. Burada nedenselliğin yönü faiz oranlarından BİST100 endeksine doğrudur. Faiz oranları ile Katılım endeksi arasında nedensellik ilişkisinin çıkmayıp, BİST100 endeksi ile çıkması BİST100 endeksinin faiz oranlarının etkisinde bulunduğuna işaret etmektedir. Katılım endeksi ile BİST100 endeksi arasındaki nedenselliğin sonucuna baktığımızda ne Katılım endeksinden BİST100 e ne de BİST100 den Katılım endeksine doğru herhangi bir nedensellik ilişkisine rastlanmamıştır. Tablo 3: TY Nedensellik Testi Sonuçları Temel Hipotez Gecikme Uzunluğu χ 2 İstatistiği LNFAİZ LNKATILIM (p=4)+(d max = 1)=5 6.386028(0.1721) LNKATILIM LNFAİZ (p=4)+(d max = 1)=5 4.354172(0.3602) LNFAİZ LNBİST100 (p=4)+(d max = 1)=5 12.17130(0.0161) LNBİST100 LNFAİZ (p=4)+(d max = 1)=5 8.352040(0.0795) LNKATILIM LNBİST100 (p=1)+(d max = 1)=2 0.398486(0.5279) LNBİST100 LNKATILIM (p=1)+(d max = 1)=2 0.395418(0.5295) Not: Parantez içindeki değerler, test istatistiğinin olasılık değerleridir. Uygun VAR modeli için p değeri Schwarz Bilgi Kriterine göre tespit edilmiştir. 5. Sonuç Bu çalışmada İslami hassasiyeti olan yatırımcıların sermaye piyasalarında yatırım yapabilecekleri bir alternatif olarak 2011 yılında oluşturulan katılım endeksi ele alınmıştır. İslam iktisadının araçlarından biri olarak görülen İslami finanstan sermaye sahiplerini pür finansal faaliyetlerden kazanç sağlamak yerine reel yatırımlara yönelterek büyüme ve kalkınmaya hizmet etmesi beklenir. Katılım endeksinde yer alan şirketlerin pür finansal faaliyetlerin temelinde yer alan faizle olan münasebetlerinin sınırlı olması, onların faaliyetlerinin büyük kısmının reel yatırıma yönelik faaliyetler olmasını gerektirir. Bu şirketlerin uymak zorunda oldukları finansal kriterler gerçekten onların faiz oranları ile olan ilişkilerini sınırlı tutar mı? Bu şirketler piyasa faiz oranlarından nasıl etkilenir? BİST100 endeksinin faiz oranlarına tepkisi ile katılım endeksinde yer alan şirketlerin tepkisi arasında bir fark var mıdır? Bu çalışmada bu gibi sorulara cevap aranmaya çalışılmış ve bu amaçla piyasa faiz oranları ile hem Katılım endeksi hem de BİST100 endeksi arasındaki nedensellik ilişkisi test edilmiştir. Ayrıca her iki endeks arasındaki nedensellik 52 International Congress on Islamic Economics and Finance, 21-23 October 2015, Sakarya/TURKEY

ilişkisini araştırmak da ihmal edilmemiştir. Çalışma sonuçlarına göre piyasa faiz oranları ile BİST100 endeksi arasında bir nedensellik ilişkisinin tespit edilmesine karşın faiz oranları ile Katılım endeksi arasında bir nedensellik ilişkisine rastlanmamıştır. Katılım endeksi ile BİST100 arasında da herhangi bir nedensellik ilişkisi bulunamamıştır. Katılım endeksinin ne faiz oranları ile ne de BİST100 endeksi ile arasında bir nedensellik ilişkisinin olmaması, Katılım endeksinin her iki serideki değişimlerden etkilenmediğini göstermektedir. Bu sonuç Katılım endeksindeki şirketlerin faize duyarlılığının BİST100 de işlem gören şirketlere göre daha düşük seviyede olduğunu göstermektedir. Faiz oranları ile Katılım endeksi arasında bir nedensellik ilişkisinin çıkmayıp, BİST100 endeksi ile bir nedensellik ilişkisinin bulunmasında Katılım endeksine girebilmek için oluşturulan kriterlerin etkisi olabilir. Çünkü endekse girebilmek için şirketlerin faizli kredilerinin şirket piyasa değerine oranı %30 un altında olması, faiz getirili menkul kıymetlerinin şirket piyasa değerine oranının %30 dan küçük olması ve şirketin faize dayalı gelirinin oranının toplam gelirlerinin %5 ini geçmemesi gerekmektedir. Bütün bu kriterler katılım endeksindeki şirketlerin faize dayalı işlemlerinin daha sınırlı olmasını gerektirir. Faiz oranları ile hem Katılım hem de BİST100 endeksi arasındaki nedensellik sonuçları endeks şirketlerine yatırım yapan yatırımcıların yatırım tercihlerindeki değişikliği açıklamada bir gösterge olabilir. Tahvil faiz oranları arttığında, hisse senetlerine yatırım yapan yatırımcıların hisse senetlerini satarak bu tahvillere yatırım yapması beklenebilir. Faiz oranları ile BİST100 endeksi arasında nedensellik ilişkisinin bulunması, BİST100 yatırımcılarının faiz oranlarını dikkate alarak hisse senetlerini alıp almama konusunda bir tercihte bulundukları söylenebilir. BİST100 yatırımcıları tahvil faiz oranları arttığında ellerindeki hisse senetlerini satıp tahvile yatırım yapmak konusunda daha istekli olabilirler. Fakat aynı durum katılım endeksi için geçerli değildir. Faiz oranları ile Katılım endeksi arasında bir nedensellik ilişkisinin söz konusu olmaması Katılım endeksi yatırımcılarının tahvil faiz oranlarından etkilenmediği, faizin artması veya azalması endeksteki şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapan yatırımcıların tercihlerini etkilemediği, bu yatırımcıların endeksteki şirketlere yatırım yapmaktan vazgeçip faize dayalı menkul kıymetlere yatırım yapmayı tercih etmediklerini gösterebilir. Katılım endeksi yatırımcılarının piyasa faiz oranlarına bakarak faize dayalı menkul kıymetlere yatırım yapmak konusunda daha isteksiz davrandıkları söylenebilir. International Congress on Islamic Economics and Finance, 21-23 October 2015, Sakarya/TURKEY 53

Kaynakça Aydin, M. And M. Sari (2014). "Relationship Between Gdp And Export In Turkey." Annals-Economy Series: 282-288. Dickey, D. A. and W. A. Fuller (1979). "Distribution of the estimators for autoregressive time series with a unit root." Journal of the American statistical association 74(366a): 427-431. Girard, E. C., & Hassan, M. K. (2008). Is there a cost to faith-based investing: Evidence from FTSE Islamic indices. The Journal of Investing, 17(4), 112-121. Hakim, S. And M. Rashidian (2004). Risk And Return Of Islamic Market Indexes. Makalah Seminar Di Malaysia. Hassan, M. K. (2002). Risk, return and volatility of faith-based investing: the case of Dow Jones Islamic Index. Paper presented at the paper in Proceedings of 5th Harvard University Forum on Islamic Finance, Harvard University Hussein, K. (2004). Ethical investment: empirical evidence from FTSE Islamic index. Islamic Economic Studies, 12(1), 21-40. Hussein, K. A. (2007). Islamic investment: evidence from Dow Jones and FTSE indices. Islamic Economics and Finance, 387. Katılım Endeksi. Erişim Tarihi:07.10.2015, http://www.katilimendeksi.org Naughton, S., & Naughton, T. (2000). Religion, ethics and stock trading: The case of an Islamic equities market. Journal of Business Ethics, 23(2), 145-159. Phillips, P. C. and P. Perron (1988). "Testing for a unit root in time series regression." Biometrika 75(2): 335-346. Sayilgan, G. (2008). "Soru Ve Yanıtlarıyla İşletme Finansmanı, 3." Bası, Turhan Kitabevi, Ankara. Abdul Rahim, F., Et Al. (2009). "Information Transmission Between Islamic Stock Indices In South East Asia." International Journal Of Islamic And Middle Eastern Finance And Management 2(1): 7-19. Toda, H. Y. and T. Yamamoto (1995). "Statistical inference in vector autoregressions with possibly integrated processes." Journal of econometrics 66(1): 225-250. Yavuz, N. Ç. (2006). "Türkiye'de turizm gelirlerinin ekonomik büyümeye etkisinin testi: yapısal kırılma ve nedensellik analizi." Yılancı, V. (2009). "Yapısal kırılmalar altında Türkiye için işsizlik histerisinin sınanması." Zivot, E. and D. W. K. Andrews (2002). "Further evidence on the great crash, the oil-price shock, and the unit-root hypothesis." Journal of Business & Economic Statistics 20(1): 25-44. 54 International Congress on Islamic Economics and Finance, 21-23 October 2015, Sakarya/TURKEY