Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı. Bülten. May ıs 1989. No.7

Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Bülten May ıs 1989 No.7

YÖNETIM KURULU Başkan: Demirhan Sayıner Başkan Yardımc ısı: Süleyman Ali Yönetim Kurulu Üyeleri: Onur Borman Ertuğ rul Güven Necdet Kaya Sezer 1

ÖNSÖZ 1988 y ı l ına ait te n el verilerle donat ılarak içerik itibariyle 1988 y ıll ığı amaçlar ına da hizmet et rr esini sa ğlamak düşüncesiyle, bültenin bu say ıs ını sözü mesi için bir süre bekletmek durumunda kald ı k. Hal edilen bilgilerin derlenebil böyle olmakla beraber bült ene dahil etti ğ imiz materyalm güncelli ği ta ba ştan önem iz bir husustur. Bu çerçevede müteakip döneme ait verdi ğimiz özen gösterdi ği daha taze bilgilere de ola aklar ölçüsünde yer verilmeye çal ışı lm ışt ı r. 2

IÇINDEKILER I. Bölüm K.K.T.C. de Merkez Bankas ı II. Bölüm Ekonomik Gelişmeler 1. Üretim, İstihdam ve Fiyatlar ve Bankac ıl ık Faaliyetleri a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın Kullan ım ı b) İstihdam e) Fiyat Hareketleri ve Ücretler 2. Mali ve Parasal Geli şmeler a) Mali Gelişmeler b) Parasal Geli şmeler 3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi a) Ticaret ve Pazarlama b) Ödemeler Dengesi III. Bölüm Merkez Bankas ın ın Y ıll ık Hesaplar ı Bilânço Kâr ve Zarar Hesab ı Hesaplar Hakk ında Aç ıklamalar IV. Bölüm Bankac ı l ık istatistikleri V. Bölüm Bankac ıl ık Kesiminin Özel ilgi Duyaca ğı Mevzuat ithalât ı ve ihracat ı Düzenleme ve Denetim Tüzü ğü VI. Bölüm Tablolar ın Listesi Safa 4-27 28-53 29 29 34 36 39 39 44 45 45 51 5 4-59 55 56 57 60-67 68-91 69 92-94 3

I. Bölüm Kuzey K ıbrı Türk Cumhuriyetinde Merkez Bankas ı ve Bankac ıl ık Faaliyetleri Bankalarca özel ve tüz 1 ki ş ilerin sterlin mevduat hesaplar ı na uygulanacak faiz adesizde %6'dan %7'ye, 6 ay vadelide %7'den %8'e, 8 May ıs 1989'dan itibaren 1 y ıl vadelide %8.5'ten %11' ve bu ki şilere verilecek sterlin döviz kredilerine uy-. gulanacak azami y ıll ık faiz se %12'den %14'e yükseltilmi ştir. Buna ko şut olarak sterlin mevduat kar şı l ıklann Bankam ızca ödenecek faiz oran ı %7'den %8'e yükselnin faizlerinde de ğişiklik yoktur. Bu amaçla 8 May ıs tilmi ştir. di ğer döviz türler 1989 tarih ve 53 say ıl ı Res mi Gazetede yay ımlanan kararlar 16 Mayis1989 tarih ve 56 say ıl ı Resmi Ga etede düzeltilmi ş şekilde a şa ğıya ç ıkar ı 1 m ışt r "Bakanlar Kurulu Karar Numaras ı : E(K-3) 434-89 K.K.T.C. ERKEZ BANKASI YÖNETIM KURULU KARARLARI: Bakanlar Kurulu, ekte sunulan K.K.T.C. Merkez Bankas ı Yönetim Kararlar ını onaylayarak Re mi Gazete'de yay ı nlanmas ına karar verdi. Kurulu 4.5.1989 4

Karar Tarihi : 2.5.1989 Karar Say ıs ı : 165 35/1987 say ıl ı K.K.T.C. Merkez Bankas ı Yasas ının 25'inci maddesi ve de ği ştirilmi ş şekliyle 38/1982 say ıl ı Para ve Kambiyo. İşleri Yasas ı alt ında yap ılan Para ve Kambiyo İşleri Tüzü ğü'nün 7 (3) ve 8 (3) maddeleri uyar ınca K.K.T.C. Merkez Bankas ı Yönetim Kurulu a şağıdaki karar ı alm ışt ı r. 1. Bankalarca Özel ve Tüzel ki şilerin döviz mevduat hesaplar ına aşağıdaki faiz oranlar ı uygulan ı r. Sterlin ABD Bat ı Alman K ıbr ıs Dolar ı Mark ı Liras ı Vadesiz 7 5 2 5 6 ay vadeli 8 6 3 6 1 y ıl vadeli 11 8 4 7 2. Bankalarca Özel ve Tüzel ki şilere verilecek döviz kredilerine uygulanacak azami y ıll ık faiz oranlar ı aşağıdad ı r: Sterlin 14 ABD Bat ı Alman K ıbr ıs Dolar ı Mark ı Liras ı 11 7 9 3. Bankalararas ı dövizli mevduata uygulanacak faiz oran ı serbesttir. 4. Bankalar ın Merkez Bankas ı nezdinde açacaklar ı döviz mevduat hesaplar ına, özel ve tüzel ki şilerin döviz. mevduat hesaplar ına uygulanan azami faiz oranlar ı art ı 1/4 uygulan ı r. 5. Bankalar nezdlerinde aç ılan özel ve tüzel ki şilere ait K ıbr ıs Liras ı mevduat ı için K.K.T.C. Mekrez Bankas ı nezdinde %20 oran ında Munzam Kar şı l ık tesis ederler. Bu kar şı l ığa yılda %6 oran ında faiz ödenir. Söz konusu Munzam Kar şı l ığın 30.10.1987 tarih ve 122 say ıl ı K.K.T.C. Merkez Bankas ı Yönetim Kurulu Karar ında belirtilen sürede yat ı r ılmas ı zorunludur. Süresinde yat ı r ılmayan hallerde sözü edilen oranda belirtilen cezai faiz uygulan ı r. 6. 9.11.1987 tarih ve 119 say ı l ı Resmi Gazete'de 616 say ıl ı Amme Enstrüman ı olarak yay ınlanan Yönetim Kurulu Karar ı yürürlükten kald ı r ıl ı r. 7. Bu karar Resmi Gazete'de yay ınlandığı tarihten itibaren yürürlü ğe girer. 5

Karar Tarihi : 2.5.1989 Karar Say ısı : 166 Kuzey K ıbr ıs Türk Cumh Kuzey K ıbr ıs Türk Cumhuriy (3), (4) ve (6). f ıkralar ı uya Kuzey K ıbr ıs Türk Cum say ı l ı karar ıyle al ınm ış ve 2 ilan edilen İngiliz Sterlingi il Bu karar Resmi Gazete riyeti Merkez Bankas ı Yönetim Kurulu 35/1987 say ı l ı ti Merkez Bankas ı Yasas ının 24'üncü maddesinin (2), ınca a şağıdaki karar ı alm ışt ı r. uriyeti Merkez Bankas ın ın 30.10.1987 tarih ve 122 as ı m1987 tarihli Resmi Gazete Ek III'de A.E. 604 ile ilgili %7 y ıll ık faiz oran ı %8 olarak de ğ i ştirilmi ştir. e yay ınland ığı tarihten itibaren yürürlü ğe girer." Türk Liras ı faiz hadleri türlü kredi i şlemlerinde al ın Yönetim Kurulu Karar ı ve B reeskont ve avans i şlemelrin kas ı Yönetim Kurulu Karar ı yay ımlanm ışt ır. Detayl ı bilg ile ilgili olarak bankalarca mevduat kabulünde ve her cak ve verilecek faiz oranlar ı K.K.T.C. Merkez Bankas ı kanlar Kurulu onay ı ile; K.K.T.C. Merkez Bankas ınca e uygulanacak faiz oranlar ı ise K.K.T.C. Merkez Banile 4 Mart 1988 tarih ve 22 say ıl ı Resmi Gazetede 3 numaral ı bültende verilmi ştir. Geçen süre zarf ında ger ekle ştirilen de ği şiklikler şöyle özetlenebilir: a) Devlet Planlama Örg 'tü veturizm Bakanl ığın ın onaylayaca ğı projelere göre verilecek turizm kredileri de miktarlar 300 milyon TL'yi a şmamak kayd ıyle azami y ıll ık %35 faizle kontrollu krediler kapsam ına al ınm ış ve bu tür kredilerin reeskont ve vans i şlemlerinde uygulanacak azami y ıll ık faiz %31 olarak saptanm ışt ı r. b) Kara f ı r ınlar ı kapata ak dolayl ı ısıtmal ı modern f ı r ına geçecek f ı r ınc ılara sa ğlanacak kontrollu üçük esnaf kredisi limiti Bakanlar Kurulunun 29.12.88 tarihli karar ıyla 7 m lyon TL'ye ve 22.2.89.tarihli karar ıyla da 10 milyon TL' ye yükseltilmi ştir. 35/1987 say ıl ı Kuzey K br ıs Türk Cumhuriyeti Merkez Bankas ı Yasas ında betaraf ından getirilen k ısa vadeli senet ve vesikalar ı lirtilen çerçevede bankalar reeskonta kabul ederek veya kamu kurum ve kurulu şlar ına Hazine Kefaleti kar şı l ı- ğında avans vermek suretiyl piyasaya para sürme ve bankalara kaynak sa ğlama görevleri Bankam ızca sürdür* lmüştür. Yasan ın 36. maddesi alt ında Merkez Bankas ı taraf ından miktar ı cari y ıl bütçe ödenekleri toplam ının %5'ini geçmemek üzere Hazineye K ısa Vadeli avans hesab ı aç ılmas ı yetkisine kar şı l ık 1987 y ı l ı sonunda 3.500 milyon TL miktar ında örülen Hazine K ısa Vadeli Avans Hesab ı 1988 y ıl ında kapat ı lm ışt ı r. 31 Aral ık 1988 tarihi i ve reeskont i şlemlerinden do ve 31 May ıs 1989 tarihleri Turizm kredilerinin de kont sa ğ l ıkl ı bir art ış gözlenmek Turizm kredileri 31.5.89'da 6 ibar ıyle avans ve reeskont i şlemleri Tablo l'de avans an borç bakiyelerinin 31 Aral ık 1987, 31 Aral ık 1988 itibariyle kar şılaşt ırmas ı ise Tablo 2'de gösterilmi ştir. ollu krediler kapsam ına al ınmas ıyla bu tür kredilerde edir. 31.12.88'de 316.3 milyon TL miktar ında olan 920.0 milyon TL'ye yükselmi ştir.

Tablo 1 31 Aral ı k 1988 itibariyle Avans ve Reeskont I şlemleri Kredi Türü Hazine Kefaletini Haiz Bonolar It Küçük Esnaf ve Sanatkâr Senetleri Sanayi Senetleri Imalâtc ı-ihracatç ı Senetleri ıı ıı Ticari Senetler I/ ıı ıı Tar ım Senetleri It Ihracat Senetleri Turizm Senetleri Borçlu K.T. Sanayi I şletmeleri Holding Ltd. K.M.S. Cypfruvex i şl. Ltd. Tar ı msal Donat ı m Kurumu Toprak Ürünleri Kurumu K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. Türk Bankas ı ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Vak ıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Genel Toplam Milyon TL Borç Senet Senet Bakiyesi Adedi Toplam ı 1.421.9 2 650.0 3.354.4 3 3. 000.0 208.4 4 220.0 6.279.0 2 5.500.0 11.263.7 11 9. 370.0 1.265.9 882 1. 096.1 99.5 6 45.7 3 35.3 2 180.5 11 10.1 1 502.7 17 101.2 4 82.3 3 84.0 3 9.9 1 790.2 29 319.6 15 64.9 3 384.5 18 131.4 21.4 52 5 152.8 57 83.0 38.0 30.0 151.0 10.0 412.0 100.0 70.0 50.0 8.0 650.0 255.0 50.0 305.0 112.2 19.0 131.2 116.8 12 87.3 35.7 2 22.7 152.5 14 110.0 316.3 10 300.0 14.506.4 1032 12. 113.3 7

h4, -4, 1 tt 't 1, t Tablo 2 Kredi Türü Hazine Kefaletini Haiz Avans Avans ve Reesk nt Borç Baldyelerinin 31 Aral ık 1987 31 Aral ık 1988 ve 31 May ıs 1989 itibariyle Karşılaşt ırması Milyon Ti. 31 Aral ık 31 Aral ık 31 May ıs or lu 1987 1988 1989 K.T. San yi i şletmeleri Holding td. K.M.S. ypfruvex İşl. Ltd. Tar ımsal Donat ım Kurumu Toprak - rünleri Kurumu Devlet retme Çiftlikleri T.C.M. onsolide Fonu inki şaf 'and ığı K.T. Tu izm I şl. Ltd. 896.2 1421.9 1421.9 1023.6 3354.4 3354.4 125.8 208.4 208.4 4824.9 6279.0 3300.0 181.6-151.0 802.5 300.0 7854.6 11263.7 8735.7 Hazineye K ısa Vadeli Avans Küçük Esnaf ve Sanatkâr Senetleri Sanayi Senetleri t, 11 ihracat Senetleri Ticari Senetler ıı ıı Tar ı m Senetleri Hazine ari Hesab ı K. Vak flar Bankas ı Ltd. K. Tica et Bankas ı Ltd. Türk B nkas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. K. Vak flar Bankas ı ltd. K. Tic ret Bankas ı Ltd. Türk b nkas ı Ltd. K. Kre i Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. K. Tic ret Bankas ı Ltd. Türk B nkas ı ltd. K. Kredi bankas ı ltd. Asban ı Ltd. K.T. T.C. Z K. V oop. Merkez Bankas ı raat Bankas ı ıflar Bankas ı ltd. 3500.0 K. Vak ı lar Bankas ı Ltd. 641.4 1265.9 1420.0 24.1 99.5 60.0 93.9 45.7 58.0 34.8-20.0 116.8 35.3 315.0 9.5 - - 279.1 180.5 453.0 65.5 35.6 11.0 27.6 -* 72.6 116.8 246.0 32.4-53.0 - - 41.0 198.1 152.4 351.0 117.0 319.6 200.0 35.8 64.9 85.0 25.9 11.3 190.0 384.5 285.0 120.7 131.4 197.4 159.6 21.4 18.3 280.3 152.8 215.7 8

im.alatc ı-lbracatc ı Senetleri /I ıı It /I II Turizm Senetleri tl It II II It II It It K. Vakıflar Bankas ı Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye i ş Bankas ı A. Ş. Asbank Ltd. K. Ticaret Bankas ı Ltd. K. Vakıflar Bankas ı Ltd. Türk Bankas ı Ltd. K. Kredi Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. - 10.2-502.7-82.3-84.0-101.2-9.9 316.3 - - - - - - - - 10.0 497.0 80.0 45.0 200.0-790.3 832.0 360.0 500.0 300.0 600.0 160.0 316.3 1.920.0 Genel Toplam 12.943.5 14. 506.4 14.212.4 9

Para ve Kambiyo İşleri K ıbr ı s 'I'ürk Cumhuriyetinde maya döviz almaya, döviz b eden turistlere mahsus dövi İşleri ile ilgili bakanl ıkça y kas ı d ışında yetkili bankala F.C. Ziraat Bankas ı Türk Bankas ı Ltd. Türkiye İş Bankas ı A. Ş. K.T. Kooperatif Merkez Ba kas ı Ltd. K ıbr ıs Kredi Bankas ı Ltd. Türkiye Halk Bankas ı A. Ş. K ıbr ıs Vak ıflar Bankas ı Lt Limasol Türk Kooperatif Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Ticaret Bankas ı Ltd. K ıbr ıs Endüstri Bankas ı Lt K ıbr ıs Faisal İslam Bankas ı Ltd. Asbank Ltd. Akdeniz Garanti Bankas ı L d. "Yetkili Müesseseler" al ıp satmaya ve bulundurm rin Maliye i şleriyle görev faaliyette bulunan yetkili terilmi ştir: Birinci Döviz Al ı m Sat ım 'irketi Ltd. 158 A Girne Caddesi, Lef o şa. F ı r ınc ıoğullar ı Co. Ltd. 2-4 Asmaalt ı Sokak, Lefko şa. Elmaslar Yat ı r ı m Şirketi td. 89 D Taner Küçiik İş Han ı Girne Caddesi, Lefko şa. Merimann Currency Excha ge Co. Ltd. 49 E II. Selim Caddesi, L fko şa. 10 Masas ındaki tan ı ma göre "Yetkili Bankalar" Kuzey faaliyette bulunan ve ithalat, ihracat i şlemleri yaplundurmaya, döviz satmaya, döviz sat ışına mesnet te şkil al ı m bordrolar ı ve/veya makbuz tanzim etmeye Maliye tkili k ı l ınan bankalar ı anlat ı r. K.K.T.C. Merkez Banşunlard ı r: Ertu ğrul Akbel And Sons td. Osman Pa şa Caddesi, Mustafa Haci Ali Apt. No. 2, Lefko şa. Sun Döviz Bürosu Ltd. Abdi İpekçi Caddesi, Lefk Nafa Döviz Al ı m Sat ım Si keti Ltd. Zafer Çar şı s ı No. 10 Atat 'rk Caddesi, Girne. Orhan Kâhya Ltd. 3-4 Zafer Çar şıs ı, Girne. Uluçay Exchange Co. Ltd. 13 Nam ık Kemal Meydan ı Mağusa. Er-Tem Yat ı r ı m Şirketi L d. 2 G K ışla Yolu Ma ğusa Batu Exchange Co. Ltd. 52 İstiklâ1 Caddesi, Ma ğusa. Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı kurallar ı uyar ınca döviz ya yetkili k ı l ınan müesseseleri anlat ır. Bu müesseselei bakanl ıktan çal ışma izni almalar ı zorunludur. Halen üesseselerin isim ve kay ıtl ı büro adresleri a şa ğıda gös- şa.

K.K.T.C. Merkez Bankas ı aşağıdaki bankalarla muhabirlik ili şkileri içinde olup, bunlardan; Midland Bank PLC International Division Londra Commerzbank AG Londra Commerzbank AG Frankfurt American Express Bank Ltd. Londra Bank of Credit and Commerce International S.A., Londra National Westminister Bank PLC, Londra bankalar ı ile döviz, T.C. Merkez Bankas ı ile de hem döviz hem Türk Liras ı hesaplar ı yürütülmektedir. Döviz rezervlerimiz bankalar ın resmi kurdan tuttuklar ı dövizlerle bankalar kurundan tuttuklar ı dövizlerden olu şmaktad ır. K.K.T.C. Merkez Bankas ı ve Di ğer Bankalar s ın ıfland ı rmas ına göre Mart 1988 - May ıs 1989 döneminde Devlet Kuru hesab ında tutulan dövizler, Tablo 3'te gösterilmi ştir. Bundan görülece ği üzere sözü edilen süre zarf ında Devlet Pozisyonunda önemli bir de ğişiklik olmam ış, Aral ık 1988 sonu itibariyle toplam 46391.0 bin ABD dolar ı ve serbest 43461.8 bin ABD dolar ı miktarlar ından olan döviz ciiıi azal ışlarla May ıs 1989'da toplam 36439.9 bin ABD dolar ı ve serbest 34834.4 bin ABD dolar ı miktarlar ına düşmüştür. Bankalar ın döviz pozisyonlar ında herhangi bir s ını rlama mevcut olmamakla beraber resmi dövizlerin daha çok K.K.T.C. Merkez Bankas ında topland ığı gözlenmektedir. 11

Tablo 3 K.K.T.C. Merkez B ı ve Diğer Bankalar Tasnifine Göre Mart 1988 - Mayıs 198 döneminde Devlet Kuru Hesab ında Tutulan Dövizin ABD D ları Karşılığı ve Mevcut Taahhütler ın Bankal 2 Nisan 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Topla 2 Temmuz 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Topla 1 Ekim 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Topl= m 31 Aral ık 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Topl m 28 Ocak 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Topl m 28 Şubat 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 1 Nisan 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 29 Nisan 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 27 May ıs 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 34.877.4 6.691.1 8.466.8 41.568.5 8.466.8 38.725.8 4.678.8 4.605.1 43.404.6 4.605.1 39.662.9 3.415.8 43.078.7 42.779.1 3.611.9 2.929.2 46.391.0 2.929.2 Toplam Taahhüt Serbest $ $ 3.472.3 3.472.3 40.555.4 3.282.5 3.070.2 43.837.9 3.070.2 38.031.7 3.038.9 3.346.7 41.070.6 3.346.6 34.733.6 4.079.0 2.395.2 38.812.6 2.395.2 34.657.6 3.515.3 38.172.9 33.468.2 2.971.7 36.439.9 2.495.2 2.495.2 1.605.5 1.605.5 34.877.4 (1.775.7) 33.101.7 38.725.8 73.7 38.799.5 39.662.9 (56.5) 39.606.4 42.779.1 682.7 43.461.8 40.555.4 212.3 40.767.7 38.031.7 (307.7) 37.724.0 34.733.6 1.683.8 36.417.4-34.657.6 1.020.1 35.677.7 33.468.2 1.366.2 34.834.4 12

Yine K.K.T.C. Merkez Bankas ı ve Di ğer Bankalar s ınıfland ırmas ına göre bankalar kurundan özel ve tüzel ki şiler ad ına aç ılan döviz tevdiat ve döviz mevduat hesaplar ındaki dövizlere ait bilgiler Tablo 4'te verilmi ştir. Aral ık 1988 sonu itibariyle döviz tevdiat ve döviz mevduat hesaplar ın ın durumu müteakip dönemle kar şılaşt ı r ıldığında miktar ve cins baz ında önemli bir de ği şiklik olmadığı gözlenmektedir. 13

Tablo 4 K.K.T.C. Merk Mart 1988 - Nisan 1 Kişiler adına tut ABD Doları Tarih Bankalar 31 Mart 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 30 Haziran 1988 K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 30 Eylül 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Aral ık 1988 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar 31 Ocak 1989 30 Nisan 1989 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas ı Di ğer Bankalar Toplam 28 Şubat 1989 K.K.T.C. Merkez Bankas Di ğer Bankalar 31 Mart 1989 Toplam K.K.T.C. Merkez Bankas Di ğer Bankalar K.K.T.C. Merkez Bankas Di ğer Bankalar Toplam Bankası ve Di ğer Bankalar Tasnifine Göre 89 Döneminde Bankalar kurundan Özel ve Tüzel an Döviz Tevdiat ve Mevduat Hesaplar ının arşılığı ve Hesap Türüne Göre Dökümü Döviz Tevdiat Döviz Mevduat Toplam Hesap Miktar Hesap Miktar Döviz Adedi Adedi 3082 12.770.0 1123 22444 5.289.0 41.063.0 5.289.0 53.833.0 3082 12.770.0 23567 46.352.0 59.122.0 3215 14.159.0 1197 23770 5.725.0 40.283.2 5.725.0 54.442.2 3215 14.159.0 24967 46.008.2 60.167.2 3179 14.557.9 1329 24920 6.661.4 45.951.1 6.661.4 60.509.0 3179 14.557.9 26249 52.612.5 67.170.4 1015 6.903.0 6.903.0 3413 20.824.3 27648 55.778.8 76.603.1 3413 20.824.3 28663 62.681.8 83.506.1 3575 17.336.0 1051 29254 6.792.3 55.304.6 6.792.3 72.640.6 3575 17.336.0 30405 62.096.9 79.432.9 1079 27979 6.608.2 55.061.2 6.608.2 72.707.1 3413 17.645.9 29058 61.669.4 79.315.3 - - 1104 6.894.2 6.894.2 3331 19.061.6 28686 56.100.8 75.162.4 3331 19.061.6 29790 62.995.0 82.056.6 - - 1095 6.821.8 6.821.8 3423 16.892.5 29002 58.515.5 75.408.0 3423 16.892.5 30097 65.337.3 82.229.8 14

Döviz rezervlerimiz devlet kuru ile bankalar kuru olarak iki ba şl ık alt ında görülmektedir. Devlet kuru hesab ı nda tutulan dövizler tahsise tabi dövizlerdir. Bankalar kuru ba şl ığı alt ında gösterilen dövizler ise özel ve tüzel ki şilere ait clö.viz tevdiat ve mevduat hesaplar ı ile bankalar ın kendi nam ve hesaplar ına tuttuklar ı dövizlerden olu şmaktad ır. Aral ık 1988 sonu itibariyle Devlet Kuru Hesab ındaki toplam döviz 46391.0 bin ABD dolar ı ve Bankalar kurunda tutulan toplam döviz ise 103.331.9 bin ABD dolar ı de ğerindedir (Tablo 5). Ocak-Nisan 1989 ortalamas ı Devlet kurunda 40473.5 bin ABD dolar ı ve Bankalar kurunda 103.907.0 bin ABD dolar ı de ğerinde olduğuna göre, Bankalar Kuru Hesab ında kayda de ğer bir de ği şiklik yokken Devlet Kuru Hesab ında düşüş gözlenmektedir. 15

ablo Tarih - Döviz Niteli ği Döviz ezervlerinin Art ış H ızı Miktar Bin ABD $ Bir önceki ayla kar şılaşt ı rmas ı Mart 1988 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler 59.122.0 b) Bankalar ın kendileri 5.191.8 Haziran 1988 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler 60.167.2 b) Bankalar ın Kendileri 12.678.7 Eylül 1988 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler 67.170.4 b) Bankalar ın Kendileri 17.152.5 Aral ık 1988 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler 83.506.1 b) Bankalar ın Kendileri 19.825.8 Ocak 1989 Topia ı n Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler 79.432.9 b) Bankalar ın Kendileri 21.611.8 Şubat 1989 Toplam Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: O) Özel ve Tüzel Ki şiler 79.315.3 b) Bankalar ın Kendileri 21.641.0 16 Toplam 41.568.5 64.313.8 105.882.3 43.404.6 104.41 72.845.9 113.26 116.250.5 109.79 43.078.7 99.24 84.322.9 115.75 127.401.6 109.59 46.391,0 107.68 103.331.9 122.54 149.722.9 117.52 43.837.9 94.49 101.044.7 97.78 144.882.6 96.76 41.070.6 93.68 100.956.3 99.91 142.026.9 98.02

Mart 1989 Devletin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam Nisan 1989 Devlptin Kur Hesab ında Bankalar Kurunda Tutulan: a) Özel ve Tüzel Ki şiler b) Bankalar ın Kendileri Toplam 38.812.6 94.50 82.056.6 23.349.8 105.406.4 104.40 144.219.0 101.54 38.172.9 98.35 82.229.8 25.991.0 108.220.8 102.67 146.393.7 101.50 17

Nisan 1989 ay ına Vadelerine göre döküm n ın, Döviz Tevdiat Hesa yıl vadeli hesaplar taraf ler para sterlin, daha s it Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplar ın ın Cins ve ü gösteren Tablo 6, vade yönünden incelendi ğinde ilk s ıralar ında vadesiz hesaplar ve Döviz Mevduat Hesaplar ında bir ndan i şgal edildi ğini görürüz. Döviz cinsine göre en popünra ABD dolar ı ve DM görülmektedir. 18 ir

Tablo 6 Döviz Tevdiat Hesaplar ı 30 Nisan 1989 tarihi itibariyle Döviz Tevdiat ve Döviz Mevduat Hesaplar ının Cins ve Vadelerine Göre Dölcürnii Bin ABD Sterlin B.Alman Mark ı ABD Dolar ı K ıbr ıs Liras ı $ Kar şıl ığı Vadesiz 6 ay vadeli 1 y ıl vadeli Toplam 4.959.8 1.608.4 3.466.3 209.0 13.101.3 211.0 49.0 50.9-432.7 1.760.1 50.0 364.1-3.358.5 6.930.9 1.707.4 3.881.3 209.0 16.892.5 Döviz Mevduat Hesaplar ı Vadesiz 6 ay vadeli 1 y ıl vadeli Toplam Genel Toplam.$ (11.686.8) (907.5) (3.881.3) (416.9) 9.105.6 7.497.5 6.652.5 252.0 2.805.2 602.0 326.1 4.8 14.966.6 4.973.8 5.316.7 130.4 26.877.4 13.073.3 12.295.3 387.2 =$ (45.320.7 (6.948.7) (12.295.3) (772.6) 33.808.3 14.780.7 16.176.6 596.2 `---$ (57.007.5) (7.856.2) (16.176.6) (1. 189.5) 26.494.3 5.385.8 33.457.2 65.337.3 82.229.8

4 Bankamiza ula şan bilgilere öre 30 Nisan 1989 tarihi itibariyle K ıbr ıs Ticaret Bankas ı Ltd., K ıbr ıs Kredi Ban as ı Ltd., K ıbr ıs Vak ıflar Bankas ı Ltd. ve Akdeniz Garanti Bankas ı Ltd. taraf ından verilen toplam döviz kredileri bakiyesi sterlin tütüründen $ 1.224.603 ve DM türünden 486.252 DM ründen /4.495.958, ABD dolar ı miktarlar ında olup bunlar ABD olay ı baz ında $ 8,718,238 de ğerindedir. 20

Aral ık 1987 baz ına göre Hayat Pahal ıl ığı Endeksinde, Aral ık 1988 sonu itibariyle kaydedilen %62.57 oran ındaki art ışı sözü edilen dönemin enflasyon oran ı olarak kabul edersek Aral ı k 1987'de 111.5 milyar Ti, miktar ındaki mevduat ın sat ın alma gücünü koruyabilmesi için Aral ık 1988'de 181.3 milyar TL'ye ula şmas ı gerekmekte idi. Tablo 7'den görülece ği üzere Aral ık 1988 sonu itibariyle toplam Türk Liras ı mevduat 170.9 milyar Ti, miktar ındad ır. Bu suretle reel art ış kaydedilmemi ştir. Ayni yakla şımla 1989 y ı l ının ilk üç ayl ı k döneminde kaydedilen %16.47 oran ındaki enflasyon dikkate al ındığında Aral ık 1988'de 170.9 milyar Ti, miktar ında olan toplam mevduat ın sat ı n alma gücünü koruyabilmesi için Mart 1989'de 199.0 milyar TL'ye ula şmas ı gerekmekte idi. Böyle bir art ış kaydedilmedi ği cihetle 1989 y ı l ın ın ilk üç ayl ı k döneminde de toplam Ti, mevduat ında reel art ış olmad ığını söyleyebiliriz (Tablo 7). 21

1 Tablo 7 ürk Lirası Mevduat ın Artış H ızı Mevduat ın Niteliğine göre Dökümü Milyon 11 Bir önceki :dönemle karşılaştırmas ı Mart 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam 53.818.0 10.694.8 59.098.1 123.610.9 Haziran 1988 Resmi Ticari Tasarruf Eylül 1988 Resmi Ticari Tasarruf Aral ık 1988 Resmi Ticari Tasarruf Toplam Toplam Toplam 54.481.0 13.197.3 69.085.6 138.763.9 68.169.6 15.671.4 77.518.3 161.359.3 73.369.4 16.044.4 81.564.3 170.978.1 101.23 123.39 116.89 112.25 125.12 118.74 112.20 116.28 107.62 102.38 105.21 105.96 Ocak 1989 Resmi Ticari Tasarruf Toplam 74.655.5 16.713.6 81.342.3 172.711.4 101.75 104.17 99.72 101.01 Şubat 1989 Resmi Ticari Tasarruf Toplam 73.763.8 18.154.3 84.124.6 176.042.7 98.80 108.61 103.42 101.92 Mart 1989 Resmi Ticari Tasarruf Toplam 72.849.0 19.831.4 87.243.0 179.923.4 98.75 109.23 103.70 102.20 22

Resmi mevduat ın K.K.T.C. Merkez Bankas ı ile di ğer bankalar aras ında Aral ık 1986 - Mart 1989 süresindeki bölünümü Tablo 8'de verilmi ştir. Buna göre bölünüm ortalama olarak Aral ı k 1986'da 66.7:33.3, 1987'de 65.4:34.6, 1988'de 68.8:31.2 ve 1989 y ıl ın ın ilk üç ayl ık döneminde 59.7:40.3 olarak gerçekle şmi ştir. 23

Tablo 8 K.K.T.C. Merk, Bankası ve Diğer Bankalar Nezdi de Resmi Mevduat Milyon Ti. Tarih K.K.T.0 Bank Merkez Di ğer Toplam s ı % Bankalar % 7 66.7 9.191.0 33.3 27.565.7 Aral ık 1986 18.37 Ocak 1987 22.7 2.8 66.5 11.434.3 33.5 34.177.1 Şubat 1987 24.3 0.8 67.3 11.806.9 32.7 36.157.7 Mart 1987 26.2 7.3 69.3 11.635.4 30.7 37.872.7 Nisan 1987 25.9 5.3 70.8 10.699.8 29.2 36.685.1 Mayıs 1987 24.1 5.5 69.0 10.870.8 31.0 35.066.3 Haziran 1987 24.3 9.4 64.7 13.294.2 35.3 37.623.6 Temmuz 1987 24.7 9.7 60.5 16.149.1 39.5 40.856.8 A ğustos 1987 23.5 1.6 60.9 15.128.4 39.1 38.670.0 Eylül 1987 22.9 4.5 60.0 15.288.0 40.0 38.262.6 Ekim 1987 27.1 35.3 64.7 14.791.0 35.3 41.926.3 Kas ım 1987 29. 03.8 66.7 14.918.8 33.3 44.822.6 Aral ık 1987 31. 44.9 64.5 17.412.4 35.5 49.057.3 Ocak 1988 34. 60.4 70.3 14.800.2 29.7 49.760.6 Şubat 1988 35. 42.4 70.9 14.718.6 29.1 50.561.0 Mart leı g8 37. 50.3 70.1 16.067.7 29.9 53.818.0 Nisan 1988 35. 93.4 66.9 17.823.7 33.1 53.817.1 May ıs 1988 37. 72.4 66.2 19.324.7 33.8 57.097.1 Haziran 1988 37. 60.4 65.8 19.320.2 34.2 56.481.0 Temmuz 1988 41. 04.9 69.2 18.538.9 30.8 60.243.8 A ğustos 1988 42. 41.6 69.1 18.874.5 30.9 61.116.1 Eylül 1988 47. 62.5 70.4 20.207.1 29.6 68.169.6 kim 1988 53. 68.5 70.2 22.531.6 29.8 75.700.1 Kas ı m 1988 59. 10.6 70.7 24.537.5 29.3 83.648.1 Aral ık 1988 48. 1 5.3 66.0 24.954.1 34.0 73.369. 4 Ocak 1989 48. 05.8 64.3 26.649.7 35.7 74.655.5 Şubat 1989 43 061.7 58.4 30.702.1 41.6 73.763.8 Mart 1989 41. 228.4 56.6 31.620.6 43.4 72.849.0 24

Türk Liras ı Mevduat art ış h ızı 1989 dönemindeki kar ile Plâsman art ış şılaşt h ı rmas ı ızının Aral ık 1986 - Mart manlann ı n dökümü ve geçmi ş Tablo 9'da Iskonto Senetleri ve Bankalar Plas- dönemle kar şılaşt ırması 'ise Tablo 10'da gösterilmi Plâsmanlan n sektörel da ğı ştir. l ı m ında Yurtiçi ve Yurtd %44.1'den Mart 1989'da %46.4'e yükselmi ışı Ticaret Aral Aral ı ş, Kamu Kurum ve Kuruluşlar ık 1988'de k 1988'de %11.5'ten Mart 1989 da %10.1'e dü ını şmüştür. n payı ise 25

ıft Tablo 9 Türk Liras Mevduat Art ış H ızı ile Toplam Plasm Artış H ızının karşılaşt ırması Toplam TL Bir önceki Toplam evduat ayla kar şılaş- Plasman t ırmas ı Milyon Ti, Bir önceki ayla kar şılaşt ı rmas ı Aral ık 1986 2.671.3 Mart 1987 6.745.7 122.46 Nisan 19E17 9.340.4 103.38 Mayıs 1987 2.254.6 103.67 Haziran 1987 8.846.0 108.01 Temmuz 1987 '4.905.9 106.82 A ğustos 1987 4.309.7 99.38 Eylül 1987 Ekim 1987 7.775.5 103.68 1 3.159.1 105.51 Kas ım 1987 104.817.2 101.61 Aral ık 1987 11.450.1 106.33 Ocak 1988 13.499.3 101.84 Şubat 1988 16.599.6 102.73 Mart 1988 23.610.9 106.01 Nisan 1988 May ıs 1988 Haziran 1988 Temmuz 1988 A ğustos 1988 Eylül 1988 Ekim 1988 Kas ım 1988 28.201.9 103.71 36.610.0 106.55 38.763.9 101.58 145.964.0 105.19 151.316.9 103.67 161.359.3 106.63 169.298.4 104.92 176.567.6 104.29 Aral ık 1988 170.978.1 96.83 Ocak 1989 172.711.4 101.01 Şubat 1989 176.042.7 101.92 Mart 1989 179.923.4 102.20 43.998.7 46.233.8 46.040.1 44.874.3 105.08 99.58 97.47 46.416.9 103.44 46.631.2 102.62 49.567.3 104.07 50.680.9 102.25 54.850.4 108.23 57.631.5 105.07 65.986.4 114.50 68.620.7 104.00 68.857.4 100.34 68.087.6 98.88 69.898.8 102.66 68.741.3 98.34 73.339.8 106.69 73.527.0 100.26 74.192.9 100.91 77.281.9 104.16 83.733.9 108.34 86.693.4 103.53 98.354.2 113.45 99.086.4 100.74 98.703.9 99.61 106.515.3 107.91 26

Tablo 10 İ skonto Senetleri ve Bankalar Plasmanlaruun Sektörel Bazda ve Geçmi ş Dönemle Karşılaşt ırması Aral ık 1988 Miktar Milyon IL Mart 1989 Miktar Kamu Kurum ve Kurulu şlar ı 11.5 11.263.8 10.1 10.784.7 Tar ı m 16.5 16.251.3 15.6 16.562.2 Imalât Sanayii 3.8 3.695.2 3.5 Yük 3.723.5 Taşı mac ılığı 0.4 446.6 1.1 1.147.8 Yurtiçi ve Yurtd ışı Ticaret Bina Turizm ve Inşaat Şahsi ve Mesleki Borçlar İskonto 44.1 43.425.3 46.4 49.454.7 2.9 2.877.4 3.0 3.199.1 1.8 1.751.7 2.1 2.220.5 12.8 12.584.1 12.5 13.360.3 Senetleri 6.2 6.058.8 5.7 6.062.5 100.0 98.354.2 100.0 106.515.3 Not: Kamu Kurum ve Kuruluşlar ı kalemi kar şısında gösterilen miktar Bankam ızca" çe ş itli sektörlerdeki kamu kurum ve kurulu şlar ına Hazine Kefaleti Kar şıl ığı verilen avanslar ı da içermektedir. (Bak. Tablo 2). 27

I t1.,1`49,,,,,,,*.> II Bölüm EK NOMİK GELİŞMELER 28

1. Üretim, Istihdam ve Fiyatlar EKONOMIK GELIŞMELER a) Üretim Art ışı ve Kaynaklar ın Kullan ı m ı: 1986, 1987 ve 1988 y ıllar ında G.S.M.H.'n ın dağılı m ı ve sektörel katma değerlerinin büyüme h ızlar ı Tablo 11'de cari üretici fiyatlar ı ve Tablo 12'de sabit üretici fiyatlar ıyla kar şılaşt ırmal ı olarak gösterilmi ştir. 1977 sabit fiyatlar ı yla '1986'da 5,324.1 milyon IL olan G.S.M.H. 1987'de 5,684.1 milyon İ L ve 1988'de 6,084.0 milyon Ti, olarak gerçekle şmi ştir. Bu itibarla, sabit fiyatlarla büyüme h ız ı 1987'de %6.8 ve 1988'de %7 olarak görülmektedir. Sabit üretici fiyatlar ı s ını yla hesaplanan 1986, 1987 ve 1988 y n sektörel paylar ıllar ına göz att ı ığı m sı ızda her üç ra ile %21.7, %21.2 ve %20.0 oranlar yılda Kamu Hizmetlerinin ı %18.1 oranlar ı ile ikinci s ırayı, Tar ı m ın ile ilk s %12.5, ıray ı,.1 Ticaretin %18.7, %18.7 üçüncü s ıray ı i şgal etti %1 1. 5, ve %12.1 oranlar ğini görürüz. Bunlar ı ı ile ile Sanayi ve %11.0, %10.9 ve %11.6 oranlar %11.4 ve %.7 11 oranlar ı ı sektörleri izlemektedir. ile Ulaşt ırma ve Haberleşme 29

Tablo 11 Sektörler 1. Tar ım a) Çiftçilik b) Ormanc ı l ık c) Bal ıkç ıl ık 2. Sanay ı a) Maden ve Ta şocakç ıl ığı b) imalat Sanayii c) Elektrik ve Su 3. Inşaat 4. Ticaret a) Toptan ve perakente ticaret b) Otelcilik ve Lokantac ılık 5. Ulaşt ırma - Haberle şme 6. Mali Müesseseler 7. Konut Gelirleri 8. Serbest Meslek ve Hizmetler 9. Kamu Hizmetleri ithalat Vergileri G.S.Y. İ.H. (a.f.) Net D ış alem Faktör Geliri G.S.M.H. (a.f.) Kaynak: Devlet Planlama Örgütü G.S.M.H.'nın Dağıl ımı ve Sektörel Katma De ğerlerin Büyüme H ızları (Cari üretici fiyatlar ıyla Milyon 11) Büyüme H ızı Da ğılım Yüzdesi 1986 1987 1988 1986-1987- 1986 1987 1988 1987 1988 28.016.0 36.081.3 54.531.4 26.959.0. 1 34.218.8 51.119.21 147.3 195.3 258.9 909.7 1.667.3 3.153.3 5 3. 47 9. 6 1 1.425.1 2.330.8 3.693.4 1. 7.814.0 6.204.6 2.082.5 1.274.3 4.036.9 7.703.7 15.892.6 22.685.6 32.709.6 44.010.8 66.584.4 112.418.9 28.8 51.1 26.9 49.3 32.61 32.6 83,31 89.1 58.8 64.2 63.5 58.5 47.1 60.6 216,81 90.8 42.7 44.2 51.3 68.8 14.6 12.7 11.4 14.0 10.7 0.1 0.1 0.5 0 6( 10.7 11.5 11.2 0.7 9.3 0.7 8.3 23.0 0.8 0.8 9.3 8.8 8.0 6.8 23.5 23.5 48.2 164.7 117.7 I 34.729.4 82.8 9.281.4 [ 52.5 81.2 7.0 7.2 7.7 13.407.6 20.449.5 37.050.9 55.0 127.4 4.4 4.6 6.3 8.512.4 13.198.6 30.009.1 51.1 62.7 2.8 2.9 2.8 5.407.0 8.170.8 13.290.9 46.7 64.2 5.4 5.4 5.2 10.443.8 15.318.6 25.157.2 38.3 64.6 17.8 16.6 16.2 34.107.8 47.160.5 77.626.1. 88.8 97.9 6.0 7.6 8.9 11.465.0 21.626.8 42.791.6 191_776.4 283.848.4 479.065.3 48.0 68.8 100.0 100.0 100.0 3.366.3 5.258.0 6.782.9 56.2 29.0 1.8 1.9 1.4 195.142.7 289.106.4 485.848.2 48.2 68.1 101.8 101.9 101.4

Tablo 12 G.S.M.H.'n ın Dağıl ı m ı ve Sektörel Katma De ğerlerin Büyüme H ızları Sektörler 1986 1. Tar ı m 655.2 a) Çiftçilik 618.2 b) Ormanc ı l ık 3.9 c) Bal ıkç ı l ık 33.1 2. Sanayi a) Maden ve Ta şocakç ı l ığı b) imalat Sanayii c) Elektrik ve Su 3. Inşaat 4. Ticaret a) Toptan ve Perakente Ticaret b) Otelcilik ve Lokantac ı l ık 5. Ulaşt ırma - Haberle ş me 6. Mali Müesseseler 7. Konut Gelirleri 8. Serbest Meslek ve Hizmetler 9. Kamu Hizmetleri ithalat Vergileri G.S.Y. İ.H. (a.f.) Net D ış Alem Faktör Geliri G.S.M.H. (a.f) Kaynak: Devlet Planlama Örgütü 600.0 14.0 464.5 121.5 366.5 980.2 887.3 92.9 224.1 345.6 188.2 1. 137.2 160.5 5. 232.3 91.8 5. 324.1 574.8 Bü 1. 046.3 1. 087.4 6.7 3.9 I 933.41 L950. 1 112.9 136.6 1215. 25 ( 610.0 694.6 6.1 13.9 244.5 266.3 9.1 8.9 352.6 360.3 2.0 2.2 201.1 214.2 6.8 6.5 1. 181.2 1. 197.8 3.9 1.4 181.4 286.1 13.9 57.7 5. 580.7 5. 999.1 6.6 7.5 103.4 84.9 12.6-17.9 5. 684.1 6. 084.0 6.8 7.0 (1977 üretici fiayatlar ıyla Milyon TL) ız ı 1987 1988 1986- yüme 1987-1987 1988 677.9 726.7 3.5 7.2 638.8 680.6 3.3 6.5 4.4 5.0 12.8 13.6 34.7 41.1 4.8 18.4 634.4 700.1 5.7 10.4 17.1 19.7 6.4 11.3 512.1 568.0 10.2 10.9 104.6 112.4 13.9 7.4 451.3 465.6 23.1 3.2 Yüzdesi 1986 1987 1988 12.5 12.1 12.1 11.8 0.1 1 0.61 11.5 0.3 8.9 2.3 7.0 1 18.7 17.0 1.7 11.0 4.3 6.6 3.6 21.7 3.1 11.4 0.1 0.6 11.3! 0.11 0.7 11.4 11.7 0.3 0.3 9.2 1.9 9.5 1.9 8.1 7.8 18.7 18.1 2.0 2.3 10.9 11.6 4.4 4.4 6.3 6.0 3.6 3.5 21.2 20.0 3.3 4.8 100.0 100.0 100.0 1.8 1.9 1.4 101.8 101.9 101.4

1987-1988 y ıllar ına ai kar şılaşt ırmal ı Kaynaklar-Harcamalar Dengesi Tablo 13'tedir. Gayri safi MIII Has ıla'n ın Toplam Kaynaklar içindeki pay ı 1987'de %94.1 iken bu oran 1988'de %97.5 1 e yükselmi ş, D ış Aç ığın payı ise %5.9'dan %2.5 1 e düşmüştür. Böylece Topla Kaynaklarda Yurt içi Kaynaklar lehine bir geli şme olmuş ve dışa bağı ml ılık azlam ışt ır. 1987 yılında Toplam Kaynaklar ın %19.5'i Yat ı r ımlara ve %80.5'i Tüketime gitmi ş iken bu oranlar 1988'de s ıra ile %16.9 ve %83.1 olarak görülmektedir. Bu suretle 1988 y ılında Tüketimin pay ı artm ış Yat ı- r ı mlar ın pay ı ise azlam ışt ır. Sabit sermaye yat ı r ı mlar ında Kamunun pay ı %38.8'den %23.2'ye düşmüş, Özel Sek örün pay ı ise %61.2'den %76.8'e yükselmi ştir. Toplam Tüketimde Kamunun pay ı 987'de %24.1'den 1988'de %23.2'ye düşmüş, Özel Sektörün pay ı ise %75.9'dan % 6.8'e yükselmi ştir. 32

Tablo 13 Kaynaklar - Harcamalar Dengesi Milyon 'IL I. TOPLAM KAYNAKLAR 1. G.S.M.H. (a.f) 2. D ış Aç ık II. TOPLAM YATIRIMLAR 1. Sabit Sermaye a) Kamu b) Özel 2. Stok De ği şmeleri a) Kamu b) Özel III TOPLAM TÜKETIM 1. Kamu Tüketimi 2. Özel Tüketim IV. TOPLAM YURT İÇ İ TASSARRUFLARI * 1977 sabit fiyatlar ıyla Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü Cari 307.137.5 289.106.4 18.031.1 59.839.5 55.981.9 21.707.2 34.274.7 3.857.6 1.324.9 2.532.7 247.298.0 59.710.8 187.587.2 41.808.4 1987 1988 Sabit* Cari 6.038.6 498.303.6 5.684.1 485.848.2 354.5 12.455.4 1.176.5 83.974,4 1.100.7 75.297.5 426.8 17.462.8 673.9 57.834.7 75.8 8.676.9 26.0 4.190.3 49.8 4.486.6 4.862.1 414.329.2 1.174.0 95.975.7 3.688.1 318.353.5 822.0 71.519.0 Sabit* 6.240.0 6.084.0 156.0 1.051.6 942.9 218.7 724.2 108.7 52.5 56.2 5.188.4 1.201.8 3.986.6 895.6 Deği şme % Cari 62.2 68.1-30.9 40.3 34.5-19.6 68.7 124.9 216.3 77.1 67.5 60.7 69.7 71:1 Sabit 3.3 7.0-56.0-10.1-14.3-48.8 7.5 43.4 101.9 12.8 6.7 2.4 8.1 8.9 III GSMI-Pya oran ı 198 106.2 100.0 6.2 20.7 19.4 7.5 11.9 1.3 0.4 0.9 85.5 20.6 64.9 14.5 1988 102.6 100.0 2.6 17.3 15.5 3.6 11.9 1.8 0.9 0.9 85.3 19.8 65.5 14.7

b) istihdam 1986, 1987 ve 1988 yıl olarak tablo 13'te verilmi ştir. ray ı i şgal etmekte bunu yakla payla Sanayi Sektörü izlemekt 1986'da 64066 olan çal ış selmi ştir. işsiz say ıs ı ise 19 düşmüştür. Bu suretle i şsizli olarak görülmektedir. 34 ar ında istihdam ın sektörel dağıl ı m ı kar şılaşt ırmal ı Her üç y ılda yaklaşık %30 payla Tar ım birinci s ı- ık %22 payla Kamu Hizmetleri ve yine yakla şık %10 di r. nüfus 1987'de 66212'ye ve 1988'de 67733'e yük- 6'daki 1568'den, 1987'de 1210'a ve 1988'de 881'e oran ı 1986'da %2.4 1987'de %1.8 ve 1988'de %1.3

Tablo 14 Istihdam ın Sektörel Dağılım ı ve Nüfus 1. Tar ı m 2. Sanayi Sektörler 1986 Say ı Toplam Çal ışan Nüfus Oran ı a) Madencilik ve Ta ş- ocakç ılığı b) İmalât Sanayii e) Elektrik-Su 3. Inşaat 4. Ticaret-Turizm a) Toptan ve Perakente ticaret b) Otelcilik Lokantac ıl ık 5. Ulaşt ırma-haberle şme 6. Mali Müesseseler 7. Serbest Meslek ve Hizmetler 8. Kamu Hizmetleri (K İT ve Belediyeler dahil) 20142 31.4 6604 10.3 5464 1140 5753 5725 4544 1181 4584 1563 5012 8.5 1.8 9.0 8.9 7.1 1.8 7.2 2.5 7.8 14683 22.9 Toplam Çal ışan Nüfus 64066 100.0 işsiz Sayısı 1568 Toplam Nüfus 162676 1987 Say ı Toplam Çal ışan Nüfus Oran ı % 1988 Say ı Toplam Çal ışan Nüfus Oranı % 19780 29.9 19600 28.9 6872 10.4 7127 10.5 -- -- -- 5732 8.7 5960 8.8 1140 1.7 1167 1.7 6750 10.2 6992 10.4 6015 9.1 6261 9.2 4651 7.0 4691 6.9 1364 2.1 1570 2.3 4776 7.2 1663 2.5 5261 7.9 5232 7.7 1767 2.6 5507 8.1 15095 22.8 15247 22.6 66212 100.0 67733 100.0 1210 881 165035 167256 Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü

c) Fiyat Hareketleri ve cretler 1986, 1987 ve 1988 y ıllar ı ile 1989 y ıl ın ın ilk dört ay ındaki fiyat hareketleri kar şıla şt ırmal ı olarak Tablo 14'de verilmi ştir. Devlet Plânlama Örgütünce yeni bir tüketim harcamalar ı ank ti yap ılm ış ve bu anket sonucu belirlenen e ğilimlere göre ağırl ıkl ı, yeni bir tüketi kal ıbı haz ırlanarak 1 Ocak 1988'den itibaren baz olarak kullan ılmaya ba şlanm ışt ı Hayat pahal ıl ığı 1 84'de %70.72, 1985'de %43.04, 1986'da %48.09, 1987'de %43.01 ve 1988'de %62. 7 olarak saptanm ş olup bunun mal ve hizmet gryplar ına göre da ğıl ı m ı Tablo 16' ı a gösterilmektedir. Yüksek enflasyon' ortamda maa ş ve ücretlerin sat ın alma gücünü korumak düşünceyisyle 1983 y ıl ı ı dan beri e şel mobil sistemi uygulanmaktad ı r. 1985 y ıl ı sonuna kadar her dört y sonundaki hayat pahal ı l ığı art ışı dikkate al ınarak maa ş ve ücretlere yans ıt ılan art şlar 1986 y ıl ından itibaren her üç ay sonundaki duruma göre ayarlanmaya ba şla m ışt ır. Asgari Ücret Komisyonunca 1 Ocak 1987'den itibaren, ayda 90.000.-11, olarak saptanan asgari ücret sözü edilen Komisyonun 9 Aral ık 1987 tarihli tavsiye karar ı uyar ınca 1 Ocak 1988'den itibaren ayda 121.000.-L ye yükseltilmi ştir.asgar. Ücret Saptama Komisyonun 2 Aral ık 1988 tarihli toplant ı- s ında al ınan tavsiye ka ar ı ile 1 Ocak 1989 tarihinden itibaren ayda 20. olarak saptanan asgari cret 7 say ı ve 19 Ocak 1989 tarihli Resmi Gazetede yayı mlanarak Bakanlar ku ulunca yürürlü ğe konmuştur. 36

Tablo 15 Hayat Pahal ılığı 1986 % 1987 % Ocak 7.10 3.18 8.08 5.71 1988 % 1989 % Şubat 11.54 4.43 17.09 14.07 Mart 19.01 9.05 24.11 16.47 Nisan 19.15 10.00 26.58 20.78 May ıs 20.69 11.35 28.53 24.09 Haziran 21.07 17.12 31.45 Temmuz 31.75 19.33 36.44 A ğustos 36.47 19.77 44.73 Eylül 36.68 24.43 48.11 Ekim 38.81 34.54 53.54 Kas ı m 41.48 38.40 57.86 Aral ık 48.09 43.01 62.57 Kaynak: Devlet Plânlama Örgütü 37

Tablo 16 Hayat Pahal ılığ nın Mal ve Hizmet Gruplar ına Göre Dağıl ım ı Yiyecek ve içecek Ev ve ev masraf ı Giyim Ilaç ve T ıp E ğitim Taşıt Hizmetler Eğlence ve Okuma Sigara Şahsi Harcamalar Toplam 1984 1985 1986 1987 % % % % 45.48 16.89 30.83 19.63 6.70 5.03 3.23 6.11 5.53 12.34 7.74 7.68 0.62 0.46 0.41 0.39 0.60 0.33 0.11 0.47 6.36 3.93 1.45 3.47 1.32 1.25 1.34 0.79 0.93 0.35 0.92 0.66 3.03 2.31 1.88 3.63 0.15 0.15 0.18 0.18 70.72 43.04 48.09 43.01 1 Ocak 1988 den itibaren yeni döküm uygulanm ışt ı r, şöyleki: G ıda Giyim Ev Eşyas ı 1988 27.53 5.57 6.49 Sa ğl ık ve Ki şisel Ba ım ile ilgili Harcamalar 3.36 Ulaşt ırma ve Haberi şme 9.62 Kültür, E ğitim ve E lence 4.78 Konut ve Konut ile lgili Harcamalar 3.15 2. 07 Sigara Toplam --- 7-38 Kaynak: Devlet Prnlama Örgütü.

2. Mali ve Parasal Geli şmeler a) Mali Geli şmeler Bütçe harcamalar ı 1985'te 45.8 milyar İL 1986'da 70.5 milyar IL, 1987'de 106.1 milyar L ve 1988'de 150.8 milyar 11, olarak gerçekle şmi ştir. Bu harcamalarda yerel gelir katk ısı 1985'te %46.9, 1986'da %47.2, 1987'de %55.6 ve 1988'de %72.3 oranlar ıyla istikrarl ı bir geli şme içindedir. öte yandan 1985 ve 1986 y ıllar ında G.S.M.H.'n ın yaklaşık olarak %17'si oranında gerçekle şen yerel gelirlerin belirgin bir geli şme ile 1987'de %24.4 oran ına ulaşt ığını görilrilz. 1988'de yerel gelirler G.S.M.H.'n ın %22.4'ü oranında gerçekle şmi ştir. (Tablo 16 ve 17). 1988 y ıl ı sonu itibariyle birikmi ş bütçe aç ıklar ı 92.8 milyar Una bali ğ olmuştur. 1986 y ıl ı sonuna kadar her y ıl art ış gösteren bütçe aç ıklar ın ın 1987'den itibaren dü şüşe geçti ği gözlenmektedir. (Tablo 18). Bütçe aç ıklar ına karşıl ık T.C. Ziraat Bankas ından sağlanan krediler, faizler hariç 1987 y ıl ı sonunda 55.9 milyar IL tutar ındadır. 1987'den sonra T.C. Ziraat Bankas ından borçlan ılmam ış, bütçe aç ıklar ı iç borçlanmalarla karşılanm ışt ır (Tablo 19). 39

o -- 1- Tablo 17 G.S.M.H. ile Karşılaştırmalı Bütçe Analizi 1984-1989 1985 Gerçek- G.S.M.H. leşme Yüzdesi L Bütçe Yerel Gelirleri 21.5 16.9 Vergi Gclirleri 17.6 13.9 a) Dolaysız Vergiler 8.6 6.8 b) Dolayl ı Vergiler 9.0 7.1 2. Di ğer Gelirler 3.9 3.0 II. Bütçe Giderleri 45.8 36.1 1. Cari Giderler 35.7 28.1 a) Personel Giderleri 17.2 13.6 b) Di ğer Cari Giderler 2.9 2.3 c) Transferler 15.6 12.2 - Sosyal - Di ğer 2. Savunma Giderleri 3.6 2.8 3. Yat ı r ımlar 6.5 5.1 III.D ış Yardım ve Borçlarımalar 24.3 19.1 - D ış Yardımlar - Borçlanmalar (Aç ık) Not: G.S.M.H. 1985 126.9 1986 195.1 1987 289.1 1988 485.8 1986 Gerçek- G.S.M.H leşme Yüzdesi 1987 Gerçek- G.S.M.H. leşme Yüzdesi 33.3 17.1 59.0 24.4 26.3 13.5 48.2 16.7 14.5 7.4 26.2 9.1 11.8 6.0 22.0 7.6 7.0 3.6 10.8 3.7 70.5 36.1 106.1 36.7 58.0 29.7 83.9 29.0 27.7 14.2 39.0 13.5 4.8 2.5 6.9 2.4 25.5 13.0 38.0 13.1 15.5 7.9 25.3 8.7 10.0 5.1 12.7 4.4 5.0 2.6 6.0 2.1 7.5 3.8 16.2 5.6 37.2 19.1 47.1 16.3 26.9 9.3 20.2 7.0 Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü 1988 Gerçek- G.S.M.H. leşme Yüzdesi 109.0 22.4 83.9 17.3 42.9 8.8 41.0 8.4 25.1 5.2 150.8 31.0 124.2 25.6 87.3 18.0 10.3 2.1 26.6 5.5 7.8 1.6 18.8 3.9 41.8 8.6 22.8 4.7 19.0 3.9 Milyar 11. 1989 Gerçekleşme (4 ayl ık) 43.9 36.5 17.7 18.8 7.4 77.3 68.1 3.9 5.3 33.4 8.5 24.9

Tablo 18 Karşılaşt ırmalı Bütçe özeti 1985-1989 Milyar IL Bütçe Finansman ı 1985 Gerçek- % leşme 1986 Gerçek % leşme 1987 Gerçek % leşme 1988 Gerçek- % leşme 1989 Gerçek % leşme Yerel Kaynaklar D ış Yard ı m 21.5 46.9 33.3 47.2 59.0 55.6 109.0 72.3 160.8 55.2 Borçlanma Cari Harcamalar Savunma Harcamalar ı Yat ı r ım Harcamalar ı 24.3 53.1 45.8 100.0 35.7 3.6 6.5 45.8 77.9 7.9 14.2 100.0 37.2 52.8 70.5 100.0 58.0 5.0 7.5 70.5 82.3 7.1 10.6 100.0 26.9 25.4 20.2 19.0 106.1 100.0 83.9 6.0 16.2 79.1 5.7 15.2 106.1 100.0 22.8 19.0 150.8 124.2 7.8 18.8* 150.8 15.1 12.6 100.0 82.4 5.2 12.4 100.0 86.5 29.7 44.2 15.1 291.5 100.0 196.7 67.5 10.0 3.4 84.8 29.1 291.5 100.0 * 1988 y ıl ında K.K.T.C. ve 23.0 milyar maktad ı r. gerçekle şen 18.8 milyar TL tutar ındaki yat ı r ım harcamalar ını n 8.4 milyar Vs! T.C., 10.4 milyar TL's ı di ğer dış yardım kaynakl ıdır. Ayr ı ca projelerle ilgili olarak sözü edilen dönemde Ankara'da ödenen 11, bu rakama dahil de ğildir. Bu suretle toplam yat ı r ı m harcamalar ı 18.8+23.0 yani 41.8 milyar Ti, ol- Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü

Tablo 19 Y ıl ar itibariyle Bütçe Aç ıkları Milyar L 1975 y ılı aç ığı 1976 y ıl ı aç ığı 1977 y ıl ı aç ığı 1978 y ıl ı aç ığı 1979 y ıl ı aç ığı 1980 y ı l ı aç ığı 1981 y ıl ı aç ığı 1982 y ıl ı aç ığı 1983 y ıl ı aç ığı 1984 y ı l ı aç ığı 1985 y ıl ı aç ığı 1986 y ılı aç ığı 1987 y ıl ı aç ığı 1988 yıl ı aç ığı Bütçe Aç ığı 0.1 0.2 0.3 0.3 0.7 1.5 2.0 2.9 3.7 6.8 12.5 22.6 20.2 19.0 G.S.M.H. Yüzdesi 8.6 5.8 7.2 5.5 7.8 8.8 8.3 8.3 7.9 9.2 9.9 11.6 7.0 3.9 1988 sonu birikmi ş bütçe a ığı 92.8 Kaynak: Ekono i ve Maliye Bakanl ığı Devle Planlama Örgütü 42

Tablo 20 T.C. Ziraat Bankas ından sağlanan Kredilerin (faizler hariç) y ıllar itibariyle dökümü Milyar Ti. 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 0.1 0.1 0.1 0.3 0.4 1.4 2.0 3.0 5.3 6.4 8.8 18.0 10.0 55.9 Kaynak: Ekonomi ve Maliye Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü 43

11,1, b) Parasal Geli şmeler Kuzey K ıbr ıs Türk C mhuriyeti ile Türkiye Cumhuriyeti aras ında imzalanan Ekonomik İşbirli ği Protokol ün Para, Kambiyo, Bankac ılık Bölümü alt ında yer alan maddeler peyder pey uyg lama alan ına konulmaktad ı r. 26/1987 say ılı Kuze K ıbr ıs Türk Cumhuriyeti Bankalar (De ği şiklik) Yasas ı 1 Haziran 1987, 35/1987.ay ılı yeni Merkez Bankas ı Yasas ı 26 Haziran 1987 ve 22/1987 say ı l ı Para ve Ka biyo İşleri (De ği şiklik) Yasas ı ise 1 Kas ım 1987 tarihinden itibaren yürürlü ğe konmuştur. 22/1987 say ılı yasa ile de ği şik şekliyle 38/1982 say ılı Para ve Kambiyo İşleri Yasas ı alt ında verilen yetkilere dayan ılarak Bakanlar kurulunca yap ılan Para ve Kambiyo İşleri TilZÜğÜ de 2 Kası m 1987 tarih ve 116 say ıl ı Resmi Gazet de yay ımlanarak ayni gün yürürlüğe girmi ştir. Böylece öngörülen yeni düzenlemel r için gerekli alt yap ı haz ırlanm ış bulunmaktad ı r. 44

3. Ticaret, Pazarlama ve Ödemeler Dengesi a) Ticaret ve Pazarlama Toptan ve perakente ticaret K.K.T.C. ekonomisinde mektedi r. önemli bir yer i şgal et- Bu sektörden do ğan katma de ğer 1987'de 51468.5 milyon İL ve 1988'de istihdam aç ıs ından bak ıldığında toptan 1986'da 4544, 1987'de 4651 ve 1988'de başına katma de ğer 1986'da 7.6 milyon milyon Ti, şeklinde ortaya ç ıkmaktad ı r. cari fiyatlarla 1986'da 34729.4 milyon İL, 84.780.4 milyon TL olarak gerçekle şmi ştir. ve perakente ticaret sektöründe çal ışanlar 4691 olarak saptanm ışt ır. Bu suretle ki şi Ti, 1987'de 11.1 milyon TL ve 1988'de 18.1 Tablo 21 incelendi ğinde 1981-1988 y ıllar ı itibariyle d ışal ı m ın %41.47 aras ındaki bölümünün Türkiye'den ve %54.59 aras ı ndaki bölümünün di ğer ülkelerden, d ış sat ı- m ın ise %12.22 aras ı ndaki bölümünün Türkiye'ye ve %78.88 aras ı ndaki bölümünün ise di ğer ülkelere yap ıldığını görürüz. D ışal ımlanm ızda Türkiye birinci s ı ray Krall ı ık alr dışı ıken onu Birle şik Krall ndaki Avrupa Ortak Pazar Ülkeleri, ve Uzak Do ık, Birleşik dışsat ı mlar ı m ğ ızda ise en büyük pay Birle u Ülkeleri izlemi ş, şik Krall Avrupa Ortak Pazar Ülkelerine gitmi ığa daha sonra Türkiye ve di ş ğer tir (Tablo 22). Tar ım ürü.' dışsat ı mlar ı m ızn %56 ile %78 aras tururken %22 ile %43 aras ında deği ında şen bir oran deği ını şen bir oran oluş- D ışal ı ımda ise yakla da sanayi ürünlerinden olu şık %10 tar ımsal ürünlere kar şmuştur. ri görülmektedir (Tablo 23 & 24). şılık %90 sanayi ve mineral ürünle- D ış ticaret aç ığı m ız dolar baz ında y ı lda 166 milyon ABD $'na yükselmi ştir. 1979-1988 döneminde d ışsat ı m ın dışal ı m ı karşılama oran ının %24 ile %47 aras ında de ği şti ğ i görülmektedir (Tablo 25). D ış ticaretimizin geli şmesinde ula şım ve haberle ş me en büyük etkenlerdendir. Politik ve ekonomik nedenlerle K.K.T.C. deniz ve hava limanlar ına uluslararas ı ticarette mevcut ko şullar ın gerektirdi ği ş ekilde düzenli uçak ve gemi seferleri yap ı- lamamaktad ı r.d ış dünya ile haberle ş me imktinlar ı m ız da arzu edilen düzeyde de ğildir. Bütün bunlara kar şın çok say ıda yabanc ı ülke ile ticari ili şkiler tesis edilmi ş olup durumun iyile ştirilmesi yönünde çal ışmalar sürdürülmektedir. 45

Tablo 21 K.K.T.C.'nin Türkiye ve Di ğer Ülkelerle olan D ış Ticareti 1981-1988 Milyon ABD $ Y ıllar 1-9'81 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 D ış Al ı m Türkiye Di ğer Ülkeler,C------"Toplam 44.2 42-5 59-9 57.5 104.1 49.5 41.3 70.4 58.7 119.9 65.3 45.0 80.0 55.0 145.3 61.5 45.1 74.8 54.9 136.3 65.1 45.5 77.9 54.5 143.0 70.1 45.8 83.1 54.2 153.2 94.3 42.7 126.7 57.3 221.0 101.9 46.7 116.2 53.3 218.1 D ış 'Sat ı m Türkiye % Diğer %Toplam Ülkeler 7.1 19.3 29.8 80.8 36.9 7.3 18.5 32.2 81.5 37.5 6.5 16.1 34.2 83.9 40.7 8.4 21.6 30.4 78.4 38.8 5.4 11.7 40.9 88.3 46.3 7.7 14.8 44.3 85.2 52.0 7.9 14.3 47.2 85.7 55.1 6.3 12.0 46.1 88.0 52.4 Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü

Tablo 22 Ülkeler I. Türkiye II. Di ğer Ülkeler 1.Birle şik Krall ık 2.Di ğer AET ülkeleri 3.Orta Doğu islam Ülkeleri 4.Uzak Doğu Ülkeleri 5.Di ğer 1985 D ış % D ış al ı m sat ı m De ğer De ğer 65.1 45.5 5.4 77.9 54.5 40.9 27.5 25.4 0.8 10.7 13.5 19.2 17.8 0.6 7.5 9.4 31.2 3.9 4.5 1.3 11.7 88.3 67.4 8.4 9.7 2.8 Ülkeler Itibariyle 1985-1988 1986 D ış % D ış al ı m sat ı m Değer Değer 70.1 45.8 7.7 83.1 54.2 44.3 22.7 28.6 1.7 15.8 14.3 14.8 18.7 1.1 10.3 9.3 32.8 1.9 5.3 4.3 14.8 85.2 63.1 3.6 10.2 8.3 Dış Ticaret 1987 D ış % D ış % al ı m sat ı m Değer De ğer 94.9 126.1 31.3 Toplam 143.0 100.0 46.3 100.0 153.2 100.0 52.0 100.0 221.0 100.0 55.1 100.0 Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü 40.8 3.3 33.8 16.9 42.9 57.1 14.2 18.5 1.5 15.3 7.6 8.4 46.7 36.7 4.8 3.5 1.7 15.2 84.8 66.6 8.7 6.4 3.1 32.6 15.0 31.7 14.5 5.1 2.3 24.9 11.4 21.9 10.1 j 218.1 100.0 Milyon ABD $ 1988 D ış % D ış % al ı m sat ı m Değer De ğer 101.9 46.7 6.3 12.0 116.2 53.3 46.1 88.0 37.5 5.0 9.5 1.9 3.6 1.7J 3.3_1 52.4 100.0

-4. Tablo 23 od D ışsat ım ın Yap ısı 1984-1988 Milyon ABD $ Grup 1. Tar ım Ürünleri a) Narenciye b) Patates c) Canl ı Hayvanlar d) Di ğer Tar ı m Ürünleri 1984 26.6 68.5 19.8 1.9 2.9 2.0 51.0 4.9 7.5 5.1 2. Sanayi Ürünleri 12.2 31.5 a) işlenmi ş Tar ı m b) Di ğer Sanayi Ürünleri 8.6 22.2 3. Mineraller 3.6 9.3 TOPLAM 38.8 100.0 1985 % 1986 1987 1988 % 35 9 77.6 29.9 2.6 2.3 1.1 64.6 5.6 5.0 2.4 36.9 71.0 31.1 56.5 29.4 56.1 7 28.5 54.8 22.5 40.8 23.9 45.6 4.2 2.4 4.6 3.8 7.3 2.3 2.3 4.4 1.8 3.3 0.8 1.5 2.3 4.4 4.5 8.2 2.3 4.4 22.6 43.1 10.3 22.2 14.7 28.3 23.5 42.6 3.9 6.4 8.4 13.8 0.1 0.2 4.9 9.8 9.4 18.9 6.9 16.6 12.5 30.1 0.4 0.7 0.5 0.9 3.9 18.7 7.71. 1 35.7 I 0.4 0.8 46.3 100.0 52.0 100.0 55.1 100.0 52.4 100.0 Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü

Tablo 24 Mal Gruplarına Göre Dış Alım 1985-1988 Milyon ABD $ Grup 1985 % 1986 % 1987 % 1988 1. Yiyecek ve Canl ı Hayvan 2. İçkiler ve Tütün 3. Yakıttan gayri yanmayan hammadde 4. Mineral yak ıtlar, yağlayıc ı madde ve ilgili olanlar 5. Hayvan ve Sebze ya ğlar' 6. Kimyevi Maddeler 7. Hammaddesine göre tasnif edilenler 8. Makine ve Nakliye Araçlar ı 9. Çeşitli Mamuller TOPLAM 16.5 11.5 7.0 4.9 3.0 2.1 19.9 13.9 2.0 1.4 13.3 9.3 37.3 26.1 32.7 22.9 11.3 7.9 16.1 10.5 7.3 4.8 3.3 2.1 11.3 7.4 1.0 0.6 13.2 8.6 49.3 32.2 37.8 24.7 13.9 9.1 19.7 8.9 12.5 5.7 3.5 1.6 19.9 9.1 10.8 5.0 5.4 2.5 18.2 8.2 20.1 9.2 1.4 0.6 1.8 0.8 15.7 7.1 15.9 7.3 64.8 29.3 66.3 30.4 65.6 29.7 57.0 26.1 19.6 8.9 20.9 9.6 143.0 100.0 153.2 100.0 221.0 100.0 218.1 100.0 Kaynak: Ticaret ve Sanayi Bakanl ığı Devlet Plânlama Örgütü

Tablo 25 D ış Ticaret 1979-1988 Milyon ABD $ Y ıllar D ış Al ı m D ış Sat ı m Aç ık D ışsat ım ın D ışal ım' Karşılama Oranı 1979 90.8 1980 94.4 1981 104.1 1982 119.9 1983 145.3 1984 135.6 1985 141.7 1986 153.2 1987 221.0 1988 218.1 35.8 44.5 36.9 39.5 41.0 38.4 45.8 52.0 55.1 52.4 55.0 49.9 67.2 80.4 104.3 97.2 95.9 101.2 165.9 165i,7 %39.4 %47.1 %35.4 %32.9 %28.2 %28.3 %32.3 %33.9 %24.9 %24.0 50

b) Ödemeler Dengesi 1986 yılında 101.2 milyon ABD $ olan ticaret aç ığı 1987 ve 166 milyon ABD $ olarak görülmektedir. 1988 y ıllar ında Genelde dışsat ı mlar ı m ız dışal ımlar ı m ızın yüzde 31'ini karşılayabilmi ştir. 1979-1988 dönemi d ış ticaretini gösteren Tablo 25 incelendi ğ inde en iyi performans ın, ihracat ın, ithalât ın %47.1'ini kar şıladığı 1980 yıl ında, en kötü performans ın ise ithalk ın sadece %24.0'ünü kar şılayabildi ği 1988 y ıl ında olduğu görülür. Görünmeyen i şlemlerle Turizmin katk ıs ı 1986'da 52.0 milyon 1988'de 118.0 milyon ABD dolar ABD dolar, ından, ına yükselmi ştir. Di katk ğer ısıyla Cari görünmeyenlerin de olumlu İşlemler Dengesindeki aç ık 1986 dan 1988 y ıl yılındaki 21.6 milyon ABD dolar ında 8.8 milyon ABD dolar ın- ına gelen turist say düşmüştür. 1988 y ısı 229506 rakam ı ılında K.K.T.C.'ye %24.4'ü ise di ile en yüksek düzeydedir. Bunun %75.6's ğer ülkelerdendir. ı Türkiye Di ğer görünmeyen İşlemler Kalemi yurt d ışından gelen havale, Türk Bar ış Gücünün K ıbr ıstaki harcamalar ı ve Birle şmi ş Milletler Bar ış Gücü ve İngiliz Üs Bölgesinde çal ışanlar ın kazançlar ından, sivil uçak kiralanmas ı için yap ılan ödemeler, yabanc ı ülkelerde okuyan öğrencilerin masraflar ı, yabanc ı ülkelerde tedavi olanlar ın harcamalar ı ve Hükümet görevlileri ile d ış temsilciliklerin harcamalar ı ç ıkt ıktan sonra kalan miktar ı göstermektedir. 51