Ekonomik Görünüm ve Tahminler: Ekim 2012 EKONOMİ YAVAŞLAMAYA DEVAM EDİYOR Zümrüt İmamoğlu* ve Barış Soybilgen 11.10.2012 Yönetici Özeti Sanayi Üretim Endeksi (SÜE) Ağustos ayında Temmuz ayına göre yüzde 2,3 oranında azaldı. İhracat miktar endeksi yüzde 8,7 artarken, ithalat miktar endeksi yüzde 2,0 oranında azaldı. Ağustos ayında sanayi üretim endeksindeki düşüş kapasite kullanım oranında uzun süredir devam eden azalmayla örtüşüyor. İhracattaki artış ise altından arındırıldığında yüzde 4,6 düzeyine iniyor. İki aylık göstergelere göre üçüncü çeyrekte yatırımlarda düşüş bekliyoruz. Tüketimde ise küçük bir artış tahmin ediyoruz. Bu gelişmelerin ışığında Betam ın üçüncü çeyreğe ilişkin tahmini aşağı yönlü revize edildi. GSYH ın yılın ikinci çeyreğine göre yüzde 0,4 oranında büyüyeceğini tahmin ediyoruz. Bu tahmine göre 3. çeyrekte bir önceki yılın aynı dönemine göre büyüme oranını yüzde 2,5 olarak hesaplıyoruz. 12 aylık cari açık toplamı Temmuz ayında 61,4 milyar dolara inmişti. Ağustos ayında ayında da 2,8 milyar dolar daha azalarak 59 milyar dolar oldu. Üçüncü çeyrek sonunda cari açığın GSYH a oranının yüzde 7,2 ye düşeceğini tahmin ediyoruz. * Dr. Zümrüt İmamoğlu, Betam, Uzman Araştırmacı. zumrut.imamoglu@bahcesehir.edu.tr Barış Soybilgen, Betam, Araştırma Görevlisi baris.soybilgen@bahcesehir.edu.tr Tablo 1. Betam ın büyüme ve cari açık tahminleri GSYH büyüme (reel, %) (bir önceki çeyreğe göre, mea*) GSYH büyüme (reel, %) (geçen yılın aynı çeyreğine göre, tea**) Kaynak: Betam. *mea: mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış. **tea: takvim etkilerinden arındırılmış. Sanayi üretimi yavaşladı 2012 3. Çeyrek Tahmin 0,4 2,5 Cari Açık (GSYH a oran yıllık, %) 7,2 Ağustos ayında Sanayi Üretim Endeksi (SÜE) Temmuz ayına göre yüzde 2,3 azaldı. Geçen yılın aynı ayına göre ise SÜE yüzde 1,5 azaldı. Ancak bu azalış bayram tatili günlerinden kaynaklandı. Takvim etkisinden arındırılmış endeksin geçen yılın aynı ayına göre yüzde 1,2 oranında arttığı görülüyor. Ancak bu artış bile büyümede oldukça belirgin bir yavaşlamaya işaret ediyor. İkinci çeyrekte stoklar yüksek oranda arttığı ve Kapasite Kullanım Oranı (KKO) uzun zamandır düşüş eğiliminde olduğu için aslında bu yavaşlama bekleniyordu. Eylül ayı rakamları açıklandığında bu eğilimin devam edip etmediğini göreceğiz. KKO nun Eylül de de azalmaya devam ettiğini not edelim (Şekil 1). www.betam.bahcesehir.edu.tr 1
Üçüncü çeyreğin ilk iki ayına dair veriler yatırımların azaldığını gösteriyor. Gerek yatırım malı imalatı, gerekse yatırım malı ithalatında çeyreklik bazda düşüşler var. Reel kesim güven endeksi de üçüncü çeyrekte bozulmaya devam etti. Tüketimde ise küçük bir artış bekliyoruz. Öte yandan net ihracatın katkısı Ağustos ayında ihracattaki artışla artmış olsa da altından arındırıldığında büyümeye katkı sınırlı kalmaya devam ediyor. Özellikle SÜE deki yavaşlama ve altından arındırılmış ihracat rakamları dikkate alındığında Betam ın üçüncü çeyreğe dair ilk tahminini revize ederek çeyrekten çeyreğe büyüme tahminini 0,6 dan 0,4 e düşürüyoruz. Buna paralel olarak geçen yılın aynı çeyreğine göre büyümeyi de yüzde 2,7 den 2,5 e revize ediyoruz. Yakın zamanda açıklanan Orta Vadeli Program a göre hükümet 2012 yılı büyümesini yüzde 3,2 olarak öngörüyor. Yılın ilk yarısında büyüme hızının yüzde 3,1 olduğunu hatırlarsak, üçüncü çeyrek büyümesi Betam tahminlerine yakın bir oranda gerçekleştiği durumda, bu oranın yakalanması için dördüncü çeyrekte iç talepte ciddi bir canlanma gerekiyor. Cari açık için yıl sonunda 7,3 oranındaki tahminin ise gerçekçi olduğu kanısındayız. enflasyon üzerindeki etkisi hala çok güçlü. Vergi reformu ile yapısal bir değişikliğe gidilmediği sürece düşük büyüme bütçe dengesinde bozulma dolaylı vergilerde artış enflasyon artışı sıkı para politikası düşük büyüme döngüsü kırılamaz. Böyle bir ortamda Merkez Bankası nın büyüme uğruna fiyat istikrarından ödün vermesinin bedeli ise çok yüksek olur. Türkiye benzer bedelleri geçmiş kriz dönemlerinde ödemiş bir ülke olarak aynı hataları tekrarlamamalıdır. Tüketimde belirsizlik sürüyor Özel tüketim harcamalarını tahmin etmek için kullandığımız ekonomik göstergeler ekonomide belirsizliğin devam etmesine paralel olarak dalgalı bir seyir izliyor. Geçen ay genel olarak ekonomik göstergeler pozitifti, bu ay yine negatife döndü. Tüketim malı ithalatı Ağustos ayında bir önceki aya göre yüzde 6,9 düştü. Yine aynı dönemde, dayanıksız ve dayanıklı tüketim malı imalatı da sırasıyla yüzde 1,8 ve 1,5 azaldı. Son olarak tüketici güven endeksi de Ağustos ayında yüzde 1,4 düşüş gösterdi. Bu ay ki kötü gelen ekonomik göstergelere karşın, 3. çeyrekte 2. çeyreğe göre özel tüketim harcamalarında bir artış bekliyoruz. Düşük büyüme Merkez Bankası üzerindeki baskıyı giderek artırıyor. Bütçe dengesinde düşük büyümeden kaynaklanan bozulmanın dolaylı vergileri artırmak suretiyle giderilmeye çalışılması Merkez Bankası nın fiyat istikrarı hedefini yerine getirmesini zorlaştırıyor. Türkiye 2001 yılındaki reformlarla her ne kadar Merkez Bankası nı fiyat istikrarından sorumlu bağımsız bir kurum haline getirmeyi başarmış olsa da, mali politikanın Yatırım harcamaları negatif yönlü Reel kesim güven endeksi Nisan-Ağustos arasında 5 ay kesintisiz düştükten sonra ilk defa Eylül ayında biraz artış gösterdi. Yatırım malı ithalatı Temmuz ve Ağustos ayında bir toparlanma gösterse de çeyreklik bazda yüzde 8 oranında azalmış durumda. Yatırım harcamalarının tahmininde kullandığımız diğer ekonomik www.betam.bahcesehir.edu.tr 2
göstergeler de genel olarak negatif yönlü. Binek otomobil üretimi Ağustos ayında yüzde 8 artmasına karşılık Eylül ayında yüzde 0,2 azaldı. Kapasite kullanım oranı hem Ağustos hem Eylül ayında sırasıyla yüzde 0,2 puan ve yüzde 0,1 puan düştü. Sanayi üretim endeksi de Ağustos ayında büyük bir düşüş gösterdi ve yüzde 2,3 azaldı. 3. çeyrekte genel olarak özel yatırım harcamalarının geçen çeyreğe göre azalmasını bekliyoruz. 7,2 ye düşmesini bekliyoruz. Ağustos ayında cari açıktaki düşüşte altın net altın ihracatının 1,4 milyar dolara yakın gerçekleşmesi büyük rol oynadı. Önceki aylarda bu miktar sıfıra yakın düzeyde dalgalanma gösteriyordu. 4. çeyrekte baz etkisinin ortadan kalkmasıyla cari açıkta yatay seyir bekliyoruz. Net ihracatın büyümeye katkısı azalıyor Şekil 2 TÜİK in açıkladığı mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış ihracat ve ithalat miktar endekslerini gösteriyor. Ağustos 2012 de bir önceki aya göre ihracat miktar endeksi yüzde 8,7 artarken, ithalat miktar endeksi ise yüzde 2,0 azaldı. Altın hariç ihracat artışı ise Betam hesaplamalarına göre yüzde 4,6 da kalıyor. 1 Tablo 2 de miktar endekslerine göre ihracatta 2. çeyreğe kıyasla 3. çeyrekte yarı yarıya bir artış, ithalatta ise küçük bir gerileme var. 3. çeyrekte net ihracatın büyümeye katkısının sınırlı kalacağını tahmin ediyoruz. Cari açık yüzde 7 ye yaklaştı Ağustos ayında artan ihracat ve turizm gelirleri ile iyice gerileyen cari açık 1,2 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. 12 aylık toplamda ise cari açık Ağustos sonunda 59 milyar dolara geriledi. 2011 sonunda cari açık 77,1 milyar dolar seviyesindeydi. 2011 sonunda yüzde 10 a ulaşan cari açık oranının üçüncü çeyrek sonunda yüzde 1 Bilindiği gibi altın ihracat ve ithalatı büyüme oranına değil yalnızca büyümenin alt kalemlerinin katkı oranlarına etki yapıyor. Altın ihracatı net ihracatın büyümeye katkısını yüksek gösterirken, altın stokundaki azalış bu kalemini düşük gösteriyor. www.betam.bahcesehir.edu.tr 3
Tablo 2. Ekonomik göstergelerin aydan aya ve çeyrekten çeyreğe değişimleri (Reel ve MEA) 2012 2. 2012 3. Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekonomik Göstergeler Çeyrek Çeyrek İhracat -0.5 4.7-1.2 8.7 ** 11.7 6.0 İthalat 6.1-1.9 0.1-2.0 ** 2.8-0.3 Ara malı ithalatı 8.7-1.5 0.9-2.9 ** 5.0 1.2 Tüketim malı ithalatı 17.7-9.6 5.8-6.9 ** 1.8 0.6 Yatırım malı ithalatı 5.2-27.6 12.4 1.4 ** -7.8-8.0 Sanayi Üretim Endeksi (SÜE) 0.7-1.5 1.3-2.3 ** 1.3-0.7 Dayanıksız tüketim malı imalatı 4.5-6.9 5.6-1.8 ** 2.3 1.3 Dayanıklı tüketim malı imalatı 2.1-6.5 4.1-1.5 ** 1.2-0.6 Ara malı imalatı 1.1-1.1 0.9-1.7 ** 1.8-0.3 Yatırım malı imalatı 4.4-7.9 4.4-7.6 ** 1.6-3.6 Kapasite Kullanım Oranı (KKO) -1.1-1.4 0.1-0.2-0.1-2.5-1.8 Dayanıksız tüketim malı imalatı -0.3 0.0 0.1-0.6 0.1-0.5-1.3 Dayanıklı tüketim malı imalatı -1.4-0.9 0.2-0.3 0.4-0.2-0.5 Ara malı imalatı -0.3-0.6 0.3-0.6-0.5-2.1-1.0 Yatırım malı imalatı -0.7-1.4-0.6 0.6-1.2-1.5-2.5 İmalat Sipariş Endeksi 5.9-4.7-3.3 ** ** 3.0-4.5 Yurtiçi İmalat Sipariş 1.8-5.1 0.9 ** ** 1.6-2.0 Yurtdışı İmalat Sipariş 10.2-3.8-7.9 ** ** 4.7-7.4 Beklenti Göstergeleri Tüketici Güven E. (TUIK) 0.9-0.4 1.3-1.4 ** -2.2 0.6 Reel Kesim Güven E. -1.8-3.4-0.5-1.4 0.9-0.6-4.0 Finansal Göstergeler İMKB 100-2.5 5.1 3.2 3.5 1.3-1.4 8.7 Diğerleri Özel tüketim vergisi (ÖTV) 5.5-2.0 0.0 2.1 ** 4.7 1.5 Binek otomobil üretimi 5.0-10.4-2.7 8.0-0.2-3.2-3.4 Kaynak: TUIK, TCMB, IMKB, BETAM. www.betam.bahcesehir.edu.tr 4
Şekil 1: Kapasite kullanım oranı ve sanayi üretim endeksi (mea) Şekil 2: İhracat ve ithalat miktar endeksleri (mea) 85 80 75 70 65 135 130 125 120 115 110 105 100 240.0 220.0 200.0 180.0 160.0 140.0 60 Jan-07 Apr-07 Jul-07 Oct-07 Jan-08 Apr-08 Jul-08 Oct-08 Jan-09 Apr-09 Jul-09 Oct-09 Jan-10 Apr-10 Jul-10 Oct-10 Jan-11 Apr-11 Jul-11 Oct-11 Jan-12 Apr-12 Jul-12 KKO SÜE Kaynak : TÜİK, Betam (sol taraf KKO ekseni, sağ taraf SÜE ekseni) 95 120.0 May-12 Jan-12 Sep-11 May-11 Jan-11 Sep-10 May-10 Jan-10 Sep-09 May-09 Jan-09 Sep-08 May-08 Jan-08 Sep-07 May-07 Jan-07 Kaynak : TÜİK, Betam İhracat İthalat Şekil 3: Cari açığın GSYH a oranı 12.0 10.0 8.0 6.0 4.0 2.0 0.0 Mar 2008 Haz 2008 Eyl 2008 Ara 2008 Mar 2009 Haz 2009 Eyl 2009 Ara 2009 Mar 2010 Haz 2010 Eyl 2010 Ara 2010 Mar 2011 Haz 2011 Eyl 2011 Ara 2011 Mar 2012 Haz 2012 Eyl 2012* Kaynak: TCMB, TUIK, Betam Şekil 5. Aylık bankalarca TL üzerinden açılan kredilere uygulanan ortalama faiz oranları 30 25 20 15 10 5 0 Nakit Taşıt Konut Ticari Şubat 08 Nisan 08 Haziran 08 Ağustos 08 Ekim 08 Aralık 08 Şubat 09 Nisan 09 Haziran 09 Ağustos 09 Ekim 09 Aralık 09 Şubat 10 Nisan 10 Haziran 10 Ağustos 10 Ekim 10 Aralık 10 Şubat 11 Nisan 11 Haziran 11 Ağustos 11 Ekim 11 Aralık 11 Şubat 12 Nisan 12 Haziran 12 Ağustos 12 Kaynak : TCMB www.betam.bahcesehir.edu.tr 5
Şekil 6 : Alt kalemlere göre aylık ihracat değişim oranları (mea) 20.00% Temmuz 2012 10.00% 0.00% -10.00% -20.00% -30.00% -40.00% Gıda ürünleri ve içecek Tütün ürünleri Tekstil ürünleri Giyim eşyası Dabaklanmış deri ve mamuller Ağaç ve mantar ürünleri Kağıt ve kağıt ürünleri Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri Kimyasal madde ve ürünler Plastik ve kauçuk ürünleri Metalik olmayan diğer mineral ürünler Ana metal sanayi Metal eşya sanayi Makine ve teçhizat Elektrikli mekina ve cihazlar Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları Motorlu kara taşıtı ve römorklar Mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler 40.00% Ağustos 2012 30.00% 20.00% 10.00% 0.00% -10.00% -20.00% Gıda ürünleri ve içecek Tütün ürünleri Tekstil ürünleri Giyim eşyası Dabaklanmış deri ve mamuller Ağaç ve mantar ürünleri Kağıt ve kağıt ürünleri Kok kömürü, rafine edilmiş p etrol ürünleri Kimyasal madde ve ürünler Plastik ve kauçuk ürünleri Metalik olmayan diğer mineral ürünler Ana metal sanayi Metal eşya sanayi Makine ve teçhizat Elektrikli mekina ve cihazlar Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları Motorlu kara taşıtı ve römorklar Mobilya ve başka yerde sınıflandırılmamış diğer ürünler Kaynak : TÜİK, Betam www.betam.bahcesehir.edu.tr 6