PLANLI GELİŞME: İTHAL İKAMECİLİK 1963-80 Not: Bu sununun hazırlanmasında büyük oranda; Kepenek, Y., Yentürk, N. (2009), Türkiye Ekonomisi, Remzi Kitapevi. den faydalanılmıştır.
GİRİŞ 1950lerin sonu: dış ödeme güçlüğü, %25 enflasyon 1960 darbesi "Bilinçli" ithal ikamecilik: dışalım yerine yerli üretim Kalkınma planları: planlı ekonomi Devlet temel büyümeyi hedefliyor, hangi sektörün ne kadar büyümesi gerektiği, ne kadar dövize ihtiyacı olduğu vs. 2
GİRİŞ 3
NEDEN PLANLAMA? Sivil-asker bürokrasi Gelir kaybına uğramış Güçlenen ve siyasi etkinliği artan büyük toprak sahiplerinden ve ticari sermayeden rahatsız Planlama, bürokrasiyi ekonomik ve siyasi olarak güçlendirecek Sanayi sermayesi Sanayiye daha çok kaynak istiyor Genişlemiş ve dış rekabete karşı korunmuş bir iç pazar Dış çevreler Borç veren uluslararası sermayenin talebi: güvenilirlik, açıklık, istikrar Gelişmiş kapitalist ülkelerde borç verilebilecek atıl fonlar 4
İLK 4 PLAN VE ORTAK ÖZELLIKLERI: I.BYKP 1963-67 II.BYKP 1968-72 III.BYKP 1973-77 IV.BYKP 1979-83 Ortak Özellikler: Üretim yapısını veri/kısıt alıyor Temel amaç: büyüme Sanayileşmeye öncelik, ama teknoloji ve ölçek detayları yok Nasıl olursa olsun yerli üretim : Devrim otomobili Uzun dönem stratejisinin parçası 5
DEVRİM OTOMOBİLİ http://devrimotomobil.com/intro.php http://video.yahoo.com/watch/3140551/8911741 6
TÜRKİYE DE YAPILAN İLK OTOMOBİL: DEVRİM OTOMOBİLİ Ordunun cadde binek ihtiyacını karşılayacak bir otomobil tipinin geliştirilmesi görevinin TCDD İşletmesine verildiği ve bu amaçla 1.400.000 TL ödenek ile 1961 yılında Eskişehir Demiryolu Fabrikalarında dökümhane olarak yapılıp kullanılmayan bir bina (bugünkü TÜLOMSAŞ) da 1961 yılında 4 adet üretilen DEVRİM Otomobillerinden sadece birisi günümüze ulaşmıştır. TÜLOMSAŞ Müzesi bahçesinde, özel olarak yapılan camlı garajda muhafaza edilen DEVRİM Otomobili halen çalışır durumdadır. 7
DEVRİM OTOMOBİLİ NİN HAZİN SONU 29 Ekim sabahı, Devrimler motosikletli oldukça kalabalık bir trafik ekibinden oluşan eskortun arasında yola çıktı. Çıktı ama, eskorttakiler, benzin alma işinden haberleri olmadığı için, Mobil e uğramadan yola devam ettiler. Meclis in önüne gelindiğinde durum anlaşıldı, acele getirilen benzin 1. Arabaya kondu. 2 numaraya konacağı sırada Cemal Paşa Meclis in önüne gelmiş ve Anıtkabir e gitmek üzere 2 numaralı Devrim Otomobiline binmişti. Yola çıkıldı. Fakat 100 m. kadar sonra motor öksürerek durdu. Cemal Paşa nın Ne oluyor? sorusuna direksiyondaki Yüksek Mühendis Rıfat Serdaroğlu Paşam, benzin bitti cevabını verdi. Paşa dan özür dilenilerek 1 numaralı Devrim e geçmesi rica edildi. Buna uyan Cemal Paşa Anıtkabir e bu otomobil ile gitti. İnerken ünlü Batı kafasıyla otomobil yaptınız ama, doğu kafasıyla benzin ikmalini unuttunuz sözlerini söyledi. 8
ANA KARAKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ OTOMOBİLİN AĞIRLIĞI 1250 kg UZUNLUK / GENİŞLİK / YÜKSEKLİK 4500/1800/1550 mm MOTOR TİPİ A4L MOTOR DEVRİ 3600 d/dk SİLİNDİR SAYISI 4 SİLİNDİR ÇAPI 81 mm STROKE 100 mm SİLİNDİR HACMİ 2070 cm 3 KOMPRESYON 6.8/1 GÜÇ 50 hp KARAKTERİSTİK 4 Zamanlı, Su Soğutmalı Yandan Supaplı, Basınçlı Yağlama İMAL TARİHİ 1961 İMAL YERİ ESKİŞEHİR DEMİR YOLU FAB. İMAL SÜRESİ 4.5 Ay ÜRETİM SAYISI 4 http://www.devrimotomobil.com/ 9
İTHAL İKAMECİ SANAYİLEŞME (1) Dışa açık dönemde ithalat patlaması yaşandı. İİS ile daha önce ithal edilen ürünlerin yerli üretimi amaçlandı Araçlar: İthalat kısıtları: vergi, kota ve yasaklar. Önce dayanıklı tüketim malları sonra teknolojik ve ara ürünler için konuldu. Toplam ithalat artıyor ama kompozisyonu değişiyor. Yatırım-kredi ve diğer teşvikler Aşırı değerli TL: sabit döviz kuru TL/$=8 (1960-70 arası ortalama); TL/$=14 (1971-75 arası). Döviz bulundurmak yasak. İhracatçıyı cezalandırıyor. Yüksek iç talep: ihracat da engellendiği için iç talep önemli. Yüksek işçi ücretleri... 10
İTHAL İKAMECİ SANAYİLEŞME (2) İthalatın artması ihracatın bu kur politikası ile cezalandırılması => dış açık sorunu MB 1970 lere kadar büyük ölçüde dış kaynakla finanse ediliyor; 1973-78 arası Almanya daki işçilerin transferleri yardımcı oluyor. Sonra 70 cente muhtaç olunuyor (70 li yılların ikinci yarısında yaşanan, dış ticaret açığındaki artış ve büyük döviz dar boğazını anlatan deyim.) 11
İİS DEĞERLENDİRMESİ Olumlu Sanayileşme Olumsuz Dış açık Sanayi işçisi Rekabet yok: içte ve dışta Yüksek iç denge Kalitesiz mal Döviz tasarrufu Küçük ölçek, yüksek maliyet İthalata bağımlılık İhracatın caydırılması 12
1. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1963 1967 (1) Yıllık %7 büyüme Diğer değişkenler buna bağlı ve/veya soyut temenni Dış ödeme dengesi gerçekleşen daha büyük açık İstihdam kentleşmeyi yavaşlatma tarım bölgesinde tarım dışı iş yatırım politikasında bu yönde hedef yok Tarım ve sanayiinin dengeli büyümesi 13
1. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1963 1967 (2) Temenniler: Nitelikli işgücü Sosyal adalet İşsizlik sigortasi, tarımda sosyal güvenlik vb. "özlem"ler Ama: Tarım, vergi ve KİT reformu görüsme dışı 14
2. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1968 1972 (1) Büyümede sanayi sürükleyici (IKP den 1.farkı) Kamu üretiminde ara ve yatırım mallarına yönelim İthal ikameciliğinde dayanıklı tüketim mallarına yönelen 2. aşama Özel ve yabancı sermaye Üretim teknolojisi ve nitel sorunlar tartışma dışı Kentleşme itici güc (IKP den 2.farkı) ucuz işgücü arzı iç pazarın genişlemesi 15
2. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1968 1972 (2) Tasarruf "yetersizliği" dış ödeme sorunu ilişkisi?? yetersiz tasarruf ve karlı yatırım alanı yetersizliği?? Eleştiri: Kısa dönemde daha karlı konut, ticaret, arsa ticareti, ulaşıma yönelim Tasarrufların üretim dışı kullanımı 16
2. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1968 1972 (3) Dış ticaret açığı ithalat sınırlı üretim sınırlı ihracat sınırlı ithalat sınırlı Kısır döngüden kurtulmak icin özel girisimciliği özendirmek (piyasaya güvenmemek) yatırım malı ithalatinda vergi indirimi / muafiyeti yatırıma gidecek kazançlarin %80 oranında vergi dışı tutulması ihracat primleri hızlandırılmış amortisman bütçeden ödünç verme İllerin gelişme düzeyine göre farklılaşan teşvikler 17
3. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1973 1977 Toplumsal-siyasi bunalım ve 12 Mart 1971 askeri darbesi Niteliksel gelişme anlayışı ve AET ile ilişkiler 1995 Gümrük Birliği hedefi yatırımların büyük ölçekli olması kamu kesimi öncülüğü, ama özele karşı bir nitelikle değil Fedakarlık vurgusu işçi haklarının sermaye birikimini sınırlandırdığı yakınması Tasarrufların arttırılması 18
4. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1979 1983 (80 DE KESİNTİ) (1) Önceki bunalımlardan daha ağır bir dönem Geleneksel dış ödeme sorunları ve enflasyon (1978 enflasyonu %52.5) +1974 petrol krizi +dünyada ekonomik bunalım İthalat artıyor, ihracat sınırlı İmalat sanayinde rekabet gücü sınırlı + ithalat bağımlısı İthalat kısıtı sanayi üretimini durduruyor Yurtdışına işgücü gönderilmesi durdu İşsizlik artıyor 19
4. BEŞ YILLIK KALKINMA PLANI 1979 1983 (80 DE KESİNTİ) (2) Dışa açılma özlemi AET ye üyelik kaygısı yerine çoklu ilişkiler Temenni: büyümenin daha adil bölüşümle sağlanması Kırsal kesimin pazara açılmasının tamamlanması Sınai mülkiyetinin yaygınlaştırılması Dış ticaret ve bankacılık kesimindeki birikimin sanayiye aktarılması Somut öneriler yok 20