Bilgi Ekonomisinin Dönüşümü ve Sanal Emperyalizm Mustafa Aydemir 1 1 Ege Üniversitesi- İletişim Fakültesi, Radyo Televizyon ve Sinema Bölümü, İZMİR mustafa.aydemir@ege.edu.tr Özet Bilgi toplumu tartışmalarının önem kazanmasında en etkili faktörlerden birini kitle iletişim araçları oluşturmaktadır. Enformasyonun yarattığı ekonomik ve ruhsal etkilerin dışında kültürel öğeler medeniyetin dönüşümünü hızlandırmaktadır. Buna göre bireylerin teknolojik alana yönelik eğilimlerinin temel yansıması altında teknotoplum olarak inşa edilen yeni bir toplum modeli ortaya çıkmıştır. Söz konusu toplumun yönetilmesi yine teknolojinin varlığıyla mümkündür. Bireylerin geniş ölçekte internet yoluyla kurdukları etkileşim biçimi bilginin tasarımı ve taşınmasında farklı kazanımları da sağlamaktadır. Uluslararası şirketlerin elektronik ortam üzerinden gerçekleştirdikleri faaliyetler yoluyla ideolojik yönden kitleler üzerinde etkin role sahip oldukları gözlenmektedir. Bu açıdan internet sadece bir bilgi ve iletişim ortamı olarak kalmamakta aynı zamanda ideolojik açıdan bilginin ekonomik yollardan pazarlanmasına da hizmet etmektedir. Bilginin hızla kimlik değiştirmesi nedeniyle küreselleşme ve emperyalist açılımlar etkilenme eğlimine girmektedir. Enformasyonun özellikle sosyal paylaşım ağları yoluyla yarattığı yeni düzen sanal emperyalizmi ifade etmektedir. Bu çalışmada bilgi kavramının, sosyal ağlar yoluyla geçirdiği ekonomik dönüşümün nedenleri ve etkileri incelenmektedir. Anahtar Kelimeler: Twitter, Facebook, Emperyalizm, Bilgi Toplumu, Kültür. Abstract One of the most influential factors for the information society debate important media. Created by economic and psychological effects of cultural elements in the development of civilization, the transformation accelerates. Accordingly, the basic reflection of trends for individuals under the techno-technological field as a society built a new Community model has emerged. It is possible that the presence of technology in society comes to managing again. The wide scale of individuals interact via the internet which provides different rewards for the information design and format. They perform through the activities of international companies through the electronic media on the masses in the ideological aspects of the active role they have observed. In this respect, the internet not only as a knowledge and communication media; It also serves the economic ways of activating the ideological point of view. Due to the rapidly changing knowledge and exposure of imperialist globalisation and expansions of identity tend to fall into. Management information system, especially social networks created through the new layout refers to the "virtual imperialism". In this study, the concept of information, the effects of economic transformation in his reasons and through social networks. Keywords: Twitter, Facebook, Imperialism Information Society, Culture.
1. Giriş İnternetin toplumsal yapı üzerinde gelişme ve modernleşme gibi toplumsal değerlerine göre biçimlenen bir işleyişi bulunmaktadır. Bu nedenle enformasyon teknolojisinin etkisi ile bireylerin özgür ve demokratik bir güce erişebileceği düşüncesinde teknolojik belirlenimcilik algısının rolü büyüktür. İnternetin zamandan ve mekandan bağımsızlığı ve sınırsızlaştırılmış eylem özelliklerinin, otoriter yönetimleri sınırlayacağı belirtilmektedir. Bununla birlikte internetin bilgi taşınmasına aracılık etmesiyle sadece online bağlantı aracı olarak kalmayacağı ve yeni bir ideolojik araç haline geleceği de kabul edilmektedir. Levit, (1983: 92-102) küreselleşme ile ekonomik ve teknolojik rekabet alanlarında oluşan son değişimlere işaret ederken, Trembley (1995: 461-482), bilgi teknolojisindeki gelişme, dijitalleşme(sayısallaşma)teknolojisinin genelleşmesi ve enformasyon ile bilginin modern ekonomilerdeki stratejik öneminden bahsetmektedir. Chase-Dunn a (1999: 191) göre de, bilişim ve enformasyon teknolojisiyle iletişimin küreselleşmesi şeklinde yeni bir dönem yaşanacağı ifade edilmektedir.bu bağlamda küreselleş me günümüzün egemen bir gerçeği haline gelmektedir. Toplumlar, (Alemdar&Erdoğan, 2002: 509) artık enformasyon ve iletişim ağlarıyla bağlanmış durumdadır ve ağlar gerçeği açıklamaktan çok gizlerler. Erkan'a göre bilgi toplumuna geçiş bilgisayarlar ile gerçekleştirilmiştir (1993:48). Küresel pazarın oluşmasında etkili olan temel sebep bağımsız milli pazarların kurulması değil, enformasyon teknolojisidir; çünkü ekonomik rekabet için uygun bir ortam sağlayabilmektedir (Chase-Dunn, 1999: 189). Bu akışın yönü büyük ölçüde merkezden çevreye doğru olduğu için emperyalizmin çöktüğü 1960 lı yıllarda yeni emperyalizm den veya kültür emperyalizmi nden söz edilmeye başlanmaktadır (Tomlinson, 1999). Kültür kavramı, internetin kullanılması ve yaygınlaşmasını da içermektedir. Toplumun modernleşmesi ve güçlü iletişime sahip olmasında internet ortak bir sözleşme etkisi yaratmaktadır. Bu nedenle bilgi toplumu tartışmaları içinde internetin taşıma rolünü üstlenmesiyle emperyalizmin niteliği ve beslendiği kaynak yeniden şekillenme sürecine girmektedir. 2. Küreselleşme Ve Enformasyon Toplumu Herbert Marcuse un tek boyutlu insan eserinde modern toplumdaki insanın sıradan deneyimleri, tüketici, sersemletici, insanlık-dışı bir kölelik haline geldiği ve sahte ihtiyaçların egemenliğinde bir alan olarak tasvir edilmektedir (Swingewood, 1996 : 40). Eğlence endüstrisinin yükselmesi kültürel ürünlerin standartlaşması ve rasyonalizazyonu ile sonuçlanmıştır. Üretilen bu kültürel veya sanatsal ürünler kapitalist birikim ve kâr elde etme amaçlarına uygun olarak kitlelerin tüketimi için hazırlanmıştır (Çağan, 2003: 183). Bu ürünler, tüketici bireye bir yaşam biçimi, bir dünya görüşü benimsetir, şartlandırır ve değişik toplum sınıfları içinde çok sayıda insan tarafından benimsenir duruma geldikleri zaman, reklam değerleri bir yaşam biçimi yaratır. Böylece tek boyutlu düşünce ve davranışlar biçimlenmiş olur (Marcuse, 1975: 27). Marcuse, tüketim kültürünün yarattığı bireyselliğin, sömürü ve toplumsal kontrolü sağlamak amacıyla geliştirilen yarı bireysellik olduğunu savunurken, Hamelink geleneksel toplumdan sanayi toplumuna geçişle birlikte yaşanan değişim ve dönüşümlerin benzeri, sanayi toplumundan enformasyon
toplumuna geçişte de yaşandığını; değer ve üretim biçimlerinin köklü dönüşüm geçirdiği enformasyon toplumlarında, enformasyonun işlenmesinin ülkenin ekonomik gelişimine katkı sağlayan temel faktörlerden biri olduğu ileri sürülmektedir (1991: 12). İnsanlar, toplumsal çevrelerini yorumlamak ve onlara tepki göstermek için kullandıkları imgeler, simgeler ve söz dağarcıkları için büyük ölçüde kültür endüstrilerine bağımlı (Golding ve Murdock, 2002: 94) hale gelmekte, özellikle de elektronik sömürüye maruz kalmaktadırlar. Elektronik sömürgecilik zihinlere gereksinim duymakta; yabancı Batı ülkelerinden ithal edilen kitle iletişim ürünleri vasıtasıyla, Üçüncü Dünya ülkelerinde yaşayan insanların davranışlarını, arzularını, inançlarını, yaşam biçimlerini, tüketim sürecinde seçim yapma imkanlarını, tüketicileri etki altına almayı amaçlamakta (McPhall, 1991: 151) olduğu için, etkiyi kolaylaştıracak ve insanları bu yöne kanalize edecek içerikler sunulmaktadır. 3. Bilgi Toplumu Ve Hegemonya Kitle iletişim araçlarından yayılan iletilerle hakim kültürün diğer kültürler üzerinde tek yönlü kontrol çabası görülmektedir. Medya yoluyla sağlanan hegemonya zora değil, rızaya dayanan bir çerçevede gelişmektedir. Bauman a göre, modernleşmenin itici gücü üretim olmakla birlikte, yeni dönemde tüketim öncelik kazanmıştır (Bauman, 2006:92). Robins e göre tüketim sanal ve simgesel olduğu için, hem gerçek dünyanın içinde olmaya hem de bu dünyanın acılarından uzaklaşmaya imkan vermekte ve bu yolla kişileri rahatlatmaktadır (Robins, 1999:190). Kültür bu bağlamda bilgisayarlar ve internet aracılığıyla üretilmekte ve aynı oranda da hızlı bir paylaşım ağı içerisinde tüketilmektedir. Bu tüketim aynı zamanda bir baskı aracına dönüşebilmekte ve diğer bireyler üzerinde yöneten/yönetilen ilişkisinin ortak rıza ile kurulmasına aracılık etmektedir. Hall ın da (1999: 119) ifade ettiği gibi, hegemonyanın ima ettiği şey, belli oluşumların tahakkümlerinin ideolojik zor la değil, kültürel önderlikle sağlanmasıdır. Hegemonyanın olduğu yerde sömürü (emperyalizm) vardır. Enformasyon toplumunun genel bir söylem olarak bugün dünyadaki egemen ekonomik sistemi oluşturduğu tezi, kitle iletişim araçlarının ve özellikle sosyal paylaşım siteleri yoluyla küresel iletişimin de pazarlanması sonucunu doğurmaktadır. Yılmaz ın belirttiği üzere enformasyon, (1998:147-158) metalaştığı oranda insandan uzaklaşacak; insan, varlığının ön koşuluna yabancılaşacaktır. Kitle iletişim araçlarını kültür endüstrileri olarak kabul ettiğimize göre, burada kurulmaya çalışılan hegemonya kültürel emperyalizmi de beraberinde getirmektedir (Tomlinson, 1999: 44-45). Uluslararası ekonomi çevreleri, iletişim teknolojilerini kullanmak yoluyla, bilginin ulus aşırı akışını tekelleştirmekte ve Üçüncü Dünya ve/ya diğer ülke kültürlerini bu süreç içerisinde bir anlamda sömürgeleştirmektedir (Lull, 2001:166). Manuel Castells, bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişmesiyle küresel anlamda ortaya çıkan böyle bir dönüşümün ağ toplumunu oluşturduğunu ve bu toplumda bilişim
teknolojilerinin üretim, tüketim ve güç ilişkilerini de etkilediğini söylemektedir (2005: 123-133). 4. Sosyal Ağlar Ve Bilgi Ekonomisi Sosyal medya yeni nesil bilgi ve iletişim teknolojileri içerisinde iletişim temelinde yaygınlaşan ve içerik olarak kişi etkisinin daha fazla olduğu küresel iletişim denklemine sahiptir. Anthony Mayfield e göre sosyal medya insan olma özellikleriyle yakından ilişkilidir. Sosyal medyayı düşünceleri paylaşmak, biraraya gelmek, ticaret yapmak, arkadaşlar aramak, tartışmalar yapmak gibi insani özelliklerin internete yansıması olarak görmekte ve çok hızlı bir şekilde yayılmasını da bu özelliğine bağla maktadır. (http://www.icrossing.co.uk/fileadmin/u ploads/ebooks/what_is_social_media_ icrossing_ebook.pdf) Sosyal medya ile geniş kitlelerin düşünceleri, yaşam biçimleri ve ideolojik görüşlerinin elde edilmesiyle birlikte pek çok şirket için bilinçli ve daha kesin stratejilerle pazarlama sistemlerinin oluşturulmasını mümkün kılmaktadır. Bu bağlamda (Başaran, 2005:35-52) internete ekonomik yaklaşımın diğer bir konusu ticarileşme ve metalaşmadır. Bu, şirketlerin internetin sunduğu olanaklar sayesinde etki alanlarını güçlendirmeleri ile pekişen bir süreçtir. Sosyal medya tabanlı bir iletişim ve pazarlama sisteminde medyaya yön veren şirketlerin süreç içinde baskın bir konuma eriştikleri ve kişisel bilgileri kullanıp analist yapan diğer şirketlere pazarlamaları yoluyla da kişisel bilgilerin ve profillerin ifşa edildiği görülmektedir. sağladıkları bilinirlik ve geniş üye profilleri, reklamcılar ve reklam veren şirketler için önemli bir kazanım alanı haline gelmektedir. Devlet ve özel kuruluşların sanal medya yoluyla reklamını yapma gayesi bu alanda ticarileşmeyi getirirken yine şirketlerin söz sahibi bir iktidar olarak emperyalist bir niteliğe büründüğü ve süreç içinde sanal ötesi bir konuma erişebildiği anlaşılmaktadır. Her iki şirketin gelirleri üzerine yapılan analizleri şu şekilde inceleyebiliriz: a. Facebook üzerinde yapılan çalışmalar incelendiğinde 3 farklı grafik ortaya çıkmaktadır. Facebook 2010-2013 küresel gelirleri, 2007-2012 gelirleri ve 2012-2016 arası mobil reklam gelirleri incelendiğinde 340 milyon dolardan 1.599 milyon dolar olan bir gelir artışı, 2012-2016 yılları arasında ise 228 milyon dolardan 3.840.50 milyon dolarlık bir gelir olduğu (olacağı) belirtilmektedir. Grafik 1: Facebook 2010-2013 Gelirleri http://www.statista.com/statistics/223277/facebooks- quarterly-global-revenue-since-2010/ Sosyal paylaşım ağları içinde son yıllarda en bilinen iki marka olarak Facebook ve Twitter ön plana çıkmaktadır. Sözkonusu şirketlerin ücretsiz hesap sunma sistemleri yoluyla
Grafik 2: Facebook 2007-2012 Gelirleri http://www.statista.com/statistics/217061/ revenue-and-net-income-of-facebook/ Grafik 3: Facebook 2012-2016 Gelirleri http://www.statista.com/statistics/272014/global-social- networks-ranked-by-number-of-registered-users/ b. Twitter kullanıcı sayısı ve gelirleri üzerine yapılan iki farklı çalışma ile (Grafik 6 ve Grafik 7) küresel kullanıcı sayısının %745, ABD deki kullanıcı sayısının % 390 artış gösterdiği görülmektedir. Twitter gelirlerinin ise 2009-2013 yılları arasında 4.4 milyon dolardan 500 milyon dolara çıktığı görülmektedir. 5. Sonuçlar Sosyal paylaşım ağlarının sürekli devinim halinde olması beraberinde değişimi de getirmektedir. Sosyal ağlar yoluyla oluşturulan ikna ve rıza üretimi ile bireyler sadece birer teknoloji kullanıcısı değil aynı zamanda belirli odaklarca açık hedef konumuna dönüşmektedir. Sanal medya yoluyla sağlanan ekonomi, bilginin ve medya içeriklerinin etkin bir şekilde pazarlanmasını sağlayabilmektedir. Sosyal paylaşım ağları üyelikleriyle her birey kendi mahreminde ticari bir değer olarak görülmekte ya da sanal müşteri olarak kabul edilebilmektedir. Bu açıdan paylaşım kavramı karşılıklı bir özelliğe erişmektedir. Bu etkileşim hali süreç olarak emperyalist fikirlerin ve kanaatlerin sanal olarak filizlenmesine aracılık edebilmektedir. Günümüzde bu alanı yöneten ve hakim olan devletlerin ve bu devletlerin kültür bayrağı olan şirketleri yoluyla sağladıkları tek taraflı fayda maddi, manevi, ideolojik ve siyasal bir kazanıma dönüşebilmektedir. 6. Kaynakçalar Grafik 4: Twitter Kullanıcı Sayıları http://www.statista.com/chartoftheday/media/p/4/ Grafik 5: Twitter 2013 Gelirleri http://www.statista.com/statistics/241042/ facebooks-worldwide-mobile-advertising-revenue/ [1.] Alemdar, K., Erdoğan, 2002, İ. Öteki Kuram: Kitle İletişimine Yaklaşımların Tarihsel ve Eleştirel Bir Değerlendirmesi, Erk Yayınları, Ankara. [2.] Başaran, F., 2005, İnternetin Ekonomi Politiği", İnternet Toplum Kültür, Mutlu Binark ve Barış Kılıçbay (Der.), Epos Yayınları: Ankara, s.32-52. [3.] Bauman, Zygmunt, 2006, Küreselleşme. 2. Basım, Ayrıntı Yayınları, İstanbul. [4.] Castells, M., 2005, Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür Cilt 1, Ağ Toplumunun Yükselişi, (Çev).
Ebru Kılıç, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul. [5.] Chase-Dunn, Christopher, 1999, Globalization: A World System Perspective, Journal of World Systems Research, V, 2, s. 165-185. [6.] Chase-Dunn,C. 1999, "Globalization: A World- Systems Perspective." Journal of World-Systems Research, 5 (2): 187-217. [7.] Çağan, K., 2003, Popüler Kültür ve Sanat, Altınküre Yayınları, Ankara. [8.] Erkan, Hüsnü, 1993, Bilgi Toplumu Ve Ekonomik Gelişme, İş Bankası Yayınları, Ankara. [9.] Golding, Peter ve Murdock, Graham, 2002, Kültür, İletişim ve Ekonomi Politik, Kejanlıoğlu, D. Beybin (Çev.), İrvan, Süleyman (Der.), Medya Kültür Siyaset, Ark Yayınevi, Ankara, ss. 59-97. [10.] Hall, Stuart, 1999, İdeolojinin Yeniden Keşfi: Medya Çalışmalarında Baskı Altında Tutulanın Geri Dönüşü, Küçük, Mehmet (Der. ve Çev.), Medya İktidar İdeoloji, Ark Yayınevi, Ankara, ss. 77-126. [11.] Hamelink, J. C., 1991, Enformasyon Devriminden Sonra Yaşam Sürecek mi?, [20.] Yılmaz, Bülent, "Bilgi Toplumu": Eleştirel Bir Yaklaşım", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi Cilt: 15 / Sayı: 1 (1998). ss.147-158 [21.] Facebook 2010-2013 Gelirleri http://www.statista.com/statistics/2 23277/facebooks- quarterly-globalrevenue-since-2010/ Enformasyon Devrimi Efsanesi, (Der.) Yusuf Kaplan, Rey Yayınları, Kayseri, s. 11 32. [12.] Levit, Theodore, 1983, The Globalisation of Markets, Harvard Bussiness Review, 61(3), s. 92-102. [13.] Lull, James, 2001, Medya İletişim Kültür, Güngör, Nazife (Çev.), Vadi Yayınları, Ankara. [14.] Marcuse, H., 1975, Tek Boyutlu İnsan (Çev.) A. Timuçin, T. Tunçdoğan, May İstanbul. [15.] Mcphall, Thomas L., 1991, Yeni Uluslararası Enformasyon Ve İletişim Düzeni, Enformasyon Devrimi Efsanesi: Modernleşme Kuram Ve Uygulamalarının Eleştirisi, Rey Yayıncılık, Kayseri, s. 141-164. [16.] Mayfield, A., What s Social Media?, icrossing, e-book, (http://www.icrossing.co.uk/filea dmin/uploads/ebooks/what_is_s ocial_media_icrossing_ebook.p df.) [17.] Robins, Kevin, 1999, İmaj, Ayrıntı Yayınları, İstanbul [18.] Tomlinson, J., 1999, Kültürel Emperyalizm, (Çev.) Emrehan Zeybekoğlu, Ayrıntı Yayınları, İstanbul. [19.] Trembley, G., 1995, The Information Society: From Fordism To Gatesism, Canadian Journal Of Communication, 20 (4), s. 461-482.
[22.] Facebook 2007-2012 Gelirleri http://www.statista.com/stati stics/217061/ revenue-andnet-income-of-facebook/ [23.] Facebook 2012-2016 Gelirleri http://www.statista.com/stati stics/272014/global-socialnetworks-ranked-bynumber-of-registered-users/ [24.] Twitter Kullanıcı Sayıları http://www.statista.com/chartoft heday/media/p/4/ [25.] Twitter 2013 Gelirleri http://www.statista.com/statistics /241042/facebooks-worldwidemobile-advertising-revenue/