TÜRKİYE'DE ATIKSU YÖNETİMİ ÇALIŞTAYI 24-27 Nisan 2017-Antalya Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Avrupa Birliği (AB) Yatırımları Dairesi Başkanlığı ile AB Türkiye Delegasyonu tarafından düzenlenen Türkiye de Atıksu Yönetimi Çalıştayı 24-27 Nisan tarihleri arasında Antalya'da gerçekleştirildi. Çalıştayın açılış töreninde Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı Mustafa Öztürk ve AB Müsteşarı Frencois Begout çalıştayın önemini vurgulayan konuşmalar yapmıştır. Bu konuşmalar sırasında Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Müsteşarı Mustafa Öztürk, Türkiye yi 2023 yılında yüzde 100 arıtma tesisine kavuşturmayı hedeflerini belirterek, Atıksu arıtma tesislerinde yaşanan sorunlar, çözüm yolları, arıtma çamurlarında yaşanan sorunlar çözüm yolları, arıtma tesislerinde işletme ve çözüm yolları ile diğer tüm konular müzakere edilecek. Müzakereler sonucunda buna göre değerlendirmesi yapılacak. Paydaşlar bu üç günde bizlere fikirlerini ve yol haritasını söyleyecek. Sonuçta Türkiye nin arıtmayla ilgili 2023 e kadar eylem planını yapılması gerekenleri ortaya koyacağız. Şu ana kadar Türkiyede belediyelerde yüzde 81 oranında su arıtılmakta. Yüzde 100 ünü 2023 te başarmayı istiyoruz. Arıtılmayan atık su kalmasın istiyoruz. Çevreyi kirleten atık su kalmasın diyoruz ve böylece daha yaşanılabilir daha kullanılabilir daha çevreyle uyumlu su kaynakları olsun istiyoruz. Zaten kısıtlı olan su kaynaklarımızı kirletmeden kullanma sistemlerini bu çalıştayda ortaya koymak istiyoruz açıklamasında bulunmuştur. Çalıştay oturumları eşzamanlı olarak aşağıdaki 6 ana başlık altında gerçekleştirilmiştir. Her bir oturum başlığının, tartışma altbaşlıkları Ek-1'de yer almaktadır. 1) Yerel Yönetimlerin Kurumsal Kapasitesinin Geliştirilmesi ve Finansman Yönetimi 2) Atıksu Arıtımında Yeni Teknolojiler 3) Atıksu Arıtma Tesislerinin Tasarımı ve İşletme Sorunları 4) Arıtma Çamuru Yönetimi 5) Sanayide Atıksu Yönetimi 6) Atıksu Yönetiminde AB Uyum Süreci Çalıştayda TMMMB, Bakanlığın davet yazısında belirtildiği üzere Sanayide Atıksu Yönetimi masasında temsil edilmiş, ayrıca davetli birlik üyesi firmaların temsilcileri de çeşitli oturumlarda firmalarını temsil etmişlerdir. biraraya getirilmesi planlanan sonuç belgesinin, teknik gezi nedeniyle daha sonra yayınlanması karalaştırılarak Çalıştay sona erdirilmiştir. Çalıştay Bildirgesi Bakanlığın web sayfasında yayınlanacaktır. TMMMB'nin temsil edildiği Sanayide Atıksu Yönetimi oturumuna, Üniversiteler, Çevre İl Müdürlükleri, Organize Sanayi Bölgeleri ve Sanayi Tesisleri Temsilcileri ile Meslek Odaları Temsilcileri katılmıştır. Tartışılan ana başlıklar ile ilgili özet bilgiler şunlardır: Konu Başlığı Sanayi Atıksuları ile İlgili Atıksu Mevzuatı ve Mevzuat Yönünden Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri Öneriler/Görüşler - Mevzuattaki bazı sınır değerlerin birimlerinin sehven yazılmış olduğu ve ivedilikle revize edilmesi, - Sanayide uygulanan cezaların debi miktarı, sınır 1
değeri aşılan parametre ve sınır değeri aşım yüzdesi dikkate alınarak yeniden tanımlanması, - Sanayide kullanılan proseslere uygun parametreler için sınır değer tanımlanması ve proses değişikliklerinin izlenmesi, -Kirlilik yükü ve havza yönetimi kavramlarını öncelleyen bir yaklaşımla revizyon çalışmalarının yürütülmesi, -Bakanlığın denetleme mevzuatı gerekliliklerini yerine getirebilecek kurumsal kapasiteyi oluşturması, -Gerekli tüm kalite parametrelerinin analizini yapabilecek laboratuvarların kurulması, yurtdışına numune göndermek zorunda kalmamak için bu laboratuarların iyi bilinen uluslararası kurumlardan akreditasyon alması, -Konsantralerin deşarjı ile ilgili mevzuatın oluşturulması, -Tekstil sektörü dışındaki sektörlerin de temiz üretim sorumluluğu kapsamına alınması. OSB lerin ve Münferit Sanayilerin Atıksu Yönetimi Açısından Mevcut Durumu, Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri: Sanayi Atıksularının Yeniden Kullanım Alanları, İyi Uygulama Örnekleri, Atılabilecek Adımlar: Dünyada ve Türkiye de Temiz Üretim anlayışı. Niçin Temiz Üretim? Teknik ve Ekonomik Faydaların Genel Muhasebesi: Türkiye de Dünden Bugüne Yürütülen Temiz Üretim Çalışmaları: Temiz Üretim Konusunda İyi Uygulama Örnekleri: Temiz Üretim Konusunda Genel Politikanın Masaya Yatırılması ve Temiz Üretim Çalışmalarının Uygulanmasına Nasıl Daha Fazla Verimlilik Kazandırılabilir? - OSB yönetimlerinin üyelerini denetleme ve cezalandırma konusunda yaşadıkları sorunların giderilmesi için Sanayi Bakanlığını da içine alacak şekilde yeni bir düzenlemenin yapılması. -Sanayi atıksularının arıtım ve filitrasyon sonrası yeniden üretimde kullanımının gittikçe yaygınlaştığına dikkat çekildi, -Su kaynakları kapasitesinin azalması nedeniyle sanayicilerin proseslerinde farklı uygulamalara yönelmesi. -Temiz üretim anlayışı, özellikle tekstil sektöründe zorunlu olarak gelişmektedir. Çünkü Türk tekstil firmaları ara üretici olduğundan ana üreticilerin taleplerine ve denetimine tabi olmaktadırlar, - Enerji, hammade ve su tüketimdeki azalma ekonomik fayda olarak geri dönmektedir -Büyük işletmelerin temiz üretime daha fazla önem verdiği görülmektedir -PAK Maya ve Tüpraş örnekleri -Küçük ölçekli tesisler için KOSGEB bünyesinde bir Temiz Üretim Birimi kurularak ihtiyaç duyulan eğitimlerin verilmesi, -Temiz üretim anlayışının yaygınlaştırılması için Üniversitelerin lisans ve lisansüstü programlarında Temiz Üretim farkındalığında mühendis yetiştirilmesi, -Sektör uzmanlarının projeyi yürüten ana grubu 2
temsil etmesi, -Su tüketimi ve kirlilik yükü fazla olan sektörlerin temiz üretim yönünden desteklenmesi gerekmektedir. Bu kapsamda sağlanabilecek teşvik mekanizmalarına yönelik çalışmalar yapılması, -Temiz üretim konusunda ihtisas komisyonları kurulmalıdır. Söz konusu komisyonlarda sektörün içinden temsilcilere geniş yer verilmesi, -Son yıllarda Yeşil OSB'lerle ilgili ulusal çapta çalışmalar devam etmekte olup, temiz üretimi yaygınlaştırmak adına önemli bir adım olmaktadır. Temiz Üretim Konusunda Kamu-Özel İşbirliği Olanakları Nelerdir? -Endüstriyel simbiyoz konusunda sektörlerin bilinçlendirilmesine yönelik Kamu-Özel Sektör işbirliği içerisinde çalışmalar yürütülmeli. Yeni OSB'lerin planlamasında endüstriyel simbiyoz çerçevesinde birbirleriyle ilişkili sektörleri biraraya getirmeyi amaçlayan 'Simbiyoz-OSB' kavramı gündeme alınmalıdır. Tartışılan başlıklardan yola çıkarak, Sanayi Atıksu Yönetiminde Müşavirlik Sektörüne düşen görevler aşağıdaki başlıklar altında özetlenebilir. Çok disiplinli mühendislik çalışmalarının eksikliğini hem üniversiteler hem de sanayi temsilcileri vurgulamışlardır. Bu imkana sahip Müşavir firmalar sözkonusu eksikliğin tamamlayıcısı olabilir. Teknolojik çözümlerin sunulması için, hem Müşavirlik sektörünün kapasitesini geliştirmesi hem de Müşavirlik sektörünün dahil edildiği AR-GE modellerinin uygulanması için planlamaların yapılmasına gereksinim vardır. Sanayi atıksularının yönetimi ile ilgilenen Birlik Üyesi firmaların, Bakanlığın yönetmelik hazırlanması/revizyonu faaliyetlerine katılımı farklı mühendislik disiplinlerinin biraraya gelmesine de katkı sunabilir. 3
EK-A ÇALIŞTAY OTURUMLARI KONU BAŞLIKLARI I) YEREL YÖNETİMLERİN KURUMSAL KAPASİTENİN GELİŞTİRİLMESİ VE FİNANSMAN YÖNETİMİ Oturum Başkanı : Prof. Dr. Hasan Zuhuri SARIKAYA, Prof. Dr. Mehmet ÇAKMAKÇI İl Belediyelerinde SKİ lerin Kurulmasının Atıksu Altyapı Sistemlerinin İşletilmesinde Sürekli Eğitim Merkezinin Kurulmasının ve İşletme Personelinin Belgelendirilmesinin Belediyelerde Atıksu Birliklerinin Kurulmasının Fayda Maliyetinin Kırsal ve Dağınık Yerleşimlerden Kaynaklı Atıksuların Yönetimi Ulusal ve Uluslararası Hibe ve Kredilerin Yapılan Yatırımların İzlenmesi AB Müktesabatı Uyum Çerçevesinde Oluşturulan Mevzuata Uygun Olarak Atıksu Arıtma Tesislerinin Dönüştürülmesinin Getireceği Maliyetlerinin Atıksu Arıtma Tesislerinin İşletilmesinde Kamu-Özel Sektör İşbirliğinin Dünyadaki İyi Uygulamalarla Atıksu Altyapı Sistemlerinin Amortisman Süreleri ve Maliyetleri Dikkate alınarak Tam Maliyet Esaslı Tariflerin Belirlenmesinin Çamurun Nihai Bertarafını Kapsayacak Şekilde AAT Yatırım Maliyetlerinin AAT lerin İşletilmesinde Enerji Teşviklerinin II) ATIKSU ARITIMINDA YENİ TEKNOLOJİLER Oturum Başkanı :Prof. Dr. Halil HASAR, Prof. Dr. İsmail KOYUNCU Kentsel Atıksu Arıtımında Membran Teknolojisi ve Elektro-Koagülasyon Yönteminin Kullanımının AAT lerde Koku Probleminin Kontrolü ve Önlenmesine Yönelik Alınacak Tedbirlerin Dezenfeksiyon Sistemlerinin Seçimi Atıksuların Sulama Suyu ve Yeniden Kullanımında Teknoloji Seçimi AAT Veriminin Arttırılmasında Ekipman Seçimin Önemi Sızıntı Suyu Arıtımında Teknoloji Seçimi Atıksu Arıtımında Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Kullanımı N, P Gideriminde Arıtma Teknolojileri (Anammox, Sharon Prosesleri vb.) III) ATIKSU ARITMA TESİSLERİNİN TASARIMI VE İŞLETME SORUNLARI Oturum Başkanı : Prof. Dr. İzzet ÖZTÜRK, Prof. Dr. Bilgehan NAS Atıksu Arıtma Tesislerinin Kurulmasında; Fizibilite, Yer Seçimi ve Projelerin Atıksu Arıtma Tesisi Proje ve İmalat İçin Teknik Şartname ve İhale Dökümanlarının Hazırlanması Atıksu Arıtma Tesislerinde Proses Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususların 4
ve Proses Seçim Kriterlerinin Kırsal ve Dağınık Yerleşimlerden Kaynaklı Atıksuların Arıtma Alternatiflerinin Scada ve Otomosyon Kontrolü ve Sistemlerin Geliştirilmesi Atıksu konulu Çevre İzni Aşamasında ve Online İzlemede (SAİS) Karşılaşılan Sorunlar Endüstriyel Atıksuların Kanalizasyon Şebekelerine Boşaltımı ve Bu Atıksuların Kontrolüne Yönelik Yaşanan Sorunlar ve Çözüm Önerileri Kentlerde Kanalizasyon Sistemlerinin Ayrık/Birleşik Sistem Olarak ve Yağmur Suyu Yönetimi Nasıl Olmalıdır? AAT lerde Enerji Verimliliği Mevcut Doğal Arıtma Sistemlerinin Verimli Çalıştırılması Atıksu Arıtma Tesislerinin İşletilmesinde Kamu-Özel İşbirliğinin (Hizmet Alımı) IV) ARITMA ÇAMURU YÖNETİMİ Oturum Başkanı : Prof. Dr. Ayşe FİLİBELİ, Prof. Dr. Lokman Hakan TECER AAT Projelendirilmesinde Daha Az Çamur Oluşan Proses ve Teknolojilerin Arıtma Çamurlarının İşlenmesi (Minimizasyon, Stabilizasyon, Susuzlaştırma vb.) Arıtma Çamurlarının Geri Kazanımı ve Bertarafı (Enerji Eldesi, Toprakta Kullanım, Ek Yakıt vb.) Arıtma Çamurlarının Geri Kazanımında ve Bertarafında: Tesis, İl ve Bölgesel Bazlı Çözümler Arıtma Çamurlarının Geri Kazanımı Arıtma Çamurlarının Yönetiminde Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri V) SANAYİDE ATIKSU YÖNETİMİ Oturum Başkanı: Prof. Dr. Ahmet DEMİR, Prof. Dr. Bülent KESKİNLER Sanayi Atıksuları ile İlgili Atıksu Mevzuatı ve Mevzuat Yönünden Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri OSB lerin ve Münferit Sanayilerin Atıksu Yönetimi Açısından Mevcut Durumu, Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri Sanayi Atıksuların Yönetimine İlişkin Dünyadan ve Türkiye den İyi Uygulama Örnekleri Sanayi Atıksularının Yeniden Kullanım Alanları, İyi Uygulama Örnekleri, Atılabilecek Adımlar Dünyada ve Türkiye de Temiz Üretim anlayışı. Niçin Temiz Üretim? Teknik ve Ekonomik Faydaların Genel Muhasebesi Türkiye de Dünden Bugüne Yürütülen Temiz Üretim Çalışmaları Temiz Üretim Konusunda İyi Uygulama Örnekleri Temiz Üretim Konusunda Genel Politikanın Masaya Yatırılması ve Temiz Üretim Çalışmalarının Uygulanmasına Nasıl Daha Fazla Verimlilik Kazandırılabilir? Temiz Üretim Konusunda Kamu-Özel İşbirliği Olanakları Nelerdir? VI) ATIKSU YÖNETİMİNDE AB UYUM SÜRECİ Oturum Başkanı : Prof. Dr. Ülkü YETİŞ, Doç. Dr. Gökşen ÇAPAR 5
Atıksu Arıtımında N ve P Gideriminin Gerekliliğinin Türkiye de ve Dünyada Atıksu Yönetimi ve Atıksu Deşarj Metodlarında Boşluklar, Farklılıklar, Eksiklikler Nelerdir? Türkiye de ÇKS lerin Belirlenmesine Yönelik Çalışmalar ve ÇKS lerden Yeni Deşarj Standartlarına Geçiş İçin Nasıl Bir Metodoloji Yürütüleceği (Teknik ve İdari Açıdan) ÇKS lerin Belirlenmesine Yönelik AB den Örnek Çalışmalar ve Ülkemizde Uygulanabilirliğin Tartışılması Yeni Dönemde Neler Değişecek? Sanayicileri Neler Bekliyor? Kim Nasıl Etkilenecek? Adaptasyon Süreci Nasıl Olacak? 6