Almanya daki Türk Çocuklarının Eğitimde Karşılaştığı Problemler ve Çözüm Yolları M. Ali Özkaya > Giriş 1961 yılından itibaren çok sayıda Türk vatandaşı misafir işçi olarak Almanya ya gelmiştir. Bu ilk kuşak işçilerimiz, başlangıçta beş altı yıl çalışıp yeteri kadar birikim yaptıktan sonra Türkiye ye dönmeyi düşünmüşlerdi. Ancak Türkiye nin o yıllarda siyasi ve ekonomik bakımdan istikrarsız oluşu onların geri dönüş planlarını sürekli ertelemelerine sebep olmuştur. Bunun sonucunda da işçilerimiz ailelerini Almanya ya getirmeye başlamışlardır. Bu ailelerin Almanca bilmeyen çocukları, başta eğitim olmak üzere birçok sorunla karşılaşmışlardır. Bu vatandaşlarımız, misafir işçi olarak düşünüldüğünden onların eş ve çocukları ile ilgili hem Alman hem de Türk devleti tarafından yeterli çalışmalar yapılmadığından bu sorunlar o günden bugüne devam etmektedir. Türk çocuklarının okullarda yaşadığı temel sorunlar şöyle sıralanabilir: 1-Yeterli düzeyde Almanca bilmemek Alman okullarında en fazla görülen sorunlardan biri Türk çocuklarının Almanca bilgilerinin yetersizliğidir. Çocuklar, Almanca konuşurken ve yazarken kelime hazineleri yaşlarına uygun yeterlikte değildir. Yazılı ifadelerde sıklıkla dilbilgisi yanlışı yaptıkları Alman öğretmenlerin dikkatinden kaçmamaktadır. Bu eksiklikler onların derslerdeki başarılarına olumsuz yansımaktadır. 2-Kitap okuma alışkanlığının az olması En küçük kasabasında bile kütüphane bulunan Almanya da Alman aileler kütüphaneleri çocuklarıyla birlikte sıklıkla ziyaret ederken Türk ailelerde bu davranışa daha az rastlanır. Türk çocuklarının okul dışı zamanlarında kitap okuma alışkanlıkları yeterli değildir, boş zamanları genel olarak futbol antrenmanları ya da bilgisayar oyunlarıyla geçmektedir. 3-Derslere hazırlıklı gelmemek Çocuklar, okul için ön hazırlık yapmadan ve çantaları aileleri tarafından düzenli olarak kontrol edilmeden okula gönderilmektedir. Özellikle ders araç gerecinin eksik getirilmesi, Alman öğretmenlerin çocuk ve ailesi hakkında olumsuz düşünmesine sebep olmaktadır. 4-Velilerin yeterli ilgi göstermemesi Almanya da veli toplantıları genellikle saat 19.00 da yapılır. Babaların o saatte çoğunlukla işte olması veya çocuklarının okul sorumluluklarını üstlenmemeleri nedeniyle anneler okulda daha çok görünür. Almanca bilmeyen anneler, tercümanlık yapacak birilerini bulamadığında toplantılara katılamamaktadır. Anne babaların veli toplantılarına düzenli olarak katılmaması sebebiyle Türk aileleri ilgisiz damgası vurulmuştur. Ayrıca ağırlaşan ekonomik hayat şartları, Türk ailelerde çoğunlukla eşlerin her ikisinin birden hatta anne ve babanın vardiyalı olarak çalışmasını zorunlu kılmaktadır. Çocuklar, anne ve babasıyla birlikte az zaman geçirme ve evde kendilerini kontrol eden bir otoriteden yoksun kalmalarından dolayı derslere motive olmada zorlanmaktadır. 5-Çocukların her isteğinin yerine getirilmesi Anne babalar çocuklarına zaman ayıramadıklarında bu boşluğu doldurabilmek için onları maddi hediyelere boğmaktadırlar. Çocuklar bu durumu çok iyi kullanıp istedikleri her şeyi ailelerine yaptırabilmektedirler. Bu çocukların odasında her türlü bilgisayar oyunu, TV, internet vs. gibi eğlence araçları bulunmaktadır. Oyun merkezli büyüyen bu çocuklar okulda
başarısız olmakta, dikkat eksikliği ve hiperaktivite ile öğretmenlerinin karşısına gelmektedirler. Evde sınır konulmamış, her isteği yerine getirilmiş hazcı çocuklar okula geldiklerinde aynısını burada da beklediklerinden şoka uğramaktadırlar. Bu tip Türk öğrencilerin oranı oldukça yüksektir. Bu şekilde yetiştirilen çocuklar, derslerini sabırla takip edememekte ve dikkatleri çabuk dağılmaktadır. Okulun sistemli çalışmaları sonucunda bu öğrencilerde bir ilerleme görülmezse daha alt bir okul türü olan öğrenme güçlüğü çekenler için ihdas edilmiş olan Förderschule-Sonderschuleye gönderilmektedirler. 6-Förderschulenin durumu Öğrenme güçlüğü çekenler için açılmış olan Förderschule ya da diğer adıyla Sonderschulelere en çok Türk öğrencilerinin devam etmesi Alman toplumunda Türk algısını negatif etkilemekte hatta bu okullara Türklerin okulu bile denilmektedir. Bu okullara sevk edilen Türk öğrencilerin en az yarısı normal okullara devam edebilecek zekâya sahiptir. Ancak Almancalarının yetersizliği, ailelerinin ilgisizliği ve öğrencilerin de disiplinsizlikleri Türk çocuklarını adeta bu okullara mahkûm etmektedir. Buraya devam eden öğrencilerin ilgisiz velileri Nasıl olsa bundan daha kötü bir okula düşemez anlayışıyla okula uğramamakta ve çocukla hiç ilgilenmemektedirler. Esasında ailesinden göreceği bir parça destekle derslere motive olup başarılı olarak bir üst okula gidebilecek çocukların yaşadıkları disiplin sorunlarıyla da bu mahkûmiyet kalıcı hale gelmektedir. 7-Dengeli beslenmemek Ailelerin kahvaltı yaptırmadan çocuklarını okula göndermesi şikâyet konusu olmaktadır. Çocukların yanına yiyecek olarak meyve ve sebze yerine çikolata sürülmüş ekmek, döner, sosis veya salam ekmek konulması, içecek olarak ise gazlı veya şekerli içeceklerin tercih edilmesi öğretmenlerin Türk velileri uyarmasına sebep olmaktadır. 8-Türkçelerinin iyi olmaması Türk çocuklarının anadillerini konuşma ve anlama bakımından sorunları vardır. Çocuklar ailelerinden öğrendikleri yöresel ağızla konuşmakta, konuştukları Türkçenin de yeterli olduğunu zannetmektedirler. Yazılı ifadeleri oldukça kötü, Türkçe dilbilgisi konusunda da yetersizdirler. Her eyalette Türkçe anadil dersleri haftada bir veya iki saat de olsa verilmektedir. Ancak bu derslere katılım yeterince sağlanamamaktadır. Uzmanlar, Ana dilini iyi bilen çocuklar, diğer dilleri daha iyi öğrenir. dese de bu görüş, veliler üzerinde pek etkili olmamaktadır. Veliler, Türkçe derslerinin çocukların Almancasına zarar vermesinden endişelenmektedir. Ayrıca dersler öğleden sonra olduğunda çocukları okula getirip götürmek velilerin zamanını almaktadır. 9-Yabancı karşıtı öğretmenler Elli yıldır Almanya da yaşadığı halde pek çok Alman Türkleri hala yabancı görmekte ve kültürlerine karşı tepeden bakmaktadır. Öğretmenlerinin kendi kültürlerine ilgi ve saygı göstermesi öğrencileri olumlu etkilemekte bir Alman öğretmenin Türkçe olarak merhaba veya güle güle demesi Türk çocukları çok sevinmektedir. Almanya da Ramazan ve Kurban Bayramının ilk günü Müslüman öğrencilere tatildir. Buna rağmen yabancı(!) çocukların kültürlerine karşı ilgisiz bazı Alman öğretmenler bayramın ilk günü yazılı sınav yapabilmektedir. Bazı okulların duvarlarında Schule ohne Rassismus-Schule mit Courage (Irkçı olmayan-erdemli okul) tabelaları asılıdır. Bu tarz ifadeler de bu durumun bir göstergesidir. Okullarda yabancılara(!) karşı olumsuz tavır takınan ve ön yargılı davranan ya
da ırkçılık yapan öğretmenler, özellikle kanaat notlarını öğrencilerimizin aleyhine kullanabilmektedir. 10-Mezun olmadan ayrılan öğrencilerin çok olması Almanya da farklı düzeylerde eğitim veren üç tip lise vardır: Üniversiteye öğrenci hazırlayan Gymnasium, Gymnasiuma (Lise) geçiş imkânı sağlayan veya öğrencilerini daha nitelikli mesleklere hazırlayan Realschule ve öğrencilerini daha sıradan mesleklere hazırlayan vasat ve altında öğrencilerin devam ettiği Hauptschulelerdir. Türk öğrencileri daha çok Hauptschulelere devam etmektedir. Hauptschuleler günümüzde öğrencilerin disiplinsiz davranışları sebebiyle öğretmenlerin ders yapamadığı okullar haline gelmiştir. Bu okullardan mezun olan Türk öğrencilerinin çoğu Almanca bir gazeteyi okuyup anlamakta zorluk çekmektedir. Özellikle Hauptschulelerden mezun olmadan öğrenim çağını aşan Türk öğrencilerinin sayısı çok yüksektir. Bu gençler, geleceğin işsizleri olmaya adaydır. 11-Dar gelirlilik Almanya, eğitimde fırsat eşitliğinin yetersizliği nedeniyle eleştiri almaktadır. Zengin ailelerin çocukları iyi okullara giderken fakir ailelerin çocukları kariyer vadetmeyen sıradan okullara gitmektedir. Örneğin Gymnasiumlara devam eden öğrencilerin aileleri genelde üniversite mezunudur ve maddi açıdan iyi bir gelire sahiptir. Maddi durumu iyi olan veliler çocuklarına özel ders aldırmakta veya dershaneye göndermekte iken maddi durumu iyi olmayan özellikle Türk aileler çocuklarına bu imkânları sağlayamamaktadırlar. 12-Ailelerin düşük eğitim düzeyi Almanya da velilerin öğrencilerini takip ve kontrol etmeleri Türkiye den çok daha önemlidir. Çocuğun derslerde geri kalmış olması Alman öğretmeni ilgilendirmez. Öğretmen notunu verir, geçer. Okula sık sık uğramayan, öğretmenlerden çocuğunun durumunu sormayan velilerin öğrencilerine kayıp öğrenciler denilebilir. Öğrencilerin anlamadığı konularda soru soracağı birileri yoksa veya çocuğun okulda geri kalıp kalmadığı hakkında veli habersizse ya da çocuklarına nasıl yardımcı olacaklarını bilemiyorlarsa bu durum öğrencilerin sadece başarılarını düşürmekle kalmayıp onların özgüvenlerini de yitirmelerine yol açmaktadır. Üstelik Alman eğitim sisteminin karışıklığı Türk velilerini olumsuz etkilemekte eğitim sistemini iyi tanıyamamaları çocuklarını nerede ve nasıl destekleyeceklerini bilememelerine de yol açmaktadır. 13-Meslekî eğitimde ırkçılık uygulanması Özellikle Hauptschule mezunu Türk çocukları, meslekî uygulama eğitimi yapmak için Alman bir işverene başvurduklarında çeşitli mazeretlerle başvuruları reddedilmektedir. Almancalarının yeterli olmaması veya diploma notlarının düşük olması mazeret olarak öne sürülmektedir. Ama bu durum her zaman gerçeği yansıtmamaktadır. 14-Bazı Alman öğretmenlerin ön yargısı Okullarda erkek Türk öğrencilerinin bayan öğretmenlerine karşı saygısız davrandıkları ön yargısı hâkimdir. Erkek öğretmenlere karşı daha saygılı oldukları vurgulanmaktadır. Alman öğretmenler evde annelerin erkek öğrencilere kral gibi davrandığını düşünmektedirler. Bunun sonucunda da bu şekilde yetiştirilen erkek Türk öğrencilerin kadın öğretmenlere karşı saygısız davrandıklarına inanmaktadırlar. Özellikle ilkokullarda öğretmenlerin büyük bir çoğunluğu bayan olduğundan bu durumun öğrencilerin ders başarısını olumsuz etkilediğini vurgulamaktadırlar. 15-Anaokulların çoğunun kiliselere ait olması
Almanya da belediyelere ait anaokulları da olmakla birlikte anaokullarının büyük çoğunluğu Katolik ve Protestan (Evangelisch) kiliselerine aittir. Türk çocuklarının Almanca öğrenebilmesi için anaokuluna devam etmesi zorunludur. Ancak belediyelere ait yeteri kadar anaokulu olmadığından veliler mecburen çocuklarını kilisenin anaokullarına göndermektedirler. Kiliseye ait anaokullarında hem Hristiyanlığa ait dini ritüellerin öğretilmesi hem de yeme-içme sorun olmakta ve bu durum Türk velilerin tepkisini çekmektedir. Müslümanların anaokulu açma girişimleri de ırkçı Alman partiler tarafından Paralel toplum oluşturacağı bahanesiyle engellenmektedir. 16-Alman olmayan öğrencilerin belli okul veya sınıflarda toplanması Özellikle büyük şehirlerde Almanlar, çocuklarının yabancılarla birlikte öğrenim görmesine sıcak bakmamaktadırlar. Bazı elit semtler oluşturarak buralarda yabancı barındırmadıkları gibi Gymnasium gibi önemli okullarda da bu tutumu sürdürmektedirler. Şehirdeki Gymnasiumlardan birine çoğunlukla yabancılar devam etmekte ya da bazı okullarda daha çok yabancıların bulunduğu sınıflar oluşturulmaktadır. Bu durum çocukların dikkatinden kaçmadığı için okula ve öğretmenlere güven duymamaktadırlar. Alman Devletinin Aldığı Tedbirler 1-Veliler için Almanca kursları düzenlenmesi Özellikle annelere yönelik olarak kiliseler ve kamu yararı gözeten dernekler tarafından Almanca kursları (Uyum kursları) düzenlenmektedir. Kursların maliyetinin büyük kısmı devlet tarafından karşılanır. 600 saatlik bu kursların saati 1 dur, ancak eşi işsiz olan kursiyerler bu ücreti de ödemezler. Bazı annelerin çalışıyor olması, bazılarının bebeklerini bırakacak yer bulamaması veya okula giden çocuklarıyla ilgilenmek zorunda kalması bu kurslara katılımı olumsuz yönde etkilemektedir. 2-Okullarda Eltern Kaffee (Ebeveyn Kafe) açılması Velileri okula çekmek maksadıyla açılmıştır. Haftanın belirli bir günü ve saatinde okulun bir odası Eltern Kaffee olarak düzenlenmiştir. Veliler yanlarında getirdikleri yiyecekleri çay ve kahve eşliğinde yerken okul sorunları konuşulmakta, bazen misafir konuşmacılar getirilerek seminerler verilmektedir. 3-Tam Gün okullarının (Ganztagsschule) sayısının artırılması Tam gün okulları 08.00-16.00 arasında eğitim ve öğretim faaliyetinde bulunmaktadır. Özellikle tam gün olan ilkokulların sayısı gittikçe artırılmaktadır. Bu okullarda çocuklar ödevlerini ders saatleri içinde yaptıklarından ayrıca ev ödevi verilmemektedir. Çocuklarıyla ilgilenmeye zamanı olmayan veya Almancasının yetersizliğinden çocuklarına yardımcı olamayan aileler için bu okullar bilhassa önemlidir. Tam gün okullarında isteyen çocuklara öğle yemeği de verilmektedir. Müslüman çocuklar için vejeteryan menü de sunulmaktadır. 4-Förderschulelerin rehberlik merkezine (Inklusion) dönüştürülmesi Öğrenme güçlüğü çeken, özel eğitime muhtaç öğrenciler için açılmış olan ve daha çok Türk çocuklarının devam ettiği bu okulların 2012-13 eğitim ve öğretim yılından itibaren kapatılması düşünülmektedir. Bu okullardaki öğrenciler Türkiye deki kaynaştırma sınıflarına benzer bir yöntemle genel eğitim veren okullara devam edeceklerdir. 5-Ücretsiz kurslar açılması Eğitimde fırsat eşitliğini sağlamak amacıyla yarım gün eğitim veren ilkokullarda ücretsiz kurs açılmıştır. Çocuklarını dershaneye gönderemeyen aileler buraya yollamaktadır.
Üniversite veya Gymnasium öğrencilerinin gönüllü olarak görev aldığı bu kurslarda ev ödevlerinin yapılmasında da yardımcı olunmaktadır. Bazen çocuklara sadece bakıcılık yapıldığının da savunulduğu bu kursların yararlı olup olmadığı tartışılmaktadır. Yarım gün okullarındakine benzer bir çalışma da kiliselerin düzenlediği ücretsiz yardım kurslarıdır. Bu kurslarda da yine üniversite öğrencileri gönüllü olarak görev almakta, buralarda yaptıkları çalışmaları iş başvuruları sırasında doldurdukları özgeçmişlerine iş tecrübesi olarak yazmaktadırlar. Bu kurslara devam eden öğrencilerin ödevlerinin kontrol bile edilmeden eve gönderilebildiği görüldüğünden buralardaki çalışmaların da çok verimli olduğunu söylemek mümkün görünmemektedir. 6-Velileri bilgilendirme seminerleri düzenlenmesi Okul aile birlikleri ile beraber Türk konsololuğuna bağlı Türkçe öğretmenleri Türk velilerine eğitim seminerleri düzenlemektedirler. Bu seminerlerde Türkçe öğretmenleri Alman eğitim sistemini tanıtırlar. Okul aile birliği yetkilileri ise velilerin okullarda karşılaştıkları sorunlarda ne yapabilecekleri konularında velileri bilgilendirirler. Bu seminerlere bazen uzman psikolog ve eğitimciler de davet edilmektedir. Problemlere Çözüm Olarak Türk Okulları Dünyanın pek çok ülkesinde olduğu gibi açılma süreci çok zor olmakla birlikte Almanya da da özel Türk okulları açılmış ve sayıları her geçen gün artmaktadır. Gymnasium ve Realschule gibi Alman eğitim sisteminin en önemli okullarının Türkler tarafından açılmasına karşı Alman yetkililerin tereddütleri olmuştur. Bu tereddütleri ortadan kaldırmak için Alman yetkililer Türkiye ye götürülerek oradaki benzer okullar kendilerine gösterilmiştir. Bu gezilerden elde edilen olumlu izlenimler sonucunda okulların açılmasına izin verilmiştir. Almanya daki Türk çocuklarının makalenin başından itibaren dile getirilen sorunları göz önünde bulundurulduğunda bu okullar Türkler için çöldeki vaha gibidir. Okullardaki Alman öğrenci sayısı bugün itibariyle oransal olarak az olmasına rağmen yakın bir gelecekte Almanların da bu okullara rağbet edeceğini düşünmek abartılı bir tahmin ya da beklenti değildir. Bu Türk okullarının özellikleri şöyle sıralanabilir: a)bu okullar, Alman eğitim sisteminde en kaliteli eğitimi veren Gymnasium ve Realschule olarak açılmaktadır. Açılan bu özel okullar sayesinde ayrımcılığa maruz kaldığını düşünen yabancı (!) öğrencilere eğitimde fırsat eşitliği sağlanmaktadır. Bu okullardan alınan diplomalar Alman makamları tarafından geçerli sayılmaktadır. b)bu okullar özel okul statüsündedir. Tamamen Alman eğitim programına uygun olarak eğitim verilmektedir. Okullar tam gün okulları şeklindedir. c)fiziki imkânlar bakımından diğer Alman okullarından geride olmadığı gibi bazıları Alman okullarından çok daha iyi bir durumdadır denilebilir. d)bu okullarda diğerlerinden farklı olarak öğrencilerin kişilik gelişimini destekleyen bir rehberlik hizmeti sunulmaktadır. e)aileler için kahvaltılar, konferanslar, piknikler vs. düzenlenerek veli okul ilişkisi çok sıcak tutulmaktadır. f)veliler burada Anadolu insanının sıcaklığını hissetmektedir. Yönetici ve öğretmenler ile öğrenci ve veliler arasında saygılı, sıcak ve seviyeli bir iletişim kurulmuştur. g)sağlıklı öğretmen-öğrenci iletişimi sayesinde bu okula devam eden öğrencilerin özgüvenleri yüksektir. h)türk veliler Almanca dil problemi olmadan çocukları ve okul hakkında rahatlıkla bilgi alabilmektedirler.
i)bu okullarda Alman toplumuna uyum sorunu olmadan, diyaloga açık ve farklılıklara saygılı bir Anadolu terbiyesi verilmeye çalışılmaktadır. j)bilim ve ahlakı bir araya getirmiş örnek insanlar yetiştirme gayreti içindedirler. Sonuç yerine Almanya daki Türk çocuklarının belki de sadece bir kısmını sayabildiğimiz problemlerine rağmen bilinçli Türk ailelerinin sayısı gün geçtikçe artmakta, Almanya da işsizliğin artması da Türk ailelerin eğitime daha fazla önem vermesine sebep olmaktadır. Eğitimin önemini kavramış bu aileler çocuklarının iyi bir eğitim alması için gereken tüm gayreti göstermektedirler. Bunun sonucu olarak Gymnasium ve Realschulelere devam eden Türk öğrencilerinin oranı zamanla artmaktadır. Açılan Türk okullarının gayret ve çabaları da Almanya da muhtelif sorunlarla yüz yüze kalan Türk çocukları ve velileri için iyi bir alternatif olarak görünmektedir. Bu okullar sayesinde Alman okul sisteminde Türkler için var olan eğitimde fırsat eşitsizliği yine Türkler eliyle en azından bu okulları tercih edenler bakımından giderilmiş olmaktadır. Bu okulların sayısı arttıkça Almanya da kayıp nesillerin sayısı azalacaktır. Kim bilir belki de yakın bir gelecekte Anadolu terbiyesi ve Anadolu sıcaklığıyla diyaloga açık, farklılıklara saygılı, bilim ve erdemi ilke edinmiş öğrencilerin yetişmesi sadece Türk çocukları için değil Alman toplumu için külli bir çözüm üretebilecektir.