KAYIP ve YAS. ZEHRA KAHRAMAN Uzman Psikolojik Danışman. ÜMRANİYE REHBERLİK ve ARAŞTIRMA MERKEZİ

Benzer belgeler
ÖLÜMÜN ÇOCUK VE ERGENLER ÜZERİNDEKİ PSİKOLOJİK ETKİSİ: KAYIP YAŞAYAN ÇOCUK VE ERGENLER

Beraberliğimizin ne kadar süreceğini bilmediğimizin farkına vararak, birbirimizin değerini bilelim. - Joshua Loth Liebman

REHBERLİK SERVİSİ. Anne-Babalar Okula Hazır Mıyız?

Kayıp, Ölüm ve Yas Süreci. Prof. Dr. Sibel ERKAL İLHAN

Zorlu Yaşantılar Sonrası Stres Belirtileri (Travma Sonrası Stres Bozukluğu)

ÖZEL ATACAN EĞİTİM KURUMLARI ANAOKULU PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK SERVİSİ EYLÜL 2012 VELİ BÜLTENİ ÇOCUKLARDA OKUL KORKUSU

EMDR GÖZ HAREKETLERİ İLE SİSTEMATİK DUYARSIZLAŞTIRMA VE YENİDEN İŞLEME. (Eye Movement Desensitization and Reprossesing)

Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Dr. Çağlayan Üçpınar Nisan 2005

ÜMRANİYE REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

KAYIP VE YASLA BAŞA ÇIKMA ÖĞRETMEN- VELİ OTURUMU

KANSER HASTALIĞINDA PSİKOLOJİK DESTEĞİN ÖNEMİ & DEPRESYON. Uzm. İletişim Deniz DOĞAN Liyezon Psikiyatri Yük.Hem.

OKUL KORKUSU VE BAŞ ETME YOLLARI. Banu SOYDABAŞ Şeker İlköğretim Okulu Psikolojik Danışman

Yanınızdayız. Cinsel şiddet mağdurlarının arkadaşları, aileleri ve destekçileri için bilgiler ve yardım olanakları FÜR FRAUEN GEGEN GEWALT

Hizmetiçi Eğitimler.

Anksiyete ve gerginlik veya endişe. Eminim bunu son zamanlarda hepimiz yaşıyoruz.

ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI AİLE İÇİ ŞİDDET

Evlat Edinilen Çocuğa Multidisipliner Yaklaşım: Vaka Örnekleri Üzerinden Evlat Edinme. Psikolog Reyhan Bahçivan-Saydam

Bu yaklaşımlar anne babaların kafasını oldukça meşgul eden şu soruyu akla getiriyor:

EDA ÖZCAN ÇOCUK GELİŞİMİ ÖĞRETMENİ

Can kardeş Rehberlik ve Psikolojik Danışma Birimi Nisan Ayı Rehberlik Bülteni Can Velimiz ;

CİNSEL KİMLİK GELİŞİMİ

ÜMRANİYE REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ

ERGENLERDE İNTERNET BAĞIMLILIĞI

ÇOCUK VE AİLENİN SERVİSE KABULU

HASTALIK VE HASTANEYE YATMANIN ÇOCUK VE AİLEYE ETKİSİ

BİREYLERE YÖNELİK HİZMETLER

ÇOCUKLARDA VE ERGENLERDE İNTİHAR GİRİŞİMİ

OKAN EĞİTİM KURUMLARI PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK VE REHBERLİK BİRİMİ

ÇOCUKLARDA ÖZGÜVEN GELİŞİMİ

Travmaya Maruz Kalmɩş Çocuklarda Saldɩrganlɩk. Victoria Condon and Panos Vostanis

ADÖLESAN SAĞLIĞININ KORUNMASI VE GELİŞTİRİLMESİ. Prof. Dr. Ayfer TEZEL

Çocuk ve ergenlerde cinsel kötüye kullanımın belirtileri ve etkileri Çocuk ve ergenlerde cinsel kötüye kullanımı önlemek için yapmamız gerekenler

5 Yaş : En sevdiğim arkadaşım Yaş : Kurallar ve törenler 9-11 yaş : Kuvvetlenen Arkadaşlık Bağları

SOSYAL FOBİ. Sosyal fobide karşılaşılan belirtiler şu şekilde sıralanabilir.

AFET PSİKOLOJİSİ. GEA Acil Durum Yönetimi Eğitimleri

Psikolog Seda BİLGEN IŞIK İÇİNDEKİLER: 1. TIRNAK YEME 2. ÇOCUKLARDA BİLGİSAYAR KULLANIMI 3. SINAV KAYGISI 4. KAYNAKÇA

ÖZEL SEYMEN EĞİTİM KURUMLARI

Sevgili Anne ve Babalar;

GEBELİĞİN PSİKO-SOSYAL VE KÜLTÜREL BOYUTU

OKUL FOBİSİ. Bir çocuğun okul deneyiminin beyin işlevi ve anatomisinde gerçek değişimler yarattığı biliniyor Mel Levine

GELİŞİM DÖNEMİ VE ÖZELLİKLERİ

UZ. DR. GÖNÜL ERDAL DAĞISTANLI

Okul fobisi nasıl gelişir?

ERKEN ÇOCUKLUK DÖNEMİNDE YALAN SÖYLEME DAVRANIŞI

ADOLESANA VERİLMESİ GEREKEN KORUYUCU SAĞLIK HİZMETLERİ. Doç Dr Müjgan Alikaşifoğlu

10-11 YAŞ GRUBUNUN ANNE BABASI OLMAK

içindekiler BÖLÜM 1 GİRİŞ 1 B Ö L Ü M 2 PUBERTE, SAĞLIK VE BİYOLOJİK TEMELLER 49 B Ö L Ü M 3 BEYİN VE BİLİŞSEL GELİŞİM 86

Korkuları pekiştirmeden duygulara saygı duymak Dr. Clark Goldstein

Zihinsel Yetersizliği Olan Öğrenciler

1. HAFTA TÜR 101 TÜRK DİLİ-1

DANIŞANLAR İÇİN DEĞERLENDİRME ANKETİ:

Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık Birimi Aile Bülteni. Çocuk ve Cinsellik

GELİŞİMİN EN HIZLI OLDUĞU DÖNEMİ 0-3 YAŞTIR Fakat 0-6 yaşın her döneminde çocuğun öğreneceği fiziksel, sosyal, zihinsel, cinsel, duygusal ve ahlaki gö

Kanserli Hasta Yönetiminde Danışman Hemşirenin Rolü

ÇOCUK İHMAL VE İSTİSMARI RUHSAL DEĞERLENDİRME FORMU. Temel Yakınmalar. . Üniversitesi Çocuk Koruma Uygulama ve Araştırma Merkezi Çocuk Koruma Birimi

OKUL KORKUSU VE OKULA UYUMDA AİLE

NEVŞEHİR REHBERLİK VE ARAŞTIRMA MERKEZİ PSİKOLOJİK DANIŞMANI

EBEVEYNLİK BECERİLERİ

DEHB GÜNLÜK YAŞAM KAOS HALİNE GELDİĞİNDE

ZİHİNSEL ENGELLİ ÇOCUKLAR

Otizm Spektrum Bozukluğu. Özellikleri

İSTEK ÖZEL ACIBADEM İLKOKULU PDR BÖLÜMÜ EĞİTİM ÖĞRETİM YILI

KASIM 2018 ÇOCUKLAR NE SÖYLER, AİLELER NE ANLAR?

DİKKAT KONTROLLERİ SİSTEMLERİ

Kardeş Kıskançlığı Nedir?

Çocuklarınızın öfkelerini kontrol etmelerinde ve uygun yollarla ifade etmelerini sağlamakta aşağıdaki noktaları göz önünde bulundurabilirsiniz.

ANABİLİM EĞİTİM KURUMLARI. BABA ve ÇOCUK

İSTEK ÖZEL ACIBADEM ORTAOKULU PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK BÖLÜMÜ

Çocuk Psikiyatrisi Uygulamalarında İstismar Olgularının Tanınması. Prof. Dr. Elvan İŞERİ Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatri A.D.

AİLENİN ENGELLİ ÇOCUĞU

İÇİNDE COŞKU VE KAYGIYI BİRLİKTE BULUNDURAN BİR ÇİFT GÖZ KENDİ BAŞINA YENİ VE BİLİNMEZ BİR SERÜVENE BAŞLAMANIN HEYECANINI VE KORKUSUNU TAŞIYAN BİR

Dr. Genco USTA Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi Uzmanı

Prof.Dr.Bahar Gökler Hacettepe Üniversitesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Emekli Öğretim Üyesi Çocuk İstismarını ve

Daha fazla bilgi için: freeserve.co.

BURSA ÖZEL BİREY OKULLARI OKULA UYUM SÜRECİ BAHAR İLHAN REHBER ÖĞRETMEN

Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu

Acil servislerde sağlık çalışanlarına şiddet. Dr. Mustafa ilker EDEBALİ Antalya eğitim ve araştırma hastanesi psikiyatri kliniği

Akut dönemde psikososyal müdahaleler CEYDA YILMAZÇETİN UZMAN PSİKOLOG

Gelişim Sürecinde İstismarın Ruhsal Etkileri. Prof. Dr. Runa İdil Uslu Ankara Üniv. Tıp Fak. Çocuk ve Ergen Psikiyatrisi A.D.

Kayıp ve Yas. Doç. Dr. Ülgen H. OKYAYUZ Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri ABD, Klinik Psikoloji Öğretim Üyesi (Emekli)


T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Öğretmen Yetiştirme ve Geliştirme Genel Müdürlüğü MESLEKİ GELİŞİM EĞİTİM PROGRAMI

Sağlık Psikolojisi-Ders 8 Stres

Ankara Üniversitesi Geliştirme Vakfı Özel İlkokulu/Ortaokulu TATİLDE ÇOCUKLA BİRLİKTE OLMAK

Lion Leo İletişiminde Yetişkin Boyutu

DEHB GÜNLÜK YAŞAM KAOS HALİNE GELDİĞİNDE

AKRAN BASKISI. Çetin SARIYILDIZ Rehber Öğretmen

Yaşam Sonu Bakımda Kültürel Yetkinlik, Bakım Vericinin Desteklenmesi. Nesibe YEŞİLÇAM

Bağımlılık-Bağımsızlık. Prof. Dr. Sibel ERKAL İLHAN

Psikolog Psikoterapist Aile Danışmanı Sibel CESUR AKYUNAK

ERGENDE AİLE KRİZLERİNE MÜDAHALE. Prof. Dr. Emine Zinnur Kılıç

Kasım Rehberlik Bülteni VELİ EĞİTİM REHBERİ. Okul Öncesi Dönemde Cinsel Gelişim

Ergenin Psikososyal Uyumu, Arkadaşlıklarının Niteliği İle Annenin Arkadaşlıklarla İlgili İnançları ve Akran Yönetimi Davranışları Arasındaki İlişkiler

ÇOCUK ve KORKU. Çocuklar Nelerden Korkarlar?

Yaşlılarda İntihar Davranışı ve Müdahele İlkeleri. Prof. Dr. Çınar Yenilmez Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD

TRAVMA ÇOCUKLARDA TRAVMA SONRASI STRES TEPKİLERİ. Yukarıda özetlenen üç büyük kategori aynı olmakla. birlikte, TSS tepkileri çocuklarda yetişkinlerde

IŞIK LI ANNE BABA REHBERİ

Kazanım İfadeleri. Kendine değer veren insanların (aile-arkadaş vb.) yapıcı uyarılarına kayıtsız kalmaz.

Histeri. Histeri, Konversiyonun kelime anlamı döndürmedir.

Transkript:

KAYIP ve YAS ZEHRA KAHRAMAN Uzman Psikolojik Danışman 5 ÜMRANİYE REHBERLİK ve ARAŞTIRMA MERKEZİ

Çocuklarda Ölüm Kavramı Çocuklarla ölüm üzerine konuşulurken bilinmesi gereken en önemli şey; çocukların bu konuda neyi bildikleri diğeri ise neyi bilmedikleridir. Eğer korkuları ve yanlış bilgileri varsa, gerekli bilgiler verilerek korku, endişe ve şaşkınlıklarını giderebilmek mümkündür. Konuşmak her zaman bütün sorunları çözmeyebilir ancak sınırlı da olsa anlamalarını sağlayabilir. Çocuklarla ölüm üzerine konuşulurken söylenecekler çocuğun yaşına ve çocuğun geçmiş yaşam deneyimlerine bağlı olarak belirlenebilir. Ayrıca bireysel farklılıklar göz önüne alındığında deneyimler, inançlar, duygular ve durumlar farklılaşabilir. Ölüm yaşamın bir parçasıdır ve çocuklar çeşitli düzeylerde de olsa ölümün farkındadırlar. Eğer çocuklarla bu konuda konuşulur ve ihtiyaçları olan bilgiler verilirse, yaşayacakları herhangi bir krize hazırlanırlar ve üstesinden gelmede kendilerine yardımcı olunabilir. Çocukların ölüm hakkındaki sorularına cevap verilirken, yetişkinin bir takım şüphelerinin olmaması da çok önemlidir. Kuşkulu cevaplar çocuklar tarafından fark edileceğinden rahat, kesin, basit, savunucu olmayan, şaşkınlık içermeyen açıklamalar, çocuğun ölümü anlamasında işe yarayacaktır. Yapılacak açıklamalar şu basamakları içermelidir: Çocuk hazır olduğunda iletişim kurma isteğine karşı duyarlı olmak, İletişim girişimlerini engellememek, Dürüst açıklamalarla yaklaşmak, Dinlemek ve duygularını kabul etmek, Çok küçük olduklarını söyleyerek sorularını ertelememek, Kısa, basit açıklamalarla sorularına yanıt vererek kafalarında daha da karmaşıklık yaratacak açıklamalardan kaçınmak.

Kayıp ve Yas Yas, insanın kayıpları karşısında gösterdiği biyopsikososyal, doğal, evrensel ve normal bir tepkidir. Yası Daha Kötü Yapan Faktörler: Yetişkinlerin ölüm olayına yaklaşımları, Çocuğun olaya maruz kalıp kalmadığı, Ölüm biçimi, Ölen kişiyle ilişkinin niteliği, Destek, Hayaller ve nedensellik düşünceleri, Kişilik ve önceki yaşantılardır. Normal Yas Süreci: 1.Evre: Yadsıma (İnkar) Dönemi 2.Evre: Arama ve İsyan Dönemi 3.Evre: Çökkünlük ve Onarma Çabaları Dönemi 4.Evre: Yeniden Bütünleştirme ve Yapılandırma Dönemi Patolojik Yas Süreci: Patolojik yas, kaybı yaşayan bireyin yas sürecini tamamlaması gereken zamanda sonlandıramayarak, normal yas evrelerinin birinde takılıp kalması sonucu verdiği patolojik tepkilerdir. Gelişim Dönemlerine Göre Ölüm Kavramı 0-2 Yaş Anlama yeteneğinde değildir ama bağlandığı kişiden ayrıldığında ayrılık anksiyetesi yaşayabilir. 3-5 Yaş Ölümü geri dönülebilir bir olay gibi algılayabilir. Ölümün insandan insana geçtiğine böylelikle başkalarının ve kendisinin de bundan ötürü öleceğine inanabilir ve korkabilir. 6-10 Yaş Geri dönülmez, sona erme olarak görebilir. Kendisinin ölebileceğini kavrayamayabilir. 11-13 Yaş Evrensel ve sona erme olarak görebilir. Ölümün biyolojik yönleri ve cenaze töreninin ayrıntılarıyla ilgilidir. 14-18 Yaş Soyut biçimde kavrayabilir. Tehlikeli durumlar sonucu ölebileceğini bilir. Çocuğun Kardeş Ölümüne Tepkisi Suçluluk duygusu gelişebilir. (Rakibim öldü, ben kazandım ama bu nasıl bir kazanma!)

Anne ve baba ölen kardeşi Çok iyi bir çocuktu. diye anar. Sağ kalan kardeş bunun gerçek olmadığını düşünebilir ama açıklayamaz. O da melek gibi olmaya çalışabilir ama bu ağır bir yüktür. Ben de mi öleceğim? Ben de mi tehdit altındayım? diye düşünebilir. Anne Babanın Ölümü Hani beni hep koruyacaklardı? Neredeler? Neden öldüler? Bana mı kızdılar? Yanlış bir şey mi yaptım? düşünceleri hakim olabilir. Verdiği tepkilerde tutarsızlıklar olabilir. Kendilerine olan güvenleri azalabilir. Anne babanın ölümünü kabul edemeyebilirler. Okulda Ölüm Haberi Nasıl Verilmeli? Böyle bir haberi verme görevinde haberi veren kişinin niteliği çok önemlidir. Hayatında ilk kez gördüğü bir profesyonelin söylemesi uygun olmaz. Bilgi verilmeden önce ölümün ne zaman nasıl ve nerede olduğuna ilişkin gerekli bilgilere sahip olunması gerekir. Uygun bir yer seçilmeli, ölüm haberi çocuğa uygun, açık, doğrudan bir biçimde verilmelidir. Haber verildikten sonra çocukla birlikte kalınmalı ve tepkiler için fırsat tanınmalıdır. Her şey düzelecek, zaman her şeyi halleder gibi ifadelerden kaçınılmalı, öğrenci yalnız bırakılmayıp eve veya ailenin kaldığı yere kadar öğrenciye eşlik edilmelidir. Öğrencinin veya ailenin izniyle sınıfın geri kalanı olaydan haberdar edilmelidir. Çocuklar İçin Neler Yapabiliriz? Yaşanan olayla ilgili bilgi verilir. Bilgi verilirken çocuğun yaşı, gelişimsel düzeyi, sosyal çevresi ve yaşam deneyimleri göz önünde bulundurulmalıdır. Çocuğa olup bitenlerin anlatılması ertelenmemeli. Çocuğa haberi verirken sessiz ve sakin, tercihen çocuğun aşina olduğu ve kendini güvende hissettiği bir ortam seçilmeli. Verilecek haber için çocuk önceden hazırlanmalı. Mesela; haberi vermeden önce çocuğu buna hazırlamak için Sana, üzücü bir haber vereceğim. denilebilir. Çocuklar genellikle olanlardan kendilerini sorumlu tuttuklarından; meydana gelenlerin, onların söyledikleri bir söz, yaptıkları bir davranış ya da düşündükleri bir şey nedeniyle olmadığının söylenmesi gerekir. Ergenler İçin Neler Yapabiliriz? Rutin düzene devam etme amaçlı grup faaliyetlerine katılmaları sağlanır.

Okul normalliğin simgesidir. Bu nedenle ergenin okul hayatına devamını sağlamak ve paylaşımlarını dinlemek önemlidir. Evde ve okulda beklentiler düşük tutulmalıdır. Normalden daha fazla ilgi ve özen göstermek gerekir. Yardım çalışmalarına katılımı teşvik edilmelidir.

Ebeveyn Ne Yapmalıdır? Ölüm kavramı üzerinde konuşurken ebeveyn olabildiğince açık, sade ve basit bir şekilde konuya yaklaşmalıdır. Özellikle okul öncesi dönemdeki çocuk için uzun ve karmaşık cevaplar sıkıcı ve anlaşılmaz olabilir. Çocuklara verilen cevaplar bir sonraki soru soruluncaya kadar onları idare edebilir. Başka bir sorun da çocuğun ölüme ilişkin kafasında var olan kavramsal yanlışlardır: Ölümün uykuyla karıştırılması ve ölen kişinin uyuduğunun zannedilmesi çocuğu rahatsız edebilir, böyle çocukların genelde uykuyla ilgili problemleri de ortaya çıkabilir. Uzağa gitmek de bir başka kavramsal yanlıştır. Çocuklarda terk edilmişlik duygusuna yol açabilir. Kısa süreli ayrılıklar endişe yaratabilir. Sorun yaratan başka bir konu da hasta olmaktır; her hasta olan kişinin öleceğini sanan çocuk kendisi veya ebeveyni hastalandığında öleceğini düşünebilir. Sadece yaşlı insanların öldüğü konusunda çocuk bilgilendirilmişse, genç bir insan veya bir çocuk öldüğünde, bunu duyduğunda şaşırabilir ve bildiklerine inancını yitirebilir. Çocuklar bir ebeveynini kaybettiğinde en doğru olan şey, çocuğa bu durumun geciktirilmeden, sakin ve anlayabileceği bir şekilde, hayatta kalan ebeveyni tarafından açıklanmasıdır. Kayıp ve yasa ilişkin yaşananlar bireysel farklılıklara bağlı olarak değişebilir. Bunun ne kadar süre ile nasıl yaşanacağı bireyin kapasitesiyle ilişkilidir. Kayıp yaşayan çocukta dikkat edilmesi gereken bazı tepkiler şunlardır: Okul başarısında değişiklik, Çok çabalamasına karşın düşük başarı, Okula gitmeyi, uyumayı, akranlarıyla oynamayı şiddetle reddetme, Ölen kişi hakkında konuşmayı reddetme, ölen kişiye ait şeylerden fiziksel olarak kaçınma, Sıklıkla öfke nöbetleri, öfkeli tepkiler, Aşırı hareketlilik, düzenli oyunlarda sürekli hareket etme, huzursuzluk, Anksiyete ve fobiler, Kazara hareketler, kendini suçlama veya dikkat çekmeye çalışma, Uyku bozuklukları, gece kabusları,

Çalma, saldırganlık, tahripçilik vb davranışlar, 6 aydan uzun süren saldırganlık, başkalarının haklarına saldırı, şiddet, asilik, Otorite figürlerine karşı gelme, Sıklıkla nedeni açıklanamayan huysuzluk nöbetleri, Sosyal içe çekilme, Alkol veya madde bağımlılığı, Günlük aktivitelerle veya sorunlarla başa çıkmada yetersizlik, Israrlı fiziksel şikayetler, Ölüm düşüncesi, iştah kaybı, uyku bozuklukları, Depresif eğilimler, Uzun süreli duygu yokluğu, Sık panik ataklar, Ölüme ilişkin belirtiler. SESSİZ GEMİ Artık demir almak günü gelmişse zamandan, Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan. Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol; Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol. Rıhtımda kalanlar bu seyahatten elemli, Günlerce siyah ufka bakar gözleri nemli. Biçare gönüller! Ne giden son gemidir bu! Hicranlı hayatın ne de son matemidir bu! Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler; Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler. Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden, Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden. Yararlanılan Kaynak: Yıldız, A. Çocuk, Ölüm ve Kayıp. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 125-144. Yahya Kemal BEYATLI

ÜMRANİYE REHBERLİK ve ARAŞTIRMA MERKEZİ ADRES: Necip Fazıl Mah. Kemerdere Mevkii Zerafet Sk. No:4 Yukarı Dudullu Ümraniye/İSTANBUL TELEFON: (0216) 508 11 37 BELGEGEÇER: (0216) 508 11 32