Doktora Araştırması Kuzey Kıbrıs taki Küçük ve Orta Boy İşletmelerin Gelişimi için Gerekli Aksiyonlar PAYDAŞLAR İÇİN AKSİYON LİSTESİ Bilinç Dolmacı Doctorate in Professional Studies The Institute for Work Based Learning Middlesex University Son Versiyon
İçindekiler Sorumluluk...4 Giriş...5 1. Birinci öncelikli Aksiyonlar...6 a. Kapsam I: Kobiler için Eğitim...6 b. Kapsam II: Kobiler için Finansman...9 c. Kapsam III: Kobiler için Yatırım...11 2. İkinci öncelikli Aksiyonlar...13 a. Kapsam I: Kobiler için Eğitim...13 b. Kapsam II: Kobiler için Finansman...13 c. Kapsam III: Kobiler için Yatırım...14 Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 2
Deklarasyon Bu çalışmanın tamamı veya herhangi bir bölümü, başka bir üniversite veya eğitim kurumuna derece karşılığı destekleyici çalışma olarak sunulmamıştır. Telif Hakkı Bu çalışma ve içeriğinin telif hakkı yazara aittir. Herhangi bir şekilde çalışmanın tamamı veya bir bölümü için yapılacak kopyalar sadece yazarın vereceği talimatlara göre yapılabilir. Bu sayfa yapılacak herhangi bir kopyanın parçası olarak kullanılmalıdır. Yazarın talimatları ile yapılan kopyalar yazarın izni olmadan tekrar kopyalanamaz. Bu çalışmanın fikri mülkiyet hakları The Management Centre e aittir ve Management Centre in yazılı izni olmadan üçüncü taraflarca kullanılamaz. Kullanım ve ifşaa etme şartları hakkında daha fazla bilgi The Management Centre Yönetim Kurulu na başvurularak alınabilir. Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 3
Sorumluluk Bu kitapçık, Bilinç Dolmacı tarafından yürütülmekte olan iş yaşamı temelli doktora çalışması kapsamında Kuzey Kıbrıs ta Küçük ve Orta Boy İşletmelerin Gelişimi araştırmasında elde edilen verileri aktarmak için oluşturulmuştur ve hiçbir şekilde herhangi bir kurumu ve kuruluşu bağlamamakta veya herhangi bir politik görüşü yansıtmamaktadır. Doktora çalışması boyunca üretilen rapor ve kitapçıklar tamamıyla ve sadece yazarın görüşleridir. Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 4
PAYDAŞLAR İÇİN AKSİYON LİSTESİ Giriş: Kuzey Kıbrıs taki özel sektörün gelişimi kapsamında, turistik tesis, imalat ve ticaret sektörlerindeki işletmelere yönelik sürdürülen doktora araştırması için 2006 ve Nisan 2009 arasında yapılan literatür, mülakat ve anket araştırmaları sonucu aşağıda belirtilen konular tesbit edilmiştir. Tesbit edilen konu başlıkları mülakat ve anket çalışmaları sonucu elde edilen verilerin analiz edilmesiyle ortaya çıkmıştır. İlgili konu başlıkları altında yapılan açıklamalar ise yazar tarafından araştırma boyunca tesbit edilen saptamaların aktarılması şeklinde yapılmıştır. Bu kitapçık, kısa vadede kobilerin gelişimini desteklemek için uygulanması gerekli görülen aksiyonları aktarmayı amaçlamaktadır. Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 5
BİRİNCİ ÖNCELİKLİ AKSİYONLAR 215 adet Kobi (137 ticaret, 52 imalat, 26 otel) ile yapılan Anket (Aralık 2008- Nisan 2009) ve temsili organizasyonlar ve Kobiler ile yapılan 29 mülakat ve 6 odak grup (Aralık 2006-Ocak 2009) araştırmasının analiz edilmesi ile ortaya çıkan aksiyonlar Birinci Öncelikli Aksiyonlar olarak açıklanmıştır: KAPSAM I: KOBİLER İÇİN EĞİTİM 1. Aile işletmesi ve kurumsallaşma konularında destek verilmeli Kobilerin yönetim şekli ve ölçekleri dikkate alındığında, yönetici pozisyonundaki aile bireylerine yönelik yöneticilik eğitimleri verilmesi işletmelerin kurumsallaşmalarına katkı sağlayacaktır. Özellike aile şirketlerinde kurumsallaşma ve organizasyonel gelişim hakkında verilecek eğitim desteği Kuzey Kıbrıs taki işletmelerin daha bilimsel ve sürdürülebilir yöneticilik becerileri kazanması için gereklidir. Bu bağlamda stratejik planlama, operasyon kontrolü, ve kurumsal yönetim konuları dikkate alınmalıdır. Örneğin; ISO 1 yönetim standartları ve kalite konularındaki bilincin artırılması teşvik edilebilir. Belge teşvikleri sadece belge odaklı olmamalı ve danışmanlık/ eğitim gibi sistem kurma çalışmalarının da teşvik edilmesi bu konulardaki fayda ve verimliliği artıracaktır. Ayrıca, YAGA 2, KTTO 3 ve DPÖ 4 nün hazırladığı Rekabet Edebilirlik Raporu nda 5 işletmelerde yetki devrinde isteklik konusunda 135 ülke içerisinde 2009 da 128. ve 2010 da 114. sırada olunduğu 1 International Organization for Standardization, www.iso.org 2 Kıbrıs Türk Yatırım Geliştirme Ajansı, www.investinnorthcyprus.org 3 Kıbrıs Türk Ticaret Odası, www.ktto.net 4 Devlet Planlama Örgütü, www.devplan.org 5 Rekabet Edebilirlik Raporu, www.ktto.net/turkce/global%20competitiveness%20report%20finalturkce.pdf Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 6
belirtilmiştir ki bu durum kurumsallaşma yaklaşımına olan uzaklığı ifade etmektedir. 2. Turistik tesis ihtiyaçlarına yönelik eleman yetiştirme sistemi geliştirilmeli Turistik tesis sektörü ve eğitim sektöründen diğer temsilciler ile beraber Turistik tesislerin ihtiyaçlarının tesbiti ve bu ihtiyaçları karşılayabilecek donanıma sahip elemanların ne şekilde yetiştirileceği tasarlanmalıdır. Sektörün değişen pratik uygulamaları dikkate alınarak mesleki eğitimden istenilen kalitede eleman yetiştirilmesi gerekir. Örneğin; turizm meslek liselerinde eğitim görmek teşvik edilmeli ve ülkenin turizm potansiyelinin değerlendirilmesi için turistik tesislere yük getirmeden sertifikalı turizm personeli yetiştirme kursları düzenlenmesi faydalı olur. 3. Mesleki eğitim dikkate alınırak nitelikli ara eleman yetiştirme iyileştirilmeli Turistik tesis, imalat ve ticaret sektörlerinin istihdam niteliklerindeki ihtiyaçlar dikkate alınarak mesleki teknik eğitimdeki içerik ve uygulamalar pazarın beklentilerine göre revize edilmelidir. Sektör temsilcileri ile eğitim sektörü temsilcilerinin iletişim ve koordinasyon sistemi geliştirilmeli ve sektörlerin mesleki eğitime çeşitli konularda girdi sağlayarak destek olması gerekmektedir. Örneğin; mesleki eğitimde reform okulları yaratılması, hem mevcut sistemin iyileştirilmesine hem de rehabilite edilecek gençlerin mesleki nitelik kazanmalarına yardımcı olabilir. Türkiye deki gibi meslek lisesi memleket meselesi temalı eğitim kampanyaları düzenlenmesi çalışmaların etkinliğini artıracaktır. Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 7
4. Kalifiye ara yönetici yetiştirme programları uygulanmalı Kobilerin gelişim ve kurumsallaşma süreçlerinde ihtiyaç duyduğu kalifiye ara yönetici eksikliği çeşitli danışmanlık ve eğitim hizmetleriyle giderilmelidir. Bu programlar özellikle işletmelerde uzun yıllar çalışan sorumlu personel düşünülerek tasarlanmalı ve kapasite geliştirmeye odaklanmalıdır. Bu tarz personelin karar verme süreçlerine katkı koyacak seviyede yetiştirilmeleri, kurumsallaşma sürecinde ihtiyaç duyulan yetki ve sorumluluk paylaşımına katkı koyacaktır. Bu çalışmalarda konusunda uzman profesyonel organizasyonlardan destek alınabilir. Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 8
KAPSAM II: KOBİLER İÇİN FİNANSMAN 1. Ucuz finansman ve hibe imkanları yaratılmalı Her üç sektördeki kobiler için finansman maliyeti azaltılmalıdır. Bankacılık sektöründe finansman maliyetlerini etkileyen unsurlar gözden geçirilmelidir. Kalkınma Bankası nda yeni girişimler ve yatırımlarda hibe olarak kullandırılabilecek imkanlar yaratılmalıdır. Finansmanda kredi notu, işletme değerlendirme puanı gibi ayırt edici enstrümanlar geliştirilmesi hem kaynak sağlayıcılar için önemli olan riski hem de işletmeler arası performansı ayırt etmede katkı sağlayabilir. YAGA, KTTO ve DPÖ nün hazırladığı Rekabet Edebilirlik Raporu nda Banka kredi erişim kolaylığında 135 ülke arasında 2009 da 133. ve 2010 da 90. sırada olunduğu belirtilmektedir. 2. Bürokratik işlemler basitleşmeli ve hızlanmalı Finansman sağlamadaki bürokratik işlemler ve prosedürler işletmeler açısından basitleştirilmelidir. Kalkınma Bankası ndaki dokümantasyon sadeleştirilebilir ve bankanın sektörlerle iletişimi geliştirilebilir. Genel olarak finansman kriterleri halka açık duyurulmalı, başvuru yapıldıktan sonraki süreç ve karar alma süresi mümkün olduğunca kısaltılmalıdır. 3. İpotek veya teminat için alternatif formüller geliştirilmeli Finansman sağlamada özellikle imalat ve ticaret sektörlerinde en çok karşılaşılan teminat ve ipotek sorununa alternatif uygulamalar Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 9
geliştirilmelidir. Fizibilite/ İş Planı üzerinden değerlendirme yeni girişimlerde ihtiyaç duyulan unsurlardandır. Teşvikli sektörler için devlet tarafından belirli bir norm dahilinde oluşturulacak Kredi garanti sistemi başarılı performansa sahip işletmelerin finansmanında alternatif yaratabilir. 4. Turistik tesisler için finansman sağlmada yönlendirici bir kurum olmalı Turistik tesisler finansman sağlama girişimlerinde yardımcı olacak kuruma ihtiyaç duymaktadır. Farklı kaynaklardan sağlananan değişik kapsamdaki finansman imkanları turistik tesisler özelinde incelenmeli ve turistik tesislere bu imkanlardan yararlanma konusunda destek verilmelidir. 5. İmalat ve ticaret sektörleri için faiz ve vade şartları iyileştirilmeli İmalat ve ticaret sektörüne sağlanan finansmandaki faiz ve vade şartları farklı kapsamdaki finansman ihtiyaçları için değişkenlik gösterebilir. Bu imkanın yaratılabilmesi için finansmanın kullanım faaliyetine göre işletmelerle yapılacak ek değerlendirmeler ve fizibilite çıktıları kullanılabilir. Farklı tipteki imalat ve ticaret faaliyetleri farklı özellikte finansman kullanımına ihtiyaç duyabilmektedir. Örneğin; enflasyon %10 civarı iken, kredi maliyeti faiz ve diğer masraflarla %30 u bulabilmektedir. Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 10
KAPSAM III: KOBİLER İÇİN YATIRIM 1. Sektörler için daha kapsamlı ve uzun vadeli politikalar geliştirilmeli Turistik tesis, imalat ve ticaret sektörleri için geliştirilen politikalar daha kapsamlı hale getirilmelidir. Sektörlerden beklenen ekonomik getiriler ışığında stratejik yaklaşımlar oluşturulmalı ve politikalar bu stratejilere ışık tutar konumda olmalıdır. Böylelikli uzun vadeli ve sürüdürlebilir politikalar yaratılarak sektörlerin tüm kesimlerine iletilebilir. Bu tarzda bir faaliyet işletmelerin girişimcilik, ilave yatırım vb. uzun vadeli planlarını daha net ve verimli yapabilmelerini sağlayacaktır. 2. Daha iyi geliştirilmiş teşvik sistemleri Madde 1. bahsedilen politika ve stratejilere uygun olarak teşvik edilecek iş kolları sektörlere göre ayrı ayrı belirlenmeli ve bu iş kollarını teşvik edici uygulamalar yaratılmalıdır. Vergi sistemi ve mevzuattan kaynaklanan gereksinimlerde yapılacak teşvikler bu kapsamda kullanılabilir. Yatırım ajansının faaliyet kapsamı kobi projelerini içerecek şekilde genişletilebilir ve ajansın elde edeceği yerli ve yabancı fonlarla kobiler için yeni yatırım, mevcut yatırımların güçlendirilmesi ve insan kaynaklarının güçlendirilmesi konularında destek sağlanabilir. Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 11
3. Yerel yatırımcıların korunması geliştirilmeli: Ülkenin ekonomik yapısı, ölçeği ve kısıtlarından kaynaklanan unsurlar gözönüne alındığında, yerel yatırımcılar iş faaliyetleri için biçilen değeri yeterli görmüyorlar ve ankete katılan kobiler bunu yerel yatırımcıların korunmaması olarak ifade ediyorlar. AB politikalarında da varolan bölgesel yaklaşım (regional approach) prensibi küçük bir ada ekonomisi olan Kuzey Kıbrıs ta da uygulanabilir. Madde 1. ve 2. bu bağlamda geliştirilmeli ancak rekabet, serbest piyasa ve AB Ortak Pazar presniplerine aykırı olmamalıdır. 3.1. Birinci öncelik İmalat sektörü, ikinci Ticaret ve üçüncü öncelik turistik tesislerde olmalı Bu bağlamda yeralan yaklaşımlar öncelikli olarak imalat sektörü için düşünülmelidir. Mukayeseli avantajı olan imalat iş kolları ülke ekonomisine yarattıkları katma değer oranında teşvik edilmelidir. İkinci öncelikli alan ticaret sektöründeki ithalat ve ihracat üzerinde şekillendirilmelidir. Üçüncü öncelik ise turistik tesislerde olmalıdır. Her üç sektördeki yerel yatırımcıları teşvik edici uygulamalar madde 1. ve 2. de değerlendirilmelidir. 3.2. Tüm sektörlerdeki 1-19 çalışana sahip işletmelere odaklanılmalı Tüm sektörlerde uygulanacak bölgesel yaklaşım ve teşvikler 1-19 çalışana sahip işletmelere odaklanmalıdır. Bu tarz yaklaşıma en çok ihtiyaç duyan kesim 1-19 çalışan grubundan oluşmaktadır ve bu kesim turistik tesislerde %30 üzerinde, imalat ve ticaret sektörlerinde ise %50 üzerinde paya sahiptir. İlave olarak, böyle bir yaklaşım yerel yatırımcılar arasındaki girişimciliği ve iş kurmayı (start-up) teşvik ederken büyük ölçüde yatırım yapmayı planlayan dış yatırımcıyı da engellemeyecek formüller geliştirilmesine katkı koyar. Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 12
İKİNCİ ÖNCELİKLİ AKSİYONLAR Literatür ve mülakat araştırma süreçlerinde tesbit edilen ilave aksiyonlar ikinci öncelikli olarak listelenmiştir. KAPSAM I: KOBİLER İÇİN EĞİTİM 1. Kobi Odası tarafından danışmanlık ve eğitim hizmetleri 2. Aile işletmesi desteği verilmeli 3. Kamu çalışanlarının eğitilmesi, denetçilerin eğitilmesi KAPSAM II: KOBİLER İÇİN FİNANSMAN 1. İpotek sorunun aşılması 2. Bürokrasi ve hızlı karar verebilme geliştirilmeli 3. Kalkınma Bankasının rolü genişletilmeli 4. Sektörler arası İş Bölüşümünün desteklenmesi 5. Ucuz finansman ve kredi garanti sistemi oluşturulmalı 6. İş Planı ve fizibilite üzerinden finansman sağlanmalı 7. Destek olunacak alanların belirlenmesi 8. Kobi Odasının rehberlik etmesi 9. Ticari bankalardaki maliyet ve vadelerin iyileştirilmesi 10. Şeffaf politikalar uygulanması 11. Renovasyon ve yatırımlar için kredi sağlanmalı Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 13
KAPSAM III: KOBİLER İÇİN YATIRIM 1. Genel bir Kobi Politikası oluşturulmalı 2. Politikalar uzun vadeli ve şeffaf olmalı 3. Yatırımcıları bilgilendirici ve koruyucu faaliyetler olmalı 4. Koordinasyon için ortak vizyon yaratılmalı 5. Teşvik edilecek sektörler belirlenmeli 6. Yeni yatırım alanları tesbit edilmeli 7. Yerel yatırımcılarda olan bıkkınlık giderilmeli 8. Devletin ekonomide büyük rakip olması engellenmeli Bilinç Dolmacı, Doktora Araştırması, Middlesex Üniversitesi 14